________________
કાળનું માપ.
પણ તે નિત્ય રહે તેવું હોવું જોઇએ અને જે નિત્ય હાય તે હાલ નથી એમ પણ કહી શકાય નહિ.
પુરાણામાં મન્વંતરે અને કલ્પ વિષે કેટલીક હકીકત આપેલી છે એટલુંજ નહિ પણ કલ્પ ના ત્રણ ભાગ કરેલા છે તેને શ્રાદ્ધ કપ, પામ કપ અને વારાહે કલ્પ કહે છે.
જેમ જીસસ ક્રાઇસ્ટથી તેને કલ્પ ચાલે છે, વિક્રમ અને શાલિવાહનથી તેમના સંવત ચાલે છે, તેમ બ્રાહ્ય કપ, વારાહ કપ અને પાદ્ધ કલ્પ એ તે તે વખતના રૂષીઓના જન્મથી ગણત્રીનાં વર્ષોં છે. તેજ પ્રમાણે જૈનેાના સવત મહાવીર સ્વામીથી શરૂ થાય છે અને પારસી અને મુસલમાનએ પણ પેાતાના ધમ ગુરૂઓથી પોતાના સવત શરૂ કરેલ છે. નવું વ પણ હિંદુનું કે મુસલમાનેાનું કે પારસીઓનું કે ખ્રિસ્તીઓનું એકજ દીવસે આવતું નથી. આ બધા કલ્પિત કાળ છે અને વ્યવહાર માટેજ ઉપયેાગી છે. આ પ્રમાણે ભવિષ્યમાં પણ કોઇ મહાત્મા આવે અને તેને કલ્પ ચાલે તે! નવાઇ નથી.
૧૯
