________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧ તે કથન કેવી રીતે સત્ય છે? ત્યારે ગૌતમસ્વામીએ તે અન્યતીર્થિકોને આમ કહ્યું - હે દેવાનુપ્રિયો! અમે અસ્તિભાવને નાસ્તિ કે નાસ્તિભાવને અસ્તિ એમ કહેતા નથી. હે દેવાનુપ્રિયો! અમે સર્વે અસ્તિભાવને અસ્તિ અને નાસ્તિભાવને નાસ્તિ એમ કહીએ છીએ. તેથી હે દેવાનુપ્રિયો ! આપ સ્વયં આ અર્થનું ચિંતન કરો. એમ કહીને તે અન્યતીર્થિકને આમ કહ્યું - તે તેમ પૂર્વોક્ત જ છે. એમ કહીને ગૌતમસ્વામી, જ્યાં ગુણશીલ ચૈત્ય હતું. જ્યાં શ્રમણ ભગવંત મહાવીર હતા ઇત્યાદિ જેમ ‘નિર્ચન્થ' ઉદ્દેશકમાં કહ્યું છે તેમ યાવત્ ભોજન-પાન દેખાડે છે, દેખાડીને શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને વાંદી, નમીને દૂર નહીં, તેમ નીકટ નહીં એવા સ્થાને બેસીને યાવતુ પર્યપાસે છે. તે કાળે, તે સમયે શ્રમણ ભગવંત મહાવીર ધર્મોપદેશે પ્રવૃત્ત હતા. ત્યાર પછી તે કાલોદાયી તે સ્થાને જલદીથી આવ્યો. હે કાલોદાયી! એમ સંબોધન કરીને ભગવંત મહાવીરે કાલોદાયીને આમ કહ્યું - હે કાલોદાયી! કોઈ દિવસે એક સ્થાને, સાથે મળેલા અને એક સ્થાને સુખપૂર્વક બેઠેલા, તમે બધા. પંચાસ્તિકાયના વિષયમાં આમ વિચાર કરેલો યાવત્ જ્ઞાતપુત્ર શ્રમણનો પંચાસ્તિકાય સંબંધી આ વિચાર કઈ રીતે માનવો? હે કાલોદાયી! શું આ વાત યોગ્ય છે? ... હા, તે વાત યથાર્થ છે. હે કાલોદાયી! એ વાત સત્ય છે કે હું પંચાસ્તિકાયને કહું છું તે આ - ધર્માસ્તિકાય યાવતુ પુદ્ગલાસ્તિકાય. તેમાં હું ચાર અસ્તિકાયના અજીવાસ્તિકાયોને અજીવરૂપે કહું છું. તે પ્રમાણે યાવત્ એક પુદ્ગલાસ્તિકાયને રૂપીકાય કહું છું. ત્યારે તે કાલોદાયીએ ભગવંતને આમ કહ્યું - ભગવન્આ ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય એ અરૂપી અજીવકાયો ઉપર કોઈ બેસવા, સૂવા, ઊભવા, નિષદ્યા કરવા કે –ગવર્નના કરવા સમર્થ છે ? હે કાલોદાયી ! ના, કોઈ તેમ કરી શકે નહીં. એક પુદ્ગલાસ્તિકાય જ રૂપી અજીવકાય છે, તેના પર કોઈ બેસવા, સૂવા આદિ ક્રિયા કરવા સમર્થ છે. ભગવન્! જીવોને પાપકર્મ ફલવિપાકથી સંયુક્ત કરનાર પાપકર્મ શું આ પુદ્ગલાસ્તિકાય રૂપી અજીવકાય વડે લાગે?, હે કાલોદાયી ! ના, તેમ શક્ય નથી. આ અરૂપી કાયરૂપ જીવાસ્તિકાયથી જ જીવોને પાપફળવિપાકયુક્ત પાપકર્મ લાગે છે. ભગવંત પાસેથી સમાધાન પ્રાપ્ત કરીને તે કાલોદાયી બોધ પામ્યો. તેણે ભગવંત મહાવીરને વંદન-નમસ્કાર કર્યા, વંદન-નમસ્કાર કરીને આમ કહ્યું - હે ભગવન્! હું આપની પાસે ધર્મ શ્રવણ કરવા ઇચ્છું છું. એ રીતે સ્કંદકની જેમ દીક્ષા લીધી, તેમજ ૧૧-અંગ ભણી યાવતુ વિચરે છે. સૂત્ર-૩૭૮ ત્યારપછી શ્રમણ ભગવદ્ મહાવીર અન્ય કોઈ દિવસે રાજગૃહના ગુણશીલચૈત્યથી નીકળ્યા. નીકળીને બાહ્ય જનપદમાં વિચરવા લાગ્યા. તે કાળે, તે સમયે રાજગૃહનગર, ગુણશીલ ચૈત્ય હતું. ત્યારે કોઈ દિવસે ભગવંત મહાવીર યાવત્ પધાર્યા. પર્ષદા ધર્મોપદેશ સાંભળીને પાછી ગઈ. ત્યારે તે કાલોદાયી અણગાર અન્ય કોઈ દિવસે શ્રમણ ભગવંત મહાવીર પાસે આવ્યા. આવીને ભગવંતને વાંદી નમીને આમ કહ્યું - ભગવન ! જીવોને પાપકર્મ ફળ વિપાકથી યુક્ત પાપકર્મ લાગે છે ? હા, કાલ ભગવદ્ ! જીવોને પાપકર્મફળ વિપાક યુક્ત પાપકર્મ કઈ રીતે લાગે ? હે કાલોદાયી! - જેમ કોઈ પુરુષ મનોજ્ઞ થાળી પાકશુદ્ધ ૧૮-વ્યંજનોથી યુક્ત વિષમિશ્રિત ભોજન ખાય, તે ભોજન તેને આરંભે સારું લાગે છે ત્યારપછી પરિણમન થતા-થતા દુરૂપપણે, દુર્ગંધપણે યાવત્ શતક-૬ના ‘મહાશ્રવ’ ઉદ્દેશા મુજબ યાવત્ વારંવાર તે અશુભપણે પરિણમે છે. એ પ્રમાણે હે કાલોદાયી ! જીવોને પ્રાણાતિપાતા યાવત્ મિથ્યાદર્શન શલ્ય આરંભે સારા લાગે છે, ત્યારપછી વિપરિણમતા દુરૂપપણે યાવત્ વારંવાર પરિણમે છે. એ પ્રમાણે હે કાલોદાયી ! જીવોને પાપકર્મ પાપફળ વિપાકયુક્ત થાય છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતીઆગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 135
