Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
४४
भगवतीसूत्रे द्वात्रिंशत्तममण्डलार्धे संचरति तदा दिवसमाने उपर्युक्तसप्तदशमुहूर्तदिवसमाना पेक्षया किञ्चिद्विशेषोनपलचतुष्टयरूपस्य मुहूर्तंकषष्टिभागद्वयस्य झासेन उक्तपलचतुष्टयरहितसप्तदशमुहूर्त दिनं भवति इत्यभिप्रायेणाह-'सत्तरसमुहुनाणंतरे दिवसे' ति, सप्तदशमुहूर्तानन्तरो दिवसः सातिरेका त्रयोदशमुहूर्ता रात्रिभवति अथ च तदानों रात्रिमाने किञ्चिन्यूनपलचतुष्टयोपचयेन उक्तपलचतुष्टयाधिकत्रयोदशमुहूर्त रात्रिमानं सम्पद्यते इत्यभिप्रेत्याह-' साइरेगतेरसमुहुत्ताराई' ति । तथा 'सोलसमुहुत्ते दिवसे चोद्दसमुहुत्ताराई' षोडशमुहूतो दिवसः चतुर्दशमुहूर्ता कर विलोमरूप से-व्युत्क्रम से बाहर प्रत्येक मण्डल पर संचरण करता हुआ बत्तीस ३२ वें मण्डलार्ध पर संचरण करता है तब उपर्युक्त सतरहमुहूतवाले दिनमान की अपेक्षा दिनमान मुहूर्त के दो इकसठ भाग जितना (१॥ मिनट ४॥ १०॥-६१ सेकिण्ड ) कम हो जाता है यह मुहूर्त की दो इकसठभाग जितनी कमी कुछ कम चार पलरूप पड़ती है। इस तरह सत्तरह मुहूर्त वाले दिनमान की अपेक्षा, सूर्य के बत्तीसवे मण्डलाध. पर संचरण करते समय दिनमान कुछ कम चार पल हीन सत्तरहमुहूर्त का होता है और जितनी कमी समय की यहां पर हुई है उतने समय की वृद्धिरात्रि मान में हो जाति है। इसी लिये सूत्रकार ने (साइरेगतेरसमुहुत्ता राई ) ऐसा कहा है। अर्थात् उप्त समय कुछ कम चार पल अधिक तेरह मुहूत्त का रात्रिमान होता है । तथा-(सोलस मुहूत्त दिवसे चोदसमुहुत्ता राई ) जब सोलह मुहूर्त का दिन होता है, तब चौदह मुहूर्त को रात्रि होती है। यह इस अभिप्राय से कहा गया कि जब सूબહારના પ્રત્યેક મંડળ તરફ સંચાર કરતે કરતે ૩૨માં મંડળાર્ધ પર આવે છે, ત્યારે દિનમાન ઉપર્યુક્ત ૧૭ મુહૂર્તવાળા દિવસ કરતાં ન મુહૂર્ત જેટલું (૧મિનિટ ને ૪-૧૦-૬૧ સેકંડ) ઘટી જાય છે. આ મુદ્દત એટલે ઘટાડે ચાર પળ કરતાં સહેજ ઓછા સમય જેટલો હોય છે. આ રીતે જ્યારે સૂર્ય ૩૨માં મંડળાર્ધમાં સંચારણ કરે છે. ત્યારે દિનમાન ૧૭મુહૂર્ત કરતાં ચાર પળથી સહેજ ઓછું ન્યૂન થઈ જાય છે. અને દિનમાનમાં જેટલે ઘટાડે थाय छ तेर। रात्रिभानमा यारी थाय छे. “ साइरेग तेरसमुहुता राई" એટલે કે રાત્રિમાનમાં ચાર પળથી સહેજ ઓછા સમયે જેટલું વધારે થવાથી રાત્રિમાન તેરમુદ્ર અને ચારપળધી સહેજ ન્યૂન પ્રમાણ વધ્યું થાય છે.
___“सोलसमुहुत्ते दिवसे चोद्दस मुहुत्ता राई ' न्यारे १६ मुहूर्त ने हिस થાય છે ત્યારે ૧૪ મુહૂર્તની રાત્રિ થાય છે. આ પ્રમાણે કહેવાનું કારણ એ
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૪
