________________
સુધારા.
પણ જ્ઞાન વગરની સત્તા માણસને લેભ, મેહ અને અભિમાનમાં રાખે છે. તેમનું અભિમાન તેડવા માટે સાયન્સની નવી શોધે થવા લાગી. તેને પહેલે લાભ વેપારીઓએ લીધે. તેઓએ પિતાની કંપનીઓ સ્થાપી. યંત્રની મદદથી પિતાનું ધન અને પોતાની સત્તા વધારી રાજાની સત્તા ઓછી કરી, લેકેના સુખ માટે કેટલીક સગવડે વધારી અને લોકોને એમ કહેવામાં આવ્યું કે આવા ફેરફારથી જીવનમાં ખરા સુધારા કરી શકાય છે. તેની સાથે કેટલીક અગવડે પણ ઉત્પન્ન થઈ. યંત્રની મદદથી ઘણું ધન થોડા માણસના હાથમાં આવ્યું અને ગરીબ માણસો વધારે ગરીબ થયા. હાલના સુધારા એ વેપારીના સુધારા છે. તેનાથી જીવન વધ્યું છે. જીવન વધે ત્યારે સુધરે છે એમ કહેવું એ આ યુગને “સુધારા” શબ્દનો છેટે અર્થ છે.
માણસનું જીવન સુધારવા માટે બે સાધનની જરૂર છે. ૧. ધર્મ. ૨. રાજ્ય. ધર્મ, નીતિને માર્ગ બતાવી આત્મ સાક્ષાત્કાર કરાવે છે; રાજ્ય, કમાવાના સાધન કરી આપે છે અને સામાજીક સુખ માટે
૧૯
