________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧' પ્રતિધ્વંસ પામે, તે બીજ અબીજ થાય, પછી યોનિ (સચીતાતા) સંપૂર્ણવિચ્છેદ પામે. ભગવદ્ ! વટાણા, મસૂર, તલ, મગ, અડદ, વાલ, કળથી, ચોળા, તુવેર, પલિમંથક-ચણા. એ બધા ધાન્યો, સાલીમાં કહેલ વિશેષણવાળા હોય તો તેમજ જાણવું. વિશેષ એ - પાંચ વર્ષ સુધી તે યોનીભૂત(સચિત) રહે. ભગવન્! અળસી, કુસુંભ, કોદ્રવ, કાંગ, બંટી, રાલ, સણ, સરસવ, મૂલક બીજ આદિ ધાન્યો શેષ શાલી જેમ જ કહેવું. વિશેષ એ કે - સાત વર્ષે અબીજ થાય. સૂત્ર-૩૦૩ થી 312 303. ભગવન્! એક એક મુહૂર્ત કેટલા ઉચ્છવાસ કાળ કહ્યા છે ? ગૌતમ ! અસંખ્યય સમય મળીને જેટલો કાળ થાય, તેને એક આવલિકા કહે. સંખ્યાત આવલિકાથી એક ઉચ્છવાસ થાય, અને સંખ્યાત આવલિકાનો એક નિઃશ્વાસ થાય. 304. હૃષ્ટ, વૃદ્ધાવસ્થા, વ્યાધિ રહિત પ્રાણીનો એક શ્વાસોચ્છવાસ તે એક પ્રાણ કહેવાય છે. 305. સાત પ્રાણે એક સ્તોક, સાત સ્તોકે એક લવ, 77 લવે એક મુહૂર્ત થાય. 306. અથવા 3773 ઉચ્છવાસે એક મુહૂર્ત થાય તેમ અનંત જ્ઞાનીએ કહ્યું છે. 307. આ મુહૂર્ત પ્રમાણથી 30 મુહૂર્વે એક અહોરાત્ર. ૧૫-અહોરાત્રનો એક પક્ષ, બે પક્ષે એક માસ, બે માસે એક ઋતુ, ત્રણ ઋતુએ એક અયન. બે અયને એક વર્ષ પાંચ વર્ષે એક યુગ, 20 યુગે 100 વર્ષ, દશ સો વર્ષે-૧૦૦૦, સો હજારે એક લાખ, 84 લાખ વર્ષે 1 પૂર્વાગ, 84 લાખ પૂર્વીગે એક પૂર્વ થાય. એ પ્રમાણે ત્રુટિતાંગ, ત્રુટિત, અડડાંગ, અડદ, અવવાંગ, અવવ, હૂહૂઆંગ, હૂહૂઆ, ઉત્પલાંગ, ઉત્પલ, પદ્માંગ, પદ્મ, નાલિનાંગ, નલીન, અર્થનુપૂરાંગ, અર્થનુપૂર, અયુતાંગ, અયુત, પ્રયુતાંગ, પ્રયુત, નયુતાંગ, નાયુત, ચૂલીકાંગ, ચૂલિકા, શીર્ષપ્રહેલિકાંગ, શીર્ષ પ્રહેલિકા સૂત્રપાઠ મુજબ જાણવા. અહીં સુધી જ ગણિત છે પછી ઔપમ્ય કાળ છે. ભગવદ્ ! તે ઔપમિક શું છે ? ગૌતમ! પમિક કાળ બે પ્રકારે છે– પલ્યોપમ અને સાગરોપમ. તે પલ્યોપમ અને સાગરોપમ શું છે? 308. સુતીક્ષ્ણ શસ્ત્ર વડે જેને છેદી, ભેદી જ ન શકાય, તેવા પરમાણુને કેવલી ભગવંતોએ સમસ્ત પ્રમાણોનું આદિ પ્રમાણે કહેલું છે. 309. અનંત પરમાણુના પુદ્ગલોના સમૂહરૂપ સમુદાયના સમાગમથી એક ઉચ્છલણશ્લણિકા, શ્લષ્ણશ્લર્ણિકા, ઉર્ધ્વરેણુ, ત્રસરેણુ, રથરેણુ, વાલાગ્ર, શિક્ષા, યૂકા, યવમધ્ય અને અંગુલ થાય છે. જેમ કે આઠ ઉચ્છલણસ્તુણિકા મળે ત્યારે એક સ્લણક્લણિકા થાય. આઠ સ્લણશ્લણિકાનો એક ઉધ્વરેણુ, આઠ ઉર્ધ્વરેણુનો ત્રસરેણુ, આઠ ત્રસરેણુનો એક રથરેણુ, આઠ રથરેણુનો દેવકુરુ-ઉત્તરકુરુનો મનુષ્યનો એક વાલાગ્ર, દેવકુરુ-ઉત્તરકુરુનો મનુષ્યના આઠ વાલા2- હરિવર્ષ-રમ્ય ક્ષેત્રના મનુષ્યોનો એક વાલીગ્ર. હરિવર્ષ-રમ્યક્ ક્ષેત્રના મનુષ્યોનો આઠ વાલાઝું- હેમવત-ઐરણ્યવત્ ક્ષેત્રના મનુષ્યોનો એક વાલાગ્ર. હેમવત-ઐરણ્યવત્ ક્ષેત્રના મનુષ્યોનો આઠ વાલાઝે- પૂર્વવિદેહના મનુષ્યોનો આઠ વાલાગ્ર. પૂર્વવિદેહના મનુષ્યના આઠ વાલાગે, એક લિલા, આઠ લિક્ષાએ એક જૂ. આઠ જૂએ એક યવમધ્ય, આઠ યુવા મધ્યે એક અંગુલ, છ અંગુલે એક પાદ, બાર અંગુલે એક વેંત, 24 અંગુલે એક રત્નિ, 48 અંગુલે એક કુક્ષિ, 96 અંગુલે એક દંડ, ધનુષ, યુગ, નાલિકા, અક્ષ કે મુસલ. 2000 ધનુષનો એક ગાઉ, ચાર ગાઉએ એક યોજન. યોજન પ્રમાણ જે પલ્ય તે આયામ અને વિખંભ વડે એક યોજન હોય, ઊંચાઈ એક યોજન હોય. પરિધિ સવિશેષ ત્રણ યોજન હોય. તે પલ્યમાં એક, બે, ત્રણ કે મહત્તમ સાત દિવસના ઊગેલા ક્રોડો વાલાગ્રો કાંઠા સુધી ભર્યા હોય, સંનિચિતા કર્યા હોય, ખૂબ ભર્યા હોય. તે વાલાઝો એવી રીતે ભર્યા હોય કે જેને અગ્નિ ન બાળે, વાયુ ન હરે, કોહવાય નહીં, નાશ ના મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતીઆગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 112
