________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5 “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧ શતક-૧૧ સૂત્ર-૪૯૪ એક ગાથા વડે અહી શતક- 11 ના 12 ઉદ્દેશાના નામો બતાવે છે– ઉત્પલ, શાલૂક પલાશ, કુંભી, માલિક, પદ્મ, કણિકા, નલિન, શિવરાજર્ષિ, લોક, કાલ, આલભિક - શતક-૧૧, ઉદ્દેશો-૧ ‘ઉત્પલ’ સૂત્ર-૪૯૫ થી 98 અહીં ત્રણ દ્વારગાથા વડે આ ઉદ્દેશાના 33 દ્વારોના નામોનો ઉલ્લેખ છે. તે આ પ્રમાણે૪૫. ઉપપાત, પરિમાણ, અપહાર, ઉંચાઈ, બંધ, વેદ, ઉદય, ઉદીરણા, વેશ્યા, દષ્ટિ, જ્ઞાન. 496. યોગ, ઉપયોગ, વર્ણ, રસાદિ, ઉચ્છવાસ, આહાર, વિરતિ, ક્રિયા, બંધ, સંજ્ઞા, કષાય, સ્ત્રીવેદ, બંધ. 497. સંજ્ઞી, ઇન્દ્રિય, અનુબંધ, સંવેધ, આહાર, સ્થિતિ, સમુદુઘાત, ચ્યવન, મૂલાદિમાં સર્વ જીવોનો ઉપપાત. 498. તે કાળે, તે સમયે, રાજગૃહ નગરમાં ગૌતમસ્વામીએ યાવત્ પર્યાપાસના કરતા આ પ્રમાણે કહ્યું - 1. ભગવદ્ ! એક પત્રવાળું ઉત્પલ એક જીવ છે કે અનેક જીવ ? ગૌતમ ! તે એક જીવવાળું છે, અનેક જીવવાળુ નથી. તેમાં જે બીજા જીવો ઉત્પન્ન થાય પછી તે એક જીવવાનું નથી, પણ અનેક જીવવાળું થાય છે. ભગવન! તે જીવો ઉત્પલમાં ક્યાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે ? નૈરયિકથી, તિર્યંચથી, મનુષ્યથી કે દેવોથી આવીને ઉપજે છે ? ગૌતમ ! નૈરવિકથી આવીને ઉપજતા નથી, તિર્યંચયોનિકમાં, મનુષ્ય અને દેવમાંથી આવીને ઉપજે છે. એ પ્રમાણે ઉપપાત કહેવા; જેમ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના ‘વ્યુત્ક્રાંતિક પદ'માં કહ્યું છે, તે મુજબ વનસ્પતિકાયિક જીવોનો ઉપપાત કહેવો, યાવતુ તે ઉત્પલ જીવ ઈશાનકલ્પથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે. 2. ભગવન્! તે જીવો એક સમયમાં કેટલા ઉત્પન્ન થાય ? ગૌતમ ! જઘન્યથી એક, બે કે ત્રણ. ઉત્કૃષ્ટથી સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ઉત્પન્ન થાય. 3. ભગવદ્ ! તે જીવો સમયે સમયે કઢાતા-કઢાતા કેટલો કાળ થાય ? ગૌતમ ! ઉત્પલના અસંખ્ય જીવો. સમયે સમયે કઢાતા અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણી-અવસર્પિણી સુધી કાઢે તો પણ પૂરા ખાલી થતા નથી. જો કે કોઈએ આ રીતે કરેલ નથી અને કરતા પણ નથી. 4. ભગવન્! તે ઉત્પલ જીવો શરીરની અવગાહનાથી કેટલા મોટા કહ્યા છે? ગૌતમ ! તે જઘન્યથી અંગુલનો અસંખ્યાત ભાગ છે, ઉત્કૃષ્ટથી સાતિરેક 1000 યોજન છે. - પ. ભગવદ્ ! તે ઉત્પલ જીવો જ્ઞાનાવરણીય કર્મના બંધક છે કે અબંધક ? ગૌતમ ! અબંધક નથી. બંધક કે બંધકો છે. એ પ્રમાણે આયુને છોડીને અંતરાયકર્મ સુધી જાણવું. ભગવન્! તે ઉત્પલ જીવો આયુકર્મનાં બંધક છે કે અબંધક ?. ગૌતમ ! 1. બંધક કે 2. અબંધક, ૩.બંધકો કે ૪.અબંધકો અથવા પ.બંધક અને અબંધક અથવા ૬.બંધક અને અબંધકો અથવા ૭.બંધકો અને અબંધક અથવા ૮.બંધકો અને અબંધકો. આ આઠ ભંગ છે. 6. ભગવન્! તે ઉત્પલજીવો જ્ઞાનાવરણીય કર્મના વેદક કે અવેદક? ગૌતમ ! અવેદક નથી, વેદક છે અથવા વેદકો છે. અંતરાયકર્મ સુધી આ પ્રમાણે જાણવું. ભગવનતે ઉત્પલજીવો શાતાવેદક છે કે અશાતા વેદક ? ગૌતમ ! શાતા વેદક કે અશાતાdદક હોય ઇત્યાદિ આઠ ભંગ બંધકવતું. જાણવા. 7. ભગવન્! તે ઉત્પલજીવો જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ઉદયવાળા છે કે અનુદયવાળા ? ગૌતમ ! અનુદયવાળા નથી, ઉદયવાળો કે ઉદયવાળા છે. એ પ્રમાણે અંતરાયકર્મ, સુધી જાણવું. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતી)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 214
