Book Title: Vinshativinshika Prakaranam
Author(s): Haribhadrasuri, Kulchandrasuri
Publisher: Jain Sangh Sihor
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002770/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||jy savyasAjhaNayA zrImadAtma kamala hIra dAna-premasUrIzcaramurugyo namaH / / // TokAsamalakRtaM sariparanTara zrIharibhadravicita vizativizikAprakaraNam / / nitIkA SES MENT zrIvijayakulacandrasariH Nationalities REVEAAREEMPIRICS SERIAHARASHTRAILWARA GALIPHANSHTRANSLAC EiELILALTEENSIDESISATIONALLCLAIMHATNA HTTLINE ORDS H AR HIAUL prakAzakaH zrI jainathaH zihora (sArASTra) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SCONNUNQUANNUNC // jayau savvannusAsaNaM // // zrImadAtma-kamala-vIra-dAna-premasUrIzvaragurubhyo namaH // // TIkAsamalaGkRtaM sUripurandara-zrIharibhadraviracitaM viNshtiviNshikaaprkrnnm|| CASAWANGWANGUWANGWANADNO TIkAkRt zrIvijayakulacandrasUriH mA prakAzakaH zrI jainasaMghaH zihora (saurASTra) ROBISSJONAJOBISORAS Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : zrI jaina saMghaH zihora (saurASTra ) AvRttiH prathamA * saMvata 2056 * prAptisthAnam divya darzana kAryAlaya 36, kalikuNDa sosAyaTI, dholakA-387810 nakala - 500 mUlya: zrI zramaNasaGgha- paThana-pAThanam TAIpa seTiMga arihaMta kampyuTara grAphiksa jaina vidyArthI gRha kampAunDa, sonagaDha - 364250 phona : (02846) 44381 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SURUALAXACAURURURLARLAYACAURURSACRURURURURLA82% sahira samarpaNam) yadvacanAd mahArtho'yaM grantho vibhAvito myaa| samarpitaH sUrizreSTha- zrIjayaghoSasUraye // 1 // XERYNYRYNYRYNY RYNYRYNYRENYRrrYYRYYDYYRYNYRYNYNYDYNYRER RYTYROR ( AbhAra darzana, che jeonI aprakAzita noTonuM aneka sthaLoe AlaMbana lIdhuM che. te nyAyavizArada - pa. pU. sva. AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAno % jeoe potAnA amUlya samayanA yoge granthane joI prastAvanA lakhI che te zAsana maMDana munivara zrI yazovijayajIno. | jeo saMpUrNa athavA aMzataH granthane kSatirahita karavA sahAyaka thayA che teo A pU. AcArya zrI municaMdrasUrIzvarajI mahArAjano 6 paMnyAsa zrI abhayazekharavijayajI gaNivaryano paMnyAsa zrI razmiratnavijayajI gaNivaryano d munivarya zrI taporatnavijayajIno kra munivarya zrI kalyANabodhivijayajIno mahesANA pAThazALAnA pradhAnAdhyApaka paMDitavarya zrI vasaMtabhAIno tathA bIjAono je sAkSAt tathA paraMparAe sahAyaka thayA che teono. YAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYAYASAYAYYAYAYRYmY28 Es BB la vijaya kulacaMdrasUri. | KALAXRXALABACAXAXCALAVRASALAXRXALAWRERURLAURUS Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] thas prastAvanA : prathama najare jaDyuM te sUripuraMdara zrI haribhadrasUrizvarajI mahArAjAnA 1444 grantharatnomAM eka AgavuM sthAna dharAvanAra grantharatna che. viMzati viMzikA, 20/20 zloka pramANa 20 viMzikAmAM vaheMcAyela A grantharatnamAM teozrIe biMdumAM siMdhu' kahevata caritArtha karela che. aSTakajI, paMcAlakajI, SoDazaka vagere saMgraha granthonI jema prastuta prakaraNamAM paNa teozrIe ghaNA viSayo AvarI lIdhA che. prakaraNanA viSayo upara thoDo daSTikSepa karI laIe. durjanone ISya, tejodveSa vagere thAya to paNa sajjanone AnaMdadAyI kalyANakara kAryo choDavA na joIe evuM kahIne prathama viMzikAmAM vIseya viMzikAonA nAmono kramasara ullekha karavAmAM Avela che. chelle tAtvika bodhanI upalabdhi mATe madhyasthatA ane nirmaLabuddhi hovI jarUrI che tathA guruvinaya, yathAzakti sAdhusevA, anAthasevA vagere dvArA caramAvartI bhavya jIva potAnI bhavasthiti pakAvIne mokSamArge AgaLa vadhe che AvuM kahIne prathama viMzikAno upasaMhAra karela che. bIjI viMzikAmAM dhama stikAya vagere pAMca astikAyamaya loka anAdikALathI vidyamAna che. koI Izvara vageree tene banAvela nathI. A bAbatanI AgamathI ane tarkathI savistara siddhi karela che. prAsaMgika rIte Izvara anAdimukta na hoI zake. A vAtanuM paNa suMdara rIte nirUpaNa karavAmAM Avela che. - trIjI viMzikAmAM zAstra aniSiddha vividha prakAranA mayadAsabhara kulAcAro paNa dharma che. A vAta jaNAvela che. jema ke strI mATe coTalo bAMdhavo, patisevA karavI e kulAcArarUpa dharma che. sUryAsta samaye dIvo pragaTAvavo, savAre nakSatra maMDalAdinI pUjA karavI, satI-kuladevatA-gRhadevatA-kulaguru-mahApuruSo vagerenuM smaraNa karavuM, apazukana thatAM DAbo aMguTho dabAvavo, zukana thatAM jamaNA hAthanuM darzana karavuM, bALaka vagerenA puNyane mIThAI vagere ApIne tapAsavuM, temanI manobhUmikAne tapAsavI, bAlikAnA saubhAgya vagerene tapAsavuM. tema ja strIdharmonuM nirUpaNa jema ke patisevA, patine anukULa vartavuM, pati sivAya bIjA puruSanuM AkarSaNa na rAkhavuM, rogamAM patinA maLamUtra sApha karavA, zIlarakSA mATeno jApa karavo, patine snAna karAvavuM, bhojana-pANI karAvavA, saMdhyA samaye ISTadeva stavana kIrtana vagere strIdharmonuM pratipAdana karela che. tathA zAstrokta varNAzrama vagere saMbaMdhI kartavyapAlana laukikadharmarUpa batAvela che. tenAthI laukika kalyANa prApta thAya che. taduparAMta dArUtyAga, strI upara baLAtkAra na karavo vagere kuladharma keTalAka caMDAla, cora vageremAM paNa dekhAya che. mohagarbhita vairAgya mithyA kadAgraha, ajJAna vagerenA lIdhe yajJAdi laukikadharma mokSakAraka banI zakatA nathI. tethI vaidika dharmo avazya mokSa Ape evo koI niyama nathI. kema ke viSaya, svarUpa ane anubaMdhathI zuddhi hoya to ja te dharma zuddha kahevAya. tema chatAM mokSanA AzayathI je je dharma AcarAya te te tamAma dharma suMdara kahevAya AvuM kahIne 3jI viMzikA pUrNa thAya che. cothI viMzikAmAM jaNAvela che ke zuddha dharmanI prApti carama pudgalaparAvartamAM thAya che. acaramAvatamAM to mokSano Azaya paNa hoto nathI. pudgalAvartanI vyAkhyA batAvI sahajamalanA lAsathI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] ja zuddha dharma maLe che. sahaja malano viziSTa lAsa acaramAvatamAM nathI hoto. tethI tyAre jIva heya-upAdeya bhAvone paNa jANI zakato nathI. dIrgha saMsAra bhramaNazaktinA lIdhe acaramAvartamAM jIva heya padArthane upAdeyarUpe ane upAdeya padArthane heyarUpe jue che, jANe che, Acare che. jema jema saMsArabhramaNazakti ghaTe tema tema caramAvartI jIva yathAvasthitarUpe he-upAdeya padArthone jANI zake che. kALa, svabhAva, bhavitavyatA, karma ane puruSArtha-A pAMca paribaLo bhegA thAya tyAre ja tattvataH kAryaniSpatti thAya che. to paNa prastutamAM kALa paribaLa mukhya jANavuM. A vAtanI vistArathI carcA karIne acaramAvartakALa dharmanI daSTie bALapaNa-gAMDapaNa avasthA che. jyAre caramAvartIkALa dharma mATe yuvAnIno kALa che ItyAdi kahIne cothI viMzikA pUrNa karavAmAM Avela che. pAMcamI viMzikAmAM dharmanA bIja, aMkura, thaDa, parNa, phUla, phala vagerenI oLakhANa ApI A badhAnI prApti caramAvatamAM ja thAya che-ema jaNAvavAmAM Avela che. dharma bIja vagerenI sAMtara-niraMtara prAptinI vAta karI tathAbhavyatvanI chaNAvaTa karI bhAgya ane puruSArtha A bannemAM koNa baLavAna bane? enI vistArathI samajaNa ApI nizcayathI banne svakSetramAM baLavAna che evo niSkarSa batAvavAmAM Avela che. tAttvika rIte sarva kAryo bhAgya-puruSArtha ubhayathI ja utpanna thAya che. dhULakrIDA samAna bhogasukhane choDIne caramAvatamAM Avela jIva puruSArtha AcarI dharmabIja-aMkura vagere saMprApta kare che. evuM kahIne pAMcamI vizI pUrNa karavAmAM Avela che. A bAbatanI savistara mImAMsA adhyAtmasAra, zAstravAta samuccaya, nayopadeza vageremAM upalabdha thAya che. chaThThI viMzikAmAM saddharmanI vicAraNA karavAmAM Avela che. bIjAdi kramathI zubhAtmapariNAmasvarUpa samyagdarzana jIvane prApta thAya che. ATheya karmanI utkRSTa sthiti batAvI AyuSya sivAya sAteya karmanI sthiti aMtaH koTAkoTInI thAya tyAre jIva carama yathApravRttikaraNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa kriyA karIne samyagdarzana meLave che. samakitanI phaLazrutirUpe zama, saMvega, nirveda, anukaMpA, Astikaya pariNatine jIva anubhave che. vyavahAranayathI samakti cothA guNaThANe hoya che. nizcayanayathI samakti sAtamA guNaThANe hoya che. jo ke sarvaprathama jIvane Astikaya prApta thAya che. pachI kramasara utaratA krame zama, saMvega, nirveda, anukaMpA, AstikyanI pradhAnatA samajavI. samyagdarzana hoya to ja dAna, zIla, tapa, bhAvadharma zuddha bane, mokSadAyaka baneAma kahIne graMthakArazrIe chaThThI vizI pUrNa karela che. sAtamI viMzikAmAM dAnadharmanuM vivecana karavAmAM Avela che. dAnanA mukhya traNa prakAra che. jJAnadAna, abhayadAna, supAtradAna. traNeya dAnanA adhikArI koNa ? A traNeya dAnanA viSaya koNa bane ? dAna ApavAnI rIta-vidhi kaI ? A badhI bAbatanI samajaNa ahIM ApavAmAM Avela che. anukaMpAdAna paNa avazya kartavya che. dAnaguNathI ja bIjA guNonI prApti thAya che. evuM jaNAvIne 7mI viMzi pUrNa karavAmAM Avela che. AThamI viMzikAmAM jinapUjAnuM pratipAdana karavAmAM Avela che. oghathI pUjAnA adhikArI ane pUjAnI sAmagrInI vAta karI (1) samatabhadrA, (2) sarvamaMgalA, (3) sarva siddhiphalAAma pUjAnA traNa bheda batAvavAmAM Avela che. te traNeya pUjAmAM kramazaH kAyA, vacana ane mananI pradhAnatA dazarvila che. A traNeya pUjAnA kramazaH adhikArI samyagdaSTi, uttaraguNadhArI zrAvaka ane paramazrAvaka che. apunabaMdhaka jIvane pUjAnA phaLarUpe mAtra dharmanI prApti thAya che. prAraMbhamAM te dharma vizuddha baLavAna puNyasvarUpa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajavo. pachI te dharma samaktirUpa samajavo. AgaLa jatAM, paMcopacAra, aopacAra, sarvopacAra pUjAnI vAta jaNAvela che. tema ja svakArita ane gurukArita pratimAnI pUjAmAM kaI zreSTha che ? tenI carcA karI kadAgrahamukta jIvane te te pUjA ISTaphaLanI sAdhaka che.Ama syAdvAdagarbhita samAdhAna Apela che. dariyAmAM pANInuM TIpuM paDe to zAzvata banI jAya tema jinapUjAmAM prayukta dravya zAzvata banI jAya che. AtmAne zAzvata sukhadAyaka banI jAya che. jinapUjA bhavasAgara taravA mATe hoDI samAna hovAthI saMpUrNa Adara bhAvathI jinapUjA karavI joIe. AvuM kahIne adhikRta vizI pUrNa karela che. navamI viMzikAmAM zrAvakadharmanI vAta karavAmAM Avela che. bhAvazrAvakanA 6 lakSaNa tathA 12 vratanI vAta karela che. samakti prApti pachI 2 thI 9 palyopama jeTalI mohanIya karmanI sthiti pasAra thAya pachI dezavirati prApta thAya. zrAddhadharmane sugurunI pAse vidhipUrvaka svIkArIne sAta prakAranI sAvadhAnI keLavI vidyamAna bhAvadharmane TakAvavo, avidyamAna bhAvadharma-guNaratnane pragaTAvavA, zrAvakonA mahollAmAM rahevuM, derAsara-sAdhunA sAnnidhyamAM rahevuM vagere vAta karIne savArathI UThI rAtre suvA sudhInA samayamAM zrAvake zuM zuM karavuM? aDadhI rAte uMgha uDI jAya to zuM vicAravuM ? vagere bAbata upara atyaMta suMdara prakAza pAtharavAmAM Avela che. ahIM batAvela vidhi mujaba zrAvakajIvana jIvanArane zrAvakanI pratimAne vahana karavA dvArA sarva viratino pariNAma pragaTe che. ema kahIne navamI viMzikA pUrNa karavAmAM Avela che. dazamI viMzikAmAM zrAvakanI 11 pratimAonI vistArathI chaNAvaTa karavAmAM Avela che. paMcAlakajI, upAzakadazAMga vageremAM paNa A ja viSayanI vistArathI samajaNa ApavAmAM Avela che. 11mI viMzikAmAM sAdhudharmanuM nirUpaNa karavAmAM Avela che. dazavidha yatidharma, pAMca prakAranI kSamAnI vAta karI sarva virati guNaThANuM saMsArATavImAM duHkhe karIne oLaMgI zakAya evA moha parvatanA ullaMghana samAna che. kSamAnI jema saraLatA, namratA vagere guNonA paNa pAMca prakAra batAvavAmAM Avela che. 17 prakAranA saMyamanA bheda batAvIne satya, zauca, akiMcanatA, brahmacarya vagerenI suMdara chaNAvaTa karIne sva-paradarzananA siddhAnta mujaba yatidharmanuM ciMtana karavAnI sUcanA pUrvaka 11mI viMzikAno upasaMhAra karavAmAM Avela che. bAramI viMzikAmAM sAdhujIvananI grahaNavidyA ane AsevanazikSAnuM nirUpaNa karavAmAM Avela che. cakravartIne potAnA kALamAM je AnaMda thAya tenA karatAM paNa saMyamIne uparokta bane zikSAmAM caDhiyAto AnaMda thAya che. vidhipUrvaka, paryAya mujaba, yogodvahana karIne gurudeva pAsethI Agamane grahaNa karavA, AgamanA artha-bhAvArtha-paramArthane meLavavA tema ja te mujaba AcaraNa karavA kaTibaddha banavuM. AcaraNa vinA zravaNamAtrathI AtmAnuM viziSTa kalyANa thatuM nathI. viparIta AcaraNa karavAthI UlaTuM vadhu nukazAna thAya che. AgaLa jatAM prIti, bhakti, vacana ane asaMga anuSThAna ema cAra prakAranA anuSThAna batAvela che. apathyanuM sevana karanAra rogIne auSadhathI phAyado thato nathI tema viparIta AcaraNa karanAra sAdhune bAhya rIte zAstrokta AcAra pALavA chatAM AdhyAtmika lAbha thato nathI-AvuM jaNAvIne sUripuraMdare 12mI vizI pUrNa karela che. 13mI viMzikAmAM bhikSAvidhi batAvela che. 16 udgamanA, 16 utpAdananA, 10 eSaNAnA ema 42 doSathI rahita gocarI, vastra, pAtra, upAzraya vagere sAdhune kalpI zake. bhojanamaMDalInA pAMca Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 9 ] doSanA tyAgathI ja betAlIza doSathI rahita gocarI AdhyAtmika puSTi ApI zake che. taduparAMta bhojananI sAta eSaNA, pANInI cAra eSaNAnI vAta karI strI, pazu vagerethI rahita nirdoSa upAzraya-makAna vagere sAdhune kalpI zake A bAbatanI sUcanA karela che. piMDaniryukti, dazavaikAlikajI, paMcAzaka vageremAM A bAbatano vistRta ullekha prApta thAya che. caudamI viMzikAmAM bhikSAsaMbaMdhI aMtarAyanI zuddhi jANavAnA upAyo batAvela che. dazavaikAlikanA pAMcamA adhyayanamAM jaNAvyA mujaba svAdhyAyAdi karyA bAda gocarI javAno avasara prApta thatAM upayogapUrvaka traNa prakAre nimitta zuddhi tapAsIne gocarIe javA nIkaLe. mana, vacana, kAyAthI nimittanI azuddhi dekhAya to pharIthI caityavaMdanAdi vidhi karIne nIkaLavuM...ityAdi kahIne nimitta zuddhi hovA chatAM paNa amuka prakAre aMtarAyo thAya to tene bhikSAnA niSedhaka samajavA. Ama granthakArazrIe jaNAvyuM pachI 14mI viMzikAnA AgaLanA zloka upalabdha thatAM nathI. TIkAkArazrIe mUlAcAra granthanA AdhAre cha khUTatI gAthAo mUkIne mULa viSayane spaSTa karavAno stutya prayAsa karela che. paMdaramI viMzikAmAM AlocanA upara vistRta prakAza pAtharavAmAM Avela che. AlocanA levAnI vidhi, samaya vagerenI prAraMbhamAM vAta karI DaoNkTara pAse dardI jema roga na chUpAve tema guru pAse ziSya-zrAvaka potAnA doSa na chUpAve paraMtu bALakanI jema nirdoSabhAve tamAma doSanI AlocanA kare--Ama jaNAvela che. doSane zalyanI upamA ApI mAtra prAyazcittathI nahi paraMtu AlocanA karI doSazalya khullA karavAthI ja doSazuddhi thAya che, anyathA dIrghasaMsAra bhramaNamAM doSazalya kAraNa bane che--AvuM jaNAvI zuddha AlocanA karavA upara bhAra mUkavAmAM Avela che. jyAM sudhI doSanI AlocanA karavAmAM na Ave tyAM sudhI cAritranA pariNAmamAM mana sthira banatuM nathI. mATe jyAre doSa lAge tyAre turata ja AlocanA karI levI joIe. pApa karatI vakhate jevA bhAva hoya tenA karatAM vadhu baLavAna saMvega-vairAgyabhAvathI AlocanA guru pAse karavAthI ane prAyazcitta vahana karavAthI doSanI zuddhi thAya che. AvuM kahIne 15mI vizIno upasaMhAra karavAmAM Avela che. soLamI viMzikAmAM prAyazcittanI vyAkhyA, tenI AvazyakatA, prAyazcittanA daza prakAra tema ja kayA kayA avasare kevA prakAranuM prAyazcitta karavAmAM Ave? A badhI bAbato upara suMdara prakAza pAtha2vAmAM Avela che. prAyazcittane vahana karIne zuddha thanAra sAdhakane ja bhavAMtaramAM satata suMdara sAmagrI maLe, teno sadupayoga karavAnA saMyoga-utsAha vagere maLe che. mATe AlocanA karI lIdhA pachI gurudatta prAyazcittane sArI rIte vahana karavuM joIe, jethI zivasukha maLe--Ama kahIne soLamI vizi pUrNa karavAmAM Avela che. sattaramI viMzikAmAM yoga vize suMdara mArmika chaNAvaTa karavAmAM AvelI che. yoganA pAMca bheda, temAM karmayoga ane jJAnayoganI vaheMcaNI, yoganA adhikArI, icchA-pravRti vagere dvArA yoganA thatA avAntara bhedo, tenA zraddhA vagere kAraNo ane anukaMpA vagere pAMca kAryo vagerenI vicAraNA karIne caityavaMdana vageremAM tenuM arthaghaTana joDavAmAM Avela che. AgaLa jatAM sthAna-Asana vageremAM prayatna karavAmAM na Ave to mahAmRSAvAda lAge. mATe avidhino tyAga karavA upara bhAra mUkavAmAM Avela che. tIrthanAza vagerenA bhayathI avidhisevana karavAno ane ayogya jIvane yogamAM joDavAno paNa niSedha karavAmAM Avela che. lokasaMzA choDI ArAdhanAmAM vidhi mujaba pravartavAnI preraNA karIne AgaLa u52 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] prIti, bhakti vagere cAra anuSThAnanI vAta, AlaMbana-anAlaMbananI caca, nirAlaMbana yoga pachI mohasAgara tarIne kevalajJAnaprApti ane aMte mokSagamananI vAta karIne 17mI vizI pUrNa karela che. aDhAramI viMzikAmAM kevalajJAnanI vistRta carcA karavAmAM Avela che. kevalajJAnamAM jJAna ane darzanano abheda batAvI kevalajJAnanI trikAlaviSayakatA, sarvadravya-guNa-paryAya-viSayatA, zeya-jJAnanI sAmAnya-vizeSAtmakatAnuM nirUpaNa karavAmAM Avela che. jJAnano AkAra pratibiMbarUpa nathI paNa zeyagrahaNa pariNAma svarUpa che. kAraNa ke kevalajJAna amUrta che-A bAbata ahIM mukhyatayA carcela che. prabhAdeSTAntanI kevalajJAnamAM samatA-viSamatA upara vizada prakAza pAtharI kevalajJAnanA phaLarUpe siddha avasthAnI prApti batAvI 18mI vizi pUrNa karavAmAM Avela che. ogaNIsamI viMzikAmAM siddha bhagavaMtonA paMdara bhedanuM vistArathI varNana karavAmAM Avela che. strImokSanI siddhi vistArathI karIne niraMtara eka-be-traNa-cAra vagere samayamAM utkRSTathI keTalA siddha thAya ? tenuM vistArathI nirUpaNa karavAmAM Avela che. upamArahita anaMtasukha tamAma siddhabhagavaMto bhogave che, eka ja avagAhanAmAM anaMtA siddha bhagavaMto rahela che-AvuM kahIne 19mI vizI pUrNa karavAmAM Avela che. vizamI viMzikAmAM siddha bhagavaMtomAM daSTAMta, Agama ane tarkathI sukhanI siddhi karavAmAM Avela che. siddhonuM sukha (1) karmakSayajanya che, (2) svasaMvedya che, (3) vaikAlika sarva sAMsArika sukho. karatAM anaMta gaNuM caDhiyAtuM che, (4) kSAyopathamika nahi paNa kSAyika che, (5) zarIra, indriya, mana, saMyoga AdithI nirapekSa che, (6) utsukatA zUnya che, (7) paraspara vyAbAdhArahita che, (8) svAbhAvika che-A ATha bAbatanuM vistArathI nirUpaNa chellI viMzikAmAM karavAmAM Avela che. TIkA aMge kAMIka viMzati viMzika grantha Ama juo to ghaNo prasiddha ane upayogI che. caityavaMdana mahAbhASya, SoDazakaTIka, dharmasaMgraha TIkA, dharmaratnaprakaraNa, pratimAzataka TIkA, nayopadeza TIkA, tattvArtha TIkA, batrIsa-batrIzI TIkA vagere aneka granthomAM uttarakAlIna granthakAroe prastuta prakaraNanA zloko uddhata karelA che. zrI haribhadrasUrijI mahArAje paNa potAnA paMcAzakajI, upadezapada vagere granthomAM prastuta prakaraNanA zloko lIdhelA che. A bAbata prastuta prakaraNanI vyApakatA, upayogItA, pramANikatAne siddha kare che. tema chatAM A prakaraNanA aneka viSayo evA che je taddana aparicita hoya. jema ke kulanItidharmaviMzikAnA viSayo tema ja zrI haribhadrasUrijI mahArAjanI zailI atyaMta saMkSipta zabdomAM ghaNuM kahI devAnI hovAthI tathA prAcIna koI TIkA TippaNa, avacUrNa vagere paNa prastuta prakaraNa vize racAyela na hovAthI A granthane vize TIkA lakhavI e khUba agharuM ane kaparuM kArya gaNAya. tema chatAM pUjyapAda gItArthavarya AcAryadivazrI kulacaMdrasUrIzvarajI mahArAje hiMmata, dhIraja, khaMta ane dIrghakAlIna parizramathI eka anokhuM najarANuM taiyAra karela che, je Aje ApaNI samakSa saMskRta TIkArUpe upasthita che. A bhagIratha kAryanI pAchaLa kevI mahenata karavI paDI haze? e to " viva vinAnAti vikaparizrama" e uktithI vidvAna loko ja samajI zakaze. prastuta prakaraNamAM mULakArazrIe amuka sthaLe to eTaluM badhuM saMkSepamAM jaNAvela che ke sAmAnya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [e] vidvAnane teno paramArtha khyAlamAM AvI na zake, jema ke 14mI viMzikAnA 4thA zlokamAM'zivaguruvaLasaMEi' AvuM kahevA dvArA 3 prakAranA pratyayanI vAta karela che. yogabiMdu granthamAM je vAtane be zloka dvArA (231/232) teozrIe jaNAvI che te ja vAta ahIM eka zlokanA cothA pada dvArA jaNAvela che. adhurAmAM pUruM lahiyAonI bedarakArI, pramAda vagere kAraNe tema ja mudraNadoSa vagerenA lIdhe mULagranthanI eka paNa sarvAMgazuddha prati maLI zakI nathI. je hastalikhita prato maLe che temAM azuddhio ghaNI che. A badhI bAbata uparathI vAcakavargane khyAla AvI zakaze ke A grantharatna upara saMskRtabhASAmAM kalama calAvavI keTalI agharI haze ? AvuM agharuM-kaparuM paropakAranuM kArya pUjya AcAryazrIe ghaNI jahemata uThAvI khaMtathI karela che e vartamAnasaMghano viziSTa puNyodaya gaNAya. ghaNA sthaLe TIkAkArazrIe sUripuraMdaranA bhASAsaMkSepanA tALA kholI asaMkSipta padArthone khullA karyA che. bhagavadgItA vagerenA anyadarzananA graMthonA saMvAda tathA bhagavatIjI, upAsakadazAMga, yogabiMdu, yogazataka vagere svadarzananA graMthonA saMvAda ane mUlAcAra vagere svadarzananA anya saMpradAyanA granthonA saMvAda dvArA mULagranthane samRddha tathA vyApaka karavAno prayAsa paNa stutya che. TIkAmAM sRSTivAdanI mImAMsA paNa adbhuta che, to kulanItidharmonI chaNAvaTa paNa benamuna che. pudgalaparAvartanI vyAkhyA, kAraNapaMcaka vicAraNA, dharmabIjAdi vivecana samyagdarzanaprAptinI prakriyAnuM vivaraNa, AgamAnusAre dAnanI chaNAvaTa, pUjAvidhi-prakAra-phaLa vagerenuM nirUpaNa, zrAvakadharmakartavyanI saMkalanA, zrAvakapratimAonuM vidhisara pratipAdana, yatidharma ane tenA avAntara bhedonI sacoTa nirukti, yatizikSAno adbhuta kasaba, gocarI zuddhino nirdeza, gocarInA aMtarAyono AviSkAra, AlocanA ane prAyazcittanI satarka rajuAta, yogabheda vivecana, nayabhedathI dhyAnayoganI vyavasthA, siddhasukhanI gaNitanI ribhASAmAM ApelI saraLa samajaNa vagere dvArA TIkA samRddha banela che. dIrghakAlIna adhyApana, vizALa vAMcana vagere pirabaLonA lIdhe TIkAnI racanA karanArA pUjya AcAryazrI kulacaMdrasUrIzvarajI mahArAje A pUrve paNa AcArAMgaakSaragamanikA, kalpasUtra akSaragamanikA, viMzikA prakaraNano anuvAda vagere aneka adbhuta najarANA zrI saMghane Apela che. saMskRta-gujarAtI bhASAmAM haju AvA aneka sa2La saphaLa sAhityasarjana teozrInA varadahaste thatuM rahe evI maMgalakAmanA/apekSA teozrInI aMtarmukhatA, apramattatA, svAdhyAyarasikatA, adhyApanakuzalatA vagere guNavaibhavane jotAM asthAne nahi gaNAya. bhavATavImAM bhUlA paDelA jijJAsu vAcakavarga mATe prastuta prakAzana bhomiyAnI garaja sAraze evuM lAgyA vinA rahetuM nathI. taraNatAraNahAra jinAjJA viruddha lakhAyuM hoya to micchAmi dukkaDam. 20 lI. muni yazovijaya bhAda. vada. 12, vi. saM. 2055 paMkaja sosAyaTI, amadAvAda Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [101 viMzativiMzikAgranthasya viSayAnukramaH pRSTha saGkhyA C Wm ta 06. 30 . adhikAraviMzikA lokAnAditvaviMzikA kulanItilokadharmaviMzikA caramaparivartaviMzikA dharmabIjAdiviMzikA zuddhadharmaviMzikA dAnaviMzikA pUjAvidhiviMzikA zrAvakadharmaviMzikA zrAvakapratimAviMzikA 11 yatidharmaviMzikA 12 yatizikSAviMzikA zuddhabhikSAvidhiviMzikA 14 azuddhiliGgAntabhikSAntarAyaviMzikA 15 AlocanAvidhAnaviMzikA prAyazcittavidhiviMzikA yogavidhAnaviMzikA 18 kevalajJAnaviMzikA siddhavibhaktiviMzikA 20 siddhasukhaviMzikA 70 78 acWW zukhAna 5 65 101 17 107 116 122 16 128 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // AcAryapuGgava-zrImad-haribhadrasUrivinirmitA viMzatirvizikAH // zrIvIraM jinapAn gurUMzca nikhilAn natvA ca vAgIzvarI, kurve viMzativiMzikAprakaraNagranthasya TIkAM sphuttaam| gUDhArthasya tanuzruto'pi gataye matto'lpamedhAvinA mAlambya zrutabhRtkRtIH samudayaM ziSTaJca lokaM kvacid // 1 // AcAryapuGgavo viziSTaziSTAcArapAlanAya dUritadUrIkaraNArthaM nirvighnaM ca prAripsitaprakaraNapAraprAptyai iSTadevatAnamaskArapUrvaM pravartamAnaH prekSAvatpravRttaye ca sambandhAbhidheyaprayojanAni gAthAdvayenAha namiUNa vIyarAyaM savva tiyasanAhakayapUrva jahanAyavatthuvAiM siddhaM siddhAlayaM vIraM // 1 // vucchaM kei payatthe logigaloguttare smaasenn| logAgamANusArA mNdmivibohnndvaae||2|| akSaragamanikA vItarAgaM sarvajJaM tridazanAthakRtapUjaM yathAnyAya(jJAta)vastuvAdinaM siddhaM siddhAlayaM vIraM natvA mandamativibodhanArthAya lokAgamAnusArAt kAMzcitlaukikalokottarAn padArthAn samAsena vakSye / / 12 / / TIkA-natvA praNamya manovAkkAyaiH kaM ? vItarAgaM vItaH apagato vizeSeNa samUlaM rAgo yasmAt sa vItarAgastam upalakSaNaM caitad vItadveSAdeH, punaH kIdRzaM ? sarvajJaM sarvaM carAcaraM vizvaM jAnAtIti sarvajJastam upalakSaNAt sarvadarzinam, punaH kathambhUtaM ? tridazanAthakRtapUjaM tridazAH surA'surAsteSAM nAthAH zakrendrAdhAstaiH kRtA vihitA pUjA aSTamahAprAtihAryAdirUpA yasya sa tridazanAthakRtapUjastam, punaH kIdRzaM? yathAnyAyavastuvAdinaM nyAyamanatikramya hetuyuktidRSTAntapUrvakaM vastu jIvAjIvAtmakaM vadati nirUpayatIti yathAnyAyavastuvAdI tam, yadi vA yathAjJAtavastuvAdinaM kevalAlokena yathA jJAtaM vastu tathA vadatIti yathAjJAtavastuvAdI tm| anena vizeSaNakadambakena ghAtikarmakSayAt ArhantyaprakAzakam apAyApagama-jJAna-pUjA-vacanAtizayacatuSkaM sUcitaM bhvti| ataH param aghAtikarmakSayAt siddhatvamapunarAvRttitvaM ca pradarzayati-siddhaM sadhyati sma siddho muktastam yadi vA siddhAni niSThitAni prayojanAni kRtakRtyatvAd yasya sa siddhastam, siddhAlayaM siddhA muktAsteSAm Alayo nivAsakSetraM siddhazilopalakSitaM lokAgram Alayo yasya sa siddhaalystm| evambhUtaM kaM? vIrazcaramatIrthapatistaM vIraM tsyaasnnopkaaritvaat| evambhUtaM zrIvIraM natvA kimityAha-vakSye kathayiSye kAMzcid rahasyabhUtAn hRdayasthAn padArthAn padyate arthajAtaM ebhyaste padAsteSAmA AzayAH padArthAstAn, kIdRzAn ? laukikalokottarAn loke prasiddhAH laukikAste ca lokottarAH zrIjinazAsane prakhyAtAzca laukikalokottarAstAn samAsena saMkSepeNa prakaraNarUpatvAt grnthsyetynenaabhidheymuktm| adhunA svamatikalpanAnirAsArthamAha lokAgamAnusArAta lokazcAgamazca lokAgamau tayoranusAraH anusaraNaM tasmAd na svmniissikyaa| 'lokAgamAnusAraH' pAThAntaramAzritya lokAgamau anusaratIti lokAgamAnusAraH etaccAcAryasya vizeSaNam / samprati prayojanamAha-mandamativibodhanArthAya mandA atIkSNA matirmedhA yeSAM te mandamatayasteSAM vibodhanaM Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] prathamA'dhikAraviMzikA [ viMzatirvizikAH vizeSeNa prajJApanaM tasmai / pareSAM jJAnAdisaMpAdanaM vihAya paramArthataH anyaH paropakAro na saMbhavatIti / / 1-2 / / atha prastutaprakaraNaracanaucitIM viracayannAha suMdaramii annehi vi bhaNiyaM ca kayaM ca kiMci vatthu ti| annehi vi bhaNiyavvaM kAyavvaM ceti maggo'yaM // 3 // -- akSaragamanikA--sundaramityanyairapi bhaNitaM ca kRtaM ca kiJcidvastviti anyairapi bhaNitavyaM kartavyaM ceti mArgo'yam / / 3 // TIkA-sundaraM zobhanaM hitakaratvAd iti hetoH anyairapi pUrvamahApuruSairapi bhaNitaM kathitaM caH samuccaye kRtaM vihitaM caH pUrvavat kiJcit sArabhUtaM vastu sUktAtmakam anuSThAnarUpaM ca iti hetoH anyairapi uttarakAlabhAvipuruSairapi bhaNitavyaM vaktavyaM ca yathAkSayopazamaM kartavyaM caH samuccaye'nuSThAtavyaJca svazaktyanurUpam iti evambhUto mRgyate'nviSyate'bhimatasthAnAvAptaye puruSairyaH sa mArgaH, sa ca dravyabhAvabhedAt dvedhA-dravyamArgo grAmAdeH, bhAvamArgo muktipurasya, sa ca smygdrshnjnyaancaaritraatmkstenehaadhikaarH| uktaM ca-samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH (tattvArthasUtra 1-1) ayaM pratyakSaH sadAtanatvAt mahAjano yena gataH sa panthA iti nyaayaacc| sAmpratamapi dRzyante hi mahAtmAno zubhopadezAcaraNaviSaye prayatamAnA iti / / 3 / / anyathA mahApAyaM darzayannAha iharA u kusalabhaNiINa ciTThiyANaM ca ittha vuccheo| evaM khalu dhammo vi hi saveNa kao Na kaayvvo||4|| akSaragamanikA-itarathA tu kuzalabhaNitInAM ceSTitAnAM ceha vyucchedH| evaM khalu dharmo'pi hi sarveNa kRto na kartavyaH / / 4 / / TIkA-itarathA-mahApuruSairbhaNitAnAM sUktAnAmabhaNane tathA taistaiH puruSasiMhai: samAcIrNasyA'samAcaraNe ca turvizeSadyotane vizeSazca mahApAyaH sa ca pradarzyata eva, tathAhi-pUrvamahApuruSabhaNitAnAM kuzalabhaNitInAM zAstrarUpeNa labdhA''tmalAbhAnAM zobhanasUktInAM ceSTitAnAM pravRttasamAcArANAM caH samuccaye iha loke vyuccheda Atyantiko nAzaH syAt / __ pUrvabhaNitAnAmiva bhaNane ceSTitAnAM ca ceSTane kiM ko'pi niyogo'stIti, athavA pUrvaM bahubhirbhaNitaM ceSTitaM ceti kRtaM sAmpratakAlInAnAM bhaNitena ceSTitena cetyAzaGkayAha-evaM kuzalabhaNitInAmabhaNane zubhaceSTitAnAM cA'ceSTane yo heturudAhRtaH sa eva heturdharmA'karaNe'pi kiM na syAt, tathAhi--khanu sAntvane dharmo'pi dAnazIlAdirUpaH zrutacAritrAtmako vA hiryasmAt sarveNa bAlavRddhAdinA bahu kRto vihitastasmAt na naiva kartavya Acaritavya iti prsjyet| aniSTaM caitaditi / / 4 / / asminneva viSaye'nyeSAmabhiprAyamAha anne AsAyaNAo mahANubhAvANa purissiihaann| tamhA sattaNurUvaM puriseNa hie payaiyatvaM // 5 // akSaragamanikA-anye-AzAtanAto mahAnubhAvAnAM puruSasiMhAnAM tasmAt zaktyanurUpaM puruSeNa hite prayatitavyam // 5 // TIkA-anye svavyatiriktA AcAryA AhuH, 'annaM' iMti pAThAntaraM vA saMbhAvya anyad Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH ] prathamA'dhikAraviMzikA doSAntaramAha-yathA--yasmAd mahAnubhAvAnAm-analpaprabhAvANAM puruSasiMhAnAM-tIrthakRtAM bhagavatAM mArgocchedarUpA AzAtanA jJAnAdinAzarUpA jAyate, tathAhi-ekadIpAd aneke dIpA dIpyante ekabIjAccAnekAni bIjAni prarohanti tathaiva ekajIvasya dharme pravRttitaH anekajIvAnAM dharme pravRttirjAyate, bhAvAdbhAvaprasUtiriti nyAyAt / evaM dharmavRddhiH kRtA bhvti| vaiparItye tu dharmahAniH syAt paramparayA ca samUlamArgocchedarUpA mahAzAtanA, tasmAt kAraNAt zaktyanurUpaM yathAsAmarthyaM puruSeNa kalyANakAGkSiNA hite zubhopadeze sadAcAre ca prayatitavyam udyantavyamiti / / 5 / / evaM prastutaprakaraNaracanaucitI phaliteti pradarzayannAha tesiM bahumANAo sasattio kusalasevaNAo y| juttamiNaM aaseviygurukulpriditttthsmyaannN||6|| akSaragamanikA-teSAM bahumAnAt svazaktitaH kuzalasevanAtazca yuktamidam AsevitagurukulaparidRSTasamayAnAm / / 6 / / TIkA-teSAM tIrthaGkarANAM bahumAnAt upAdeyatayA hRdayadeze guNaprakarSasthApanAt svazaktito nijasAmarthyAnurUpaM kuzalasevanAtaH svaparahitakaraNAt caH samuccaye yuktamidam ucitaM hyadaH prastutaprakaraNaviracanam keSAm ? AsevitagurukulavAsaparidRSTasamayAnAm AsevitaM samyagArAdhitam antevAsitvena gurukulaM guNaralaralAkarasthAnIyam gurukulAsevanaM hi satAM prathamo dharma iti, ata eva paritaH samantAd dRSTA avagADhAH samayAH svaparazAstrANi yaiste tathA teSAm / svasAmarthyataH zubhe pravRttireva tIrthakRtAM viSaye bahumAnaliGgamiti / / 6 / / prastutasyaivAbhyuccayArthamAha jatto uddhAro khalu ahigArANaM suyAo Na u tss| iya vuccheo taddesadasaNA kougpvittii||7|| akSaragamanikA-yataH zrutAt khalu adhikArANAm uddhArastasyaivaM naiva vyucchedastaddezadarzanAt kautukataH pravRttiriti // 7 // TIkA-yato-yasmAd uddhAro ni!haNaM khaluvakyiAlaGkAre adhikArANAM prastutaprakaraNanibaddhaviSayANAM zrutAt-zAstrarUpAt na naiva turavadhAraNe tasya zrutasya evaM prakaraNarUpeNoddhArAd vyuccheda aatyntiknaashH| kasmAt ? taddezadarzanAt tattacchrutasya dezaH aMzastasya darzanAd avalokanAt kautukapravRttiH kautuko vizeSadarzane jijJAsA tataH pravRttiH adhyayanAdhyApanarUpA tatra tatra zrute bhvissyti| evaM yasmAt zrutAt prastutaprakaraNasyoddhArastasya vyucchedo na bhaviSyati pratyuta punarujjIvanaM syAditi / / 7 / / atraiva doSamAzaGkaya parihAramAha iko uNa iha doso jaM jAyai khalajaNassa pIDa ti| taha vi payaTTo itthaM duTuM suyaNANa mitosN||8|| akSaragaminakA-eka punariha doSo yajjAyate khalajanasya pIDeti tathApi pravRtta evaM dRSTvA sujanAnAM matitoSam / / 8|| TIkA-yadyapi eko mAtraH kevala iti yAvat punarvizeSe sa vizeSaH pradarzvata eva ihaprastutaprakaraNaracanAyAM doSaH kSatiH yad yasmAd jAyate utpadyate khalajanasya durjanasya pIDA bAdhA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] prathamA'dhikAraviMzikA [viMzatirvizikAH manaHsaMtAparUpA tathAsvAbhAvyAd iti hetostathApi khalajanapIDotpAdarUpaM doSamupekSya pravRttaH samudyata ityam evaM prakaraNaracanAyAM, kiM kRtvA ? dRSTvA vilokya sujanAnAM sajjanAnAM matitoSaM manastRptim / / 8 / / sujanamatitoSajanyakuzalAdapi khalajanapIDAparihAraM dRDhIkRtya svapravRttinirdoSatAmAha tatto vi ya ja kusalaM tatto tesi pi hohii Na pIDA / suddhAsayA pavittI satthe niddosiyA bhnniyaa|||| akSaragamanikA-tato'pi yatkuzalaM tatasteSAmapi bhaviSyati na piiddaa| zuddhAzayA pravRttiH zAstre nirdoSikA bhaNitA ||6|| TIkA-tataH sajjanAnAM matitoSAd api caH samuccaye AstAM macchubhabhAvAdityaperarthaH yat kuzalaM puNyaM bhaviSyati tataH kuzalAd athavA granthaguNavilokanAt teSAmapi khalajanAnAmapi bhaviSyati-utpatsyate na naiva pIDA uktsvruupaa| aparaJca zuddho vimala AzayaH abhisandhiryatra sA zuddhAzayA pravRttiH kriyA prArambharUpA zAstre AptopadezarUpe nirdoSikA niraparAdhikA bhaNitA kathitA tIrthaMkaragaNadharairiti / / 6 / / anyathA chadmasthasya kuzalamArge pravartanA'navakAza eva syAdityAha iharA chaumattheNaM paDhamaM na kayAi kuslmggmmi| itthaM payaTTiyav sammaM ti kayaM pasaMgeNa // 10 // akSaragamanikA-itarathA chadmasthena prathamaM na kadApi kuzalamArga itthaM samyak pravartitavyamiti kRtaM prasaGgena / / 10 // TIkA-itarathA anantaroktaprastutaprakaraNaracanAnirdoSitA'nabhyupagame chadmasthena chadma jJAnAvaraNIyAdi ghAtikarma tatra vartamAnaH chadmasthastena prathamam Adau na naiva kadApi kasminnapi kAle kuzalamArge dharmamArge ittham evaM samyag yathAvidhi pravartitavyam ArabdhavyaM syAditi kRtam alaM prasaGgena AnuSaGgikena / idamuktaM bhavati-anyathAbhyupagame sadAzayena chadmasthasya kuzalamArge pravartanAnavakAza evApadyetetyalaM prasaGgena / / 10 / / adhunA prakRtaM prastAvayan prakaraNanibaddhArthAdhikArAn paJcabhirgAthAbhiH sUcayannAha ahigArasUyaNA khalu-logANAdittameva boddhabaM / kulanIilogadhammA, suddho vi ya crmpriytttto||11|| tabbIjAikamo vi ya, taM puNa sammattameva vineo| dANavihi ya tao khalu, paramo pUyAvihI ceva // 12 // sAvagadhammo ya tao, tappaDimAo ya hu~ti boddhvvaa| jaidhammo itto puNa, duvihA sikkhA ya eyassa // 13 // bhikkhAi vihI suddho, tayaMtarAyA asddhiliNgNtaa| AloyaNAvihANaM, pacchittA suddhibhAvo y||14|| tatto jogavihANaM, kevalanANaM ca suparisuddhaM ti| siddhavibhattI ya tahA, tesiM paramaM suhaM ceva // 15 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] prathamA'dhikAraviMzikA [ 5 akSaragaminikA ----adhikArasUcanA khalu prathamA viMzikA 1 / lokA'nAditvameva boddhavyamiti dvitIyA viMzikAra / kulanItidharmAstRtIyAyAM viMzikAyAmiti 3 / evamagre'pi viMzikAkramo'vaseyaH, tathAhi -- zuddho'pi ca dharmazcaramaparivarte4 / 'caramapariyaTTe' iti pAThaH sambhAvyate // 11 // tadbIjAdikramo'pi ca tadA zuddhadharmaH avaseya iti5 / sa punaH samyaktvameva vijJeya iti6 / dAnavidhizceti7 / tataH khalu paramo pUjAvidhireveti8 ||12|| zrAvakadharmazceti / tatastatpratimAzca bhavanti boddhavyAstadA zrAvako grAhya iti 10 / yatidharma iti 11 / ataH punardvidhA zikSA caitasya yateriti 12||13|| yatereva bhikSAyA vidhiH zuddha iti 13 / tadantarAyAzca zuddhiliMGgAntAstadA bhikSA boddhavyeti 14 / tata AlocanAvidhAnamiti 15 / / prAyazcittAni zuddhibhAvazceti16 / / 14 / / tato yogavidhAnamiti 17 / kevalajJAnaM ca suparizuddhamiti 18 / siddhavibhaktiH siddhAnAM bhedA iti 16 / tathA teSAM siddhAnAmeva paramaM sukhamiti 20 ||15|| etA gAthA nigadasiddhA iti TIkA na vitanyate / arthAdhikArAnAzrityaivAha-- ee ihAhigArA vIsaM vIsAhi ceva gAhAhiM / phuDaviyaDapAyaDatthA neyA patteyapatteyaM // 16 // akSaragamanikA -- eta ihAdhikArA viMzatiH pratyekaM pratyekaM viMzatyaiva gAthAbhiH sphuTavikaTaprakaTArthA jJeyAH // 16 // TIkA -- ete anantaroktA adhikArA iha prastutagranthe saGkhyayA viMzatiravaseyAH / te ca pratyekaM pratyekaM viMzatyaiva na nyUnAdhikAbhirgAthAmiH sphuTo vizadazca vikaTaH spaSTazca prakaTo vyaktazceti ekArthA vai sphuTavikaTaprakaTaH artho yeSAM te sphuTavikaTaprakaTArthA adhikArA arthAdhikArA jJeyA avaseyA iti // 16 // evaMvidhAdhikArazravaNaphalamAha ee soUNa buho paribhAvaMto u taMtajuttIe / pAeNa suddhabuddhI jAyai suttassa jogga tti // 17 // akSaragamanikA -- etAnadhikArAn zrutvA zuddhabuddhirbudhastantranItyA paribhAvayan prAyo jAyate sUtrasya yogya iti // 17 // TIkA -- etAn anantaroktAn sphuTavikaTaprakaTArthAnadhikArAn zrutvA nizamya zuddhA nirdoSA buddhirmedhA yasya sa zuddhabuddhirbudhaH paNDitaH paribhAvayan muhurmuhuranuprekSamANasturvizeSe tantrayuktyA zAstranItyA na tu svamanISikayA prAyo bAhulyena jAyate niSpadyate sUtrasya zrIjinAgamasya yogamarhatIti yogyaH adhyayanAdhikArIti / / 17|| atha sUtrasya yogyAnupadizannAha majjhatthayAi niyamA subuddhijoeNa atthiyAe ya / najjai tattaviseso na annahA ittha jaiyavvaM // 18 // akSaragamanikA ---- madhyasthatayA zuddhabuddhiyogenA'rthitayA ca niyamAttattvavizeSo jJAyate, nAnyathA tasmAdatra yatitavyamiti // 18 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] prathamA'dhikAraviMzikA [ viMzatirvizikAH TIkA- madhyasthatayA niyamAd rAgadveSayormadhye tiSThatIti madhyastho niSpakSastasya bhAvo madhyasthatA tayA avazyaMtayA'sya jJAyata ityanena sambandhaH, zuddhabuddhiyogena zuddhA buddhiH zuddhabuddhistayA yogaH sambandhaH zuddhabuddhiyogastena ca tathA arthitayA arthayate abhilaSata ityarthI tasya bhAvaH arthitA tayA caH samuccaye niyamAt jJAyate avabudhyate kimityAha -- tattvavizeSaH, tasya jIvAjIvAderbhAvaH svarUpaM tattvaM tasya vizeSo bhedaprabhedAdiriti nAnyathA-- naiva raktadviSTamUDhatvAnarthitayA / tasmAd atra madhyasthatAdau guNatraye yatitavyaM ceSTitavyaM parizIlanIyamiti yAvat // 18 // api ca--- yadi vAnantaroktaguNatrayaprAptyupaniSadamAhaguNagurusevA sammaM viNao tesiM tadatthakaraNaM ca / sAhUNamaNAhANa ya sattaNurUpaM niogeNaM // 16 // akSaragamanikA -- guNagurusevA samyag vinayasteSAM tadarthakaraNaM ca sAdhUnAmanAthAnAM ca zaktyanurUpaM niyogena kartavyamiti zeSaH ||16|| TIkA -- guNairhitopadezapradAnAdibhirguravaH athavA tattvaM gRNantIti guravo yadi vA zIlAGgaratharathAGgatumbabhUtabrahmacaryapAlanopArjitapuNyaprAgbhAreNa guravaH, uktaM ca vratAnAM brahmacaryaM hi nirdiSTaM gurukaM vratam / tajanya puNyasaMbhAra - saMyogAd gururucyate // 1 // guNagurusevA guNaguravasteSAM sevA cittAnuvartanaM tathA samyag avitathaM vinayaH abhyutthAnAdisteSAM gurUNAmeva / kiJca teSAM gurUNAm arthA prayojanAni pratilekhanAdIni teSAM karaNaM tadarthakaraNaM caH samuccaye / api ca-- nirvANasAdhakAn yogAn sAdhayante'nizamiti sAdhavaH, uktaM ca nirvANasAdhakAn yogAn, yasmAt sAdhayate'nizam / samazca sarvabhUteSu, tasmAt sAdhu- rudAhRtaH // 1 // kSAntyAdiguNasampanno, maitryAdiguNabhUSitaH apramAdI sadAcAre, bhAvasAdhuH prakIrtitaH // 2 // uktasvarUpAH sAdhavasteSAM sAdhUnAM tathA na vidyate yogakSemakArI nAtho yeSAM te anAthAsteSAm anAthAnAM caH samuccaye arthakaraNamityasyAnuvRttiH samavaseyA zaktyanurUpaM yathAsAmarthyaM niyogena AvazyakatayA vidheymitishessH||16|| anantaroktasya guNagurusevAdeH phalamAha-- bhavvassa caramapariyaTTavattiNo pAyaNaM paraM eyaM / eso vi ya lakkhijjai bhavavirahaphalo imeNaM tu // 20 // akSaragamanikA - bhavyasya caramaparivartavartino prApaNaM pAvanaM pAcanaM vA parametat - guNagurusevAdi tathA eSo'pi lakSyate bhavavirahaphalaH anena guNagurusevAdinA tu // 20 // TIkA -- bhavyasya muktigamanayogyasya mahAtmanaH, punaH kIdRza: ? caramaparivartavartinaH caramaH antimaH parivartaH pudgalaparAvartaH tantraprasiddhaH anantotsarpiNIpramANastasmin vartamAnastasya prApaNaM jJAnAdeH pAvanaM zodhanaM vA''tmaguNAnAM pAcanaM vA bhavasthiteH paripAkahetutvAt paraM sarvotkRSTaM etat anantaroktaM guNagurusevAdi / eSa bhavyo'pi caH pAdapUrtau lakSyate jJAyate bhavavirahaphalaH bhavaH caturgatibhramaNasvarUpatasya viraho viyoga eva phalaM yasya sa tathA muktigAmItyarthaH anena guNagurusevAdinaiva turavadhAraNArthaH / bhAvArthastvayam caramAvarte Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] dvitIyA lokAnAditvanAmA vartamAnasyaiva jIvasya bhavasthiteH eraM paripAkahetuH guNagurusevAdi pAramArthikaM jAyate tathA guNagurusevAdinaiva eSo'pi jIvaH siddhigAmIti lakSyate / / aparaJca-'bhavaviraha' ityanenAvayavena prastutaprakaraNaprArabdhRNAM dAkSiNyamAdhyasthaudAryAdiguNaralaralAkarANAM sugRhItanAmadheyAnAmAcAryapuMgavAnAM zrImatAM haribhadrasUrINAmiyaM kRtiriti sUcitaM bhavatIti / / 20 / / iti prathamA adhikAraviMzikA smaaptaa||1|| lokAnAditvanAmA dvitIyA vizikA samAptA prathamA vizikA'tha kramAyAtA dvitIyA viMzikA praarbhyte| asyAzceyamAdyA gAthA paMcatthikAyamaiyo aNAimaM vaTTae imo logo| na paramapurisAikao pamANamitthaM pavayaNaM tu||1|| akSaragamanikA-paJcAstikAyamayaH ayaM lokaH anAdimAn vartate na paramapuruSAdikRtaH, pramANamatra pravacanaM tu // 1 // TIkA-paJcAstikAyamayaH, paJceti saGkhyAnirdezaH paJcaiva na tu catvAraH SaDAdiH, astayaH pradezAsteSAM kAyAH samudAyAH paJcAstikAyAH, tathAhi-dharmAstikAyaH adharmAstikAya AkAzAstikAyo jIvAstikAyaH pudgalAstikAyazceti, ta eva svarUpaM yasya sa tathA kIdRzaH ? na AdiH prathamaH prArambhaH anAdiH so'sya anAdimAna vartate vidyate dravyArthatayA ayaM carAcarAtmA pratyakSatvenApalotumazakyatvAt, kaH ? kevalAlokena lokyata iti lokH,| na naiva paramapuruSAdikRtaH paramapuruSaH svayaMbhUH jagatkartRtvenAbhyupagataH ajJAnataH, sa Adau yeSAM pradhAnAdInAM te paramapuruSAdayastaiH kRtaH sRSTa iti idamuktaM bhavati-ayaM paJcAstikAyamayo loko dravyArthatayA'nAditvena vartate, na tu prmpurussaadikRtH| kimatra pramANam ? ucyate-pramANaM bAdhavivarjitaH pratyayaH atra lokAnAditvaviSaye pravacanaM prakRSTaM vacanaM "kAlao NaM aheloyakhettaloe na kayAi nAsi jAva nicce evaM jAva" (bha.za.11u.10.sU.420) tacca zrI jinezvarANAm, uktaMca-vItarAgA hi sarvajJA mithyA na bruvate kvacit / yasmAttasmAdvacasteSAM, tathyaM bhUtArthadarzanam / / 1 / / ityAdi tuH punararthe / 'pamANamitthaM ca vayaNaM tu' iti pAThAntaraM sugamamiti / / 1 / / adhunA paJcAstikAyamayaM lokaM lakSaNato nirUpayati dhammAdhammAgAsA gaiThiiavagAhalakkhaNA ee / jIvA uvaogajuyA muttA puNa puggalA NeyA // 2 // akSaragamanikA-dharmAdharmAkAzAH kramazo gatisthityavagAhalakSaNA ete, jIvA upayogayutA mUrtAH punaH pudgalA jJeyAH / / 2 / / TIkA-dharmAdharmAkAzA dharmAstikAyaH adharmAstikAya AkAzAstikAyazca kramazo gatau sthitau avagAhanAyAM ca jIvapudgalAnAmupagrahakAriNa itthaM gatisthityavagAhalakSaNA ete anantaroktA dharmAdayo jJeyA iti Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] dvitIyA lokAnAditvanAmA [ viMzatirviMzikAH kiMlakSaNAH ? upayogayutA sambandhaH, tathA trikAlajIvanAd jIvAH sattvAH saMsAriNo muktAzca darzanajJAnAnyataropayogopayuktAH / ete catvAro'pyastikAyAH svarUpataH amUrtAH, mUrtA rUpiNaH punarvizeSe pUraNAdgalanAcca pudgalAH saMghAtabhedAcca paramANvAdayo jJeyA boddhavyA iti // 2 // ete paJcAstikAyA na kevalamanAdimantaH api tvanidhanAH, tathA kAryakAraNabhAvena vartamAnA api svaM svaM svarUpaM na jahatIti darzayannAha ee aNAinihaNA tahA tahA niyasahAvao navaraM / vaTTaMti kajjakAraNabhAveNa bhave Na parasarUve // 3 // akSaragamanikA - ete anAdinidhanAstathA tathA nijasvabhAvato kevalaM vartante kAryakAraNabhAvena tathApi bhavanti na parasvarUpAH // 3 // TIkA -- ete anantaroktalakSaNA dharmAstikAyAdayaH anAdinidhanA AdyantarahitAH, tathA tathA tena tena prakAreNa nijasvabhAvato nijaH sahajazcAsau svaH svakIyo bhAvo bhavanaM nijasvabhAvastena hetunA navaraM prAkRtatvAt kevalaM na tvIzvarAdipreritA vartante vidyante, kiMrUpeNa ? kAryakAraNabhAvena hetuphalabhAvena pratisvaM parasparaM ca, tathAhi - svakIyapUrvaparyAyeNa hetubhUtena svakIyottaraparyAyarUpaM phalaM pratIti pratisvaM kAryakAraNabhAvaH, tathA dvayoH paramANvoH kAraNabhUtayoH saMghAtAd dvipradezarUpaM kAryamutpadyate, dvipradezasyANozca saMghAtAt tripradezaH / evaM saMkhyeyAnAmasaMkhyeyAnAmanantAnAM pradezAnAM saMghAtAt tAvatpradezAH skandhAH paramANavazca kAryarUpeNotpadyante / ayaM vizeSaH - bhedAdeva paramANurutpadyate na saMghAtAditi parasparaM kAryakAraNa bhAvaH / jIvAjIvAn prati gatisthityavagAhopagrAhakA dharmAdharmAkAzA uktA eva / pudgalA api jIvAnAM zarIravAGmanaH prANApAnasukhaduHkhajIvitamaraNopagrahe vartante / evaMbhUtena kAryakAraNabhAvena ete sarve lokAkAze kSIranIranyAyena vartamAnA api bhavanti jAyante na naiva parasvarUpAH pararUpeNa yathA - jIvAH pudgalarUpeNa pudgalAzca jIvarUpeNa naiva pariNamante, api tu sarve sadA svarUpeNaivAvatiSThanta iti // // 3 // AstAmeteSAM pararUpeNa pariNamanamabhAvo'pi na jAyata iti nirUpayannAha Na vi ya abhAvo jAyai tassattAe ya niyamavirahAo / evamaNAI ee tahA tahA pariNaisahAvA // 4 // akSaragamanikA - api ca- nA'bhAvo jAyate tatsattAyAzca niyamavirahAt / evamanAdaya ete tathA tathA pariNatisvabhAvAH || 4 || TIkA--AstAM pararUpeNa pariNamanam api caH abhyuccaye na naiva abhAvaH sarvathA vinAzo jAyate bhavati tatsattAyAsteSAM dharmAstikAyAdInAM sattvasya caH samuccaye kasmAt ? ucyate, niyamavirahAcca - 'yadyat sat tattat sarvathA vinAzI 'ti niyamasya vyAptervirahAt abhAvAditi hetoH / yadi vA sato'pi dravyasyA'bhAvo jAyeta tarhi tatsattA kAdAcitkI syAt / evamasata utpAdo'pi durnivAraH syAt / kasmAt ? niyamavirahAdniyAmakAbhAvAt / na caitad dRSTamiSTaM ca / tasmAt teSAM sarveSAM dharmAstikAyAdInAM zAdhatI sattA'bhyupagantavyA / evam anantaroktayuktyA anAdaya AdivirahitA ete dharmAstikAyAdayastathA tathA tena tena prakAreNa pariNatisvabhAvAH pariNatiH pariNamanaM bhavanamiti yAvat svabhAvaH prakRtiryeSAM te tathA jJeyAH, tathAhi - yathA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] dvitIyA lokAnAditvanAmA [ 6 svarNa kaTakakuNDalAdibhirvividhaparyAyaiH pariNamamAnamapi sarvaparyAyeSu svarNatayA'nvetyeva / parivartamAneSvapi paryAyeSu svarNasya naivAbhAvo jAyate / tathaivA''tmAdayaH padArthA api narAmaratiryagAdibhiH paryAyaiH pariNamamAnA api AtmAdidravyarUpeNa sarvadAnvitA bhavanti / na kadApi teSAM sarvathA'bhAvo jAyate / uktaM ca-mUrtAmUrtaM dravyaM sarvaM na vinAzameti nAnyatvam / (lokatattvanirNayaH ) || 4 || yuktyA dharmAstikAyAdInAmanAditvaM sAdhayitvA'dhunA teSAM tathAsvabhAvakalpanAto'pi AdimattvaM nirasyannAha - itto u AimattaM tahAsahAvattakappaNAe vi / esimajuttaM puvviM abhAvao bhAviyavvamiNaM // 5 // akSaragamanikA - itastvAdimattvaM tathAsvabhAvakalpanayApi eteSAmayuktaM pUrvamabhAvato bhAvayitavyamidam // 5 // TIkA -- itaH anantaroktayuktita eva turavadhAraNe AdimattvaM prathamaprathamotpattiH sRSTirvA AstAM hetuyuktidRSTAntAbhyAM tathAsvabhAvakalpanayApi tena tena prakAreNa svabhAvasya prakRteH kalpanayA saMvRtyApi eSAM dharmAdInAm ayuktaM yuktyaanuppnnm| yuktimeva darzayati- pUrvaM prAg utpattesteSAM dharmAdInAm abhAvataH asattvAt / tathAhi--yadasattasyotpattistriSvapi kAleSu nAstyeva yathA kharaviSANAdInAm / AcAryaH atyantasauhArdena kathayati-bhAvayitavyaM cintanIyam idaM tattvaM sUkSmekSikayeti // 5 // yathaite dharmAdayastathAsvabhAvakalpanayApi na sAdimantastathA paramapuruSaprabhavA api na santIti pradarzayannAha no paramapurisapahavA paoyaNAbhAvao dalAbhAvA / tattassahAvayAe tassa va tesiM aNAittaM // 6 // akSaragamanikA - na paramapuruSaprabhavAH prayojanAbhAvAt dalAbhAvAcca / tattatsvabhAvatayA, tasyeva teSAm anAditvam abhyupagantavyamiti zeSaH || 6 || TIkA--na naiva paramapuruSaprabhavAH svayaMbhUjanmAna ete dharmAstikAyAdayaH / kasmAt ? tasya svayaMbhuvo vItarAgatvenAbhyupagatatvAt prayojanAbhAvataH kAraNAbhAvAt / api ca-sRSTeH prAg dalAbhAvAt upAdAnAbhAvAcca / atha tattatsvabhAvatayA tasyAnAdimataH svayaMbhuvaH sa svabhAva eva tattatsvabhAvastasya bhAvastattatsvabhAvatA tayA niSprayojano'pi sa dalaM vinaiva tAn dharmAstikAyAdIn sRjati / AcArya Aha-tasya svayaMbhuva iva teSAM dharmAstikAyAdInAmapi tatsvabhAvatayA - 'nAditvaM zAzvatikatvamabhyupagantavyaM nyAyasya samAnatvAditi || 6 || atra para Aha na sadeva ya'ssa bhAvo ko iha heU ? tahAsahAvattaM / haMtAbhAvagayamiNaM ko doso tassahAvattaM // 7 // akSaragamanikA -na sadaiva cAsya lokasya bhAvaH / ka iha hetuH ? tathAsvabhAvatvamiti cet / hanta ! abhAvagatamidaM tathAsvabhAvatvamastu ko doSaH ? ||7|| TIkA -- atra para Aha-na naiva sadaiva traikAlikaH co vizeSe asya paJcAstikAyalokasya bhAvaH sattA yathA svayaMbhuvaH / AcAryaH kaH prazne iha svayaMbhUzAzvatIsattAyAM heturbIjam ? atha tathAsvabhAvatvamiti cet / hanta ! AmantraNe tarhi tathAbhUtasRSTisraSTuH svayaMbhuvaH abhAvagatam asattvaviSayakam idaM tathAsvabhAvatvaM viM. 