________________
માયા.
અજ્ઞાન કેવી રીતે રહી શકે? મૈત્રય રૂષીએ જવાબ આપે કે માયારત પરમેશ્વરને માયાનું બંધન છે અને કૃપણતાને સંબંધ છે એ તર્ક કરે એ પણ માયા છે,
આવા પ્રશ્નમાં અને ઉત્તરમાં ભાષાની મુશ્કેલી જણાઈ આવે છે. માણસની ભાષા એ આ પૃથ્વીના માણસોની ભાષા છે; તે ભાષાથી આત્માના ક્ષેત્રના અનુભવ સમજવા મુશ્કેલ પડે છે એ બાબત બીજા પ્રકરણમાં સમજાવેલ છે. ભાષા કેવા સંશય ઉત્પન્ન કરાવે છે તે નીચેના પ્રસંગથી પણ જણાઈ આવશે.
વેદાંતમાં “તત્વમસિનો ઉપદેશ” ભાગત્યાગ લક્ષણાથી સમજાવવામાં આવે છે. તત્ એટલે ઈશ્વર,
ત્વમ એટલે તું, અને અસિ એટલે છે, એટલે તું - ઈશ્વર છે, એમ ઉદાલક મુનીએ તેના પુત્ર વેતકેતુને ઉપદેશ આપેલ છે. આંહી ઇશ્વર શબ્દથી જે અર્થ લેવા છે તે પૂર્ણ નથી. પૂર્ણ ઈશ્વરમાં જીવ જુદે રહેતો નથી. વાતચિત માટે શ્વેતકેતુને જુદે જીવ માને, પછી તેના જીવભાવને ત્યાગ કરી અને ઈશ્વરના એશ્વર્યના ભાગને ત્યાગ કરી
૧૩૭
