________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧ ઉત્કૃષ્ટા જ્ઞાનારાધના હોય? જેમ ઉત્કૃષ્ટા જ્ઞાનારાધના અને દર્શનારાધના કહી, તેમ ઉત્કૃષ્ટા જ્ઞાનારાધના અને ચારિત્રારાધના કહેવી. ભગવન્! જેને ઉત્કૃષ્ટા દર્શનારાધના હોય તેને ઉત્કૃષ્ટા ચારિત્રારાધનાહોય અને જેને ઉત્કૃષ્ટા ચારિત્રારાધના તેને ઉત્કૃષ્ટા દર્શનારાધના હોય? ગૌતમ ! જેને ઉત્કૃષ્ટા દર્શનારાધના હોય તેને ચારિત્રારાધના ઉત્કૃષ્ટા, મધ્યમા કે જઘન્યા હોય, જેને ઉત્કૃષ્ટા ચારિત્રારાધના હોય તેને દર્શનારાધના નિયમાં ઉત્કૃષ્ટા હોય. ભગવન ! જે જીવ જ્ઞાનની ઉત્કૃષ્ટ આરાધના કરે છે તે જીવ કેટલા ભવગ્રહણથી સિદ્ધ થાય યાવતુ દુઃખનો. અંત કરે ? ગૌતમ ! કેટલાક તે જ ભવગ્રહણથી સિદ્ધ થાય યાવત્ અંત કરે, કેટલાક બે ભવગ્રહણથી સિદ્ધ થાય યાવત્. અંત કરે. કેટલાક કલ્પોપપન્નક કે કલ્પાતીતમાં જાય. ગવન્! જે જીવ દર્શનની ઉત્કૃષ્ટ આરાધના કરે છે તે કેટલા ભવગ્રહણથી સિદ્ધ થાય યાવત્ દુઃખનો અંત કરે ? ગૌતમ ! કેટલાક તે જ ભવગ્રહણથી સિદ્ધ થાય યાવત્ અંત કરે, કેટલાક બે ભવગ્રહણથી સિદ્ધ થાય યાવત્ અંત. કરે. કેટલાક કલ્પોપપન્નક કે કલ્પાતીતમાં જાય. ભગવન ! જે જીવ ચારિત્રની ઉત્કૃષ્ટ આરાધના કરે છે તે કેટલા ભવગ્રહણથી સિદ્ધ થાય યાવતુ દુઃખનો અંત કરે ? ગૌતમ ! ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાન આરાધના મુજબ જાણવું. વિશેષ એ કે કેટલાક કલ્પાતીતમાં ઉપજે છે. ભગવન્! મધ્યમાં જ્ઞાન આરાધના આરાધીને કેટલા ભવગ્રહણ થકી સિદ્ધ થાય યાવત્ અંત કરે ? ગૌતમ ! કેટલાક બે ભવગ્રહણથી સિદ્ધ થાય યાવત્ અંત કરે. ફરી ત્રીજો ભવ અતિક્રમતા નથી. ભગવન્! મધ્યમાં દર્શનારાધના આરાધીને ? પૂર્વવતુ. એ પ્રમાણે મધ્યમા ચારિત્રારાધનામાં પણ જાણવું. ભગવદ્ ! જઘન્યા જ્ઞાનારાધના આરાધીને કેટલા ભવગ્રહણથી સિદ્ધ થાય યાવત્ અંત કરે ? ગૌતમ ! કેટલાક ત્રણ ભવગ્રહણ થકી સિદ્ધ થાય યાવત્ અંત કરે. પણ સાત-આઠ ભવગ્રહણને અતિક્રમતા નથી. એ પ્રમાણે જઘન્યા દર્શનારાધના અને જઘન્યા ચારિત્રારાધના જાણવી. સૂત્ર-૪૩૨ ભગવન્! પુદ્ગલ પરિણામ કેટલા ભેદે છે? ગૌતમ ! પાંચ ભેદે છે - વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ, સંસ્થાન પરિણામ. ભગવન ! વર્ણ પરિણામ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! પાંચ ભેદે - કાળા યાવતુ શુક્લ વર્ણ પરિણામ. આ આલાવા વડે ગંધપરિણામ બે ભેદે, રસ પરિણામ પાંચ ભેદે, સ્પર્શ પરિણામ આઠ ભેદે છે. ભગવદ્ ! સંસ્થાન પરિણામ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! પાંચ ભેદે છે. તે આ - પરિમંડલ સંસ્થાના પરિણામો યાવત્ આયત સંસ્થાન પરિણામ. સૂત્ર-૪૩૩ ભગવન્! પુદ્ગલાસ્તિકાયનો એક પ્રદેશ શું દ્રવ્ય છે, દ્રવ્યદેશ છે, દ્રવ્યો છે, દ્રવ્યદેશો છે, અથવા દ્રવ્ય અને દ્રવ્યદેશ છે, દ્રવ્યો અને દ્રવ્યદેશ છે, દ્રવ્યો અને દ્રવ્યદેશો છે, દ્રવ્ય અને દ્રવ્યદેશો છે ? ગૌતમ ! કથંચિત દ્રવ્ય છે, કથંચિત દ્રવ્ય દેશ છે, પણ દ્રવ્યો, દ્રવ્યદેશો, યાવત્ દ્રવ્યો-દ્રવ્યદેશો નથી. ભગવન્! પુદ્ગલાસ્તિકાયના બે પ્રદેશો શું દ્રવ્ય છે ? દ્રવ્ય દેશ છે ? પ્રશ્ન-પૂર્વવતું. ગૌતમ ! કથંચિત દ્રવ્ય, કથંચિત દ્રવ્યદેશ, કથંચિત દ્રવ્યો, કથંચિત દ્રવ્યદેશો છે, કથંચિત દ્રવ્ય અને દ્રવ્યદેશ છે. એ રીતે પાંચ ભંગો કહેવા. છઠ્ઠો નથી.(છેલ્લા ત્રણ ભંગો નથી). ભગવનું ! પુદ્ગલાસ્તિકાયના ત્રણ પ્રદેશો શું દ્રવ્ય છે ? દ્રવ્યદેશ છે ? પ્રશ્ન. ગૌતમ ! કથંચિત દ્રવ્ય છે. આદિ સાત ભંગ કહેવા. યાવત્ કથંચિત દ્રવ્યો અને દ્રવ્ય દેશ છે. આઠમો ભંગ નથી. ભગવદ્ ! પુદ્ગલાસ્તિકાયના ચાર પ્રદેશો શું દ્રવ્ય છે? ગૌતમ ! કથંચિત દ્રવ્ય છે, આદિ આઠે ભાંગા કહેવા. યાવત્ કથંચિત દ્રવ્યો અને દ્રવ્યદેશો. જે રીતે ચાર કહ્યા, એ રીતે પાંચ, છ, સાત યાવત્ અસંખ્ય કહેવા. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતીઆગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 171