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] dvitIyA lokAnAditvanAmA [viMzatirviMzikAH heturstu| ko doSaH ? na ko'pi doSa ityarthaH / evamevedaM tathAsvabhAvatvaM lokasyA'nAditve'pi heturbhavatu doSAbhAvAditi // 7 // atha paraparikalpitacarAcarajagatkarturIzvarasya nirAkaraNAyAha so bhAva'bhAvakAraNasahAvo bhayavaM havija neyaM pi| savAhilasiyasiddhio anahA bhattimattaM tu||8|| akSaragamanikA-atha sa bhAvAbhAvakAraNasvabhAvo bhagavAn bhavellokasyAdikAraNamiti cet / naitadapi, yataH sarvAbhilaSitasiddhayaH syuH| anyathA bhaktimAtraM tu // 8 // TIkA-atha sa vakSyamANo bhAvAbhAvakAraNasvabhAvaH bhAvazca sattA bhavanaM vA abhAvazca abhavanaM nAzo vA bhAvAbhAvau tayoH kAraNaM nimittaM bhAvAbhAvakAraNaM tadeva svabhAvo yasya sa tathA'sau bhagavAn Idharo bhavet syAditi cet / na naiva etad lokasyAdikAraNatayA bhagavatkalpanam apiH samuccaye, AstAM paramapuruSAdikalpanaM, naitadapi yuktikssmmityrthH| yuktizcAtra-evaMbhUtAd bhagavataH sakAzAt sarvAbhilaSitasiddhayaH sarveSAM sarvANi vA yuktAnyayuktAni cAbhilaSitAni prArthitAni teSAM siddhayaH syuH| tathA ca jagati ko'pi dAridryAdiduHkhopahato na syaat| anyathA abhilaSitasiddhyabhAve'pi tathAsvabhAvabhagavatkalpanaM bhaktimAtraM kevalam Adara eva turvdhaarnne||||| evaM paraparikalpitasvabhAvaM bhagavantaM nirAkRtyAdhunA bhagavataH satsvarUpamAvedayati dhammAdhammanimittaM navaramihaM haMta hoi eso vi| iharA. u thayakosAi sabameyammi vihalaM tu||6|| akSaragamanikA dharmAdharmanimittaM navaramiha haMta bhavatyeSo'pi bhagavAn / itarathA tu stavAkrozAdi sarvametasmin viSaye viphalaM tu ||6|| TIkA-dharmaH puNyaM samyagdarzanajJAnAdisvabhAvo vA'dharmaH pApaM mithyAtvAdivibhAvo vA dharmAdharmoM tayornimittaM heturdharmAdharmanimittaM navaraM prAkRtatvAt kevalam iha jagati haMta AmantraNe bhavati jAyate eSa bhagavAn apiH samuccaye AstAM jIvasya svakIyaH zubhAzubhabhAva iti| itarathA dharmAdharmayonimittAbhAve turvizeSe stavAkrozAdi stotrAvarNavAdapUjAzAtanAdi sarvaM niravazeSam etasmin bhagavati viSaye viphalaM-niSphalameva syAt turavadhAraNe / / 6 / / yathA stAvakAderdharmAdharmoM bhavatastathA bhagavato'pi kiJcit syAdityAzaGkAyAmAha na ya tassa vi guNadosA aNAsayanimittabhAvao huNti| tammayaceyaNakappo tahAsahAvo khu so bhayavaM // 10 // akSaragamanikA-na ca tasyApi guNadoSau anAzayanimittabhAvato bhvtH| tanmayaceta(veda)nakalpastathAsvabhAvaH khalu sa bhagavAn / / 10 // TIkA--na naiva co vizeSe tasyApi bhagavataH stavAkrozAdito guNadoSau lAbhahAnI bhavato jaayete| kasmAt ? anAzayanimittabhAvato vItarAgatvAt kRtakRtyatvAcca hAnAdAnapariNAmarUpA''zayAbhAvAd anAzayo'pi stAvakAderdharmAdharmoM prati nimittaM bhavatIti anAzayanimittabhAvastasmAt hetoriti / paThyate ca 'aNNAsayanimittabhAvao' tathA ca-anyeSAM stAvakAkrozakAdInAM svaviSayakastavAkrozAditaH zubhAzubhapariNAmAtmakAzayaM prati sa bhagavAn kevalaM nimittaM bhavatIti / atrApi ko hetuH ? ucyate, sa Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH ] dvitIyA lokAnAditvanAmA [11 evAnAzayanimittabhAvarUpazcetana AtmA yasya sa tanmayacetanaH, tathAbhUtazcAsau kalpaH samartha iti tnmycetnklpH| 'tammayaveyaNakappo' iti pAThAntaramAzritya karmajanyasukha-duHkhAdivedanAbhAvAt anyAzayanimittabhAvavedanakalpaH sa bhagavAn tathAsvabhAvaH anAzayanimittabhAvasvabhAva eva khuH praakRttvaadvdhaarnne| ayamartha :--rAgadveSAdirahitatayA nimittabhAvasvabhAvAt tasya bhagavato guNadoSau na bhavata iti / / 10 / / atrArthe dRSTAntamAha rayaNAI suharahiyA suhAiheU jaheva jiivaannN| taha dhammAinimittaM eso dhammAirahio vi||11|| akSaragamanikA-ratnAdayaH sukharahitAH sukhAdihetava eva yathA jIvAnAM tathA dharmAdinimittam eSa bhagavAn dharmAdirahito'pi // 11 // TIkA-ratnAdayaH cintAmaNikAmakumbhAdayaH sukharahitA anukUlasaMvedanazUnyA api sukhAdihetavaH anukUlapratikUlasaMvedanakAraNAni bhavantIti zeSaH, yathA yadvad evakAro'vadhAraNe bhinnakramazca jIvAnAM sattvAnAM tathA tadvadeva dharmAdinimittaM puNyapApaheturbhavati eSa mukto bhagavAn dharmAdirahitaH puNyapApakarmazUnyaH api, AstAM bhavastho bhagavAn dharmAdisahita ityapizabdArthaH / / 11 / / anantaroktabhavasthabhagavadvArtAmasahamAnaH para Aha eso aNAimaM ciya suddho ya tao annaaisudhutti| jutto ya pavAheNaM, na anahA suddhayA smmN||12|| akSaragamanikA-eSa bhagavAn anAdimAn zuddhazca / AcArya AhasaH anAdizuddha iti hetoryuktazca pravAheNa, nAnyathA zuddhatA samyak / / 12 / / TIkA-eSaH asmadabhimato bhagavAn svayaMbhUH anAdimAna AdirahitaH shuddhshc| AcArya Aha--tako bhavadabhyupagato bhagavAn anAdizuddha AkAlaM rAgAdidoSavirahita iti hetoH sa uktasvarUpo bhavabhAvavinirmukto yukto yuktyA ghaTamAnaH co vizeSe pravAheNa pAramparyeNa samaSTisavyapekSaH, na naiva anyathA vyaktitaH anAdizuddha iti| uktaM ca-ityAjJArAdhanaparA, anantAH prinirvRtaaH| nirvAnti cAnye kvacana, nirvAsyanti tathA'pare ||1|| ____ evaM pravAhataH anantamuktAtmApekSayA'nAdimattvaM zuddhatvaM copapadyate, na tu kaJcidekaM vivakSitamAtmAna mAzrityAnAditvaM zuddhatA zuddhatvaM ca samyag ghaTAmATIketeti / / 12 / / atrArthe dRSTAntamAha baMdho vi hu evaM ciya aNAimaM hoi haMta kayago vi| iharA u akayagattaM nibattaM ceva eyss||13|| akSaragamanikA-bandho'pi khalvevamevAnAdimAn bhavati hanta kRtko'pi| itarathA tvakRtakatvaM nityatvaM caitasya syAditi / / 13 / / TIkA-na kevalameSa bhagavAn pravAhataH anAdimAn bandhaH jIvakarmasambandho'pi hu: prAkRtatvAnnizcayArthaH avazyam evaM pravAhata evAnAdimAna Adivirahito bhavati jAyate hanta AmantraNe kRtako janyaH api| itarathA pravAhato bandhasyA'nAditvAnabhyupagame turvizeSe kiM ? akRtakatvam ajanyatvaM nityatvaM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] dvitIyA lokAnAditvanAmA [ viMzatirviMzikAH sadAtanatvaM caiva etasya bandhasya prasajyeta / tathA ca na kasyacinmuktivArtApi syAditi ||13|| atra paraH zaGkate - jaha bhavvattamakayagaM na ya nicaM evaM kiM na baMdhovi ? | kiriyAphalajogo jaM eso tA na khalu evaM ti // 14 // akSaragamanikA -- yathA bhavyatvam akRtakaM na ca nityamevaM kiM na bandho'pi ? AcArya :- kriyAphalayogo yad eSa tasmAnna khalvevamiti || 14 || TIkA -- yathA aupamye bhavadabhyupagataM bhavyatvaM tantraprasiddho muktigamanaheturjIvasyAnAdipAriNAmiko bhAvaH akRtakam ajanyaM na naiva caH punararthe nityaM sadAtanam / evaM bhavyatvavat kiM prazne na naiva bandha uktasvarUpaH apiH samuccaye akRtakaH punarna nityaH ? ayaM bhAvArtha : - yathA bhavyatvam akRtakaM tathApi na nityaM tathaiva bandho'pi kiM nA'kRtakaH san na nityaH syAt ? AcArya Aha-kriyA jIvasatkA hiMsAdiceSTA rAgAdyadhyavasAyarUpA vA tasyAH phalaM kAryaM karmaparamANu zleSarUpaM tena jIvasya yogaH sambandhaH kriyAphalayogo yad yasmAt kAraNAt eSa bandhastasmAt kAraNAt na naiva khaluravadhAraNe evaM bhavyatvavat bandhaH akRtaka itiH samAptau ||14|| nanu yadyadakRtakaM tattannityaM yathAkAzaM bhavyatvaM punaH akRtakaM sat anityamityatra ko hetuH ? AcArya Aha bhavvattaM puNamakayagamaNicco caiva tahasahAvAo / jaha kayago vi hu mukkho nico vi ya bhAvavaicittaM // 15 // akSaragamanikA -- bhavyatvaM punaH akRtakamanityameva tathAsvabhAvAt, yathA kRtako'pi khalu mokSa nityo'pi cAtra hetuH kevalaM bhAvavaicitryamiti // 15 // TIkA -- bhavyatvam uktasvarUpaM punarvizeSe akRtakam ajanyaM sat anityaM gatvarameva tathAsvabhAvAt hetoH / yathA pradarzane kRtako'pi janyo'pi hu prAkRtatvAdavadhAraNe khalu mokSaH zuddhAtmasvarUpalAbho nityo'pi zAzvatazcaH smuccye| atra hetuH kevalaM bhAvavaicitryaM padArthAnAM vaividhyamiti / idaM tu dhyeyam atra jagati ko'pi niyamo nAsti yaduta yannityaM tadanAdimadeva yaccAnAdimattannityameveti ||15|| bhavyatvamivA'kRtakamapi cAnityaM kiJcittattvaM nAmAntareNAnyairapi mokSavAdibhirvarNyate tadupadarzyate-- evaM caiva didikkhA bhavabIjaM vAsaNA avijA ya / sahajamalasaddavaccaM vannijja mukkhavAIhiM // 16 // akSaragamanikA -- evameva didRkSA bhavabIjaM vAsanA'vidyA ca sahajamala iti zabdavAcyaM varNyate mokSavAdibhiriti / / 16 // TIkA -- evameva yathAnantaraM bhavyatvamakRtakamapi cAnityaM varNitaM tathaiva sAMkhyaiH zaivairboddhairvedAntibhirjenaizca yathAkramaM diddakSA bhavabIjaM vAsanA'vidyA sahajamala itizabdavAcyaM kiJcittattvam akRtamapi cAnityaM varNyate nirUpyate mokSavAdibhiH zuddhAtmasvarUpalAbhavadanazIlairiti ||16|| atha kiMsvarUpaM tattattvamityAha-- eyaM puNa taha kampeyarANusaMbaMdhajogayArUvaM / siddhANAbhAvaNAgammaM // 17 // etadabhAve NAyaM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] dvitIyA lokAnAditvanAmA [ 13 akSaragamanikA-etat punastathAkarmetarAnusambandhayogyatArUpam / etadabhAve jJAtaM siddhAnAm AbhAvanAgamyamiti ||17|| TIkA-etat sahajamalAdizabdavAcyaM tattvaM punarvizeSe yathA karma jJAnAvaraNIyAdi pudgalarUpaM taditaro jIva etadubhayoranusambandhaH parasparaM kSIranIranyAyena saMyogaH syAt tathA jIvagatayogyatArUpaM tathAkarmetarAnusambandhayogyatArUpaM samavaseyam / etadabhAve sahajamalAdizabdavAcyAnAdirAgAdidoSAbhAve jJAtaM dRSTAntaH siddhAnAM muktAtmanAm AbhAvanAgamyaM samantAd vicAraNAto jJeyam, tathAhi-AtmagatasaMhajamala eva karmasambandhayogyatA / etadabhAve siddhAnAM na karmasambandha iti / / 17 / / tataH kimityAha iya asadevANAiyamagge tama Asi evamAI vi| bheyagavirahe vaicittajogao hoi paDisidaM // 18 // __ akSaragamanikA evam asadevAnAdikamagre tama AsIdevamAdikalpanAjAlaM bhedakavirahe vaicitryayogato bhavati pratiSiddham / / 18 // TIkA-evam anantaroktarItyA bhavabhAveSu hetubhUte tathAkarmetarAnusambandhayogyatArUpe tattve siddhe sati kimityAha-asadeva zUnyameva anAdikam Adivirahitam agre prAk sRSTeH tamaH andhakAra AsIt abhavat, zrUyate ca-"tama AsIt tamasA gUDhamagre praketam", "IsareNa kaDe loe", "sayaMbhuNA kaDe loe", "aNDakRta jagata" evamAdi anantaroktaprabhRtikalpanAjAlam apiH samuccaye pratiSiddhaM bhavatIti smbndhH| tathA bhedakavirahe sadasatoH zUnyasRSTyoH saMsAramokSayozca vibhedakRdasadandhakArAdivyatiriktakiJcittattvAbhAve sati vaicitryaM yathA kazcidbhavabhAvavinirmuktaH, kazcit sukhasaubhAgyAdibhAk kazcicca duHkhadaurgatyaduryonijanmAdiklezavihvala ityAdi pratyakSAnubhUyamAnaM vaividhyaM tena yogAt sambandhAt vaicitryayogato hetoH sRSTivAdAdikalpanAjAlaM pratiSiddhaM-pratyuktaM bhavati / yadi vA prAkRtatvenA'kAraprazleSAd bhedakavirahe vaicitryA'yogAd jagadvaicitryasyAghaTanAd asatkalpanAjAlaM nirastaM bhvti| bhedakaM vinA na Tekasyaiva padArthasya vibhinnAvasthAdvayamiti ||18|| api ca bheyagavirahe tasseva tss'bhaavttkppnnmjuttN| jamhA sAvahigamiNaM nII avahI ya nnaabhaavo||16|| akSaragamanikA-bhedakavirahe tasyAnantaroktasRSTikalpanAjAlasyeva tasya jagataH abhAvakalpanamayuktam yasmAt sAvadhikamidaM jagadabhAvatvam / nItyA'vadhizca nAbhAvaH // 16 // TIkA-bhedakavirahe-jIvakarmasambandhAbhAve tasya sRSTivAdAdikalpanAjAlasyeva sAdRzye tasya jagataH abhAvatvakalpanam asattvabuddhirapi ayuktaM yuktizUnyam, yasmAt kAraNAt sAvadhikamidaM jagad yadi vA sAvadhiko'yaM jagadabhAvastathAhi-amukakAle jagannAsId amukakAle caasyotpttirjaataa| evaM sAvadhiko jagadabhAvaH sNjaatH| nItyA yuktyA vicAryamANaH avadhizca kAlamaryAdA nAbhAvAtmakaH, yataH amukakAle jagannAsIdityatra kAlaH kaH padArthaH ? jIvAjIvavartanArUpa iti cet / tarhi siddhaM sadAtanaM jIvAjIvAtmakajagadastitvamiti ||16|| upasaMharannAha iya tantajuttisiddho aNAimaM esa haMdi logo tti| iharA imassa'bhAvo pAvai priciNtiyvminnN||20|| || iti anAdiviMzikA dvitIyA / / 2 / / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyA kulanItilokadharmAH [ viMzatirviMzikAH akSaragamanikA -- evaM tantrayuktisiddhaH anAdimAn eSa hanta loka iti / itarathAsyAbhAvaH prApnoti / paricintayitavyamidamiti // 20 // 14 TIkA -- evam anantaroktarItyA tantrayuktisiddhaH tantrAt " jIvANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM avaTTiyA ? savvaddhaM / " (bha. za. 5 u. 38 sU. 222) tathA na kartRtvaM na karmANi, lokasya sRjati prabhuH / na karmaphalasaMyogaM, svabhAvastu pravartate // 1 // (gItA. a. 5 zloka-14) ityAdizAstravacanAt prAguktayuktitazca siddho nyAyaprAptaH anAdimAn Adivirahita eSa pratyakSAnubhUyamAno hanta AmantraNe lokazcarAcararUpa itiH parisamAptau / itarathA paramapuruSotpAdito'yaM tamaso votpanno loka ityAdyabhyupagame paramapuruSasya kRtakRtyatvena prayojanAbhAvAd upAdAnAbhAvAcca tathA bhedakavirahe kevalaM tamaso jagadvaicitryAnupapannatvAd asya lokasya abhAvo virahaH prApnoti Apadyate / sa cAniSTa eva dRSTeSTabAdhitatvAt / ataH sUkSmekSikayA paricintayitavyam anvayavyatirekAbhyAM bhAvanIyam idaM lokAnAditvamiti // 20 // // iti dvitIyA lokAnAditvaviMzikA samAptA ||2|| tRtIyA viMzikA kulanItilokadharmAH anantaraM lokAnAditvaM prasAdhyAcAryaH adhunA loke pravartamAnAn kulanItidharmAn pradarzayatiittha kulanIidhammA pAeNa visiTThalogamahikicca / AveNigAirUvA vicittasatthoiyA ceva // 1 // akSaragamanikA - atra kulanItidharmAH prAyeNa viziSTalokamadhikRtyA''veNikAdirUpA vicitrazAstroditAzca santi // 1 // TIkA -- atra prANiloke kulanItidharmAH kulAni ikSvAkuprabhRtIni teSAM nItayaH pracalitAcArAste ca dharmAH zAstroktAzca prAyeNa bAhulyena viziSTalokaM pramukhajanasamudAyam adhikRtya samAzritya dvedhA santIti zeSaH, tathAhi-- AveNikAdirUpAH vicitrazAstroditAzca AGmaryAdayA'bhividhau vA veNireva veNikA kezagrathanaM prAyaH prAtaH strINAM prathamameva kRtyaM yato muktakezI strI prAyaH apazakunabuddhyA gRhyate, yadi vA veNikevA'navacchinnapravAhataH pravRttA AcArAsta Adau yeSAM dIpakadAnAdirUpANAM te tathA, vicitrANi vedasmRtyAdIni zAstrANi tatroditA nirdiSTA dharmAzceti ||1|| anantarokteSu veNisampradAyAnAha -- je veNisaMpayAyA cittA satthesu apaDibaddha tti / te tammajjAyAe savve AveNiyA neyA // 2 // akSaragamanikA ye veNisampradAyAzcitrAH zAstreSvapratibaddhA iti te tanmaryAdayA sarve AveNikA jJeyAH // 2 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH ] tRtIyA kulanItilokadharmAH [ 15 TIkA-ye anirdiSTanAmAno veNisampradAyAH paramparAtaH pravRttavyavahArAH citrA vividhAH zAstreSu siddhAntagrantheSu apratibaddhA vidhiniSedhadvAreNA'nirdiSTA iti hetoste kulanItidharmAstanmaryAdayA sampradAyaprathAtaH sarve nikhilA vyavahArA AveNikA anavacchinnapravAhataH pravRttAH jJeyAH samavaseyA iti // 2 / / tAn katipayAn nAmanirdezamAha jaha saMjhAe dIvayadANaM satthaM ravimmi viddhtthe| suddhaggiNo adANaM ca tassa abhistthpddiyaannN||3|| akSaragamanikA-yathA sandhyAyAM dIpakadAnaM zastaM ravau vidhvaste zuddhAgneradAnaM ca teSAmabhizAstrapatitAnAm // 3 // TIkA-yathA nirdeze sandhyAyAM dinAnte dIpakadAnaM pradIpaprajvAlanam iSTadevatAdisanmukhaM sAmAnyato vA zastaM prazaMsA''spadaM khau sUrye viSvaste'staGgate sati, tasya rAtrau lokavyavahArahetutvAt shjvivekaatmkprkaashprtiiktvaacc| uktaM ca pradoSe mRdgRhaM tyaktvA, bAlA yAnti gRhe ythaa| dRSTvA jIvanasandhyAJca, sujJAH svAtmagRhaM prati / / 1 / / kiJca-zuddhAgneH abhimantritayajJAgnernidhUmAgnervA adAnam aprayacchanaM caH samuccaye prazastaM keSAM ? teSAM prAkRtatvAdvacanavyatyayaH abhizAkhapatitAnAM zAstrasanmukhAtmanAM dhArmikANAM vahneH sakalasattvopaghAtakatvena prblshstrtvaat| ayaM bhAvaH-dhArmikagRhasthAnAM sandhyAyAM dIpakadAnaM zuddhAgnezcA'dAnaM prazastamiti / / 3 / / api ca nakkhattamaMDalassa ya pUjA nakkhattadevayANaM c| gose saisaraNAi ya dhanANaM vaMdaNA ceva // 4 // akSaragamanikA-nakSatramaNDalasya ca nakSatradevatAnAM ca pUjA prabhAte satIsmaraNAdi ca dhanyAnAM vandanA ca // 4 // TIkA-nakSatramaNDalasya azdhinyAdibimbasya caH samuccaye nakSatradevatAnAM azciyamAgnyAdidevatAnAM ca pUjA'rcA prAtaH prabhAtavelAyAM satIsmaraNAdi sItAdimahAsatInAM smaraNavandanAdi caH samuccaye dhanyAnAM dharmadhanAnAM mahApuruSANAM ca viSaye vandanA caH samuccaye prazastetyanuvRtteH / / 4 / / kiJca gihadevayAisaraNaM vAmaMguTThayanivIDaNA cev| asiliTThadaMsaNammI tahA siliTTe ya sirihttho||5|| akSaragamanikA-gRhadevatAdismaraNaM vAmAGguSThanipIDanA cAzliSTadarzane tathA zliSTe ca * zrIhastaH / / 5 / / TIkA-prabhAta eva vibodhAvasare gRhadevatAdismaraNaM kuladevatAdharmadAtRgurvAdismaraNam, uktaM ca-sarei so sakuladhammaniyamAI, tathAhi-ko'haM kA mama jAI, kiM ca kuladevayA ca ke gurunno| ko maha dhammo ke vA; abhiggahA kA avasthA me / / 1 / / icceva sammaM aNupAsamANo aNAgayaM No paDibaMdhaM kujjA / kiJca-vAmAGguSThanipIDanA savyAGguSThAvamardanaM caH samuccaye azliSTadarzane mArjArAdyaprazastasattvAvalokane sati Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] tRtIyA kulanItilokadharmAH [viMzatirvizikAH tathA ca durnimittopadhAtaH syAditi / tathA samuccaye prabhAta eva zliSTe prazaste padArthe dRSTe sati zrIhastaH zrIprakAzakadakSiNahastadarzanaM prazastaM yadi vA sadaiva prAtarjAgaraNe svasveSTadevatAdinamaskArapUrvakaM puNyaprakAzakadakSiNahastataladarzanaM prazastamiti / / 5 / / uktaM laukikanityakRtyamadhunA prAsaGgikamAha bAlANaM puNNanirUvaNAi cittpphenngaaiihiN| satyaMtarehiM kAlAibheyao vayavibhAgeNaM // 6 // akSaragamanikA bAlAnAM puNyanirUpaNAdIni citraprahelakAdibhiH zAstrAntaraizca kAlAdibhedato vayovibhAgena ca // 6 // TIkA-bAlAnAm avyaktavayasAM zizUnAM puNyanirUpaNAdIni zubhAzubhabhAvibhAvaparIkSaNaniyojanAdIni kaiH ? suhRtsvajanasambandhibandhuvargAd upahArarUpeNA''gataiH citrapahelakAdibhiH vividhamiSTAnnAdikhAdyapadArthakrIDanakAdibhirvakSyamANarItyA tathA zAstrAntaraiH sAmudrikajyotiSkAdizAstrairjAtakajanmasamaye sUryAdigrahANAM sthityA jAtakAGge ca vidyamAnalakSaNavyaJjanAdibhiH, kiJca-kAlAdibhedataH kAlakSetradravyAdibhedataH, tathAhikalopArjane zaizavakAle vinayAdihetubhiH, dhanArjane prathamata eva ratnAdivANijye sAphalyataH, kSetrato grAmanagarAdau, bhAvatazca nyAyasatyabhASaNAdibhistathA vayovibhAgena zaizavAdyavasthAbhedena ca kalAdhanadharmopArjanAdibhiH puNyanirUpaNAdi kriyte| uktaM ca prathame vayasi nAdhItaM, dvitIye nArjitaM dhanam / tRtIye na tapastaptaM, caturthe kiM kariSyati / / 1 / / 6 / / kathaM nirUpyata ityAha tapparibhogeNa tahA thANe prdaannjaatjuttenn| / cittaviNiogavisayA DiMbhaparicchA ya citta ti||7|| akSaragamanikA tatparibhogena tathA sthAne paradAnayAtayuktena citraviniyogaviSayA DimbhaparIkSA ca citreti // 7 // TIkA-tasya pahelakAdeH paribhogena bhogopabhogena yathA prathamagrAse hi tanmadhye bhAgyaparIkSArthaM nikSiptaniSkAdiprAptyA bhAgyaparIkSA tathA samuccaye bhogopabhogAt prAk sthAne samucitapAtre paradAnayAtayuktena parasmai dAnaM yadi vA parasya zreSThavastuno dAnaM tasmai yAtaM gamanaM yadi vA sAmAnyato gajagatyAdinA ca tena yuktena paribhogenaucityaudAryAdiguNaparIkSA vidhiiyte| kiJca-citraviniyogaviSayA vividhazastrazAstradhanakanakAdivastUnAM madhyAtkasyacidgrahaNAt zauryapANDityavANijyAdiviniyogaviSayA cittavinyArAviSayA vA DimbhaparIkSA DimbhAnAM bAlAnAM parIkSA caH samuccaye citrA bahuvidhA kriyata itiH samAptau / / 7 / / atha duhitRRNAM puNyanirUpaNaM prdrshyte| vIvAhakougehiM risNgmsttmddnnaaiihiN3| dhUyANaM puNNanirUvaNaM ca vivihappaogehiM // 8 // akSaragamanikA-vivAhakautukai ratisaGgamasaktamardanAdibhirduhitRRNAM puNyanirUpaNaM ca vividhaprayogaiH kriyata iti zeSaH ||8|| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] tRtIyA kulanItilokadharmAH [ 17 TIkA-vivAhakautukaiH pANipIDanAt prAk kriyamANaiH kautukairmAGgalyaiH kIdRzaiH ? ratisaMgamasaktamardanAdibhI ratisaGgamaH sAMsArikasukhaM tasya sUcakaM saktam anuSaktaM duhitRdehadeze mardanaM piSTAtakacUrNAdinodvartanam Adau yeSAM snapanavilepanAGgarAgatilakakajjalarakSAbandhanAdInAM tAni tathA tairduhitRRNAM kanyAnAM puNyanirUpaNaM pUrvavad vidhIyate caH samuccaye bhinnakramazca vividhaprayogaizca nAnAprakAraiH tathAhipUrvoktacitraprahelakAdibhiH zAstrAntaraizca / / 8 / / atha strINAmAveNikaM dharmamAha bhoge bhAvaTThavaNaM bhAveNArAhaNaM ca daiyassa / malapurisujjha aNubarimaMteNaM sIlarakkhA y||6|| akSaragamanikA-bhoge bhAvasthApanaM bhAvenArAdhanaM ca dayitasya malapurISojjhaH anuvratAmantreNa zIlarakSA ca ||6|| TIkA-bhoge saMbhoge bhAvasthApanaM putrotpattiheturevAyaM bhogaH anyathA sakRd ratisaGgame'saGkhyeyasattvoparmadanAd vipAkadAruNaH / uktaM ca khaNamittasukkhA bahukAladukkhA, pagAmadukkhA annikaamsukkhaa| saMsAramukkhassa vipakkhabhUyA; khANI aNatthANa ya kAmabhogA / / 1 / / iti bhAvasya sthaapnm| tathA-bhAvena nirvyAjena ArAdhanaM ca cittAnuvartanaM kasya ? dayitasya ptyuH| kiJca-rogAdyavasthAyAM patyureva malapurISojjhaH muutrviddaaderdaamaaderbhirutsrgH| api ca-anuvratAmantreNa pativratAsatkamantrajApena zIlarakSA, strINAM zIlameva srvsvmiti| caH samuccaye ||6|| kiJca pahAyapariNNAjalabhuttapIlaNaM, vsnnsnncaao| velAsu a thavaNAI thINaM AveNigo dhmmo||10|| akSaragamanikA-snAtaparijJAjalabhuktapIDanaM vyasanadarzanatyAgo velAsu ca stavanAdIni strINAmAveNiko dharmaH // 10 // TIkA-snAtaparijJAjalabhuktapIDanaM snAtaM zaucaM dezasarvabhedatazca parijJA tapa ityaadi| athavA prAkRtatvAt padavyatyaya iti pratijJApUrvakam avazyaMbhAvena snAtA satItyanena RtukAle gRhakAryaniSedhaH avseyH| yadi vA NijantAt patyureva snapanaM jalapAnaM bhojanaM pIDanaM zarIrasambAdhanaM cA''rAdhanArthaM kartavyamiti shessH| tathA-vyasane kArAgRhAdivyApadi dayitasya darzanatyAgaH saakssaatkaarvrjnm| Apadi parasparadarzane cAdhikaduHkhasaMbhavAt tatra kArAdau ca duSTakrUrasattvabAhulyena svazIlavyApattezca / kiJca- velAsu avasareSa stavAdIni stavanaM statiH paramAtmabhaktiprasaDeSa gItaM vA vivAhotsaveSa Adau yeSAM natyAdInAM tAni strINAM mahilAnAm AveNikaH pUrvoktasvarUpo dharma iti / / 10 / / atha zAstroktAn dharmAnAha satthabhaNiyA ya anne vaNNAsamadhammabheyao neyaa| vaNNA u baMbhaNAI tahAsamA baMbhacerAI // 11 // akSaragamanikA-zAstrabhaNitAzcAnye varNAzramabhedato jnyeyaaH| varNAstu brAhmaNAdayastathA''zramA brahmacaryAdayaH / / 11 // TIkA-zAstrANi manusmRtyAdIni tatra bhaNitA upadiSTAH zAstrabhaNitAzcaH samuccaye anye uktazeSA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] tRtIyA kulanItilokadharmAH [ viMzatirviMzikAH dharmA varNAzcAzramAzca vakSyamANAsteSAM bhedato vibhAgato varNAzramadharmabhedato jJeyAH samavaseyAH / varNAstu brAhmaNAdayo brAhmaNakSatriyavaizyazUdrabhedAccatvArastathA''zramA api bahmacaryAdayo brahmacaryagArhasthyavAnaprasthasanyAsarUpAvasthAvizeSAccatvAra eva boddhavyAH / uktaM ca manusmRtau -- adhyApanamadhyayanaM yajanaM yAjanaM tathA / dAnaM pratigrahazcaiva brAhmaNAnAmakalpayat // a0 1 - 88 / / prajAnAM rakSaNaM dAnamijyAdhyayanameva ca / viSayeSvaprasaktizca kSatriyasya samAsataH / a. 1-68 // pazUnAM rakSaNaM dAnamijyAdhyayanameva ca / vaNikpathaM kusIdaM ca vaizyasya kRSimeva ca || 60 || ekameva tu zudrasya prabhuH karma samAdizat / eteSAmeva varNAnAM zuzrUSAmanasUyayA // 61 // brahmArambhe'vasAne ca pAdau grAhyau guroH sadA / saMhatya hastAvadhyeyaM sa hi brahmAJjaliH smRtaH / / caturthamAyuSo bhAgamuSitvAdyaM gurau dvijaH / dvitIyamAyuSo bhAgaM kRtadAro gRhe vaset // gRhasthastu yadA pazyedvalIpalitamAtmanaH / apatyasyaiva cApatyaM tadAraNyaM samAzrayet // yo datvA sarvabhUtebhyaH pravrajatyabhayaM gRhAt / tasya tejomayA lokA bhavanti brahmavAdinaH / / eSAmeva dharmANAM phalamanubandhaM cAha-- dharmAdapi bhavan bhogaH prAyo'narthAya dehinAm / candanAdapi saMmbhUto dahatyeva hutAzanaH // 1 // ee sasatyasiddhA dhammA jayaNAibheyao cittA / abbhudayaphalA savve vivAgavirasA ya bhAveNaM // 12 // akSaragamanikA -- ete svazAstrasiddhA dharmA yatanAdibhedatazcitrA abhyudayaphalAH sarve vipAkavirasAzca bhAvena ||12|| TIkA -- ete anantaroktA varNAzramabhedataH svazAstrasiddhAH zrutismRtyAdiprasiddhA dharmA yatanAdibhedataH sthUlajIvahiMsAdivarjanArUpayatanAtAratamyena citrA vividhAH / kiMphalA ete ? abhyudayaphalA rAjyAdiprAptiphalAH sarve nikhilaaH| athAnubandhamAha - vipAkavirasA vipacyamAnA virasAH kaTuphalA kiMpAkaphalavat vipAkadAruNAH co vizeSe bhAvena paramArthato bhavAbhiSvaGgaprAdhAnyAditi / uktaM ca nanu vipAkavirasA api kathamabhyudayaphalA eta ityAha a. 1. a. 9. payaI sAvajA vi hu tahA vi abbhudayasAhaNaM neyA / jaha dhammasAligANaM hiMsAI taha'tthaheu tti // 13 // a. 2-71 a. 4-1 a.-6-2 (yo. dR. sa. zlo. 158) | 12 || a. - 6-36 // 11 // akSaragamanikA ---- prakRtyA sAvadyA api khalu tathApyabhyudayasAdhanaM jJeyA yathA dharmazAlinAM hiMsAdayastathA'rthaheturiti // 13 // TIkA -- na kevalaM niravadyAH prakRtyA svabhAvenaite yAgAdidharmAH sAvayA hiMsAdiyutA api hu prAkRtatvAdavadhAraNe bhinnakramazca tathApi abhyudayasAdhanA rAjyAdiprApakA eva jJeyA avagantavyA yathA dRSTAnte dharmazAlinAM zramaNopAsakAnAM jinabhavananirmANapUjAdAnAdigatA hiMsAdayaH svarUpataH prANAtipAtaparigrahaprabhRtayo Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 viMzatirvizikAH ] tRtIyA kulanItilokadharmAH duSTAzayAbhAvAt tathArthahetuH abhyudayAya hetuH kAraNamitiH smaaptau| uktaM ca iSTApani karmANi loke citraabhisndhitH| nAnAphalAni sarvANi draSTavyAni vicakSaNaiH / / / 1 / / (yo. dR. sa. 113) // 13 // atha zramaNopAsakAnAM saMjJAnaprAdhAnyena pAramparyato'pavargasAdhakatvAta jinapajAdAnAdigatA hiMsA abhyudayasAdhanA api na vipAkavirasAstarhi kimarthaM laukikAnAM yAgAdigatA hiMsAdayastathetyAzaGkayAha mohapahANe ee veraggaM pi ya imesi paaenn| tagganbhaM ciya neyaM micchaabhinivesbhaavaao||14|| akSaragamanikA-mohapradhAnA ete vairAgyamapi caiSAM prAyastadgarbhameva jJeyaM mithyAbhinivezabhAvAt ||14|| TIkA-mohapradhAnA ajJAnapurassarA ete laukikadharmAnuSThAtAro vairAgyamapi bhavanirvedo'pi caH samuccaye eSAM laukikAnAM prAyeNa bAhulyena tadgarbhameva mohagarbhameva jJeyaM boddhavyaM mithyAbhinivezabhAvAd asadgrahabhAvAt / tata evaiSAM yAgAdigatA hiMsAdayo vipAkavirasA iti / uktaM ca-yUpaM chittvA pazuM hatvA, kRtvA rudhirakardamam / yadyevaM prApyate svargo, narake kena gamyate ? / / 14 / / nanvevamadharme'pi dharmabuddhiH kathamiti ceducyate anesi tattaciMtA desANAbhogao ya annesiN| dIsaMti ya jaiNo vittha kei saMmucchimappAyA // 15 // akSaragamanikA-anyeSAM tattvacintA mithyAbhinivezabhAvAd dezAnAbhogatazcAnyeSAm / dRzyante ca yatayopyatra kecitsammUrchimaprAyAH / / 15 // TIkA-anyeSAM svavyatiriktAnAM laukikAnAM mithyAbhinivezabhAvAdityasyAnuvRtteH kA? tattvacintA jiivaajiivaaditttvvibhaavnm| anyeSAm apareSAM pataJjaliprabhRtInAM dezAnAbhogata AMzikAnupayogAt caH samuccaye tttvcintaa| athavA'nyeSAM tattvacintA dezato na sarvataH apareSAM punaH anAbhogAt / na kevalaM laukikA eva tattvacintArahitA dRzyante vilokyante caH punararthe yatayo'pi svayUthyA api atra tattvacintAyAM kecid na sarve sammUrchimaprAyA varSAbhUtulyA manovyApArazUnyA antarjJAnazaktivikalA iti yAvat / / ata eva durnivArA gcchbhedaaH| uktaM ca kaamraagsnehraagaavisstkrnivaarnnau| dRSTirAgastu pApIyAn, durucchedaH satAmapi / / 1 / / / / 15 / / uktA varNAzramANAM dhrmaaH| sAmprataM dezAdibhedAt dharmAnAha ane u logadhammA pahuyA desAibheyao ttuti| vArijasoyasUyagavisayA aayaarbheenn||16|| __ akSaragamanikA anye tu lokadharmA prabhUtA dezAdibhedato bhavanti vivAhazaucasUtakaviSayA AcArabhedena / / 16 / / TIkA-anye uktazeSAH turvizeSe lokadharmA laukikAcArarUpeNA''sevanaparihArarUpAH prabhUtA bahavo dezAdibhedato dezakulajAtiprabhRtibhedAd bhavanti santi vivAhazaucasUtakaviSayA vivAho brAhmAdibhedAdaSTadhA dAraparigrahazca zaucaH snAnakSaurakarmAdizca sUtakaM janmAdinimittotpannA'zaucazca vivAhazaucasUtakAni viSayo Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] tRtIyA kulanItilokadharmAH [viMzatirviMzikAH gocaro yeSAM te tathA AcArabhedena paramparAgatavyavahArabhedeneti / / 16 / / etAneva vizeSataH pradarzayati / kuladhammAu apeyA sureha kesiMci pANagANaM pi| itthiyaNamujjhiyavvA teNANajjaviha imA merA // 17 // akSaragamanikA kuladharmAdapeyA sureha kessaanyciccaannddaalaanaampi| tathA-strIjano varjanIyaH stenAnAmadyApIheyaM maryAdA / / 17 / / TIkA-kuladharmAt kulaM pitRsambandhi tasya dharma AsevanaparihArarUpastasmAd apeyA pAtumayogyA surA madirA iha loke na kevalaM savarNabrAhmaNAdInAM keSAJcit katipayAnAM cANDAlAnAmapi zUdrajAtIyAnAmapi / tathA strIjano mahilAjana ujjhitavyo varjanIyaH aspaSTavya iti bhAvaH keSAM ? stenAnAM caurANAm ayApi sampratyapi kalau iha saMsAre iyaM pratyakSatvAd dRzyamAnA maryAdA sthitiH sImA lakSmaNarekheti yAvat / zrUyante hi jogidAsakhumANAdivyatikarA adyApIti ||17|| api ca gaNaguTThighaDApeDagajallAINaM ca je ihaayaaraa| pANApaDisehAI te taha dhammA muNeyavvA // 18 // akSaragamanikA-gaNagoSThighaTApeTakajallAdInAM ca ya ihAcArAH pAnA'pratiSedhAdayaste tathA dharmA muNitavyAH // 18 // __TIkA-gaNagoSThighaTApeTakajallAdInAM gaNA mallAdInAM samudAyAzca, goSThayaH savayaskAnAM ca maNDalAni. ghaTA anekaparivArANAM samahAzca. peTakAni naTAnAM yathAzca. jallA varatrAkhelakAzcAdau yeSAM laGkhamaGkhAdInAM te tathA teSAM caH samuccaye ye anirdiSTanAmAna iha loke AcArA vakSyamANasvarUpA yathA pAnA'pratiSadhAdayaH surApAnA'varjanamAtulakanyApariNayanaprabhRtayaste sarve tathAdharmAstathAprakArA dharmA muNitavyA jJAtavyA iti ||18|| upasaMharannAha sabbe vi veyadhammA nisseyasasAhagA na niymenn| AsayabheeNa'nne paraMparAe tayatthaM ti||16|| akSaragamanikA-sarve'pi vedadharmA niHzreyasasAdhakA na niyamena | AzayabhedenAnye paramparayA tadarthamiti ||16 // TIkA-sarve'pi nikhilA api vedadharmA vedopadiSTA dharmA mithyAbhinivezapoSakatvAt niHzreyasasAdhakA mokSaprApakA na naiva niyamena avshyNbhaaven| atrArthe matAntaramAha- Azayabhedena abhisandhibhedena anye AcAryA vadanti, kimityAha-paramparayA pAramparyeNa tadarthaM niHzreyasArthamitiH smaaptau| uktaM ca--ekameva hyanuSThAnaM kartRbhedena bhidyte| sarujetarabhedena bhojanAdigataM yathA / / 16 / / (yo. bi. 153) kathaM paramparayA niHzreyasasAdhakA ityAha visayasarUva'NubaMdheNa hoi suddho tihA ihaM dhmmo| jaM tA mukkhAsayao sabo kila suMdaro neo||20|| // iti kulanItidharmaviMzikA tRtIyA // 3 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] caturthI caramaparivartaviMzikA [21 akSaragamanikA-viSayasvarUpAnubandhairbhavati zuddhastridheha dharmo yattasmAnmokSAzayataH sarvaH kila sundaro jJeyaH // 20 // TIkA-prAkRtatvAdvacanavyatyaya iti viSayasvarUpAnubandhaiH viSayeNa gocareNa yathA muktirme bhUyAdasmAddharmAditi svarUpeNAtmanA ahiMsAmayaH anubandhena cottaratrAnuvRttilakSaNena jIvAditattvasaMvedanAnugaH prazAntavRttyA ca bhavati jAyate zuddhaH anavadyastridhA triprakAra iha dharmiloke dharmo niruktasvarUpo yad yasmAtkAraNAt tasmAta mokSAzayataH apavargAbhisandhitaH sarvo nikhilaH kila saMbhAvanAyAM sundaraH zobhano jJeyaH avseyH| uktaM ca-AdyaM yadeva muktyarthaM kriyate ptnaadypi| tadeva muktyupAdeyalezabhAvAcchubhaM matam / / 1 // (yo. bi. 212 / / ) idamuktaM bhavati-mokSAzayato'pi kriyamANaM bhRgupAtAdi na dossvigmaayaa'jnyaanbaahulyaat| matAntareNa tu doSavigamocitasya jAtikulAdiguNopetasya janmanaH sandhAyakamiti // 20 // caturthI caramaparivartaviMzikA anantaraviMzikAmupasaMharatA granthakRtA tridhA zuddhadharma uktH| sa ca caramapudgalaparAvarte jAyata ityatrocyate nicchayao puNa eso jAyai niyameNa crmpriyddhe| tahabhavattamalakkhayabhAvA acaMtasuddha ti||1|| akSaragaminikA nizyacataH punareSa jAyate niyamena caramaparivarte tathAbhavyatvamalakSayabhAvAd atyantazuddha iti / / 1 / / TIkA-nizcayataH paramArthataH punarvizeSa eSa tridhA zuddhadharmo jAyate prAdurbhavati niyamena avazyaMtayA caramaparivarte caramaH paryantavartI parivartaH pudgalaparAvartaH dravyataH sAmAnyena sarvapudgalagrahaNamokSarUpastantraprasiddhAnantotsarpiNyavasarpiNIkAlamAnalakSaNastasmin pravRtte stiityrthH| kutaH ? tathAbhavyatvamalakSayabhAvAd bhavyatvaM nAma muktigamanayogyatvamanAdipAriNAmiko bhAvaH, tathAbhavyatvamiti viziSTametat kAlAdibhedena jIvAnAM bIjasiddhibhAvAt tena malo jIvasyAnAdipudgalagrahaNasvabhAvalakSaNastasya kSayaH apacayastasya bhAvo bhavanaM tasmAt / kasmAdevamityAha-atyantazuddhaH atIvA'navadyo nivRttirUpa iti hetoH| ayaM bhAvaH--yasmAt kAraNAda eSa dharmo nizcayataH atyantazaddhastasmAta tathAbhavyatvena sahajamalakSayAt caramapudgalaparAvarta eva prAdurbhavati, nAnyeSviti / / 1 / / etadevAbhyuccayati mukkhAsao vi nannattha hoi gurubhAvamalapahAveNa / jaha guruvAhivigAre na jAu patthAsao sammaM // 2 // ___ akSaragamanikA-mokSAzayo'pi nAnyatra bhavati gurubhAvamalaprabhAveNa yathA guruvyAdhivikAre na jAtu pathyAzayaH samyak // 2 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] caturthI caramaparivartaviMzikA [ viMzatirvizikAH TIkA -- mokSAzayo'pi muktAvicchA'pi, AstAM tridhA zuddhadharma ityaperarthaH nAnyatra naiva dvicaramAdiparAvarteSu bhavati jAyate gurubhAvamalaprabhAveNa gururnibiDaH paramArthataH sahajasajjJAnAdisvabhAvamalanAd bhAvamalastasya prabhAveNAnubhAvena / yathA dRSTAnte guruvyAdhivikAre sannipAtAdimahArogA''pAditavikRtau na naiva jAtu kadAcijjIvaH pathyAzakaH svAsthyapradAhArAdibhojI bhavati, yadivA jIvasya pathyAzayaH pathye ruciH samyak svarasato na bhavatIti || 2 || atha saMsAre saMsaratAmasumatAM kiyantaH parivartA bhavantItyAhapariyaTTA u anaMtA huMti aNAimmi ittha saMsAre / tappuggalANameva ya tahA tahA huMti gahaNAo // 3 // akSaragamanikA - parivartAstvanantA bhavanti anAdAvatra saMsAre tatpudgalAnAmeva ca tathA tathA bhavanti grahaNAt // 3 // TIkA - parivartA uktasvarUpapudgalaparAvartAsturavadhAraNe bhinnakramazca tathAbhavyatvAkSiptA anantA eva bhavanti jAyante'tItAddhAyA anantatvAd anAdI Adivirahite atrAsmin saMsAre caturgatibhramaNalakSaNe / kathaM bhavantItyAha - tatpudgalAnAmeva karmaprabhRtiparamANUnAmeva co vizeSe tathA tathA tena tena prakAreNa kArmaNaudArikAdizarIrendriyAdirUpeNa bhavanti jAyante grahaNAd AdAnAd upalakSaNAnmokSAcca pudgalaparAvartA anantaroktapramANA jAyanta iti || 3 || yathA pudgalA jIvagrAhyasvabhAvAstathA jIvo'pi pudgalagrahaNasvabhAva iti pradarzayati taha taggejjhasahAvA jaha puggalamo havaMti niyameNa / taha taggahaNasahAvo AyA ya tao u pariyaTTA // 4 // akSaragamanikA - tathA tadgrAhyasvabhAvA yathA pudgalA bhavanti niyamena tathA tadgrahaNasvabhAva AtmA ca tatastu parivartAH // 4 // TIkA - tathA samuccaye tadgrAhyasvabhAvAH saMsArijIvagrAhyasvabhAvA yathA yena prekAraNa pudgalA uktasvarUpA bhavanti jAyante niyamenA'vazyaMtayA tathA tena prakAreNa tadgrahaNasvabhAva pudgalagrahaNasvabhAva AtmA saMsArisattvaH caH samuccaye bhavati / tatastasmAdeva turavadhAraNe parivartAH pudgalaparAvartA bhavantIti zeSaH // parasparaM grahaNagrAhakasvabhAvavirahe bandhAdayo'pi na ghaTeran / taduktaM ca yogazatakavRttau te paramANavo'nAdita eva tathA'nantazaH tadAtmagrahaNasvabhAvAH, so'pyAtmA evameva tadgrAhakasvabhAva ityubhayostatsvabhAvatayA ghaTante tathA bandhAdayaH anyathA muktAnAmapi bandhAdiprasaGgaH, atastatsvabhAvatva evobhayorapi tadbhAvopapatteriti bhAvanIyam // 4 // evaM muktigamanayogyasya bhavyajIvasya caramopi pudgalaparAvarto yujyata ityAhaevaM caramo'veso nIIe jujjaI iharahA u / tattassahAvakhayavajjio imo kiM na savvo vi ? // 5 // akSaragamanikA - evaM caramo'pyeSa nItyA yujyata itarathA tu tattatsvabhAvakSayavarjitaH ayameva kiM na sarvo'pi // 5 // TIkA-- evamanantaroktaprakAreNa pratijIvaM prAyaH anantAH pudgalaparAvartA bhavanti ata eva Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH ] caturthI caramaparivartaviMzikA [ 23 muktigamanayogyasya bhavyajIvasya caramo'pi antyo'pyeSa pudgalaparAvartI nItyA yuktyA yujyate ghaTate / yuktimevAha- itarathA caramapudgalaparAvartAnabhyupagame turvizeSe tattatsvabhAvakSayavarjita audArikAditattatpudgalagrahaNasvabhAvalakSaNasahajamalakSayarUpabhavyatvena varjito virahita: ayameva muktAtmaiva, kiM prazne na naiva sarvo'pi nikhilo'pi saMsAribhavyajIvarAziH ? athavA tAtsthyAttadvyapadeza itinyAyAt tattatsvabhAvakSayavarjitaH ayameva caramapudgalaparAvartaH, kiM na sarvo'pi dvicaramAdipudgalaparAvartarUpo nikhilo'pi kAlaH ? ayaM bhAvaHcaramapudgalaparAvartAnabhyupagame jIvasya sadaiva pudgalagrahaNasvabhAvaH prasajyeta, tathA ca muktivArtA'pi durApAstA syAt na caitad dRSTamiSTaM ca // 5 // etadeva spaSTayati tattaggahaNasahAvo Ayagao ittha satthagArehiM / sahajo malu tti bhaNNai, bhavvataM takkhao eso // 6 // akSaragamanikA-- tattadgrahaNasvabhAva AtmagataH atra zAstrakAraiH sahajo mala iti bhaNyate bhavyatvaM tatkSaya eSaH || 6 || audArikAditattatpudgalAdAnaprakRtiH TIkA-- tattadvahaNasvabhAva AtmagataH saMsArijIvagataH atrA'dhyAtmavicAre zAstrakAraistIrthakRdgaNadharaiH sahajo'nAditvena jIvasahabhAvitvAt sajjJAnAdiguNamalanAcca mala itirnirdeze bhaNyate kathyate iti tathA bhavyatvam uktasvarUpaM tatkSayaH sahajamalakSayastAtsthyAttadvyapadeza iti eSa caramaparivarta eveti || 6 || tataH kimityAha eyassa parikkhayao tahA tahA haMta kiMci sesammi / jAyai carimo esu tti taMtajuttI pamANamiha // 7 // akSaragamanikA - etasya parikSayastathA tathA hanta kiJciccheSe jAyate carama eSa iti / tantrayuktiH pramANamiha || 7 || TIkA - etasya sahajamalasya parikSayato bAhulyenApacayAt tathA tathA tena tena prakAreNa kAlAdisAmagrI prApya hanta harSe kiJciccheSe svalpAvaziSTe sati jAyate pravartate eSa caramaH pudralaparAvarta itiH samAptau / tantrayulIH zAstrahetU pramANam uktasvarUpam iha asmin caramapudgalaparAvartavyatikare / yuktistu prAg lezato darzitaiveti // 7 // tato'pi kimityAha eyammi sahajamala bhAvavigamao suddhadhammasaMpattI / heyetarAtibhAve jaM na muNai annahiM jIvo // 8 // akSaragamanikA ---- etasmin sahajamalabhAvavigamataH zuddhadharmasampattirbhavati / heyetarAdibhAvAn yanna mutyanyeSu jIvaH // 8 // TIkA -- etasmin caramapudralaparAvarte sahajamala bhAvavigamataH tattatpudgalagrahaNasvabhAvApacayAt zuddhadharmasampattiH anavadyadharmasamprAptirbhavatIti zeSaH / tata eva heyopAdeyAdivivekabuddhirjIvasya prAdurbhavati / etadeva vyatirekeNAha - heyetarAdibhAvAn hAnopAdAnopekSAyogyAn padArthAn yad yasmAd na naiva muNati nizcinoti anyeSu dvicaramAdiparAvarteSu jIvaH saMsArisattvaH / etaduktaM bhavati yasmAd dvicaramAdiparAvarteSu jIvo heyopAdeyAdibhAvAn heyopAdeyAdirUpeNa jJAtuM na pArayati tasmAt caramaparAvarta eva sahajamalavigamAd Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] caturthI caramaparivartaviMzikA heyopAdeyAdivivekalakSaNaM zuddhadharmaM prApnotIti // 8 || enamevArthaM dRSTAntapurassaraM samarthayati - bhamaNakiriyAhiyAe sattIe samannio jahA bAlo / pAsai thire vi hu cale bhAve jA dharai sA sattI // 6 // akSaragamanikA -- bhramaNakriyA''hitayA zaktyA samanvito yathA bAlaH pazyati sthirAnapi khalu calAn bhAvAn yAvattena dhriyate sA zaktiH ||6|| TIkA -- bhramaNakriyA''hitayA bhramaNakriyayA cakrAkAragatyA''hitA utpAditA yA zaktiH sAmarthyaM vAsanA vA tayA zaktyA samanvito yukto yathA nirdarzane bAlaH avyaktavayAstAvat pazyati vilokayati na kevalaM calAn sthirAnapi acalAnapi bhAvAn khalu nizcaye calAn asthirAneva bhAvAn padArthAn yAvadavadhi tena bAlena priyate dhAryate sA'nantaroktA zaktiH uktarUpeti ||6|| atha dAntikamAha taha saMsAraparibbhamaNasattijutto vi niyamao ceca / hee vi uvAee tA pAsai jAva sA sattI // 10 // akSaragamanikA- -- tathA saMsAraparibhramaNazaktiyukto'pi niyamata eva heyAnapi upAdeyAn tAvat pazyati yAvat sA zaktiH ||10|| [ viMzatirvizikAH TIkA -- anantaroktadRSTAnte yathA bAlo viparyAsameti tathA tena prakAreNa saMsAraparibhramaNazaktiyukto'pi bhavabhramaNahetubhUtabhAvakriyayA''pAditazaktyA samanvito'pi saMsArisattvaH, AstAM bAla ityaperarthaH, niyamata eva avazyameva na kevalamupAdeyAn heyAnapi hAtuM yogyAnapi stryAdibhAvAn upAdeyAn upAttuM yogyAn tAvat kAlAvadhi mithyAtvAditIvrapApAbhibhUtatvAt pazyati vilokayati yAvadavadhi sA'nantaroktarUpA zaktirjIvena dhriyata iti ||10|| atha dRSTAntadAntikobhayavidhazaktivigame yatsyAttadAha jaha tassattIvigame pAsai paDhamo thire thire ceva / bIo vi uvAee taha tavvigame uvAee // 11 // akSaragamanikA - yathA tacchaktivigame pazyati prathamaH sthirAn sthirAneva dvitIyo'pyupAdeyAn tathA tadvigama upAdeyAn // 1 // TIkA yathA yena prakAreNa tacchaktivigame bhramaNakriyA''hitazaktivigame pazyati vilokayati prathamo bAlaH sthirAn acalapadArthAn sthirAneva acalAneva tathA tena prakAreNa dvitIyo'pi saMsArijIvo'pi upAdeyAn samyagdarzanAdIn tadvigame saMsAraparibhramaNazaktivigame pazyati upAdeyAn upAttuM yogyAneveti // 11 // adhunA saMsAraparibhramaNazaktivigame kathaJcit kAlasya prAdhAnyaM viracayannAha - tassattIvigamo puNa jAyai kAleNa caiva niyaeNa tahabhavvattAitadannaheukalieNa va kahiMci // 12 // akSaragamanikA - tacchaktivigamaH punarjAyate kAlenaiva niyatena tathAbhavyatvAditadanyahetukalitena ca kathaJcit / / 12 / / TIkA - tacchaktivigamaH saMsAraparibhramaNazaktihrAsaH punarvizeSe jAyate bhavati kAlenaiva sahakAriNA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25 viMzatirvizikAH] caturthI caramaparivartaviMzikA niyatena caramAvartalakSaNena, punaH kathambhUtena ? tathAbhavyatvAditadanyahetukalitena prAkRtatvena padavyatyayAt tadanyaiH kAlavyatiriktaistathAbhavyatvaniyatipUrvakRtakarmAdihetubhiH kalitena yuktena co vizeSe kathaJcid na sarvathA kAlenaiva, kAryasya sAmagrIsAdhyatvAt, mRda iva ghaTapariNatezcakracIvarAdisAmagrIsAdhyatvAditi / / 12 / / tataH kimityAha iya pAhanaM neyaM itthaM kAlamsa tao tao ceva / tassattivigamaheU sA vi jao tassahAva ti||13|| akSaragamanikA-iti prAdhAnyaM jJeyamatra kAlasya tatastaka eva tacchaktivigamahetuH sApi yatastatsvabhAveti ||13|| iti anantaroktarItyA prAdhAnyaM viziSTatvaM jJeyaM boddhavyam atra saMsAraparibhramaNazaktivigame kAlasya caramAvartalakSaNasya, tatastasmAt takaH sa caramAvartakAla eva tacchaktivigamahetuH bhavabhramaNazaktihrAsaheturityanena dvicaramAvartAdestannAzahetutAvyavacchedaH avseyH| 'tattao ceva' iti pAThAntaramAzrityAnantaroktarItyA tattvataH paramArthataH kAlasya prAdhAnyaM jnyeym| evameva sApi saMsAraparibhramaNazaktirapi yataH yasmAt tatsvabhAvA caramAvartakAlaM prApya vigamasvabhAvA, tasmAt kAraNAt caramAvartakAla eva saMsAraparibhramaNazaktivigamaheturiti yaduktaM tadyuktameva, parasparaM nAzyanAzakasvabhAvavirahe saMsAraparibhramaNazaktivigamAbhAvAd mokSAbhAvaH prsjyet| itiH samAptau / / 13 / / nanvevamubhayostatsvabhAvatve nAzopapatteH svabhAvavAda eva zreyAniti cet, na, sAmagyA eva kAryasAdhakatvAditi sAmagrI nirUpayan samudayavAdamAha kAlo sahAva niyaI puvakayaM purisa kaarnnegNtaa| micchattaM; te ceva u samAsao huMti sammattaM // 14 // akSaragamanikA-kAlaH svabhAvo niyatiH pUrvakRtaM puruSaH kAraNamekAntAd mithyAtvam, te eva tu samAsato bhavanti samyaktvam / / 14 / / TIkA-kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNaM tathA svabhAva eva niyatireva pUrvakRtameva puruSakAra eva kAraNamekAntAd aparanirapekSatayA kAlAdInAM kAraNatvenA'bhyupagamAd mithyAtvaM mithyaavaadH| ta eva kAlAdaya eva turvizeSa samAsataH parasparAjahadvRttayaH kAraNatayA'bhyupagamyamAnA bhavanti samyaktvaM pratipadyante samyaktvarUpatAm / etaduktaM bhavati-kAlAdipratyekaikAntakAraNarUpo mithyAvAdastathA parasparasavyapekSakAlAdikAraNarUpaH smygvaadH| atra bahuvaktavyaM tattu sammatyAdigranthato'vaseyamiti / / 14 / / atrArthe jJAtamAha nAyamiha muggapattI samayapasiddhA vi bhAviyavvaM ti| sabbesu visidvRttaM iyareyarabhAvasAvikkhaM // 15 // akSaragamanikA-jJAtamiha mudgapaktiH samayaprasiddhA'pi bhAvayitavyeti sarveSu viziSTatvamitaretarabhAvasApekSam / / 15 / / TIkA-jJAtaM dRSTAnta iha-kAraNasamudayavAde mudgapaktiH mudgo dhAnyavizeSastasya paktiH pAkaH sA ca mudgatadgatapAkAnukUlasvabhAvakAlaniyatibhoktRbhAgyapAcakapAkAnukUlakriyAsthAlIjalajvalanAdikAraNasAmagrIsAdhyA samayaprasiddhA'pi AgamaprasiddhA'pi bhAvayitavyA sUkSmekSikayA vicAraNIyA iti hetoH sarveSu kAraNeSu viziSTatvaM vi.4 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] caturthI caramaparivartaviMzikA [viMzatirviMzikAH prAdhAnyam itaretarabhAvasApekSaM pArasparyeNa sApekSamavagantavyamiti / / 15 / / etadeva prastute yojayati tahabhavvattakhitto jaha kAlo taha imaM ti teNaM ti| iya anunAvikkhaM rUvaM savesi heuunn||16|| akSaragamanikA tathAbhavyatvAkSipto yathA kAlastathaitadapi teneti / evamanyonyApekSaM rUpaM sarveSAM hetUnAm / / 16 / / TIkA-tathAbhavyatvAkSipta uktasvarUpatathAbhavyatvena sannihitakRto yathA yena prakAreNa kAla uktalakSaNastathA tena prakAreNa etadapi tathAbhavyatvamapi tena kAlena sannihitakRtam iti hetoH, evam uktaprakAreNa anyonyApekSaM parasparasApekSaM rUpaM svarUpaM sarveSAM samastAnAM hetUnAM kAraNAnAmiti // 16 / / kimiti sarveSAM bhavyAtmanAM bhavyatvaM kAlAdisarvehetubhistulyaM na bhavatIti cedAha na ya savveheutullaM bhavattaM haMdi svvjiivaannN| jaM teNevakkhittA to tullA dNsnnaaiiyaa||17|| akSaragamanikA na ca sarvahetutulyaM bhavyatvaM hanta sarvajIvAnAM yattenAkSiptAstatastulyA darzanAdikAH prasajyeran / / 17 / / TIkA-na naiva co vizeSa sarvahetutalyaM sarve kAlAdihetavastulyA yasya tattathA bhavyatvam uktasvarUpa hanta viSAde sarvajIvAnAM nikhilabhavyasattvAnAmasti, yat yasmAt kAraNAt tenAkSiptA bhavyatvena sannihitakatAstatastasmAta sarvajIvAnAM talyAH kAlAdinA yagapata darzanAdikAH samyagdarzanacAritrAdayaH prasajyerana / ayaM bhAvaH-yadi kAlAdisarvahetutulyaM bhavyatvaM sarvabhavyasattvAnAM bhavettarhi tena bhavyatvenAkSiptAH samyagdarzanacAritrAdisarvabhAvAH sarveSAM yugapat tulyAzca syu| na caitat dRSTamiSTaM c| tasmAt sarvahetutulyaM bhavyatvaM sarveSAM na bhavatIti samavaseyam / / 17 / / etadevAbhyuccayati na imo imesi heU, na ya NAtullA ime Na evaM pi| eesi tahA heU tA tahabhAvaM imaM neyaM // 18 // akSaragamanikA--na cAyameteSAM hetuH / na ca nAtulyA ime| naitadapyeteSAM tathA hetustatastathAbhAvamidaM jJeyam / / 18 / / TIkA-na naiva ayaM kAla eteSAM samyagdarzanAdInAm ekAntena hetuH kaarnnm| na naiva