________________
કાળની ગતિ. એક માણસની વાતે બીજા માણસે સમજી શક્તા નથી અને એક યુગની વાતો પણ બીજા યુગના માણસે સમજી શક્તા નથી. નવા યુગના માણસોને નવી નવી જરૂરીયાત પ્રમાણે નવી નવી ટેવ પડે છે અને તેથી સમજણ શકિતની હદ બંધાય છે.
દરેક કાળે વ્યવહાર અને પરમાર્થને સંબંધ બરાબર રાખવાનો પ્રયત્ન થાય છે. પણ વ્યવહાર ફરતે રહે છે તેથી તે સંબંધ બરાબર રાખવા માટે જે ઉપાય પહેલા કાળમાં લેવામાં આવ્યા હોય તે બીજા કાળમાં ચાલતા નથી.
જે કેળવણીથી માણસના જીવનને હેતુ સમજાય તે સાચી કેળવણી કહી શકાય છે. પણ આવી કેળવણી કયારે શરૂ થાય છે તે કહેવું મુશ્કેલ છે. અભણ માણસમાં અને નાની ઉમરના માણસમાં આ વિદ્યા કેટલીકવાર જોવામાં આવે છે અને મોટી ઉમરના માણસોમાં આ વિદ્યા કેટલીકવાર આવતી નથી.
સત્ય કેને કહેવું એ નકી થઈ ગયેલ છે અને સત્યને અનુભવ થયો હોય તેવા મહાપુરૂષે પણ આ દેશમાં થઈ ગયા છે પણ દરેક કાળે નવી નવી
४६
