________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧ ગૌતમ ! જેણે યતનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ કરેલ છે, તે કેવલી આદિ પાસેથી સાંભળ્યા વિના યાવત્ શુદ્ધ સંયમથી સંયમિત થાય, જેણે યતનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ કરેલ નથી, તે સાંભળ્યા વિના યાવત્ સંયમિત ના થાય. તેથી હે ગૌતમ ! આમ કહ્યું. ભગવન્કેવલી યાવત્ ઉપાસિકાથી સાંભળ્યા વિના કોઈ શુદ્ધ સંવરથી સંવૃત્ત થાય? ગૌતમ ! સાંભળ્યા વિના યાવત્ કેટલાક શુદ્ધ સંવરથી સંવૃત્ત થાય અને કેટલાક ન થાય. એમ કેમ કહ્યું? ગૌતમ ! જેણે અધ્યવસાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ કર્યો છે, તે કેવલી આદિથી સાંભળ્યા વિના યાવત્, શુદ્ધ સંવરથી સંવૃત્ત થાય, જેણે અધ્યવસાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમકર્યો નથી તે સાંભળ્યા વિના સંવૃત્ત ન થાય. ભગવન્કેવલી આદિથી સાંભળ્યા વિના કોઈ આભિનિબોધિક જ્ઞાન ઉપાર્જે ? ગૌતમ ! કેટલાક સાંભળ્યા વિના આભિનિબોધિક જ્ઞાન ઉપાર્જે, કેટલાક આભિનિબોધિક જ્ઞાન ન ઉપાર્જે. એમ કેમ કહ્યું? ગૌતમ ! જેના આભિનિબોધિક જ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ થયેલ હોય તે યાવતુ શુદ્ધ આભિનિબોધિક જ્ઞાન ઉપાર્જ. જેના આભિનિબોધિક જ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ ન થયો હોય, તે ન ઉપાર્જે, તેથી આમ કહ્યું. ભગવન ! કેવળી પાસેથી યાવતું સાંભળ્યા વિના જ કોઈ જીવ શુદ્ધ શ્રુતજ્ઞાન ઉપાર્જ ?. આભિનિબોધિક માફક શ્રુતજ્ઞાનનું કથન કરવું. વિશેષ એ કે -શ્રુતજ્ઞાનમાં શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ કહેવો. એ પ્રમાણે શુદ્ધ અવધિજ્ઞાન કહેવું. ત્યાં પણ અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ કહેવો. એ રીતે શુદ્ધ મન:પર્યવજ્ઞાન ઉપાર્જે. વિશેષ એ કે - મનઃપર્યવ જ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ કહેવો. ભગવન્કેવલી યાવત્ કેવલીપાક્ષિક ઉપાસિકા પાસેથી સાંભળ્યા વિના કોઈ જીવ કેવળજ્ઞાન ઉપાર્જે ?, ગૌતમ ! કેટલાક જીવોને થાય અને કેટલાક જીવોને ન થાય. યાવત્ વિશેષ એ કે - કેવલજ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષય થયો હોય તેને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય, કેવલજ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષય ન થયો હોય તેને કેવળજ્ઞાન ન થાય. તેથી. હે ગૌતમ ! એમ કહ્યું કે કેવળજ્ઞાન ઉપાર્જે. ભગવન્! કેવલી યાવત્ ઉપાસિકા પાસેથી ધર્મ સાંભળ્યા વિના કોઈ જીવ કેવલીપ્રજ્ઞપ્ત ધર્મ શ્રવણ પામે? શુદ્ધ બોધિ પામે?, મુંડ થઈને, ઘર છોડીને અણગારિકા પ્રવ્રજ્યા લે? શુદ્ધ બ્રહ્મચર્યવાસ ધારણ કરે ? શુદ્ધ સંયમથી સંયમિત થાય ? શુદ્ધ સંવરથી સંવૃત્ત થાય ? શુદ્ધ આભિનિબોધિક યાવત્ શુદ્ધ મન:પર્યવજ્ઞાન ઉપાર્જે ? કેવળજ્ઞાન ઉપાર્જે? - ગૌતમ ! કેવલી યાવત્ ઉપાસિકાથી સાંભળ્યા વિના કોઈ કેવલી પ્રજ્ઞપ્ત ધર્મ શ્રવણને પામે અને કોઈ ન પામે. કોઈ શુદ્ધ બોધિલાભ પામે અને કોઈ ન પામે, કોઈ મુંડ થઈને, ઘર છોડીને અણગારિકા પ્રવ્રજ્યા પામે અને કોઈ ના પામે, કોઈ શુદ્ધ બ્રહ્મચર્યવાસ ધારણ કરે અને કોઈ ન કરે, કોઈ શુદ્ધ સંયમથી સંયમિત થાય અને કોઈ ન થાય, કોઈ શુદ્ધ સંવરથી સંવૃત્ત થાય અને કોઈ ન થાય, કોઈ શુદ્ધ આભિનિબોધિકજ્ઞાન ઉપાર્જે અને કોઈ ન ઉપાર્જે, એ પ્રમાણે યાવતું મન:પર્યવજ્ઞાન જાણવું. કોઈ કેવળજ્ઞાન ઉપાર્જે અને કોઈ ન ઉપાર્જે. ભગવદ્ ! એ પ્રમાણે ક્યા કારણે કહ્યું? ગૌતમ ! જેણે જ્ઞાનાવરણીયકર્મોનો ક્ષયોપશમ કરેલ નથી, જેણે દર્શનાવરણીયકર્મોનો ક્ષયોપશમ કરેલ નથી, જેણે ધર્માતરાયિક કર્મોનો ક્ષયોપશમ કરેલ નથી એ પ્રમાણે ચારિત્રાવરણીય, યતનાવરણીય, અધ્યવસાનાવરણીય, આભિનિબોધિકજ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો યાવતું મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ કરેલ નથી, જેણે કેવળજ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષય કરેલ નથી. તે કેવલી આદિ પાસેથી ધર્મ સાંભળ્યા વિના યાવત્ કેવલી પ્રજ્ઞપ્ત ધર્મશ્રવણ ન પામે, શુદ્ધ બોધિ ન પામે યાવતુ કેવળજ્ઞાન ન ઉપાર્જે. જે જીવોએ જ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ કરેલ છે, જેણે દર્શનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ કરેલો છે એ પ્રમાણે યાવતુ જેણે કેવળજ્ઞાનાવરણીય કર્મોનો ક્ષય કરેલો છે તે કેવળી આદિ પાસેથી ધર્મશ્રવણ વિના યાવતુ કેવલી. પ્રજ્ઞપ્ત ધર્મ શ્રવણ પામે, શુદ્ધ બોધિ પામે યાવતુ કેવળજ્ઞાન ઉપાર્જે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતીઆગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 176