caH samuccaye na naiva atulyA asamAnakAlAdikA ime samyagdarzanAdayaH, api tvatulyA ev| na naiva etadapi bhavyatvamapi sarveSAM nAtulyam, api tvtulymevetynuvRtteH| kiJca etad bhavyatvamapi na eteSAM samyagdarzanAdInAM tathA kevalamaparanirapekSatayA hetuH kaarnnm| tatastasmAt tathAbhAvaM tattatkAlAdisAmagrI prApya samyagdarzanAdInAM prati hetusvabhAvam idaM bhavyatvaM bhavyajIvAnAM jJeyaM boddhavyam / / 18|| prastutatamupasaMharannAha acarimapariyaTTesuM kAlo bhavabAlakAlamo bhnnio| carimo u dhammajuvvaNakAlo tahacittabheo ti||16|| akSaragamanikA-acaramaparivarteSu kAlo bhavabAlakAlo bhnnitH| caramastu dharmayauvanakAlastathAcitrabheda iti / / 16 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] paJcamI bIjAdiviMzikA [ 27 TIkA - acaramaparivarteSu dvicaramAdipudgalaparAvarteSu kAlaH samayAvalikAdilakSaNo bhavabAlakAlo bhavasya yadi vA maJcAH krozantIti nyAyAd bhavasthajIvasya kathambhUtasya ? bAlaH ajJaH avyaktavayA vA tasya kAlo bAlakAla AtmAnaM prakRtyasundarAsthiraviSayarAgAdijanyakarmarajobhirguNDanAd dharmapuruSArthavaikalyAcca bhaNitaH kathitastIrthakaragaNadharAdibhiH / caramaH pazcimapudgalaparAvartasturvizeSe dharmayauvanakAlo dharmasya samyagdarzanAdirUpasya yadi vA dharmadharmiNoH kathaJcidabhedAd dharmisattvasya, yUno bhAvo yauvanaM tasya kAlo yauvanakAlaH puruSArthakAlo bAladhUlikrIDAtulyanikhilabhavaceSTAjugupsayA muktimahilA milanamanorathataH samyagdarzanAdiviSaye puruSArthakaraNAd bhaNita ityanuvRtteH / nanu caramapudgalaparAvarte vartamAnAnAM sarvasattvAnAM dharmayauvanakAlastulya utAnyathApItyAzaGkAyAmAha tathAcitrabhedaH apunarbandhakasamyagdarzanadezasarvaviratyAdibhedAd bhuvidhH| tathotkarSaprAptayauvanakAlastu kSapakazreNyAM jJeya itiH samAptau || 16 || prastutaviMzikAniSkarSamAha eyammi dhammarAgo jAyai bhavvassa tassabhAvAo / ito ya kIramANo hoi imo haMta suTTTa tti // 20 // iti caramaparivartaviMzikA caturthI // 4 // akSaragamanikA -- etasmin dharmarAgo jAyate bhavyasya tatsvabhAvAt / itazca kriyamANo bhavatyayaM hanta suSviti // 20 // TIkA -- etasmin caramaparivarte dharmarAgo dayAdAnAdidharmaspRhArUpo jAyate prAdurbhavati bhavyasya uktasvarUpasya tatsvabhAvAd bhavyasattvaprakRteH / ito dharmarAgAt co vizeSe kriyamANaH anuSThIyamAno bhavati jAyate ayaM dharmo hanta harSe suSThu zobhana itiH samAptau / 'suddha tti' pAThAntaramAzritya tridhA zuddhaH anavadyo jAyata iti // 20 // paJcamI bIjAdiviMzikA anantaraviMzikAyAM tridhA zuddhadharmazcaramaparivarte prAdurbhavatItyuktam / sa ca dharmaH kalpavRkSa iva sarvAbhISTadAyI bIjAdikrameNa jAyata ityatrocyate bIjAikameNa puNo jAyas esuttha bhavvasattANaM / niyamA, Na annahA vi hu iTThaphalo kapparukkhu vva // 1 // akSaragamanikA ---- bIjAdikrameNa punarjAyate eSo'tra bhavyasattvAnAM niyamAt kalpavRkSa iva iSTaphalaH khalu nAnyathApi // 1 // TIkA -- bIjAdikrameNaiva bIjAGkurAdiparamparayaiva punaravadhAraNe jAyate prAdurbhavati eSa zuddhadharmaH atra caramaparAvarte bhavyasattvAnAM muktigamanayogyajIvAnAM niyamAd avazyaMtayA kalpavRkSaH suradruma iva sAdRzye iSTaphalaH sarvAbhISTadAyyeva khaluravadhAraNe / nAnyathApi bIjAdikramavirahe kutazcinnimittAt prApto'pi dharmo na siddhidAyI bhavatIti // 1 // atha dharmakalpatarubIjAdInnirUpayati Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] paJcamI bIjAdiviMzikA [viMzatirvizikAH bIjaM vimassa NeyaM daNaM eyakAriNo jiive|| bahumANasaMgayAe suddhapasaMsAI karaNichA // 2 // akSaragamanikA bIjamapyasya jJeyaM dRSTvaitatkAriNo jIvAn bahumAnasaMgatayA zuddhaprazaMsayA karaNecchA // 2 // TIkA-na dharmamAtraM bIjamapi mUlakAraNamapi asya zuddhadharmasya jJeyaM boddhavyam karaNeccheti saMbandhaH, dRSTvA vilokya etatkAriNo dAnAdidharmAnuSThAnakartRn jIvAn dharmisattvAn bahumAnasaMgatayA pUrvoktasvarUpabahumAnasamanvitayA zuddhaprazaMsayA nirvyAjazlAghayA yathA-aho sulabdhajanmAna ete yaditthaM muktahastA dAnaM vitaranti, vayaM punaradhanyAnAmadhanyA dhanAkAGkSayA kevalaM klezabhAja idRzayA zlAghayA karaNabhUtayA karaNecchA dAnAdidharmAnuSThAnakaraNaspRhA / dharmabIjAni caivaM yogadRSTisamuccaye dRzyante jineSu kuzalaM cittaM, tannamaskAra eva c| praNAmAdi ca saMzuddhaM, yogabIjamanuttamam / / 1 / / AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhaavyogissu| vaiyAvRttyaM ca vidhivacchuddhAzayavizeSataH / / 2 / / bhavodvegazca sahajo, dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya vidhinA lekhanAdi / / 3 / / ityAdIni / / 2 / / athAsyaiva dharmakalpavRkSasyAGkarakASTha Aha tIe ceva'NubaMdho akalaMko aMkuro ihaM neo| kaTTha puNa vineyA taduvAyanesaNA cittA // 3 // akSaragamanikA-tasyA evAnubandhaH akalaGkaH aGkura iha jJeyaH / kASThaM punarvijJeyA tadupAyAnveSaNA citrA // 3 // TIkA-tasyA eva dAnAdidharmakaraNecchAyA eva anubanyaH anuvartanam akalaGgaH anavadyaH aGkuraH praroha iha dharmabIjAdivicAre jJeyo boddhvyH| kASThaM skandhaH punaH samuccaye vijJeyA samavaseyA tadupAyAnveSaNA dharmasAdhanabhUtasadgurvAdigaveSaNA citrA bahuvidheti / / 3 // sAmprataM dharmasuradroH patrAdInyAha pavittI ya tahA cittA pattAisarisigA hoi| tassaMpattI purpha gurusaMjogAirUvaM tu||4|| akSaragamanikA teSu pravRttizca tathA citrA patrAdisadRzikA bhvti| tatsampattiH puSpaM gurusaMyogAdirUpaM tu ||4|| TIkA-teSu dharmopAyagaveSaNArUpeSu pravRttiH pravartanaM caH samuccaye tathAcitrA kSayopazamavaicitryAd vividhaprakArA patrAdisadRzikA dalastabakAditulyA bhavati jaayte| tatsampattiH dharmopAyaprAptiH puSpaM kusumaM gurusaMyogAdirUpaM bhavakoTidurlabhasadgurusaMyogaH, AdipadAt tadgataguNabahumAnAnvitavandanavaiyAvRttyAdilakSaNameva vijJeyamiti zeSasturavadhAraNe / / 4 / / adhunA dharmakalpazAkhiphalamAha tatto sudesaNAIhiM hoi jA bhaavdhmmsNpttii| taM phalamiha vineyaM paramaphalapasAhagaM niymaa||5|| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26 viMzatirvizikAH ] paJcamI bIjAdiviMzikA akSaragamanikA-tataH sudezanAdibhirbhavati yA bhAvadharmasampattiH tat phalamiha vijJeyaM paramaphalasAdhakaM niyamAt / / 5 / / TIkA-tataH sadgudiH sakAzAt sudezanAdibhistattvopadezazravaNamananAdibhirbhavati jAyate yA'nirdiSTanAmA bhAvadharmasampattiH samyagdarzanAdilakSaNatAttvikadharmasamprAptistat vakSyamANaM phalaM sadguruyogAdihetutaH prApyam iha dharmakalpavRkSabIjAdiprastAve vijJeyam avagantavyaM paramaphalasAdhakaM mokSalakSaNazreSThaphalasAdhakaM niyamAd avandhyahetubhAvAt avazyaMtayeti / / 5 / / AstAmacaramAvarteSu dharmakalpadrumasya patrAdiprAptiH sattvAnAM bIjaprAptirapi caramAvarta eva jAyata iti hetupuraHsaraM darzayati bIjasya vi saMpattI jAyai carimaMmi ceva pariyaTTe / acaMtasuMdarA jaM esA vi tao na sesesu||6|| akSaragamanikA--bIjasyApi sampattirjAyate carama eva privrte| yadeSApyatyantasundarA tato na zeSesu // 6 // ___ AstAM patrAdiphalaparyantasya bIjasyApi uktasvarUpasyApi sampattiH samprAptirjAyate bhavati carama eva parivarte pazcimapudgalaparAvarta nAnyatra ev| kasmAdevamityAha-yad yasmAt kAraNAd eSApi bIjaprAptirapi atyantasundarA atIvazobhanA'nAdikAlInatIvramohahetukaguNaguNidveSApagamAd ISadrAgAvirbhAvAdvA tataH tasmAnna naiva zeSeSu dvicaramAdipudgalaparAvarteSviti / 6 / / atha caramAvarte praviSTasyApi jIvasyAnAdipramAdAdihetukaH anantasaMsAro na durghaTa ityAha na ya eyammi aNaMto jujai neyasya nAma kAlu ti| osappiNI aNaMtA huMti jao egapariyaTTe // 7 // akSaragamanikA-na caitasmin naitasya yujyate'nanto nAma kAla iti, yata ekaparivarte'nantA avasarpiNyo bhavanti ||7|| TIkA-na naiva caH abhyuccaye etasmin caramapudgalaparAvarte praviSTasya etasya bhavyasattvasya na naiva yujyate ghaTate, api tu yujyata eva anantaH anantakasaMkhyeyo nAma saMbhAvanAyAM kAlazcatugartisaMsAraparibhramaNalakSaNa itiH puurnne| atra hetumAha--yato yasmAt kAraNAd ekaparivarte ekaikasmin pudgalaparAvarte'nantA anantasaMkhyeyakA avasarpiNyaH pravacanapratItAH pratyekaM dazakoTAkoTisAgaropamakAlamAnA upalakSaNAd anantA utsarpiNyazca bhavanti jAyanta iti / / 7 / / nanu kimetAni bIjAdIni nirantarANi jAyanta uta sAntarANItyAzaGkAyAmAha bIjAiyA ya ee tahA tahA saMtareyarA neyaa| tahabhavvattakhittA egNtshaav'baahaae||8|| akSaragamanikA bIjAdikAzcaite tathA tathA sAntaretarA jJeyAstathAbhavyatvAkSiptA ekAntasvabhAvA'bAdhayA ||8|| ete bIjAdikA anantaroktA bIjAGkurAdayazcaH samuccaye bhinnakramazca tathA tathA tena tena prakAreNa sAntarAH kAlakRtavyavadhAnA bhagavanmahAvIrajIvanayasArasyeva itarA nirantarAzca kAlAvyavahitA marudevyA iva Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] paJcamI bIjAdiviMzikA [viMzatirvizikAH jJeyAH samavaseyA yattadornityasambandhAd yathA yathA tathAbhavyatvAkSiptA uktasvarUpeNa tathAbhavyatvena sannihitakRtA ekAntasvabhAvA'bAdhayA ekAntasvabhAvavAdAvirodhena / ekAntasvabhAvavAdalakSaNamidam kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM c|| svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM; na kAmacAro'sti kutaH prayalaH ? / / 1 / / evambhUtaikAntasvabhAvavAdAt sakAzAdavirodhena, tathAhi-bhavyatvasyaikAntakasvabhAvatvAbhyupagame dezakAlAdibhedena bIjAdiprAptirUpasya tatphalasya ca tIrthakaragaNadharAdilakSaNasya vaicitryaM na syAt paraM dezakAlAdinaikarUpatA syAt tIrthakaragaNadharAdilakSaNaphalabhedo'pi na syAt / upalabhyate ca vaicitryaM citrasaMsAraM saMsRtya zrIRSabhamahAvIragautamAdInAM siddhigmnsy| tasmAdekAntasvabhAvA'bAdhayA tathAsvabhAvalakSaNena tathAbhavyatvenAkSiptA ete bIjAdayaH sAntarA nirantarAzca jJeyA iti / / 8 // yathA tathAsvabhAvalakSaNena tathAbhavyatvenAkSiptA bIjAdayaH kAlAdivaicitryabhAjo bhavanti tathA kAlAdisavyapekSaM tathAbhavyatvamapi syAdityAha tahabhavvattaM jaM kaalniyipuvkypuriskiriyaao| akhivai tahasahAvaM tA tadadhINaM tayaM pi bhave // 6 // akSaragamanikA--yat tathAsvabhAvaM tathAbhavyatvaM kAlaniyatipUrvakRtapuruSakriyA AkSipati tasmAttadadhInaM tadapi bhavet ||6|| TIkA-yad yasmAt kAraNAt tathAsvabhAvaM yathA parasparabhinnaparyAyaprAptihetuH syAttathA svabhAvo yasya tattathaitat tathAbhavyatvaM pUrvoktasvarUpaM kAlaniyatipUrvakRtapuruSakriyAH pratItAstA AkSipati sannihitatAmApAdayati tasmAt kAraNAt tadadhInaM kAlaniyatipUrvakRtAdivazaM takamapi tathAbhavyatvamapi bhavet parasparasApekSyAt syAdeveti ||6|| parasparasApekSabhAvAbhyupagame niyatidaivapuruSakArA api na virudhyanta ityAha evaM jeNeva jahA hoyav taM taheva hoi ti|| na ya divvapurisagArA vi haMdi evaM virujhaMti // 10 // akSaragamanikA--evaM yenaiva yathA bhavitavyaM tattathaiva bhavatIti na ca daivapuruSakArAvapi hantaivaM virudhyete ||10|| ____TIkA-evaM parasparasApekSabhAvAbhyupagame yenaiva yathA bhavitavyam upalakSaNAd yasya yadA yatrAdigrahastattathaiva tasya tadA tatra tato nimittAd bhavati jAyate itilakSaNA niyatirna virudhyte| na kevalaM niyatirdaivapuruSakArAvapi hanta harSe evaM parasparasavyapekSabhAve'bhyupagate na naiva co'vadhAraNe virudhyete-bAdhyeta iti / / 10 / / atha daivapuruSakArA AzrityAha jo divveNakkhitto tahA tahA haMta purisagAro ti| tatto phalamubhayajamavi bhaNNai khalu prisgaaraao||11|| akSaragamanikA--yo daivenAkSiptastathA tathA hanta puruSakAra iti tataH phalamubhayajamapi bhaNyate khalu puruSakArAt / / 11 // yo'nirdiSTanAmA yattadornityasambandhAd yathA yathA daivena pUrvakRtakarmaNA AkSipta ApAditasannidhistathA tathA tena tena prakAreNa hanta AmantraNe sa puruSakAraH puruSavyApAro bhavatIti zeSa itihetau yasmAt kAraNAt, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] paJcamI bIjAdiviMzikA [ 31 tatastasmAt kAraNAt phalaM puruSArthasiddhirUpam ubhayajamapi na kevalaM puruSakArajanyaM paraM devapuruSakAradvayajanyaM tathApi puruSArthaprAdhAnyAd vyavahAranayAbhiprAyeNa bhaNyate kathyate khaluravadhAraNe puruSakArAt-puruSavyApArAdeveti // 11 // kiJca eeNa mIsapariNAmie u jaM tammi taM ca dugjnnN| divvAu navari bhaNNai, nicchayao ubhayajaM savvaM // 12 // akSaragamanikA-etena yad mizrapariNAmite'pi tasmin tad dvikajanyaM tathApi bhaNyate kevalaM daivAt, nizcayata ubhayajaM sarvam / / 12 / / etena anantaroktena, tathAhi-yathA yathA devenAkSiptastathA tathA puruSakAro bhavati, evameva yathA yathA puruSakAreNAkSiptaM tathA tathA daivaM bhavatIti tattvena yad yasmAt kAraNAd mitrapariNAmite devapuruSakArobhayopaDhaukita eva turavadhAraNe tasmin phale, yattadornityasambandhAt tasmAt tat phalaM co'vadhAraNe bikajanyaM daivapuruSakArobhayajameva tathApi svalpapuruSavyApArAd vyavahAranayAbhiprAyeNa bhaNyate kathyate navari prAkRtatvAdavadhAraNe daivAt puurvkRtkrmskaashaadev| nizcayataH paramArthata ubhayajaM daivapuruSAkAradvayajanyaM sarvaM nikhilaM phalarUpam / ayaM bhAvaH-daivapuruSakArau dvAvapyetau phalahetutayA pratipannapradhAnopasarjanabhAvau kAryakaraNakSamau sampadyete'ta eva parasparasavyapekSau boddhavyAviti / / 12 / / anantaroktAnabhyupagame yat syAttadAha iharA'Nakkhitto so hoi tti aheuo nioennN| itto tadapariNAmo kiMci tammattajjaM na tyaa||13|| akSaragamanikA-itarathA'nAkSiptaH sa bhavatItyahetuko niyogena, itastadapariNAmastadA, paraM na kiJcittanmAtrajam / / 13 / / TIkA-itarathA phalasyobhayajanyatvAnabhyupagame yatsyAttadAha-anAkSiptaH daivenAnAkSipta sa puruSArtho bhavati jAyate iti hetoH ahetuko niSkAraNaH sa puruSArtho niyogenaavshyNtyaa''pdyet| kiJca-itaH asmAd daivenAnAkSiptAt puruSakArAd yadi kiJcitphalavizeSo jAyeta tadA tarhi sa tadapariNAmo daivA'janyaH syAt / paraM na caivaM bhavatItyAha-na naiva kiJcit kimapi phalaM tanmAtrajaM puruSakAramAtrajanyaM bhavatIti / / 13 / / sAmprataM daivapuruSakArayoH pAramArthikaM svarUpaM nirUpayannAha puvakayaM kammaM ciya cittivivAgamiha bhannaI divyo| kAlAiehiM tappAyaNaM tu taha purisagAru ti||14|| akSaragamanikA pUrvakRtaM karmaiva citravipAkamiha bhaNyate daivam, kAlAdikaistatpAcanaM tu tathA puruSakAra iti // 14 // TIkA-pUrvakRtaM prAgvihitaM karmaiva kriyArUpameva citravipAkaM vividhaphalalAbham iha daivapuruSakArasvarUpavicAre bhaNyate kathyate tIrthakaragaNadharairdaivam bhaagym| kAlAdikaiH kAladravyakSetrAdibhistatpAcanaM daivasya phalopadhAnameva turavadhAraNe tathA samuccaye puruSakAraH puruSavyApAra itiH nirdeze bhaNyata iti / / 14 / / evaM daivapuruSakArayoH svarUpaM nizcayata uktam / adhunA vyavahArataH svarUpaM nirUpayan prakRte ca yojayannAha Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] paJcamI bIjAdiviMzikA iya samayanI jogA iyareyarasaMgayA u jujjaMti / ihaM divvapurisagArA pahANaguNabhAvao dovi // 15 // akSaragamanikA -- iti samayanItiyogAditaretarasaMgatau tu yujyeta iha daivapuruSakArI pradhAnagauNabhAvato dvAvapi // 15 // TIkA - iti uktaprakAreNa samayanItiyogAd AgamayuktisaMgatyA itaretarasaMgatau parasparavihitopaSTambhA eva turavadhAraNe yujyete ghaTete iha bIjAdiprAptau vyavahAranayamate vA daivapuruSakArau uktasvarupau pradhAnagINabhAvato mukhyopasarjanIbhAvAt dvAvapi etau / etaduktaM bhavati yato bhavasthajIvasya daivaM vinA na puruSakArasambhavo na ca puruSakAravikalasya daivasya phalam uktaM ca na bhavasthasya yatkarma, vinA vyApArasambhavaH / na ca vyApArazUnyasya phalaM yatkarmaNopi hi ||1|| tato yatra puruSakAraH pradhAnabhAvena prayujyate tat phalaM puruSakAreNeti vyavahriyate / yatra ca puruSakAraH svalpa eva prayujyate tad daiveneti // 15 // etau daivapuruSakArau yadyapi tulyabalau tathApyacaramAvarteSu audayikabhAvanirodhalakSaNaH puruSakAro daivena bAdhyate / caramAvarte tu daivamuktalakSaNena puruSakAreNa bAdhyate'ta Aha tA bIjapuvvakAlo neo bhavabAlakAla eveha | iyarou dhammajuvvaNakAlo viha liMgagammu tti // 16 // [ viMzatirviMzikAH akSaragamanikA -- tasmAd bIjapUrvakAlo jJeyo bhavabAlakAla eveha / itarastu dharmayauvanakAlopIha liGgagamya iti // 16 // TIkA -- yasmAt kAraNAt kAlavizeSaM prApya daivapuruSakArau parasparaM bAdhyabAdhakau jAyete tasmAt kAraNAd bIjapUrvakAlo dharmakalpavRkSasya bIjAdhAnAt prAktanaH kAlo jJeyo boddhavyo bhavabAlakAla eva uktasvarUpa eva iha sNsaare| yataH acaramAvarteSu daivameva vijRmbhata audayikabhAvasya prAdhAnyAt / itaro bIjAdhAnAdUrdhvaM turvizeSe dharmayauvanakAlaH pUrvavarNitasvarUpo jJeya audayikabhAvanirodhenAtmavIryalakSaNapuruSakArasya pravartanAt / na kevalaM bhavabAlakAla eSa dharmayauvanakAlo'pi iha maunIndrapravacane liGgagamyo bhumaansNgtshuddhprshNsaadicihnlkssyH| liGgAni caivaM zAstrAntare pratipAditAni dRzyante - pAvaM Na tivvabhAvA kuNai, Na bahumaNNaI bhavaM ghoraM / uciyaTThi ca sevai savvatthavi apuNabaMdho tti ||1|| 'vihiliMgagamma' tti pAThAntaramAzritya vidhiparipAlanA'vidhivarjanAdiliGgagamya itiH parisamAptau || 16 || atha bhavabAlakAle kAlasya prAdhAnyAttatra vartamAno jIvaH acikitsya iti dRSTAntapurassaramAha par3hame iha pAhanaM kAlassiyarammi cittajogANaM / vAhissudayacikicchAsamayasamaM hoi nAyavvaM // 17 // akSaragamanikA -- prathama iha prAdhAnyaM kAlasyetarasmiMzca citrayogAnAm, vyAdherudayacikitsAsama bhavati jJAtavyam ||17|| TIkA-prathame bhavabAlakAla iha dharmabIjAdyaprAptau prAdhAnyaM mahattvaM kAlasya acaramAvartalakSaNasya, itarasmin dharmayauvanakAle citrayogAnAM bhavodvegasahakRtadevapUjAguruvandanavaiyAvRttyadayAdAnatapaHprabhRtivividhAnuSThAnAnAM prAdhAnyamityanuvRtteH / nanu bhavabAlakAle kimiti kAlasya prAdhAnyaM na tu citrayogAnA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH ] paJcamI bIjAdiviMzikA [ 33 mityAzaGkAyAmAha-vyAdherjvarAdeH udaye sadyaH prAdurbhAve cikitsAsamayasamam acaramAvartakAlasya prAdhAnyaM bhavatIti sambandhaH / udayacikitsAsamayasamaM yathA'bhinavajvarAdau vidhIyamAnA cikitsA na kevalaM nirarthikA pratyuta samadhikabAdhAvidhAyikA tathaivA'caramAvartalakSaNabhavabAlakAlastathAsvAbhAvyAd dharmacikitsAyA akAlo bhavati jAyate jIvasya tIvrapApAbhibhUtatvAditi jJAtavyaM boddhavyam ||17| bhavabAlo yathA'cikitsyastathA dRSTAntahetupurassaraM pradarzayati bAlasya dhUligehAtiramaNakiriyA jahA parA bhAi / bhavabAlassa vi tassattijogao taha asakkiriyA // 18 // akSaragamanikA - bAlasya dhUligRhAdiramaNakriyA yathA parA bhAti tathA bhavabAlasyApi tacchaktiyogataH asatkriyA ||18|| TIkA - bAlasya avyaktavayaso dhUligRhAdiramaNakriyA pAMzuvezmApaNAdikrIDAlakSaNaceSTA yathA dRSTAnte parA preSThA bhAti lagati tathA dArzantike bhavabAlasyApi uktasvarUpasyApi tacchaktiyogataH anAdibhavabhramaNazaktiyogAd asatkriyA viSayabhogAdikriyA prANapriyA bhAtIti ||18|| dharmayuvA yathA cikitsyo bhavati tathAha juvvaNajuttassa u bhogarAgao sA na kiMci jaha ceva / emeva dhammarAgA'sakkiriyA dhammajUNo vi // 16 // akSaragamanikA- -- yathA yauvanayuktasya tu bhogarAgAdeva sA na kiJcit / evameva dharmarAgAd asatkriyA dharmayUno'pi // 16 // TIkA -- yathA yena prakAreNa yauvanayuktasya uktalakSaNayauvanenAnvitasya turvizeSe bhogarAgAdeva strIsrakcandanAdiviSayAbhiSvaGgAdeva sA bAladhUligRhAdiramaNakriyA na naiva kiJcid manAgapi bhAtIti zeSaH / evameva tathaiva dharmarAgAt cAritradharmaspRhAtaH asatkriyA uktalakSaNA dharmayUno'pi dharmayauvanayuktasyApi na kiJcid bhAtIti // 16 // upasaMharannAha iya bIjAikameNaM jAyai jIvANa suddhadhammu tti / jaha caMdaNassa gaMdho taha eso tattao ceva // 20 // iti bIjAdiviMzikA paJcamI // 5 // akSaragamanikA -- iti bIjAdikrameNa jIvAnAM jAyate zuddhadharma iti, yathA candanasya gandhastathaiva tattvata eva // 20 // TIkA -- iti evamuktaprakAreNa bIjAdikrameNa bIjAGkurAdiparamparAto jIvAnAM bhavyasattvAnAM jAyate prAdurbhavati zuddhadharmaH anavadyo dharma itirhetau yasmAdanavadyo dharmastasmAdbIjAdikrameNaiva jAyate nAnyatheti bhAvaH / atrArthe dRSTAntamAha-yathA yena prakAreNa candanasya malayajasya gandhaH surabhiH svabhAvastathA tena prakAreNa eSaH anavadyo dharmastattvataH paramArthato jIvasya svabhAva eva / kiJca candanasya gandho jIvAnAM yathA''nandadAyI tathaiva zuddhadharmopIti // 20 // viM. 5 * Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] SaSThI zuddhadharmaviMzikA [viMzatirvizikAH SaSThI zuddhadharmavizikA anantaraviMzikAyAM bIjAdikrameNa zuddhadharmo jAyate jIvAnAmityuktam / atra viMzikAyAmeSa eva zuddhadharmaH sahetusvarUpaphalaM nirUpyate eso puNa sammattaM suhAyapariNAmarUvamevaM ca / appuvakaraNasajhaM caramukkosaTiIkhavaNe // 1 // akSaragamanikA-evaM caramotkRSTasthitikSapaNe'pUrvakaraNasAdhyaM caiSa punaH zubhAtmapariNAmarUpaM samyaktvamasti / / 1 / / TIkA-evaM caramAvarte bhavasthitiparipAkAd bIjAdikrameNa hi vakSyamANalakSaNena caramayathApravRttakaraNena caramotkRSTasthitikSapaNe caramavAramAyurvarjajJAnAvaraNIyAdikarmasaptakasyotkRSTasthitikSaye sati, samyaktvaprApterUrdhvamutkRSTasthitibandhAbhAvAd apUrvakaraNasAdhyaM vakSyamANalakSaNApUrvakaraNaphalaM caH samuccaye eSa zuddhadharma eva punaravadhAraNe zubhAtmapariNAmarUpam upazamAdyabhivyaGgyajIvazubhAdhyavasAyAtmakaM tattvArthazraddhAnaM samyaktvaM bhavakoTidurlabhaM samyagdarzanamastIti / / 1 / / atha jJAnAvaraNIyAdInAM karmaNAmutkRSTasthitipratipAdayannAha kammANi aTTha nANAvaraNijAINi hutiM jiivss| tesiM ca ThiI, bhaNiyA ukkoseNeha smymmi||2|| akSaragamanikA-karmANyaSTa jJAnAvaraNIyAdIni bhavanti jIvasya, teSAM ca sthitirbhaNitotkarSeNeha samaye ||2|| TIkA-kriyante jIvena mithyAtvAviratikaSAyAdihetubhiriti karmANi tAni ca saGkhyayA aSTa na nyUnAdhikAni jJAnAvaraNIyAdIni jJAnAdiguNAvaraNAd yathArthanAmAni jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyamohanIyAyuSkanAmagotrAntarAyANi bhavanti jAyante pravAhataH anAdIni jIvasya bhavasthasattvasya teSAM ca karmaNAM sthitiH svasvabandhakAlAdUrdhvaM jIvena sahAvasthAnalakSaNA bhaNitA nirUpitA tIrthakaragaNadharaiH utkarSeNA'tizayena drAghiSThA iha maunIndre samaye Agame ||2|| tathAhi AillANaM tiNhaM carimassa ya tiiskoddkoddiio| hoi ThiI ukkosA ayarANaM satikaDA ceva // 3 // akSaragamanikA-AdimAnAM trayANAM caramasya ca triMzatkoTAkoTyo bhavanti sthitirutkRSTA atarANAM sakRtkRtA eva // 3 // ___TIkA AdimAnAM jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAnAM trayANAM caramasya cAntarAyasya triMzatkoTAkoTyo bhavanti badhyante sthitaya uktasvarUpA utkRSTA drAghiSThA atarANAM sAgaropamANAM samayaprasiddhakAlamAnavizeSANAM sakRtkRtA ekavAreNaivAtisaMkliSTAdhyavasAyanimittabaddhA eva / / 3 / / tathA sayariM tu cautthassa vIsaM taha chaTThasattamANaM c| tittIsa sAgarAiM paMcamagassAvi vineyA // 4 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] SaSThI zuddhadharmaviMzikA [ 35 akSaragamanikA-saptatistu caturthasya viMzatistathA SaSThasaptamayozca trayastriMzat sAgarANi paJcamakasyApi vijJeyA // 4 // TIkA-saptatiH punaH tuH punararthe caturthasya mohanIyasya, viMzatistathA samuccaye SaSThasaptamayozca nAmagotrayoH, trayastriMzat sAgarANi sAgaropamANi paccamakasya cAyuSkasya devanArakotkRSTAyurapekSayA vijJeyA boddhavyeti / / 4| tataH kimityAha aTThaNhaM payaDINaM ukkosaThiIe vaTTamANo u| jIvo na lahai evaM jeNa kiliTThAsao bhaavo||5|| akSaragamanikA-aSTAnAM prakRtInAmutkRSTasthitau vartamAnastu jIvo na labhata etad yena kliSTAzayo bhAvaH / / 5 / / TIkA-aSTAnAM pUrvavarNitAnAM prakRtInAM jJAnAvaraNIyAdikarmaprakRtInAm utkRSTasthitau prakRSTasthitau vartamAno vidyamAnasturvizeSe jIvo bhavyasattvo'pi na naiva labhate prApnoti etat tiraskRtakAmakumbhasuradhenucintAmaNyAdi samyaktvaralaM yena yasmAt kAraNAt prakrAntajIvasya kliSTAzayastIvrarAgAdhupahataH adhyavasAyo yena sa tathA'sau bhAvaH prstaavaadaudyikH| 'bhave' iti pAThaH saMbhAvyate tarhi-yenA'sau kliSTAzayo bhvediti| uktaM ca-na hi reNubhRtaM cakSuH samyak pazyati rUpamiti // 5 / / tarhi kadA prApnotItyAha sattaNhaM payaDINaM abhiMtarao u koddaakoddiie| pAuNai navarameyaM apuvakaraNeNa koI tu||6|| akSaragamanikA-saptAnAM prakRtInAM koTAkoTyA abhyantaratastu ko'pi tu prApnotyetadapUrvakaraNena kevalam / / 6 / / TIkA-saptAnAm AyurvarjajJAnAvaraNIyAdInAM prakRtInAM karmaprakRtInAM sthitayo yadA caramayathApravRttakaraNena sAgaropamANAM koTAkoTyA abhyantarataH antarAla eva bhavanti turavadhAraNe tadA tatra vartamAnaH ko'pi kazcideva bhavyasattvasturavadhAraNe prApnoti labhata etat samyagdarzanam apUrvakaraNena vakSyamANalakSaNenaiva navaraM prAkRtatvAdavadhAraNa iti // 6 // sAmprataM karaNAnAM svAmibhedena nAmanirdeza svarUpamAha karaNaM ahApavattaM apuvamaNiyaTTimeva bhvvaannN| iyaresiM paDhamaM ciya bhaNNai karaNaM ti prinnaamo||7|| akSaragamanikA-karaNaM yathApravRttamapUrvamanivarti bhvyaanaamev| itareSAM prathamameva / karaNamiti bhaNyate pariNAmaH / / 7 / / TIkA-karaNaM vakSyamANasvarUpam, tacca tridhA-yathApravRttakaraNamapUrvakaraNamanivartikaraNaM ca / yathApravRttaM yathA nadIpASANagolanyAyena viziSTanimittaM vinApi pravRttaM yena karaNena pratyekajIvastathAsvabhAvAd anantaza utkRSTakarmasthitiM kSapayan yAvadantaHkoTAkoTisthitikaM granthidezaM prApnoti tatkaraNaM ythaaprvRttkrnnmucyte| tathA- apUrvam anAdau saMsAre na saMjAtaM prAgiti apUrvakaraNamabhidhIyate tacca dvidhA-prathamaM granthibheda Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mammanasaram 36 ] SaSThI zuddhadharmaviMzikA [viMzatirvizikAH nibandhanam, dvitIyaM tu kSapakazreNiphalam / tathA- anivarti nivartata iti nivarti, na nivarti anivarti, tasmin pravRtte niyamAt samyaktvaprAptiH, tatkaraNamanivartikaraNaM bhnnyte| evakAro'vadhAraNe bhinnakramazca / etacca karaNatrikaM bhavyAnAmeva / itareSAm abhavyAnAM prathamameva yathApravRttakaraNameva grnthideshaanullngghnaat| kiMsvarUpaM karaNaM ? karaNaM tuH punararthe kriyate'neneti karaNaM kartuH sAdhakatamam, tacceha bhaNyate kathyate pariNAmo jIvAdhyavasAyavizeSastIrthaMkaragaNadharairiti / / 7 / / adhunaitAni karaNAni kva kva pravartanta ityAha jA gaMThi tA paDhama, gaMThiM samaicchao bhave bIyaM / aNiyaTTikaraNaM puNa sammattapurakkhaDe jIve // 8 // akSaragamanikA-yAvad granthistAvat prathama, granthiM smtikraamtobhvedvitiiym| anivartikaraNaM punaH samyaktvapuraskRte jIve / / 8 / / TIkA-yAvadavadhi granthiH granthidezaprAptistAvadavadhi prathamaM ythaaprvRttkrnnm| granthiM granthistIvrarAgadveSapariNAmalakSaNastaM samatikrAmataH samullaGghayataH sata eva bhavedvitIyam apUrvakaraNam anivartikaraNaM pUrvavarNitasvarUpaM punarbhede samyaktvapuraskRte samyaktvaM puraskRtaM yena sa tathA tasmin jIve bhavyasattva iti||8|| atha samyaktve sati jIvasya zubhapariNAmamAha---- _ittha ya pariNAmo khalu jIvasya suho ya hoi viddeo| kiM malakalaMkamukaM kaNagaM bhuvi jhAmalaM hoi ? // 6 // akSaragamanikA--atra ca jIvasya pariNAmaH khalu zubhazca bhavati vijnyeyH| kiM malakalaGkamuktaM kanakaM bhuvi dhyAmalaM bhavati ?6|| TIkA-atra ca samyaktve sati jIvasya bhavyasattvasya pariNAmaH adhyavasAyaH khaluravadhAraNe zubhaH zobhana eva caH avadhAraNe bhavati jAyata iti vijJeyo boddhvyH| atrArthe dRSTAntamAha-kiM vitarke malakalaGkamuktaM malameva kalaGkastena muktaM zuddhaM kanakaM suvarNaM bhuvi jagati dhyAmalaM zyAmalaM bhavati jAyate ? naiva jAyata ityrthH| ayaM bhAvaH--tIvrarAgAdisaGkalezahetumithyAtvAnantAnubandhikaSAyamalakSINe sati jIvasuvarNasya naivAzubhapariNAmalakSaNaM dhyAmalaM bhavatIti / / 6 / / adhunA samyaktvalakSaNAni nirUpayan prathamaM prazamamAha payaIya va kammANaM viyANiuM vA vivAgamasuhaM ti| avaraddhe vi na kuppai uvasamao sabakAlaM pi||10|| akSaragamanikA-prakRtyaiva karmaNAM vA vipAkamazubhamiti vijJAyA'parAddhe'pi na kupyatyupazamAt sarvakAlamapi / / 10 / / TIkA-prakRtyaiva samyaktvapariNAmasamanvitajIvasvabhAvAdevAthavA karmaNAM kaSAyamohanIyAnAM vA vikalpe vipAkaM phalalAbharUpam azubham azobhanaM cirakAlavedanIyanArakAdiduHkharUpatvAd itiH rnidarzane vijJAyA'vabudhyA'parAddhe'pi apakAriNyapi na naiva kupyati krudhyati upazamAt tathAvidhakarmopazAntyA sarvakAlaM yAvat samyaktvasthitiriti / / 10 / / atha dvitIyaM saMvegamAha naravibuhesarasukkhaM dukkhaM ciya bhAvao u mnto| saMvegao na mukkhaM muttUNaM kiMpi ptthei||11|| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] SaSThI zuddhadharmaviMzikA [ 37 akSaragamanikA-naravibudhezvarasaukhyaM bhAvatastu duHkhameveti manyamAnaH saMvegato mokSaM muktvA na kimapi prArthayati / / 11 // TIkA-naravibuddhezvarasaukhyaM cakrisurendrasukhaM bhAvataH paramArthataH punaH tuH punararthe duHkhamevAsukhameva saMyogasApekSatvAd 'avikkhA khu dukkhaM'tti (paJca sUtra.) iti manyamAnazcintayan saMvegato mokSatIvrAbhilASAd mokSaM kRtsnakarmakSayalakSaNaM zuddhAtmasvarUpalAbhaM vA muktvA vihAya na naivAnyat kimapi sAMsArikapadArthajAtaM prArthayati samabhilaSItIti / / 11 / / sAmprataM tRtIyaM nirvedamAha nArayatiriyanarAmarabhavesu nivveyao vasai dukkhaM / akayaparaloyamaggo mamattavisavegarahio vi||12|| akSaragamanikA-nArakatiryagnarAmarabhaveSvakRtaparalokamArgo mamatvaviSavegarahito'pi nirvedato vasati duHkham / / 12 / / TIkA-nArakatiryagnarAmarabhaveSu nirayapazunadevajanmasu gaticatuSke'pi samyaktvisattvalAbhAd vasati duHkhamiti sambandhaH, kIdRzaH? akRtaparalokamArgaH avihitapAralaukikahitArthAnuSThAnaH, punaH kathambhUtaH ? mamatvaviSavegarahito'pi rAgoragaviSAvegarahito'pi nirvedataH sahajabhavavairAgyAt kArAyAmiva vasati nivasati duHkhaM kaSTamiti / / 12 / / idAnImanukampAmAha daLUNa pANinivahaM bhIme bhavasAgarammi dukkhattaM / avisesao'NukaMpaM duhA vi sAmathao kuNai // 13 // akSaragamanikA-bhIme bhavasAgare duHkhArtaM prANinivahaM dRSTvA'vizeSataH anukampAM dvidhA'pi karoti sAmarthyataH / / 13 / / TIkA-bhIme bhayaGkare bhavasAgare saMsArasamudre duHkhArtaM zArIramAnasaduHkhadagdhaM prANinivahaM jIvasamUha dRSTvA vilokyA'vizeSataH svaparabhedamagaNayan anukampA dayAM karoti vidadhAti dvidhApi dravyabhAvabhedAt sAmarthyataH svshktitH| ayaM bhAvaH parahitakaraNecchayA paraduHkhachedanAya svazaktitaH annAdidravyapradAnalakSaNAM dravyAnukampAM tathopadezAdinA ca dharmamArge niyojanarUpAM bhAvAnukampAM karotIti / / 13 / / samprati caramamAstikyamAha manai tameva sacaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paNNattaM / suhapariNAmo sacaM kNkhaaivisuttiyaarhio||14|| akSaragamanikA-zubhapariNAmaH kAGkSAdivizrotasikArahito manyate tadeva sarvaM niHzaGkaM satyaM yajjinaiH prajJaptaM / / 14 // __TIkA-zubhapariNAmaH samyaktvaprasAditazobhanAdhyavasAyaH punaH kIdRzaH ? kAGkSAdivizrotasikArahitaH zaGkAgrahaNaM tu niHzaGkamiti sUtrapadenaiveti kAGkSAvicikitsAdipratikUlapariNAmapravAhavinirmuktaH sannasau manyate svaruciviSayaM nayati yathA tadeva jIvAjIvAdipadArthajAtaM sarvaM nikhilaM na ta dezato yata ekamapyakSaraM zrIjinabhASitamarocamAno jIvo bhagavatyavizvAsAda mithyAtvameti. uktaM ca-payamakkharaMpi jo egaM. savvannahi pavediyaM / na roeja'nnahA bhAse, micchaddiThThI sa nicchiyaM / / (mahA0ni0sU. a. 2 sU. 171) ni zaGkArahitaM satyam avitathaM sadbhyo vA hitaM yad anirdiSTanAma jinairjitarAgadveSaiH prajJaptam upadiSTamiti // 14 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 SaSThI zuddhadharmaviMzikA [viMzatirvizikAH nanvevaMvidhaH zubhapariNAmo'yaM kathaM bhavatItyAha evaMviho ya eso tahAkhaovasamabhAvao hoi| niyameNa khINavAhI naru va tvveynnaarhio||15|| akSaragamanikA tathAkSayopazamabhAvata evaMvidhazcaiSa niyamena bhavati kSINavyAdhirnara iva tadvedanArahitaH / / 15 // TIkA-tathAkSayopazamabhAvato yathA samyaktvamohanIyasya kSaya upazamaH kSayopazamo vA jAyate tathApariNAmAd evaMvidha eva zamasaMvegAdiguNopetazco'vadhAraNe eSa samyaktvI niyamenA'vazyaMtayA bhavati jaayte| atrArthe dRSTAntamAha kSINavyAdhiH samUlApagatakuSThAdimahArogo naraH puruSa iva sAmye tabedanArahitaH kusstthaadimhaavyaadhinimittbhuutkRmikulaadyaapaaditpiiddaarhitH| ayamapi jIvo darzanamohanIyAnantAnubandhikaSAyamohanIyakarmodayalakSaNavyAdhivinirmuktatvena tIvrarAgAdivedanA'bhAvAd upazamAdiguNopeto bhavatIti / / 15 / / nanu samyaktvamAtrAvAptau kathamevambhUta ityAzaGkaya pariharati paDhamANudayAbhAvo eyassa jao bhave kasAyANaM / tA kahameso evaM ? bhannai tabisayavikkhAe // 16 // akSaragamanikA--yata etasya prathamAnAM kaSAyANAmudayAbhAvo bhavettasmAt kathameSa evam ? bhaNyate-tadviSayApekSayA // 16 // TIkA-para AzaGkate- yato yasmAt kAraNAd etasya prathamata evAvAptasamyagdarzanasya kevalaM prathamAnAm anantAnubandhinAM kaSAyANAM krodhAdikaSAyamohanIyAnAm udayAbhAvo pradezodayAbhAvo vipAkodayAbhAvo vA na tu dvitIyAdyapratyAkhyAnAvaraNIyAdikaSAyANAM tathodayAbhAvasteSAM tAdavasthyAt tasmAt kAraNAt kathaM kena hetunaiSaH samyaktvisattva evam anantaroktopazamAdiguNasampannaH ? bhaNyata ucyate-tadviSayApekSayA anantAnubandhikaSAyANAM kSayopazamabhAvato ya upazamAdiguNAH prAdurbhavanti tadapekSayA boddhavyo'yamevambhUto na tu shessaa'prtyaakhyaanaavrnniiyaadikssaayaannaamudyaabhaavaapekssyeti||16|| athavA nicchayasammattaM vA'hikicca suttabhaNiyaniuNarUvaM tu| evaMviho niogo hoi imo haMta vaccu ti||17|| akSaragamanikA nizcayasamyaktvaM vA'dhikRtya tu sUtrabhaNitanipuNarUpaM yato'yamevaMvidho niyogo hanta bhavati vAcya iti / / 17 / / TIkA-athavA nizcayasamyaktvaM nizcayanayAbhimatasaptamaguNasthAnakavartijIvasamyaktvaM vA vikalpe'dhikRtyA''zrityaiva turavadhAraNe sUtrabhaNitanipuNarUpam AgamoktopazamAdisundarasvarUpaM jJeyamiti zeSaH, itihetau yasmAd ayam pUrvavarNita evaMvidhaHzamasaMvegAdizubhapariNAmarUpo niyogo vyApAro hantA''mantraNe bhavati jAyate vAcyaH samyaktvapadArthaH anyathA caturthaguNasthAnakavartikRSNazreNikAdiSUktazamasaMvegAdilakSaNAbhAvAt samyaktvameva na saMgaccheta / zrUyante hyete kSAyikasamyaktvasvAmino bhaviSyattIrthakarajIvAH / idaM tvatra dhyeyam-jJAnanayAbhiprAyeNa tathAvidhaviziSTajJAnadazaiva nizcayataH samyaktvam / kriyAnayAbhiprAyeNa tUktameva saptamaguNasthAnakagatabhAvacAritraM nizcayataH samyaktvamiti ||17|| sAmprataM zamasaMvegAdInAM prAptikrama ucyate Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] SaSThI zuddhadharmaviMzikA ___ [36 pacchANupubbio puNa guNANameesi hoi laahkmo| pAhanao u evaM vineo siM uvnnaaso||18|| akSaragamanikA-eteSAM guNAnAM lAbhakramaH pazcAnupUrvitaH punarbhavati, prAdhAnyatastvevameSAmupanyAso vijJeyaH ||18|| ___TIkA-eteSAM zamasaMvegAdInAM guNAnAM jIvadharmANAM lAbhakramaH prAdurbhAvAnukramaH pazcAnupUrvitaH pazcAnupUmyaivopanyAsApekSayA punaravadhAraNe bhavati jAyate, tathAhi-prathamastAvadAstikyaM, tataH anukampA, tato nirvedastataH saMvegastatazcarama upazamaH / atra para Aha-kasmAttarhi pUrvAnupUrvita upanyAsaH ? ucyate prAdhAnyato yathAprAdhAnyameva turavadhAraNe evaM pUrvAnupUrvita eSAM zamasaMvegAdInAm upanyAso nirUpaNAkramo vijJeyaH avagantavya iti / / 18|| athAnantaroktasamyaktvalakSaNazuddhadharmasya bhAvArthaM nirUpayati eso u bhAvadhammo dhArei bhavanave nivaDamANaM / jamhA jIvaM niyamA ano u bhavaMgabhAveNaM // 16 // akSaragamanikA-eSa tu bhAvadharmo yasmAd bhavArNave nipatantaM jIvaM niyamAd dhArayati / anyastu bhavAGgabhAvena ||16|| TIkA :- eSo'nantaroktasamyaktvalakSaNazuddhadharma eva turavadhAraNe bhAvadharmaH paramArthato dharmo yasmAt kAraNAd bhavArNave saMsArasAgare nipatantaM nimajjantaM jIvaM bhavyajantuM niyamAd avazyaM dhArayati saMsthApayati sadgatau mokSe vaa| anya uktavyatirikto laukikadharmo bhavAbhinandisatko vA'pradhAnadravyadharmastuHpunararthe bhavAGgabhAvena saMsArakAraNAd na tatheti zeSaH / / 16 / / phalanirUpaNadvAreNopasaMharannAha dANAiyA u eyaMmi ceva suddhA u hu~ti kiriyaao| eyAo vi hu jamhA mukkhaphalAo parAo y||20|| iti saddharmavizikA SaSThI / akSaragamanikA-etasminneva dAnAdikAHkriyAstu zuddhAstu bhavanti / yasmAd etA api khalu mokSaphalAH parAzca // 20 // TIkA-etasmin samyaktve satyeva evakAro'vadhAraNe na kevalaM dhyAnAdhyayanAdikriyA dAnAdikAH kriyA api dAnazIlatapaHprabhRtikriyAsturapyarthaH zuddhA anavadyA eva turavadhAraNe bhavanti jaaynte| yasmAt kAraNAd etA api dAnAdikriyA api hu prAkRtatvAdavadhAraNe mokSaphalA eva muktinibandhanAstasmAt samyakatve satyeva parA zreSThA eva co'vadhAraNe bhavantIti shessH| ayaM bhAvaH-cittAnurUpaphalaM sarvavyApArANAmiti mokSaikacittasya samyagdRSTeH sarvAH kriyA mokSaprApikAH / uktaM ca-bhinnagranthestu yatprAyo, mokSe cittaM bhave tnuH| tasya tatsarva eveha, yogo yogo hi bhAvataH / / 1 / / (yo. bi. 203) / / 20 / / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] saptamI dAnaviMzikA [viMzatirviMzikAH saptamI dAnaviMzikA anantaraviMzikAyAM samyaktve sati jIvasya dAnAdikAH kriyAH zuddhA bhavantItyuktam / atra viMzikAyAM tu dAnamevA'dhikRtyAha dANaM ca hoi tivihaM nANAbhayadhammuvaggahakaraM c| ittha paDhamaM pasatthaM vihiNA juggANa dhammammi // 1 // akSaragamanikA-dAnaM ca bhavati trividhaMjJAnAbhayadharmopagrahakaram / atra dharme yogyAnAM vidhinA prathamaM prazastam / / 1 / / TIkA-dAnaM svaparopakArArthaM svasya tyAgaH, uktaM ca-anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam (tattvArthasUtra0 a0 7 sU0 33) caH punararthe bhavati jAyate trividhaM triprakAram, tadyathA--jJAnAbhayadharmopagrahakaraM jJAnadAnaM prathamaM tataH abhayadAnaM dvitIyaM tato dharmopagrahakaraM tRtIyaM caH smuccye| nanu granthAntareSu abhayasupAtrAnukampocitakIrtibhedAd dAnaM paJcavidhaM paThyate, tathAhi-abhayaM supattadANaM, aNukaMpA ucia kittidANaM c| (shraa0vi0)| tatkimityatra trividhaM nirUpyata iti cet, ucyate-trividhasyaiva muktyaGgatvAt zeSabhedAstu bhogAdikaM dadatIti / atra dAnaprastAve yadi vA'smin dharme dAnAdirUpe saddharme, yogyAnAM dharmeNa jJAnena vA saha yogamarhantIti yogyA ucitAsteSAM prathama kramApekSayA jJAnadAnaM vidhinA 'kAle viNae bahumANe' ityAdi tathA 'maMDali nisijja' ityAdivakSyamANavidhAnena prazastaM zlAghitamiti / / 1 / / atha dAtuH svarUpamAha seviyagurukulavAso visuddhavayaNo'Numanio gurunnaa| savvattha NicchiyamaI dAyA nANassa viddeo||2|| akSaragamanikA--jJAnasya dAtA sevitagurukulavAso vizuddhavacano guruNAnumataH sarvatra nizcitamatirvijJeyaH // 2 // TIkA-jJAnasya jJAnaM jinopajJaM zrutaM tasya dAtA prayacchakaH sevitagurukulavAso gurukulaM pUrvoktasvarUpaM tatra vAsaH antevAsitvena nivAso gurukulavAsaH sa sevita upAsito yena sa tathA, uktaM ca nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe cAritte ya / dhannA AvakahAe, gurukulavAsaM na muMcanti / / 1 / / punaH kIdRzaH ? vizuddhavacanaH anavadyavacana AryadezakulajAtibhASAdisampannatvAd hIlitakhisitaparuSAdyaprazastabhASAvarjanAt prtykssproksskaalvcnlinggaadissoddshvidhvcnprijnyaanaacc| yadAgamaH- "no kappai niggaMthayANa vA niggaMthINa vA imAI cha avayaNAI bhAsittae, taM jahAaliyavayaNe hIliyavayaNe khisiyavayaNe pharusavayaNe gArasthiyavayaNe viosaviyAhigaraNaudIraNavayaNe tti'| tathA vacanAni tadyathA pratyakSa-parokSa-kAlatrika-vacanatrika-liGgatrikopanayApanayacatuSkAdhyAtmeti ssoddsh| punaH kiMlakSaNaH ? guruNA'numataH svagurvanumato na tu chandasA pravRtto yato gurudattaiva pratiSThA bhavati tata evA''deyavacano bhavatIti, punaH kiMsvarUpaH? sarvatra svaparazAstreSu nizcitamatiH pUrvAparaparyAlocanena padArthanizcayAjAtA'sandigdhabuddhirvijJeyo jnyaatvyH| anIdRzasya tvanadhikAra iti / / 2 / / samprati grAhakalakSaNamAha sussUsAsaMjutto vinneo gAhago vi eyss| na sirA'bhAve khaNaNAu ceva kUve jalaM hoi||3|| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamI dAnaviMzikA [ 41 akSaragamanikA -- etasya grAhako'pi zuzrUSAsaMyukto vijJeyaH / sirA'bhAve khananAdeva kUpe jalaM na bhavati // 3 // TIkA -- etasya jJAnadAnasya na kevalamuktasvarUpo dAtA grAhako'pi pratIcchako'pi zuzrUSAsaMyuktaH zravaNecchAsamanvito vijJeyaH avagantavyaH / viparyaye yadbhavati taddRSTAntapurassaramAha- sirA'bhAve ambhaHsroto'bhAve pRthivyAM khananAdeva avadAraNamAtrAt kUpe'vaTe jalaM pratItaM na naiva bhavati jAyate, tathaiva zrotari zuzrUSA'bhAve zravaNamAtrAt jJAnapariNatirna jAyate / taduktam viMzatirvizikAH ] bodhAmbhaH srotasazcaiSA, sirAtulyA satAM matA / abhAve'syAH zrutaM vyarthamasirAvanikUpavat // 1 // (yo. dR. 53) 3 // atha dAnavidhimAha-- oheNa vi uvaeso AyarieNaM vibhAgaso deo / sAmAi dhammajaNao mahuragirAe viNIyassa // 4 // akSaragamanikA -- AcAryeNa madhuragirA sAmAyikadharmajanaka upadezo vinItAyaughenA'pi vibhAgazo deyaH // 4 // TIkA- AcAryeNa anuyogAcAryeNa dharmopadezakenetiyAvad madhuragirA karNapriyavANyA sAmAyika dharmajanakaH sarvaviratidezaviratyAdipariNAmAvirbhAvaka upadezo dharmakathAlakSaNA dezanA vinItAya vakSyamANalakSaNavinayAdiguNasampannAya oghenA'pi utsargeNA'pi vibhAgazo bAlamadhyamapaNDitabhedAd yathAgrAhakaM deyo dAtavyaH / nanu 'jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai, jahA tucchassa katthai tahA puNNassa katthai' ityAcArAGgasUtraprAmANyAt zrotRbhedenopadezabhedo na yukta iti cet, ucyate-- idaM sUtroktaM vakturnirIhatA''virbhAvakaM na tu zrotRvivecananiSedhakam / uktaM ca- yathAsthAnaM guNotpatteH suvaidyeneva bheSajam / bAlAdyapekSayA deyA dezanA klezanAzinI / / dvA. dvA. (2 - 1) ||4|| zrotRvivekamakRtvopadezadAne doSamAha - aviNIyamANavaMto kilissaI bhAsaI musaM ceva / nAuM ghaMTAlohaM ko kaTakaraNe pavattijjA ? // 5 // akSaragamanikA -- avinItamAjJApayan klizyati bhASate ca mRSAmeva / jJAtvA ghaNTAlohaM kaH kaTakaraNe pravarteta // 5 // TIkA-- avinItaM vinayavikalaM mithyAbhiniviSTaM vA''jJApayan Adizan yathedaM kurviti vaktA klizyati khidyate'nAlocyopadezadAnAt, tathAhi - nRpAdiH zrotA kadAcit pradveSamapi gacched dviSTazcAsau hanyAdapi / ataH puruSamaviditvA dharmakathA na kAryA / yadAgamaH - "avi ya haNe annaaiymaanne"| (AcArAGgasUtram) kiJca - anAlocyA''jJApayan vaktA bhASate - vadati mRSAmevA'satyAmeva bhASAM vaktrA'nAlocya - bhASaNAdevAvinIte vacanavipariNatyA'hitakaratvAdapAyahetutvAcca / etadeva dRSTAntadvAreNAha - jJAtvA'vabudhya ghaNTAlohaM ghaNTA vAdyavizeSastadarthaM lohaM kAlAyaH kaH sujJaH kaTakaraNe prataraniSpAdane yadi vA kaTa eva kaTakastatkaraNe pravarteta prArabheta ? na ko'pItyartha AyAsamAtraphalatvAt, tathAhi tasya baraTasvabhAvena ghanatAGganamAtrAd bhaGgApattiH / atrArthe svayaM bhagavAn zrImanmahAvIrasvAmI dRSTAntaH, yathA prathamasamavasaraNe'bhAvitAM parSadaM jJAtvA tathAkalpAt sthale vRSTimiva niSphalAM dezanAM kSaNaM dattvA'nyatra vijahAra / syAdetat kathaM tarhi veM. 6 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] saptamI dAnaviMzikA [viMzatirvizikAH dharmakathA kAryetyucyate ko'yaM puruSaH kaJca devatAvizeSaM nata ityAdyAlocya dharmakathA kaaryaa| uktaM ca keyaM purise kaM ca nae ? ityAdi (aacaaraanggsuutrm)| ataH zrotRbhedena dezanAbhedaH kartavya iti sthitam / / 5 / / jJAnasya phalaM viratiriti jJAnadAnAnantaraM viratilakSaNamabhayadAnamAha vineyamabhayadANaM paramaM mnnvynnkaayjogehiN| jIvANamabhayakaraNaM savvesiM sabahA sammaM // 6 // akSaragamanikA-sarveSAM jIvAnAM manovacanakAyayogaiH sarvathA samyagabhayakaraNaM paramamabhayadAnaM vijJeyam / / 6 / / TIkA-sarveSAM samastAnAM sUkSmabAdarabhedabhinnAnAM jIvAnAM sattvAnAM manovacanakAyayogaiH manovAkkAyavyApAraiH sarvathA karaNakAraNAnumatibhedena samyak araktadviSTenA''tmopamayA abhayakaraNaM bhayAnAmabhAvaH abhayaM tasya karaNaM, bhayAni sapta, tadyathA-1.manuSyasya manuSyAdbhayam ihalokabhayaM 2.manuSyasya devAderbhayaM paralokabhayaM 3.dhanAdigrahaNAdbhayam AdAnabhayaM 4.bAhyanimittanirapekSaM bhayam akasmAdbhayam 5.AjIvikAbhayaM 6.maraNabhayam 7.apayazobhayaM ceti, paramaM sarvazreSTham abhayadAnam abhayam uktasvarUpaM tasya dAnaM paramakaruNAlakSaNaM vijJeyaM boddhavyamiti / / 6 / / anantaroktasyAbhayadAnasyottamatvAnnAnuttamastaddAtuM vAnupAlayituM taratItyAha uttamameyaM jamhA tamhA NANuttamo tarai daauN| aNupAliGa va, dinaM pi haMti samabhAvadAride // 7 // akSaragamanikA-yasmAduttamametattasmAdanuttama etaddAtumanupAlayituM ca na trti| samabhAvadArine dattamapi hanti // 7 // TIkA-yasmAt kAraNAd uttamaM sarvotkRSTam etad abhayadAnaM tasmAt kAraNAd anuttama uttamavyatiriktaH avirataH puruSa etat prakRtamabhayadAnaM dAtuM vizrANayituM tathA'nupAlayituM dAnAdUrdhvaM tatpariNAma rakSayituM caH samuccaye na naiva tarati paaryti| kiJca- samabhAvadAriye samatAdaurgatye sati dattamapi vitIrNamapi hanti nAzayati lupyatIti yAvad yataH sarvatrA'raktadviSTasamabhAvenaivaitat samyak pAlayitu zakyaM nAnyathA / etaduktaM bhavati-tattvavettA bhavabhAvAdviraktaH sarvatrA'raktadviSTa: samatAsamRddho hyuttamaH puruSaH abhayadAnasya dAtA'nupAlayitA ca bhvti| taduktam aNNo dehAto ahaM, nANattaM jassa uvaladdhaM / so kiMci AhirikaM, na kuNadi dehassa bhaMge vi / / 1 / / 'AhirikaM' na hrIrlajjA yasya saH ahIkastasya bhAva AhrIkyaM saMyamavilopastanna karotItyarthaH // 7 // etadeva bhAvayati jiNavayaNanANajogeNa takulaThiIsamAsieNaM c| vineyamuttamattaM na anahA ittha ahigaare||8|| akSaragamanikA-atrAdhikAre jinavacanajJAnayogena tatkulasthitisamAzritena cottamatvaM vijJeyaM nAnyathA ||8|| TIkA-atra abhayadAnaviSayake'dhikAre prastAve jinavacanajJAnayogena zrutajJAnopayogena 'paDhamaM nANaM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] saptamI dAnaviMzikA [ 43 tao dayA' ityanena gItArthasyAdhikAritvamAveditaM bhavati tathA tatkulasthitisamAzritena tasya jinasya kulaM gurukulaM guroH zrIjinottarAdhikAritvAt tasya sthitirmaryAdA samAcArIti yAvat tasyAH samAzritena samAzrayaNena, anena ca gItArthanizritAnAmapyadhikAritvaM niveditaM caH samuccaye uttamatvaM prAdhAnyaM vijJeyaM boddhavyaM nAnyathA gItArthatvaM gItArthanizrAM ca vihAya nottamatvam / yadAgamaH - gIyattho ya vihAro, bIo gIyatthamIsao / samaNunnAo susAhUNaM, natthi taiyaM viyappaNaM / / 1 / / ( mahA ni 6-133) / / 8 / / etadevAbhyuccayati-- dAUNeyaM jo puNa AraMbhAisu pavattae mUDho / bhAvadariddo niyamA dUre so dANadhammANaM // 6 // akSaragamanikA -- dattvaitad yo mUDhaH punarArambhAdiSu pravartate sa bhAvadaridro niyamAt dAnadharmANAM dUre // 6 // TIkA- - dattvA vizrANyaitad abhayadAnaM sarvaviratimaGgIkRtyeti bhAvaH yaH anirdiSTanAmA mUDho bAlizaH punastadUrdhvam ArambhAdiSu hiMsAparigrahAdiSu pravartate pravRttiM vitanoti sa mUDho bhAvadaridro viratyA tatkAraNabhUtayA ca samatayA vikalatvAt paramArthadurgato niyamAd avazyaM dAnadharmANAM jJAnAbhayAdidAnalakSaNadharmANAM dUre viprakRSTa iti ||6|| atha phalanirUpaNadvAreNA'dhikAritvamAviSkaroti-- ihaparalogesu bhayaM jeNa na saMjAyae kayAiyavi / jIvANaM takkArI jo so dAyA u eyassa // 10 // akSaragamanikA - yenehaparalokeSu bhayaM na saMjAyate kadAcidapi jIvAnAM tatkArI yaH sa dAtA tvetasya // 10 // TIkA -- yenA'bhayadAnena ihaparalokeSu atra paratra ca bhAvAnuSThAnasya sAnubandhatvAd athavA prAkRtatvAdvibhaktivyatyaya iti ihaparalokAbhyAM manuSyasya manuSyAdbhayam ihalokabhayamityAdyuktalakSaNAbhyAM dAturbhayaM sAdhvasaM na naiva saMjAyate bhavati kadAcidapi kasmiJcidapi kAle, ayaM bhAvaH - 'dattaM labhyata' ityabhayadAnasya dAtA bhayAnAmabhAjanaM bhavati, yadAgamo'pi sAmAiyamAhu tassa jaM, jo appANa bhayaM na dNse| (sUtrakRtAGga 2-2-117) tatkArI abhayaGkaro jIvAnAM sattvAnAM yaH pUrvavat sa sarvaviratidhara eva dAtA prayacchaka etasyA'bhayadAnasya turavadhAraNe bhinnakramazca ||10|| anantaraM sarvaviratidharaH abhayadAnasya dAtA nirUpitaH / adhunA dezaviratidharamAha iya desao