________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5 “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧ તથા વિર્ભાગજ્ઞાન લબ્ધિ. ભગવદ્ ! દર્શનલબ્ધિ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! ત્રણ ભેદે છે - સમ્યગદર્શન લબ્ધિ, મિથ્યાદર્શન લબ્ધિ, અને સમ્યમિથ્યા-દર્શન લબ્ધિ. ભગવન્! ચારિત્રલબ્ધિ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! પાંચ ભેદે છે.-સામાયિક ચારિત્રલબ્ધિ, છેદોપસ્થાપનીય ચારિત્રલબ્ધિ, પરિહારવિશુદ્ધ ચારિત્રલબ્ધિ, સૂક્ષ્મ-સંપરાય ચારિત્રલબ્ધિ અને યથાખ્યાત ચારિત્રલબ્ધિ. ભગવન્! ચારિત્રાચારિત્ર લબ્ધિ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! એક પ્રકારે છે. એ પ્રમાણે દાનલબ્ધિ, લાભલબ્ધિ, ભોગલબ્ધી, ઉપભોગલબ્ધિ તે સર્વે એક-એક પ્રકારે કહી છે. ભગવન્! વીર્યલબ્ધિ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! ત્રણ ભેદે છે.– બાલવીર્યલબ્ધિ, પંડિતવીર્યલબ્ધિ, બાલપંડિતવીર્યલબ્ધિ. ભગવન !ઇન્દ્રિયલબ્ધિ કેટલા ભેદે છે? ગૌતમ! પાંચ ભેદે છે. તે આશ્રોત્રેન્દ્રિય યાવતુ સ્પર્શનેન્દ્રિય લબ્ધિ. ભગવદ્ ! જ્ઞાનલબ્ધિક જીવ જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! જ્ઞાની છે, અજ્ઞાની નહીં. તેઓને બે થી પાંચ જ્ઞાન ભજનાએ છે. ભગવન્! અલબ્ધિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! જ્ઞાની નથી, અજ્ઞાની છે. તેઓને બે કે ત્રણ અજ્ઞાન ભજનાએ હોય છે. ભગવન્આભિનિબોધિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! જ્ઞાની છે, અજ્ઞાની નથી. તેમાંથી કેટલાક જીવોને બે જ્ઞાન, કેટલાકને ત્રણ જ્ઞાન અને કેટલાકને ચાર જ્ઞાન વિકલ્પ હોય છે. ભગવદ્ તે જ્ઞાનલબ્ધિ વગરના જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! બંને. જે જ્ઞાની છે તે નિયમા એક કેવલજ્ઞાની, જે અજ્ઞાની છે તે બે કે ત્રણ અજ્ઞાનવાળા વિકલ્પ જાણવા. શ્રુતજ્ઞાનલબ્ધિક જીવોને આભિનિબોધિક જ્ઞાનલબ્ધિક સમાન જાણવા. શ્રુતજ્ઞાનલબ્ધિ રહિત જીવો, આભિનિબોધિક અલબ્ધિકવત જાણવા. ભગવદ્ ! અવધિજ્ઞાન લબ્ધિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેઓ જ્ઞાની છે, અજ્ઞાની નહીં. કેટલાક ત્રણ જ્ઞાનવાળા, કેટલાક ચાર જ્ઞાનવાળા છે. જે ત્રણ જ્ઞાનવાળા છે, તે આભિનિબોધિક-શ્રુત-અવધિજ્ઞાની છે. જે ચાર જ્ઞાની છે, તે મન:પર્યવજ્ઞાની પણ છે. અવધિજ્ઞાન લબ્ધિરહિત છે, તે જીવો? ગૌતમ ! તેઓ જ્ઞાની, અજ્ઞાની બંને છે. તેમને અવધિજ્ઞાન સિવાયના ચાર જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાન વિકલ્પ છે. મન:પર્યવજ્ઞાનીની પૃચ્છા- ગૌતમ ! જ્ઞાની છે, અજ્ઞાની નહીં. કેટલાક ત્રણ જ્ઞાની છે , કેટલાક ચાર જ્ઞાની છે, જે ત્રિજ્ઞાની છે તે આભિનિબોધિક, શ્રત મન:પર્યવજ્ઞાની છે, જે ચતુર્ગાની છે તેને મન:પર્યવજ્ઞાન પણ છે.મન:પર્યવજ્ઞાનીની લબ્ધિ રહિતની પૃચ્છા. ગૌતમ ! તેઓ જ્ઞાની, અજ્ઞાની બંને છે. મન:પર્યવ જ્ઞાન સિવાયના ચાર જ્ઞાન છે. અને ત્રણ અજ્ઞાન ભજનાએ છે. ભગવદ્ ! કેવલજ્ઞાનલબ્ધિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેઓ જ્ઞાની છે, અજ્ઞાની નથી. તેઓ નિયમાં એક કેવલજ્ઞાની જ હોયછે. તેના કેવલજ્ઞાનલબ્ધિ રહિતની પૃચ્છા- ગૌતમ ! તેઓ જ્ઞાની, અજ્ઞાની બંને છે. કેવળજ્ઞાન સિવાયના ચાર જ્ઞાન અથવા ત્રણે અજ્ઞાન વિકલ્પ જાણવા. અજ્ઞાનલબ્ધિકની પૃચ્છા. ગૌતમ! તેઓ જ્ઞાની નથી, અજ્ઞાની છે. તેમને ત્રણ અજ્ઞાન વિકલ્પ છે. અજ્ઞાના લબ્ધિરહિતની પૃચ્છા. ગૌતમ ! તેઓ જ્ઞાની છે, અજ્ઞાની નથી. તેમને પાંચ જ્ઞાન ભજનાએ હોય. જેમ અજ્ઞાનલબ્ધિક અને અલબ્ધિક કહ્યા, તેમ મતિ અજ્ઞાનલબ્ધિક, શ્રુત અજ્ઞાનલબ્ધિક પણ કહેવા. વિભંગ જ્ઞાનલબ્ધિકને ત્રણ અંજ્ઞાન નિયમાં હોય. તેના અલબ્ધિકને પાંચ જ્ઞાન ભજનાએ, બે અજ્ઞાન નિયમાં જાણવા. ભગવન ! દર્શનલબ્ધિક જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ ! તેઓ બંને હોય. તેમને પાંચ જ્ઞાન કે ત્રણ અજ્ઞાન ભજનાએ હોય. દર્શનલબ્ધિરહિત જીવો જ્ઞાની છે કે અજ્ઞાની ? ગૌતમ! દર્શનલબ્ધિરહિતજીવ કોઈ નથી. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતીઆગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 148
