________________
કાળને સ્વભાવ. શકે છે પણ મોટી જગ્યાના ફેરફારને વિચાર કે મોટી લાગણીના ફેરફારનો વિચાર સહેલાઈથી થઈ શકતે નથી; બહારની લાગણું જાણવી સહેલી છે પણ જેમ જેમ અંદરની લાગણી જાણવા પ્રયત્ન થાય છે તેમ તેમ મુશ્કેલી વધે છે. માણસમાં ઈચ્છા ઉત્પન્ન થતી જ ન હોય તે તેના કાળનું પણ કયાં ઠેકાણું રહેત ! ઈચ્છાનું પરિણામ જાણવું સહેલું છે પણ ઈચ્છાનું કારણ જાણવું સહેલું નથી.
જગત ચાલ્યા કરે છે એ એક કાળ છે, અને એટલું જ સત્ય હોય તે વધારે વિચાર કરવાની જરૂર નથી. પણ કઈ માણસને તે જગતને ઉપયોગ પચીસ વર્ષ સુધી રહે છે, કેઈને પચાસ વર્ષ સુધી રહે છે. કોઈ જમથી અંધને બીલકુલ ઉપગ રહેતું નથી. તેથી જ્યારે સામાન્ય કાળમાં ઉપયેગને વિચાર ઉમેરવામાં આવે છે ત્યારે કાળનો સ્વભાવ સમજ મુશ્કેલ પડે છે. જેવા પ્રકારની ઈચ્છા અને તે પુરી કરવા જેવા પ્રકારનું શરીર ધારણ કર્યું હોય તે ઉપર તે માણસને કાળ બંધાય છે. શિવાજી મહારાજને હિંદુઓનું રાજ્ય સ્થાપવાની ઈચ્છા હતી પણ