vi dAyA imassa eyAriso tahiM visae / iharA dinuddAlaNapAyaM eyassa dANaM ti // 11 // akSaragamanikA -- iti dezato'pi dAtA'syaitAdRzastatra viSaye, itarathA dattoddAlanaprAyaM dAnametasyeti // 11 // TIkA -- iti evaM na kevalaM sarvato dAtA dezato'pi dezaviratidharo'pi dAtA prayacchakaH asyA'bhayadAnasyaitAdRzaH zrIjinavacanajJAnayogena tathA prastAvAcca zrAvakakulamaryAdAsamAzrayaNenottamaH sthirapratijJazca tatra viSaye pratyAkhyAtatrasakAyagocare'nupAlanataH sthAvarakAyaviSaye ca bhAvataH anukampAparaH sarvaviratimanorathatvAt / itarathA pratyAkhyAtasyAnanupAlane'pratyAkhyAtaviSaye cAnukampA'bhAve dattoddAlanaprAyaM Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] saptamI dAnaviMzikA [ viMzatirviMzikAH dattasyA'tisRSTasya yat punarbalAdAdAnaM lopanamiti yAvattena tulyaM dAnam uktasvarUpam etasya punarArambhAdiSu prvRttsy| itihetau yasmAdabhayadAnaM dattvA punastatra pravartanaM dattoddAlanaprAyaM dAnaM tasmAt dRDhapratijJaH sannabhyupagatAM sarvaviratiM dezaviratiM ca yAvajjIvamanupAlayediti / / 11 / / athopasaMharan jJAnadayayodaniM dAtA ca yathA samyag bhavati tathA''ha nANadayANaM khaMtIviraIkiriyAi taM tao dei| anno dariddapaDisehavayaNatullo bhave daayaa||12|| akSaragamanikA jJAnadayayostattakaH zAntiviratikriyayA dadAti, anyo dAtA daridrapratiSedhavacanatulyo bhavet / / 12 / / TIkA-jJAnadayayorbodhAbhayayostad dAnaM tako sa dAtA zAntiviratikriyayA kSAntirvakSyamANA vacanalakSaNA dharmasvarUpA vA tatpradhAnA viratizcAritradharmastakriyayA caraNakaraNarUpayA samitiguptipAlanalakSaNayA vA karaNabhUtayA dadAti prycchti| yadi vA zAntiviratikriyayA'nvito dAtA jJAnAbhayayordAnaM dadAti / anya zAntiviratikriyayA hIno dAtA prayacchako daridrapratiSedhavacanatulyaH anAdRto bhaved jAyeta / tathAhiyathA kiJcitprayojanamAzritya sabhAyAM niHsvasya pratiSedhakavacanamanAdRtaM bhavati tathaivAnyo dAtA'nAdRto bhavet / athavA yAcakaM prati daridrasya pratiSedhavacanaM nAstirUpaM bhavatIti nAstitulyo dAtA bhavet / ayaM bhAvaHjJAnAbhayadAnasya dAtA zAntiviratikriyAhIno naiva bhavatIti / / 12 / / sAmpratamabhayadAnasya pravaratvAd dAtApyetasyaizvaryasampanno bhavatItyucyate evamiheyaM pavaraM savvesiM ceva hoi daannaannN| itto u niogeNaM eyassa vi Isaro daayaa||13|| akSaragamanikA--evamihaitadeva sarveSAM dAnAnAM pravaraM bhavatItastvetasyApi dAtA niyogenezvaraH / / 3 / / TIkA-evam anantaroktanItyA kSAntiviratikriyAnibandhanAd iha dAnaprastAve etadevA'bhayadAnameva sarveSAM nikhilAnAM dAnAnAM jJAnAbhayAdilakSaNAnAM pravaraM zreSThaM bhavati samasti / itaH ata eva turavadhAraNe na kevalaM jJAnasupAtrAdidAnAnAm etasyApi abhayadAnasyApi dAtA prayacchako niyogenA'vazyaMtayA IzvaraH sakalasattvahitAzayena paradrohaviratatvAd dharmarAjyavattvAcca bhAvata aizvaryavAn bhavatIti zeSaH / / 13 / / anantaraM jJAnAbhayayordAtA jJAnasampannatvAd viratisampannatvAcca bhAvata Izvara uktaH / adhunA bhAvezvarasyaudAryasampannasyaiva dharmopagrahakaraM supAtradAnaM nirUpyate iya dhammuvaggahakaraM dANaM asaNAigoyaraM taM c| patthamiva anakAle ya rogiNo uttamaM neyaM // 14 // akSaragamanikA-iti dharmopagrahakaraM dAnamazanAdigocaraM taccAnnakAle ca rogiNaH pathyamivottama jJeyam / / 14 // TIkA-iti evamupagrahapravRttatvAd yad dharmopagrahakara jJAnAdyupaSTambhakaM dAnaM supAtradAnam azanAdigocaram annapAnazayyAvastrapAtrAdiviSayaM tat dAnaM caH punarartha uttama zreSThaM jJeyaM boddhavyam, kimiva ? anakAle Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH ] saptamI dAnaviMzikA [ 45 bhojanavelAyAM rogiNo vyAdhitasya pathyamiva hitamiva bhavaroganAzakatvAt / jJAnapUrvakatvena hi supAtradAnasya munizrAddhasamyagdRzAM guNA'numodanadvAreNa bodhiprAptyA mokSaphalatvAditi ||14|| kiJca - vidhidravyadAtRpAtravizeSAd dAnavizeSa iti supAtradAnavidhimAha-- akSaragamanikA - tathocite suparizuddham ||15|| tathA saddhAsakArajuyaM sakameNa tahociyammi kAlammi / annANuvaghAeNaM vayaNA evaM suparisuddhaM // 15 // kAle'nyAnupaghAtena vacanAt TIkA -- yathA bahuguNaM syAt tathocitte kAle - bhojanavelAyAm, yaduktaM-- kAle'lpamapi lAbhAya, nAkAle karma bahvapi / vRSTau vRddhiH kaNasyApi kaNakoTirvRthA'nyathA // 1 // pahasaMta gilANesu, AgamagAhisu taha ya kayaloe / uttarapAraNagaMmi a, dinnaM subahuphalaM hoi || 1 || dAtA ||16|| zraddhAsatkArayutaM sakrameNaivaM ( zrA. vi. pra. ) 'pahasaMta' pthshraante| tathA 'kayaloe' kRtaloce / anyAnupaghAtena bhartavyAnuparodhena tathaucityena yAcakAdibhyo'pi dAnena vacanAt zrIjinoktavidhinA - sabhakti sAdhUn nimantrya taiH saha gRhamAyAti svayamAgacchato vA munIn dRSTvA saMmukhaM gamanAdikaM karotItyAdinA zraddhAsatkArayutaM satpAtraM bahupuNyairavApyate yadi vA''tmAnugrahArthamevaitadityAdareNa tathA'bhyutthAnA''sanapradAnetyAdisatkriyayA'nvitaM sakrameNa bhikSAdoSAdyadUSitAnnapAnavastrAderbhojanAdyanukrameNa yadi vA durlabhottamavastukrameNa, evamanantaroktanItyA tathA vakSyamANasupAtradAnadoSairadUSitaM bhUSaNaizca bhUSitaM dAnaM datte tato svagRhadvArAdi yAvadanuvrajya nivartate / uktaM ca anAdaro vilambazca, vaimukhyaM vipriyaM vacaH / pazcAttApazca paJcA'pi saddAnaM dUSayantyamI // 1 // AnandAzrUNi romAJco, bahumAnaM priyaM vacaH / kiJcAnumodanA pAtradAnabhUSaNapaJcakam ||1|| (zrA. vi. pra.) tathA tadavasarAdyAyAtasAdharmikAn saha bhojayati teSAmapi pAtratvAt / evaM dattaM suparizuddham atizayenAnavadyaM vijJeyamityadhyAhArya divyaudArikAdyadbhutabhogAbhISTasarvasukhasamRddhisAmrAjyAdisaMyogaprAptipUrvakanirvilambanirvANazarmaprAptiphalatvAditi ||15|| athA'sya supAtradAnasyAdhikAridAtRsvarUpamAha ( dvA. dvA. 1-8 ) gurUNA'NunnAyabharo nAovajjiyadhaNo ya eyassa / dAyA adutthapariyaNavaggo sammaM dayAlU ya // 16 // akSaragamanikA ---- guruNA'nujJAtabharo nyAyopArjitadhanaH aduHsthaparijanavargaH samyagdayAluzcaitasya ca TIkA -- guruNA pitRpitAmahAdinA'nujJAtabharo nyastakuTumbabharaNabhAraH punaH kIdRza: ? nyAyopArjitadhano vyavahArazuddhayArjitavaibhavo yato vyavahArazuddhireva dharmasya mUlam, tathAhi - vyavahArazuddhyA arthazuddhistata AhArazuddhistato dehazuddhistato dharmayogyatA tato yadyatkRtyaM karoti tattat saphalaM bhavati / anyathA yat karoti tadaphalaM bhavati / vyavahArazuddhirahito dharmaM hIlayati tataH svaparA'bodhiH / tasmAt Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ] saptamI dAnaviMzikA [ viMzatirvizikAH tat kuryAd yenA'jJajano dharma na khiseteti| punaH kiMlakSaNaH ? aduHsthaparijanavargo na vidyate duHsthaH khinnamanAH parijanavargo yasya sa tathA, dharmakArye pravRttena vizeSataH parA'prItiH parihAryeti / punaH kathambhUtaH ? samyagdayAluca jJAtabhavasthitidauHsthyAt sarvatrAvizeSeNa kRpAluH, caH samuccaye etasya dharmopagrahakaradAnasya caH punararthe dAtA prayacchaka iti / / 16 / / anantaraM dharmopagrahakaradAnasya dAtA samyagdayAluruktaH adhunA tasyAnukampAdAnamapi dharmopagrahaheturjAyata ityucyate aNukaMpAdANaM pi ya aNukaMpAgoyaresu sttesu| jAyai dhammovaggahaheU karuNApahANassa // 17 // akSaragamanikA-anukampAgocareSu ca sattveSvanukampAdAnamapi karuNApradhAnasya jAyate dharmopa grahahetuH / / 17 / / TIkA -anukampAgocareSu karuNAspadeSu caH punararthe sattveSu jIveSu na kevalaM jJAnadAnAdIni anukampAdAnamapi pUrvoktasvarUpaM karuNApradhAnasyA'nukrozaparasya jAyate bhavati dharmopagrahahetuH pravacanaprazaMsAdvAreNA'nekeSAM dharmabIjAdhAnAdikAraNamiti / / 17 / / tataH kimityAha tA eyaM pasatthaM titthayareNAvi bhayavayA gihinnaa| sayamAinaM diyadevadUsadANeNa gihiNo vi||18|| akSaragamanikA tasmAdetadapi prazastaM bhagavatA tIrthakareNApi gRhiNA svayamAcIrNaM tathA gRhiNo'pi dvijasya devadUSyadAnena / / 18|| TIkA-yasmAd dharmopagrahetustasmAt kAraNAd etadapi anukampAdAnamapi prazastaM zlAghyam / kiJca-etanna kevalaM dharmijanenAcIrNaM bhagavatA vizuddhamatizrutAvadhijJAnayutena tIrthaMkareNApi jJAnAdibhAvatIrthapravartakadharmanAyakenApi gRhiNA gRhasthaparyAye vartamAnena sAMvatsarikadAnavyAjena svayamAtmanA-''cIrNamanuSThitam, taduktaM dharmAGgatvaM sphuTIkartuM dAnasya bhgvaanpi| ata eva vrataM gRhNan dadau saMvatsaraM vasu / / 1 / / api ca--AstAM gRhiNA pravrajitenApi bhagavatA''stAM saMyatasya gRhiNo'pi piturmitragRhasthasyApi bijasya brAhmaNasya devadUSyadAnena mhaabhinisskrmnnaavsrshkropniitdivyvstrdaanenaa''ciirnnmett| nanu sAdhorapyetadApattiriti cet, ucyate-puSTAlambanamAzritya bhagavato dRSTAntAd yugapravarasuhastinA sampratimahArAjajIvaraGkasya yathA dattaM tathA dAne'doSaH anukampAnimittatvAt / taduktaM sAdhunA'pi dazAbhedaM, praapyaitdnukmpyaa| dattaM jJAtAdbhagavato raGkasyeva suhastinA / / 1 / / (dvA. dvA. 1-10) na caitadApavAdikaM yatidAnamadhikaraNaM vizuddhAzayAt, api tu guNasthAnaM guNAntaranibandhanam / zrAddhabhojanavidhAvapyuktaM tathA dadAtyaucityenA'nyebhyo'pi dramakAdibhyaH / na pratyAvartayati tAnirAzAn / na kArayati karmabandham / na garhayati dharmam / na bhavati niSThurahRdayaH / bhojanAvasare dvArapidhAnAdi na hi mahatAM dayAvatAM vA lakSaNamityAdi / AgamepyuktaM naiva dvAraM pihAvei, bhuMjamANo susaavo| anukaMpA jiNiMdehiM, saDDANa na nivaariaa||1|| atraivAnantaraviMzikAyAmapyuktaM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH saptamI dAnaviMzikA [ 47 daThUNa pANinivahe, bhIme bhavasAyaraMmi dukkhttN| avisesao'NukaMpaM, duhAvi sAmatthao kuNai / / 1 / / zrIbhagavatyAM ca zrAddhavarNane-'avaMguaduvArA' iti vizeSaNena bhikSukAdipravezArthaM sarvadA'pyapAvRtadvArA ityuktam / durbhikSAdau dInoddhAraH pravacanaprabhAvanAhetutvAd vishessphlH| vaikramIye 1315 tame'bde mahAdurbhikSe sAdhurjagaDuAdazottarazatasatrAgArairdAnaM ddau| tato dayAdAnaM bhojanAvasare viziSya kAryamiti / / 18 / / adhunaughato'pi dAnadharmasya prAdhAnyamAha dhammassAipayamiNaM jamhA sIlaM imassa pjNte| tabirayassAvi jao niyamA saniveyaNA gurunno||16|| akSaragamanikA-yasmAt zIlamasya paryante, yatazca tadviratasyApi niyamAd guroH svanivedanA tasmAd dharmasyA''dipadamidam ||16|| TIkA-yasmAt kAraNAt zIlaM viratirUpam asya dAnasya paryante pazcAd yato yasmAcca tadviratasyApi dravyadAnaviratasya sAdhorapi yadi vA tad dAnaM viratasyApi sAdhorapi niyamAdavazyam kiMsvarUpam ? gurorAcAryasya svanivedanA-pratyahaM 'bahuvela saMdisAveha' ityAdinA svasyA''tmano nivedanA samarpaNam etatsvayamAnItavastrapAtrapiNDAdhupalakSaNam tasmAd dharmasya mokSaphalasyA''dipadaM prathamasopAnaM prathamasthAnaM pIThikAlakSaNaM vedaM dAnam, ita eva dharmaprArambha iti| kiJca-tyAgalakSaNadAnadharmasya caturvidhe'pi dharme'nusyUtatvAt, tathAhi-dAne dhanatyAgaH zIle bhogatyAgastapasi rasatyAgo bhAve ca rAgAdityAgaH / idaM tu dhyeyam-dAnazIlatapobhAvAnAmitthaM krama utpattimAzritya jJeyaH / duSkaratayA prAdhAnyAttu pazcAnupUrvyA kramazcAryato dAne bAhyAnityadravyasya, zIle samIpavartikuTumbasya tapasi samIpataradehamamatvasya tato'pi bhAve ca samIpatamamanaHprabhRtisarvasvasya tyAgaH / evaM bhAvadharme tyAgasya parAkASThA prAdurbhavati / ata eva cAritrI dhanasvajanadehamanomamatvamocanena guruM prati sarvathA samarpito bhvti| tato rAgAdikSayastato muktiH| yadAgamaH- eyaM kusalassa daMsaNaM, taddiTThie, tapparakkAre, tassannI. tnnivesnne|| A0 1-5-6-168| // 16 // atha dAnopadezadAnadvAropasaMharannAha tamhA satta'NurUvaM aNukaMpAsaMgaeNa bhvvenn| aNuciTThiyabvameyaM ittociya sesgunnsiddhiH||20|| // iti dAnaviMzikA saptamI // akSaragamanikA-ita eva zeSaguNasiddhistasmAdanukampAsaGgatena bhavyena zaktyanurUpamanuSThAtavyametat / / 20 // TIkA-yata ita eva dAnAdeva zeSaguNasiddhiH samyagdarzanAdinirvANagamanaparyavasAnaguNaprAptistasmAt kAraNAd anukampAsatena karuNAnvitena bhavyena bhAvibhadrasattvena zaktyanarUpaM yathAsAmarthyama anaSThAtavyaM vidhAtavyama etad daanm| zrUyate hi zrIRSabhasvAmijIvadhanyasArthavAhaprabhRtInAM supAtradAnata eva smyktvpraaptiH| anukampAdAnena ca zrIzAntijinajIvamegharathanRpaH paramparAta ekasminneva bhave cakritIrthakRtpadabhogI babhUva / zrIjinabhavanamaNDitavasudhaH zrIsampratisamrAT shriijinshaasnprbhaavko'bhvt| kiM bahunA ? zrIjinabhavanabimbA''gamacaturvidhasaGghasvarUpAyAM saptakSetryAM yadupyate dhanaM tajjAyate'nantaguNaM mokSaphalamiti // 20 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] aSTamI pUjAvidhiviMzikA [viMzatirvizikAH aSTamI pUjAvidhiviMzikA anantaraM dAnaviMzikAyAM yaduktaM 'ittocciya sesaguNasiddhi' tti tadavilambena guNasiddhimabhilaSatA dAnAdicaturvidhadharmopadezako guNasamudraH arhan deva eva pUjanIya iti pUjAvidhiviMzikA prArabhyate, tasyAzcayamAdyA gAthA pUyA devassa duhA vineyA dvbhaavbheennN| iyareyarajuttA vi hu tatteNa pahANaguNabhAvA // 1 // akSaragamanikA--pUjA devasya tattvenetaretarayuktApi pradhAnagauNabhAvAt khalu dravyabhAvabhedena dvidhA vijJeyA / / 1 / / TIkA-pUjA saparyA devasya pUjArhasyA'rhatastattvena nizcayanayAbhiprAyeNa itaretarayutA'pi parasparasaGkalitApi dravyabhAvapUjA, tathAhi-gRhasthAnAM puSpAdidravyapUjA caityavandanalakSaNayA bhAvapUjayAnvitA bhavati / sAdhUnAM ca zrIjinAjJApAlanarUpA bhAvapUjA zrAvakavihitadravyapUjAdidarzanena pramodAdanumatidvAreNa, dravyapUjayA saGkalitA bhvti| taduktaM paJcavastugranthe'pi-taMtammi vaMdaNAe puuannskkaarheumussggo| jaiNovi hu niddiTTho te puNadavvasthayasarUve / / 1211 // tadvRttiH'tantre' siddhAnte vandanAyAM pUjanasatkAra hetuH-etadarthamityarthaH, kAyotsargo yaterapi nirdiSTaH, 'pUyaNavattiyAe sakAravattiyAe' tti vacanAt, tau punaH pUjanasatkArau dravyastavarUpau, nAnyarUpAviti gAthArthaH / / 11 / / pUjAvidhisadupadezadAnena ca kAraNato'pi dravyapUjayA samanvitA'sti, yaduktaM ca lalitavistarAvRttau-sAdhoH svakaraNamadhikatya dravyastavapratiSedhaH. na punaH sAmAnyena, tdnumtibhaavaat| bhavati ca bhagavatAM pUjAsatkArAvupalabhya sAdhoH pramodaH,-'sAdhu shobhnmidmetaavjnmphlmvirtaanaami'tivcnlinggmym| tadanamatiriyamaH upadezadAnataH kAraNApattezca / dadAti ca bhagavatAM pUjAsatkAraviSayaM sadupadezaM 'kartavyA jinapUjA, na khalu vittasyAnyacchubhataraM sthAnami'tivacanasandarbheNa / tatkAraNametat / anavadyaM ca tad doSAntaranivRttidvAreNa / ayamatra prayojakoM'zaH, tathAbhAvataH pravRtteH upaayaantraabhaavaat| nAgabhayasutagartAkarSaNajJAtena bhAvanIyametat tadevaM sAdhuritthamevaitatsampAdanAya kurvANo nAviSayaH, vacanaprAmANyAt, itthameveSTasiddheH, anythaa'yogaaditi| anantaroktanItyetaretarayuktA'pi vyavahAranayAbhiprAyeNa pradhAnagauNabhAvAd mukhyopasarjanabhAvAdeva hu prAkRtatvAdavadhAraNe dravyabhAvabhedena dravyapUjA bhAvapUjA ceti bidhA dviprakArA, tathAhi-zramaNopAsakAnAM dravyaprAdhAnyAdeva puSpAdidravyapUjA pradhAnA bhAvapUjA ca gauNA, yatInAM ca zrIjinAjJApAlanalakSaNA bhAvapUjA pradhAnA puSpAdidravyapUjA ca gauNA vijJeyA smvseyaa| taduktaM ca duvihA jiNiMdapUA davve bhAve ya, tattha davvaMmi davvehiM jiNapUA jinANApAlanaM bhAve / / 1 / / atha dravyapUjAmeva vistarata Aha paDhamA gihiNo sA vi ya tahA tahA bhAvabheyao tivihaa| kAyavayamaNavisuddhI smbhuuogrnnpribheyaa||2|| akSaragamanikA-prathamA gRhiNaH sA'pi ca tathA tathAbhAvabhedatastrividhA kAyavacanamanovizuddhyA sambhUtopakaraNabhedAt / / 2 / / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 46 viMzatirviMzikAH ] aSTamI pUjAvidhiviMzikA TIkA-prathamA dravyapUjA dravyaprAdhAnyAd bhavati gRhiNo gRhsthsy| na kevalaM piNDasthapadastharUpAtItAvasthAbhedenArhatstotrarUpA bhAvapUjA tathopazAntakSINamohasayogiguNasthAnakabhedAt pratipattilakSaNA pUjA trividhA, sA'pi dravyapUjA'pi trividheti sambandhaH / yathA yathA yogAdyavaJcakatAlakSaNaH samAdhirbhavati tathA tathA tena tena prakAreNa bhAvabhedato jadhanyamadhyamAdibhedAta trividhA triprakArA bhvti| matAntareNa vA''ha-kAyavacanamanovizudbhayA kAyayogo vAgyogo manoyogo ca kAyavAgmanoyogAsteSAM vizaGkhyA kAyAdidoSaparihArarUpayopAttaM dravyaM vittaM tena karaNabhUtena dravyapUjA'pi trividhaa| sambhUtopakaraNabhedAdvA prabhupUjArthaM sambhUtAni ekatritAni yAnyupakaraNAni pravarapuSpAdIni teSAM vakSyamANarItyA paribhedAt vidheti / / 2 / / anantaroktadravyapUjAtraividhyaM yathArthasaMjJAsvarUpaphalanirdezapurassaraM nirUpyate sabvaguNAhigavisayA niymuttmvtthudaannpriosaa| kAyakiriyApahANA samaMtabhaddA paDhamapUyA // 3 // akSaragamanikA-sarvaguNAdhikaviSayA niyamottamavastudAnaparitoSA kAyakriyApradhAnA samantabhadrA prathamA pUjA / / 3 / / sarvaguNAdhikaviSayA sarvaiH akhilairguNairadhikaH arhan devAdhidevastadviSayA prathamA pUjeti sambandhaH / kAyakriyApradhAnA-kAyayogasArA, punaH kiMlakSaNA ?niyamottamavastudAnaparitoSA niyamAd avazyaMtayA sadottamavastu pradhAnapuSpAdi taddAnAt paritoSo yasyAH sakAzAt sA tthaa| kiMphalA? samantabhadrA vighnopazAmakatvena sampratibhadratvAd bhAvibhadratvAcca samantAd bhadreti yathArthanAmA prathamA puujaa| uktaM ca granthakRtaiva pUjASoDazake-pravaraM puSpAdi sadA, cAdyAyAM sevate tu tddaataa| sevate dadAtItyarthaH, dhAtvanekArthatvAditi / / 3 / / atha dvitIyAmAha bIyA u sabvamaMgalanAmA vaaykiriyaaphaannesaa| pubuttavisayavatthusu ocittaannaaynnbheenn||4|| akSaragamanikA-eSA dvitIyA tu sarvamaGgalanAmA vAkriyApradhAnA pUrvoktaviSayA vastUnAmaucityenA''nayanabhedena / / 4 / / TIkA-eSA granthakArahRdayasthatvAt pratyakSA kramApekSayA dvitIyA punaH tuH punararthe sarvamaGgalanAmA abhyudayasAdhanAd vAkiyApradhAnA vacanayogasArA pUrvoktaviSayA devAdhidevArhadgatA, prAkRtatvAdvibhaktivyatyaya iti vastUnAM pravarapuSpAdInAm aucityena protsAhakavacanena samadhikamUlyArpaNena vA sevakAdibhiH Anayanabhedena samAnayanaprakAreNa / uktaM ca-Anayati cAnyato'pi hi niyamAdeva dvitIyAyAm / / 4|| sAmprataM caramAmAha taiyA paratattagayA sbuttmvtthumaannsniogaa| suddhamaNajogasArA vineyA sabasiddhiphalA // 5 // akSaragamanikA-tRtIyA paratattvagatA sarvottamavastumAnasaniyogA zuddhamanoyogasArA vijJeyA sarvasiddhiphalA / / 5 / / TIkA-tRtIyA kramamAzritya caramA paratattvagatA paramezvaraviSayA sarvottamavastumAnasaniyogA sarvottama vastu trailokyasundaraM yat pArijAtAdi puSpAdi nandanavanAdigataM tanmanasA''pAdayati, taduktaM ca trailokyasundaraM vi. 7 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] aSTamI pUjAvidhiviMzikA [viMzatirviMzikAH yad manasA''pAdayati tattu caramAyAm, evambhUto mAnaso manaHsambandhI niyogo vyApAro yasyAM sA tathA,zuddhamanoyogasArA anavadyAntaHkaraNapradhAnA vijJeyA samavagantavyA nAmnA sarvasiddhiphalA nirvRttikaraNena ajraamrtvsaadhnaat| yaduktaM vighnopazamanyAdyA matA'bhyudayasAdhanI caanyaa| nirvANasAdhanI ca phaladA tu yathArthasaMjJAbhiH / / 1 / / 5 // athAsAM kartRnnirUpayati paDhamAvaMcakajogA sammaddihissa hoi paDhama ti| iyareyarajogeNaM uttaraguNadhAriNo neyaa||6|| taiyA taiyAvaMcakajogeNaM paramasAvagassevaM / jogA ya samAhIhiM sA hunjhugakiriyaphalakaraNA // 7 // akSaragamanikA-prathamA'vaJcakayogAt samyagdRSTerbhavati prthmeti| itaretarayogenottaraguNadhAriNo jJeyA / / 6 / / tRtIyA tRtIyA'vaJcakayogena paramazrAvakasyeyaM yogAt samAdhibhizca sAdhvRjukakriyAphalakaraNA ||7|| TIkA-prathamA'vaJcakayogAt kramA'pekSayA kSayopazamavizeSamAzritya vA prathamaH avaJcakayogo yogA'vaJcakanAmA samAdhivizeSastasmAd hetoH samyagdRSTeH pUrvoktazamasaMvegAdilakSaNopetasya bhavati vartate prathamA samantabhadrA pUjA itiH smaaptau| atha dvitIyAyA vidhAtAramAha-itarA dvitIyA sarvamaGgalA pUjA itarayogena itaro dvitIyo yogaH avaJcakayogaH kriyA'vaJcakanAmA samAdhivizeSastena karaNabhUtena uttaraguNadhAriNaH sAmAyikapauSadhopavAsAdipratyAkhyAnalakSaNottaraguNadhArizrAvakasya jJeyA boddhavyA / / 6 / / sAmprataM tRtIyAyA anuSThAtAraM nirdizati-tRtIyA sarvasiddhiphalA tRtIyA'vaJcakayogena phalA'vaJcakayogena samAdhivizeSeNa hetubhUtena paramazrAvakasya zramaNabhUtasaMjJAm ekAdazI zramaNopAsakapratimAM vahataH sarvotkRSTazramaNopAsakasya pravrajyAbhimukhasya vA iyaM prastutA pUjA bhavatIti zeSaH, yadi vaivam ityambhUtAd yogAd anupakRtaparahitaratadevAdhidevapUjAyAM prayuktamanovAkkAyavyApArAt samAdhibhizca anantaroktA'vaJcakayogalakSaNaizca caH samuccaye sA pUjA'vazyaM hiravadhAraNe RjukakriyAphalakaraNA jAyata iti saMTaGkaH, yadi vA prakRtapUjA sAdhvRjukakriyAphalakaraNA sAdhoH RjaH saMyamaH sa eva Rjakastasya kriyA caraNakaraNarUpA saiva phalaM tatkarotIti, athavA sAdhuH zobhana sAnubandhatvAt zeSaM pUrvavat, sarvaviratiM prApayatItyarthaH / yadvA saMyamakriyAyAH phalaM nivRttistAM karotIti / pratimAzatake tu 'sAhujugakiriyaphalakaraNe'ti pATha upalabhyate tathApyuktArtha eva / sAdhUnAzritya avaJcakayogAnAM svarUpasUcakAH zlokA ime yogadRSTisamuccayagranthe sadbhiH kalyANasampannairdarzanAdapi paavnaiH| tathAdarzanato yoga AdyAvaJcaka ucyate / / 216 / / teSAmeva praNAmAdikriyAniyama ityalam / kriyAvaJcakayogaH syAnmahApApakSayodayaH / / 220 / / phalAvaJcakayogastu sadya eva niyogtH| sAnubandhaphalAvAptidharmasiddhau satAM matA / / 221 / / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] aSTamI pUjAvidhiviMzikA [ 51 evaM trividhAyA api samantabhadrAdidravyapUjAyAH kartAraH samyagdRSTyAdaya uktAH / / 7 / / adhunA prastutadravyapUjAyAH katari granthyAsannApunarbandhakamAzrityocyate paDhamakaraNabheeNaM gaMthAsanassa dhmmmittphlaa| sA hujugAibhAvo jAyai taha nANubaMdhutti // 8 // akSaragamanikA-prathamakaraNabhedena granthyAsannasya RjukAdibhAvo na tathA'nubandho jAyata iti sA hi dharmamAtraphalA / / 8 / / TIkA-prathamakaraNabhedena pUrvoktasvarUpayathApravRttakaraNapariNAmollaGghanena AdyapariNAmoparivartamAnasya granthyAsanasya sUcanAt sUtramiti pUrvoktalakSaNagranthidezaM prAptasyA'punarbandhakasya sataH RjukAdibhAvaH sarvaviratidezaviratyAdipariNAmo na naiva tathA'nubandhaH tathAvidhasAnubandho jAyate bhavati iti hetostasya sA dravyapUjA sadyogAdibhAvAd dharmamAtraphalaiva samyagdarzanalakSaNazuddhadharmamAtraprApikaiva hiH pUrvavat athavA sAdhvRjukAdibhAvaH sAdhuH zobhanaH RjukAdibhAvaH sAnubandhasaMyamAdibhAvastathAvidhaparijJAnapraNidhAnAdhabhAvAd na jAyata ityrthH| taduktaM ca mahAmahopAdhyAyairdazamaSoDazakavRttau-prathamakaraNabhedena granthyAsannasya ca dharmamAtraphalaiveyaM sadyogAdibhAvAd anubandhAsiddhezca / / 8 / / saMprAptabIjasya pUjAto jAyamAnanijavIryollAsasya mAhAtmyamAha bhavaThiibhaMgo eso taha ya mahApahavisohaNo prmo| niyavIriyasamullAso jAyai saMpattabIyassa // 6 // akSaragamanikA-saMprAptabIjasya bhavasthitibhaGgo mahApathavizodhanazca tathA paramo nijavIryollAso jAyate // 6 // TIkA-saMprAptabIjasya samyagavAptatattvajijJAsAdidharmabIjasya bhavyasya pUjAto nijavIryollAso jAyate iti smbndhH| sa punaH kIdRzaH ? yathA bhavasthitibhaGago duHkhalakSaNasaMsAravAsasya bhaGgaH kSayo yataH syAt sa tathA, uktaM ca-'pattabIassa avaDDapuggalaparAvaTTakAlo' tti bhavacArakapalAyanakAlaghaNTAkalpa iti / mahApathavizodhanazca kadAgrahatyAgena mAdhyasthyAt samyagjJAnAdilakSaNamokSamArgavizodhakazca yathA syAt tathA tena prakAreNa paramaH atizayavAn eSa nijavIryollAso vIryAntarAyakarmakSayopazamajaH apUrvamAnasotsAho jAyate prAdurbhavatIti / / 6 / enameva vIryollAsaM stauti saMlaggamANasamao dhammaTThANaM pi biMti smynnnnuu| avagAriNo vi itthaTThasAhaNAo ya sammaM ti||10|| akSaragamanikA-ataH samayajJAH saMlagnamAnasaM dharmasthAnamapi bruvanti, atrApakAriNo'pi arthasAdhanAcca smygiti||10|| TIkA-yato bhavasthitibhano mahApathavizodhanazcAyaM nijavIryollAsaH ataH asmAt kAraNAt samayajJA gItArthA enaM saMlagnamAnasaM saMlagna pratibaddhaM mAnasam antaHkaraNavRttiryatra tadharmasthAnaM guNasthAnamapi bruvanti vyapadizanti na kevalaM kriyAsthAnamityaperarthaH, yasmAdatra samyaktvAvAptau dharmAdRte na kiJcit karaNIyaM bhAtIti na kevalaM svajanopakAryAdInAm apakAriNo'pi anarthakarturapi arthasAdhanAta prayojananiSpAdanAt Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] aSTamI pUjAvidhiviMzikA [ viMzatirvizikAH 'agAriNo'vi' pAThAntaramAzritya gRhasthasyApi ca uktasamuccaye iti hetoH saMlagnamAnasaM dharmasthAnaM yad bruvate tat samyak samIcInameveti ||10|| athopacArabhedAt pUjAbhedamAhapaMcaTThasavvabhe ovayArajutA ya hoi esa tti / jiNacauvIsAjogovayArasaMpattirUvA ya // 11 // akSaragamanikA -- paJcASTasarvabhedopacArayuktA ca bhavatyeSeti jinacaturviMzaterayogopacArasampattirUpA ca ||11|| TIkA-paJcASTasarvabhedopacArA paJcabhiH kusumAkSatagandhadhUpadIpaiH kriyata upacAraH pratipattiryatra sA paJcopacArA, saiva sanaivedyaphalajalA aSTopacArA upalakSaNAt snapanArcanavastravibhUSaNAdibhiH saptadazAdisarvabhedopacArayuktA ca bhavati jAyate eSA pUjA itirhetau yasmAd jinacaturviMzatyayogopacArasampattirUpA jinacaturviMzateH RSabhAdimahAvIraparyantajinezvarANAm ayogo viraho muktigamanAt, tasmAt tasyAH zrIjinacaturviMzateH upacArasampattirUpA upacAraH atadvati tadAropaH sa kriyate yAsu tAsAM jinendrapratimAnAm anantaroktapUjAlakSaNena vinayopacAreNa saMprAptirUpA bhAvataH sAkSAtkaraNarUpA prastutapUjA / taduktaM ca - " tattha ya paMcuvayArA kusumakkhayagaMdhadhuvadIvehiM / ", "kusumakkhayagaMdhapaIvadhuvane vejjaphalajalehiM puNo / aTThavihakammadalanI aDDavayArA havai pUA / savvovayArapUyA NahavaNaccaNavatthabhUsaNAihiM / phalabalidIvAIhiM naTTagIaArattiAhiM / / " (caityavandana mahAbhASya 206/11) athavA jAnudvayakaradvayottamAGgalakSaNaiH paJcAGgapraNipAtarUpo vinayo yatra sA paJcopacArA, eSaiva sapRSThavakSaudarA aSTopacArA, antaHpurahastyazvarathAdibhizca sarvaiH prakArairupacAro yasyAM sA sarvopacArA dazArNabhadranRpasyeva / taduktaM ca- "do jANU doNi karA paMcamayaM hoi uttamaMgaM tu", sisamuroyara piTThI do bAhU uruyA ya ahaMgA / / tathA " savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvavibhUie savvavibhUsAe savvAyareNetyAdi " / / 11 / / adhunA pUjAyAM dravyabhAvazaucamAha-- suddhaM ceva nimittaM davvaM bhAveNa sohiyavvaM ti / iya egaMtavisuddhA jAyai esA tahiTThaphalA // 12 // akSaragamanikA-- zuddhaM dravyaM nimittameveti bhAvena tathA zodhitavyamevamekAntavizuddhA jAyata eSTaphalA ||12|| TIkA - pUjAyAM zuddham anavadyaM nyAyopAttatvAd dravyaM puSpAdi nimittameva hetureva zubhabhAvaM prati / taduktaM pUjApaJcAzake--pavarehiM sAhaNehiM pAyaM bhAvovi jAyae pvro| iti hetoH bhAvena yathA vihitAnuSThAnameSA pUjA nirAzaMsabhAvena sadA kurvatAM bhavati caraNasya hetuH / tathA pUjAto manaH zAntistataH zubhadhyAnaM tato mokSa ityAdi bhAvanayA tathA tena prakAreNa zodhitavyaM viziSTazuddhimat kuryAt / evam uktaprakAreNa ekAntavizuddhA nitAntAnavadyA jAyate bhavati eSA pUjA iSTaphalA siddhiphaleti ||12|| zubhabhAvaM prati pUjAdisAmagrIlakSaNaM dravyaM nimittamuktam / sAmprataM jinendrapratimAlakSaNaM nimittamAha Jain Education international sayakAriyAi esA jAyai ThavaNAi bahuphalA kei / gurukAriyAi atre visiTThavihikAriyAe ya // 13 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH / aSTamI pUjAvidhiviMzikA [ 53 akSaragamanikA-svayaMkAritAyAH sthApanAyA eSA bahuphalA jAyate iti kecit, gurukAritAyA ityanye viziSTavidhikAritAyAzca / / 13 / / TIkA-svayam AtmanA kAritAyA nirmApitAyAH pratiSThApitAyAzceti zeSaH sthApanAyAH zrIjinendrapratimAyA eSA pUjA bahuphalA viziSTalAbhapradA jAyate bhavatIti kecidaacaaryaaH| gurukAritAyAH pitRpitAmahAdiniSpAditAyAH pratiSThApitAyAzca pUjA bahuphaleti anye svvytiriktaacaaryaaH| viziSTavidhikAritAyAzca dalaniSpattisthAnakhanyAdito jinoktaviziSTavidhipUrvakadalAnayanAdinA kAritAyA nirmApitAyAstathA mahAmahotsavAdiparassarapratiSThApitAyA jinendrapratimAyAH pUjA bhphletypre| taduktaM samyaktvaprakaraNe-garukAriyAi keha, anne sayakAriyAI taM biNti| vihikAriyAI anne, paDimAe pUaNavihANaM / / 1 // 13 // etAn sarvAn matAn vyavasthApayitumAha thaMDille vi ya esA maNaThavaNAe pasatthigA ceva / agAsagomayAihiM itthamullevaNAi hiyaM // 14 // akSaragamanikA-sthaNDile'pi caiSA manaHsthApanAyAH prshstikaiv| ittham AkAzagomayAdibhirupalepanAdi hitam / / 14 / / AstAM vidhikAritAdInAM jinendrabimbAnAM pUjA sthaNDile'pi zuddhabhUmimAtre'pi caH punararthe eSA ApanAyA antaHkaraNavRttinA kalpitAyA smRtipathamAnItAyA jinendramahorUpAyA vA mAnasyAH paJcanamaskAreNa vA sthApitAyA jinendrapratimAyAH prazastikaiva prazaMsAspadameva tthaabhaavpraadhaanyaat| itthaM bhAvapradhAnyAt AkAzagomayAdibhiH pRthivyAmaprAptapavitragomayavAlukAdibhirupAdAnakAraNabhUtaiH upalepanAdi cayopacayarUpeNa nirmApitAyAH zrI jinapratimAyAH pUjAkaraNaM hitaM zreyaskaram / yadi vA zrIjinendrabimbapratiSThitazrIjinagRhAdibhUmyAderupalepanaM taduparipuSpAdivikaraNaM ca phaladatvAd hitam / taduktaM ca nyAyAcAryaiH SoDazakavRttau-sthaNDile'pi zuddhasthAnamAtre'pyeSA manaHsthApanayA viziSTavidhisAmagrI vinA paJcanamaskArasthApanAmAtreNApi prazastAbhimatAtrAkAzagomayAdibhiH pavitrordhvasthagomayAdibhirupalepanAdi bhUmyAderhitaM tAvanmAtravidherapi phaladatvAditi / / 14 / / __ anantaroktanItyA''stAM svayaMgurvAdikAritAnAM pratimAnAM pUjA bahuphalA mAnasapratimAyA api pUjopalepanAdi hitamityatra hetumAha uvayAraMgA iha sovaogasAhAraNANa itttthphlaa| kiMci viseseNa tao savve te vibhaiyavva ti||15|| akSaragamanikA-ihopacArAGgAt sopyogsaadhaarnnaanaamissttphlaaH| kiJcidvizeSeNa tataH sarve te vibhaktavyA iti / / 15 / / TIkA-iha pUjAviSaye svayaMgurvAdikAritAH sarve pratimAbhedA upacArAGgAt vinayopacArakAraNAt sopayogasAdhAraNAnAm upayogo jidacaturviMzatermuktigamanenA'yogAd vinayopacArahetustridazezapUjitajinapratimeyaM bhavavanadavadagdhabhavyAnAM zrIjinendragatavItarAgatvasarvajJatvAdyadbhutaguNAnAM pradarzinI duritadalanI samyaktvazuddhakaraNI caraNapariNAmajananI yAvad nAgaketvAdInAmiva kaivalyotpAdanItyAdi mAnasaprANidhAnaM tena praNihitAnAM darzanavandanapUjAdikartRNAM sAdhAraNAnAM sarveSAm avizeSeNa iSTaphalA muktipradA vijnyeyaaH| nanu svayaMgurvAdikAriteSu Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] aSTamI pUjAvidhiviMzikA [viMzatirviMzikAH pratimAprakAreSu kiJcidvizeSaH abhyupagantavyaH, tathAvidhatAratamyatastAsAM pratimAnAM kriyamANapUjAbhedena pUjakopalabdheriti cet, na, kiJcidvizeSeNa kiJcidbhedaH svayaMgurvAdikAriteSu yadyabhyupagamyeta tarhi tena kiJcitkiJcidbhedena sarve nikhilAste pratimAprakArA vibhaktavyA vibhajanIyAH syuriti hetoH saMkhyAtItA bhedA abhyupagantavyA Apagheran, tatazcAnavastheti pUjakopayoga eveSTaphalaM prati hetuH, na tu prtimaabhedaastessaamupcaaraanggtvaaditi| athavA'tra pUjAviSaye upakArAGgAt svopayogasAdhAraNAnAmanuSThAnAnAM kiJcidvizeSeNeSTaphalA ete sarve'pi svayaMgurvAdikAritapratimApakSA yataH kriyAphalarUpaM karma sarvaM sarvasyopayogAnurUpaM na tu kiJcidviziSTanimittabhAvena niytN| tato yasya kasyacid yatkiJcit nimittabhAvenopakArakaM tattasya viziSTamiti sarve'pi svayaMgurvAdikAritapratimApakSA vibhaktavyA vibhajanIyAH, tathAhi--svakRtagurvAdikAritapratimAbuddhyA bhaktiprakarSajanane sarve'pi pakSAH samyak / rAgadveSajanane cA'samyak / taduktaM mahAmahopAdhyAyaiH pratiSThASoDazakavRttau __"ete sarve'pi pakSAH svopayogasAdhAraNAnAmanuSThAnAnAm uvayAraGgatti upakArAGgAnIti kiJcidvizeSeNeSTaphalAH karma hi sarvaM sarvasyopayogasadRzaM prazastaM na tu kasyacit kiJcijjAtyA pratiniyataM tato yasya yadupakArakaM tasya tadiSTamiti svakRtasthApanAdipakSAH sarve'pi vibhaktavyAH svakRtasthApanAdibuddhyA bhaktivizeSotpattau samIcInA mamatvakalahAdyutpattau cAsamIcInA itibhAvaH / itthaM ca ye gurvAdipratiSThApitatvaM sarvathA'nupayogIti vadanti ye ca vidhipratiSThApitatva eva nirbharaM kurvanti teSAmabhiprAyaM ta eva vidantIti kRtamativistareNa" ||15|| atha pUjAphalamAha evaM kuNamANANaM eyAM duriyakkhao ihaM jmme| paralogammi ya goravabhogA paramaM ca nivvaannN||16|| akSaragamanikA--evamenAM kurvANAnAmiha janmani duritakSayaH paraloke ca gauravabhogAH paramaM ca nirvANam / / 16 / / TIkA-evaM praNidhAnapUrvam enAM devapUjAM kurvANAnAM vidhAtRNAm iha asmin janmani bhave anantaraphalarUpeNa cittaprasAdAd duritakSayaHpApanAzaH paraloke pretya paramparaphalarUpeNa puNyAnubandhipuNyayogAt caH punararthe gauravabhogA gauravaM gurutvaM pUjyatvaM tena yuktA bhogA narendradevendrasukharUpAH paramaM ca sarvotkRSTaM phalaM nirvANam ajarAmaratvamiti / / 16 / / etadeva dRSTAntapurassaramAha ikaM pi udagabiMdU jaha pakkhittaM mhaasmuddmmi| jAyai akkhayameyaM pUyA vi jiNesu vijeyaa||17|| akSaragamanikA mahAsamudre prakSipta ekopyudakabinduryathA'kSayo jAyate evaM jineSu pUjApi vijnyeyaa||17|| TIkA-mahAsamudre svayaMbhUramaNasthAnIyamahodadhau prakSiptaH atisRSTa AstAM bhUrisaGkhyAka ekopyudakabindurjalalavo yathA dRSTAnte akSayaH zoSAbhAvAd avinAzI jAyate bhavati evam upanayArthe jineSu vizvavidhopakAriSu guNamahAsamudreSu viSayabhUteSu pUjApi saparyApi phalApekSayA puNyAnubandhipuNyahetutvAd akSayA anantaphalA mokSapradA vijJepA samavaseyeti / / 17 / / etadeva prakArAntareNAha Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH] aSTamI pUjAvidhivizikA [ 55 akkhayabhAve bhAvo milio tabbhAvasAhago niymaa| na hu taMbaM rasaviddhaM puNo vi taMbattaNamuvei // 18 // akSaragamanikA-akSayabhAve bhAvo militastadbhAvasAdhako niymaat| na khalu tAnaM rasaviddhaM punarapi tAmratvamupaiti / / 18| TIkA-akSayabhAve zrIjinasatkakSAyikavItarAgatvasarvajJatvAdibhAve bhAvo pUjakabhAvaH pUjyasvarUpAlambanAd militaH anuviddhaH samApattyA tadbhAvasAdhakaH zrIjinagatavItarAgatvAdibhAvaniSpAdako niyamAd bhvti| atrArtha vyatirekeNa dRSTAntamAha-na naiva khaluravadhAraNe tAnaM dhAtuvizeSo rasaviddhaM svarNarasamilitaM punarapi maharapi tAmratvaM tAmrasvarUpama upaiti praapnoti| zrIjinabhAvasvarNarasaviddhaM jIvAtmasvabhAvatAnaM puNyAnubandhipuNyasampadlAbhena jAyate'pratihataM shriijinbhaavsvrnnm| ekadA zrIjinabhAvasvarNIbhUtaM na punaH kadApi bhavati saMsAritAmrasvarUpeNetyarthaH / / 18 / / sAmprataM hetupurassaraM kartavyatayA pUjAmAha tamhA jiNANa pUyA buheNa sabbAyareNa kaayvaa| paramaM taraMDamesA jamhA saMsArajalahimmi // 16 // akSaragamanikA-yasmAt saMsArajaladhau paramaM taraNDameSA tasmAt jinAnAM pUjA budhena sarvAdareNa krtvyaa||16|| TIkA-yasmAt kAraNAt pUjAto jAyamAno bhAvaH akSayabhAvasAdhakatvena saMsArajaladhau bhavodadhau paramaM sarvotkRSTaM taraNDaM droNiH eSA anantaroktasvarUpA jinAnAM kSINarAgadveSANAM pUjA-saparyA tasmAt kAraNAd budhena-paNDitena sarvAdareNa kRtsnazraddhayA kartavyA vidhaatvyaa| taduktaM granthakRtaiva SoDazake--devaguNaparijJAnAt tadbhAvAnugatamuttamaM vidhinaa| syAdAdarAdiyuktaM, yattaddevatArcanaM ceSTam / / / 1 / / / / 16 / / upasaMharannAha evamiha davvapUyA lesuddeseNa daMsiyA smyaa| iyarA jaINa pAo jogAhigAre tayaM vucchaM // 20 // iti pUjAvidhiviMzikA aSTamI / / 8 / / __ akSaragamanikA-evamiha dravyapUjA lezoddezena darzitA smyaat| itarA yatInAM prAyastakAM yogAdhikAre vakSye // 20 // TIkA-evam uktanItyA iha prakaraNe dravyapUjA puSpAdidravyapradhAnapUjA lezoddezena saMkSiptavaktavyena darzitA nirUpitA samayAt shaastraat| itarA bhAvapUjA prAyo bAhulyena yatInAM sAdhUnAM takAM tAM bhAvapUjAM yogAdhikAre yogaprastAve vakSye nirUpayiSyAmIti ||20|| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamI zrAvakadharmaviMzikA navamI zrAvakadharmaviMzikA anantaraviMzikAyAM zrIjinapUjopadiSTA / pUjAto hi mohanIyakSayastato viratipariNAmastadvAn zrAvako'pIti zrAvakadharmo nirUpyate'tra viMzikAyAm / tasyAzceyamAdyA gAthAdhammovaggahadANAisaMgao sAvago paro hoi / bhAveNa suddhacitto nicaM jiNavayaNasavaNaraI // 1 // 56 ] akSaragamanikA -- dharmopagrahadAnAdisaMgataH paraH zrAvako bhavati / bhAvena zuddhacitto nityaM jinavacanazravaNaratiH // 1 // [ viMzatirviMzikAH TIkA -- dharmopagrahadAnAdisaMgataH - dharmopagraho jJAnAdyupaSTambhastadarthaM dAnam AdipadAt zIlatapaHprabhRtigrahastena saMgato yuktaH paraH zreSThaH zrAvakaH zramaNopAsako bhavati jAyate / bhAvena nizcayataH punaH zuddhacittaH tathAvidhamohanIya kSayopazamato maitryAdibhAvabhAvitAntaHkaraNastathA nityaM sarvadA jinavacanazravaNaratiH vItarAgavANI zuzrUSurbhavatIti ||1|| atha zrAvakaM lakSaNadvAreNa nirUpayannAha maggaNusArI saDDo pantravaNijjo kiyAparo ceva / guNarAgI sakkAraMbhasaMgao desacAritI // 2 // akSaragamanikA -- mArgAnusArI zrAddhaH prajJApanIyaH kriyAparo guNarAgI zakyArambhasaMGgatazca dezacAritrI ||2|| TIkA -- mArgAnusArI bhAvamArgaH samyagdarzanajJAnacAritralakSaNastamanusarati cAritramohanIyakSayopazamAt punaH kiMlakSaNaH ? zrAddho darzanamohanIyakSayopazamAd jinoktaM sarvaM niHzaGkaM satyaM zraddhatta iti vihitaanusstthaanrucirvaa| ata eva prajJApanIya upadezayogyo RjuprakRtikatvAt, punaH kathambhUtaH ? kriyAparaH vIryAntarAyakarmakSayopazamAt sAmAyikapratikramaNapauSadhopavAsAdivihitAnuSThAnarataH, punaH kIdRzaH ? guNarAgI audAryAdiguNadarzane'nurAgI zakyArambhasaGgatazca niSphalArambhavarjanena nijazaktiparasahAyAdiyogyo ya Arambhastena saGgato yuktaH caH samuccaye dezacAritrI dezato viratidharaH zrAvako bhavatIti || 2 || atha dezaviratimevAha--- paMca ya aNuvvayAI guNavvayAI ca huMti tinneva / sikkhAvayAI cauro sAvagadhammo duvAlasahA // 3 // akSaragamanikA -- paJca cANuvratAni guNavratAni ca bhavanti trINyeva zikSAvratAni catvAri / zrAvakadharmo dvAdazadhA // 3 // TIkA -- paJca saMkhyayA paJcaiva co'vadhAraNe aNuvratAni mahAvratApekSayA'NUni laghUni vratAni sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni zrAvakadharmavRkSamUlakalpAni tathA trINi trINyeva caH samuccaye guNavratAni dikparimANAdIni aNuvratopakArakANi tathA catvAri catvAryeva co'vadhAraNe zikSAvratAni zikSA'bhyAsazcAritradharmasya tadarthaM vratAni sAmAyikapauSadhAdIni dharmamahAdrumazAkhAsthAnIyAni uttaraguNAni bhavanti jAyante zrAvakasyeti zrAvakadharmo dezaviratiH dvAdazadhA mUlottarabhedAd dvAdazaprakAro'vagantavya iti zeSaH // 3 // anantaroktaH zrAvakadharmo nivRttipravRttirUpo'tha taM pariNAmalakSaNamAha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] navamI zrAvakadharmaviMzikA [ 57 eso ya suppasiddho sahAiyArehiM ittha tNtmmi| kusalapariNAmarUvo navaraM sai aMtaro neo||4|| akSaragamanikA-eSaH aticAraiH sahAtra tantre suprasiddhaH, kuzalapariNAmarUpo navaraM sadA''ntaro jJeyaH // 4 // TIkA---eSaH anantarokto dvAdazadhA zrAvakadharmo nivRttipravRttilakSaNo niraticArapAlanArtham aticArairvadhabandhacchavicchedAdibhiH parihArarUpeNa jJAtavyaiHsaha sArdham atra asmin maunIndre tanne siddhAnte suprasiddhaH atIva prtiitH| atha nizcayanayAbhiprAyeNAha-navaraM kevalaM rAgAdimalakSayAt kuzalapariNAmarUpaH zubhAdhyavasAyalakSaNaH sadA'navaratam AntaraH AdhyAtmikaH sarvaviratipratibandhakakarmakSayaGkaratvAt sarvatyAgapariNAmAvirbhAvakatvAcca bhAvazrAvakadharmo jJeyaH samavaseya iti / / 4 // kAlamAzrityaiSa kuzalapariNAmarUpo bhAvazrAvakadharmaH kadA''virbhavati? tadAha sammA paliya hutte'vagae kammANa esa hoi tti so vi khalu avagamo iha vihigahaNAIhiM hoi jahA // 5 // __ akSaragamanikA samyaktvAt karmaNAM palyapRthakatve'pagate eSa bhavatIti so'pi khalvapagama iha yathA vidhigrahaNAdibhirbhavati // 5 // TIkA-samyaktvAt bhImo bhImasena iti nyAyAt samyaktvaprApterUrdhvaM karmaNAM sthitisthitimatorabhedopacArAd jJAnAvaraNIyaprabhRtighAtikarmaNAM palyapRthakatve dviprabhRtinavaparyantasamayaprasiddhapalyopamakAlapramANasthiteH apagate kSaye sati eSaH anantaroktakuzalapariNAmarUpo bhAvazrAvakadharmo bhavati prAdurbhavati, itiH smaaptau| so'pi karmaNAm apagamaH kSaya iha maunIndrapravacane yathA zrIjinavaragaNadharairupadiSTaM tathA vidhigrahaNAdibhiH gurusakAzAd vidhinA zrAvakadharmasya grahaNapAlanAdibhirbhavati jaayte| idamuktaM bhavatianantaroktakuzalapariNAmaM vinA'pi vidhinA dezaviratigrahaNapAlanAdibhirapi ghAtikarmakSayAd dezaviratipariNAmaH prAdurbhavatIti // 5|| etadevAha gurumUle suyadhammo saMviggo ittaraM va iyaraM vaa| . giNhai vayAI koi pAlai ya tahA niraiyAraM // 6 // akSaragamanikA gurumUle zrutadharmaH ko'pi saMvigna itvaraM vetaraM vA gRhNAti vratAni pAlayati ca tathA niraticAram / / 6 / / . TIkA-gurumUle guruH saMvignagItArthastasya mUle pArthe, uktaM ca-gururgRhItazAstrArthaH parAM nisaGgatAM gtH| mArtaNDamaNDalasamo bhavyAmbhojavikAzane / / 9 / guNAnAM pAlanaM caiva tathA vRddhizca jaayte| yasmAtsadaiva sa gurubhavakAntAranAyakaH / / 2 / / zrutadharma AkarNitaH prathamato yatidharmastatkaraNe'samarthaH pazcAt zrAvakadharmaH ko'pi bhavyasattvaH saMvignastIvramokSAbhilASI bhavodvigno vA san itvaraM cAturmAsakAdirUpaM zikSAvratAni vA vikalpe itvaraM yAvajjIvaM prAyaH aNuguNavratAni gRhNAti svIkaroti vratAni pUrvoktarUpANi tadUrdhvaM pAlayati nirvahati caH samuccaye yathA gRhItAni tathA niraticAram akSuNNamanutiSThatIti // 6 // evaM vidhigrahaNAdibhirapi dezaviratipariNAmo jAyate na tu niyamAdityAhaviM. