________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧' ભગવન્! અનિન્દ્રિયો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેનું કથન સિદ્ધની જેમ જાણવું. ભગવદ્ ! સકાયિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! પાંચ જ્ઞાન કે ત્રણ અજ્ઞાન ભજનાએ હોય છે. પૃથ્વી યાવત્ વનસ્પતિકાયિક જીવો નિયમા અજ્ઞાની હોય. તેઓ મતિ, મૃત અજ્ઞાનવાળા છે. ત્રસકાયિક જીવોનું કથન સકાયિક જીવો માફક કરવું. ભગવદ્ ! અકાયિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? તેને સિદ્ધવત્ જાણવા. ભગવદ્ ! સૂક્ષ્મ જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેમને પૃથ્વીકાયિકવત્ જાણવા. ભગવદ્ ! બાદર જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ! તેમને સકાયિકવત્ જાણવા. ભગવન્! નોસૂક્ષ્મ-નોબાદર જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેમને સિદ્ધ માફક જાણવા. ભગવન્! પર્યાપ્તા જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેમને સકાયિક માફક જાણવા. પર્યાપ્તા નૈરયિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેઓને ત્રણ જ્ઞાન કે ત્રણ અજ્ઞાન નિયમાં હોય, જેમાં પર્યાપ્ત નૈરયિક છે, તેમ સ્વનિતકુમાર સુધી જાણવા. પર્યાપ્ત પૃથ્વીકાયિક જીવોને , એકેન્દ્રિય જીવો. માફક જાણવા.એ રીતે પર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિય સુધી જાણવું. ભગવન્! પર્યાપ્તા પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! ત્રણ જ્ઞાન, ત્રણ અજ્ઞાન ભજનાએ હોય છે. મનુષ્યોને સકાયિક જીવો સમાન જાણવા. વ્યંતર, જ્યોતિષ્ક, વૈમાનિકોને નૈરયિકવતુ જાણવા. ભગવન્! અપર્યાપ્તા જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેને ત્રણ જ્ઞાન કે ત્રણ અજ્ઞાન ભજનાએ હોય છે. ભગવન્અપર્યાપ્તા નૈરયિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેને ત્રણ જ્ઞાન નિયમા હોય છે, ત્રણ અજ્ઞાન ભજનાએ હોય છે. નૈરયિકોની માફક અપર્યાપ્ત સ્વનિતકુમાર સુધી જાણવું. પૃથ્વીકાયિક થી વનસ્પતિકાયિક, સુધીના જીવોને એકેન્દ્રિયવત્ જાણવા. ભગવન્! અપર્યાપ્ત બેઇન્દ્રિય જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેમને નિયમાં બે જ્ઞાન, બે અજ્ઞાન હોય. એ રીતે અપર્યાપ્ત પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક સુધી કહેવું. ભગવદ્ ! અપર્યાપ્તા મનુષ્યો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેમને ત્રણ જ્ઞાન ભજનાએ હોય અને બે અજ્ઞાના નિયમા હોય.અપર્યાપ્ત વ્યંતર જીવોને નૈરયિક માફક કહેવા. અપર્યાપ્તા જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિક દેવોને ત્રણ જ્ઞાન, ત્રણ અજ્ઞાન નિયમા હોય છે. ભગવાન ! નો પર્યાપ્ત-નોઅપર્યાપ્તા જીવો ? ગૌતમ! તેમને સિદ્ધની માફક જાણવા. ભગવન્! નિયભવસ્થ જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેને નિરયગતિક માફક જાણવા. ભગવનતિર્યંચભવસ્થ જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન ભજનાએ હોય. ભગવન્! મનુષ્યભવસ્થ, સકાયિક વાત જાણવા. દેવભવસ્થ, નિરયભવસ્થ માફક જાણવા. અભવસ્થોને સિદ્ધની માફક જાણવા. ભગવન્! ભવસિદ્ધિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેમેને સકાયિક જીવોની જેમ જાણવા. ભગવન્! અભવસિદ્ધિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની? ગૌતમ ! તેઓ જ્ઞાની નથી, ત્રણ અજ્ઞાન ભજનાએ છે. ભગવન્! નોભવસિદ્ધિક-નોઅભવસિદ્ધિક જીવ જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? તેમને સિદ્ધની માફક જાણવા. ભગવન! સંજ્ઞી જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની.? ગૌતમ ! તેમને સઇન્દ્રિય જીવો સમાન જાણવા. અસંજ્ઞીજીવોને બેઇન્દ્રિયવત્ જાણવા. નોસંજ્ઞી-નોઅસંજ્ઞીને સિદ્ધનાં જીવોની માફક જાણવા. સૂત્ર-૩૯૩ ભગવન્! લબ્ધિ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! દશ ભેદે છે- જ્ઞાનલબ્ધિ, દર્શનલબ્ધિ, ચારિત્રલબ્ધિ, ચારિત્રાચારિત્રલબ્ધિ, દાનલબ્ધિ, લાભલબ્ધિ, ભોગલબ્ધિ, ઉપભોગલબ્ધિ, વીર્યલબ્ધિ, ઇન્દ્રિયલબ્ધિ. ભગવન્! જ્ઞાનલબ્ધિ કેટલા ભેદે છે? ગૌતમ ! પાંચ ભેદે છે - આભિનિબોધિક યાવતુ કેવળજ્ઞાન લબ્ધિ. ભગવદ્ ! અજ્ઞાન લબ્ધિ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! ત્રણ ભેદે છે. મતિ અજ્ઞાનલબ્ધિ, શ્રત અજ્ઞાનલબ્ધિ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “ભગવતી)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 147
