________________
સુધાર. ખરા સુધારા માટે જીવનની કિમત સમજવી જોઈએ. તે કિમત આત્મજ્ઞાનમાં છે. આ વાત નકી છે છતાં દરેક યુગમાં માણસ સુધારાના વિચાર કરે છે. તેનું કારણ એ છે કે “આત્મજ્ઞાન” એ શબ્દને અથ સામાન્ય બુદ્ધિ ગ્રહણ કરી શકતી નથી અને જ્યારે સાચી વાત ગ્રહણ થતી નથી ત્યારે બેટી વાત પકડાય છે.
આત્મજ્ઞાન એ જીવનનું ફળ છે એમ માની સુધારા કરીએ તે તે વિચાર ખોટા થશે નહિ એટલું જ નહિ પણ સુધારાને સાચી દિશા મળશે. હાલમાં રાજકીય સુધારામાં ઘણે ભાગે આ વાત ભૂલાઈ જવાય છે. પહેલાના વખતમાં રાજાઓ પણ આ બાબતની કિમત સમજતા હતા, તેમને રાજ્ય પણ એટલું તુચ્છ લાગતું હતું કે તેઓ રાજ્ય છોડી એકાંતમાં જઈ કોઈ સદ્ગુરૂ પાસેથી આત્મસાક્ષાત્કારનું સાધન મેળવતા હતા. - હાલના રાજકીય સુધારા એ વેપારી અને મજુરના સુધારા છે. તેમાં માણસને સ્વભાવ સુધારવાનું સાધન બહુ ઓછું છે. જ્યાં સ્વભાવ સુધરે નહિ ત્યાં ખરો સુધારો થતું નથી
૨૨૭