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] navamI zrAvakadharmaviMzikA [viMzatirvizikAH eso Thiio itthaM na u gahaNAdeva jAyaI niymaa| gahaNovariM pi jAyai jAo vi avei kammudayA // 7 // akSaragamanikA-eSa sthitita itthaM na tu grahaNAdeva niyamAjjAyate, grahaNoparyapi jAyate, jAto'pi karmodayAdapaiti / / 7 / / TIkA-eSa dvAdazadhA zrAvakadhaHsthitito maryAdAto vyavahArata iti yAvad ittham uktanyAyena vidhigrahaNAdibhiryato na naiva turavadhAraNe grahaNAdeva gurusakAze svIkAramAtrAdeva niyamAdavazyaM pariNAmarUpeNa jAyata aavirbhvti| grahaNoparyapi svIkArAdUrdhvamapi jAyate prakaTati prayatnapUrvakaparipAlanAt / ataH atrodyamo bhavati krtvyH| udyame satyapi nikAcitakarmodaye pratipatatItyAha--jAto'pi AvirbhUto'pi viratipariNAmaHkarmodayAt tathAvidhA'pratyAkhyAnAvaraNIyakaSAyodayAd apaiti-pratipatatIti / / 7 / / yata evam tamhA nicasaIe bahumANeNaM ca ahigygunnmi| paDivakkhaduguMchAe pariNaiyAloyaNeNaM c||8|| titthaMkarabhattIe susAhujaNapajjuvAsaNAe y| uttaraguNasaddhAe ittha sayA hoi jaiyavvaM // 6 // akSaragamanikA tasmAnnityasmRtyA'dhikRtaguNe ca bahumAnena, pratipakSajugupsayA pariNatyAlocanena ca ||8|| tIrthaMkarabhaktyA , susAdhujanaparyupAsanayottaraguNazraddhayA cAtra sadA bhavati yatitavyam / / 6 / / TIkA-yasmAt karmodayAdAvirbhUto'pi kuzalapariNAmarUpaH zrAvakadharmaH apaiti tasmAt kAraNAt gRhItA'NuvratAdernityasmRtyA sadA smaraNena yathA karmavivareNa prApitohamiyatI bhuvaM punarmA paptamiti, tathA'ghi kRtaguNe svIkRtasamyaktvAdiviratidharme bahumAnena bhAvapratibandhena prAptaguNaH sAnubandhaH syAditi, kiJcapratipakSajugupsayA mithyAtvA'viratyAdhudvignatayA pApapravRttipratirodho bhavediti, tathA pariNatyAlocanena mithyAtvaprANAtipAtAdivipAkaH paraloke nArakAdidAruNaduHkhopanipAtaH samyaktvavratAni cAzubhabhAvanirodhAt paramArthahatava iti vipAkavicAraNayA pApavicAro'pi viramediti, tathA tIrthaGkarabhaktyA'nupakRtaparahitaratazrIjinezvaraviSaye tadguNajJAnapUrvaM vinayopacAreNa pApavicArahetumohanIyakarmA'pi kSayaM yAyAditi, api casusAdhujanaparyupAsanayA bhAvayogiSu vaiyAvRttyena sadupadezAditaH prAptaguNaH sthairya vRddhiM ca prApnuyAditi, tathottaraguNazraddhayA cAdhikRtasamyaktvadezaviratyAdyapekSayottaraguNaH dezaviratisarvaviratyAdikastadabhilASarUpA''dareNa tathAhi-samyaktve sati aNuvratalipsayA'NuvrateSu satsu mahAvratAbhilASayA tatprAptiriha janmani bhAvibhaveSu vA syAditi atra nityasmRtyAdau sadA'navarataM yatitavyam abhyasitavyaM bhavati yujyate / / 8-6 / / etatphalanirUpaNapUrvamupadizannAha evamasaMto vi imo jAyai jAo vi na paDai kyaai| tA itthaM buddhimayA apamAo hoi kaayvo||10|| __ akSaragamanikA-evamasannapyayaM jAyate, jAto'pi na patati kadAcit tasmAdatra buddhimatA'pramAdo bhavati kartavyaH / / 10 / / TIkA-evam anantaroktanityasmRtyAditaH asannapi avidyamAno'pi ayaM kuzalapariNAmo jAyate Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikA: ] navamI zrAvakadharmaviMzikA [ 56 prAdurbhavati jAto'pi prAdurbhUto'pi na naiva patati bhraMzate kadAcit kasminnapi kAle tasmAt kAraNAd atra nityasmRtyAdau buddhimatA matimatA'pramAda udyamo bhavati yujyate kartavyo vidhAtavya iti ||10|| yogakSemArthaM vidhivizeSamAha atha nivasijja tattha saDUDho sAhUNaM jattha hoi saMpAo / ceiyagharA u jahiyaM tadannasAhammiyA ceva // 11 // akSaragamanikA -- nivasettatra zrAddhaH yatra sAdhUnAM bhavati sampAtazcaityagRhANi tu yasmin tadanyasAdharmikAzca // 11 // TIkA -- aprAptakuzalapariNAmasya prAptyarthaM prAptasya ca saMrakSaNArthaM nivased Avaset tatra grAmanagarAdau zrAddhaH zramaNopAsako yatra nivAsasthAne sAdhUnAM yatInAM bhavati jAyate sampAta AgamanaM tata eva sadupadezAdiprAptiriti caityagRhANi zrIjinabhavanAni punaryasmin grAmanagarAdau syuH tuH punararthe tata eva sAdhUnAmAgamanamiti tathA tadanyasAdharmikAzcaH svavyatiriktAnyasamAnadhArmikAzca zrAvakA yatra nivaseyustata eva pramAdAdiparihAreNa vaMzajAlamadhyasthachinnamUlasyApi vaMzasyeva sthitisthApakatA / uktaM ca uDDaguNehiM tullaguNehiM ca Nicca saMvAso / tagguNaThANociyakiriyApAlaNasai samAutto || 1 || ( yogazataka gA. 44) / / 11 / / sAmprataM dinakartavyatAmAha navakAreNa viboho aNusaraNaM sAvao vayAI me / jogo ciivaMdaNamo paccakkhANaM tu vihipuvvaM // 12 // akSaragamanikA -- namaskAreNa vibodhaH anusmaraNaM zrAvako vratAni me yogastu vidhipUrvaM caityavandanaM pratyAkhyAnaM || 12 | TIkA namaskAreNa paJcaparameSThinamaskArakriyAlakSaNamahAmantreNa paramamaGgalatvAttasyeti vibodho jAgaraNaM nidrAtyAga iti yAvat tataH anusmaraNaM cintanaM yathA zrAvakaH zrAddhohaM vratAni me'mukAni prANAtipAtaviramaNAdIni niyamAzcopalakSaNaM caitad jAtikuladevagurudharmadravyakSetrakAlabhAvAdicintanasya tato yogo vyApAro malamUtrAdyutsargazaucAdilakSaNo bhAvabAdhAparihAreNa cittasamAdhihetutvAd yadivA yogo dharmavyApArasta -. mevAha vidhipUrvaM jinagaNadharoktavidhAnapurassaraM caityavandanaM gRhacaitye pUjApurassaraM jinendrabimbavandanaM tathA tatraivA''kAroccAraNapUrvaM pratyAkhyAnaM namaskArasahitAdikaM vidheyaM tuH punararthe / AvazyakaM tu svabhUmikAnusAreNA'vazyakartavyatayA caityavandanAdinA gatArthatvAdanuktamapi grAhyamiti || 12|| dinakRtyamevAhataha ceIharagamaNaM sakkAro vaMdaNaM gurusagAse / paJcakkhANaM savaNaM jaipucchA uciyakaraNijjaM // 13 // akSaragamanikA - tathA caityagRhagamanaM satkAro vandanaM gurusakAze pratyAkhyAnaM zravaNaM yatipRcchocitakaraNIyam / / 13 / / TIkA - tathA samuccaye caityagRhagamanaM zrIsaMghajinAlaye gamanaM yAnam tatra gamanavidhi :- " savvAe iDDie savvAe dittIe savvAe juttIe savvasamudaeNaM" ityAdi samucitADambareNa pravacanaprabhAvanAhetutvAt / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanaanaamananewwwanmomanam 60 ] navamI zrAvakadharmaviMzikA [viMzatirviMzikAH pravezavidhistu "sacittadavvANaM viusaraNAe" ityAdi pnycaabhigmpuurvkm| satkAro jinendrapratimAyAH puSpAdyAbhUSaNaiH puujaa| vandanaM prasiddhavidhinA caityvndnm| tato gurusakAze suvihitAcAryAdipArdhe pratizrayAdau gamanaM dvAdazAvartAdivandanapUrvaM ca pratyAkhyAnaM svayaMgRhItasya namaskArasahitAdeH punargurusamakSavidhAnam / tataH zravaNam AkarNanaM zrIjinAgamasya sdbodhheturiti| tato yatipRcchA sAdhuzarIrasaMyamayAtrAnirvAhapRcchanam / tatra cocitakaraNIyaM vihitakartavyaM sAdhoglanitvAdau vaidyA''kAraNauSadhapradAnAdi vidheyamiti / / 13 / / kiJca aviruddho vavahAro kAle vihibhoyaNaM ca sNvrnnN| ceharAgamasavaNaM sakkAro vaMdaNAI y||14|| akSaragamanikA-aviruddho vyavahAraH kAle vidhibhojanaM ca saMvaraNaM caityagRhAgamazravaNaM satkAro vandanAdi ca / / 14 // TIkA-aviruddho vyavahAraH paJcadazakarmAdAnavarjanena rAjajAtikuladezAdyaviruddhAlpArambhikA vRttiH, anyathA dharmabAdhA pravacanahIlanA ca syaaditi| kAle madhyAhne dehArogyAdyanuguNe vA pratyAkhyAtatIritatvasamayalakSaNe vA vidhibhojanaM vidhinA'bhyavaharaNam / tadvidhizcAyaM-jiNapUyocitadANaM pariyarasaMbhAlaNA uciyakiccaM / ThANuvaveso ya tahA paccakkhANassa saMbharaNaM / / 1 / / caH samuccaye saMvaraNaM bhojanAnantaraM trividhAdyAhAragranthimuSTisahitAdipratyAkhyAnaM pramAdaparihAraphalaM vidheyam / tato'vasare caityagRhe jinAlaye AgamazravaNaM jinAgamAkarNanaM caityagRhe hi prAg AgamavyAkhyAnamabhavaditi AgamavyAkhyAnasthAnAntaropalakSaNArthaM caityagrahaNam, yadAha-jattha puNa anissakaDaM pUriti tahiM smosrnnN| pUriti samosaraNaM annAsai nissceiesuNpi| iharA logaviruddhaM saddhAbhaMgo ya saDDANaM ||1|| tato vikAle satkAraH pUjA vandanAdi ca jinendrapratimAnAmeva AdizabdA caityasambandhitatkAlocitaM kRtyAntaraM grAhyaM pratizrayAgamanaM sAdhuvandanAdi bhUmikaucityena SaDvidhAvazyakaM caH samuccaye ||14|| api ca jaivissAmaNamucio jogo nvkaarciNtnnaaiio|.. gihigamaNaM vihisuvaNaM saraNaM gurudevayAINaM // 15 // akSaragamanikA yativizrAmaNamucito yogo namaskAracintanAdiko gRhagamanaM vidhisvapanaM smaraNaM gurudevatAdInAm / / 15 / / TIkA-sandhyApratikramaNAnantaraM yativizrAmaNaM sAdhuzarIrasambAdhanamevaM vinayapratipattirapi syAditi ucitaH svabhUmikAyogyo yogo dharmavyApArastamevAha-namaskAracintanAdikaH paJcaparameSThinamaskAraprakaraNagranthAdiparAvartanAdilakSaNasvAdhyAyaprabhRtikaH / tato gRhagamanaM svavezmagamanaM tatra caucityena svajanAdibhyo dharmopadezadAnam tato vidhisvapanaM zayanakriyAvidhimevAha--smaraNaM manasi dhAraNam, keSAM ?gurudevatAdInAM guruNAM dharmadAyakAnAM devatAnAM cArhatsiddhAnAm AdizabdAdanyeSAM ca dharmopakArakANAM pratyAkhyAnAdInAM ca yadi vA zaraNaM gamanaM gurudevatAdIn NaM ca vAkyAlaGkAra iti / / 15 / / tathA abbaMbhe puNa viraI mohaduguMchA satattaciMtA y| itthIkalevarANaM taviraesuM ca bhumaanno||16|| akSaragamanikA-abrahmaNi punarviratiH, mohajugupsA svatattvacintA ca strIkalevarANAM tadvirateSu ca bahumAnaH / / 16 / / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] navamI zrAvakadharmaviMzikA [ 61 TIkA - abrahmaNi saMbhogalakSaNe punarvizeSe prAyeNa viratirviramaNaM durantakAma iti | mohajugupsA puMvedAdimohanIyatiraskAraH / yathA - yallajjanIyamatigopyamadarzanIyaM, bIbhatsamulbaNamalAvilapUtigandhi / tad yAcate'Ggamiha kAmakRmistadevaM; kiMvA dunoti na manobhavavAmatA sA // | 1 || tathA svatattvacintA vastutattvacintA, yathA zuddho'haM buddhohamityAdicintanaM caH samuccaye yadi vA svatattvacintA ca strIkalevarANAM strIzarIrANAM satatAzucizrAvacintanam / tadvirateSu abrahmavirateSu jambUkumAravajrasvAmisthUlabhadrasudarzanazreSThivijayavijayAprabhRtiSu sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAsu bahumAno bhAvapratibandhaH / yathA - dhanyAste bhuvi ye nivRttamadanA dhig duHkhitAn kAminaH / ityAdi || 16 || punarvidhivizeSamAha-- suttaviddhassa puNo suhumapayatthesu cittavinnAso / bhavaThiinirUvaNe vA ahigaraNodasamacitte vA // 17 // akSaragamanikA ---- suptavibuddhasya punazcittavinyAso sUkSmapadArtheSu bhavasthitinirUpaNe vA'dhikaraNopazamacitte vA // 17 // TIkA -- suptavibuddhasya nidrApagame jAgrataH zrAvakasya punarvizeSe cittavinyAso mAnasAvezanaM cintanamiti yAvat sUkSmapadArtheSu karmAtmapariNAmAdiSu bhavasthitinirUpaNe saMsAraduHsthatAvicAraNe vA taduktaM ca-raGko rAjA nRpo raGkaH, svasA jAyA janI svasA / duHkhI sukhI sukhI duHkhI; yatrAsau nirguNo bhavaH // 1 // adhikaraNopazamacitte vA'dhikaraNAni kalahAH kRSyAdIni vA teSAmupazamAya nivartanAMya yaccitaM tattathA tatra yathA kathaM kadA vA me'dhikaraNopazamacittaM bhaviSyati, vAzabdau vikalpArtho ||17|| cittavinyAsaviSayamevAha-- AuyaparihANIe asamaMjasaciTThiyANa va vivAge / khaNalAbhadIvaNAe dhammaguNesuM ca vivihesu // 18 // akSaragamanikA -- AyuH parihANau asamaJjasaceSTitAnAM vA vipAke kSaNalAbhadIpanAyAM dharmaguNeSu ca vividheSu cittavinyAsaH // 18 // TIkA - AyuH parihANau pratikSaNamAvIcimaraNenA''yuSkakSayalakSaNAyAM cittavinyAsa iti sarva yojyam, asamaJjasaceSTitAnAM vA vipAke asadAcaritAnAM prANAtipAtAdInAM vA vipAke narakAdidAruNaduHkhaphaladAyake cittavinyAsaH / tathA kSaNalAbhadIpanAyAM kSaNaH suSamAdyapekSayA duHSamAyAmAyuSkAlaH stokastasmin yaH adbhuta ArAdhanAlAbhaH azubhakarmanirjarAvipulapuNyAnubandhipuNyopArjanalakSaNastasya dIpanA prakAzanA yathA'lpakAlikI sAdhanA sArbadikaM ca sukhamiti pramAdo na zreyase, yadi vA taDillateva durlabhaH kSaNaH avasaro mokSasAdhanAyAstasya lAbho yugazamilAnyAyena kaSTAt prAptistasya dIpanA pUrvavat tasyAM cittavinyAsaH / yathoktam mANussakhettaM jAI kularUvArogaAuyaM buddhI / savaNoggahasaddhA saMjamo ya logammi dulahAI // 1 // dharmaguNeSu jJAnAdiguNeSu ca vividheSu bahuprakAreSu yathA'tra janmani nirmalayazaH prAptiH pretya dharmAvAptistataH svargaH apavargazca tatra cittavinyAsaH / yaduktaM ca jIvaMtassa iha jaso, kittI ya mayassa parabhave dhammo / saguNassa nigguNassa ya, ayaso'kittI ahammo a || 1 ||18|| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] navamI zrAvakadharmaviMzikA [viMzatirvizikAH tathA bAhagadosavivakkhe dhammAyarie ya ujjyvihaare| emAicittanAso saMvegarasAyaNaM deyaM // 16 // akSaragamanikA-bAdhakadoSavipakSe udyatavihAre ca dhrmaacaarye| evamAdicittanyAsaH saMvegarasAyaNaM dadAti / / TIkA-bAdhakadoSavipakSe bAdhyate cyAvyate dharmAnuSThAnAt puruSo yai rAgAdidoSaisteSAM vipakSaH pratipakSabhAvanArUpastatra cittvinyaasH| tathAhi-rAgaH anityabhAvanayA. dveSo maitrIbhAvanayA, krodhaH kSamayA mAno mArdavena, mAyA''rjavena, lobhastaSTayA, mohazca vivekena sukhaM jIyata ityatra cittanyAsaH kartavyaH / tathA dharmAcArye samyaktvadAtari gurau kIdRze ? udyatavihAre AgamAnusAriNIcaryAvati yadi vA''tmagate udyatavihAre cittavinyAsaH,yathA--icche veyAvaDiyaM, gurumAINa mahANubhAvANaM / jesiM pabhAveNeyaM, pattaM taha pAliyaM ceva // 1 // tesiM namo tesiM, bhAveNa puNo vi ceva tesiM nmo| aNukkayaparahiyarayA, je evaM deMti jIvANaM / / 2 / / tathA--kaiyA hoi so vAsaro u giiysthgurusmiivmmi| savvaviraI pavajjia viharissAmi ahaM jammi / / 1 / / evamAdicittavinyAsaH evam uktaprakAreNAdipadAt svagatapramAdanindAgrahastatra cittnyaasH| enameva phaladvAreNAha-saMvegarasAyanaM saMvego bhavanirvedo mokSatIvrAbhilASo vA sa eva rasAyanam ajarAmaratvahetutvAt taM dadAti prayacchati / ayaM bhAvaH-anantaroktacintanataH saMvego jAyata iti / / 16 / / upasaMharannAha gose bhaNio ya vihI iya aNavarayaM tu citttthmaannss| paDimAkameNa jAyai saMputro crnnprinnaamo||20|| ___ iti zrAvakadharmaviMzikA navamI / / 6 / / akSaragamanikA--prAtarbhaNitazca vidhiH, evamanavarataM tu ceSTamAnasya pratimAkrameNa jAyate caaritrprinnaamH||20|| TIkA-prAtaH pratyuSasi bhaNito nirUpita eva co'vadhAraNe vidhiH zrAvakANAM vihitAnuSThAnalakSaNaH / evam anantaroktaprakAreNa anavarataM satatameva turavadhAraNe ceSTamAnasya vidadhAnasya pratimAkrameNa vakSyamANalakSaNena jAyate prAdurbhavati sampUrNaH akhaNDaH cAritrapariNAmaH bhavavirahabIjabhUtaH sarvaviratipariNAmaH atraiva janmani parabhave vA / / / 20! Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] dazamI zrAvakapratimAviMzikA dazamI zrAvakapratimAviMzikA anantaraviMzikAyAM yaduktaM pratimAkrameNa jAyate sampUrNazcAritrapariNAma ityatra viMzikAyAM zrAvakapratimA nirUpyante / tatra pratimAnAmanirdezikA''dyA gAtheyam daMsaNavayasAmAiyaposahapaDimA abaMbhasaccitte / AraMbhapesa uddivajjae samaNabhUe ya // 1 // akSaragamanikA darzana-vrata-sAmAyika - pauSadha-pratimA'brahma-sacittA''rambha-praiSyoddiSTavarjakaH zramaNabhUtazca || 1 || TIkA - darzanaM samyagdarzanaM, vratAni cA'NuvrataguNavratAdIni, sAmAyikaM ca samatAsAdhanaM sAvadyetarayoganivRttipravRttilakSaNaM, pauSadhaM cA'STamIcaturdazyAdidinavidheyopavAsAdi, pratimA ca kAyotsargaH, etadviSayakapratimeti sarvatra yojyam / etAzca paJcA'pi pratimA vidheyatvAd vidhirUpA avaseyAH / ataH paraM paJca pratimAstattadviSayavarjanAnniSedharUpA jJAtavyAH, tathAhi -- abrahma cA'brahmacaryaM sacittaM sacetanadravyamiti samAhAradvandvAd abrahmasacittam, Arambhazca svayaM kRSivANijyAdikaraNaM, praiSazca praiSyadvArA kRSyAdikAraNam, uddiSTaM cAtmAnamuddizya sacittaM sadacittIkRtaM pakvaM vA yo varjayati saH abrahmasacittA''rambhapraiSoddiSTavarjakaH pratimA, pratimApratimAvatorabhedopacArAd etadvarjanaviSayAH pratimAH samavaseyAH / evamuttaratrApi bhAvanIyam / tathA-zramaNaH sAdhuH sa iva yaH sa zramaNabhUtaH caH samuccaye / sarvatra darzanavratAdipadeSu pratimAzabdo yojyaH, tathA ca darzanapradhAnA pratimA darzanapratimA / evameva vratapradhAnA vratapratimA / evamuttaratrApi neyam ||1|| athAsAM jJAnopAyamAha eyA khalu ikkArasa guNaThANagabheyao muNeyavvA / samaNovAsagapaDimA bajjhANuTThANaliMgehiM // 2 // [ 63 akSaragamanikA -- etAH khalvekAdaza guNasthAnakabhedato bAhyAnuSThAnaliGgaiH zramaNopAsakapratimA muNitavyAH // 2 // TIkA- - etA anantaroktA eva khaluravadhAraNe ekAdaza saGkhyayA zramaNopAsakapratimA jJAtavyA iti sambandhaH / guNasthAnaka bhedato dezaviratasyaikameva paJcamaguNasthAnaM tathApi tadapAntarAlabhUmikApekSayA pratimAkrameNa vA vizuddhitAratamyasUcakA vA kramaza AtmotthAnasUcakA bhedAstaiH, bAhyAnuSThAnaliGgaizca bAhyaistattatpratimAyogyairvakSyamANaiH zuzrUSAdibhirliGgaizcitraiH zramaNopAsakapratimAH zramaNopAsakaH zrAvakastasya pratimAH pratijJA abhigrahavizeSA iti yAvad muNitavyA boddhavyA iti // 2 // etadevAha -- sussUsAI jamhA daMsaNapamuhANa kajjasUya tti / kAyakiriyAi sammaM lakukkhijjai ohao paDimA // 3 // akSaragamanikA ---- yasmAt zuzrUSAdaya oghato darzanapramukhANAM kAryasUcakA iti kAyakriyayA samyag lakSyate pratimA || 3 // TIkA -- yasmAt kAraNAt zuzrUSAdayaH zravaNecchAdharmarAgAdaya oghataH sAmAnyena darzanapramukhANAM Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] dazamI zrAvakapratimAviMzikA [ viMzatirvizikAH samyagdarzanavratAdInAM kAryasUcakAH phalAbhivyaJjakA iti hetoH kAyakriyayA tattva zravaNadevagurvAdivaiyAvRtyAdilakSaNayA dehaceSTayA samyak samIcInatayA lakSyate jJAyate pratimA pUrvoktasvarUpA darzanAdiketi / ata eva pratimApaJcAzake bondI pratimetyuktaM bondIhetukatvAt kriyAbhivyaDyAnAm pratimAguNAnAmiti // 3 // atha darzanapratimAmAha sussUsa dhammarAo gurudevANaM jhaasmaahiie| veyAvacce niyamo daMsaNapaDimA bhave esA // 4 // akSaragamanikA ---- zuzrUSA dharmarAgo yathAsamAdhinA gurudevAnAM vaiyAvRttye niyamo darzanapratinA bhavedeSA // 4 // TIkA -- granthibhedena tattve tIvrabhAvAt zuzrUSA tattvatzravaNecchA tathA dharmarAgo'hiMsAlakSaNe dharme cetso'nubndhH| tathA yathAsamAdhinA zaktyanurUpaM yathA samAdhivyAghAto na syAttathA gurudevAnAM caityasAdhUnAm devasvarUpaprakAzakatvAd vivakSayA gurUNAM pUjyataratvakhyApanArthaM gurupadasya pUrvanipAto vaiyAvRttye vyAvRttakarmaNi pratipattivizrAmaNAdisevAyAmiti yAvad niyamaH avazyakartavyatayA svIkAro darzanapratimA darzanaM prazamAdiguNasamyagdarzanaM tasya pratimA pAlanAbhigraho yAvadekamAsaM bhaved jAyeta eSA prathamA darzanapratimA / idaM tvatra dhyeyam pratimAsvIkArataH prAgapi zrAvakasya darzanamohanIyakarmakSayopazamAt samyaktvaM bhavatyeva tathApi pratimArAdhanakAle zaGkAdidoSarAjAbhiyogAdyapavAdavarjitatvena tathAvidhasamyagdarzanAcArapAlanAbhyupagamena ca pratimAtvaM saMbhAvyate / taduktaM ca sammadaMsaNasaMkAIsallapAmukkasaMjuo jo jantu / saguNavippako esA khalu hoi paDhamA u || 1 || ( upAsakadazAvRttau ) atha dvitIyAmAha - paMcANuvvayadhArittamaNaiyAraM vaesu pddibNdho| vayaNA tadaNaiyArA vayapaDimA suppasiddha tti // 5 // akSaragamanikA -----anaticAraM paJcANuvratadhAritvaM vrateSu pratibandho vacanAttadanaticArAd vratapratimA suprasiddheti // 5 // TIkA - anaticAraM vadhabandhAdisupratItAticArANAM varjanaM mahatA prayatnena yathA syAttathA paJcANuvratadhAritvaM sthUlaprANAtipAtAdiviramaNanirvAhakatvaM tathA vrateSu sthUlaprANAtiSAtAdiviramaNarUpeSveva pratibandha uttaraguNabahumAnapUrvikA prItiH, vacanAt zrIjinoktAt tadanaticArAd vrataviSayakAticArAbhAvAcca vratapratimA vratapradhAnA dvitIyA zrAvakapratimA suprasiddhA supratItA / ayaM vizeSa : asyAM pratimAyAM prathamapratimoktamanuSThAnaM niravazeSamapi kartavyam / taduktaM copAsakadazAvRttau - daMsaNapaDimAjuttA pAlento'Nuvva niraiyAre / aNukaMpAiguNajuo jIvo iha hoI vayapaDimA || 1 || tRtIyAyAM tu pratimAyAM prathamAdvitIyApratimAdvayoktamapyanuSThAnaM vidheyam, evaM yAvadekAdazyAM pUrvapratimAdazakoktaM sarvamapyanuSThAnaM karaNIyamiti / tathA prathamapratimAyAM kAlamAnameko mAsa uktameva / asyAM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 65 viMzatirviMzikAH ] dazamI zrAvakapratimAviMzikA dvitIyAyAM tu dvau mAsau, tRtIyAyAM trayo mAsA evamuttaratrApi pratipratimAM mAsavRddhyA yAvadekAdazyAM pratimAyAmekAdaza mAsA utkRSTaM kAlamAnaM, jaghanyataH punarekAdazApi pratimAH pratyekamantarmuhUrtAdimAnA eva, tacca maraNe vA pravrajitatve vA sambhavati, nAnyatheti jJeyam / / 5 / / atha tRtIyAmAha taha attavIriullAsajogao rytsuddhidittismN| sAmAiyakaraNamasai sammaM saamaaiyppddimaa||6|| akSaragamanikA--tathA AtmavIryollAsayogataH asakRt samyag rajatazuddhidIptisamaM sAmAyikakaraNaM sAmAyikapratimA / / 6 / / TIkA tathA samuccaye,AtmavIryollAsayogato vIryAntarAyakarmakSayopazamAd yad AtmavIryaM svajIvabalaM tenollAsa utsAho guNArAdhanArthaM tasya yogato vyApAreNa asakRd bahuzaH samyag yathAvidhi rajatazuddhidIptisamaM rajataM dhAtuvizeSastacchuddhiranavadyatA tata eva dIptiH kAntistayA samaM tulyam aticAraparihAreNa yathAvidhisevanAd vizuddhimatvAcca, sAmAyikakaraNaM sAmAyikaM sAvadyetarayoganivRttipravRttilakSaNaH anuSThAnavizeSo muhUrtAdikAlAvadhikaM tasya karaNaM vidhaanm| zrAvakasya paramaguNasthAnametad yataH sAmAyike kRte sati zramaNa iva zrAvako bhnnitH| evaM sAmAyikapratimA tRtIyA sAmAyikapradhAnA pratimA yAvat trIn mAsAn / uktaM ca varadaMsaNajuo sAmAiyaM kuNai jo tisnyjhaasu| ukkoseNa timAsaM esA sAmAiyappaDimA / / 1 / / (upaaskdshaavRttau)||6|| atha caturthImAha posahakiriyAkaraNaM pavvesu tahA tahA suparisuddhaM / jaibhAvabhAvasAhagamaNaghaM taha poshppddimaa||7|| akSaragamanikA--tathA parvasu tathA tathA'naghaM yatibhAvabhAvasAdhakaM suparizuddhaM pauSadhakriyAkaraNaM pauSadhapratimA ||7|| TIkA tathA samuccaye parvasu aSTamIcaturdazyAdiSu tathA tathA tena tena prakAreNa anaghaM niSpApaM yatibhAvabhAvasAdhakaM yatiH sAdhustasya bhAvaH sarvaviratipariNAmastasya bhAvataH paramArthataH sAdhakaM niSpAdaka suparizuddha yathAvidhi niraticAraM pauSadhakriyAkaraNaM puSNAti dharmamiti pauSadhaM caturvidhAhArazarIrasatkArA'brahmasAvadhavyApAraparihArarUpamanuSThAnaM tasya kriyA paripUrNapAlanAtmikA na punaranyatareNApi prakAreNa parihInA tasyAH karaNaM vidhAnaM caturthI pauSadhapradhAnA pauSadhapratimA jnyeyaa| taduktaM copAsakadazATIkAyAm-puvvodiyapaDimAjuo pAlai jo posahaM tu sNpunnnnN| aTThamIcauddasAisu cauro mAse cautthI sA / / 9 / / |7|| atha paJcamImAha pancesu ceva rAI asinnaannaaikiriyaasmaajutto| mAsapaNagAvahi tahA paDimAkaraNaM tu tappaDimA // 8 // asiNANa viyaDabhoI mAliyaDo rttibNbhmaannenn| paDivakkhamaMtajAvAisaMgao ceva sA kiriyA // 6 // akSaragamanikA-parvasvevA'snAnAdikriyAsamAyukto mAsapaJcakAvadhi rAtriM tathApratimAkaraNaM tu vi.6 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] dazamI zrAvakapratimAviMzikA [viMzatirviMzikAH tatpratimA / / 8 / / asnAno vikaTabhojI mutkalakaccho rAtrAvabrahmamAnena pratipakSamantrajApAdisaMGgatazca sA kriyA ||6|| TIkA-parvasveva aSTamIcaturdazyAdiSveva pauSadhadineSu asnAnAdikriyAsamAyukto vakSyamANA'snAnavikaTabhojyAdikriyAsamanvito mAsapaJcakAvadhi yAvat paJca mAsAn rAtriM nizAmekAM catuSpathAdau tathApratimAkaraNaM vakSyamANaprakAreNa pratimA kAyotsargastasya karaNaM vidhAnameva turavadhAraNe tatpratimA pratimApratimA paJcamI sthirasattvasya jJAninaH aNuvrataguNavratazikSAvratavataH shrmnnopaasksy| taduktaM copAsakadazAvRttI sammamaNuvvayaguNavayasikkhAvayaM thiro ya nANI ya aTThamI cauddasIsuM paDimaM ThAegarAiyaM / / 1 / / pratijJAtAmasnAnAdikriyAmAha asnAnaH pratimAdineSu snAnaparivarjakaH, tathA vikaTabhojI pratimAvarjeSvapi divaseSu rAtribhojanatyAgena prastutapratimAyAM tu vikaTe divA bhuGkta iti, tathA mauliyaDo prAkRtatvAd mutkalakaccha: pratimAdineSu abaddhaparidhAnakacchaH kacchAM nAropayatItyarthaH, tathA pratimAvarjeSu divaseSu rAtrau niziabrahmamAnena saMbhogaparimANena saGgata iti vakSyamANamatrApi yojym| ayaM bhAvaH-atra tu pratimAyAM pratimArAtriSu pauSadhapratimAgatA'brahmaparihArAt pratimAvarjAsvapi rAtriSu abrahmaparimANena yukto jnyeyH| uktaM copAsakadazAvivaraNe-rAiM parimANakaDo paDimAvajjesa diyahesa || tathA pratipakSamantrajApAdisaGgataH abrahmaNa pratipakSaH pratIpo viruddhaH pakSaH sahAyo brahma tadeva brahmacaryaM tadrakSArtha mantro yathA 'OM namo baMbhavayadhArINaM' ityAdirUpastasya jApaH punaHpaunyena smaraNam AdipadAt strIdehAzucibhAvanAdigrahastena saMgato yukto jIvAjIvAditattvajJaH zramaNopAsako bhavati / kriyAkriyAvatorabhedopacArAt sA'nantaragAthoktA'snAnAdikA kriyA'nuSThAnarUpA jnyeyaa| prasaGgataH kAyotsarge sthito yad dhyAyati taducyate-lokapUjyAn jinAn jitakaSAyAn anyadvA jinApekSayA nijakAmakrodhAdidoSapratyanIkaM kaamnindaakssaantiprbhRtikm| taduktaM copAsakadazAvRttau jhAyai paDimAe Thio tiloyapujje jiNe jiyksaae| niyadosapaccaNIyaM aNNaM vA paJca jA mAsA ||1||8-6 // atha SaSThImAha evaM kiriyAjutto'baMbhaM vajei navaraM rAiM pi| chammAsAvahi niyamA esA u abaMbhapaDimatti // 10 // akSaragamanikA-evaM kriyAyuktaH abrahma varjayati kevalaM rAtrAvapi SaNmAsAvadhi niyamAdeSA tvabrahmapratimeti / / 10 / / TIkA-evaM pUrvoditaguNavAn kriyAyuktaH asnAnAdikriyAsamanvitaH sthiracitto vijitamohanIyazcA'ta eva abrahma maithunaM varjayati pariharati navaraM prAkRtatvAt punararthaM vizeSadyotakam, tathAhi-pUrvasyAM hi pratimAyAM divasa eva maithunaM pratiSiddhamAsIt asyAM tu divApi rAtrAvapi rajanyAmapi sarvathetyarthaH SaNmAsAvadhi yAvat SaNmAsAn niyamAdavazyaMtayA'ta evAtra visrotasikAhetUnAM zrRGgArakathAvibhUSotkarSAdInAmapi pratiSedhaH kRtH| uktaM copAsakadazATIkAyAm puvvodiyaguNajutto visesao vijiyamohaNijjo y| vajjai abambhamegantao ya rAI pi thiracitto / / 1 / / siGgArakahAvirao itthIe samaM rahasi no tthaaii| cayai ya aippasaGgaM tahA vibhUsaM ca ukkosaM / / 2 / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] dazamI zrAvakapratimAviMzikA [ 67 eSA'nantaroktasvarUpaiva turavadhAraNe abrahmapratimA abrahmavarjanapradhAnA pratimA itiH samAptau / / 10 / / athAbrahmaNo varjanameva prasaGgena vizeSato nirUpayati jAvajIvAe vi hu esA'baMbhassa vajaNA hoi / evaM ciya jaM citto sAvagadhammo bhupgaaro||11|| akSaragamanikA--evameva yAvajjIvatayApi khalveSA'brahmaNo varjanA bhavati yaccitraH zrAvakadharmo bahuprakAraH / / 11 // TIkA-evameva anantaroktanItyaiva yAvajIvatayApi-yAvajjIvaM prANadhAraNaM tasya bhAvo yAvajjIvatA tayApi na kevalaM SaNmAsAvadhItyaperarthaH, hu prAkRtatvAt sambhAvanAyAm eSA granthakArahRdayasthA abrahmaNo maithunasya varjanA pariharaNA bhavati jAyate yad yasmAt citraH adbhutaH zrAvakadharmaH zramaNopAsakadharmo bahuprakAraH anekavidha iti / / 11 / / atha saptamImAha evaMviho u navaraM sacittaM pi parivajae savvaM / satta ya mAse niyamA phAsuyabhogeNa tappaDimA // 12 // akSaragaminakA--evaMvidhastu kevalaM prAsukabhogena sacittamapi sarvaM parivarjayati sapta ca mAsAn niyamAt tatpratimA / / 12 / / TIkA-evaMvidhaH anantaroktaSaSThIpratimAguNavAneva turavadhAraNe navaraM prAkRtatvAt kevalaM prAsukabhogena acetanAzanAdyabhyavahAreNa sacittamapi na kevalamabrahma sacetanAzanAdikamapi sarvaM niravazeSaM parivarjayati pariharati yAvat sapta ca mAsAn niyamAd avazyaMtayA tatpratimA sacittavarjanA pratimA saptamIti / / 12 / / sacittaparihArameva prasaGgena vizeSata Aha jAvajIvAe vi hu esA sacittavajjaNA hoi| evaM ciya jaM citto sAvagadhammo bhupgaaro||13|| akSaragamanikA-evameva khalveSA sacittavarjanA yAvajIvatayApi bhavati yat citraH zrAvakadharmo bahuprakAraH // 13 // TIkA-evameva anantaroktaprakAreNaiva hu prAkRtvAt sambhAvanAyAm eSA granthakArahRdayasthitatvAt pratyakSA sacittavarjanA pUrvoktasvarUpA yAvajIvatayApi yAvatkathikamapi bhavati yad yatazcitraH pUrvavat zrAvakadharma upAsakadharmo bahuprakAraH pUrvavaditi / / 13 / / athASTamImAha evaM ciya ArambhaM vajai sAvaJjamaTThamAsaM jaa| tappaDimA pesehi vi appaM kArei uvutto||14|| akSaragamanikA--evameta sAvadyamArambhaM varjayati yAvadaSTa mAsAn upayuktaH preSyairapyalpaM kArayati // 14 // TIkA-ekmeva adhastanIpratimoktAnuSThAnaM vidadhAna eva sAvadyArambhaM karmabandhakAraNaM kRSivANijyAdikaM svayaM karaNato varjayati pariharati yAvadaSTa mAsAn aSTamAsAvadhi tAvad vRttinimittam upayuktaH Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] dazamI zrAvakapratimAviMzikA [viMzatirviMzikAH tathAvidhatIvrapariNAmarahitaH praiSyairapi karmakarairapi alpaM stokaM sAvadyArambhaM kArayati vidhaapyti| nanu svayaM karaNataH sAvadyArambhaM pariharan karmakaraiH kArayan nirdayatA tadavasthaiveti cet, satyaM tathApi svaparo kAraNajanyA yA hiMsA sA svayamakaraNataH parihRtA bhavati yataH stokopi sAvadhaparihAraprArambha ulbaNavyAdheH stokakSaya iva hitakara eva bhavatIti / / 14 / / atha navamImAha tehiM pi na kAreI navamAse jAva pesapaDima ti| puboiyA u kiriyA savvA eyassa savisesA // 15 // akSaragamanikA-tairapi na kArayati nava mAsAn yAvat praissprtimeti| pUrvoditA tu kriyA sarvaitasya savizeSA / / 15|| TIkA-putrabhrAtrAdiSu nyastakuTumbAdikRtyabhAra IzvaraH santuSTo vA dhanadhAnyAdiSu alpAbhiSvaGgatayA cAstAM svayaM tairapi praiSyairapi na naiva kArayati vidhApayati gurukAn sAvadhAn kRSyAdInArambhAn / anenA''sanadApanAdilaghuvyApArANAmaniSedhaH praapyte| nava mAsAn yaavdvdhi| eSA'nantaroktasvarUpA navamI praiSapratimA iti evm| atra vizeSamAha-pUrvoditA adhastanIpratimoditA tuH punararthaH kriyA anuSThAnalakSaNA sarvA niravazeSA etasya navamIpratimArAdhakazrAvakasya savizeSA sAdhiketi / / 15 / / atha dazamImAha uddivAhArAINa vajaNaM ittha hoi tppddiyaa| dasamAsAvahi sajjhAyajhANajogapahANassa // 16 // akSaragamanikA--svAdhyAyadhyAnayogapradhAnasyoddiSTAhArAdInAM varjanamatra daza mAsAvadhi bhavati tatpratimA / / 16 / / TIkA-svAdhyAyadhyAnayogapradhAnasya svAdhyAyazca vAcanApracchanAdilakSaNo dhyAnaM ca dhAdi svAdhyAyadhyAne ta eva yogo dharmavyApAraH pradhAnaH pramukho yasya sa tathA tasya uddiSTAhArAdInAm AstAM zeSasAvadhayogasya, uddiSTaM tameva prastutapratimAsamArAdhakazrAvakamuddizya kRtamAhArAdi azanapAnAdikamAdau yeSAM khAdimAdInAM tAni tathA teSAmapi yad varjanaM parihAraH atra prastutapratimAyAM daza mAsAvadhi daza mAsAn yAvat tad uddiSTAhAravarjanapradhAnA pratimA dazamI bhavati jaayte| ayaM tu vizeSa :-etatpratimApratipattA punaH kazcit kSuramuNDitamastako bhavati zikhAM vA zirasi ko'pi dhaaryti| tathA tatra pratimAyAM sthitaH sAdhUpAsanAparaH sUkSmapadArtheSu nityalipsaH san pUrvaM bhUmyAdau yat suvarNAdikaM dravyaM nikSiptaM tatpRcchatAM putrAdInAM yadi jAnAti tarhi kathayati, akathane vRttivicchedaaptteH| atha naiva jAnAti tato brUte-naivAhaM kimapi jaanaamiiti| etAvanmuktvA nAnyatkimapi tasya gRhakRtyaM kartuM kalpata iti taatprym|| yaduktaM copAsakadazAvRttau dasamA puNa dasa mAse uddiTTakayaMpi bhatta navi bhuMje / so hoi churamuMDo chihaliM vA dhArae jAhiM / / 1 / / jaM nihiyamatthajAyaM pucchaMti niyANa navari so Aha / jai jANe to sAhe aha navi to beMti navi jANe / / 2 / / 16 / / athaikAdazI caramAmAha ikkArasa mAse jAva samaNabhUyapaDimA u carima ti| aNucarai sAhukiriyaM ittha imo avigalaM pAyaM // 17 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] dazamI zrAvakapratimAviMzikA [ 66 akSaragamanikA-ekAdaza mAsAn yAvat zramaNabhUtapratimA tu carimeti ayamatra prAyaH avikalAM sAdhukriyAmanucarati / / 17 // TIkA-ekAdaza saMkhyayA mAsAna yAvadavadhi punaH carimA pazcimA tuH punararthe zramaNabhUtapratimA pUrvoktazabdArthA iti hetoH,ayaM zramaNopAsakaH kSuramuNDo locamuNDo vA pratipattA atra pratimAyAM rajoharaNapatadgrahAdikaM samastasAdhUpakaraNamAdAya gRhAnnirgatya zramaNa iva prAyo bAhulyena anucarati anutiSThati kAyena na manomAtreNa, kAm ? avikalAM sampUrNAM sAdhukriyAM smitiguptyaadiytisaamaacaariim| ayaM vizeSa :-avyucchinnamamatvaH svajJAtIn draSTuM saMjJAtakapalliM gacchati / tatra jJAtayaH snehAdaneSaNIyaM bhaktAdi kurvnti| AgraheNa ca tad graahyitumicchnti| anuvartanIyAzca te tathApi tadasau na gRhNAti, api tu sAdhurivaiSaNIyaM prAsukaM ca gRhnnaati| taduktaM copAsakadazATIkAyAm khuramuMDo loo vA rayaharaNa paDiggahaM ca gennhittaa| samaNabbhuo vihare NavariM saNNAyagA uvariM / / 1 / / mamikAra avocchinne vaccai saNNAyapalliM daTuM je| tattha vi sAhuvva jahA giNhai phAsuM tu AhAraM / / 2||17|| atha phalabhedadvArA'nantaroktazramaNabhUtapratimAgatavizuddhisaGklezabhedena bhAvabhedamAha AseviUNa evaM koI pabayai taha gihI hoi| tabbhAvabheyao biya visuddhisaMkesabheeNaM // 18 // akSaragamanikA-vizuddhisaGklezabhedenA''sevyaitAM tadbhAvabhedata eva ko'pi pravrajati tathA gRhI bhavati // 18 // TIkA-vizuddhisaGklezabhedena azraddadhAnaviparItaprarUpaNAto'trApi zramaNabhUtapratimAyAmaticArasambhavaH, taduktaM copAsakadazAvRttau-paNNavaNavitahaasaddahaNAbhAvAu aiyaaro| yadi vA vihiteSu tapojJAnAdiSu manAgrAgato niSiddheSu ceSad dveSato'pi mAlinyasambhavaH, uktaM ca yogazatake paDisiddhesu a dese, vihiesu ya IsirAgabhAve vi| sAmAiyaM asuddhaM, suddhaM samayAe dosuM pi||17|| ata eva aticAramAlinyabhAvAbhAvAbhyAm Asevya anuSThAya etAm anantaroktAM pratimAM tadbhAvabhedata eva vizuddhasaGkliSTAdhyavasAyabhedata eva ko'pi Asannasiddhiko pravrajati yatibhAvamaGgIkaroti tathA'nyaH saGkliSTaH punarapi gRhI gRhastho bhavati jaayte| atrAdhyavasAyakRta eva bhedo na tu kriyAkRto bhedaH avikalasAdhukriyAvidhAnAditi / / 18 / / athAsAmeva pratimAnAM hetupurassaraM yathottaraM vizuddhitAratamyaM nirUpya jIvavizuddhikAraNatvena prAzastyamAha eyA u jahuttaramo asNkhkmmkkhovsmbhaavaa| huMti paDimA pasatthA visohikaraNANi jIvassa // 16 // __ akSaragamanikA--etAH pratimAstu yathottaramasaMkhyakarmakSayopazamabhAvAd jIvasya vizodhikAraNAni prazastA bhavanti / / 16 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazI yatidharmaviMzikA [ viMzatirvizikAH TIkA - etA anantaroktA ekAdaza pratimA darzanavratAdikAstuH punararthaH yathottaraM prathamapratimApekSayA dvitIyApratimA, dvitIyApekSayA tRtIyA, tRtIyApekSayA caturthI, evaM yAvadekAdazI pratimA, asakhyakarmakSayopazamabhAvAd asaGkhyaH padaikadeze padasamudAyopacArAd asaGkhyaguNaH sa cAsau mohanIyaprabhRtikarmaNAM kSayopazamaH pUrvoktasvarUpastasya bhAvo bhavanaM tasmAd jIvasya pratimArAdhakabhavyasattvasya vizodhikAraNAni cAritramohanIyAdikarmanirjarayA rAgAdisahajamalakSayApAdanAdAtmazuddhihetavaH ata eva prazastAH zubhA bhavanti vartanta iti // 16 // upasaMharannAha 70 ] AseviUNa eyA bhAveNa niogao jaI hoi / jaM uvari savvaviraI desaviraI u||20|| iti zrAvakapratimAviMzikA dazamI ||10|| akSaragamanikA--AsevyaitA bhAvena niyogato yatirbhavati yad bhAvena dezaviratita upari sarvaviratiH ||20| TIkA-- zramaNopAsaka Asevya samArAdhya etA anantaroktA ekAdaza pratimA bhAvena yathAvidhi nirAzaMsabhAvena niyogataH avazyaM yatiH zramaNo bhavati jAyate yad yasmAd bhAvena nizcayato dezaviratitaH paJcamaguNasthAnakalakSaNazrAvakadharmAd upari pazcAd bhAvinI sarvaviratiH SaSThasaptamAdiguNasthAnakarUpo yatidharmo vartata iti zeSaH / anantaroktakrama oghata eva jJeyo na tu sarvathA yataH karmagranthAbhiprAyeNa kazcit prathamaguNasthAnakavartI bhavyasattvo yugapadeva caturthaM saptamaM ca guNasthAnakamArohati tathA zrAvakapratimA anAsevyaiva bahUnAM pravrajyAzravaNAt tathApi duHSamakAlAnubhAvAd duranucaratvAcca saMyamasya pravrajitukAmena pratimAbhyAso vidheya iti // 20 // ekAdazI yatidharmaviMzikA samAptA zrAvakapratimAviMzikA, tatsamAptau ca samAptaM granthArdham / tata eva prApto madhyamaGgalAvasaraH / atastatpurassaraM zrAvakapratimAphalabhUtaM taduparibhAvinaM ca yatidharmaM nirUpayitukAma Aha-- namiUNa khINadosaM guNarayaNanihiM jINaM mahAvIraM / saMkheveNa mahatthaM jaidhammaM saMpavakkhAmi // 1 // akSaragamanikA - natvA kSINadoSaM guNaratnanidhiM jinaM mahAvIraM sampravakSyAmi saMkSepeNa mahArthaM yatidharmam // 1 // TIkA - natvA praNamya manovAkkAyaiH kSINadoSaM kSINAH samUlaM kSayaM gatA mohAjJAnAdayo doSA AtmaguNadUSakA yasya sa kSINadoSastam, ata eva guNanidhiM doSavigamena prAdurbhUtavItarAgatvasarvajJatvAdiguNAnAM dharmatIrthapravartanAdiguNAnAmupakArANAM ca nidhirnidhAnaM tam, jinaM rAgAdiripujetAraM mahAvIram AsannopakArivartamAnadharmazAsanapatiM sampravakSyAmi samyak prakarSeNa bhaNiSyAmi saMkSepeNa samAsena, vyAsena tu granthakRtA svayaM granthAntareSu bhaNitatvAt, mahArthaM gabhIrArthaM tIrthakaragaNadharairAcIrNatvAdupadiSTatvAcca yatidharmaM yatInAM sAdhUnAM kSAntyAdidazavidho dharmastam, na tu zrAvakadharmaM tasyAnantaramevoktatvAditi // | 1 || atha yatidharmatayA guNAnAha-- * 4 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] ekAdazI yatidharmaviMzikA [71 khaMtI ya maddavajava muttI tava saMjame ya boddhvve| sacaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jidhmmo||2|| akSaragamanikA--kSAntimArdavArjavaM muktistapaH saMyamazca satyaM zaucamAkiJcanyaM ca brahma ca yatidharmo boddhavyaH / / 2 / / TIkA-prAkRtatvena vibhaktipratyayalopAt samAhAradvandvAdvaikavadbhAvAt zAntiH sahanapariNAmaH krodhanirodhAttitikSA yatidharmaH, evamuttaratrApi yojyam / mArdavaM mRdutA mAnatyAgaH,ArjavamRjutA mAyAparihAraH, muktirlobhavivekastRSNAcchedena muktisukhAsvAdAd muktiheturiti, tapo'nazanAdidvAdazavidham, saMyama AzravakaSAyendriyAdinirodhena SaDjIvanikAyarakSaNam, satyaM mRSAparihAreNa sadbhyo hito vAgvyApAraH, zaucaM saMyama prati nirupalepatA niraticAratetyarthaH acauryamityanye, AkiJcanyaM dhanakanakAdirahitatA, brahma brahmacaryam, cazabdAH samuccayArthAH, yatidharmaH zramaNadharmo boddhavyo jJAtavya iti / / 2 / / atha kSAntimeva vizeSata Aha uvagAravagArivivAgavayaNadhammuttarA bhave khNtii| sAvikkhaM AditigaM logigamiyaraM dugaM jinno||3|| akSaragamanikA-upakAryapakArivipAkavacanadharmottarA bhavet kssaantiH| sApekSamAditrikaM laukikamitarad dvikaM yateH / / 3 / / TIkA-upakArI upakAravAn, apakArI apakArapravRttaH, vipAkaH karmaphalAnubhavanamanarthaparamparA vA, vacanam AgamaH, dharmaH zuddhAtmasvabhAvastaduttarA tapradhAnA bhaved jAyeta kSAntiH kssmaa| taduktaM ca SoDazakavRttau-tatropakAriNi kSAntirupakArakSAntiH, taduktaM durvacanAdyapi shmaansy| tathA apakAriNi zAntirapakArakSAntiH, mama durvacanAdyasahamAnasyAyamapakArI bhaviSyatItyabhiprAyeNa kSamAM kurvtH| tathA vipAke kSAntiH vipAkazAntiH, karmaphalavipAkaM narakAdigatamanapazyato duHkhabhIrutayA manuSa vA'narthaparamparAmAlocayato vipAkadarzanaparassarA sNbhvti| tathA vacanakSAntiH AgamamevAlambanIkatya yA pravartate, na punarupakAritvApakAritvavipAkAkhyAlambanatrayaM sA vcnpuurvktvaadnynirpeksstvaattthocyte| dharmottarA tu zAntizcandanasyeva zarIrasya chedadAhAdiSu saurabhAdisvadharmakalpA paropakArakAriNI na vikriyate sahajatvenAvasthitA sA tathocyate / evaM zAntiH pnycdhaa| tatrAditrikam upakAryapakArivipAkakSAntilakSaNaM laukikaM sApekSaM loke prAkRtajanAcIrNatvAd laukikaphalasApekSatvAcca / itarad lokottaraM dvikaM vacanadharmakSAntirUpaM laukikaphalanirapekSatayA lokottaramokSaphalatvAd yateH zramaNasya bhavatIti / / 3 / / etadeva hetupurassaramAha bArasavihe kasAe khavie uvasAmie ya jogehiN| jaM jAyai jaidhammo tA carimaM tattha khtidugN||4|| akSaragamanikA-yad yogaidizavidhe kaSAye kSapita upazAmite ca jAyate yatidharmastasmAttatra, caramaM zAntidvikam / / 4 / / TIkA-yad yasmAd yogaiH jJAnakriyAlakSaNaiH dvAdazavidhe anantAnubandhicatuSkApratyAkhyAnAvaraNacatuSkapratyAkhyAnAvaraNacatuSkalakSaNe kaSAye krodhamAnamAyAlobharUpe cAritramohanIyAdikarmaNAmudIrNe'ze kSapite kSayaM nIte tathAnudIrNe'ze ca upazAmite upazamaM prApite sati jAyate prAdurbhavati yatidharmaH kSAntyAdilakSaNaH eva Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] ekAdazI yatidharmaviMzikA [viMzatirvizikAH zramaNadharmaH, tasmAt kAraNAt tatra yatidharme dharmadharmiNorvA kathaJcidabhedAd yatau caramaM vacanadharmalakSaNaM kSAntivikaM kSamAdvayaM vacanakSAntidharmakSAntizca bhavatIti / / 4 / / nanu dvAdazavidhe kaSAye kSapita upazAmite ca yatidharmo jAyate tathApi saMjvalanAnAmudayastadavasthastatastatra kathaM nirapekSA zAntirityAzaGkyAha savve ya aIyArA jaM saMjalaNANamudayao huNti| IsijalaNA ya ee kuovagArAdavikkheha // 5 // akSaragamanikA-yat sarve cAticArAH saMjvalanAnAmudayato bhavanti, ISajjvalanAzcaite kuta upakArAdyapekSeha / / 5 / / TIkA-yad yasmAt sarve niravazeSA eva caH avadhAraNe aticArA vratamAlinyApAdakA laghavaH aparAdhAH saMjvalanAnAM SaSThAdiguNasthAnakavartijIveSu labdhasattAnAM krodhAdInAm udayato vipAkodayato bhavanti jAyante, tathA svabhAvata eva ISajjavalanAH svalpadahanAH kAdAcitkatvAnniranubandhAcca caH punararthe ete sNjvlnkrodhaadyH| ata eva iha yatidharme krodhAdikaNDU titIvrA / evaM sati kutaH kasmAt upakArAyapekSA upakArAdilaukikaphalasApekSA lAlasA, na kuto'piityrthH| idaM tu dhyeyam-vacanakSAntyAmevAtiviralAticArasambhavaH, dharmakSAntyAM tu vikriyA'bhAvAd aticArAbhAva eva / / taduktaM ca-caramAdyAyAM sUkSmA aticArAH praaysho'tivirlaashc| (SoDazaka 10-11 pUrvArdham) / / 5 / / etadevAha chaTTe uNa guNaThANe jaidhammo duggalaMghaNaM taM c| bhaNiyaM bhavADavIe na logaciMtA tao itthaM // 6 // akSaragamanikA-SaSThe punarguNasthAne yatidharmaH, tacca bhavATavyAM durgalaMghanaM bhaNitaM, tato'tra na lokacintA / / 6 / / TIkA-yatra SaSTha eva saGkhyayA guNasthAne pratIte yatidharmaH kSAntyAdilakSaNaH zramaNadharmaH prArabhyate, na tu paJcamAdiSu gunnsthaankessu| taca SaSThaM guNasthAnakaM duSpApaM yato bhavATavyAM saMsArAraNye durgalaMghanaM duratikramamohaparvatAtikramaNaM bhaNitaM kathitaM tIrthakaragaNadharaistatastasmAd atra yatidharme na naiva lokacintA lokayAtrAtaptiriti / / 6 / / niSkarSamAha tamhA niyameNaM ciya jaiNo savvAsavA niyttss| paDhamamiha vayaNakhaMtI pacchA puNa dhammakhaMti tti // 7 // akSaragamanikA--tasmAt sarvAzravAnnivRttasya yateniyamenaiva prathamamiha vacanakSAntiH pazcAt punardharmakSAntiH / / 17 / / TIkA--yasmAd yatidharme lokacintA nAsti tasmAt kAraNAt sarvAzravAt prANAtipAtAdiniravazeSAzravAd nivRttasya viratasya yateH zramaNasya prathamam AdAvabhyAsadazAyAm iha yatidharme vacanakSAntiH zrIjinavacanAnusAriNIkSamA dharmakSAntisAdhanaM pazcAt tadUrdhvaM tanmayIbhAvenAdhyayanAdyabhirateH svabhyastadazAyAmeva punaravadhAraNe dharmakSAntiH dharmaH prazamAdistapradhAnA kSAntiH kSameti / / 7 / / athAnantaroktopakAryapakAryAdipaJcaprakAratvaM mArdavAdiSvapyatidizannAha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 73 nikamA viMzatirvizikAH ] ekAdazI yatidharmaviMzikA emeva'jjavamaddavamuttIo huMti pNcbheyaao| puboiyanAeNaM jaiNo itthaM pi crmdugN||8|| akSaragamanikA--evamevArjavamArdavamuktayo bhavanti pnycbhedaaH| pUrvoditanyAyena yateratrApi caramadvikam // 8 // ___TIkA-ekmeva upakAryapakAryAdibhedenaiva ArjavamArdavamuktaya uktArthA bhavanti vartante paJcabhedAH pnycprkaaraaH| pUrvoditanyAyena zubhayogaiAdazakaSAyakSayopazamabhAvAt saMjvalanAnAmudayAd duSprApayatidharmaprApterlokacintAbhAvAcca sarvAzravanivRttasya yateH sAdhoH atrApi na kevalaM kSAntau, ArjavamArdavamuktiSvapi caramavikaM vacanadharmalakSaNam, tathAhi-vacanArjavaM dharmArjavaM, vacanamArdavaM dharmamArdavaM tathA vacanamuktidharmamuktizceti // 8 // atha tapodharmamAha ihaparalogAdaNavikkhaM jamaNasaNAi cittnnutttthaannN| taM suddhanijarAphalamittha tavo hoI naaybo||6|| akSaragamanikAihaparalokAdyanapekSaM yadanazanAdicitrAnuSThAnaM tat zuddhanirjarAphalamatra tapo bhavati jJAtavyam / / 6 / / TIkA-ihaparalokAyanapekSaM iha atraiva janmanISTajanasamprayogarddhiviSayasukhasampadAdeH paraloke ca devendranarendrAdipadavyAdeH AdipadAt zlAghAkIAdigrahaNaM tasmAnnirapekSaM nispRhaM yad vakSyamANam anazanAdicitrAnuSThAnam anazanonodarikAdilakSaNaM bAhyaM prAyazcittavinayAdirUpamabhyantaraM, taduktaM caaNasaNamUNoyariyA vittIsaMkhevaNaM rsccaao| kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi / / 1 / / pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sjjhaao| jhANaM ussaggo vi ya abmiMtarao tavo hoi / / 2 / / etadvidhAnaM yatra tat tapaH zuddhanirjarAphalaM zuddhaM kaSAyanirodhabrahmacaryAdividhAnAtmakam, taduktaM ca yatra brahma jinArcA ca, kaSAyANAM htistthaa| sAnubandhA jinAjJA ca, tattapaH zuddhamiSyate ||1||jnyaansaarH / / yadi vA zuddhaM kevalaM nirjarAphalaM karmakSayakAraNam atra maunIndrapravacane tapa uktasvarUpaM bhavati yujyate jJAtavyaM boddhavyamiti / / 6 / / sAmprataM saMyamadharmamAha AsavadAraniroho jmiNdiyksaaydNddniggho| pehAtijogakaraNaM taM sabaM saMjamo neo||10|| akSaragamanikA-AzravadvAranirodho yadindriyakaSAyadaNDanigrahataH prekSAdiyogakaraNaM tat sarvaM saMyamo jJeyaH ||10|| TIkA-AzravadvAranirodha AzravadvArANi abhinavakarmabandhahetavaH prANAtipAtAdayaH paJca teSAM nirodho nigrahaH / tathA yad vakSyamANam indriyakaSAyadaNDanigrahata indriyANi zrotrAdIni paJca, kaSAyAzca krodhAdayazcatvAraH, daNDyate cAritraizvaryA'pahArataH asArIkriyata ebhirAtmeti daNDA duSpraNihitA manovAkkAyAstrayazca teSAM nigraho nirodhH| uktaM cavi. 10 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] ekAdazI yatidharmaviMzikA [viMzatirviMzikAH paMcAsavA viramaNaM paMciMdiyaniggaho ksaayjo| daMDattayassa viraI sattarasahA saMjamo hoi / / 1 / / evamindriyakaSAyAdinigrahataH prekSAdiyogakaraNaM prekSA dRSTvA prekSya bIjaharitajanturahitaM yat sthAnaM tatra zayanA''sanAdInAM yogAnAM dharmavyApArANAM krnnm| athavA sIdantaM sAdhu prati prernnm| AdipadAd upekSA gRhasthasya pApavyApAraM kurvata upekSaNaM na punaridaM gRhacintAdikaM sAvadhAnaH kuru ityaadhupdeshnm| athavA pArzvasthAdInAM nirdayavyApArANAmupekSA, tathA pramArjanA'pramArjanA grAmAdipravezanirgamane kRSNAdibhUpradezAt pItAdibhUpradeze viharatAM sAdhUnAM gRhasthAdyanirIkSaNe sacittAcittamizrarajoguNThitapAdAdInAM rajoharaNAdinA pramArjana sAgArikAdinirIkSaNe tvapramArjanam / yaduktaM pAyAI sAgarie apamajittAvi saMjamo hoi| te ceva pamajaMte'sAgarie saMjamo hoi| tathApRthivyaptejovAyuvanaspatidvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyajIvAnAM manovAkkAyaiH karaNakAraNAnumatibhizca saMrambhasamArambhArambhavarjanamiti navadhA jIvarakSaNam / tathA ajIvarUpANyapi pustakAdIni pratilekhanApramArjanApUrva dhArayataH sAdhoH ajiivsNymH| tathA pariSThApanA tyAjyAhAramalavastrapAtrAdInAM janturahitasthAne vidhinA prisstthaapnm| tathA manaso droheAbhimAnAdibhyo nivartanaM dharmadhyAnAdiSu prvrtnm| tathA vAco hiMsraparuSAdibhASAbhyo nivartanaM zubhabhASAyAM ca pravartanam / tathA gamanAgamanAdyavazyakaraNIyeSu sopayogaM kAyasya vyaapaarnnm| ityevaM vidhAnaM tat sarva niravazeSa saMyamaH sam ekIbhAvena yama uparamo jJeyaH avaseyaH / taduktaM--puDhavI daga agaNi mAruya vaNassai bi ti cau paNiMdi ajjiivaa| pehuppeha pamajjaNa pariThavaNa maNo vaI kaae||1|| adhunA satyadharmamAha gurusuttANunAyaM jaM hiyamiyabhAsaNaM ssmymmi| aparovatAvamaNaghaM taM sacaM nicchiyaM jinno||11|| akSaragamanikA--svasamaye yateryad gurusUtrAnujJAtamaparopatApamanaghaM nizcitaM hitamitabhASaNaM tat satyam / / 11 / / TIkA-svasamaye maunIndrapravacane yateH zramaNasya yad vakSyamANasvarUpaM gurusUtrAnujJAtaM guruzcAcAryAdiH sUtraM cAgamo gurusUtre tAbhyAmanujJAtam anumatam tathA aparopatApam aparasaMtApakam anagham anavadyaM nizcitaM nissandehaM hitamitabhASaNaM hitaM ca hitakaraM mitaM dIrghasUtritAparihAreNa pramANopetaM prayojananiSpAdakamityarthaH hitamitaM bhASaNaM vyAharaNaM tat satyam pratItamiti / / 11 / / atha zaucamAha AloyaNAidasavihajalao pAvamalakhAlaNaM vihinnaa| jaM davasoyajuttaM taM soyaM jaijaNapasatthaM // 12 // akSaragamanikA-dravyazaucayuktaM yadAlocanAdidazavidhajalato vidhinA pApamalakSAlanaM tad yatijanaprazastaM zaucam / / 12 // . TIkA-dravyazaucayuktaM dravyazaucaM malatyAgAnantaraM prAsukajalena yadAcamanaM tena yuktaM saMgataM yad vakSyamANam AlocanAdidazavidhajalata AlocanApratikramaNAdidazavidhaprAyazcittanIreNa vidhinA''gamoktena Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] ekAdazI yatidharmaviMzikA [ 75 pApamalakSAlanaM pApaM prANAtipAtAdyaSTAdazaprakAraM tannimittaM vopArjitaM yad jJAnAvaraNIyAdyazubhakarma tadeva jJAnAdiguNamalanAd malaM tasya kSAlanaM zodhanaM tad yatijanaprazastaM sAdhuloka zlAghitaM zaucaM nairmalyaM niraticAratetyarthaH || 12 || athA''kiJcanyamAha pakkhIe uvamAe jaM dhammovagaraNAiregeNa / vatthussAgahaNaM khalu taM AkiMcantramiha bhaNiyaM // 13 // akSaragamanikA -- pakSiNa upamayA yad dharmopakaraNA'tirekeNa vastuno'grahaNaM khalu tadAkiJcanyamiha bhaNitam // 13 // TIkA -- pakSiNo vihaGgamasya upamayA dRSTAntena yathA pakSI prAyaza uDDayanasamaye pakSAtirekeNa na kiJcid dhArayati, ata eva sukhenoDDayate tathaiva sAdhorapi yad dharmopakaraNAtirekeNa saMyamayAtropakArivastrapAtrAdIn vihAya mUrcchayA samadhikasya vastuno vastrapAtrAdipadArthajAtasyApi agrahaNam anAdAnameva khaluravadhAraNe tad AkiJcanyam aparigrahaH amUrcchati yAvad iha maunIndrapravacane yatidharme vA bhaNitam upadiSTaM tIrthakara - gaNadharairiti // 13 // atha brahmAha mehuNasatrAvijaeNa paMcapariyAraNApariccAo / baMbhe maNavattIe jo so baMbhaM suparisuddhaM // 14 // akSaragamanikA -- maithunasaMjJAvijayena brahmaNi manovRttyA yaH paJcaparicAraNAparityAgaH sa suparizuddhaM brahma || 14 || TIkA-maithunasaMjJAvijayena maithunasaMjJA puMvedodayAnmaithunAya saMbhogAya yA strIvilokanaprasannavadanasaMstambhitoruvepathuprabhRtilakSaNA kriyA tasyA vijayena nirodhena brahmaNi svatattve jJAnAdau tatsAdhanasvAdhyAyAdau vA manovRttyA viziSTamanovyApAralakSaNayA vakSyamANasvarUpayA vA yo vakSyamANaH paJcaparicAraNAtyAgaH paJcabhiH kAyasparzarUpazabdamanolakSaNaiH paricAraNA maithunasevanaM tasya parityAgo yogatrikakaraNatrikeNa parihAraH sa suparizuddhaM niraticArAdanavadyaM brahma brahmacaryamiti || 14 || paricAraNAmevAha-- kAyapharisarUvehiM saddamaNehiM ca ittha paviyAro / rAgA mehuNayogo mohudayaM raiphalo savvo // 15 // akSaragamanikA -- kAyasparzarUpaiH zabdamanobhyAM cAtra pravicAro mohodayo rAgAt sarvo maithunayogo ratiphalaH / / 15 / / TIkA -- kAyasparzarUpaiH pratItaiH zabdamanobhyAM prasiddhAbhyAM cAtra asmin saMsAre pravicAro maithunasevanaM mohodayo vedamohanIyodayaH prAkRtatvAd liGgavyatyayaH / ata evAha -- rAgAt kAmAbhiSvaGgAt sarvo nikhilo maithunayogaH pazukrIDA ratiphalo mohajanyakSaNikasAMsArikasukhahetuH / atredaM tu dhyeyam-vedamohodayAt kAmarAgastato maithunasevanaM tato ratistato vedamohanIyakarmabandhastadudayAt punaH kAmarAgAdikA saivAnarthaparampareti viSacakrametaditi || 15 || bahmaNi manovRttiM vinA maithunayogAbhAve'pi na brahmetyAha eyassAbhAvaMmi vi no baMbhamaNuttarANa jaM tesiM / baMbhe Na maNovittI taha parisuddhAsayAbhAvA // 16 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] ekAdazI yatidharmaviMzikA [ viMzatirvizikAH akSaragamanikA-etasyAbhAve'pi no brahmA'nuttarANaM yatteSAM brahmaNi na manovRttistathAparizuddhAzayAbhAvAt / / 16 // TIkA-AstAM maithunayogasadbhAve etasya maithunayogasya abhAve'pi asattve'pi no nAsti brahma brahmacaryam anuttarANAM padaikadeze padopacAra iti anuttaravimAnavAsidevAnAM yad yasmAt teSAm anuttaravimAnavAsinAM brahmaNi pUrvoktasvarUpe na naiva manovRttiH pUrvoktasvarUpA vakSyamANasvarUpA vA tathAparizuddhAzayAbhAvAt tathAvidhaniravadyaviratipariNAmAbhAvAditi / / 16 / / niSkarSamAha baMbhamiha baMbhacArihiM vanniyaM sbmev'nnutttthaannN| to tammi khaovasamo sA maNavittI tahiM hoi||17|| akSaragamanikA-iha brahma brahmacAribhirvarNitaM sarvamevAnuSThAnam, tatastasmin kSayopazamaH sA manovRttistatra bhavati / / 17 // TIkA-iha maunIndrapravacane yatidharme vA brahma brahmacaryaM brahmacAribhiH svatattve ramamANai?rabrahmacAribhistIrthakaragaNadharaiH varNitaM vidheyatvenopadiSTaM sarvameva niravazeSameva anuSThAnaM vakSyamANaM yategrahaNAsevanazikSArUpaM caraNakaraNalakSaNaM vaa| tatastasmAt kAraNAt tasmin anuSThAne yaH kSayopazamaH cAritramohanIyakarmaNo vIryAntarAyakarmaNazcodIrNAMzasya kSayastathA'nudIrNAMzasya ca vipaakmaashrityopshmH| evambhUtaH kSayopazama eva sA manovRttiH manaskAraH tatra brahmaNi bhavati jaayte| ayaM bhAvaH-saMyamAnuSThAne manaso vyApRtatvena bahirgamanAbhAvAt kAraNe kAryopacArAduktalakSaNaH kSayopazama eva brahmaNi manovRttiriti / / 17 // anantaroktakSayopazamasAdhanaM manonirodho'pi brahmetyAha evaM parisuddhAsayajutto jo khalu maNoniroho vi| paramatthao jahatthaM so bhaNNai baMbhamiha sme||18|| akSaragamanikA--evaM parizuddhAzayayukto yaH khalu manonirodhaH so'pi paramArthata iha samaye yathArthaM brahma bhaNyate ||18|| TIkA-evam anantaroktanItyA''stAM saMyamAnuSThAne kSayopazamaH parizuddhAzayayukto viratipariNAmasaMgato yaH punaH khaluH punararthe manonirodhaH viSayapravRttasya manaso nigrahaH so'pi paramArthato vastuta iha asmin maunIndre samaye pravacane yathArtha sArthakaM brahma brahmacaryaM bhaNyate kathyate tiirthkrgnndhraiH| prathamataH abhyAsadazAyAM manonigraho'pi svatattve manovRttikAraNamiti suSktamiti ||18|| anantaroktanItyA kAryakAraNabhAvena sarvatra sUtrArthe bhAvanArthamAha iya taMtajuttinIII bhAviyavo buhehiM suttattho / sabo sasamayaparasamayajogao mukkhkNkhiihiN||16|| akSaragamanikA--evaM tantrayuktinItyA mokSakAGkSibhirbudhaiH sarvo'pi sUtrArthaH svaparasamayayogato bhAvayitavyaH / / 16 // TIkA-evam anantaroktarItyA tantrayuktinItyA tantraM cAptAgamo yuktizca tarkaH tantrayuktI tayornItyA nyAyena AgamahetubhyAmityarthaH, mokSakAGkSibhiH muktikAmibhiH budhaiH paNDitaiH sarvo'pi niravazeSo'pi Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viNshtirvishikaaH| dvAdazI yatizikSAviMzikA [ 77 sUtrArtha AgamArthaH svasamayaparasamayayogataH svasiddhAntaparasiddhAntasaGgatyA bhAvayitavyaH anvayavyatirekeNa sUkSmekSikayA vicAraNIya iti / / 16|| upasaMharannAha saMkheveNaM eso jaidhammo vajio aimhttho| maMdamaibohaNaTThA kuggahaviraheNa smyaao||20|| iti yatidharmaviMzikA ekAdazI / / 11 // akSaragamanikA-atimahArtha eSa yatidharmo mandamatibodhanArthaM kugrahaviraheNa samayataH saMkSepeNa varNitaH // 20 // TIkA-atimahArthaH sugabhIrArtha eSaH anantarokto yatidharmaH sAdhudharmo