________________
કાળની ગતિ.
પશુમાં, ઝાડમાં કે પત્થરમાં જ્ઞાન અને આનંદ નથી એમ કહી શકાય નહિ. તેનામાં માણસના જેવું જ્ઞાન નથી તેથી માણસની બુદ્ધિને એમ લાગે છે કે તેનામાં જ્ઞાન નથી. સામાન્ય બુદ્ધિ જ્યાં ભગવાન છે ત્યાં જગત બતાવે છે તેથી તે બુદ્ધિથી સત્ય મળતું નથી. પશુપક્ષીનું જીવન આપણે જાણતા નથી તેથી તે જીવન પશુપક્ષી જાણતા નથી એમ કહેવાય નહિ.
અલ્પજ્ઞાનને સાચું મનાવવું એ જીવને સ્વભાવ છે. સ્વપ્ન વખતે સ્વપ્નને સાચું મનાવવું એ સ્વપ્નને સ્વભાવ છે. સ્વપ્નામાં જ્યારે એમ લાગે છે કે તે સ્વનું છે ત્યારે તે રવનું નથી. તેવી જ રીતે જ્યારે માણસને લાગે છે કે તેનું જ્ઞાન સાચું નથી ત્યારે તે સામાન્યભાવથી છૂટે છે અને પ્રભુ તરફ વળે છે.
દરેક વસ્તુમાં બે પ્રકારની ગતિ રહે છે. એક કે જે ઉપર ચડવાની છે તેને ઉર્ધ્વમૂખી કહે છે અને બીજી કે જે નીચે ઉતરવાની છે તેને અધમૂખી કહે છે. જે માણસે પત્થરને ભગવાનની મૂર્તિરૂપે માને છે તેના પ્રત્યે તેની ગતિ ઉર્ધ્વમૂખી રહે છે. બીજા પ્રત્યે
૧૫૮
