________________
કાળની ગતિ કાળની ખબર પડતી નથી. તેજથી કાળનું માપ થાય છે પણ કાળનો સ્વભાવ તેનાથી અનુભવમાં આવતું નથી. આગલા વખતમાં કેટલાક વિદ્વાને ભગવાનને આપણી ઉપર બતાવતા હતા. હાલના કેટલાક વિદ્વાનો તેને ભવિષ્યમાં બતાવે છે.
ઉપર કહ્યું તેમ કાળનો સ્વભાવ લાગણીથી ફરે છે, લાગણી ઉપર પ્રમાણે ફરે છે અને ઉપયોગ ભગવાન તરફ વળે છે ત્યારે કાળનો આધાર ભક્તિ ઉપર રહે છે. જગતમાં ઉત્પન્ન થએલ વસ્તુઓ જે ક્રમ પ્રમાણે ઉત્પન્ન થઈ હોય તે કેમ તે માણસ માટે ચાલતું નથી. એક માણસને પાંચ પુત્ર હોય અને તેને છેલ્લા પુત્ર ઉપર અધિક ને હેય તે તેના સ્મરણમાં પાંચમો પુત્ર પહેલો રહેશે. મા અને પુત્રના સંબંધમાં પુત્ર માને ભૂલી જાય તો એ મા પુત્રને ભૂલતી નથી, અને પુત્રના દેષ ગ્રહણ કરતી નથી. જેના ઉપર આપણને પ્રેમ હેય તેના દેષ આપણે ગ્રહણ કરી શકતા નથી; એટલું જ નહિ પણ આપણે તેને સૌથી પહેલાં યાદ કરીએ છીએ. પ્રેમમાં કઈ વસ્તુ પહેલી ઉત્પન્ન થઈ તે જોવાતું નથી પણ કઈ વસ્તુ ઉપર કેટલે સ્નેહ છે તે જોવાય છે.