mandamatibodhanArtha mandA'tIkSNA matiH zaimuSI yeSAM te mandamatayasteSAM bodhanArthaM jJApanArthaM kugrahaviraheNa kadAgraharahitena mAdhyasthyenetyarthaH, svamatikalpanAjAlanirAsAyAha samayataH siddhAntataH saMkSepeNa samAsena prastutagranthasya prakaraNarUpatvAd varNito nirUpita iti // 20 // * * * dvAdazI yatizikSAviMzikA samAptA yatidharmaviMzikA'dhunA tasyaiva yateH shikssaaviNshikaa''rbhyte| tasyAzceyamAdyA gAthA sikkhA imassa duvihA gahaNAsevaNagayA munneyvvaa| suttatthagoyaregA bIyA'NudvANavisaya ti||1|| akSaragamanikA--asya zikSA grahaNA''sevanagatA dvividhA muNitavyA-ekA sUtrArthagocarA dvitIyA'nuSThAnaviSayeti / / 1 / / TIkA-asya yateH zikSyate'nayA zikSA vakSyamANasvarUpA grahaNA''sevanagatA grahaNaM ca jJAnopArjanam AsevanaM ca sthAnAdyanuSThAnaM grahaNA''sevane tadgatA tadviSayA dvividhA dviprakArA muNitavyA boddhvyaa| enayorviSayamAha ekA tAvat prathamA grahaNazikSA sUtrArthagocarA sUtraM ca gaNadharAdisthavirasandRbdham arthaM ca tadabhidheyaH sUtrArthoM tadgocarA tdvissyaa| dvitIyA kramApekSayA punaHanuSThAnaviSayA pratilekhanAdhAsevanaviSayA itiH samAptau / / 1 / / anantaroktazikSAdvayaM vihAyA'paraM kimapi yataye kartavyatArUpeNa na rocate ityupamAdvAreNAha jaha cakavaTTiracaM laddhaNaM neha khuddkiriyaasu| hoi maI taha ceva u neyassavi dhmmrjjvo||2|| akSaragamanikA-yathA cakravartirAjyaM labdhvA neha kSudrakriyAsu bhavati matistathaiva tu naitasyApi dharmarAjyavataH / / 2 / / TIkA-yathA dRSTAnte cakravartirAjyaM SaTkhaNDasArvabhaumasAmrAjyaM labvA prApya na naiva iha saMsAre Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] dvAdazI yatizikSAviMzikA [ viMzatirviMzikAH cakravartinaH kSudrakriyAsu bAladhUlikrIDAtulyaprAkRtajanasulabhakRSyAditucchaceSTAsu bhavati jAyate matiH dhIstathaiva dAntike'rthe turavadhAraNe na naiva etasyApi zramaNasiMhasyApi dharmarAjyavataH tyAgavairAgyasaMyamajJAnadhyAnAdiyogaizvaryavattvAd rAjyamiva rAjyaM tadvato matiH zikSAdvayaM muktvA nAnyatra pAmarajanasulabhakSudrakriyAsu pravartata iti // 2 // atraiva hetumAha jaha tassa va rajjattaM kuvvaMto vaccae suhaM kAlo / taha eyassa vi sammaM sikkhAdugameva dhannassa // 3 // akSaragamanikA--yathA tasya ca rAjyaM tathaitasyApi dhanyasya zikSAdvayameva kurvataH sukhaM vrajati kAlaH // 3 // TIkA- - yathA yena prakAreNa tasya ca cakravartinaH punA rAjJo karma rAjyaM prabhusattA tatkurvataH sAtopabhogena sukhaM vrajati kAlaH tathA tena prakAreNa etasyApi yatizArdulasyApi dhanyasya puNyadhanamarhatIti dhanyastasya samyag yathAvidhi zikSAdvayameva uktasvarUpameva kurvato vidadhAnasya sukhaM nirAkulaM sAnandaM vrajati yAti kAlaH pUrvakoTyAdilakSaNaH addhAsamaya iti || 3 || nanu varSaparyAyasya yateH sukham anuttaravimAnavAsinAM devAnAM sukhamatizeta iti zrUyate, tarhi cakravartina iva sAdhoH sukhaM kAlo yAtIti kathamuktamiti ceducyate, satyam upamAbhAvAdevamuktamanyathA cakrisukhAt sAdhusukhaM pradhAnamastyevetyucyate-- tatto imaM pahANaM niruvamasuhaheubhAvao neyaM / ittha vi hodaigasuhaM tatto evopasamasuhaM // 4 // akSaragamanikA- - tata etatpradhAnaM nirupamasukhahetubhAvato jJeyam / atrApi hyaudayikasukhaM tata upazamasukhameva || 4 || TIkA -- tatazcakrisukhAd etat sAdhusukhaM pradhAnaM sAtizayam / atra hetumAha - nirupamasukhahetubhAvato nirupamam upamAtItaM sukhaM zivazarma tasya hetubhAvataH karmopazAntibhavanAd jJeyaM boddhavyam / AstAM paraloke atrApi ihabhave'pi hirhetau yasmAccakravartina audayikasukhaM sAtavedanIyakarmodayabhavaM sukhaM tacca viSayasApekSaM viSayarAgavardhanaM sAvadhikaM bAhulyena ca hiMsAjanyamata eva vipAkadAruNaM ca brahmadattAdInAmiva tatastasmAd audayikasukhAd upazamasukhameva zramaNasatkaM zamazarmaiva viSayavairAgyeNa tattyAgAt tathAvidhakaSAyopazamena cittaprasAdajanyatvAd viSayanirapekSatvena svAdhInatvAt svAbhAvikatvena niravadhikatvAd vipAkamadhuratvAcca pradhAnamiti bhAvaH || 4 || ata evAha sikkhAdugaMmi pII jaha jAyai haMdi samaNasIhassa / taha cakkavaTTiNo vi hu niyameNa na jAu niyakicce // 5 // akSaragamanikA hanta ! yathA zramaNasiMhasya zikSAdvike niyamena prItirjAyate tathA cakravartino'pi khalu na jAtu nijakRtye // 5 // TIkA -- hanta ! AmantraNe'nantaroktanItyA cakravartino rAjyasukhAd yateH zikSAdvikasukhaM pradhAnam tata eva yathA yena prakAreNa zramaNasiMhasya sAdhuzArdUlasya zikSAdvike pUrvoktasvarUpe niyamenA'vazyaMtayA prItiH pramodo jAyate bhavati tathA tena prakAreNa cakravartino'pi AstAM kasyacid rAjJazcakriNo'pi huzabdo'vadhAraNe Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] dvAdazI yatizikSAviMzikA [ 76 na naiva jAtu kadAcid nijakRtye sArvabhaumatve prabhusattAyAM bhogalIlAyAM vA prItirjAyata iti // 5 // zikSAdvikaprAdhAnyaM pradarzyA'tha grahaNazikSAmAhAtmyaM vizeSata Aha-- giNhai vihiNA suttaM bhAveNaM paramamaMtarUva tti / jogo vi bIyamahurodajogatullo imassa tti // 6 // akSaragamanikA -- paramamantrarUpaM sUtramiti bhAvena vidhinA gRhNAti / asya yogo'pi bIjamadhurodayogatulya iti // 6 // TIkA-- paramamantrarUpaM paramaH zreSTho mantro devAdisAdhanaM tadvad rUpaM svarUpaM yasya tat sUtraM zrIjinopajJaM gaNadharAdisthaviraiH sandRbdhaM zrutam iti hetoH bhAvena AntaraprItyA vidhinA pattaM pariyAeNe' tyAdinA vakSyamANasvarUpeNa tat sUtraM yatiH gRhNAti AdadAti / sUtramAhAtmyamevAha -- asya sUtrasyA''stAM pariNatiH yogo'pi vidhigrahaNalakSaNasambandho'pi bIjamadhurodayogatulyo bIjaM godhUmAdi tena saha madhurodayogo svAdujalasaMyogastena tulyaH samaH avazyaM sAnubandhaviratipariNAmaphalo jJAnasya phalaM viratiH iti hetorbhAvana vidhinA gRhyAti / ayaM bhAvaH yathA bIjaM madhurajalasaMyogena phalaM prayacchati tathaiva cAritrabIjaM sUtralakSaNamadhurajalasaMyogena muktiphalaM prayacchatIti || 6 || atha sUtragrahaNavidhimAha-. pattaM pariyAeNaM sugurusagAsAu kAlajogeNa / uddesAikamayaM suttaM gejjhati gahaNavihi // 7 // akSaragamanikA - paryAyeNa prAptaM sUtraM kAlayogena sugurusakAzAduddezAdikramayutaM grAhyamiti grahaNavidhiH ||7|| TIkA - paryAyeNa dIkSAparyAyeNa prAptaM kramAgataM sUtraM pUrvoktasvarUpaM kAlayogena kAlo tripaJcAdivarSalakSaNastadyogena tatsaGgatyA yadi vA padaikadeze padopacArAt kAlagrahaNayogodvahanena sugurusakAzAt suguruH pUrvoktasvarUpo guNagurustasya sakAzAt pArzvAd uddezAdikramayutam uddezasamuddezAdikramasaGgataM grAhyaM grahItavyam itirnidarzane grahaNavidhiH sUtragrahaNavidhAnamiti // 7 // uktaH sUtragrahaNavidhiratha dAnavidhimAha--- esu cciya dANavihI navaraM dAyA gurU'tha eyassa / gurusaMdiTTho vA jo akkhayacArittajuttu tti // 8 // akSaragamanikA -- etasya dAnavidhireSa eva kevalaM dAtA yaH akSatacAritrayukta iti gururatha vA ||8|| gurusandiSTa TIkA - etasya sUtrasya dAnavidhiH prayacchanavidhAnam eSa evAnantaroktaH pattaM pariyAeNaM' ityAdireva navaraM prAkRtatvAt kevalaM dAtA prayacchako yaH anirdiSTanAmA akSatacAritrayuktaH akSuNNamahAvratadhAraka eva itizabdo'vadhAraNe sa gururathavA gurusandiSTovA gurvanujJAtaH sUtradAtA athazabdo vikalpa iti // 8 // athArthagrahaNavidhimAha atthagahaNe u eso vinneo tassa tassa ya suyassa / taha caiva bhAvapariyAgajogao ANupuvIe // 6 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ] dvAdazI yatizikSAviMzikA [ viMzatirviMzikAH akSaragamanikA ---- tasya tasya ca sUtrasyArthagrahaNe tu eSa tathaivAnupUrvyA bhAvaparyAyayogato vijJeyaH // 6 // TIkA- - tasya tasya cA''vazyakadazavaikAlikAdeH sUtrasya pUrvoktasvarUpasya arthagrahaNe abhidheyagrahaNe tuzabdo vizeSe sa ca vakSyata eva eSa vidhiryathA sUtragrahaNe 'pattaM pariyAeNaM' ityAdistathaiva tenaiva prakAreNa AnupUrvyA paripATyA, tathAhi prathamaM tAvadAvazyakaM tato dazavaikAlikaM tata uttarAdhyayanAni tata AcArAGgamityAdirUpayA / atha vizeSamAha - bhAvaparyAyayogato bhAvazca yathA sUtraM tathA sUtrArtho'pi paramamantrarUpa ityadhyavasAyaH paryAyazcA'skhalitacAritraparyAyo bhAvaparyAyau tAbhyAM yogataH saGgatyA / 'bhAvaparivAgajogao'tti pAThAntaramAzritya bhAvaH pariNAmastasya paripAkaH pariNatiH, apariNAmitvAtipariNAmitvaparihAreNa pariNAmitvamityarthastadyogatastatsaGgatyA vidhiH vijJeyo boddhavyaH / ayaM bhAvaH - arthagrahaNe paryAyeNa prApto'pi apariNAmI atipariNAmI cA'yogya iti tatparihAreNa pariNAminyevArthanyAsa iti vidhiH // 6 // arthagrahaNavidhimeva vizeSata Aha-- akSaragamanikA maNDalI niSadyA'kSAH kRtikarmotsargo vandanaM jyeSTha upayogaH saMvegaH sthAne praznazcetyAdi ||10|l ca maMDalinisija akkhAkiikammussagga vaMdaNaM jiTThe / uvaogo saMvego ThANe pasiNo ya iccAi // 10 // TIkA -- maNDalI sAdhUnAM yathAparyAyaM golAkArAvasthAnaM yatra vA tad vyAkhyAnAdisthAnam / kvacid granthAntare 'majjana' itipAThastathA ca maNDalIsthAnapramArjanam / niSayA''sanavizeSo guvadiH, AdipadAt sthApanAcAryasyA'kSANAM manAguccatarA / akSAH candanakA upanIyante, kvacit 'sikkhA' 'sakkhA' cApapATha iti nAdriyate / kRtikarma vandanamAcAryasya / kAyotsargaH anuyogArthamUrdhvasthAnam / jyeSThe jyeSThaviSayaM vandanam, iha bhASamANo bhavati jyeSThaH, na tu paryAyeNa tato vandeta tameveti / upayogaH samIpayogaH prastAvAcca sUtrArthavyAkhyAnazravaNaviSayaH avitathabhAvaH, etalliGga eva bodhaH paralokapakSapAto bhagavadbahumAnazca / uktaM uvaogo puNa ettha viNNeo samIvajogo tti / vihiyakiriyAgao khalu avitahabhAvo u savvatya // / yo za. gA. 76 / / saMvegaH ahobhAvastadabhivyaJjako vA romAJcagadgadadhvanyAdiH / uktaM ca-jaha jaha navanavasuamabhigAhai taha taha saMvegamei / sthAne yogyAvasare praznaH pRcchA caH samuccaya AdipadAt pratipraznAdigrahaNamavaseyamiti ||10|| athAsssevanazikSAmAha- Asevai ya jahuttaM tahA tahA sammamesa suttatthaM / uciyaM sikkhApuvvaM nIsesaM uvahipehAe // 11 // akSaragamanikA--yathoktaM sUtrArthaM tathA tathaiSa upadhiprekSayA zikSApUrvamucitaM niHzeSaM samyagA sevate // 11 // TIkA -- yathoktaM yena yena prakAreNa zrIjinavaragaNadharairupadiSTaM sUtrArthaM pUrvoktasvarUpaM tathA tathA tena tena prakAreNa eSa yatiH upadhiprekSayA upadhirmAyAcArastatprekSayA nirIkSaNena zikSApUrvam AtmAnuzAsanapUrvaM yathA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] dvAdazI yatizikSAviMzikA [81 re jIva ! mAyA saMsArabIjam, mokSamArgaprasthitasya tava kimanayA, tyajainAm, bhava RjuH, RjUbhUtasya zodhiriti / yadi vopadhiH vastrapAtrAdistaprekSayA pratilekhanena saha zikSApUrvam AcAryopAdhyAyAdhupadezapUrvam ucitaM dezakAlasvazaktyanurUpaM niHzeSaM sarvaM yaticaryArUpaM samyag avitatham Asevate anutiSThatIti / / 11 / / AsevanazikSAyA eva mahattvamAha paDivattivirahiyANaM na hu suyamittamuvayAragaM hoi| no Aurassa rogo nAsai taha oshsuiio||12|| akSaragamanikA pratipattivirahitAnAM na khalu zrutamAtramupakArakaM bhavati / tathauSadhazrutito nAturasya rogo nazyati / / 12 / / TIkA-pratipattivirahitAnAM pratipattirAsevanaM prastAvAt sUtrArthasya tadvirahitAnAM tacchUnyAnAM na naiva hu prAkRtatvAdavadhAraNe zrutamAtraM zravaNagocarIbhUtamAtram upakArakam anugrAhakaM bhavati jaayte| atrArthe dRSTAntamAha- tayauSadhazrutitaH kevalaM bheSajazravaNAd na naiva Aturasya rogiNo rogo vyAdhiH nazyati kSayamupaiti, api tu tatprayogata eva nshyti| evameva sUtrAsevanAdeva saMsArarogo nazyati, na tu zravaNamAtrata iti / / 12 / / AstAM pratipattiviraheNa viparItenApi kriyAyogena na nazyati, api tu vardhata ityAha na ya vivarIeNeso kiriyAjogeNa avi ya vaDei / iya pariNAmAo khalu savvaM khu jahuttamAyarai // 13 // akSaragamanikA--na ca viparItena kriyAyogenaiSaH, api ca vardhata iti pariNAmAt khalu sarvaM ythoktmaacrti||13|| TIkA-na ca nApi viparItena virodhinA kriyAyogena kupathyAdisevanalakSaNena eSa rogo kSayamupaiti, api ca paraM vardhate evamevotsUtrAcaraNena bhavarogopi na nazyati, api tu vardhate iti hetoH pariNAmAd jinoktamiti bhAvasArameva khaluzabdo'vadhAraNe sarva niravazeSa yathoktamAcarati yathA tIrthakaragaNadharairupadiSTaM tathaiva zramaNaH anutiSThatIti / / 13 / / etadevAbhyuccayati thevo vitthamajogo niyameNa vivAgadAruNo hoi| pAgakiriyAgao jaha nAyamiNaM suppasiddhaM tu||14|| akSaragamanikA-itthaM stoko'pyayogo niyamena vipAkadAruNo bhavati yathA pAkakriyAgato jJAtamidaM suprasiddhaM tu ||14|| TIkA-ittham anantaroktanItyA stoko'pi svalpo'pi ayogaH kriyAnyUnatAlakSaNo viparIto vA kriyAyogo niyamenA'vazyaMtayA vipAkadAruNaH abhyupagatasyA'karaNAt prAptadurApasya vinAzAt sAnubandhA'zubhakarmabandhAt zrIjinAjJAvirAdhanAcca durlabhabodhitvena dIrdhasaMsAraphalatvAt pariNAmakaTuH bhavati jAyate, yathA dRSTAnte pAkakriyAgataH pAcanakriyAsatkaH ayogo lavaNAderabhAvo pAkAnukUlasAmagyabhAvo vA vyApArAbhAvo vA viparitayogo vA khaNDasthAne lavaNaprayogo dravyavinAzakaH ayazaHkarazca bhavati / jJAtaM dRSTAntam idaM pAkakriyAgataM suprasiddha tu supratItameva / / 14 / / nanu kAlasya viSamatvAt saMyamasya ca duSkaratvAt kathaM yathoktamanuSThAtavyamityAzaGkayAhaviM. 11 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazI yatizikSAviMzikA jaha Aurassa rogakkhayatthiNo dukkarA vi suhaheu / ittha cigicchAkiriyA taha ceva jaissa sikkha tti // 15 // akSaragamanikA - yathA'tra rogakSayArthina Aturasya duSkarA'pi cikitsAkriyA sukhahetustathaiva yateH zikSeti ||15|| TIkA- yathA dRSTAnte atra saMsAre rogakSayArthino gadonmUlanAbhilASiNa Aturasya rogiNo duSkarA'pi AstAM mRdukA caNDApi cikitsAkriyA rukpratikriyA sukhahetuH svAsthyazarmaphalA tathaiva tenaiva prakAreNa yateH zramaNasya zikSA duSkarA'pi prastAvAdAsevanazikSA zivazarmaphalA iti hetoryathoktamAsevanIyamiti // 15 // api ca 82 ] jaM sammanANameyassa tattasaMveyaNaM niogeNa / annehi vi bhaNiyamao vijjasaMvijjapadamisiNo // 16 // akSaragamanikA -- etasya yat samyagjJAnaM niyogena tattvasaMvedanamataH anyairapi RServedyasaMvedyapadaM bhaNitam ||16|| TIkA- - etasya yateH yat samyagjJAnaM jinopajJahitAhitAvabodhastad niyogena niyamena tattvasaMvedanaM tattvaM saMyamAdyanuSThAnaM hitaM tatsaMvedanaM tatra pravRttito'pi tathAnubhavanaM stryAdi cA'pAyaheturiti tadviratipariNAmaH, yadAgamaH--'jaM sammaMti pAsahA taM moNaM ti pAsahA' ityAdi nizcayanayAbhiprAyeNa yat samyaktvaM tadeva maunaM munibhAvo jJAtasyA''sevanAt / ataH kAraNAd anyairapi svavyatiriktapataJjaliprabhRtibhirapi RSeryogino vedyasaMvedyapadam AgamavizuddhabuddhyA tathA'pravRttitaH apAyahetuH stryAdi vedyaM yatra saMvedyate samyaganubhUyate tat padaM guNasthAnaM bhaNitaM kathitam / tathA cAha-- vedyaM saMvedyate yasminnapAyAdinibandham / tathA'pravRttibuddhayApi stryAdyAgamavizuddhayA || tatpadaM sAdhvavasthAnAdbhinnagranthyAdilakSaNam / anvarthayogatastantre vedyasaMvedyamucyate // atha prasaGgataH anuSThAnabhedAnAha paDhamamaha pII vihu pacchA bhattI u hoi eyassa / AgamamittaM heU tao asaMgattamegaMtA // 17 // [ viMzatirvizikAH yo dR. sa. 73-74 / / / / 16 / / jaiNo cauvvihaM ciya annehi vi vanniyaM aNuTThANaM / pIIbhattigayaM khalu tahAgamAsaMgabheyaM ca // 18 // akSaragamanikA ------athaitasya prathamaM prItiH pazcAd bhaktistu bhavati / AgamamAtraM hetustataH asaGgatvamekAntAt ||17|| yatezcaturvidhamevAnyairapi varNitamanuSThAnaM prItibhaktigataM khalu tathA''gamAsaGgabhedaM ca ||18|| TIkA - athA''nantarye etasya yateH prathamaM prArambhakAle viziSTaguNAnavabodhe'pi prItiH abhirucirjaayte| ata eva apunarbandhako'pi sarvasaGgatyAgena saMyamAnuSThAnamabhyupagacchati / karoti ca tat prmaadraat| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] dvAdazI yatizikSAviMzikA pazcAt tadUrdhvaM rAgadveSAkaraNAt sarvajIveSu maitrIbhAvenA'bhayAnubhavanAt saGgatyAgato'pi tadvairAgyeNa niHspRhatvasukhasaMvedanAt kaSAyopazamena ca cittaprasAdAt saMyamAnuSThAnaguNajJAnena bahumAnAt taprati bhaktiH pUjyatvameva prAdurbhavati tushbdo'vdhaarnne| tatsaMgataM prItyanuSThAnameva vizuddhataravyApAravad bhaktyanuSThAnaM bhavati jaayte| taduktaM ca SoDazava zakaprakaraNeyatrAdarosti paramaH prItizca hitodayA bhavati kartuH / zeSatyAgena karoti yacca taprItyanuSThAnam / / 1 / / gauravavizeSayogAdbuddhimato ydvishuddhtryogm| kriyayetaratulyamapi jJeyaM tadbhaktyanuSThAnam / / 2 / / Aha kaH punaH prItibhaktyorvizeSa ? ucyate-sadRzamapi bhojanAcchAdanAdikRtyaM jananIpalyoH kriyate paraM prItyA patyAH kriyate bhaktyA mAturitIyAn vizeSaH priitibhktyoH| taduktaM ca SoDazakaprakaraNe atyantavallabhA khalu panI tadvaddhitA ca jnniiti| tulyamapi kRtyamanayotiM syAt prItibhaktigatam / / 1 / / tataH param AgamamAtraM zrIjinavacanameva hetuH pravartakakAraNaM sarvatraucityena yatrAnuSThAne tadvacanAnuSThAnaM yaterniyogena bhavati nAnyasya viparyayAnnizcayanayamatametad vyavahAratastvanyasyApi mArgAnusAriNo vacane pravartamAnasya dezata idaM bhvtyev| taduktaM ca SoDazakaprakaraNe vacanAtmikA pravRttiH sarvatraucityayogato yA tu| vacanAnuSThAnamidaM cAritravato niyogena / / 1 / / etannyAyAcAryavRttiH-vacanetyAdi / vacanAtmikA''gamArthasmaraNAvinAbhAvinI pravRttiH kriyArUpA sarvatra sarvvasmin dharmavyApAre zAntipratyupekSAdau aucittyayogato dezakAlapuruSavyavahArAdyAnukUlyena yA tu bhavati idamevaM pravRttirUpaM vacanAnuSThAnaM cAritravataH sAdhorniyogena niyamena bhavati tasyaiva bhavadurgalaGghanaM SaSThaguNasthAnAvAptestatra ca lokasaMjJAbhAvAnnAnyasya viparyayAnnizcayanayamatametad vyavahAratastvanyasyApi mArgAnasAriNo vacane pravarttamAnasya dezata idaM bhavatyeveti draSTavyam / / tato vacanAnuSThAnAbhyAsAtizayena tathA saMskArAdhAnAt candanagandhanyAyena sAtmIbhAvamAgatam asaGgatvaM nirAlambanabhAvaH prAdurbhavati ata eva tatpradhAnamasaGgAnuSThAnaM bhavati ekAntAt tIvrabhAvAt jinakalpikAnAm / / taduktaM ca SoDazakaprakaraNe yattvabhyAsAtizayAt sAtmIbhUtamiva ceSTyate sadbhiH / tadasaGgAnuSThAnaM bhavati tvetattadAvedhAt / / 1 / / idaM tvatra dhyeyam-yathA cakrabhramaNamekaM daNDasaMyogAt prayatnapUrvakAdbhavati tathA vacanAnuSThAnamapyAgamasaMyogAt prvrtte| yathA cAnyaccakrabhramaNaM daNDasaMyogAbhAve kevalAdeva saMskArA'parikSayAt saMbhavati / evamAgamasaMskAramAtreNa vastuto vacananirapekSameva svAbhAvikatvena yatpravartate tadasaGgAnuSThAnamitIyAn vizeSa iti nyAyAcAryAH ssoddshkvRttau| eSAM caturNAmanuSThAnAnAM cAdye prItibhaktyanuSThAne'bhyudayaphale tathA carame vacanAsaGgAnuSThAne ca vighnarahite mokSaphale vijnyeye| ata eva pUrvasaMyamaH svargaheturapUrvasaMyamazca mokSahetuH / / 17 / / taduktaM ca- cakrabhramaNaM daNDAttadabhAve caiva yatparaM bhavati / vacanAsaGgAnuSThAnayostu tajjJApakaM jJeyam / / 1 / / abhyudayaphale cAdye niHzreyasasAdhane tathA crme| etadanuSThAnAnAM vijJeye iha gatApAye ||2|| etaccaturvidha Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84aa dvAdazI yatizikSAviMzikA [viMzatirvizikAH mapyanuSThAnamanyairapi varNitamityAha--yateH zramaNasya caturvidhamevA'nantaroktasvarUpameva anyairapi pataJjaliprabhRtibhirapi varNitaM saMzitam anuSThAnaM kRtyAsevanaM prItibhaktigatamityAdi vyAkhyAtaprAyamiti // 18|| zramaNaH sarvatrAhArAdiSu saMyato bhavatItyAha AhArovahisijAsu saMjao hoi esa niymenn| jAyai aNaho sammaM itto ya carittakAu ti||16|| eyAsu avattavao jaha ceva viruddhaseviNo deho| pAuNai na uNamevaM jaiNo vi hu dhammadehu ti||20|| iti zikSAviMzikA dvAdazI / / 12 / / akSaragamanikA-eSa AhAropadhizayyAsu niyamena saMyato bhvti| itazca cAritrakAyaH samyag jAyate'nagha iti / / 16 / / yathaiva viruddhasevino deho na prAproti guNaM yaterapi khalvetAsvayalavato dharmadeha iti // 20 // TIkA-eSa zikSAdvayAnvito yatiH AhAropaSizayyAsu AhArazcAzanAdika upadhizca vastrapAtrAdikaH zayyA ca pratizrayAdilakSaNA sAdhuvasatizca AhoropadhizayyAH, etAsu niyamena niyogena saMyataH samyag rAgadveSaviraheNa sarvatra yato yatanAzIla AdhAkarmAdidvAcatvAriMzadutpAdanAdidoSA'GgAradhUmAdipaJcamaNDalIdoSavarjako bhavati vrtte| yadAgamaH--jayaM care jayaM ciTTe, jayamAse jayaM se| jayaM bhujaMto bhAsaMto, pAvaM kammaM na bNdhii|| da. vai. sU. a. 4-8 // itacA'ta eva saMyatatvAttasya yateH cAritrakAyazcAritraM saMyamaH sa eva jJAnAdiguNaizcIyata iti kAyo dehaH samyag avitathabhAvena sarvatra pravartanAd jAyate bhavati anaghaH parizuddha itiH samAptau / / 16 / / athaitadviparyayamAha yathaiva dRSTAnte viruddhasevinazcikitsAkAle kupathyasevina Aturasya dehaH zarIraM na naiva prANoti yAti guNam ArogyalakSaNalAbhaM tathaiva yaterapi sAdhorapi huzabdo'vadhAraNe etAsu AhAropadhizayyAsveva avyaktavrataH avyaktAnyaticArazabalAni vratAni yasyA'sau dharmadehaH cAritrakAyo na naiva prApnoti guNaM jnyaanaadisphaatim| 'avattacao' iti pAThAntaramAzrityA'vyaktazcayo vratAnAM tadAdhArabhUtajJAnAdInAM vA yasya sa dharmadehaH zeSaM pUrvavat / athavA''hAropadhizayyAsu ayatnavataH ayatanAzIlasya dharmadeho na prApnoti guNamiti / / 20 / / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 85 viMzatirvizikAH ] trayodazI zuddhabhikSAvidhiviMzikA trayodazI zuddhabhikSAvidhiviMzikA anantaramevoktaM yathA''hAropadhizayyAsu yaterayatnavato dharmadeho na prApnoti guNam / atra viMzikAyAM tu guNaprAptyarthaM zuddhabhikSAvidhimAha bhikkhAvihI u neo imassa eso mhaannubhaavss| bAyAladosaparisuddhapiMDagahaNaM ti te ya ime||1|| akSaragamanikA-etasya mahAnubhAvasya tu dvAcatvAriMzaddoSaparizuddhapiNDagrahaNamityeSa bhikSAvidhijJeyaste ceme-19|| TIkA-etasyAnantaroktazikSAdvayAnvitasya mahAnubhAvasya paramatejolezyAkasya bhAvayatereva tu zabdo'vadhAraNe, tathA cAnIdRzasya vyavacchedo balAdApadyate, vAcatvAriMzadoSaparizuddhapiNDagrahaNaM dvAcatvAriMzad doSA AdhAkarmAdayastebhyaH parizuddho vinirmuktaH piNDaH azanAdikastasya grahaNamAdAnam iti nirdeze eSa granthakArahRdayasthatvAt pratyakSo bhikSAvidhiH azanAdigrahaNavidhAnaM mokSasAdhanabhUtasya dharmadehasya dhAraNArthaM niravadyo jinopadiSTo jJeyo boddhvyH| yadAgamaH aho jinehiM asAvajA vitti sAhUNa desiaa| mukkhasAhaNaheussa sAhUdehassa dhAraNA / / 1 / / te cA''dhAkarmAdaya ime'nantaraM vakSyamANA udgamAdibhedabhinnA boddhavyAH / / 1 / / tathAhi solasa uggamadosA solasa uppAyaNAi dosA u| dasa esaNAi dosA bAyAlIsaM iya hvNti||2|| akSaragamanikA-udgamadoSAH SoDaza SoDaza tUtpAdanAyA doSA dazaiSaNAyA doSA evaM dvAcatvAriMzad bhavanti // 2 // TIkA-udgamadoSAH sAdhUnAzritya gRhasthairvidhIyamAnA azanAdiniSpAdane'parAdhA AdhAkarmAdayaH saGkhyayA ssoddsh| tathA gaNanayA SoDazaiva tuzabdo'vadhAraNe utpAdanAyAH piNDagrahaNe sAdhubhirApAdyamAnA dhAtryAdayo doSA aparAdhA api| tathA daza saGkhyayA eSaNAyAH sAdhugRhasthobhayAbhyAM vidhIyamAnAH zaGkitAdayo doSA apraadhaaH| evaM sarvamilane gaNanayA doSA bAcatvAriMzad bhavanti jAyante / / 2 / / athodgamadoSAnAha AhAkammuddesiya pUikamme ya mIsajAe y| ThavaNA pAhuDiyAe pAoyarakIyapAmice // 3 // pariyaTTie abhihaDe unbhinne mAlohaDe ii yo| acchijje anisiDhe ajhoyarae ya solasame // 4 // akSaragamanikA AdhAkarmoddezikapUtikarma ca mizrajAtaM sthApanA prAbhRtikA prAduSkarakrIta Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86] trayodazI zuddhabhikSAvidhiviMzikA [viMzatirvizikAH prAmityam / / 3 / / parivartitAbhyAhRtodbhinnamAlopahRtaM cA''cchedyA'nisRSTA'dhyavapUrakazceti SoDaza / / 4 / / ___TIkA--ime udgamadoSAH-sAdhvarthaM yatsacittamacittIkriyate tad AdhAkarma 1 / tathA''tmArthaM yatpUrvasiddhameva laDukacUrNAdi sAdhumuddizya punarapi guDAdinA saMskriyate tad uddezikaM sAmAnyena, vizeSataH piNDaniyuktyAdigranthato'vagantavyam 2 / yad AdhAkarmAdyavayavamizraM tatpUtikarma 3 / sAdhugRhasthAdyarthamAderArabhyAhAraparipAko mizram 4 / sAdhvarthaM kSIrAdisthApanaM sthApanA 5 / vivAhAdiprakaraNasya sAdhvarthamutsarpaNamavasarpaNaM vA prAbhRtikA 6 / sAdhUnAzritya gavAkSAdiprakAzakaraNaM bahirvA prakAze AhArasya vyavasthApanaM prAduSkaraNam 7 / dravyAdivinimayena svIkRtaM krItam 8 / sAdhvarthaM yadanyasmAducchinnakaM gRhyate tat prAmityam 6 // yat zAlyodanAdi kodravAdinA prAtivezikagRhe parivartya dadAdi tat parivartitam 10 / yad gRhAdeH sAdhuvasatimAnIya dadAti tad abhyAhRtam 11 / gomayAdyupaliptaM bhAjanamudbhidya dadAti tad udbhinam 12 / mAlAdyavasthitaM nizreNyAdinA'vatArya dadAti tad mAlAhRtam 13 / bhRtyAderAcchidya yad dIyate tad Accheyam 14 / sAmAnyaM goSThibhaktAghekasya dadataH anisRSTam 15 / svArthamadhizrayaNAdau kRte pazcAt tandulAdiprasRtyAdiprakSepAd adhyavapUrakaH 16 / cazabdAH smuccye| iti evaM sarvamilane SoDazodgamadoSA bhavanti / / 3-4 // athotpAdanAyA doSAnAha dhAIdUInimitte AjIva vaNImage tigicchA y| kohe mANe mAyA lobhe ya havaMti dasa ee||5|| puTviM pacchA saMthava vijA maMte ya cunna joge y| uppAyaNAi dosA solasame mUlakamme y||6|| akSaragamanikA--dhAtrI dUtI nimittamAjIvavanIpakazcikitsA ca krodho mAno mAyA lobhazca bhavanti dazaite / / 5 / / pUrvapazcAtsaMstavo vidyA mantrazca cUrNaM yogaH SoDazaM mUlakarma cotpAdanAyA doSAH / / 6 / / TIkA-amI utpAdanA doSAH, tadyathA--azanAdyarthaM dAturapatyopakAre zramaNo vartata iti dhAtrIkarma taddoSaduSTa: azanAdipiNDo'pi dhaatriipinnddH| evaM sarvatra yojym| tathA dAtuH kAryasaGghaTTanAya dautyaM karotIti dUtIpiNDaH 2 | aGguSThapraznAdi nimittaM tenAvApto nimittapiNDaH 3 / tathA jAtyAdyAjIvanAdavApta AjIvikApiNDaH 4 / dAturyasmin bhaktistatprazaMsayA'vApto vanIpakapiNDaH 5 / sUkSmetaracikitsayA'vAptazcikitsApiNDaH 6 / evaM krodhamAnamAyAlobhairavAptaHkrodhAdipiNDaH 7-8-6-10 / bhikSAdAnAt pUrvaM pazcAdvA dAtuH 'kAyate bhavAni'tyevaM saMstavAdavAptaH puurvpshcaatsNstvpinndd:11| vidyayA'vApto vidyApiNDaH 12 / tathaiva mantrajApAvApto mantrapiNDaH 13 / vazIkaraNAdyarthaM dravyacUrNAdavAptazcUrNapiNDaH 14 / aJjanAdiyogAdavApto yogapiNDa:15 SoDazaM mUlakarma yatkarmaNo garbhazAtanAdermUlaprAyazcittamavApyate tadvidhAnAdavApto mUlapiNDaH 16 / evamete sAdhusamutthAH SoDazotpAdanAyA doSA aparAdhA iti / / 5-6 // athaiSaNAdoSAnAha saMkiya makkhiya nikhitta pihiya sAhariya daaygummiise| apariNaya litta chaDDiya esaNadosA dasa havaMti // 7 // akSaragamanikA-zaGkitamrakSitanikSiptapihitasaMhRta dAyakonmizrA'pariNataliptacharditam eSaNAdoSA daza bhavanti / / 7 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] trayodazI zuddhabhikSAvidhiviMzikA [ 87 TIkA--zatim AdhAkarmAdinA 1 / prakSitam udakAdinA 2 / nikSiptaM pRthivIkAyAdau 3 / pihitaM bIjapUrakAdinA 4 / mAtrakAdestuSAdyadeyamanyatra sacittapRthivyAdau saMhRtya tena mAtrakAdinA yaddadAti tat saMhRtam ucyate 5 / dAyako dAtA bAlavRddhAdyayogyaH 6 / unmitraM sacittamizram 7 yaddeyaM na samyagacittIbhUtaM dAtRgrAhakayorvA na samyagbhAvopetaM tad apariNatam 8 liptaM vasAdinA 6 / charditaM parizATavaditi 10 daza saMGkhyayA eSaNAdoSA uktasvarUpA bhavantIti / / 7 // anantaroktadvAcatvAriMzaddoSaparizuddhapiNDasya bhojanavidhimAha eyaddosavimukko jaINa piMDo jinnenn'nnunaao| saMjoyaNAirahio bhogo vi imassa kaarnno||8|| akSaragamanikA-etaddoSavimuktaH piNDo yatInAM jinenA'nujJAtaH asya bhogo'pi saMyojanAdidoSarahitaH kAraNataH / / 8 / / TIkA-etaddoSavimuktaH anantaroktAdhAkarmAdidvAcatvAriMzaddoSaparizuddhaH piNDaH azanAdiko yatInAM zramaNAnAM jinena zrIsarvajJabhagavatA anujJAto nirdiSTaH / asya parizuddhapiNDasya bhogo'pi na kevalaM grahaNamabhyavaharaNamapi saMyojanAdidoSarahito vakSyamANasaMyojanApramANAdidoSavinirmuktaH kAraNato vakSyamANavedanAvaiyAvRttyAdiprayojanAd anujJAta iti zeSaH / / 8|| saMyojanAdidoSAnAha davvAIsaMjoyaNamiha battIsAhigaM tu apmaannN| rAgeNa saiMgAlaM doseNa sadhUmagaM jANa // 6 // akSaragamanikA-iha dravyAdisaMyojanAM dvAtriMzadadhikaM tvapramANaM rAgeNa sA'GgAraM dveSeNa sadhUmakaM jAnIhi // 6 // TIkA-iha parizuddhapiNDabhoge lolupatayA dravyAdisaMyojanAM dravyAderdadhiguDAdeH saMyojanAM mizraNaM vidadhataH saMyojanAdoSaM jaaniihi| evaM sarvatra vaacym| dvAtriMzadadhikaM padaikadeze padasamuccayopacArAd dvAtriMzatkavalapramANAtiriktamevAhAramAhArayataH tuzabdo'vadhAraNe apramANamapramANadoSa, rAgeNa gRddhayA bhujAnasya cAritrAGgarA''pAdanAt kAraNe kAryopacArAd rAgo'pi aGgArastena saha sAGgAram aGgAradoSam, evameva veSeNA'ntaprAntAdAvAhAradveSAccAritrasyA'bhidhUmanAt pUrvoktanyAyena dveSo'pi dhUmastena saha sadhUmakaM dhUmadoSaM jAnIhi bodhasveti / / 6 / / atha vedanAdikAraNamAha veyaNaveyAvacce iriyaTThAe ya sNjmtttthaae| taha pANavattiyAe chaTheM puNa dhmmciNtaae||10|| akSaragamanikA-vedanAvaiyAvRttyeArthaM ca saMyamArthaM tathA prANavRttyai SaSThaM punardharmacintAyai / / 10 / / TIkA-vedanA kSudvedanA tatpazamanArthaM tathA vaiyAvRttyaM tadarthaM tathA IryArtham IpithikAzodhanArthaM caH samuccaye saMyamArthaM saMyamaH pehopehapamajjaNAdilakSaNastadarthaM tathA prANavRttyai prANasaMdhAraNArthaM SaSThaM kAraNaM punardharmacintArtham / etadgAthAvyAkhyAnaM vakSyamANabhASyagAthAdvayato'vaseyam-"natthi chuhAe sarisayA veyaNa bhuMjeja tppsmnntttthaa| chAo veyAvaccaM na tarai kAuM ao bhuMje / / 260 / / iriyaM navi sohei pehAIyaM ca saMjamaM kaauN| thAmo vA parihAyai guNaNuppehAsu ya asatto / / 261 // (oghaniyukti bhASya) Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] trayodazI zuddhabhikSAvidhiviMzikA [ viMzatirvizikAH etadgAthAdvayArthalezaH nAsti kSutsadRzI vedanA'to bhuJjIta tatpazamanArtham / chAo bubhukSito vaiyAvRttyaM kartuM na zaknoti, ato bhuGkte / / 260 / / IryApathikAM bubhukSito na zodhayati yato tacchodhanArthaM bhungkte| prekSAdikaM saMyama bubhukSito kartuM na zaknoti yato bhuGkte / 'thAmo' sthAma prANastasya parihAnirbhavati yadi na bhuGkte'tastadarthaM bhunyjiit| guNanaM parAvartanaM sUtrArthasya tathA'nuprekSA cintanaM guNanAnuprekSe tayorbubhukSitaH azaktaH atastadarthaM bhuJjIteti / / 261 / / / / 10|| atha vastravidhimAha vatthaM pAhAkammAidosaduTuM vivajiyavvaM tu| dosANa jahAsaMbhavameesiM joyaNA neyaa||11|| akSaragamanikA-vastramapyAdhAkarmAdidoSaduSTaM vivarjitavyam / eteSAM doSANAM yojanA yathAsaMbhavaM jJeyA // 11 // ____TIkA-AstAM piNDo vasvamapi nirvasanamapi AdhAkarmAdidoSaduSTam anantaroktasvarUpairAdhAkarmoddezikAdibhirdoSairduSTam akalpyamiti vivarjitavyaM grahaNaparibhogataH parihartavyam / eteSAm AdhAkarmAdInAM doSANAm aparAdhAnAM yojanA ghaTanA vastre'pi yathAsaMbhavaM saMbhavamanatikramya jJeyA boddhvyaa| tathAhiAdhAkarma sAdhupratijJayA sUtrakartanAdinA vastraM nisspaadyet| tathA krItaM dravyavinimayenA'vAptam / tathA'nyasmAducchinnaM gRhItaM praamitym| tathA''cchedyaM kutazcidbalAdAcchidya gRhiitm| tathA'nisRSTaM svAminA'nutsaGkalitam / abhyAhRtaM niSpannamevA'nyataH smaaniitm| sAdhupratijJayaivAparakhaNDaM saMyojya bRhatkRtaM yadivA dezA'panayanena lghukRtm| tathA kssaalitm| kAJjikAnIlIrAgAdinA sNskRtm| tathA dhUpAdinA dhuupitm| tadevambhUtaM vastraM na grhiitvym| vizeSArthinA zrImadAcArAGgasUtradvitIyazrutaskandhagatavastraiSaNAdhyayanato'vagantavyamiti / / 11 / / athA'zanapAnAdiviSayameva vizeSata Aha-- ityeva pattabheeNa esaNA hoi'bhigghphaannaa| satta cauro ya payaDA anA vi thaa'viruddhtti||12|| akSaragamanikA-atraiva pAtrabhedenApi eSaNA'bhigrahapradhAnA bhavati sapta catasrazca prakaTAH tathA'nyApi aviruddheti||12|| ___TIkA-atraiva azanapAnAdiviSaya eva pAtrabhedenA'pi pAtraM sAdhavo gachAntargatA gacchavirnigatAzca teSAM bhedenA'pi eSaNA vakSyamANasvarUpA abhigrahapradhAnA gacchAntargatAnAM vakSyamANAnAM saptAnAmapi piNDaiSaNAnAM pAnaiSaNAnAM ca grahaNamanujJAtaM gacchanirgatAnAM punarAdyadvayoragrahaH paJcasvabhigraha iti pAtrabhedenAbhigrahapradhAnA eSaNA bhavati jaayte| sapta saMGkhyayA piNDaiSaNAH paanaissnnaashcaanntrvkssymaannsvruupaaH| catamrazca vastraiSaNAH prkttaastntrprsiddhaaH| tathA samuccaye, AstAM saptabhedA caturbhedA anyA'pi uktavyatiriktA'pi dravyakSetrakAlabhAvabhinnA aviruddhA sUtreNa saha susaGgatetyarthaH / / 12 / / athAnantaroktAH sapta piNDaiSaNAH pAnaiSaNAzca nAmanirdezamAha Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] trayodazI zuddhabhikSAvidhiviMzikA [86 saMsaTThamasaMsaTThA uddhaDa taha hoi appalevA y| oggahiyApaggahiyA ujjhiyadhammA ya sattamiyA // 13 // akSaragamanikA-asaMsRSTA saMsRSToddhRtA'lpalepA'vagRhItA pragRhItA tathojjhitadharmA ca saptamikA bhavati / / 13 / / TIkA-asaMsRSTA nAma prathamA piNDaiSaNA, tatrA'saMsRSTo hastaH asaMsRSTaM ca mAtrakaM, dravyaM punaH sAvazeSaM vA syAnniravazeSaM vA, tatra niravazeSe pazcAtkarmadoSastathApi gacchasya bAlavRddhaglAnAdyAkulatvAttanniSedho nAsti / atha dvitIyA saMsRSTA piNDaiSaNA, tatra saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtrakaM, zeSaM pUrvavat / atha tRtIyA uddhRtA tatra kaizcit zraddhAlubhirgRhasthaijineSu pUrvamukSiptamazanAdi syAt, zeSaM pUrvavat / atha caturthI piNDaiSaNA alpalepA sA yatpunaH pRthukaM bhugnatandulavallacanakAdi vA'lpalepam / atha paJcamI piNDaiSaNA avagRhItA tatropahataM bhoktukAmasya bhAjanasthitameva, zeSaM puurvvt| atha SaSThI piNDaiSaNA nAma pragRhItA tatra svArthaM parArthaM vA piTharakAderuddhRtya caTTakAdinotkSiptA pareNa ca na gRhItA pravrajitAya vA dApitA sA prakarSaNa gRhItA tAM tathAbhUtAM prAbhRtikAM pAtrasthitAM vA hastasthitAM vA jAnIyAt, zeSaM puurvvt| tathA samuccaye saptamI piNDaiSaNA ujjhitadharmA yaccAnye dvipadacatuSpadazramaNabrAhmaNAtithikRpaNavanIpakA nAvakAGkSanti tathAprakAramujjhitadharmaM bhojanajAtam zeSaM pUrvavat / Asu saptasvapi piNDaiSaNAsu, saMsRSTAdyaSTa bhaGgakA jJAtavyAH, navaraM caturthyAM nAnAtvam, tacca tasyAmalpalepatvAt saMsRSTAdyabhAva iti| evaM pAnaiSaNA api neyA bhaGgakAzca yojyAH, navaraM caturthyAM nAnAtvam alpalepatvAtsaMsRSTAdyabhAva iti piNDaiSaNAvad jJeyamiti / / 13 // atha vastraiSaNAM nAmanirdezamAha udiTTa peha aMtara ujjhiyadhammA cautthiyA hoi| vatthe vi esaNAo pannattA vIyarAgehiM // 14 // akSaragamanikA--uddiSTaM prekSitam antaram ujjhitadharmA caturthikA bhavati / vastre'pi eSaNAH prajJaptA vItarAgaiH / / 14 // TIkA-uddiSTaM prAk saGkalpitaM vastraM yAcyate yataH sA prathamA prtimaa| tathA prekSitaM dRSTaM sad vastraM yato yAcyate sA dvitiiyaa| tathA antaraM vastrAntaraM nivasiSyamANasya muktaprAyaM vastraM yato yAcyate sA tRtiiyaa| tathojjhitadharmA utsRSTadhArmikaM vastraM yAcyate yataH sA caturthikA kramazazcaturthI bhavati vartate / evamanantaroktarItyA''stAmazanAdiSu vastre'pi nivasane'pi catasro vastramiSyate jJAyate zuddhamazuddhamAbhiriti eSaNAH prajJaptA nirdiSTA vItarAgairjinezvarabhagavadbhiriti / / 14 // atha zayyAviSayamAha sijjA vi ihaM neyA AhAkammAidosarahiyA vi| te vi dalAvikkhA itthaM sayameva joijA // 15 // akSaragamanikA-zayyA'pIha jnyeyaa''dhaakrmaadidossrhitaa'pi| tAnapi dalApekSayA'tra svayameva yojayet / / 15|| TIkA-na kevalamazanapAnAdi zayyA'pi pratizrayAdirUpasAdhuvasatirapi iha yatanAviSaye jJeyA boddhavyA viM. 12 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazI zuddhabhikSAvidhiviMzikA 60 ] [ viMzatirviMzikAH AdhAkarmAdidoSarahitA AdhAkarmAdidoSaparizuddhA apizabdaH pUraNArthaH / AstAM vakSyamANastrIpaNDakAdidoSAn tAnapi AdhAkarmAdidoSAnapi dalApekSayA pratizrayAdinirmANe yaddalaM vyApriyate tadapekSayA - 'paTTI vaMso do dhAraNAo cattAri mUlavelIo' etaiH pRSThavaMzAdibhiH sAdhupratijJayA yA vasatiH kriyate sA mUlaguNaduSTA / sA ca puruSAntarasvIkRtA'pi na kalpate / atra vasativiSaye svayamevA''tmanaiva sUtrAnusAreNa yojayed unnayet, tathAhi -AdhAkarma sAdhupratijJayA prANyupamardanena sAdhupratizrayaM kazcit zrAddhaH kuryAditi / tathA krItaM mUlyenA'vAptaM pratizrayAdi / tathA prAmityam anyasmAducchinnaM gRhItam / tathA''cchedyaM bhRtyAderbalAdAcchidya gRhItam / tathA'nisRSTaM svAminA'nutsaGkalitam / abhyAhataM niSpannamevA'nyataH samAnItam / evaM mUlaguNadoSaduSTe pratizrayAdau puruSAntarakRtAdAvapi sthAnAdi na vidheyamiti / athottaraguNadoSAzceme - sAdhupratijJayA laghudvAraM pratizrayaM mahAdvAraM viddhyaat| tathA kASThAdibhiH kuDyAdau saMskRtaM, vaMzAdikambAbhiravabaddhaM, darbhAdibhizchAditaM, gomayAdinA liptaM, sudhAdinA ghRSTaM, levanAdinA mRSTaM, bhUmikarmAdinA saMsRSTaM durgandhApanayanArthaM dhUpAdinA dhUpitaM kuryAt / tadevambhUte pratizraye'puruSAntarasvIkRte yAvadanAsevite sthAnAdi na kuryAt, puruSAntarakRtA'' sevitAdau pratyupekSya sthAnAdi kuryAt / vizeSArthinA zrImadAcArAGgadvitIyazrutaskandhagatazayyaiSaNA'dhyayanato'vaseyamiti / / 15 / / vasativiSayakastrIpaNDakAdidoSAnAha-- atha esA vitthIpaMDagapasurahiyA jANa suddhisaMpunnA / annApIDAi tahA uggahasuddhA muNeyavvA // 16 // akSaragamanikA -- eSA'pi strIpaNDakapazurahitA jAnIhi zuddhisaMpUrNA / anyA'pIDayA tathA'vagrahazuddhA muNitavyA ||16|| TIkA -- AstAmAdhAkarmAdidoSaduSTA zayyA, eSA'pi AdhAkarmAdidoSaparizuddhA'pi strIpaNDakapazurahitA nArInapuMsakagavAdiviviktA brahmacaryavidhAtakatvAdeSAmiti jAnIhi bodhasva zuddhisaMpUrNA zuddhayA'navadyatayA sNpuurnnaa'viklaa| anyA'pIDayA anyaH svavyatiriktaprAtivezmikAdistasyA'pIDayA pIDAparihAreNa, atra viSaye zrIvIraprabhuH svayaM nidarzanaM yato varSAcAturmAse'pi parivrAjakAnAmaprItinivAraNAya vijahAra / tathA samuccaye avagrahazuddhA avagrahaH avakAzaH sa ca vasatisvAmisAdharmikAdeH sakAzAd yAcitastena zuddhA niravadyA muNitavyA boddhavyeti // 16 // athaitasyA vidhiparibhogamAhAtmyamAha esA vi hu vihiparibhogao ya AsaMgavajjiyANaM tu / vasahI suddhA bhaNiyA iharA u gihaM pariggahao // 17 // akSaragamanikA -- eSA'pi vasatiH khalvAsaGgavarjitAnAM tu vidhiparibhogataH zuddhA bhaNitA, itarathA tu parigrahato gRham // 17 // TIkA -- eSApi zuddhisaMpUrNA'pi vasatiH zayyA hu prAkRtatvAnnizcayata AsaGgavarjitAnAM mamatvarahitAnAm upalakSaNaM caitad amanojJAM vasatiM prApyA'rativarjitAnAM tuzabdo vizeSArthaH sa ca vizeSa ucyata eva vidhiparibhogato vidhistu navakalpavihArakrameNa sAmprataM ca gurvAjJAta AgatAnAM sAdhUnAM prAvRSi trikAlaM RtubaddhakAle cobhayakAlaM pramArjanAdikastena paribhogata AvazyakasvAdhyAyAdikaraNena tatra nivasanAt zuddhA niravadyA bhaNitA samupadiSTA tIrthakaragaNadharaiH / itarathA'nyathA uktaviparyayeNa tuzabdovadhAraNe bhinnakramazca parigrahato mUrcchAto gRhaM gehameveti ||17|| upasaMharannAha Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___[61 viMzatirvizikAH ] caturdazI azuddhiliGgAntabhikSAntarAyaviMzikA evaM AhArAisu juttavao nimmamassa bhAveNa / niyameNa dhammadehArogAo hoi nivvaannN||18|| akSaragamanikA--evamAhArAdiSu bhAvena yatnavato nirmamasya niyamena dharmadehA'rogAd bhavati nirvANam ||18|| TIkA-evam anantaroktanItyA AhArAdiSu AhAropadhizayyAsu bhAvena jJAnena tadupayuktena ca yuktavato yuktasyA'thavA 'juttavao' iti sthAne 'jattavao' iti pAThaM saMbhAvya yalavataH prayatnazIlasya nirmamasya nirIhasya niyamenA'vazyaMtayA dharmadehA'rogAd dharmadehe cAritrakAye'rogAd rogAbhAvAd bhAvArogyAdityarthaH, bhavati jAyate nirvANam ajarAmaratvaM mokSa ityarthaH / / 18|| anantarameva bhAvena yatnavato yaduktaM tadeva spaSTayati jANai asuddhimeso AhArAINa suttbhnniyaannN| sammuvautto niyamA piMDesaNabhaNiyavihiNA y||16|| iti bhikSAviMzikA trayodazI / / 13 / / akSaragamanikA-eSa niyamAt sUtrabhaNitAnAmAhArAdInAmazuddhiM jAnAti piNDaiSaNAbhaNitavidhinA samyagupayuktazca // 16 // TIkA-eSa bhAvayatiH niyamAdavazyaM sUtrabhaNitAnAM jinAgamopadiSTAnAm AhArAdInAM pAnabhojanopadhizayyAnAm azuddhi sadoSatAM jAnAti samavagacchati, AhArAdidoSAnabhijJasya bhikSAyAmanadhikAra eveti piNDaiSaNAbhaNitavidhinA zrIdazavaikAlikasUtrapaJcamAdhyayanapiNDaniyuktyAdigranthopadiSTavidhAnena samyag avitathabhAvena upayuktastadarthopayogavAn caH samuccaye jAnAtyupayuktazceti / / 16 / atra viMzikAyAM tvekonaviMzatireva gAthA upalabhyanta iti / caturdazI azuddhiliGgAntabhikSAntarAyaviMzikA anantarabhikSAvidhiviMzikAmupasaMharatA granthakAreNa yaduktaM yatheSa niyamAdazuddhiM jAnAti vidhinopayuktazca tadatra viMzikAyAmazuddhiliGgAni tadante ca bhikSAntarAyAn vaktukAma Aha bhikkhAe vacaMto jaiNo guruNo kareti uvogN| jogaMtaraM pavajiukAmo AbhogaparisuddhaM // 1 // akSaragamanikA-yogAntaraM prapattukAmA bhikSAyai vrajanto yatayo gurAvAbhogaparizuddhamupayogaM kurvanti // 1 // TIkA-yogAntaraM yogo dharmavyApAraH sa ca prastAvAt sUtrArthapauruSIlakSaNastaM kRtvA tadanantaraM tadanyo yogo bhikSATanalakSaNastaM prapattukAmAH svIcikIrSavo bhikSAyai gocaracaryAyai vrajanto gacchanto yatayaH , Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] caturdazI azuddhiliGgAntabhikSAntarAyaviMzikA [viMzatirvizikAH zramaNAH prAkRtatvena vibhaktivyatyayAd gurau AcAryapArthe sarvatra vihitAnuSThAne'vitathabhAvena pravRttyarthaM prastAvAd bhikSAzuddhinimittam AbhogaparizuddhaM jJAnaparipUtam upayogaM praNidhAnaM prAkRtatvena vacanavyatyayAt kurvanti viddhti| sopayogapravRttestathAsaMskArAdhAnena sAnubandhAnuSThAnahetubhAvAd vipulnirjraakaarnntvaacc| kiJcasopayogapravRttiliGga eva bodhaH paralokapakSapAto bhagavadbahumAnazceti zrI haribhadrasUrayo yogshtkvRttau| ayaM vizeSaH-prAktanA yatayo bhikSAyai vrajanta upayogaM kRtavantaH adyatanAstu prAtareva taM kurvantIti / ||1 // athopayogapadArthasya saMgatipurassaraM bhikSAyAHkAlaM prayojanaM cAha sAmIveNaM jogo eso suttAijogao hoi| kAlAvikkhAi tahA jaNadehANuggahaTThAe // 2 // akSaragamanikA--kAlApekSayA sUtrAdiyogataH sAmIpyenaiSa yogostathA janadehAnugrahArthaM bhavati / / 2 / / TIkA-kAlApekSayA madhyAhnavelAM gRhasthAnAM vA bhojanavelAmAzritya, yadAgamaH-kAleNa nikkhame bhikkhU, kAleNa ya pddikkme| akAlaM ca vivajijA, kAle kAlaM samAyare / / 4 / / da. vai a.5 u. 2 / anyathA gRhasthA api supAtradAnalAbhAd vaJcitA bhvntiiti| sUtrAdiyogataH sUtrArthapauruSIlakSaNadharmavyApArasya sAmIpyena pratyAsannatvena eSa yogo bhikSATanayoga upayogastadarthamAbhogo'pi upayogaH kAraNe kAryopacArAt / kimarthameSa yogaH ? AcArya Aha - yathA tIrthakaragaNadharairanujJAtaM tathA janadehAnugrahArthaM tathA tena vidhinA janazcagRhasthalokastasya puNyAnubandhipuNyopArjakasupAtradAne nimittabhAvena dehazca dharmasAdhanalakSaNaH sAdhucAritrakAyo janadehI tayoranugraha upakArastadarthaM bhavati jAyata iti / / 2 / / prasaGgata upayogasthAnanirupaNapurassaraM gurvAjJAmArgaNAyAha eyavisuddhinimittaM addhAgahaNa? suttjogtttthaa| jogatigeNuvauttA guruANaM taha pamaggaMti // 3 // akSaragamanikA--etadvizuddhinimittamaddhAgrahaNArthaM sUtrayogArthaM yogatrikeNopayuktAstathA gurvAjJAM pramArgayanti / / 3 / / TIkA-etadvizuddhinimittaM prastAvAd bhikSAzuddhinimitaM tathA'ddhAgrahaNA) addhA kAlasamayastadrahaNArthaM kAlagrahaNArthamityarthaH, athavA prAkRtatvAd adhvA dUradezAntaragamanaM tadartham ityapyarthaH, 'aTThAgahaNaTTha' tti pAThAntaramAzritya arthasya sUtrArthasya AgrahaNaM maryAdayA grahaNaM tadarthaM tathA sUtrayogArthaM sUtraprAptyarthaM yogodvahanArthamityarthaH athavA sUtreNa saha yogaH sambandhaH sUtrayogaH sa evA'rthaH prayojanaM yeSAM te sUtrayogArthA yatayo yogatrikeNa manovAkkAyalakSaNena upayuktAH praNihitAH kAyotsarge sthitvA bhikSAnimittazuddhiM jJAtvA tathA gurvAjJAM vakSyamANavidhinA icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! ityAdipAThena 'lAbha' ityAdyAcAryA''zIrvacanAdilakSaNAM yatilokaprasiddhAM pramArgayanti yAcantIti / / 3 / / nanUpayogArthaM kAyotsarge sthitvA kiM cintayantItyAha ciMtei maMgalamiha nimittasuddhiM tihA parikkhaMtA kAyavayamaNehi tahA niyaguruyaNasaMgaehiM tu||4|| akSaragamanikA-iha tridhA nija-guru-janasaGgataistathAkAyavacomanobhirnimittazuddhi parIkSamANAzcintayanti maGgalam / / 4 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH] caturdazI azuddhiliGgAntabhikSAntarAyaviMzikA [ 63 TIkA-iha bhikSAyoge pravartamAnA munayaH kAyotsarge cintayanti maGgalamiti snnttngkH| vidhA vakSyamANanItyA nijagurujanasaGgataiH nijairdakSiNAGgasphuraNAdibhiH zubhapravRttilakSaNaistathA gururAcAryAdiratnAdhikasaMghATakaprabhRtistatsatkaistathaiva zubhapravRttilakSaNaistathA janasaGgatairlokapravAdAdirUpairyathA kAcit sannArI svazizuM tvarayantI vadet zIdhaM yAhItyAdilakSaNaistathAkAyavacomanobhiH zubhadehavAksvAntairupalakSaNAnnanditUrAdizakunaizca nimittazuddhiM liGgazuddhatAM parIkSamANAH paritaH samantAd IkSamANA avalokayantazcintayanti prAkRtatvAdvacanavyatyaya iti dhyAyanti maGgalaM paJcaparameSThinamaskAralakSaNamahAmantramiti / / 4 // eteSAM nimittAnAmazuddhau yatkartavyaM tadAha eyANamasuddhie ciivaMdaNa taha puNo vi uvogo| suddhe gamaNaM hu ciraM asuddhabhAve Na taddiyahaM // 5 // akSaragamanikA-eteSAmazuddhau punarapi caityavandanaM tthopyogo'pi| zuddhe khalu gamanam / ciramazuddhibhAve na taddivase / / 5 / / TIkA-eteSAm anantaroktanijagurujanasaGgatamanovAkkAyAdinA nimittAnAm azuddhau zuddhatA'bhAve punarapi muhurapi caityavandanaM jinapratimAyA vandanaM tathA samuccaye upayogo'pi praNidhAnamapi punaH kartavya iti zeSaH / zuDhe bhAvanirdezAd nimittAnAM zuddhatve satyeva hu prAkRtatvAdavadhAraNe bhikSAyai gamanaM yAnaM kAryam / ciraM muhurmuhuH azuddhibhAve azuddhau satyAM na naiva taddivase tasmin vAsare gamanaM kartavyaM paraM taddivasa upoSitaH syAditi / / 5 / / nimittazuddhiM nirUpyA'thA'ntarAyAnAha suddhe vi aMtarAyA ee parisehagA ihaM huNti| __ AhArassa ime khalu dhammassa u sAhagA jogaa||6|| iti lezataH azuddhiliGgAntabhikSAntarAyaviMzikA caturdazI / / akSaragamanikA--zuddhe'pIhaite'ntarAyA AhArasya pratiSedhakA bhvnti| ime yogAstu khalu dharmasya sAdhakAH / / 6 / / TIkA-AstAmazuddhe zuddhe'pi vizuddhe'pi nimitte iha maunIndrapravacane ete vakSyamANA antarAyA vighnAni AhArasyA'zanAdestacchuddhervA pratiSedhakA niSedhakA bhavanti vrtnte| atra hetumAha-yasmAd ime parizuddhyarthaM bhikSATanAdikA yogA manovAkkAyalakSaNA dharmavyApArA dharmasya jJAnAdilakSaNasya sAdhakA niSpAdakAH snti| AhArazuddhau satyAmeva yogshuddhiriti| taduktaM ca-gurvI piNDavizuddhireva sNymaadhaarH| kiJcanyAyopArjitaM dravyaM yathA gRhasthAnAmabhyudayasAdhakaM tathaiva yatInAM zuddhAhArAdayo vizuddhacAritrasAdhakA iti / / 6 / / ataH paraM prastutaviMzikAyAM gAthA nopalabhyante tathA'pi sthAnapUrtaye digambarA''mnAyA''gatamUlAcAragranthe'ntarAyaviSayakaM gAthASaTkamupalabhyate, tadatrA'kSaragamanikayA saha likhyate kAgAgiddhAchaddIrodhanarudhiraM ca assuvAdaM c| jaNhuheTTAparighaM jaNhuvari vadikamo cev||1|| NAhiahoNiggamaNaM paJcakkhidasevaNa ca jNtuvho| kAgAdipiMDaharaNaM pANIdo piMDapaDaNaM c||2|| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - paJcadazI AlocanAvidhAnaviMzikA [viMzatirvizikAH pANIye jaMtuvaho maMsAdIdaMsaNe ya uvsgge| pAdaMtarapaMciMdiya saMpAdo bhAyaNANaM c||3|| uccAraM passavaNaM abhojagihapavesaNaM tahA pddnnN| uvavesaNa saMdaMso bhUmI saMphAsaNiTThivaNaM // 4 // udarakkimiNiggamaNaM adattagahaNaM pahAragAmadAho y| pAdeNa kiMcigahaNaM kareNa vA jacca bhuumiido||5|| ede aNNe bahugA kAraNabhUdA abhojaNasseha / bhIhaNa loyadugucchaNa saMjamaNibvedaNaTuM c||6|| akSaragamanikA-kAkagRddhAdInAM viTpAtaH 1 / chardirvamanaM svagatam 2 / rodhana kenacit 3 / rudhiraM svakIyAt parakIyAdvA zarIrAdadhikapramANena rudhirasya nirgamanam 4 / azrupAtaH zokAdeH 5 / gRhapravezAdau jAnUpariparighAdikASThollaGghanam 6 / laghudvAragRhapravezAdau vyatikramaH zironAmanam | pratyAkhyAtadravyasevanam 8 / jantuvadha IryApathikAyAM mArjArAdinA vA mUSakAdeH 6 / kAkAdinA piNDA'paharaNam 10 / svasya dAturvA pANitaH piNDapAtaH 11 / pAne makSikAdijantuvadhaH 12 / pazumAMsAdidarzanam 13/ divyAdhupasargaH 14 / pAdayorantarAle paJcendriyanirgamanam 15 / svasya dAturvA bhAjanapAtaH 16 / bhikSATana evoccAraprasravaNam 17-18 / anAbhogata evA'bhojyagRhapravezaH 16 / bhramitaH zramato vA bhUmau patanaM tadevopavezanam 20 / zvAdinA daMzaH 21 / hastena bhUmisparzaH 22 / piNDopari niSThIvanapAtaH 23 / udarakRminirgamanam 24 / adattapiNDagrahaNam 25 svopari pratyAsanne vA jantau prahAraH 26 / grAmadAhazca 27| bhUmito hastena pAdena vA jAtyasuvaNadirgrahaNam 28 ete'nye ca bahukA antarAyAH kAraNabhUtA abhojanasyeha jinapravacane. tathAhi-yaddhAderbhIH 26 lokajagapsA 30 / saMyamaH sa ca jIvarakSendriyadamanalakSaNazca 31 / bhavanirvedAcca 32 / iti gaathaassttkaakssrgmnikaa| atra viMzikAyAmanantaroktavyatiriktAnAmapi zramaNasUtrabhaNitAnAM pihitakapAToddhATanazvAnavatsadArakasaMghaTTanaprabhRtInAM doSANAM nirdezaH sNbhvti| tattvaM tu kevaligamyamiti / / paJcadazI AlocanAvidhAnaviMzikA anantaraviMzikAyAM bhikSAyA azuddhiliGgAni tadante cAntarAyA uktAH / atra viMzikAyAM tu bhikSAsu yatnavato'pi ye'ticArA jAyante teSAM zuddhyarthamAlocanAvidhAnamAha bhikkhAisu jattavao evamavi ya mAidosao jaao| huMta'iyArA te puNa sohai AloyaNAi jii||1|| akSaragamanikA--evaM ca bhikSAdiSu yatnavato'pi mAtRdoSato ye'ticArA bhavanti tAn punaryatirAlocanayA zodhayatIti / / 1 / / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 65 viMzatirvizikAH ] paJcadazI AlocanAvidhAnaviMzikA TIkA-evaM cAnantaroktanItyaiva bhikSAdiSu gocaracaryAsthAnagamanAgamanasvAdhyAyapratilekhanaprabhRtiSu yatnavato'pi yatanAzIlasyA'pi mAtRdoSataH padaikadeze padopacArAd mAtRsthAnadoSato mAyAdoSata ityarthaH, tathAhi-gRhasthaH kadAcit kAlenA'nupraviSTasyApi bhikSorAdhAkarmikamazanAdi vidadhyAt, taccA'pratiSidhyaiva kazcit sAdhustUSNIbhAvenotprekSeta, kimartham ? AhRtameva pratyAkhyAsyAmIti, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzet, upalakSaNAd vismRteH pramAdaduzcaritAcca ye kecanA'ticArA aparAdhAzcAritramAlinyA''pAdakA bhavanti jAyante tAna aticArAn punaryatiH zramaNa AlocanayA gurupArthe svA'parAdhanivedanayA zodhayati parimArjayatIti / / 1 / / athA''locanAdAnasyA'vasaraM vidhiM cAha pakkhe cAummAse AloyaNa niyamaso u daayvaa| gahaNaM abhiggahANa ya puvvaggahie NivedeuM // 2 // akSaragamanikA--pakSe cAturmAsye cA''locanA tu niyamazo daatvyaa| pUrvagRhItAn ca nivedyA'bhigrahANAM ca grahaNam / / 2 / / TIkA-sAmAnyato yadA'parAdho jAyate tadaivA''locanA dAtavyA, paraM tathAvidhasaMyogA'bhAve pakSe mAsArdhaka tathA cAturmAsye caturmAsAnte caH samuccaye AlocanA pUrvoktasvarUpA tuzabdo'vadhAraNe niyamazo'vazyaMtayaiva dAtavyA smrpnniiyaa| kiJca-pUrvagRhItAn AlocanAdAnAt prAg gRhItAnupAttAnabhigrahAn ca niveya gurave kathayitvA navAnAM cAbhigrahANAM dravyakSetrakAlAdibhedabhinnAnAM pakSAdikAlamAnAnAM niyamAnAM grahaNam upAdAnaM kartavyamiti shessH| abhigrahA hi sAdhUnAM viziSTAcAratvAt sattvavRddhihetubhAvAt karmakSayakAraNAccA''locanA'rhatvakhyApakA iti|2|| athA''locanArahasyArthamAha AloyaNA payaDaNA bhAvassa sadosakahaNamii gjjho| guruNo esA ya tahA suvijanAegA vineaa||3|| akSaragamanikA-bhAvasya prakaTanA tathA svadoSakathanamAlocaneti graahym| suvaidyajJAtenaiSA gurovijJeyA / / 3 / / TIkA-bhAvasyA'parAdhasevanakAle yadazubhamadhyavasitaM tasya prakaTanA prakAzanA yathA'parAdho jAtastathA svadoSakathanaM nijAparAdhanivedanam AlocanA A samantAd dravyakSetrakAlabhAvairlocanaM prakAzanaM kathanamitizabdo nidarzana AlocanApadArtha iti prAkRtatvena liGgavyatyayAd grAhyaM boddhavyam / athavA 'gujjho' iti pAThaM saMbhAvya guhmaH svadoSakathanamAlocanArahasyArtha iti| kasya dAtavyaiSeti dRSTAntapurassaramAhasuvaiyajJAtena yathA sujJavyAdhitaH suvaidyasya AyurvedaniSNAtasyAgre svakIyavyAdhivyatikaraM nivedayati tathA tadvadeSA''locanA gurorAcAryasya gItArthasya vA zramaNasyAgre vijJeyA boddhavyeti / / 3 / / enamevArthaM vizadayati jaha ceva dosakahaNaM na vijamittassa suMdaraM hoi| avi ya suvijassa tahA vineyaM bhAvadose vi||4|| akSaragamanikA-yathA ca vaidyamAtrasya doSakathanaM sundaraM na bhavati, api ca suvaidyasya tathA bhAvadoSe'pi vijJeyam / / 4 // TIkA-yathA ca yadvacca vaiyamAtrasya Ayurveda vijJAnavirahitasya nAmamAtrasya bhiSajaH purato doSakathanaM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66] paJcadazI AlocanAvidhAnaviMzikA [viMzatirvizikAH doSaH svakIyavyAdhivikArastasya kathanaM nivedanaM sundaraM zobhanaM na naiva bhavati jAyate'kiJcitkaratvAttasya, api ca paraM suvaidyasya nipuNabhiSajaH agre nivedanaM guNakaraM bhvti| tathA tadvad bhAvadoSe'pi cAritrakAyaviSayakAparAdhe'pi vijJeyaM boddhavyamiti // 4 // etadevA'bhyuccayati tattha suvijjo ya imo AroggaM jo vihANao kunni| caraNAruggakaro khalu evamittha guru vi viddeo||5|| akSaragamanikA-tatra yo vidhAnata ArogyaM karoti ayaM ca suvaidyaH, evamatrApi caraNA''rogyakaraH khalu gururvijJeyaH / / 5 / / tatra vyAdhite yo vidhAnata AyurvedoktavidhinA cikitsAkaraNena Arogyam anAmayaM karoti vidadhAti sa evAyaM cazabdo'vadhAraNe suvaidyo bhiSagvaraH / evam anena prakAreNa atrApi cAritrakAyaviSayakAparAdhe'pi prAyazcittagranthoktavidhinA prAyazcittapradAnena yo caraNA''rogyakaraH cAritranairmalyA''pAdakaH sa eva khaluzabdo'vadhAraNe guruH sugururyogyo AlocanAyA vijJeyo boddhavya iti / / 5 / / atha sugurusvarUpamAha jassa samIve bhAvAurA tahA pAviUNa vihipuvaM / caraNAruggaM pakaraMti so gurU siddhakammuttha // 6 // akSaragamanikA--tathA bhAvAturA vidhipUrvaM yasya samIpe prApya caraNArogyaM prakurvanti sa gururatra siddhakarmA / / 6 / / TIkA-yathA vidhAnata ArogyaM karoti sasuvaidyastathA tadvad bhAvAturA mAyAdizalyapIDitA vidhipUrva chedasUtroktavidhAnapurassaramAtmanivedanAd yasya guroH bhAvanirdezAt prAkRtatvena vibhaktivyatyayAcca sAmIpyaM sAnnidhyaM prApya, athavA yasya samIpe prAyazcittaM jJAnAdi vA prApya labdhvA caraNArogyaM cAritranairmalyaM prakurvanti prakarSeNa vidadhati sa gururAcAryAdiH atra bhAvarogaviSaye siddhakarmA niSNAtaH sthirahastaH saphalakriyaH iti yAvat / / 6 / / kathametAdRzaH siddhakarmA gururbhavatItyAzaGkayAha dhammassa pabhAveNa jAyai eyAriso na so vi| vijjo va siddhakammo jaiyavvaM erise vihiNA // 7 // akSaragamanikA--siddhakarmA vaidya iva dharmasya prabhAveNaitAdRzo jAyate na sarvo'pi / IdRze vidhinA yatitavyam / / 7 / / TIkA-siddhakarmA niSNAto vaidya iva bhiSagiva dharmasya zrutacAritradharmasya prabhAveNa garimNA etAdRza IdRzaH sthirahasto gItArtho jAyate bhavati na naiva sarvo'pi nikhilo'pi yativargaH, api tu kazcideva svalpAnAmeva laghukarmitvAd bhAvibhadratvAd dharmaniSThatvAttathodyatatvAcca / ata IdRze dharmaprabhAveNa jAtasiddhakarmaNi gurau vidhinA chedagranthoktavidhAnena yatitavyam AlocanAdAne prayatituM yujyata iti // 7 // siddhakarmagurumeva vizinaSTi eso puNa niyameNaM gIyatthAiguNasaMjuo ceva / dhammakahApakkhevagavisesao hoi u visittttho||8|| akSaragamanikA--eSa punarniyamena gItArthAdiguNasaMyukta eva dharmakathAprakSepakavizeSatastu bhavati viziSTaH ||8|| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] paJcadazI AlocanAvidhAnaviMzikA [ 67 TIkA-eSaH anantaroktasiddhakarmA guruH punaHzabdo vizeSe niyamena niyogena gItArthAdiguNasaMyukto gItaH adhyayanAdhyApanaparizIlanAdinA sAtmIbhAvaM nItaH artha AgamArtho yena sa gItArthastasya bhAvo gItArthatvam, AdipadAt saMvignatvAdiguNaiH saMyuktaH samanvita eva / dharmakathAprakSepakavizeSato bhAvanirdezAd dharmakathayA prakSepakatvaguNavizeSAt sadRSTAntamAlocanAdAne niHzalyatvacAritrazuddhicittaprasAdAdimokSA'vAptiparyantAn guNAn pradA'nAlocite ca sazalyatve bhayaGkarabhavaparamparAM pradarzya zrotRRNAM svaduzcaritakathanaM prati bhAvollAsanaguNavizeSAdeva tuzabdo'vadhAraNe bhavati jAyate viziSTa uttama iti ||8|| kiJca dhammakahAujutto bhAvanU pariNao crittmmi| saMvegavuDijaNao sammaM somo pasaMto y||6|| akSaragamanikA--dharmakathodyukto bhAvajJazcAritre pariNataH samyak saMvegavRddhijanakaH saumyaH prazAntazca ||6|| TIkA-dharmakathoyukto dharmakathAyAM dRSTAntapurassaramaihikapAralaukikAn durbhikSadurbalatvadurlabhabodhikatvAdInapAyAn pradA''locanAdApanAyodhuktastatparaH, tathA bhAvaja iGgitAdibhiH paracetonizcAyakaH ata eva prAyazcittadAne samarthaH, tathA cAritre saMyame jJAnA''sevAbhyAM pariNataH apariNatatvAtipariNatatvadoSaparihAreNa sAtmIbhUtacAritra AjJAnusAriNIcaryAvAnityarthaH ata eva zraddheyatvAt samyag avitathabhAvena saMvegavRddhijanako bhavabhIrutAvardhako mokSatIvrAbhilASajanako vA bhAvAdbhAvaprasUtiriti, tathA saumyaH prakRtyAkAravANIvyavahArairmUduH, ata evAdaraNIyaH tathA prazAntastathAvidhakaSAyopazamAdanto bahizca prazamaguNAnvitaH zItagRhAdapyadhikaH zIta ityarthaH, caH smuccye| etadguNagaNasamalaGkRto niyamena viziSTo bhavatIti ||6|| athaitAdRze gurau kIdRzenA''locayitavyamityAha eyArisammi niyamA saMviggeNaM pamAyaducariyaM / apuNakaraNujjaeNaM payAsiyavaM jaijaNeNaM // 10 // akSaragamanikA--etAdRze saMvignenA'punaHkaraNodyatena yatijanena niyamAt pramAdaduzcaritaM prakAzayitavyam // 10 // TIkA-etAdRze anantaragAthAdvayoktaguNaviziSTagurupArthe saMvignena bhavabhIruNA saMvignasyaiva duSkarA''locanAdAnaM yadAgamaH- "avi rAyA cae rajjaM na ya duccariyaM kahe" tathA'punaHkaraNoyatena punarmuhuH karaNaM vidhAnaM punaHkaraNaM, na punaHkaraNam apunaHkaraNaM prakAzitA'parAdhasya, tatrodyatena dRDhasaGkalpabalAdinA prayalavatA yatijanena sAdhulokena niyamAdavazyaMtayA pramAdaduzcaritaM viSayakaSAyAdipramAdadoSAd jAtaM duzcaritaM duranuSThitaM prakAzayitavyam Alocayitavyamiti // 10 // atha kathamAlocayitavyamityAha jaha bAlo jaMpaMto kajamakajaM ca ujuyaM bhnni| taM taha AloijA mAyAmayavippamukko y||11|| akSaragamanikA-yathA bAlaH kAryamakAryaM ca jalpan RjukaM bhaNati tathA tanmAyAmadavipramuktazcAlocayet // 11 // TIkA-yathA yena prakAreNa mAtrAdikaM prati bAlaH zizuH kArya kRtyam akAryaM nindyakarma caH vi. 13 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] paJcadazI AlocanAvidhAnaviMzikA [viMzatirviMzikAH samuccaye jalpana bhASamANaH Rjukam avakraM bhaNati bhASate tathA tena prakAreNa yatirapi tat svakIyaduzcaritaM mAyAmadavipramukto mAyA ca nikRtirmadazcAvalepaH sa ca jAtyAdibhedAdaSTadhA mAyAmadau tAbhyAM vipramukto virahita eva cazabdo'vadhAraNe Alocayet kathayediti / / 11 / / prasaGgato'nyamataM pradarzya tannirAcikIrSurAha pacchittamayaM karaNA anne suddhiM bhaNaMti naannss| taM ca na; jamhA evaM sasallavaNarohaNappAyaM // 12 // akSaragaminakA--anye ca prAyazcittamAtrakaraNAd jJAnasya zuddhiM bhnnnti| tanna, yasmAdetat sazalyavraNarohaNaprAyam / / 12 / / TIkA-anye ca svavyatiriktA AcAryAzca prAyazcittamAtrakaraNAt kevalasyA''locanArahitasya prAyazcittasya vidhAnAd jJAnasya bodhasya kathaJciddharmadharmiNorabhedAd jIvasya zuddhiM zodhiM bhaNanti dizanti / etannirAkaraNAyAha-yaduktamanyaistanna tannaiva, yasmAt kAraNAd etad AlocanAM vinaiva prAyazcittamAtrakaraNaM sazalyavraNarohaNaprAyaH sazalyo duSTagarbhopeto vraNaH kSataM tasya rohaNaM rUDhatA''pAdanaM tatprAyastena tulyamahitamityarthaH anantasaMsArakAraNatvAditi / / 12 / / etadeva spaSTayati avarAhA khalu sallaM evaM mAyAibheyao tivihN| savvaM pi gurusamIve uddhariyavvaM pyttenn||13|| akSaragamanikA aparAdhAH khalu zalyaM mAyAdibhedatastrividhametat sarvamapi prayalena gurusamIpa uddhartavyam // 13 // TIkA-aparAdhAzcAritramAlinyApAdakA eva khaluzabdo'vadhAraNe cittaM zalata iti zalyaM tomarakaNTakAdaya iva bhAvazalyaM mAyAdibhedato mAyAnidAnAdiprakAratastrividhaM triprakAram / etad bhAvazalyaM sarvamapi nikhilameva prayatnena prayAsena gurusamIpe AcAryAdipArthe uddhartavyaM samUlamunmUlayitavyamAlocanAdAne- neti / / 13 // athAnuddhRtabhAvazalyasya vipAkakaTutAmAvedayannAha na ya taM satthaM va visaM va duppauttu bva kuNai veyaalo| jaMtaM va duppauttaM sattu ba pamAio kuddho||14|| jaM kuNai bhAvasallaM aNuddhiyaM uttimddhkaalmmi| dullahabohIyattaM aNaMtasaMsAriyattaM ca // 15 // akSaragamanikA na ca taM zastraM vA viSaM vA duSprayukto vA vetAlo duSpayuktaM vA yantraM pramAdito vA kruddhaH zatruH karoti yamanuddhRtaM bhAvazalyamuttamArthakAle durlabhabodhikatvamanantasAMsArikatvaM ca // 14-15|| ___TIkA na ca naiva tamapAyaM karotIti smbndhH| zastraM vA karavAlAdi, viSaM vA halAhalaM, duSpayukto vA duHsAdhito vA vetAlaH pizAcaH, duSpayuktaM vA durvyApAritaM vA yantraM zataghyAdi, pramAdito vA'vahIlito vA kuddhaH kupitaH zatruH ripuH kvacid granthAntare 'sappo' tti pAThamAzrityA'vagItaH kuddhaH sarpaH, vAzabdA vikalpArthAH / / 14 / / yamapAyaM karoti vidhatte, anuTTatam aniSkAsitaM cAritrakAyAd bhAvazalyam anAlocitaduzcaritam uttamArthakAle uttamArthaH sarvotkRSTaprayojanaM paNDitamaraNamanazanAdividhAnalakSaNaM tasya kAlaH avasara uttamArthakAlastasmin / zastrAdIni hyekabhavikameva maraNaM viddhti| etaccA'nantajanmamaraNa Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] paJcadazI AlocanAvidhAnaviMzikA [66 prmpraam| ata evAha-durlabhabodhitvamasulabhajinadharmatAm anantasAMsArikatvaM cAnantabhavabhramaNaM karoti / bhAvazalyoddhAre tu jIvaH svalpasaMsArI syAd yata AlocanApariNAmapariNato jIvaH kadAcit kSINa AyuSi mRtaH sannapi utkRSTatastrIn bhavAn kRtvA prApnoti nirvANam / yadAgama :-AloyaNA pariNao sammaM kAUNa suvihio kaalN| ukkosaM tiNNi bhave gaMtUNa labheja nivvANaM / / 1 / / 15 / / yata evaM tataH zramaNAH kiM kurvantItyAha to uddharaMti gAravarahiyA mUlaM punnbbhvlyaannN| micchaiMsaNasallaM mAyAsallaM niyANaM c||16|| akSaragamanikA-tato gauravarahitA uddharanti punarbhavalatAnAM mUlaM mAyAzalyaM nidAnaM mithyAdarzanazalyaM ca / / 16 / / TIkA-yataH zalyoddhAre'nuddhAre cAnantaroktaguNadoSAstatastasmAt kAraNAt zramaNA gauravarahitA RddhayAdigauravavipramuktA uddharanti cAritradehAnniSkAsayanti punarbhavalatAnAM punarmuhurmuhurbhavA janmAni ta eva latAstAsAM mUlam prAthamikakAraNaM bhAvazalyaM tacca trividham, tathAhi-mAyAzalyaM mAyayA''locanato'nAlocanatazca vihitaM zalyaM duzcaritaM tathA nidAnaM bhImo bhImasena iti nyAyAd nidAnazalyaM nitarAM dIyate'neneti nidAnaM dharmasya sAMsArikaphalayAcanaM tadeva zalyam uktasvarUpaM tathA mithyAdarzanazalyaM mithyAdarzanaM zrIjinoktAdanyathA zraddadhAnaM tadeva zalyaM bhagavatyavizvAsAd mhtyaashaatneti| caH smuccye| etatrividhamapi bhAvazalyaM mAyAmadavipramuktAH zramaNA uddharantIti / / 16 / / anuddhRte zalye'traiva bhave yadbhavati tadAha caraNapariNAmadhamme ducariyaM addhiiM daDhaM kunni| kaha vi pamAyAvaTTiya jAva na AloiyaM gurunno||17|| akSaragamanikA-caraNapariNAmadharme kathamapi pramAdAvartitaM duzcaritaM yAvannAlocitaM guroradhRtiM dRDhAM karoti / / 17 // TIkA-caraNapariNAmadharme caraNaM cAritraM tasya pariNAmaH pariNamanaM sa eva durgatau patantaM jantuM dhAraNAd dharmastasmin kathamapi kenApi prakAreNa pramAdAvartitaM pramAdena, tathAhi-rAgeNa vA dveSeNa vA mohena vA jAnatA vA'jAnatA vA''vartitaM muhurmuhurAsevitaM duzcaritaM duranuSThitaM yAvadavadhi nAlocitaM na kathitaM gurorAcAyadistAvad adhRtim adhairyaM dRDhAM nibiDAM karoti viddhaati| jIvamatyantamasvasthaM karotItyarthaH / tasmAt sazalyena kSaNamapyekaM na sthAtavyamiti // 17 // etadevAha jaM jAhe Avajai ducariyaM taM taheva jttennN| AloeyavvaM khalu sammaM siyaarmrnnbhyaa||18|| akSaragamanikA--sAticAramaraNabhayAd yaduzcaritaM yadA''padyate tattadaiva yalena khalu samyagAlocayitavyam / / 18|| TIkA-sAticAramaraNabhayAd anAlocitatvAd aticAreNa saha sAticAraM ca tanmaraNaM sAticAramaraNaM tasmAttasya kaTuvipAkAdvA bhayaM bhItistasmAd yahuzcaritaM yaduranuSThitaM yadA yasmin kAle Apadyate jAyate tadduzcaritaM tadaiva tasminneva kAle yatnena prayalenaiva khaluzabdo'vadhAraNe samyag avitatham AlocayitavyaM guroH Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 paJcadazI AlocanAvidhAnaviMzikA [viMzatirviMzikAH pArdhe prakAzayitavyamiti / / 18 / / nanu yadA'parAdha Apadyate tadaivA''locyate tarhi pakSe cAturmAsye'vazyamAlocanA dAtavyeti yat prAguktaM tat kathaM saGgacchetetyAzaGkayA''ha evamavi ya pakkhAI jAyai AloyaNAo visao ti| gurukajANAloyaNA bhAvANAbhogao ceva // 16 // akSaragamanikA--evamapi bhAvA'nAbhogata eva gurukAryA'nAlocanAt pakSAdirjAyata AlocanAyA viSaya iti // 16 // TIkA-evamapi anantaroktanItyA tatkAlamA''locite'pi bhAvA'nAbhogata eva paramArthA'nupayogenaiva gurukAryA'nAlocanAd gurukAryaM prathamaprAvRSi niravazeSopadhiprakSAlanaprabhRtikaM tatra vyagratvena pauruSIpratilekhanAdivismRteranAlocanAdeva pakSAdiH pakSacAturmAsyasaMvatsararUpaH avasaro jAyate bhavati AlocanAyA svA'parAdhakathanasya viSayo gocaro gRhkcvraadidRssttaanten| Aha ca jaha gehaM patidiyaha pi sohiyaM taha ya pakkhasaMdhIsu / sohijjai savisesaM evamihayaM pi nAyavvaM / / 1 / / itiH samAptau / / 16|| upasaMharanniSkarSamAha jaM jAriseNa bhAveNa seviyaM kiM pi ittha ducariyaM / taM tatto ahigeNaM saMvegeNaM thaa''loe||20|| iti AlocanAviMzikA paJcadazI / / 15 / / akSaragamanikA--atra yat kimapi duzcaritaM yAdRzena bhAvena sevitaM tattato'dhikena saMvegena tathA''locayet // 20 // TIkA-atra cAritrapariNAmadharme AlocanAviSaye vA yatkimapi svalpamapi duzcaritaM duranuSThitaM yAdRzena yaprakAreNa bhAvena pariNAmena sevitaM ceSTitaM bhavet tad duzcaritaM tato duzcaritasevanabhAvAd adhikenA'timAtreNa saMvegena bhavodvegena tathA tena prakAreNa Alocayeda garusakAze svAparAdha duzcaritapApaM kSayaM yAyAt tathA pUrvabaddhamapi pazcAttApAgninA bhasmasAdbhavet candanabAlAmRgAvatIprabhRtInAM dRSTAnteneti // 20 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] SoDazI prAyazcittaviMzikA [ 101 SoDazI prAyazcittaviMzikA samAptA zalyoddharaNalakSaNA''locanAviMzikA / atha vrnnlepsthaaniiypraayshcittviNshikaa''rbhyte| tasyAzceyamAdyA gAthA pacchittAo suddhI tahabhAvAloyaNeNa jaM hoi| iharA Na pIDhabaMbhAio saA sukaDabhAve vi||1|| akSaragamanikA--yattathAbhAvA''locanena prAyazcittAd bhavati zuddhirnetarathA pIThabrAhmayAdeH sadA sukRtabhAve'pi ||1| ___TIkA-yat yasmAt tathAbhAvA''locanena duritasevanabhAvAdadhikasaMvegAd bhAvA''locanena pAramArthikarItyA svA'parAdhakathanena yuktAt prAyazcittAd vakSyamANalakSaNAd bhavati jAyate zuddhiH pApakSayaH, yattadornityasambandhAt tasmAd netarathA naivA'nyathA vinA prAyazcittamityarthaH / atrArthe dRSTAntamAha pIThabrAhmayAdeH pIThamahApIThamahAmunayobrAhmIsundarIpUrvabhavajIvayoH sadA sarvadA sukRtabhAve'pi svaadhyaayprbhRtishobhnaanusstthaansttve'pi| zrUyate hi tAbhyAM svA''cAryaviSaye jAtA'prItestathAprAyazcittA'karaNAttannimittabaddhastrIvedasya sadA svAdhyAyAdisakatabhAve'pi zaddhirna jAtA caramabhave'pi strItvA'vApteH / ayaM bhAva :--AlocanApUrvakameva prAyazcittaM zuddhikAraNaM yato gurusakAze svadoSakathanAdeva shuddhirjaayte| svadoSakathane ca svakIyahInatAlaghutAsthAnabhraMzabhayameva pratibandhakaM jaayte| tatpratibandhakamapAsya yathAsthitaM ca Alocayati tasyA'dhyavasAyazuddhiryAdRzI viziSTA bhavati tAdRzI zuddhiH prAyaH anyatapaHsvAdhyAyAdyanuSThAneSu na sNbhvti| kiJca-gItArthasyAgre svadoSakathanamiti hyaalocnaahaardm| ata eva svadoSasya prAyazcittaM jAnatA'pi gItArthenA'paragItArthapArdhe AlocanA kAryeti jinaajnyaa| bhAvAlocanAM vinA prAyazcittamAtrasya karaNe'pi lakSmaNA''ryAyA bhvvRddhirjaataa| ata AlocanApUrvakaM prAyazcittaM kartavyamiti / / 1 / / nanvanantaraviMzikAyAM yaduktaM yatkiJcidapi duzcaritaM yAdRzena bhAvena sevitaM tattato'dhikena saMvegena tathA''locayitavyaM yathA taduritakSayaH syAttarhi prAyazcittaM kiMphalamityAzaGkayAha ahigA takkhayabhAve pacchittaM kiMphalaM ihaM hoi| tadahigakammakkhayabhAvao tahA haMta mukkhphlN||2|| akSaragamanikA--adhikAttatkSayabhAve prAyazcittamiha kiMphalaM bhavati? tathA tadadhikakarmakSayabhAvato hanta ! mokSaphalam // 2 // TIkA-adhikAt sarvaM vacanaM sAvadhAraNamiti duzcaritasevanabhAvato'dhikAdeva saMvegAt tatkSayabhAve AlocitaduzcaritanAze sati prAyazcittaM vakSyamANasvarUpaM kiMphalaM kiMprayojanam iha maunIndrapravacane zuddhiprastAve vA bhavati jAyate ? na kiJcitphalamityAzaGkayAha-tathA tena prakAreNA''locanApUrvakasya prAyazcittasya karaNena tadadhikakarmakSayabhAvato duzcaritajanyapApakarmaNaH sakAzAdadhikasya pUrvabaddhasyApi karmaNaH kSayabhAvato nAzabhavanAd hanta ! AmantraNe prAyazcittaM mokSaphalaM nirvANasAdhakaM bhavati taduktaM ca-"evaM nikAiyANa vi kammANaM bhaNiyamettha khavaNaM" (prAyazcittapaJcAzaka gA. 35-pUrvArdham) // 2 // atha prAyazcittasvarUpamAha Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] SoDazI prAyazcittaviMzikA pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM ti bhaNNae tamhA / pAeNa vA vi cittaM sohayaI teNa pacchittaM // 3 // akSaragamanikA -- yasmAt pApaM chinatti tasmAt prAyazcittaM bhaNyate / prAyeNa vA'pi cittaM zodhayati tena prAyazcittamiti // 3 // TIkA - yasmAt kAraNAt pApaM duSkRtaM chinatti kRntati tasmAt kAraNAt pApacchit tadeva prAkRtatvena prAyacchittamiti bhaNyate kathyate / prAyeNa bAhulyena vA'pi vikalpe'thavA cittaM pApamalinaM svAntaM zodhayati nirmalayati tena hetunA prAyazcittamityucyate || 3 || anantaroktameva hetupurassaramAhasaMkesaNAibheyA cittaasuddhIi bajjhaI pAvaM / tivvaM cittavivAgaM avei taM cittasuddhIo // 4 // akSaragamanikA--cittA'zuddhayA saMGkalezanAdibhedAt citravipAkaM tIvraM pApaM badhyate taccittazuddhitaH apaiti // 4 // TIkA - cittA'zuddhayA svAntamAlinyena saGkulezanAdibhedAt saGkulezanaM zrIjinAjJAvirAdhanAtmakarAgAdyazubhA'dhyavasAya Adau yayorazuddhavAkkAyavyApArayoste tathA teSAM bhedAt tAratamyayogAd yat citravipAkaM vividhanArakAdiphalalAbhaM tIvraM nibiDAnubhAvaM pApam azubhakarma badhyate kSIranIranyAyenA''tmasAtkriyate tat pApaM pratipakSabhAvena cittazuddhitaH zrIjinAjJAnurUpasvAntanairmalyAdapaiti praNazyati / evaM prAyazcittaM cittazuddhyA pApaM chinattIti || 4 || atha prAyazcittavidhAnamAha [ viMzatirviMzikAH kicce vi kammaNi tahA jogasamattIi bhaNiyameyaM ti / AloyaNAibheyA dasavihameyaM jahA sutte // 5 // akSaragamanikA - kRtye'pi karmaNi tathA yogasamAptau bhaNitametaditi AlocanAdibhedAd dazavidhametad yathA sUtre // 5 // TIkA -- AstAmakRtye kRtye'pi vihite'pi karmaNi bhikSAcaryAdyanuSThAne sUkSmAticArazuddhyarthaM tathA samuccaye yogasamAptau yogodvahanAnte yadi vA zramaNasya sarvo'pi pratikramaNAdivyApAro yoga ve tasyA'nte'vidhidoSazodhanArthaM bhaNitaM vihitam etat prAyazcittam iti hetorvihitAnuSThAnAd AlocanAdibhedAd AlocanApratikramaNaprabhRtivibhAgAd dazavidhaM dazaprakAram etat prAyazcittaM yathA yena prakAreNa sUtre zrIjinAgame'sti tathA jJeyamiti // 5 // athA''locanAdibhedAnAha-- AloyaNapaDikamaNe mIsa vivege tahA viussagge / tavacheyamUla aNavaTTayA va pAraMciyaM caiva // 6 // akSaragamanikA ---- AlocanaM pratikramaNaM mizraM vivekastathA vyutsargastapazchedo mUlamanavasthApyatA ca pArAJcikameva || 6 // TIkA-- AlocanamAlocanA guroH svacaritakathanam / tathA prAkRtatvAlliGavyatyaya iti pratIpaM kramaNaM pratikramaNamaticArAnnivRtya saMyame gamanaM mithyAduSkRtadAnamityarthaH / tathA mizra AlocanAmithyA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] SoDazI prAyazcittaviMzikA [ 103 dusskRtruupmubhym| tathA vivekastyAgaH aneSaNIyAzanAdInAm / tathA samuccaye vyutsargaH kaayotsrgshcessttaanirodhklpH| tathA tapaH pratItaM nirvikRtikaadi| tathA chedastapasA durdamasyA'horAtrapaJcakAdikrameNa vrtpryaaycchednm| tathA mUlaM mahAvratAnAM mUlataH punraaropnnm| tathA'navasthApyatA vrateSu punaravasthApyata ityavasthApyo na tathA'navasthApyastasya bhAvaH anavasthApyatA duSTatarapariNAmasyA'kRtatapovizeSasya vrtessvnaaropnnm| caH smuccye| tathA pArAJcikaM pAramantaM prAyazcittAnAmaparAdhAnAM vA'Jcati gacchatIti pArAJci tadeva pArAJcikamiti / / 6 / / athA'mISAM pratyekaM svarUpamAha-- vasahIo hatthasayA bAhiM kaje gayassa vihipuvvaM / gamaNAigoyarA khalu bhaNiyA AloyaNA guruNA // 7 // akSaragamanikA-vasaterhastazatAbahirvidhipUrvaM kArye gatasya gamanAdigocarA khalu bhaNitA''locanA guruNA ||7|| TIkA-vasateH pratizrayAdeH hastazatAd hastazatapramANabhUmerUz2a bahibarbAhyaM vidhipUrvam AgamoktanItyA kArye bhikSATanavihArabhUmigamanAdiprayojanamAzritya gatasya yAtasya gamanAdigocarA yAtAyAtAdiviSayaiva khaluzabdo'vadhAraNe bhaNitA vihitA AlocanA pUrvoktasvarUpaiva prAyazcittaM guruNA jagadguruNA bhagavatA vardhamAneneti / / 7 / / atha pratikramaNamAha sahasa ciya assamiyAibhAvagamaNe ya crnnprinnaamaa| __ micchAdukkaDadANA taggamaNaM puNa paDikkamaNaM // 6 // akSaragamanikA-cAritrapariNAmAt sahasaivA'samitAdibhAvagamane mithyAduSkRtadAnAt punastadgamanaM pratikramaNam / / 8 // TIkA--cAritrapariNAmAt samitiguptilakSaNasaMyamabhAvAd bahiH sahasaivA'tarkita eva kAsakSutAdau asamitAdibhAvagamane asamitaH samitiSu pramatta AdipadAdagupto guptiSu pramattastasya bhAvastatrA'samitatvAdau gamane yAne pazcAttApena mithyAduSkRtadAnAd mithyA'likaM me duSkRtaM pApaM bhUyAdityuccAraNAt tadgamanaM punazcAritrapariNAmaM prati gamanaM kramaNaM pratikramaNaM prAyazcittamiti / / 8 / / atha mizramAha saddAiesu Isi pi ittha rAgAibhAvao hoi| AloyaNA paDikkamaNayaM ca evaM tu mIsaM tu||6|| akSaragamanikA--atra zabdAdikeSu ISadrAgAdibhAvato'pi bhavatyAlocanA pratikramaNaM caitattu mizraM tu ||6| TIkA-atra cAritrapariNAmadharme prAyazcittA'dhikAre vA zabdAdikeSu zabdarUpaprabhRtiSu manojJA'manojJaviSayeSu ISadrAgAdibhAvato'pi AstAM tIvrarAgadveSAdibhAvo manomAtreNa svalparAgadveSAdibhAvato'pi bhavati Apadyate AlocanA prAyazcittaM pratikramaNaM prAyazcittaM ca, etattu ubhayaM punarmitrameva prAyazcittaM tuzabdo'vadhAraNe ||6|| atha vivekamAha asaNAigassa pAyaM aNesaNIyassa kaha vi ghiyss| saMvaraNe saMcAo esa vivego u naayvvo||10|| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 SoDazI prAyazcittaviMzikA [viMzatirviMzikAH akSaragamanikA--kathamapi gRhItasyA'neSaNIyasyA'zanAdikasya saMvaraNe prAyaH santyAgastu viveko jJAtavyaH / / 10 / / TIkA kathamapi anAbhogAdinA gRhItasya avAptasya aneSaNIyasya akalpyasya azanAdikasya AhAropadhyAdeH saMvaraNe prAyazcittapade prAyaH kAdAcitkabhAvasya rAgAdirahitatvAdudara eva pariSThApanena parihArAd bAhulyena santyAgaH samyak pAriSThApanikAvidhinA tyAgaH atisarga eva tu zabdo'vadhAraNe eSa prastuto viveko jJAtavyo boddhavyaH prAyazcittatveneti / / 10 // atha vyutsargamAha kussumiNamAiesuM viNA'bhisaMdhIi jo aiiyaaro| tassa visuddhinimittaM kAussaggo viussggo||11|| akSaragamanikA kusvaprAdikeSvabhisandhevinA yo'ticArastasya vizuddhinimittaM kAyotsargo vyutsargaH / / 11 / / TIkA-kusvapnAdikeSu sAvadyAdikutsitasvapneSu AdipadAd uccAraprazravaNAdhutsargasya nAvA nadyAderuttArAdezca grahaNam, teSu abhisandhiM tathAdurAzayaM vinA Rte pramAdAdinA yaH aticAraH aparAdho jAyate tasyAticArasya vizuddhinimittaM parimArjanArthaM kAyotsargazceSTAnirodhalakSaNaH anuSThAnavizeSo vyutsargaH prAyazcittamiti / / 11 / / atha tapa Aha-- puDhavAINaM saMghaTTaNAibhAveNa taha pmaayaao| aiyArasohaNaTThA paNagAitavo tavo hoi||12|| akSaragamanikA tathA pramAdAt pRthivyAdInAM saGghaTTanAdibhAvenAticArazodhanArthaM paJcakAditapastapo bhavati / / 12 / / tathApramAdAd vikathAdipramAdAt pRthivyAdInAM pRthivyapkAyAdInAM saGghaTanAdibhAvena saGghaTTaparitApAdibhavanena aticArazodhanArthaM aparAdhazuddhyarthaM paJcakAditapo nirvikRtikAdiSaNmAsAvasAnaM tapaH prAyazcittaM bhavati vartata iti / / 12 / / atha chedamAha tavasA u duddamassA pAyaM taha caraNamANiNo cev| saMkesavisesAo cheo paNagAio ttth||13|| akSaragamanikA-tapasA tu durdamasya tathAcaraNamAninazca prAyaH saGklezavizeSAttatra paJcakAdikazchedaH / / 13|| TIkA-tapasA'nantaroktA'horAtrapaJcakAdiSaNmAsA'vasAnena taporUpeNa tuzabdo vizeSArthaH, tapaHsukaratvAd durdamasya durdAntasya tathAcaraNamAninazca kRtAparAdhamapyAtmAnaM saccAritramiti manyamAnasya prAyo bAhulyena saGklezavizeSAd viziSTarAgAdisaGkliSTA'dhyavasAyAt tatra prAyazcittapade paJcakAdikaH ahorAtrapaJcakadazakAdikAlamAnaH chedazcAritraparyAyacchedaH avamarAnikatvena laghutA''pAdanaM chedAbhidhAnaM prAyazcittamiti / / 13 / / atha mUlamAha pANavahAiMmi pAo bhAveNAseviyammi sahasA vi| AbhogeNaM jaiNo puNo vayArovaNA mUlaM // 14 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH] SoDazI prAyazcittaviMzikA .. [ 105 akSaragamanikA-prAyo bhAvenA''bhogena sahasApi Asevite prANavadhAdau yateH punavratAropaNA mUlam / / 14 / / TIkA-prAyo bAhulyena bhAvena vastuta Abhogena jAnatA''kuTTitaH saGkalpenetyarthaH, tathA sahasApi asamIkSitakAritayA'pi Asevite vihite prANavadhAdau tattadvatorabhedopacArAt prANihiMsAdau AdipadAd mRSAvAdA'dattamaithunAdiparigrahaH, cAritranAzAd yateH zramaNasya cA''vRttacaraNapariNAmasya doSaparihAramAzritya taduttarakAlaM punarmuhuvratAropaNA mahAvrateSu nyAso mahAvratAnAM vA''ropaNaM mUlaM mUlAbhidheyaM prAyazcittamiti / / 14 / / athA'navasthApyamAha sAhammigAiteNAibhAvao sNkilesbheenn| takkhaNameva vayANa vi hoi ajogo u aNavaTThA // 15 // akSaragamanikA-saGklezabhedena sAdharmikAdistenAdibhAvatastatkSaNameva vratAnAmapi bhavatyayogyastvanavasthApyaH / / 15 // TIkA-saGklezabhedena cAritravigamahetuduSTA'dhyavasAyavizeSeNa sAdharmikAdistenabhAvataH sAdharmikAH sAdhuprabhRtaya AdipadAdanyapASaNDikA gRhasthAzca teSAM ziSyazizusuvaNadirutkRSTadravyasya stenAdibhAvataH stenasya bhAvaH stanyaM cauryamAdipadAda ghorapariNAmata AtmanaH parasya vA maraNanirapekSayaSTimuSTyAdiprahAradAnAdigraha stataHtatkSaNameva tatkAlameva vratAnAmapi punavratAropaNalakSaNamUlaprAyazcittasyApi bhavati jAyate ayogyaH anarha eva tushbdo'vdhaarnne| na cA'nAsevite tadavasthocitA''gamoktatapasi sthApyate yo mahAvrateSu so'nvsthaapyH| tadabhedopacArAt prAyazcittamapi tathocyata iti / / 15 / / atha pArAJcikamAha purisavisesaM pappA pAvavisesaM ca visybheenn| pAyacchittassaMtaM gacchaMto hoi pAraMcI // 16 // akSaragamanikA-puruSavizeSa viSayabhedena ca pApavizeSaM prApya prAyazcittasyAntaM gacchan bhavati pArAJcI / / 16 / / TIkA-puruSavizeSaM viziSTA''cAryasthAnIyaM puruSadravyaM tathA viSayabhedena pApagocaravizeSeNa caH samuccaye pApavizeSaM viziSTapApaM prApyA''zritya, tathAhi-paunaHpunyena parasparaM vedavikAraNaM tathA paJcamanidrAvazavivartanaM tathA duSTaM tacca dvividhaM kaSAyato viSayatazca, tatra svapakSe kaSAyato liGgighAtaH, viSayatastu liGginIpratiSevA, parapakSe tu kaSAyato rAjavadho viSayatastu rAjapatnIsevA tathA tIrthakarAdyAzAtanAprabhRtiviSayabhedena pApavizeSamAzritya prAyazcittasya pUrvoktasvarUpasya tapasA caturthAdiSaNmAsaparyantena kAlena ca SaNmAsAdidvAdazavarSAvasAnena antaM pAraM gacchan aJcan bhavati jAyate pArAJcI praayshcittpaargaamii| tadabhedAt prAyazcittamapi paaraanycikm| evambhUtazcAsau dIkSyate nAnyathA / atra matAntareNa tu ye jIvA RSighAtakA arhapratimAvinAzakAH pravacanopaghAtakAriNo liGginIpratiSevakAzcaityadravyavinAzakAzca te pArAJcikA ucyante vartamAnabhave bhavAntareSu ca caraNA'yogyA hatabodhilAbhatvAt ca pAyazcittA'gocarA ityarthaH / yadAgamaH-saMjai cautthabhaMgo ceiyadabve ya pavayaNuDDAhe / risighAyaNe cautthe mUlaggI bohilAbhassa / / 1 / / 16 / / atha prAyazcittaphalamAhaviM. 14 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazI prAyazcittaviMzikA evaM kuNamANo khalu pAvamalAbhAvao niogeNa / sujjhai sAhU sammaM caraNassArAhaNA tatto // 17 // akSaragamanikA -- evaM kurvANaH khalu sAdhuH pApamalAbhAvato niyogena zudhyati / tataH samyak caraNasyA''rAdhanA ||17|| TIkA -- evam anantaroktanItyA prAyazcittena duzcaritazuddhiM kurvANo vidadhAna eva khaluzabdo'vadhAraNe sAdhuH zramaNaH pApamalAbhAvataH azubhamalakSayAd niyogena niyamena zudhyati nirmalIbhavati / tato nirmalIbhavanAt samyag avitathaM caraNasya cAritrasya ArAdhanA sAdhanA bhavatIti zeSaH ||17|| caraNArAdhanAphalapradarzanapurassaramupadizannAha--- 106 ] bhavati avirAhiyacaraNassa ya aNubaMdho suMdaro u havai tti / appo ya bhavo pAyaM tA itthaM hoI jaiyavvaM // 18 // akSaragamanikA avirAdhitacaraNasya cA'nubandhaH sundarastu bhavatIti prAyaH alpazca bhavastasmAdatra yatitavyam // 18 // TIkA-- avirAdhitacaraNasya cA'kSatacAritrasyaiva, anubandhaH prakRtasyA'nivartanarUpo bhavAntare ca cAritradharmaprAptilakSaNaH saMskAravizeSaH sundaraH zobhana eva tuzabdo'vadhAraNe bhavati jAyate iti hetoH prAyo bAhulyena alpaH stoka eva co'vadhAraNe bhavo janmAdisaMsAra utkRSTataH saptA'STau vA bhavA iti / tasmAt kAraNAd atra prAyazcittalakSaNe pradhAnatapasi bhavati yujyate yatitavyam udyantavyamiti || 18 || etadeva dRSTAntapurassaramAha aticArA [viMzatirviMzikAH kiriyAe apacAre jattavao NAvagAragA jaha ya / pacchittavao sammaM taha pavvajAe aiyAre // 16 // akSaragamanikA--yathA ca kriyAyAM yalavataH apathyAni tathA pravrajyAyAM samyak prAyazcittavataH nA'pakArakAH ||16|| TIkA--yathA ca yadvacca kriyAyAM rogapratikriyAyAM cikitsAyAmityarthaH yatnavataH prayatnavataH apathyAni svAsthyahAnikarANi dravyANi nA'pakArakANi bhavanti tathA tadvat pravrajyAyAM cAritradharme prAyazcittavataH pApaniSkRtivataH aticArAH cAritramAlinyApAdakA aparAdhAH prAyazcittena zodhanAd na naiva apakArakA aniSTakAriNo bhavantIti zeSaH / taduktaM ca savvAvi pavajjA pAyacchittaM bhatarakaDANAM pAvANaM kammANaM ||16|| upasaMharannAha evaM bhAvanirujjo jogasuhaM uttamaM ihaM lahai / paraloge ya narAmarasivasukkhaM tatphalaM caiva // 20 // iti prAyazcittaviMzikA SoDazI || 16 || akSaragamanikA -- evaM bhAvaniruja ihottamaM yogasukhaM paraloke ca tatphalaM narAmarazivasaukhyameva labhate // 20 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] saptadazI yogavidhAnaviMzikA [ 107 TIkA-evam anantaroktanItyA prAyazcittavidhau yalavAn bhAvanirujo bhAvArogyavAn iha atra janmani uttamaM zreSThaM yogasukhaM prazamasukhaM zAradapUrNimAcandracandrikojjvalayazaHprabhRtikaM ca labhate, taduktaM cakiJcAnyadyogataH sthairya, dhairyaM zraddhA ca jaayte| maitrI janapriyatvaM ca, prAtibhaM tattvabhAsanam / / 1 / / vinivRttAgrahatvaM ca, tathA dvndvshissnnutaa| tadabhAvazca lAbhazca bAhyAnAM kaalsnggtH||2|| dhRtiH kSamA sadAcAro, yogavRddhiH shubhodyaa| AdeyatA gurutvaM ca zamasaukhyamanuttaram / / 3 / / yogabinduzlokAH 52-53-54 / paraloke pretya ca tatphalaM prAyazcittaphalaM yogaphalaM vA narAmarazivasaukhyameva manujasuramuktisukhameva labhate prApnotIti ||20|| saptadazI yogavidhAnaviMzikA anantaraviMzikAyAM bhAvaniruja uttamaM yogasukhamiha labhata iti yaduktaM tadatra viMzikAyAM yogavidhAnamAha mukkheNa joyaNAo jogo sabbo vi dhmmvaavaaro| parisuddho vijeo ThANAigao viseso||1|| akSaragamanikA-mokSeNa yojanAt sarvo'pi parizuddho dharmavyApAro yogo vijJeyo vizeSeNa sthAnAdigataH / / 1 / / TIkA-asyAzca viMzikAyA nyAyAcAryakRtavizadavyAkhyA vidyate tathApi sthAnA'zUnyArthaM tAmanusRtyaiva kiJcillikhyate mokSeNa kRtsnakarmakSayAdA''tmanaH paramAnandena saha yojanAd ghaTanAd hetoH sarvo'pi niravazeSo'pi parizuddhaH praNidhAnAdizubhAzayAt pAvano dharmavyApAra AvazyakasvAdhyAyapratilekhanabhikSATanAdilakSaNo mokSakAraNIbhUtA''tmavyApAratvAd nizcayena yogo samyagjJAnAdilakSaNo vijJeyo boddhavyastathA'pi AtmanaH pradezasthiratvalakSaNaparaguNasiddhyarthaM vizeSeNa yogazAstrakRtavyavahAraprAdhAnyena sthAnAdigato vakSyamANalakSaNasthAnavArthA''lambanAdiviSayako dharmavyApAro yogapadapravRtteogo vijJeyaH / atha ke te praNidhAnAdayaH zubhAzayAH ? ucyate-praNidhAnaM pravRttirvighnajayaH siddhirviniyogazceti paJca / Aha ca SoDazakaprakaraNe praNidhipravRttivighnajayasiddhiviniyogabhedataH praayH| dharmajJairAkhyAtaH zubhAzayaH paJcadhA'tra vidhau / / 3-6 / / atra vidhau yogvidhaavityrthH| AzayabhedA ete sarve'pi hi tattvato'vagantavyAH / bhAvo'yamanena vinA ceSTA dravyakriyA tucchA // 3-12||1 // atha ke te sthAnAdayaH ? katibhedaM ca tatra yogatvam ? ityAha ThANunatthAlaMbaNarahio taMtammi paMcahA eso| dugamittha kammaogo tahA tiyaM nANajogo u||2|| akSaragamanikA sthAnArthAlambanarahita eSa paJcadhA tntre| atra dvayaM karmayogastathA trayaM jJAnayogastu / / 2 / / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] saptadazI yogavidhAnaviMzikA [ viMzatirvizikAH TIkA-sthIyate'neneti sthAnaM padmAsanAdi |uurnnH zabdaH sa ca kriyAdAvuccAryamANasUtravarNalakSaNaH / arthastu suutraabhidheyvyvsaayH| AlambanaM baahyprtimaadivissydhyaanm| rahito rUpidravyAlambanavinirmukto nirAlambano nirviklpcinmaatrsmaadhiruupH| evaM eSa yogaH paJcadhA paJcaprakAraH tantre yogapradhAnazAstre pratipAdita iti zeSaH / atra yogavidhau dvayaM sthAnorNalakSaNaM sthAnasya sAkSAd urNasya coccAraNAMze kriyArUpatvAt karmayogaH, tathA prakArAntare trayam arthA''lambananirAlambanalakSaNam arthAdInAM sAkSAd jJAnasvarUpatvAd jJAnayoga eva turavadhAraNe / / 2 / / eSa karmayogo jJAnayogo vA kasya bhavatItyAha dese savve ya tahA niyameNeso carittiNo hoi| iyarassa bIyamitta itto ciya kei icchNti||3|| akSaragamanikA-dezastathA sarvatazca cAritriNa eSa niyamena bhavati / ita evetarasya kecidicchanti bIjamAtram / / 3 / / TIkA-prAkRtatvena vibhaktivyatyayAd dezataH sarvatazca cAritriNaH saMyamavata eva eSa sthAnAdirUpo yogo niyamena nizcayena bhavati jaayte| ita eva dezasarvacAritraM vinA yogasambhavA'bhAvAdeva itarasya dezaviratyAdiguNahInasyA'punarbandhakAdeH kecid vyavahArapradhAnA AcAryA bIjamAvaM yogabIjamAtram icchanti vaanychnti| etena sakRdbandhakAdInAM tu nizcayato vyavahAratazca yogAbhAvaH avseyH| granthakRtaivoktaM yogabindau-sakRdAvartanAdInAmatAttvika udAhRtaH / pratyapAyaphalaprAyastathA veSAdimAtrataH / / 370 // 3 // atha sthAnAdInAmeva pratibhedAnAha ikiko ya cauddhA itthaM puNa tattao munneyvyo| icchApavittithirasiddhibheyao smyniiiie||4|| akSaragamanikA--atra punarekaikazca caturdhA tattvataH samayanItyecchApravRttisthirasiddhibhedato muNitavyaH / / 4 / / TIkA-atra sthAnAdau punaH karmayogajJAnayogA'pekSayA bhUya ekaikazca pratyekaM caturdhA catuSprakAraH tattvataH paramArthataH samayanItyA yogazAstravihitakrameNa icchApravRttisthirasiddhibhedato vakSyamANasvarUpAnicchApravRtisthirasiddhibhedAnAzritya muNitavyo jJAtavya iti / / 4 / / athecchAdInAM svarUpamAha tajuttakahApIII saMgayAvipariNAmi icchaa| savvatthuvasamasAraM tappAlaNamo pavattI u||5|| taha ceva eyabAhagaciMtArahiyaM thirattaNaM neyN|| sav paratthasAhagarUvaM puNa hoi siddhi ti||6|| akSaragamanikA tayuktakathAprItyA saGgatA viprinnaaminiicchaa| sarvatropazamasAraM tatpAlanaM tu pravRttiH / / 5 / / tathaivaitadbAdhakacintArahitaM sthiratvaM jnyeym| sarvaM parArthasAdhakarUpaM punaH siddhirbhavati / / 6 / / TIkA-tayuktakathAprItyA tadyuktAnAM sthAnAdiyogavatAM kathAyAM vArtAyAM prItiH padArthabodhajanitaharSalakSaNA tayA saGkatA sahitA vipariNAminI vicitraM bahumAnAdigarbhaM pariNAmamAdadhAnA icchA sthaanaadiyogcikiirssaaruupmiti| atha pravRttisvarUpamAha--sarvatra sarvAvasthAyAm upazamasAram upazamapradhAnaM tatpAlanaM Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH saptadazI yogavidhAnaviMzikA [ 106 sthAnAdiyogapAlanameva o prAkRtatvAdalAkSaNikaH turavadhAraNe pravRttiH sthAnAdipravRttisvarUpamityarthaH / / 5 / / tathaiva pravRttivadeva sarvatropazamasAram etadbAdhakacintArahitam zuddhivizeSeNa bAdhakacintA'nutthAnAd niraticAraM pAlanaM sthiratvaM jJeyaM boddhavyam / idaM tvatra dhyeyam-pravRttirUpaM sthAnAdiyogavidhAnaM sAticAratvAd bAdhakacintAsahitaM tadapekSayA sthiratvaM tu tadrahitameva bhavatIti / atha siddhimAha - sarvaM sthAnAdi svasminnupazamavizeSAdiphalajananadvArA parArthasAdhakarUpaM svasAnnidhyasthAnAM sthAnAdiyogazuddhyabhAvavatAmapi tatsiddhividhAnadvArA paragatasvasadRzaphalasampAdakaM punaH siddhirbhavati / ata eva siddhA'hiMsAdInAM yoginAM sAnnidhye hiMsAdipApazIlA api hiMsAdipApaM kartuM nAlam / itiH samAptau // 6 // athecchAdInAM hetUnAha ee ya cittarUvA tahakkhaovasamajogao huti / tassa u saddhApIyAijogao bhavvasattANaM // 7 // akSaragamanikA -- ete ca citrarUpAstasya tu zraddhAprItyAdiyogato bhavyasattvAnAM tathAkSayopazamayogato bhavanti ||7|| TIkA- - ete ca icchAdayaH citrarUpAH tAratamyayogataH svasthAne'pyasaGghayeyabhedabhAjo bhavantIti sambandhaH / atra hetumAha -- tasya sthAnAdiyogasyaiva turavadhAraNe zraddhAprItyAdiyogataH zraddhA idamitthameveti pratipattiH, prItistatkaraNAdau harSaH, AdipadAd dhRtidhAraNAdigrahastadyogAd bhavyasattvAnAM muktigamanayogyA'punarbandhakAdijIvAnAM tathAkSayopazamayogataH tattatkAryajananAnukUlavicitrakSayopazamasampattyA icchAdInAmasaGkhyeyabhedA bhavanti jAyante / icchAyogAdivizeSe praNidhAnapravRttyAdyAzayabhedAbhivyaGgyaH kSayopazamabhedo heturityarthaH / ata eva yasya yAvanmAtraH kSayopazamastasya tAvanmAtrecchAdisampattyA mArge pravartamAnasya sUkSmabodhA'bhAve'pi mArgAnusAritA na vyAhanyata iti sampradAyaH || 7 | | athecchAdInAM kAryabhedamAha-- aNukaMpA nivveo saMvego hoi taha ya pasamutti / eesiM aNubhAvA icchAINaM jahAsaMkhaM // 8 // akSaragamanikA-- anukampA nirvedaH saMvegastathA prazamazcetyeSAmicchAdInAM yathAsaGkhyamanubhAvA bhavanti // 8 // TIkA- - anukampA duHkhiduHkhacchedanecchA, nirvedo nairguNyaparijJAnAd bhavacArakAdudvegaH, saMvego mokSatIvrAbhilASaH, tathA prakArAntare, prazamastathAvidhakaSAyopazamaH / caH samuccaye / iti evamanantaroktA ime'nukampAdaya eteSAM prastutAnAm icchAdInAm icchAdiyogAnAM yathAsaGkhyaM kramazaH anu pazcAd bhavati bhAvA anubhAvAH kAryANi bhavanti jAyante / yadyapi samyaktvasyaivaite kAryabhUtAni liGgAni pravacane prasiddhAni, tathApi yogAnubhavasiddhAnAM viziSTAnAmeteSAmihecchAyogAdikAryatvamabhidhIyamAnaM na virudhyata iti draSTavyam / vastutaH kevalasamyaktvalAbhe'pi vyavahAreNecchAdiyogapravRtterevAnukampAdibhAvasiddheH / anukampAdisAmAnye icchAyogAdisAmAnyasya tadvizeSe ca tadvizeSasya hetutvamityeva nyAyasiddham / ata eva zamasaMveganirvedA'nukampA''stikyaguNAnAM pazcAnupUryaiva lAbhakramaH, prAdhAnyAccetthamupanyAsa ityatraiva granthe saddharmaviMzikAyAM pratipAditam ||8|| tadevamicchAdihetubhedenAnukampAdyanubhAvabhedena ca sthAnAdibhedavivecanaM kRtam / tathA ca sthAnAdAvekaikasminnicchAdibhedacatuSTayasamAvezAdetadviSayA azItirbhedAH saMpannAH etannivedanapurassaramicchAdibhedabhinnAnAM sthAnAdInAM sAmAnyena yojanAM zikSayannAha Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] saptadazI yogavidhAnaviMzikA [viMzatirvizikAH evaM Thiyammi tatte nAeNa u joyaNA imA pyddaa| ciivaMdaNeNa NeyA navaraM tattatruNA sammaM // 6 // akSaragamanikA--evaM tattve sthite jJAtena tu caityavandaneneyaM prakaTA yojanA kevalaM tattvajJena samyag jJeyA // 6 // TIkA-evam anantaroktanItyA'zItibhedo yogaH, sAmAnyatastu paJcabheda iti tattve yogatattve sthite vyavasthite sati jJAtena tu dRSTAntenaiva caityavandanena pratItena iyam anantaroktA prakaTA yogakriyA'bhyAsijanapratyakSA yojanA pratiniyataviSayavyavasthApanA navaraM prAkRtatvAt kevalaM tattvajJena yogaviSayakaniSNAtena samyaga avitathaM jJeyA boddhavyeti ||6|| yojanAmevAha arahaMtaceiyANaM karemi ussagga evmaaiiyN| saddhAjuttassa tahA hoi jahatthaM payannANaM // 10 // akSaragamanikA-'arihaMta ceiyANaM karemi kAussaggaM' evamAdi zraddhAyuktasya tathA yathArthaM padajJAnaM bhavati ||10|| TIkA- "arihaMta" ityAdi "arihaMta ceiyANaM karemi kAussagaM" evamAdicaityavandanaviSayakaM zraddhAyuktasya anuSThAnAsthAvataH, tathA tena prakAreNoccAryamANasvarasampanmAtrAdizuddhasphuTavarNAnupUrvIlakSaNena yathArtha bhrAntirahitaM padajJAnam uccAryamANapadabodho bhavati jAyate, parizuddhapadoccAre doSAbhAve sati parizuddhapadajJAnasya zrAvaNasAmagrImAtrA''dhInatvAditi bhAvaH / / 10 / / etadeva vizeSeNAha evaM catthAlaMbaNajogavao pAyamavivarIyaM tu| _iyaresiM ThANAisu jattaparANaM paraM seyaM // 11 // akSaragamanikA-etaccArthA''lambanayogavataH prAyaH aviparItaM tu| itareSAM sthAnAdiSu yalaparANAM paraM zreyaH / / 11 // TIkA-etaca padajJAnam arthAlambanayogavataH arthaH upadezapadaprasiddhapadavAkyamahAvAkyaidamparyArthaparizuddhajJAnam AlambanaM ca prathame daNDake'dhikRtatIrthakRd, dvitIye sarve tIrthakRtaH, tRtIye pravacanam, caturthe samyagdaSTi: zAsanAdhiSThAyaka ityAdi. tadyogavataH tapraNidhAnavataH prAyo bAhalyena aviparItaM ta abhIpsitaparamaphalasampAdakameva bhavati, arthaalmbnyogyorjnyaanyogtyopyogruuptvaat| tatsahitasya caityavandanasya bhAvacaityavandanatvasiddheH, bhAvacaityavandanasya cAmRtAnuSThAnatvenAvazyaM nirvANaphalatvAditi bhaavH| prAyograhaNaM ca sApAyayogavadvyAvRttyartham / itareSAm arthAlambanayogAbhAvavatAM sthAnAdiSu prAkRtatvAt sthAnavarNayozca yatnaparANAM prayalavatAmAlambanayozca tIvrAbhilASavatAM paraM kevalaM zreyaH kalyANam / arthAlambanayogAbhAve vAcanAyAM pRcchanAyAM parAvartanAyAM vA tatpadaparijJAnasyAnuprekSA'saMvalitatvena "anupayogo dravyam" iti kRtvA dravyacaityavandanarUpatve'pi sthAnorNayogayalAtizayAdarthAlambanaspRhAlutayA ca taddhatvanuSThAnarUpatayA bhAvacaityavandanadvArA paramparayA svaphalasAdhakatvAditi bhAvaH / / 11 / / sthAnAdiyalAbhAve ca taccaityavandanAnuSThAnamapradhAnadravyarUpatAmAskandanniSphalaM vA syAditi lezato'pi sthAnAdiyogAbhAvavanto naitatpradAnayogyA ityupadizannAha Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] saptadazI yogavidhAnaviMzikA [ 111 iharA u kAyavAsiyapAyaM ahavA mhaamusaavaao|| tA. aNurUvANaM ciya kAyavvo eyvinaaso||12|| akSaragamanikA-itarathA tu kAyavAsitaprAyamathavA mahAmRSAvAdastataH anurUpANAmeva kartavya etadvinyAsaH / / 12 / / TIkA-itarathA tu arthAlambanayogAbhAvavatAM sthAnAdiyatnAbhAve tu taccaityavandanAnuSThAnaM kAyavAsitaprAyaM sammUrchanajapravRttitulyakAyaceSTitatulyaM mAnasopayogazUnyatvAt, upalakSaNAd vAgvAsitaprAyamapi drssttvym| tathA cAnanuSThAnarUpatvAnniSphalametaditi bhAvaH / athavA doSAntare taccaityavandanaM mahAmRSAvAdo mahAnRtabhASaNam "ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi' iti pratijJAyAM sthAnAdibhane mahAmRSAvAdasya sphutttvaat| svayaM vidhiviparyayapravRttau pareSAmetadanuSThAne mithyAtvabuddhijananadvArA tasya laukikamRSAvAdAdatigurutvAcca, tathA ca viparItaphalaM teSAmetadanuSThAnaM smpnnm| ye'pi sthAnAdizuddhamapyaihikakIrtyAdIcchayA''muSmikasvarlokAdivibhUtIcchayA vaitadanuSThAnaM kurvanti, teSAmapi "bohilAbhavattiAe niruvasaggavattiyAe'' iti mokSArthakapratijJayA vihitametadviparItArthatayA kriyamANaM viSagarAnuSThAnAntarbhUtatvena mahAmRSAvAdAnubandhitvAd viparItaphalameva / tataH tasmAd anurUpANAmeva yogyAnAmeva etadvinyAsaH caityavandanasUtrapradAnarUpaH kartavyo vidhAtavya iti // 12 // ke etadvinyAsAnurUpA ityAkAGkSAyAmAha je desaviraijuttA jamhA iha vosirAmi kAyaM ti| subbai viraIe imaM tA sabaM ciMtiyavamiNaM // 13 // akSaragamanikA--ye dezaviratiyuktA yasmAdiha vyutsRjAmi kAyamiti zrUyate idaM ca viratau, tataH samyak cintitavyamidam / / 13 // TIkA--ye dezaviratiyuktAH paJcamaguNasthAnakapariNAmavantaste ihA'nurUpA iti zeSaH, yasmAt kAraNAd iha caityavandanasUtre vyutsRjAmi kAyam iti evaM zrUyate nishmyte| idaM ca kAyavyutsRjanaM viratau cAritre dezataH sarvato vA satyAM sambhavati, tadabhAve