________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧' કર્માશીવિષ? ગૌતમ ! જેમ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનાં પદ-૨૧ માં વૈક્રિયશરીરમાં કહ્યું તેમ યાવત્ પર્યાપ્તા સંખ્યાત વર્ષાયુષ્ક કર્મભૂમિજ ગર્ભવ્યુત્ક્રાંતિક મનુષ્ય કર્માશીવિષ છે, પણ અપર્યાપ્તા૦ કર્માશીવિષ નથી. ભગવનું ! જો દેવ કર્માશીવિષ છે તો ભવનપતિ કર્માશીવિષ છે કે યાવતુ વૈમાનિક દેવ કર્માશીવિષ? ગૌતમ ! ભવનપતિ, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષી, વૈમાનિક એ ચારે ભેદે દેવ કર્માશીવિષ છે. ભગવન્જો ભવનપતિ દેવ કર્માશીવિષ છે, તો શું અસુરકુમાર દેવ કર્માશીવિષ છે કે યાવત્ સ્વનિતકુમાર દેવ કર્માશીવિષ ? ગૌતમ ! તે અસુરકુમાર યાવત્ સ્વનિતકુમાર સર્વે ભવનપતિ દેવ કર્માશીવિષ છે. ભગવદ્ ! જો અસુરકુમાર૦ કર્માશીવિષ છે, તો પર્યાપ્ત અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ કર્માશીવિષ છે કે અપર્યાપ્તo ગૌતમ ! તે પર્યાપ્ત અસુરકુમાર ભવનવાસી દેવ કર્માશીવિષ નથી પણ અપર્યાપ્ત અસુરકુમાર ભવનવાસી. દેવ કર્માશીવિષ છે. એ રીતે સ્વનિતકુમાર સુધી જાણવું. ભગવન્! જો વ્યંતર દેવ કર્માશીવિષ છે તો શું પિશાચ વ્યંતર દેવ કર્માશીવિષ છે? ગૌતમ ! એ પ્રમાણે બધે અપર્યાપ્તાને જાણવા. જ્યોતિષ્ક દેવોમાં પણ અપર્યાપ્તાને. કર્માશીવિષ કહેવા. ભગવન્! જો વૈમાનિક દેવ કર્માશીવિષ છે, તો શું કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્માશીવિષ છે કે કલ્પાતીત ? ગૌતમ ! કલ્પો પપત્રક વૈમાનિક દેવ કર્માશીવિષ હોય છે. કલ્પાતીત વૈમાનિક દેવ યાવતુ કર્માશીવિષ નથી. ભગવદ્ ! જો કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્માશીવિષ છે, તો શું સૌધર્મ કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવા કર્માશીવિષ છે કે યાવત્ અય્યત કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્માશીવિષ ? ગૌતમ ! સૌધર્મ કલ્પોપપન્નક દેવ પણ કર્માશીવિષ છે. યાવતુ સહસાર કલ્પવાળા વૈમાનિક દેવ પણ કર્માશીવિષ છે. આનતથી અશ્રુત કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક દેવ કર્માશીવિષ નથી. ભગવન્! જો સૌધર્મ કલ્પોપપન્નક યાવત્ કર્માશીવિષ છે, તો શું પર્યાપ્તા સૌધર્મ કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક કે અપર્યાપ્તા સૌધર્મ ? ગૌતમ ! પર્યાપ્તા સૌધર્મ કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક નહીં, પણ અપર્યાપ્તા સૌધર્મ કલ્પોપપત્રક વૈમાનિક દેવ કર્માશીવિષ છે. એ પ્રમાણે યાવત્ પર્યાપ્તા સહસાર કલ્પોપપન્નક વૈમાનિક યાવત્ કર્માશીવિષ નથી, પણ અપર્યાપ્તા સહસ્ત્રાર કલ્પોપપત્રક યાવતુ કર્માશીવિષ છે. સૂત્ર-૩૯૦ દશ સ્થાન વસ્તુને છદ્મસ્થ સર્વ ભાવથી જાણતા કે જોતા નથી. તે આ - ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, શરીરરહિત જીવ, પરમાણુ પુદ્ગલ, શબ્દ, ગંધ, વાયુ, આ જિન થશે કે નહીં, આ બધા દુઃખનો અંત કરશે કે નહીં કરે. આ દશ સ્થાનોને ઉત્પન્ન જ્ઞાનદર્શનધર અરહંત, જિન, કેવલી સર્વભાવથી જાણે, જુએ - ધર્માસ્તિકાય યાવતુ આ જીવ સર્વ દુઃખોનો. અંત કરશે કે નહીં. સૂત્ર-૩૯૧ ભગવદ્ ! જ્ઞાન કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! પાંચ ભેદે - આભિનિબોધિક જ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન, કેવળ જ્ઞાન. ભગવન્! તે આભિનિબોધિક જ્ઞાન શું છે? તે ચાર ભેદે છે - અવગ્રહ, ઈહા, અપાય, ધારણા. એ રીતે જેમ રાયપ્પણઈયમાં જ્ઞાનના ભેદો કહ્યા છે, તેમ અહીં પણ કહેવા. તે કેવલજ્ઞાન સુધી કથન કરવું. ભગવન્! અજ્ઞાન કેટલા ભેદે છે? ગૌતમ ! ત્રણ ભેદે - મતિ અજ્ઞાન, શ્રત અજ્ઞાન, વિર્ભાગજ્ઞાન. ભગવન્! તે મતિઅજ્ઞાન શું છે? ગૌતમ ! ચાર ભેદે છે - અવગ્રહ, ઇહા, અવાય, ધારણા. ભગવદ્ ! તે અવગ્રહ શું છે ? બે ભેદે છે - અર્થાવગ્રહ, વ્યંજનાવગ્રહ. એ પ્રમાણે જેમ આભિનિબોધિક જ્ઞાનના વિષયમાં કહયુ છે, તે પ્રમાણે અહીં જાણવું. વિશેષ એ કે - અવગ્રહ આદિના એકાર્થિક શબ્દોને છોડીને આ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “ભગવતી)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 145
