________________
કાળની ગતિ.
પેટમાંથી નીકળેલા છે અને શુદ્રા અથવા તમેગુણુ એ પુરૂષના ચરણમાંથી નીકળેલા છે. ચંદ્ર એ પુરૂષનું મન છે, સૂર્યાં તેની આંખ છે. પ્રાણમાંથી વાયુ, નાભિમાંથી અંતરીક્ષ, મસ્તકમાંથી ઘુલેાક, પગમાંથી ભૂલેક, કાનમાંથી દિશાએ થઇ છે. તેવીજ રીતે જુદા જુદા લેાકની ઉત્પતિની કલ્પના વેઢના કાળના રૂષીઓએ કરી છે. આ બધી કલ્પનાએ બધા ધર્મોવાળાને બધા પ્રકારે સાચી લાગે નહિ એ સ`ભવીત છે, પણ આત્મા કાળથી અતીત છે, તેથી સાથી પહેલે છે અને જે પહેલા હાય તેમાંથી બીજી' ઉત્પન્ન થાય એ બાબત સમજી શકાય તેવી છે. વળી આત્માના સંબધથી મીજી વસ્તુએ જોવામાં આવે ત્યારે તે વસ્તુએના નવા અ
કરવા પડે છે.
પણ જગતમાંથી અથવા માણસંમાંથી આત્મા ઉત્પન્ન થશે એ વાત સમજી શકાય તેવી નથી. છતાં સાયન્સવાળા બહારની ક્રિયાથી અને ચેગવાળા અંદરની ક્રિયાથી એમ માનતા આવ્યા છે કે જેમ ખીજી વસ્તુઓની શેાધ થઇ શકે છે તેમ આત્માની શેાધ પણ ભવિષ્યમાં થઇ શકશે. સ્વરાજવાદી એમ માને છે કે સ્વરાજ મળ્યા પછી મેાક્ષને માટે વધારે સગવડ થશે.
૩૪
