________________
કાળની ગતિ.
તેથી સ્વતંત્રતા કેને કહેવી તે પહેલાં સમજવું જોઈએ. પિતાની મરજી પ્રમાણે જગતમાં બધું બને એવું જોઈએ તે તેવી સ્વતંત્રતા મળશે નહિ, કારણ કે માણસની ઈચ્છાનું ઠેકાણું નથી. પોતાની ઈચ્છાથી માણસ પ્રકૃતિના ધર્મમાં આવે છે અને તે ક્ષેત્રમાં પ્રકૃતિના ધર્મ પાળવા પડે છે. તેથી ઈચ્છા પ્રમાણે કિયા થતી નથી. પ્રકૃતિના ક્ષેત્રમાં એક બનાવ ઉપર ઘણા કારણોની અસર રહે છે તેથી સ્વતંત્રતા મેળવવી મુશ્કેલ પડે છે.
મારે મુસાફરીએ જવું હોય અને ટ્રેનમાં બેસવા માટે સ્ટેશને જવું પડે ત્યારે રેલ્વેના વખત પ્રમાણે જવું જોઈએ. ટ્રેન મોડી આવે, રસ્તામાં કોઈ અકસ્માત થાય તે તેનું ફળ ભોગવવું પડે કારણ કે મેં એવું કામ કરવાની ઈચ્છા કરી કે જેમાં બીજા સંજોગોની સત્તા રહેલી હતી. પાણીમાં પડયા પછી ન ભીંજાવાની આશા રાખી શકાય નહિ.
ખેડુત દાણ વાવે છે પણ કોઈ વખતે વરસાદ બરાબર ન આવે તે પાક સુકાઈ જાય છે અથવા અતિશય વરસાદ આવે તે પાક સડી જાય છે અથવા
૧૬૬
