________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧ યાવત્ પરમાણુ પુદ્ગલો. જે અરૂપી અજીવ છે, તે સાત ભેદે છે - નોધર્માસ્તિકાય, ધર્માસ્તિકાય દેશ, ધર્માસ્તિકાય પ્રદેશો યાવતુ અદ્ધાસમય. ..... વિદિશામાં જીવો નથી. સર્વત્ર દેશભંગ જ જાણવો. ભગવન્! યાખ્યાદિશા શું જીવ છે ? ઐન્દી દિશામાં કહ્યું, તેમ સંપૂર્ણ કહેવું. નૈઋતિ દિશાનું કથન આગ્નેયી દિશા સમાન છે. વારુણી દિશા, ઐન્દ્રી દિશા સમાન છે. વાયવ્ય દિશા આગ્નેયી દિશા સમાન છે. સોમા દિશા ઐન્દ્રી દિશા સમાન છે. ઈશાની દિશા આગ્નેયી દિશા સમાન છે. વિમલામાં જીવો, આગ્નેયીવતુ અને અજીવો ઐન્દ્રીવતુ જાણવા. તમા પણ એ રીતે જ જાણવી. વિશેષ આ - તમામાં અરૂપીના છ ભેદ જ કહેવા. અદ્ધા સમય ન કહેવો. સૂત્ર-૪૭૬ ભગવન્! શરીરો કેટલા છે? ગૌતમ! પાંચ ભેદ છે-ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક, તેજસ,કાર્પણ. ભગવદ્ ! ઔદારિક શરીર કેટલા ભેદે છે ? અહીં પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનું પદ-૨૧ “અવગાહના સંસ્થાન” પદ આખુ અલ્પબદુત્વ સુધી કહેવું. ભગવન્! તે એમ જ છે, એમ જ છે. શતક-૧૦, ઉદ્દેશા-૧નો ગુજરાતી અનુવાદ પૂર્ણ શતક-૧૦, ઉદ્દેશો-૨ સંવૃત્ત અણગાર' સૂત્ર-૪૭૭ રાજગૃહ નગરમાં યાવત્ ગૌતમસ્વામીએ આ પ્રમાણે કહ્યું - ભગવદ્ ! સંવૃત્ત અણગાર વીચિપથ(કષાય ભાવ)માં સ્થિત રહીને સામેના રૂપોને જોતો, પાછળના રૂપોને જોતો, ઉર્ધ્વ અને અધો રૂપોને જોતો હોય. તેને ઐર્યાપથિકી ક્રિયા કે સાંપરાયિકી ક્રિયા લાગે છે? ગૌતમ ! વીચિપથ(કષાય ભાવ)માં સ્થિત સંવૃત્ત અણગારને યાવત્ ઇર્યાપથ ક્રિયા ન લાગે, સાંપરાયિકી ક્રિયા લાગે. ભગવન! એમ કેમ કહ્યું ? યાવતુ ઇર્યાપથ ક્રિયા ન લાગે, સાંપરાયિકી ક્રિયા લાગે. ગૌતમ ! જેને ક્રોધ, માન, માયા, લોભ હોય એ પ્રમાણે જેમ શતક-૭ ના ઉદ્દેશા-૧ માં કહ્યું યાવત્ તે ઉત્સુત્રા આચરણ જ કરે છે, તેથી કહ્યું કે યાવત્ સાંપરાયિકી ક્રિયા લાગે. ભગવનું ! સંવૃત્ત અણગારને અવીચીપંથ(અકષાય ભાવ)માં રહીને આગળના રૂપોને જોતા યાવતુ શું તેને ઐર્યાપથિકી ક્રિયા લાગે ? પૃચ્છા. ગૌતમ ! તેને ઐર્યાપથિકી ક્રિયા લાગે, સાંપરાયિકી ક્રિયા ન લાગે. ભગવનએમ કેમ કહ્યું? જેમ શતક-૭, ઉદ્દેશા-૧માં કહ્યું, તેમ સૂત્રાનુસાર આચરણ કરતા, તેથી યાવત્ તેને સાંપરાયિક ન લાગે. સૂત્ર-૪૭૮, 479 478. ભગવન્! યોનિ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! ત્રણ ભેદે છે. તે આ - શીતા, ઉષ્ણા, શીતોષ્ણા. એ પ્રમાણે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનું પદ-૯ ‘યોનિપદ’– આખુ કહેવું. 479. ભગવન્! વેદના કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! ત્રણ ભેદે. તે આ - શીતા, ઉષ્ણા, શીતોષ્ણા. એ પ્રમાણે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનું પદ-૩૫ ‘વેદના પદ’ સંપૂર્ણ કહેવું યાવત્ ભગવદ્ ! નૈરયિકો શું દુઃખ વેદના વેદે ? સુખ વેદના વેદે ? અદુઃખ-અસુખ વેદના વેદે ? ગૌતમ ! ૧.દુઃખ, ૨.સુખ, ૩.અદુઃખ-સુખ ત્રણે વેદના વેદે છે. સૂત્ર-૪૮૦, 481 480. ભગવન્! માસિકી ભિક્ષપ્રતિમા સ્વીકારેલ અનગારે, નિત્ય કાયાને વોસરાવી છે, દેહ મમત્વ ત્યાગ કર્યો છે. તે દેવ, મનુષ્ય કે તિર્યંચ સંબંધી ઉપસર્ગોને સમ્યક્ ભાવે સહન કરે છે. ઈત્યાદિ માસિકી ભિક્ષુપ્રતિમા સંપૂર્ણ કહેવી. યાવત્ દશાશ્રુતસ્કંધ મુજબ તેનું વર્ણન જાણવું યાવત્ તે આરાધિતા હોય છે. 481, કોઈ ભિક્ષુ કોઈ અકૃત્ય સ્થાન સેવીને, તે સ્થાનની આલોચના, પ્રતિક્રમણ કર્યા વિના કાળ કરે, તેને આરાધના થતી નથી. જો કે, તે સ્થાનની આલોચના-પ્રતિક્રમણ કરીને કાળ કરે, તો તેને આરાધના છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “ભગવતી)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 206
