________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5 “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧ શતક-૧૦ સૂત્ર-૪૭૪ અહીં એક ગાથા દ્વારા 34 ઉદ્દેશાનું કથન કરે છે 1. દિશા, 2. સંવૃત્ત અણગાર, 3. આત્મઋદ્ધિ, 4. શ્યામહસ્તી, 5. દેવી, 6. સભા, 7 થી 34. ઉત્તરવર્તી 28 અંતર્દીપ. દશમાં શતકમાં આ ચોત્રીશ ઉદ્દેશાઓ છે. શતક-૧૦, ઉદ્દેશો-૧ ‘દિશા' સૂત્ર-૪૭૫ રાજગૃહ નગરમાં ગૌતમસ્વામીએ યાવત્ આ પ્રમાણે કહ્યું - ભગવદ્ ! આ પૂર્વદિશા શું કહેવાય છે ? ગૌતમ ! તે જીવરૂપ પણ છે, અજીવરૂપ પણ છે. ભગવન્! આ પશ્ચિમ દિશા શું કહેવાય છે ? ગૌતમ ! પૂર્વ દિશા સમાન જાણવું.. આ જ પ્રમાણે દક્ષિણદિશા, ઉત્તરદિશા, ઉર્ધ્વદિશા અને અધોદિશાના વિષયમાં કથન કરવું. ભગવદ્ ! દિશાઓ કેટલી કહી છે ? ગૌતમ ! દશ દિશાઓ કહી છે. તે આ - પૂર્વ, પૂર્વ-દક્ષિણ, દક્ષિણ, દક્ષિણ-પશ્ચિમ, પશ્ચિમ, પશ્ચિમ-ઉત્તર, ઉત્તર, ઉત્તર-પૂર્વ, ઉર્ધ્વ અને અધો. ભગવન ! આ દશ દિશાઓના કેટલા નામ કહ્યા છે ? ગૌતમ ! દશ નામ કહ્યા છે. તે આ - ૧.ઐન્દ્રી(પૂર્વ), ૨.આગ્નેયી, ૩.યમા(દક્ષિણ), ૪.નૈર્જતી, ૫.વાણી (પશ્ચિમ), ૬.વાયવ્યા, ૭.સોમા(ઉત્તર), ૮.ઈશાની, ૯.વિમલા.(ઉર્ધ્વ) અને ૧૦.તમા(અધો). ભગવન્! ઐન્દ્રી(પૂર્વ). દિશા જીવ, જીવદેશ, જીવપ્રદેશ, અજીવ, અજીવદેશ, અજીવપ્રદેશ, શું છે ? ગૌતમ ! તે જીવરૂપ પણ છે યાવત્ અજીવ પ્રદેશરૂપ પણ છે. જે જીવ છે તે નિયમા એકેન્દ્રિય યાવત્ પંચેન્દ્રિય અને અનિષ્ક્રિય છે. જે જીવદેશ છે, તે નિયમા એકેન્દ્રિય દેશો યાવત્ અનિષ્ક્રિય દેશો છે. જે જીવપ્રદેશ છે, તે એકેન્દ્રિય પ્રદેશો યાવત્ અનિન્દ્રિય પ્રદેશો છે. જે અજીવો છે, તે બે ભેદે છે - રૂપી અજીવ, અરૂપી અજીવ. જે રૂપી અજીવ છે, તે ચાર ભેદે છે - સ્કંધ, સ્કંધ દેશ, સ્કંધ પ્રદેશ અને પરમાણુ પુદ્ગલો. જે અરૂપી અજીવ છે તે સાત ભેદે છે - નોધર્માસ્તિકાય, ધર્માસ્તિકાયના દેશ, ધર્માસ્તિકાય ના પ્રદેશ, નોઅધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાયના દેશો, અધર્માસ્તિકાયના પ્રદેશો, નોઆકાશાસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાયના દેશો, આકાશાસ્તિકાયના પ્રદેશો અને અદ્ધાસમય. ભગવન્! આગ્નેયી દિશા શું જીવ છે, જીવદેશ છે, જીવપ્રદેશ છે ઈત્યાદિ પૃચ્છા. ગૌતમ ! તે જીવરૂપ નથી, જીવદેશરૂપ છે, જીવ પ્રદેશરૂપ પણ છે, અજીવરૂપ પણ છે, અજીવ દેશરૂપ પણ છે, અજીવ પ્રદેશરૂપ પણ છે. જે જીવ દેશ છે તે નિયમો 1. એકેન્દ્રિય દેશ છે,(આ અસંયોગી ભંગ કહ્યો). હવે દ્વિસંયોગી ભંગ કહે છે - ૧.એકેન્દ્રિયોના બહુદેશો અને એક બેઇન્દ્રિયનાં બહુદેશો છે 2. અથવા એકેન્દ્રિયના બહુ દેશો અને બેઇન્દ્રિયના બહુ દેશો છે. અથવા 3. એકેન્દ્રિયના બહુ દેશો અને અનેક બેઇન્દ્રિયોના બહુ દેશો છે. અથવા 1. એકેન્દ્રિયના બહુદેશો અને એક તે ઇન્દ્રિયના બહુ દેશ છે. આ પ્રમાણે ત્રણ ભંગ કહેવા. એ પ્રમાણે અને બેઇન્દ્રિયના પ્રદેશો છે અથવા એકેન્દ્રિય પ્રદેશો અને બેઇન્દ્રિયના પ્રદેશો છે. એ પ્રમાણે બધે પ્રથમ ભંગ છોડીને યાવત્ અનિન્દ્રિય જાણવું. જે અજીવો છે, તે બે ભેદ છે - રૂપી અજીવ, અરૂપી અજીવ. તેમાં જે રૂપી અજીવ છે, તે ચાર ભેદે છે - સ્કંધ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “ભગવતી)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 205
