________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧' પુરુષ, પુરુષને હણતા, શું પુરુષને હણે છે કે નોપુરુષને ? ગૌતમ ! પુરુષને પણ હણે, નોપુરુષને પણ હણે છે. ભગવદ્ ! એમ કેમ કહો છો ? ગૌતમ ! જો તેને એમ થાય કે નિત્યે હું એક પુરુષને હણુ છું, પણ. તે એક પુરુષને મારતા, તે પુરુષને આશ્રીને રહેલા અનેક જીવોને હણે છે. તેથી હે ગૌતમ ! એમ કહ્યું કે - પુરુષને પણ હણે છે, નોપુરુષને પણ હણે છે. ભગવન! કોઈ પુરુષ અશ્વને મારતા, શું અશ્વને હણે છે કે નોઅશ્વને પણ હણે છે. ગૌતમ! અશ્વને પણ હણે નોઅશ્વને પણ હણે છે. ભગવદ્ ! એમ કેમ કહો છો ? પૂર્વવત્ જાણવું. આ પ્રમાણે હાથી, સિંહ, વાઘ યાવત્ ચિત્રલમાં પણ જાણવું. તે બધા માટે એક સમાન આલાવા છે ભગવન્! કોઈ પુરુષ કોઈ એક ત્રસ પ્રાણીને હણતા, તે એક ત્રસ પ્રાણીને હણે છે કે અન્ય ત્રસ પ્રાણીને હણે છે ? ગૌતમ ! તે એક ત્રસ પ્રાણીને પણ હણે છે, અન્ય ત્રસ પ્રાણીને પણ હણે છે. ભગવન્! એમ કેમ કહ્યું કે અન્યતરને પણ હણે છે, નોઅન્યતરને પણ હણે છે? ગૌતમ ! તેના મનમાં એમ હોય છે કે - તે કોઈ એક ત્રસ પ્રાણીને જ હણે છે. પરંતુ તે, તે ત્રસ જીવને મારતો ત્રાસ જીવને આશ્રીને રહેલા બીજા અનેક જીવોને પણ મારે છે. હે ગૌતમ ! તેથી એ પ્રમાણે કહ્યું. ભગવન્! કોઈ પુરુષ ઋષિને મારતા ઋષિને મારે છે કે નોઋષિને મારે છે ? ગૌતમ ! ઋષિને પણ હણે છે, નોઋષિને પણ હણે છે. ભગવદ્ ! એમ કેમ કહો છો ? ગૌતમ ! તેને એમ થાય છે કે નિશ્ચયથી હું એક ઋષિને હણુ છું, તે એક ઋષિને હણતા, અનંતા અન્ય જીવોને હણે છે, તેથી હે ગૌતમ ! પૂર્વોક્ત પ્રકારે જાણવું. ભગવદ્ કોઈ પુરુષ, પુરુષને હણતા, શું પુરુષવૈરથી પૃષ્ટ થાય કે નોપુરુષવૈરથી પૃષ્ટ થાય ? ગૌતમ ! નિયમા, તે 1. પુરુષવૈરથી સ્પષ્ટ થાય અથવા ૨.પુરુષવૈર અને નોપુરુષવૈરથી સ્પષ્ટ થાય અથવા ૩.પુરુષવૈર અને અનેક નોપુરુષોના વૈરોથી પૃષ્ટ થાય. એ પ્રમાણે અશ્વ યાવત્ ચિલ્લકમાં જાણવું યાવત્ અથવા ચિહ્નકવૈરથી પૃષ્ટ થાય અને નોચિલકોના વૈરોથી પૃષ્ટ થાય. ભગવન્કોઈ પુરુષ ઋષિને હણતા ઋષિના વૈરથી સ્પષ્ટ થાય કે નોઋષિના વૈરથી ? ગૌતમ ! નિયમો ઋષિવૈરથી અને અનેક નોઋષિઓના વૈરોથી પૃષ્ટ થાય છે. સૂત્ર-૪૭૨, 473 472. ભગવદ્ ! પૃથ્વીકાયિક, પૃથ્વીકાયિકને આન-પ્રાણ, શ્વાસોચ્છવાસ રૂપે ગ્રહણ કરે છે અને મૂકે છે ? હા, ગૌતમ ! પૃથ્વીકાયિક, પૃથ્વીકાયિકને શ્વાસોચ્છવાસ રૂપે ગ્રહણ કરે છે અને મૂકે છે ભગવન્! પૃથ્વીકાયિક, અમુકાયને શ્વાસોચ્છવાસરૂપે લે અને મૂકે ? હા, ગૌતમ ! પૃથ્વીકાયિક, અપકાયને શ્વાસોચ્છવાસરૂપે લે અને મૂકે. એ પ્રમાણે તેઉકાય, વાયુકાય, વનસ્પતિકાયને પણ શ્વાસોચ્છવાસરૂપે લે અને મૂકે. ભગવદ્ ! અકાય, પૃથ્વીકાયને શ્વાસોચ્છવાસ રૂપે લે અને મૂકે ? હા, પૂર્વવતું. એ પ્રમાણે તેઉ-વાયુવનસ્પતિ જાણવા. ભગવન્! તેઉકાય, પૃથ્વીકાયને? એ પ્રમાણે યાવતુ ભગવન્! વનસ્પતિકાયિક, વનસ્પતિકાયને, હા, પૂર્વવતુ. ભગવન્પૃથ્વીકાયિક, પૃથ્વીકાયિકને આન-પ્રાણ, શ્વાસ-ઉચ્છવાસરૂપે લેતા-મૂકતા કેટલી ક્રિયાવાળો થાય ? ગૌતમ ! કદાચ ત્રણ ક્રિયાવાળો, કદાચ ચાર ક્રિયાવાળો, કદાચ પાંચ ક્રિયાવાળો થાય. ભગવન્! પૃથ્વીકાયિક, અપકાયને આન-પ્રાણ રૂપે લેતા-મૂકતા કેટલી ક્રિયાવાળો થાય ? ગૌતમ ! પૂર્વવત્. એ પ્રમાણે યાવત્ વનસ્પતિકાયિક સુધી કહેવું. એ પ્રમાણે અપ્રકાયિક, તેઉકાયિક, વાયુકાયિક સાથે બધાને કહેવા. યાવત્ ભગવદ્ ! વનસ્પતિકાયિક, વનસ્પતિકાયિકને આન-પ્રાણરૂપે યાવત્ પૃચ્છા. ગૌતમ ! કદાચ ત્રણ કે ચાર કે પાંચ ક્રિયાવાળો થાય. 1 '' ' મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતીઆગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 203
