________________
કાળની ગતિ. ૫. કેઈપણ માણસની દ્રષ્ટીમાં કોઈ પણ વસ્તુ
અમુક વખત રહે ત્યારે તેને અનુભવ થાય છે. તે વખત દરમ્યાન ઘણા વિચાર આવે છે. તે વિચારને પરસ્પર સંબંધ નથી પણ બધાને દ્રષ્ટા સાથે સંબંધ છે. આ સંબંધ કાળથી ઉત્પન્ન થાય છે
અને તે સ્વભાવની અંદર રહે છે. ૬. સામાન્ય રીતે કાળને અંત જણાતો નથી. બહારના
અનુભવથી તે અનંતતાની ખાત્રી થતી નથી તેથી કપનાથી તેનું અનંતપણું જણાય છે.
આ બધા પ્રમાણેથી જણાશે કે માણસની લાગણથી માણસને કાળ ઉત્પન્ન થાય છે. બીજા પ્રાણીઓને તેમની લાગણીના પ્રમાણમાં કાળ રહે છે.
માણસની લાગણથી ઉત્પન્ન થએલ કાળ, જ્યાંસુધી તેવી લાગણી રહે છે ત્યાં સુધી ટકે છે. માણસની કપનાનો કાળ પરમાત્માને અંત આણવાને સમર્થ નથી પરંતુ દેહ અને ઘર વિષે અભિમાનવાળા પ્રાણીઓનો સંહાર કરવાને સમર્થ છે, એટલે કે જેની જેટલી કપના રહે છે તેને માટે તેટલે વખત રહે છે. દુઃખમાં વખત બહુ લાગે છે પણ ભગવાન સુખરૂપ
૨૨
