________________
કાળની ગતિ. -
આગલા પ્રકરણમાં જણાવ્યું તેમ પુરાણમાં સમાધિભાષા એ મુખ્ય ભાષા છે. અન્ય એટલે ઘડો નહિ; અશ્વને અર્થ પ્રાણ પણ થાય છે. એ અર્થમાં પ્રાણની વાસનાઓની જ્ઞાનરૂપી અગ્નિમાં આહુતિ આપવી તેને અશ્વમેઘ કહે છે. તે વખતે પિતાના દેહનું અભિમાન મૂકવું પડે છે અને ત્રણ ગુણવાળી માયાને જીતવી પડે છે. આવું કામ કરી શકે તેણે પોતાનું બલિદાન આપ્યું છે એમ કહેવાય છે. હાલના સત્યાગ્રહમાં કેઈએ આ માયા જીતી ન હોય પણ લોકો વખાણ કરે એવું સાહસ કર્યું હોય તે પણ તેણે પિતાનું બલિદાન આપ્યું છે એમ માનવામાં આવે છે.
જગ્યા, કાળ અને લાગણના ફેરફારથી આવા ઘણું પ્રકારના માપ ઉત્પન્ન થાય છે. તે માપ જ્યારે અર્થ, કામ અને નીતિ એ ત્રણ પુરૂષાર્થ ઉપર લાગુ કરીએ ત્યારે તેના સ્વભાવ વધારે સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે.
જ્યારે કોઈ ધનાઢય માણસને એક રૂપી વાપરવાનો વખત આવે છે ત્યારે એક રૂપીએ એક આને હેય તેમ છૂટથી વાપરે છે પણ ગરીબ માણ
૧૪૦
