________________
કાળનું માપ. દ્રષ્યને કાળ એ પ્રકૃતિને કાળ છે. બધું દ્રષ્ય એક સાથે એક વખતે જોઈ શકાતું નથી તેથી માણસ માત્ર થોડા કાળ માપી તે કાળથી આખે કાળ સમજવાનો પ્રયત્ન કરે છે. જ્યારે એક બનાવના કાળના માપથી બીજી ગતિમાં રહેલા બીજા બનાવના કાળનું માપ કરવા જઈએ છીએ ત્યારે કપીત માપ ઉત્પન્ન થાય છે. તે માપ વ્યવહારમાં ચાલે છે. વ્યવહારમાં પણ જે કોઈની લાગણી આપણી લાગણની વિરૂધ્ધ પડે તે આપણી લાગણી ફરી બેસે છે અને તેટલે વખત આપણે કાળ પણ જુદી ગતિથી ચાલે છે. માના પેટમાં રહેલ બાળકને, બહારના બાળકના જેવી લાગણી હોઈ શકે નહીં. આપણા નવ મહીના તે તેને નવ મહીના લાગે નહીં. તેને ત્યાં દુઃખ હોય તે નવ વર્ષ જેવું લાગે અને સુખ હોય તે નવ દિવસ જેવું લાગે, પણ વ્યવહાર માટે તે માના પેટમાંથી નીકળે છે ત્યારથી તેનાં વર્ષ ગણાય છે. - કેટલાક બનાવ માણસ પોતે ઉત્પન્ન કરી શકે છે અને કેટલાક ઉપર તેની સત્તા ચાલતી નથી. જે બનાવ ઉપર તેની સત્તા ચાલતી નથી તેમાં પણ કેટલાક બનાવ કે જે ઓછી શક્તિવાળા માણસ ઉત્પન્ન ૧૩
