Book Title: Agam 05 Bhagwati 01 Gujarati Translation
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
View full book text
________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧' સાતિરેક 17 મુહૂર્ના રાત્રિ હોય છે. *જ્યારે જંબૂદ્વીપના દક્ષિણાર્ધમાં જઘન્ય 12 મુહૂર્તનો દિવસ હોય છે, ત્યારે ઉત્તરાર્ધમાં પણ જઘન્ય બાર મુહૂર્તનો દિવસ હોય, અને ઉત્તરાર્ધમાં જઘન્ય 12 મુહૂર્તનો દિવસ હોય ત્યારે શું જંબૂદ્વીપના મેરુ પર્વતની પૂર્વપશ્ચિમ ઉત્કૃષ્ટા ૧૮-મુહૂર્ના રાત્રિ હોય છે ? હા, ગૌતમ ! તે પ્રમાણે હોય છે. એમ જ કહેવું. ભગવદ્ ! જ્યારે જંબુદ્વીપના મેરુ પર્વતની પૂર્વે જઘન્ય 12 મુહૂર્તનો દિવસ હોય ત્યારે શું પશ્ચિમમાં પણ એ પ્રમાણે જ હોય, અને જ્યારે પશ્ચિમમાં આ પ્રમાણે 12 મુહુર્તનો દિવસ હોય ત્યારે શું જંબુદ્વીપના મેરુની ઉત્તરદક્ષિણે ઉત્કૃષ્ટા ૧૮-મુહૂર્તની રાત્રિ હોય છે? હા, ગૌતમ ! એ પ્રમાણે જ હોય છે. સૂત્ર-૨૧૮ *ભગવન્! જ્યારે જંબુદ્વીપમાં દક્ષિણાર્ધમાં વર્ષાનો પ્રથમ સમય હોય ત્યારે ઉત્તરાર્ધમાં પણ વર્ષાનો પ્રથમ સમય હોય અને ઉત્તરાર્ધમાં વર્ષાનો પ્રથમ સમય હોય ત્યારે જંબુદ્વીપના મેરુની પૂર્વ-પશ્ચિમે તે સમય પછી તુરંત જ *ભગવન્! જંબુદ્વીપના મેરુની પૂર્વે વર્ષાનો પ્રથમ સમય હોય, ત્યારે પશ્ચિમે પણ વર્ષાનો પ્રથમ સમય હોય અને પશ્ચિમે વર્ષાનો પ્રથમ સમય હોય ત્યારે મેરુની ઉત્તર દક્ષિણે એક સમય પૂર્વે ત્યાં વર્ષાનો આરંભ થાય ? હા, ગૌતમ ! એ પ્રમાણે જ હોય. જેમ વર્ષાઋતુના પ્રથમ સમયનો આલાવો કહ્યો, તેમ વર્ષાઋતુના પ્રથમ આવલિકાનો પણ કહેવો, એ રીતે આનાપાન, સ્તોક, લવ, મુહુર્ત, અહોરાત્ર, પક્ષ, માસ, ઋતુ એ બધામાં ‘સમય’ની માફક આલાવા કહેવા. *ભગવન્! જ્યારે જંબૂદ્વીપના દક્ષિણાર્ધમાં હેમંત ઋતુનો પ્રથમ સમય હોય ત્યારે શું ઉત્તર વિભાગમાં પણ હેમંત ઋતુનો પ્રથમ સમય હોય ? ઇત્યાદિ. આ રીતે વર્ષાઋતુના આલાવા માફક હેમંત ઋતુનો અને ગ્રીષ્મ ઋતુનો આલાવો ઋતુપર્યન્ત કહેવો. આ રીતે હેમંત, ગ્રીષ્મ અને વર્ષાઋતુ ત્રણે મળીને કુલ 30 આલાવા થાય. *ભગવદ્ ! જંબુદ્વીપના મેરુ પર્વતની દક્ષિણે જ્યારે પહેલું અયન હોય ત્યારે શું ઉત્તરાર્ધમાં પણ પહેલું અયના હોય ? સમયની જેમ અયનનો આલાવો પણ કહેવો યાવત્ અનંતર પશ્ચાતકૃત સમયમાં પ્રથમ અયન હોય. અયનની. જેમ સંવત્સરનો આલાવો પણ કહેવો. એ રીતે યુગ, શતવર્ષ, સહસ્રવર્ષ, લક્ષવર્ષ, પૂર્વાગ, પૂર્વ, ત્રુટિતાંગ, ત્રુટિત, એ જ પ્રમાણે અડડ, અવવ, હૂહૂક, ઉત્પલ, પદ્મ, નલિન, અક્ષનિપુર, અયુત, નયુત, પ્રયુત, ચૂલિકા, શીર્ષપ્રહેલિકા, પલ્યોપમ, સાગરોપમ પણ કહેવા. ભગવદ્ ! જ્યારે દક્ષિણાર્ધમાં પહેલી અવસર્પિણી હોય ત્યારે ઉત્તરાર્ધમાં પણ પહેલી અવસર્પિણી હોય, ત્યારે મેરુની પૂર્વ-પશ્ચિમે અવસર્પિણી કે ઉત્સર્પિણી ન હોય, કેમ કે ત્યાં અવસ્થિતકાળ છે ? હા, ગૌતમ ! તેમ જ છે. અવસર્પિણી માફક ઉત્સર્પિણીનો આલાવો પણ કહેવો. સૂત્ર-૨૧૮ ભગવદ્ ! લવણસમુદ્રમાં સૂર્ય ઈશાન ખૂણામાં ઊગીને અગ્નિ ખૂણામાં અસ્ત થાય છે? ઇત્યાદિ. ગૌતમ ! જેમ જંબુદ્વીપનાં સૂર્યના સંબંધમાં કહ્યું તેમ બધું જ કથાન લવણ સમુદ્રનાં સૂર્યના સંબંધમાં પણ કહેવું. વિશેષ એ કે- આ વક્તવ્યતામાં જંબુદ્વીપ શબ્દને સ્થાને લવણ સમુદ્ર શબ્દ કહેવો. તે આલાવો આમ કહેવો - ભગવદ્ ! લવણસમુદ્રના દક્ષિણાર્ધમાં જ્યારે દિવસ હોય ત્યારે ઉત્તરાર્ધમાં પણ દિવસ હોય અને ત્યારે લવણસમુદ્રમાં પૂર્વ-પશ્ચિમે રાત્રિ હોય છે. આ આલાવા વડે બધું જ કથન કરવું. અંતે આ પ્રશ્ન કરવો કે - ભગવન ! જ્યારે લવણસમદ્રમાં દક્ષિણાર્ધમાં પ્રથમ અવસર્પિણીકાળ હોય ત્યારે ઉત્તરાર્ધમાં પણ પ્રથમ અવસર્પિણીકાળ હોય, અને જ્યારે ઉત્તરાદ્ધમાં અવસર્પિણીકાળ હોય અને લવણસમુદ્રમાં પૂર્વ-પશ્ચિમમાં અવસર્પિણી કે ઉત્સર્પિણી એક પણ કાળ ન હોય, તો હે આયુષ્યમાન્ ! શું ત્યાં અવસ્થિત અર્થાત અપરિવર્તનીય કાલ હોય? મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતીઆગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 82
