________________
માન્યતા.
વાત્સલ્ય પ્રેમમાં ભગવાન કાંઈક પરતંત્ર બને છે, અને ભક્તના દેષ જોતા નથી. તેમાં સેવા પ્રમાણે ફળ નથી પણ ભાવ પ્રમાણે ફળ છે. સ્વરાજની ચળવળમાં પણ હવે મિત્રભાવથી વધારે નિકટ સંબંધની માગણી થાય છે. જે ઈગ્લાંડ બધા સંસ્થાની મા તરીકે રહેવા માગતી હોય તે તે પિતાના હક પહેલા રાખવાનો દાવો કરી શકે નહિ. પુત્ર અથવા પુત્રી પાસે, મા પિતાનું સુખ પહેલાં માગતી નથી.
છતાં વાત્સલય પ્રેમમાં પણ કાંઈક ન્યુનતા રહી જાય છે. તેમાં પાઠ્ય પાલક સંબંધ છે, ઉમરમાં તફાવત રહે છે અને કર્તવ્ય અકર્તવ્યને વિચાર રહે છે; ત્યાં સુધી વિશુદ્ધ પ્રેમ ઉત્પન્ન થતું નથી. વિશુદ્ધ પ્રેમમાં પ્રિયતમને પ્રસન્ન કરવા એજ કાર્ય રહે છે. જેના ઉપર પ્રેમ હોય તેને અનુકુળ કાર્ય કરવું એજ પરમ ધર્મ છે. શરીર ભગવાનનું કામ કરે, વાણું તેના ગુણનું વર્ણન કરે, મન તેનું સ્મરણ કરે અને બદલામાં પિતાના સુખની ઈચ્છા ન રહે તેને વિશુદ્ધ અથવા મધુર પ્રેમ કહે છે. સરસ્વતીચંદ્રની નવલકથામાં સરસ્વતીચંદ્ર કુમુદના સુખ માટે ઘર છોડયું હતું અને