kAyavyutsargA'sambhavAt, tasya guptirUpaviratibhedatvAt / tataH tasmAt samyag AgamA'vaiparItyena cintitavyaM paribhAvanIyam idaM yaduta "kAyaM vyutsRjAmi" iti pratijJA'nyathA'nupapattyA dezaviratipariNAmayuktA eva caityvndnaa'nusstthaane'dhikaarinnH| teSAmevA''gamaparatantratayA vidhiyatnasaMbhavenAmRtAnuSThAnasiddheriti / __etacca madhyamA'dhikArigrahaNaM tulAdaNDanyAyenA''dyantalakSaNAnAM sarvaviratinAmaviratasamyagdRzAM ca grahaNaM drssttvym| tena paramAmRtAnuSThAnaparAH sarvaviratAstattvata eva / taddhatvanuSThAnaparAH apunarbandhakA api ca vyavahArAdihAdhikAriNo gRhynte| kugrahavirahasampAdanenA'punarbandhakAnAmapi caityavandanAnuSThAnasya phalasampAdakatAyAH pnycaashkaadiprsiddhtvaadityvdheym| ye tvapunarbandhakAdibhAvamapyaspRzanto vidhibahumAnAdirahitA gatAnugatikatayaiva caityavandanAdyanuSThAnaM kurvanti te sarvathA'yogyA eveti vyavasthitam / / 13 / / nanvavidhinA'pi caityavandanAdyanuSThAne sati tIrthapravRttiravyavacchinnA syAt, vidhirevA'nveSaNe tu dvivANAmeva vidhiparANAM lAbhAt krameNa tIrthocchedaH syAditi tadanucchedAyA'vidhyanuSThAnamapyAdaraNIyamityA''zaGkAyAmAha Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 saptadazI yogavidhAnaviMzikA [viMzatirviMzikAH titthassuccheyAI vi nAlaMbaNamittha jaM sa emeva / suttakiriyAi nAso eso asmNjsvihaanno||14|| akSaragaminakA--atra tIrthocchedAdyapi nAlambanaM yadevamevA'samaJjasavidhAnAt sUtrakriyAnAzaH sa eSaH / / 14 / / TIkA-atra avidhyanuSThAne tIrthocchedAdyapi tIrtho mokSamArgastadanuSThAyI vA saGghastasyocchedo vinAzaH, AdipadAt tIrthAbhAsagrahaNaM nAlambanaM tIrthAnucchedAyAvidhyanuSThAnamapi kartavyamiti nAlambanIyam / yad yasmAd evameva avidhyanuSThAne kriyamANa eva asamaJjasavidhAnAd vihitAnyathAkaraNAdazuddhapAramparyapravRttyA sUtrakriyAyA nAza AgamoktAnuSThAnasyocchedaH / sa sUtrakriyAyA nAza eva eSa tiirthocchedH| AgamavihitayathocitAnuSThAtaiva tIrthaH / na hi tIrthanAmnA janasamudAya eva tIrtham, AjJArahitasya tasyA'sthisaMghAtarUpatvapratipAdanAt / / 14 / / sUtrakriyAvinAzasyaivA'hitAvahatAM spaSTayannAha so esa vaMkao ciya na ya symymaariyaannmviseso| evaM pi bhAviyavaM iha titthuccheyabhIrUhi // 15 // akSaragamanikAsa eSa vakra eva, na ca svyNmRtmaarityorvishessH| etadapi bhAvayitavyamiha tIrthocchedabhIrubhiH / / 15 // TIkA--sa eSa sUtrakriyAvinAzo vakra eva durantaduHkhaphala eva tiirthocchedhetutvaat| nanu yathAkathaJcidanuSThAnAvalambane ca jainakriyAviziSTajanasamudAyarUpaM tIrthaM na vyavacchidyate / na ca karturavidhikriyayA gurorupadezakasya kazciddoSaH avidhikriyAkartustasya svapariNAmAdhInapravRttikatvAt, kevalaM kriyApravartanena gurostIrthavyavahArarakSaNAd guNa evetyAzaGkAyAmAha-na ca svayaM mRtamAritayoravizeSaH kintu vizeSa eva, svayaM mRte svaduSTAzayasyA'nimittatvAt, mArite ca mAryamANakarmavipAkasamupanipAte'pi svaduSTAzayasya nimittatvAt, tadvadiha svayamakriyApravRttaM jIvamAzritya gurorna dUSaNam, tadIyA'vidhiprarUpaNamavalambya zroturavidhipravRttau ca tasyonmArgapravartanapariNAmAdavazyaM mahAdUSaNameva, etadarthakaM granthakRtA yogazatake'pyuktam--- guruNo ajogijogo, accaMtavivAgadAruNI nneo| jogiguNahIlaNA, NaTThaNAsaNA dhmmlaaghvo||37|| etadvRtti :-guroH AcAryasya yogina ityarthaH, ayogiyogaH ayogivyApAro viparItopadezAdiH, atyantavipAkadAruNo jJeyaH atizayena dAruNa ityrthH| kutaH ? ityAha-yogiguNahIlanAt kAraNAt / evaM hi viDambakapratipattinyAyena tadguNA hIlitA bhvnti| ___ "uttamapadasthasya taddharmAnanupAlanamaghoSaNA viDambanA" iti vRddhaaH| tathA naSTanAzanAd naSTA ete prANino'yogyatayA viparItopadezena nAzitA bhavanti / tathA dharmalAghavAt hetoH viparItopadezAddhi tattvApratipattyA vitathAsevanena dharmalAghavam / / 37 / / etadarthakaM zrutakevalinopi vacanam jaha zaraNamuvagayANaM, jIvANa siro nikiMtae jo u| evaM Ayario vi hu, ussuttaM paNNaveto ya // upadezamAlA / / 518 // kiJca-etadapi bhAvayitavyamiha tIrthocchedabhIrubhiH-vidhivyavasthApanenaiva hyekasyApi jIvasya samyag bodhilAbhe caturdazarajjvAtmakaloke'mAripaTahavAdanAttIrthonnatiH, avidhisthApane ca viparyayAttIrthoccheda eva / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] saptadazI yogavidhAnaviMzikA [ 113 idaM tvatra dhyeyam-vidhipravRttAvapi anAbhogAnAdinA'vidhidoSaH chadmasthasya bhavatIti tadbhiyA tu tattyAgo naiva kArya:, tAdRzyasya prajJApanIyasyA'vidhidoSasya niranubandhitvAditi ||15|| nanu kimetAvadgUDhArthagaveSaNayA ? " mahAjano yena gataH sa panthAH" iti vacanAd jItavyavahArasyaivedAnIM bAhulyena pravRttestasyaiva AtIrthakAlabhAvitvena tIrthavyavasthApakatvAdityAzaGkAyAmAha-- muttUNa logasannaM uDUDhUNa ya sAhusamayasabbhAvaM / sammaM payaTTiyavvaM buheNamainiuNabuddhIe // 16 // akSaragamanikA -- muktvA lokasaMjJAmUvA ca sAdhusamayasadbhAvaM samyak pravartitavyaM budhenA'tinipuNabuddhyA ||16|| TIkA -- muktvA vihAya lokasaMjJAM 'loka eva pramANamityevaMrUpAM zAstranirapekSAM matim, UdravA ca ziromAnyakRtvA sAdhusamayasadbhAvaM samIcInasiddhAntarahasyaM samyag yathAvidhi pravartitavyaM caityavandanAdau budhena paNDitena atinipuNabuddhayA atizayitasUkSmamatyA / sAdhusamayasadbhAvazcAyam lokamAlambya kartavyaM kRtaM bahubhireva cet / tathA mithyAdRzAM dharmo, na tyAjyaH syAtkadAcana // eko'pi zAstranItyA yo vartate sa mahAjanaH / kimajJasArthai: ? zatamapyandhAnAM naiva pazyati // yatsaMvignajanAcIrNaM zrutavAkyairabAdhitam / tajjItaM vyavahArAkhyaM pAramparyavizuddhimat // yadAcIrNamasaMvignaiH zrutArthAnavalambibhiH / na jItaM vyavahArastadandhasantatisambhavam // AkalpavyavahArArthaM zrutaM na vyavahArakam / iti vakturarhattantre prAyazcittaM pradarzitam // tasmAcchrutAnusAreNa vidhyekarasikairjanaiH / saMvignajItamAlambyamityAjJA pAramezvarI || ityAdiH ||16|| athemaM prasaktamarthaM saMkSipan prakRtaM ca nigamayannAha - kayamittha pasaMgeNaM ThANAisu jattasaMgayANaM tu / hiyameyaM vijJeyaM sadaNuTThANattaNeNa tahA // 17 // akSaragamanikA -- kRtamatra prasaGgena, sthAnAdiSu yatnasaGgatAnAM tvetad hitaM vijJeyaM tathA sadanuSThAna ( jJAnasAra 23 - 4 ) tvena ||17|| TIkA - kRtaM paryAptam atra yogavidhinirUpaNe prasaGgena smRtArthavistAreNa ! sthAnAdiSu pUrvoktayogabhedeSu yatnasaGgatAnAM tu prayalavatAmeva etat caityavandanAdyanuSThAnaM hitaM mokSasAdhakaM vijJeyaM boddhavyaM caityavandanAdigatasthAnAdiyogasya mokSahetutve caityavandanAdyanuSThAnasyApi mokSaprayojakatvAditi bhAvaH / tathA prakArAntarasamuccaye sadanuSThAnatvena caityavandanAdeH svAtantryeNA'pi mokSahetutvAditi bhAvaH ||17|| atha sadanuSThAnabhedAneva viM. 15 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 saptadazI yogavidhAnaviMzikA [ viMzatirvizikAH prarUpayaMzcaramAnuSThAnabhede caramayogabhedamantarbhAvayannAha eyaM ca pIibhattAgamANugaM taha asNgyaajuttN| neyaM cauvihaM khalu eso caramo havai jogo||18|| akSaragamanikA--etacca prItibhaktyAgamAnugaM tathA'saGgatAyuktaM caturvidhaM khalu jJeyam, eSa caramo yogo bhavati / / 18 // TIkA-etaca sadanuSThAnaM prItibhaktyAgamAnanugacchatIti prItibhaktyAgamAnugaM prItyanuSThAnaM bhaktyanuSThAnaM vacanAnuSThAnaM ceti tribhedaM tathA prakArAntare asaGgatAyuktam asaGgatayA yuktam asaGgAnuSThAnam ityevaM caturvidhaM khalu catuSprakArameva jJeyaM boddhavyam / eteSAM bhedAnAM lezataH svarUpaM yatizikSA'dhikAre bhnnitmev| eteSu cAnuSThAnabhedeSu eSa samIpataravRttivAcakatvAt samIpAbhihitA'saGgAnuSThAnalakSaNaH caramo yogaH anAlambanayogo bhavati jAyate saGgatyAgasyaivA'nAlambanalakSaNatvAditi bhAvaH / / 18|| athA''lambanabhedapradarzanenaiva nirAlambanasvarUpamAha AlaMbaNaM pi eyaM rUvimarUvI ya ittha paramu tti| tagguNapariNaisvo suhumo'NAlaMbaNo nAma // 16 // akSaragamanikA-Alambanamapyetadatra rUpi cArUpI parama iti| tadguNapariNatirUpaH sUkSmaH anAlambano nAma ||16|| TIkA-Alambanamapi caturthayogabhedarUpamapi atra yogavicAre rUpi samavasaraNasthajinarUpatatpratimAdilakSaNam, caH samuccaye arUpI paramaH siddhAtmA iti evaM dvividham / tadvaNapariNatirUpaH tasya siddhAtmano guNAH kevalajJAnAdayasteSAM pariNatirUpaH samApattilakSaNaH, tathAhi-dhyAtA nirAlambanayogI, dhyeyaM siddhAtmakevalajJAnAdiguNAH, dhyAnaM ca sajAtIyajJAnadhArA sUkSmaH atIndriyaviSayatvAd anAlambano nAma yogaH arUpyAlambanasyeSadAlambanatvena "alavaNA yavAgUH" ityatrevAtra nnypdprvRttervirodhaat| "suhumo AlaMbaNo nAma" tti kvacitpAThastatrApi sUkSmAlambano nAmaiSa yogastato'nAlambana eveti bhAva unneyH| uktaM ca caturdaze SoDazake granthakRtaiva sAlambano nirAlambanazca yogaH paro dvidhA jnyeyH| jinarUpadhyAnaM khalvAdyastattattvagastvaparaH / / 1 / / ayaM cAnAlambano yogaH shaastrsndrshitopaaystdtikraantgocrH| zaktyudrekAdvizeSeNa sAmarthyAkhyo'yamuttamaH ||yo. dR. s.||5|| iti zlokoktasvarUpakSapakazreNIdvitIyApUrvakaraNabhAvikSAyopazamikakSAntyAdidharmasannyAsarUpasAmarthyayogato niHsaGgAnavaratapravRttA yA paratattvadarzanacchA tallakSaNo mantavyaH / Aha ca sAmarthyayogato yA, tatra didRkSetyasaGgazaktyADhyA / sA'nAlambanayogaH, proktastadadarzanaM yAvat / / SoDazaka 15.8|| etadvRtti :-tatra paratattve draSTumicchA didRkSA iti evaMsvarUpA asaGgazaktyA nirabhiSvaGgAvicchinnapravRttyA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] saptadazI yogavidhAnaviMzikA [ 115 AThayA pUrNA sA paramAtmadarzanecchA anAlambanayogaH paratattvasyA'darzanam anupalambhaM yAvat / paramAtmasvarUpadarzane tu kevalajJAnenAnAlambanayogo na bhavati, tasya tadAlambanatvAt / __ syAdetat, yadi kSapakazreNIbhAvisAmarthyayoga evAnAlambanayogo granthakRtA'bhihitastadA jinakalpikAdInAmapi nirAlambanadhyAnAbhidhAnamasaGgataM syAditi ? maivaM, yadyapi tattvataH paratattvalakSyavedhAbhimukhatadavisaMvAdI sAmarthyayoga eva nirAlambanastathApi paratattvalakSyavedhapraguNatApariNatimAtrAdaktinaM paramAtmaguNadhyAnamapi mukhyanirAlambanaprApakatvAdekadhyeyAkArapariNatizaktiyogAcca nirAlambanameva / / ata evAvasthAtrayabhAvane rUpAtItasiddhaguNapraNidhAnavelAyAmapramattAnAM zukladhyAnAMzo nirAlambano'nubhavasiddha eva / AstAmapramattAnAM, naigamanayAbhiprAyeNa punaH apunarbandhakasya vyavahAranayAbhiprAyeNa ca samyagdRSTayAdeH saMsAryAtmano'pi rUpAtItasiddhaguNabhAvanapravRttasya nirAlambanadhyAnAMzaH aviruddhaH pratibhAti / api cA''stAM siddhaparamAtmanaH kevalajJAnAdiguNavibhAvanaM saMsAryAtmano'pi ca vyavahAranayasiddhamaupAdhikaM rUpamAcchAdya zuddhanizcayanayaparikalpitasahajAtmaguNavibhAvane nirAlambanadhyAnaM durapahnameva paramAtmatulyatayA''tmajJAnasyaiva nirAlambanadhyAnAMzatvAt tasyaiva ca mohanAzakatvAt / Aha ca jo jANai arihaMte, davvatta-guNatta-pajjayattehiM / so jANai appANaM, moho khalu jAi tassa layaM / / pravacanasAra : 1-800|| tasmAd rUpidravyaviSayaM dhyAnaM sAlambanaM, arUpiviSayaM ca nirAlambanamiti sthitam / / 16 / / atha nirAlambanayogasya phalamAha eyammi mohasAgarataraNaM seDhI ya kevalaM cev| tatto ajogajogo kameNa paramaM ca nivvANaM // 20 // iti yogavidhAnaviMzikA saptadazI ||17|| akSaragamanikA- etasmin mohasAgarataraNaM zreNizca kevalameva / tato'yogayogaH krameNa paramaM ca nirvANam / / 20 // TIkA-etasmina nirAlambanadhyAne labdhe sati mohasAgarataraNaM mohasAgarasya durantarAgAdibhAvasantAnasamadrasya taraNaM pAragamanaM bhvti| tatazca zreNiH kSapaka zreNiniyaMDhA bhvti| eSa eva smprjnyaatsmaadhistiirthaantriiyairgiiyte| tatazca kevalameva kevalajJAnameva bhvti| ayaM cAsamprajJAtaH samAdhiH parairgIyate / ayaM cAsamprajJAtaH samAdhiddhidhA-sayogikevalibhAvI ayogikevalibhAvI c| Adyo manovRttInAM vikalpajJAnarUpANAmatyantocchedAt sampadyate, antyazca parispandarUpANAm, ayaM ca kevalajJAnasya phalabhUtaH / etadevAha-tataH kevalajJAnalAbhAdana pazcAcca ayogayogaH ayogigaNasthAnabhAvI vattibIjadAhA'yogAkhya samAdhirbhavati, ayaM ca dharmameghaH amRtAtmA bhavazatruH zivodayaH sattvAnanda ityAdyabhidhAnaiH pataJjaliprabhRtibhirgIyate / krameNa pradarzitapAramparyeNa tato'yogayogAt paramaM sarvotkRSTaM phalaM nirvANam ajarAmaratvaM bhavatIti // 20 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] aSTAdazI kevalajJAnaviMzikA [viMzatirvizikAH aSTAdazI kevalajJAnaviMzikA anantaraviMzikAyAM nirAlambanadhyAnasya phalaM kevalajJAnAdi nirdiSTaM tadatra viMzikAyAM kevalajJAnasvarUpameva nirUpayati kevalanANamaNaMtaM jIvasvarUvaM tayaM niraavrnnN| logAlogapagAsagamegavihaM niccajoi ti||1|| akSaragamanikA--nirAvaraNaM jIvasvarUpaM lokAlokaprakAzakamanantamekavidhaM nityajyotiriti takaM kevalajJAnam / / 1 / / ___TIkA--yattadornityasambandhAd yad nirAvaraNaM jJAnAvaraNIyAdyAvaraNavigamAd jIvasvarUpaM ghAtikarmakSayotthazuddhAtmasvarUpaM, lokazcAlokazca lokAlokau tau prakAzayatIti lokAlokaprakAzakaM sarvadravyaparyAyaviSayatvAd anantaM viSayA''nantyAd ekavidhaM matijJAnAdivat prakArAntarAbhAvAd nityajyotiH kSAyikabhAvenA''virbhAvAt zAzvataprakAzam iti evaMsvarUpaM takaM tat kevalajJAnamiti ||1|| nanu kevalajJAnaM kevaladarzanaM cobhayamapi jIvasvarUpaM tarhi kimiti kevalajJAnameva jIvasvarUpatvenoktamityAzaGkayAha maNapajavanANaMto nANassa ya daMsaNassa ya viseso| kevalanANaM puNa daMsaNaM ti nANaM ti ya smaannN||2|| akSaragamanikA--manaHparyavajJAnAnto jJAnasya ca darzanasya ca vishessH| kevalajJAnaM punadarzanamiti jJAnamiti ca samAnam // 2 // TIkA-manaHparyavajJAnAnto yAvanmatizrutAvadhimanaHparyavajJAnaM tAvadeva jJAnasya ca vizeSabodhasya ca darzanasya ca sAmAnyabodhasya ca vizeSo bhedaH asarvavastuviSayatvAt / yAvat chAdmasthyaM tAvadeva jJAnadarzanayorvizeSa iti bhaavH| kaivalye tu nirAvaraNatvena sarvavastuviSayatvAd yad jJAnaM tadeva darzanam tathA yad darzanaM tadeva jJAnamityetad dvayamapi samAnam / etadevAha--kevalajJAnaM punaH svotpattyanantarasamayamupasarjanIkRtya vizeSAn sAmAnyasaGgrahaparaM bhavati tadA darzanaM kevaladarzanam iti evaM vypdishyte| tatastadeva kevaladarzanaM samayAnantaraM punarupasarjanIkRtya sAmAnyaM vizeSagrahaNapravaNaM bhavati tadA jJAnaM kevalajJAnam iti evmbhidhiiyte| tathA ca dvayamapi nirAvaraNatvena sarvavastuviSayatvAt samAnaM tulyamiti / / 2 / / etadeva spaSTayannAha saMbhinnaM pAsaMto logamalogaM ca sabao neyN| taM natthi jaM na pAsai bhUyaM bhavvaM bhavissaM ca // 3 // akSaragamanikA --pazyan sarvato saMbhinnaM lokAlokaM ca bhUtaM bhavyaM bhaviSyacca jJeyaM tannAsti yanna pazyati // 3 // TIkA kevalajJAnI pazyan darzanagocaraM kurvan sarvato dravyakSetrakAlabhAvataH saMbhinnaM sam ekIbhAvena dravyaparyAyairbhinnaM vyAptaM paripUrNamityarthaH, lokAlokaM ca pUrvoktasvarUpaM ca bhUtam atItaM bhavatIti bhavyaM vartamAnamiti bhAvaH,bhaviSyaca anAgataM ca jJeyaM sarvaM carAcaraM dravyAdi jJAnagocarastanAsti tannaiva vidyate yad dravyAdi na pazyati naiva darzanaviSayaM karoti, api tu sarvaM pshyti| evaM sarvaM traikAlikaM jJeyaM ca Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] aSTAdazI kevalajJAnaviMzikA 117 pazyannupalakSaNAt sarvaM dRzyaM ca jAnanniti bhaNatA kevalajJAnakevaladarzanayoraikyamevoktamiti // 3 // nanu halabolamivaikamevArthaM bhUtabhAvivartamAnatayA pazyataH pratiniyatarUpagrahaNAbhAvaH prasajyetetyAzaGkayAha bhUaM bhUatteNaM bhavvaM peeNa taha bhavissaM c| pAsai bhavissabhAveNa jaM imaM neyamevaM ti||4|| akSaragamanikA-bhUtaM bhUtatvena bhavyamapyetena tathA bhaviSyacca bhaviSyadbhAvena pazyati yadidaM jJeyaM evamiti / / 4 // yathA jJeyaM tathA'sau kevalajJAnI pazyati, tathAhi-bhUtam atItaM bhUtatvena atItarUpeNa, na kevalaM bhUtameva bhavyamapi vartamAnamapi etena bhavyatvena tathA bhaviSyaca anAgataM punarbhaviSyadbhAvena anAgatatvena pazyati darzanaviSayaM karoti,yad yasmAd idaM darzanagocaro bhavad jJeyaM sarvaM carAcaraM vastu evaM bhUtabhavadbhaviSyadrUpeNaiva itizabdo'vadhAraNe / yaduta vartamAnaM kuNDalaM vartamAnaparyAyeNa kuNDalatcena, tadeva bhUtaparyAyeNa kaTakatvena tathA bhaviSyatparyAyeNa kaGkaNatvena sat tathaiva jJAnaviSayaM darzanaviSayaM ca bhavat kena nivArayituM zakyam ? na kenApIti bhaavH| tasmAd dUrApAsta eva pratiniyatarUpagrahaNA'bhAva iti / / 4 / / nanu bhUtaM bhUtatvena pazyatItyAdi yaduktaM tat kathaM saGgaccheta ? bhUtasya vinaSTatvena bhaviSyatazcAnutpannatvenA'sattvAdityAzaGkayAha neyaM ca viseseNaM vigamai keNAvi iharathA neyaM / neyaM ti tao cittaM eyamiNaM juttijuttaM ti||5|| akSaragamanikA--jJeyaM ca kenApi vizeSeNa vigacchati, netarathaitad jnyeymiti| tatazcitrametad / yuktiyuktamidamiti / / 5 / / TIkA-jJeyaM ca ghaTapaTAdi vastu punaH kenApi kenacid vizeSeNa viziSTaparyAyeNa vigacchati nazyati,na naiva itarathA sarvathA vizeSasAmAnyobhayarUpeNa nazyati dravyaparyAyobhayasvarUpeNeti bhaavH| atra hetumAha-etad ghaTapaTAdi vinaSTamapi kapAlAdirUpeNa jJeyaM jJAnagocaro bhavati iti hetoH| sarvathA sattvadravyatvAdinA'pi vinaSTe kathaM jJAnagocaro bhavet ? bhavati ca jJAnagocarastataH kAraNAt citraM sAmAnyavizeSarUpeNa zabalam etad jJeyam / na caitat kapolakalpitaM kintu yuktiyuktaM yuktyopapannam, idam jJeyassa zabalatvam / yuktizca lezataH prAg drshitaiv| iti hetoH samIcInameva yaduktaM bhUtaM bhUtatvena pazyatItyAdi sarvamiti / / 5 / / etadevAha sAgArANAgAraM neyaM jaM neyamubhayahA sabaM / aNumAiyaM pi niyamA sAmanavisesarUvaM tu||6|| akSaragamanikA-aNvAdikamapi jJeyaM niyamAt sAmAnyavizeSarUpaM tu yat sarvaM jJeyaM sAkArA'nAkAramubhayathA // 6 // TIkA-na kevalamAkAzAdi jJeyam aNvAdikamapi aNuvyaNukAdikamapi jJeyaM jJAnagocaro niyamAd niyogena sAmAnyavizeSarUpaM tu tathAhi-aNoraNutvadravyatvAdinA sAmAnyarUpaM pRthivyAdiparyAyeNa tu vizeSarUpameva yad yasmAt sarva niravazeSaM jJeyaM ghaTapaTAdi sAkArA'nAkAraM sAkAraM ca raktazuklAdiparyAyeNa vizeSarUpam anAkAraM ca ghaTatvapaTatvasattvadravyatvAdinA sAmAnyarUpamiti ubhayathA sAkAranirAkArarUpamiti / / 6 / / tasmAd jJeyagrAhakaM kevalajJAnamapi sAkAranirAkArarUpamityAha Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] aSTAdazI kevalajJAnaviMzikA [ viMzatirvizikAH tA evaM pi taha ciya taggAhagabhAvao u nAyavvaM / AgAro'pi ya eyassa navaraM tgghnnprinnaamo||7|| akSaragamanikA tasmAdetadapi tadgrAhakabhAvatastu tathaiva jJAtavyam / AkAro'pi caitasya kevalaM tadgrahaNapariNAmaH // 7 // TIkA-yasmAt sarvaM jJeyaM sAkAranirAkArarUpaM tasmAt kAraNAt tadviSayakaM na kevalaM matyAdijJAnam etadapi kevalajJAnamapi tadgrAhakabhAvatastu jJeyagrAhakabhAvAdeva tathaiva jJeyavat sAkAranirAkArarUpameva jJAtavyaM boddhvym| nanu jJAnasyAmUrtatvAt kathaM tasyA''kAro ghaTetetyAzaGkayAha--AkAro'pi ca AstAM jJAnaM tadAkAro'pi sAmAnyavizeSalakSaNa eva, etasya kevalajJAnasya navaraM prAkRtatvAt kevalaM tadgrahaNapariNAmaH vastu-viSayakajJAnapariNatilakSaNaH / jJeyagatasAmAnyavizeSA''kArau hi jJAne jJAnarUpeNa pariNamete'to viSayagatA''kArasambandhI jJAnapariNAma eva jJAnasyA''kAra iti bhAvaH / / 7 / / anyathA'ghaTamAnatAmAha iharA u amuttassA ko vA''gAro na yAvi paDibiMbaM / Adarisagiva visayassa esa thjuttijogaao||8|| akSaragamanikA--itarathA'mUrtasya tu ko vA''kAraH ? api ca naiSa viSayasya Adarzaka iva pratibimba tathAyuktiyogAttu // 8 // TIkAitarathA jJeyagrahaNapariNAmalakSaNasya jJAnAkArasyA'nabhyupagame amUrtasya tu arUpiNo jJAnasya punaH ko vA''kAraH ? na ko'pi AkAra iti bhaavH| api ca samuccaye na naiva eSa jJAnAkAra Adarzaka darpaNe iva viSayasya jJeyasya pratibimbaM praticchAyA'bhyupagamyate, dharmAstikAyAdInAmUrtatvena ttprtibddhchaayaapudglaabhaavaat| evamanabhyupagame kiM pramANamityAha-tathAyuktiyogAttu yathA jJAne jJeyasya pratibimbaM nAbhyupagamyate tathA yuktilAbhAdeveti hetoH // 8 // pratijJAtayuktipradarzanArthaM bhUmikAmAracayannAha sAmA u diyA chAyA abhAsaragayA nisiM tu kaalaabhaa| sa ceya bhAsaragayA sadehavanA muNeyavvA // 6 // je Arisassa aMto dehAvayavA havaMti sNkNtaa| tesiM tatthuvaladdhI pagAsajogA Na iyaresiM // 10 // akSaragamanikA--chAyA divA tvabhAsvaragatA zyAmA, nizi tu kAlAbhA, saiva bhAsvaragatA svadehavarNA muNitavyA ||6|| AdarzasyA'ntarye dehAvayavA bhavanti saGkrAntAsteSAM tatropalabdhiH prakAzayogAd netareSAm / / 10 // TIkA-chAyA pratibimbitaghaTapaTAdiviSayasya pratibimbarUpA divA tu vAsare punaHabhAsvaragatA adedIpyamAnapRthivyAdiSu saGkrAntA zyAmA priyaGguprabheva nIlavarNA, nizi tu rAtrau punaH kAlAbhA kRSNavarNA,saiva chAyA bhAsvaragatA dedIpyamAnAdarzAdipadArtheSu saGkrAntA satI svadehavarNA svasya pratibimbitaviSayasya dehaH pudgalopacayarUpastasya yo raktAdivarNastadvarNA muNitavyA boddhavyA / / 6 / / nanvAdarzasanmukhA ye dehAvayavAsta eva tatropalabhyante nA'pare tatkathamityAzaGkayAha--Adarzasya darpaNasya antarmadhye ye dehAvayavA ye viSayadezA bhavanti jAyante saGkrAntAH pratibimbitAsteSAM dehAvayavAnAmeva tatrA''darza upalabdhiH sAkSAtkAraH prakAzayogAt Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ answomaanawinamainamainanimoonam viMzatirvizikAH ] aSTAdazI kevalajJAnaviMzikA [116 sUryAdiprakAzasaMyogAd bhavati, na naiva itareSAm Adarze'saGkrAntAnAmiti ||10|| tataH kimityAha chAyANuvehao khalu jujjai Ayarisage puNa imaM ti| siddhammi tejazchAyANujogavirahA adehaao||11|| akSaragamanikA--chAyANuvedhata Adarzaka khalu yujyata idaM siddhe punaradehAt tejazchAyANuyogavirahAt / / 11 / / TIkAchAyANuvedhataH chAyAyA ye'NavasteSAM vedhataH saGkramata Adarzaka darpaNe eva khaluzabdo'vadhAraNe yujyate saMgacchate idaM viSayapratibimbam / siddhe punaH siddhaparamAtmani tu adehAt zarIrAbhAvAt tejazchAyANuyogavirahAt tejaH sUryAdiprakAzastasya viprakRSTatvenA'yogAt tathA chAyANavo jJeyasatkachAyANavasteSAM yogavirahAt siddhAnAM dehAbhAvenaiva tatra saGkramAbhAvAt sambandhAbhAva iti kevalajJAne jJeyapratibimba kathaM yujyeta ? naiva yujyata iti bhAvaH / / 11 / / etadevAha chAyANuhiM na jogo'saMgattAo u haMdi siddhss| chAyANavo' vi sabbe vi NA'NumAINa vijaMti // 12 // akSaragamanikA--hanta ! siddhasyA'saGgatvAttu chAyANubhirna yogaH, chAyANavo'pi sarveSAmaNvAdInAM na vidyante / / 12 // TIkA--hanta ! AmantraNe siddhasya siddhaparamAtmanaH asaGgatvAttu dehAdirUpipadArthasArthalakSaNasaGgAbhAvAdeva chAyANubhirviSayapratibaddhaiH sahA''kAzasyeva na naiva yogaH smbndhH| na kevalaM chAyANubhiryogAbhAvaH, chAyANavo'pi uktasvarUpAH sarveSAM nikhilAnAm aNvAdInAM paramANuhyaNukAdInAM sUkSmapadArthAnAM pratisamayaM saMghAtavighaTanAbhAvena nisyandAbhAvAd dharmAstikAyAdInAM cA'mUrtapadArthAnAM chAyA'bhAvAdeva na naiva viyante vartanta iti / / 12 / / nanu yAvantaH padArthAH kevalajJAne pratibimbyante teSAM pratyakSaM jJAnaM bhavatu, zeSapadArthAnAM grahaNaM cAnumAnato jAyetAmityAzaGkayAha taMmittaveyaNaM taha Na sesagahaNamaNumANao vA vi| tamhA sarUvaniyayassa esa tgghnnprinnaamo||13|| akSaragamanikA-tathA tanmAtravedanaM nA'pi zeSagrahaNamanumAnato vaa| tasmAt svarUpaniyatasyaiSa tadgrahaNapariNAmaH / / 13 / / TIkA-ghaNTAlolanyAyena nazabdasyAtrApyupAdAnAd naiva tathA tena prakAreNa pratibimbadvAreNa kevalajJAne tanmAtravedanaM pratibimbitamAtrapadArthAnAM jJAnamabhyupagamyate tasya sarvAvabhAsakatvAt nApi parihArasamuccaye naiva zeSagrahaNaM zeSANAM pratibimbitavyatiriktAnAM padArthAnAM grahaNaM jJAnam anumAnato vA vikalpe liGgaliGgijJAnataH abhyupeyate kevalajJAnasya pratyakSatvenA'bhyupagamAt / syAdetat, kevalajJAnaM sarvagatamastu / maivaM, gatyupaSTambhakadharmAstikAyavirahite'nante'loke gamanAbhAvAt samayamAtreNa ca sAmastyena gamane tasyAnantatvavirodhAcca / tasmAt kAraNAt svarUpaniyatasya svAtmapradezaparimitakSetrasthasya kevalajJAnasyaiva eSa AkAraH tadgrahaNapariNAmaH jJeyagatAkArajJAnapariNatilakSaNo boddhavya iti zeSaH / / 13 / / atra para Aha---- caMdAicagahANaM pahA payAsei parimiyaM khittN| kevaliyanANalaMbho loyAloyaM payAsei // 14 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] aSTAdazI kevalajJAnaviMzikA taha savvagayAbhAsaM bhaNiyaM siddhaMtamammanANIhiM / eyasarUvaniyattaM evamiNaM jujjai kaha Nu ? // 15 // akSaragamanikA candrAdityagrahANAM prabhA prakAzayati parimitaM kSetraM kaivalikajJAnalAbho lokAlokaM prakAzayati ||14|| tathA sarvagatAbhAsaM bhaNitaM siddhAntamarmajJAnibhiretat svarUpaniyatam / evamidaM kathaM nu yujyate ? ||15|| TIkA - nanu zrUyate, yaduta - sthitaH zItAMzuvajjIvaH, prakRtyA bhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM, tadAvaraNamabhravat // 1 // tathA ca candrAdityagrahANAM zaziravigrahANAM prabhA dIptiH prakAzayati dIpayati parimitaM sImitaM kSetraM svakIyaprakAzyakSetram / itaH kaivalikajJAnalAbhaH kevalajJAnyeva kevalI tasyedaM kaivalikaM tacca jJAnaM kaivalikajJAnaM tasya lAbha utpattistu lokAlokaM pUrvoktasvarUpaM prakAzayati dIpayati / tat kathaM yujyate ? paraspara viruddhatvAditi bhAvaH || 14 || tathA zaGkAntarasamuccaye, sarvagatAbhAsaM sarveSu vastuSu gataH prApta AbhAsaH prakAzo yasya tat kevalajJAnaM bhaNitaM kathitaM siddhAntamarmajJAnibhiH pravacanopaniSadvicAracaturaiH / etat kevalajJAnameva bhavadbhiH svarUpaniyataM svAtmapradezaparimitakSetrasthaM bhaNyate / evaM parasparaviruddhatvAt idam anantaroktaM kevalajJAnasya prakAzyaM parimitakSetraM lokAlokaM ca, tathA svarUpaniyatatvaM sarvagatatvaM ca kathaM kena prakAreNa nu vitarke yujyate ghaTate ? naiva yujyata ityarthaH || 15 || AcAryaH samAdhatte [ viMzatirviMzikAH AbhAso gahaNaM ciya jamhA to kiM na jujjae itthaM / caMdappabhAiNAyaM tu NAyamittaM muNeyavvaM // 16 // akSaragamanikA -- yasmAdAbhAso grahaNameva tataH kiM na yujyate'tra ? candraprabhAdijJAtaM tu jJAtamAtraM muNitavyam // 16 // TIkA -- yasmAt kAraNAd AbhAsaH prakAzo grahaNameva jJAnazaktireva tataH tasmAt svarUpaniyatatvasarvagatatvAdi kiM na yujyate saGgacchate ? sarvaM yujyata eveti bhAvaH atra kevalajJAnavicAre / candraprabhAdijJAtaM tu zaziprabhAdidRSTAntaM punaH jJAtamAtram upamAmAtrameva muNitavyaM jJAtavyaM, na tu taddRSTAntAvaSTambhena kevalajJAnasyApi tathAsvarUpam ||16|| kathaM candraprabhAdijJAtaM jJAtamAtramityAha jamhA puggalarUvA caMdAINaM pabhA Na taddhammo / nANaM tu jIvadhammo tA taM niyao ayaM niyamA // 17 // akSaragamanikA--yasmAccandrAdInAM prabhA pudgalarUpA na taddharmaH, jJAnaM tu jIvadharmastatastanniyataH ayaM niyamAt ||17|| TIkA -- yasmAt kAraNAt candrAdInAM zaziraviprabhRtInAM prabhA dIptiH pudgalarUpA paramANupracayalakSaNA cakSurgrAhyatvAt "tamazchAyodyotAtapazceti" vacanaprAmANyAcca / tasmAd na naiva taddharmaH candrAdidharmaH prabhA, tasyA drvyaantrtvaat| ata eva candrAdikamatikramyA'nyatrApi viSayadeze sA gacchantI na virudhyate / jJAnaM tu kevalajJAnAdi punaH jIvadharma AtmadharmaH samaye parimitamAna Atmastho mataH, tasya guNatvAt tathAsaMvedanAcca / ata eva kevalajJAnamAtmAnamatiricya na gacchati viSayadeze kintu Atmasthameva lokAlokaM paricchinatti / tataH tasmAt tanniyataH jIvapratibaddhaH ayaM kevalajJAnalakSaNajIvadharmo niyamAd niyogAditi || 17 // kiJcakevalajJAnasya svarUpaniyatatvA'nabhyupagame bAdhAmAha Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] aSTAdazI kevalajJAnaviMzikA [ 121 jIvo ya Na savvagao tA taddhammo kahaM bhavai bAhI ? / kaha vA'loo dhammAivirahao gacchai annNte||18|| akSaragamanikA--jIvazca na sarvagatastatastaddharmaH kathaM bhavati bahiH ? kathaM vA'nante'loke dharmAdivirahato gacchati ? ||18|| TIkA-jIvazca AtmA punaH na naiva sarvagataH lokAlokavyApI svabhAvasthasya tasya lokA'saGkhyeyabhAgamAtre'vagAhanAt / tataH tasmAt taddharmaH kevalajJAnalakSaNo jIvadharmaH kathaM kena hetunA bhavati vartate bahiH svAtmapradezakSetravyatiriktadeze? naiva bhavatIti bhaavH| kathaM vA kena vA prakAreNa anante antavirahite aloke kevalA''kAze dharmAdivirahato dharmAdharmAstikAyAdiviraheNa gamanAbhAvAt gacchati yAti? naiva gcchtiityrthH| tasya jJeyadezagamane cAtmano niHsvabhAvatvApatteH, gamanAdisadbhAve'pi alokasyAnantatvena gamanato jnyaatumshkytvaadsrvvissytvaaptteshc| ayaM vizeSaH-anekAntavAdA'bhyupagame ca kathaJcit kevalajJAnasya paricchedyaparicchedakabhAvena sarvaviSayayogAt sarvagatatvamapi na durghaTam / evameva jJAnajJAninoH kathaJcidabhedAt kevaliparamAtmA'pi kevalajJAnena bhavatyeva sarvavyApakaH ||18|| tataH kimityAha tamhA sarUvaniyayassa ceva jIvassa kevalaM dhmmo| AgAro vi ya eyassa sAhu tgghnnprinnaamo||16|| akSaragaminakA--tasmAt svarUpaniyatasyaiva jIvasya kevalaM dhrmH| AkAro'pi caitasya tadgrahaNapariNAmaH sAdhu / / 16 // TIkA-tasmAt kevalajJAnasya jIvadharmatvena bahirasattvAdaloke ca dharmAdiviraheNa gamanAbhAvAt svarUpaniyatasyaiva kSINaghAtikarmatvAt svarUpasthasyaiva jIvasya AtmanaH kevalaM kevalajJAnaM dharmaH svabhAvaH / AkAro'pi na kevalaM kevalajJAnaM jIvasya dharmaH kintu etasya kevalajJAnasya tadgrahaNapariNAmaH tasya jIvasya grahaNapariNAmo vastuviSayakajJAnapariNatilakSaNo guNadharma iti yat prAguktaM tat sAdhu samIcInameva yuktiyuktatvAditi / / 16 / / athopasaMharan kevalajJAnasya phalamAha eyammi bhavodaggAhikammakhayao u hoi siddhattaM / nIsesasuddhadhammAsevaNaphalamuttamaM neyaM // 20 // __ iti kevalajJAnaviMzikA aSTAdazI / / 18|| akSaragamanikA--etasmin bhavopagrAhikarmakSayatastu bhavati siddhtvm| niHzeSazuddhadharmAsevanaphalamuttamaM jJeyam / / 20|| TIkA-etasmin kevalajJAne prAdurbhUte sati bhavopagrAhikarmakSayatastu vedanIyAyurnAmagotrakarmacatuSTayakSayAdeva bhavati jAyate siddhatvam ajraamrtvm| etacca siddhatvaM niHzeSazuddhadharmAsevanaphalaM niHzeSaH aSTAdazasahasrazIlAGgarathalakSaNaH zuddhadharma AzaMsAdidoSarahitazrutacAritralakSaNastasyAsevanaM sarvAtmanA'bhyAsastasya phalaM kAryam uttamaM zreSThaM jJeyaM boddhavyamiti ||20|| vi. 16 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] ekonaviMzI siddhavibhaktiviMzikA siddhavibhaktiviMzikA anantaraM kevalajJAnaviMzikAmupasaMharatA niHzeSazuddhadharmAsevanaphalamuttamaM siddhatvaM jJeyamiti yaduktaM tatsiddhatvaprAptAnAM siddhabhagavatAmatra viMzikAyAM sAmAnyato bhedAn nirUpayitukAma Aha-- siddhANaM ca vibhattI tahegarUvANa vIatatteNa / panarasahA pannatteha bhagavayA ohabheeNa // 1 // akSaragamanikA iha viditatattvena bhagavatA tathaikarUpANAM ca siddhAnAM vibhaktirodhabhedena paJcadazadhA [ viMzatirviMzikAH prajJaptA // 1 // TIkA- - iha maunIndrapravacane viditatattvena AvirbhUta kevalAlokena jJAtajIvAjIvasvarUpeNa bhagavatA - 'dbhutayogasAmrAjyasvAmitIrthakRtA yathA nikhila zuddhadharmAsetanaphalaM prApyate tathA tena prakAreNa prAptAnantacatuSTayalakSaNena ekarUpANAM caikaM tulyaM rUpaM svarUpaM yeSAM te tathA teSAmeva siddhAnAM sItaM baddhaM karma mAtaM yaiste siddhAsteSAM vibhaktiH kevalAvApteH prAk chadmasthAvasthA'pekSayA bhedalakSaNA oghabhedena sAmAnyato vibhAgena paJcadazadhA paJcadazaprakAreNa prajJaptA nirUpiteti ||1|| atha bhedAnAha- titthAisiddhabheyA saMghe sai huMti titthasiddha tti / tadabhAve je siddhA atitthasiddhA u te neyA // 2 // titthagarA tassiddhA huMti tadanne atitthagarasiddhA / sagabuddhA tassiddhA evaM patteyabuddhA vi||3|| iya buddhabohiyA vihu itthI purise NapuMsage ceva / evaM saliMgagihi annaliMgasiddhA muvvA // 4 // egANegA ya tahA tadegasamayammi huMti tassiddhA / seThI kevalibhAve siddhI ete u bhavabheyA // 5 // akSaragamanikA tIrthAdisiddhabhedAH-- saGghe sati bhavanti tIrthasiddhA iti tadabhAve ye siddhA atIrthasiddhAstu te jJeyAH || 2 || tIrthakarAstatsiddhA bhavanti tadanye'tIrthakarasiddhAH / svayaMbuddhAstatsiddhA evaM pratyekabuddhA api || 3 || evaM buddhabodhitA api khalu strI puruSo napuMsakazca / evaM svaliGgagRhyanyaliGgasiddhA muNitavyAH || 4 || tathaikAnekAzca tadekasamaye bhavanti tatsiddhAH / zreNikevalibhAve siddhiH / ete tu bhavabhedAH || 5 || TIkA-- tIrthAdisiddhabhedAH tIrthasiddhA'tIrthasiddhaprabhRtibhedAH paJcadaza, tathAhi - saGgha saGghazca caturvidhaH sAdhusAdhvIprabhRtilakSaNaH pravacanAdhAratvAd bhAvatIrthastasmin sati vidyamAne ye gaNadharapramukhAH siddhA bhavanti jAyante te tIrthasiddhA iti prathamo bhedaH / tathA tadabhAve tIrthA'bhAve ye marudevyAdayaH siddhAste atIrthasiddhAstu jJeyA boddhavyA iti dvitIyo bhedaH // 2 // tathA tIrthakarAH santo ye RSabhAdayaH siddhAste tatsiddhAH tIrthakarasiddhA bhavanti santIti tRtIyo bhedaH / tathA tadanye tIrthakarebhyaH anye ye puNDarikAdayaH sAmAnyakevalinaH siddhAste atIrthakarasiddhA iti caturtho bhedaH / svayam AtmanA buddhAstattvaM jJAtavantaH svayaMbuddhAH santaH Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH ] ekonaviMzI siddhavibhaktiviMzikA [ 123 kapilaprabhRtayo ye siddhAste tatsiddhAH svayaMbuddhasiddhA iti paJcamo bhedaH / evam anantaroktanItyA pratItya ekaM kiJcid vRSabhAdikamanityAdibhAvanAkAraNaM vastu buddhAH paramArthamavagatA iti pratyekabuddhA api karakaNDAdayo ye siddhAste pratyekabuddhasiddhA jJeyA iti SaSTho bhedaH / / 3 / / evam uktarItyaiva buddhA AcAstaiirbodhitA santo ye'neke siddhAste buddhabodhitA apIti saptamo bhedH| bhAvapradhAnanirdezAt strItve sati ye siddhAste strIliGgasiddhAzcandanabAlAprabhRtaya ityaSTamo bhedaH / evameva puruSatve sati ye siddhAste gautamAdayaH puruSasiddhA iti navamo bhedH| tathA napuMsakatve sati ye siddhAste gAGgeyapramukhA napuMsakasiddhAzceti dazamo bhedaH / idaM tu dhyeyam-strItvAdikamatra zarIranivRttimAzritya jJeyaM vede sati muktyabhAvAt nepathyasya cA'prAmANyAditi / evaM pUrvavat svaliGgRhiliGgA'nyalisiddhAH svalile rajoharaNAdilakSaNe vyavasthitAH santo ye RSabhasenapramukhAH siddhAste svaliGgasiddhA ityekAdazo bhedaH, tathA gRhiNo gRhasthAH santo ye bharatAdayaH siddhAste gRhiliGgasiddhA iti dvAdazo bhedaH tathA anyaliGge parivrAjakAdisatke valkalakASAyAdirUpe ye valkalacIryAdayaH siddhAste anyaliGasiddhA maNitavyA boddhavyA iti trayodazo bhedaH // 4 // tathA samaccaye ekAnekAzca eke aneke ca tathAhi-tadekasamaye tasya siddhigamanasyaikasmina samaye ekakA eva santo ye jambvAdayo bha siddhAste tatsiddhA ekasiddhA iti caturdazo bhedaH, tathaikasmin samaye ye aneke santaH zrIRSabhAdayaH siddhAste anekasiddhA iti paJcadazo bhedaH / nanu kSapakazreNiphalabhUtairvItarAgatvasarvajJatvAdiguNaistulyAH santaH sarve siddhAH zrUyante tarhi kimiti bhedaprapaJcaH ?-iti ced,-satyam, zreNikevalibhAve zreNiH kSapakazreNistatphalaM kevalibhAvaH kevalajJAnaM sarvajJatvAdIti yAvat tataH siddhiH muktiprAptiH sarveSAM tathApi ete tu anantaroktAH paJcadaza bhedAH punaH bhavabhedA bhavaM chAdmasthyamAzritya bhedAH prakArA vizeSaparijJAnArthaM pradarzitA iti boddhavyam / / 5 / / syAdetat, strImuktistu kaizcit svayUthyairneSyate tatkathaM strIsiddhabhedaH saGgaccheta? ucyate paDibaMdhagA itthaM seDhIe huti caramadehassa ya thIlIMgAdIyA vi hu bhAvA smyaavirohaao||6|| akSaragamanikA--caramadehasyA'tra zreNyA strIliGkAdikA api bhAvA na khalu pratibandhakAH samayA'virodhAt / / 6 / / TIkA-caramadehasya caramaH paryantavartI dehaH zarIraM yasya sa tathA tasya sattvasya tadbhavamuktigAmina ityarthaH, atra siddhigamanavicAre zreNyAMprastAvAt kSapakazreNyAm AstAM dRDhaprahAryAdInAmiva krUrabhAvAH strIliGgAdikA api strIliGganapuMsakaliGgAdikA api bhAvAH pUrvopArjitatathAvidhakarmodayasampAdyA na naiva hu prAkRtatvAdavadhAraNe pratibandhakAH pratirodhakA bhvnti| atra hetumAha-samayA'virodhAt zrIjinAgamA'virodhAditi // 6 // samayA'virodhameva bhAvayati navaguNaThANavihANA itthIpamuhANa hoi aviroho| samaeNa siddhasaMkhAbhihANao ceva naaybvaa||7|| akSaragamanikA-strIpramukhANAM navaguNasthAnavidhAnAt samayena siddhasaGkhyA'bhidhAnatazcA'virodho jJAtavyo bhavati // 7 // TIkA-strIpramukhANAM strInapuMsakaprabhRtInAM navaguNasthAnavidhAnAd navAnAM pramattayatisatkaSaSThaguNasthAnaprabhRtyayogikevalisambandhicaturdazaguNasthAnaparyantAnAM guNasthAnAnAM vidhAnAd nirUpaNAt tIrthakaragaNadharaiH, samayena Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] ekonaviMzI siddhavibhaktiviMzikA [viMzatirviMzikAH ekena kAlasamayenotkRSTataH strINAM viMzatiriti siddhasaGkhyA'bhidhAnatazca siddhAnAM muktAnAM saGkhyA gaNanA tasyA abhidhAnataH kathanAcca avirodhaH zrIjinAgamena saha virodhAbhAvo jJAtavyo boddhavyo bhavati yujyate / yadAgamaH-aTThasayaM purisANaM, vIsaM itthINa dasa NapuMsANaM / oheNa ekkasamae, purisANa ya hoi saTThANe / / 46 // siddhaprAbhRtaH // 7 // tataH kimityAha aNiyaTTibAyaro so seDhiM niyameNamiha smaannei| tIe ya kevalaM kevale ya jammakkhae siddhI // 8 // akSaragamanikA-anivRttibAdaraH sa iha niyamena zreNiM samApnoti tasyAM ca kevalaM kevalaM ca janmakSaye siddhiH / / 8| TIkA-anantaroktanItyA strIpramukhANAM navaguNasthAnakavidhAnAttadantargatanavamaguNasthAnake vartamAnastAtsthyAttavyapadeza iti anivRttibAdaraH sa strIkSapakajIvo'pi iha siddhivicAre niyamena niyogena zreNiM kSapakazreNiM samApnoti nisstthaapyti| tasyAM ca samAptAyAM ca zreNyAM kevalaM kevalajJAnaM kevale ca kevalajJAne ca prAdurbhUte sati janmakSaye janmanimittA''yuSkakarmakSaye sati yadi vA janma bhavastadupagrAhikarmakSaye sati siddhiH muktiH strINAmapIti ||8 // nanu puMvedA''rUDhasyaivA'nivRttibAdaraguNasthAnake badhyamAne puMvede strIvedasaGkramo bhavati, na tu strIvedArUDhasya tathetyAzaGkaya pariharati purisassa veyasaMkamabhAveNaM ittha gmnnigaa'juttaa| itthINa vi tabbhAvo hoi tayA siddhibhaavaao||6|| akSaragamanikA-atra puruSasya vedasaGkramabhAvena gamanikA'yuktA strINAmapi siddhibhAvAt tadbhAvastadA bhavati // 6 // TIkA-nanu atra kSapakazreNyAM puruSasya puMvedA''rUDhasyaiva vedasaGkramabhAvena vedasya strIvedasya badhyamAne puruSavede saGkramabhAvena saGkramabhavanAt siddhirbhavati, strIvedA''rUDhasya tu na tatheti cet, na, evaM gamanikA vyAkhyA ayuktA yuktivikalA yato na kevalaM puruSasya strINAmapi strIvedA''rUDhANAmapi siddhibhAvAd muktibhavanAt tadbhAvaH badhyamAne puruSavede strIvedasaGkramalakSaNo bhavati jAyate tadA kSapakazreNyAmiti yatkiJcidetaditi ||| kiJca liMgamiha bhAvaliMga pahANamiyaraM tu hoi dehsy| siddhI puNa jIvassA tamhA eyaM na kiMcidiha // 10 // akSaragamanikA--iha bhAvaliGgaM pradhAnamitarattu liGgaM dehasya bhavati, siddhiH punarjIvasya tasmAdetanna kiJcidiha ||10|| TIkA-iha siddhivicAre bhAvaliGgaM samyagdarzanajJAnacAritralakSaNaM muktipradatvAt pradhAna mukhyam itaratu zarIranivRttimAzritya puruSatvastrItvAdilakSaNaM tuzabdo'vadhAraNe bhinnakramazca liGgaM dravyaliGgaM dehasya zarIrasyaiva bhavati jaayte| siddhiH punaH muktistu jIvasyA''tmano bhavati, na tu jaDadehasya / tasmAd yuktivikalatvAd etad dravyaliGgaM yadi vA strItve sati na muktiriti kathanaM na naiva kiJcit pramANam iha siddhivicAra iti / / 10 / / syAdetat, saptamanarakagamanapratiSedho yathA'dhogamane tathordhvagamane'pi siddhipratiSedho bhavatu tAsAmiti cenna Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] ekonaviMzI siddhavibhaktiviMzikA [ 125 sattamamahipaDiseho ruddapariNAmavirahao taasiN| siddhIe iTThaphalo na sAhuNitthINa pddiseho||11|| akSaragamanikA--saptamamahIpratiSedhastu tAsAM raudrprinnaamvirhtH| siddhaavissttphlH| na sAdhvIstrINAM pratiSedhaH / / 11 / / TIkA-saptamamahIpratiSedhastu saptamanaraka bhUmigamananiSedhaH punaH tAsAM strINAM raudrapariNAmavirahataH tIvratamasaGkilaSTA'dhyavasAyAbhAvAd boddhvyH| sAdhvIstrINAM saMyatInAM ca sa raudrapariNAmavirahaH siddhau muktigamane iSTaphala iSTaphalasAdhaka iti bhAvaH, paraM na naiva pratiSedhaH strINAM siddhiniSedhaka ityarthaH / / 11 / / nanu strINAM cakrayAdhuttamapadapratiSedhAt siddhipratiSedho'pi jAyatAmityAzaGkayAha uttamapayapaDiseho tAsiM sahagArijogayA'bhAve / niyavIrieNa u tahA kevalamavi haMdi aviruddhaM // 12 // akSaragamanikA-sahakAriyogyatAbhAve tu tAsAmuttamapadapratiSedhaH / nijavIryeNa tu tathA kevalamapi hantA'viruddham / / 12 / / TIkA-sahakAriyogyatAbhAve tu prAkRtatvena vibhaktivyatyayAt puMvedodayAdisahakArikAraNalakSaNayogyatAbhAvAdeva tAsAM strINAm uttamapadapratiSedhaH cakrayAdipradhAnapadaniSedho boddhavyaH, na punaH abhavyasyeva svruupyogytaabhaavaat| etadeva prakArAntareNAha-nijavIryeNa tu svakIyavIryollAsena punaryathA puruSANAM tathA tadvat strINAM mahilAnAM na kevalaM cAritrAdibhAvAH kevalamapi kevalajJAnamapi hanta! AmantraNe aviruddhaM nirbAdhaM yuktiyuktatvAjinAgamasammatatvAcceti / / 12 // AgamasammatatvamAha vIsitthigA u purisANa aTThasayamegasamayao sijjhe| dasa ceva napuMsA taha uvariM samaeNa pddiseho||13|| akSaragamanikA--eka samayato viMzatistu striyaH puruSANAmaSTazataM sidhyet tathA dazaiva napuMsA upari samayena pratiSedhaH / / 13 / / ekasamayata ekena samayenotkarSataH striyo mahilA viMzatistu viMzatireva sidhyanti, puruSANAmaSTazataM puMsAmaSTottarazataM sidhyet tathA dazaiva napuMsAH napuMsakA ekena samayena sidhyanti / uktasaGkhyAyA upari UrdhvaM sarvatrApi samayena ekena kAlasamayena sidhyatAM pratiSedho niSedho jJeya iti / / 13 / / prasaGgataH prakArAntareNa saGkhyAmAha dasatraliMge iya cauro gihiliMge sayaM ca aTThahiyaM / vineyaM tu salliMge samaeNaM sijjhamANANaM // 14 // akSaragamanikA-evaM samayena sidhyatAM catvAro gRhiliGge, dazA'nyaliGge zataM cASTAdhikaM tu svaliGge vijJeyam / / 14 // TIkA-evam utkarSata ekena samayena sidhyatAM siddhisaudhamArohatAM catvAro gRhiliGge gRhasthaliGge tathA daza anyalir3e carakaparivrAjakAdiline tathA zataM cASTAdhikaM tu aSTottarazatameva svaliDne yatiliGge vijJeyaM boddhavyam / mudritapustake 'saliGgasiddhe' iti pAThaH sa tvapapATha iti saMbhAvyate'ta eva tamanAdRtya 'dasannaline Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] ekonaviMzI siddhavibhaktiviMzikA [viMzatirvizikAH iti pATho granthAntarato gRhIta iti / / 14 / / tathA do cevukkosAe cauro jahannAi majjhimAe y| aTThAhigaM sayaM khalu sijjhai ogAhaNAi tahA // 15 // akSaragamanikA--utkRSTAyAmavagAhanAyAM dvAveva jaghanyAyAM catvArastathA madhyamAyAM cASTAdhikaM zataM khalu sidhyati / / 15 / / TIkA-ekena samayenotkarSata utkRSTAyAmavagAhanAyAM paJcadhanuHzatamAnAyAM dvAveva tathA jaghanyAyAM hastadvayapramANAyAM catvAraH sidhyanti tathA samuccaye madhyamAyAM cASTAdhikaM zataM khalu aSTottarazatameva sidhyati nirvaati| avagAhanAviSayakavizeSastu granthAntaro'vaseyo granthagauravabhayAnnocyata iti / / 15 / / tathA cattAri uDaloe due samudde tao jale cev| __bAvIsamaholoe tirie aluttarasayaM tu||16|| akSaragamanikA-Urdhvaloke catvAraH, samudre dvau, jale ca trayaH, adholoke dvAviMzatistirazci tvaSTottarazatam / / 16 / / TIkA-ekena samayenotkarSata Urdhvaloke pANDakavanAdau catvAraH sidhyanti, tathA samudre lavaNodadhyAdau dvau sidhyataH, tathA jale padmadrahAdijalamadhye trayaH sidhyanti, siddhaprAbhRte tu jale catvAra uktAH 'jale cukkN'tti| tathA'dholoke nalinAvatyAdivijayeSu dvAviMzatiH sidhyanti, siddhaprAbhRte punarviMzatipRthaktvamuktaM 'vIsapahuttaM aholoe'tti tathottarAdhyayaneSu jIvAjIvavibhaktyadhyayane viMzatiriti dRshyte| tathA tirazci tu tiryagloke punaH aSTottarazatam aSTAdhikaM zataM sidhyatIti / / 16 / / athotkarSataH kAlamAzrityASTau samayAn, sapta samayAn, SaT samayAn yAvadekaM samayaM sidhyanto nirantaraM kramaza ekAdayo dvAtriMzadaSTacatvAriMzatSaSTiprabhRtayo yAvadaSTottaraM zataM prApyante tAnAha battIsA uDayAlA sahI bAvattarI u boddhvvaa| culasII chanauI durahiyamaduttarasayaM c||17|| akSaragamanikA--dvAtriMzadaSTacatvAriMzat SaSTi siptatizcaturazItiH SaNNavatiyadhikaM zatamaSTottarazataM ca boddhavyam / / 17 // TIkA-prathame samaye jaghanyata eko dvau vA utkarSato dvAtriMzat sidhyanti, dvitIye'pi samaye jaghanyata eko dvau vA utkarSato dvAtriMzat, evaM tRtIye'pi yAvadaSTame'pi samaye jaghanyata eko dvau vA sidhyata utkarSato dvAtriMzat sidhyanti, parato'vazyamantaraM samayAdikaM, na ko'pi sidhyatItyarthaH, tathA trayastriMzadAdayaH aSTacatvAriMzatparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSataH sapta samayAn yAvatprApyante, parato niyamAdantaraM samayAdikaM, tathA ekonapaJcAzadAdayaH SaSTiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSataH SaT samayAn yAvat prApyante, tataH paramavazyamantaraM, tathA ekaSaSTyAdayo dvisaptatiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSataH paJca samayAn yAvayApyante, tataH Urdhva niyamAdantaraM, tathA trisaptatyAdayazcaturazItiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSatazcaturaH samayAn yAvayApyante, parato'vazyamantaraM, tathA paJcAzItyAdayaH SaNNavatiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSatastrIn samayAn yAvadAsAdyante, parato niyamAdantaraM, tathA saptanavatyAdayo vyuttarazataparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSato dvau samayau yAvatprApyante, parato niyamAdantaraM, tathA vyutarazatAdayaHaSTottarazataparyantAH sidhyanto niyamAdekameva Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikA : ] ekonaviMzI siddhavibhaktiviMzikA [ 127 samayaM yAvatprApyante, parato'vazyamantaraM samayAdikamiti jaghanyataH, utkarSatazca SaNmAsAntaraM SaNmAsAn yAvad na ko'pi sidhyatIti sarvatra bhAvanA || 17 || upAdhibhedena bhedAn pradarthyopasaMharan pratijJAtatathaikarUpatAM vyavasthApayannAha evaM siddhANaM pi hu uvAhibheeNa hoi iha bheo / tattaM puNa savvesiM bhagavaMtANaM samaM ceva // 18 // akSaragamanikA ---- evaM siddhAnAmapi khalUpAdhibhedena bhavatIha bhedaH / tattvaM punaH sarveSAM bhagavatAM samameva || 18 || TIkA -- evam anantaroktanItyA''stAM saMsAriNAM siddhAnAmapi muktAnAmapi khalUpAdhibhedena siddheH prAgeva dravyakSetrakAlabhAvAtmakopAdhibhedana karmakRtavaicitryabhedena vA bhavati jAyate iha siddhavibhaktiprastAve bhedo vizeSaH / tattvaM punaH anantacatuSTayalakSaNaM siddhatvaM tu sarveSAM nikhilAnAM bhagavatAM siddhaparamAtmanAM samameva tulyameva zuddhA''tmasvarUpatvAditi // 18 // samatvamevAha savve vi ya savvannU savve vi ya savvadaMsiNao ee / niruvamasuhasaMpannA savve jammAirahiyA ya // 16 // akSaragamanikA--sarve'pi ca sarvajJAH sarve'pi ca sarvadarzina ete / sarve ca nirupamasukhasampannA janmAdirahitAzca // 16 // TIkA -- sarve'pi ca samastA api siddhabhagavantaH punaH sarvajJAH vizvavizvavedinaH kSINajJAnAvaraNIyakarmatvAt, sarve'pi ca nikhilA api siddhaparamAtmanastu sarvadarzinaH sarvapazyakAH samUladarzanAvaraNIyakarmApagamAt, sarve ca niHzeSA api nirupamasukhasampannA upamAtItasukhasamanvitAH sarvavyAbAdhArahitatvAd janmAdirahitAzca jAtijarAdiduHkharahitAstannimittarAgAdivirahAt kRtsnakarmakSayAcceti ||16|| kSetrato'pi samatvaM pradarzayan nirAbAdhasukhasthitimAha jattha ya ego siddho tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA / anunnamaNAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA // 20 // iti siddhavibhaktiviMzikA ekonaviMzI || 16|| akSaragamanikA - yatra caikaH siddhastatrAnantA bhavakSayavimuktA anyonyamanAbAdhaM sukhaM prAptAH sukhinastiSThanti // 20 // TIkA -- yatra ca yatraiva deze ekaH siddho nirvRtastatrAnantA anantasaGkhyAkA siddhA bhavakSayavimuktAH bhavo janmAdiduH kharUpaH saMsArastatkSayo vyucchittistato vimuktA vizeSeNA'punarbhAvena kRtsnakarmakSayAd muktA mokSaM prAptAH, anyonyaM parasparaM tathAvidhA'cintyapariNAmatvAd dharmAstikAyAdivad anAbAdhaM lezato'pi bAdhAyA dehAtItatvenA'sambhavAt sukham AnandaM prAptAH sampannAH, ata eva sukhinaH zivazarmasampannAH, tiSThanti svAtmapradezasthiratvamanubhavantIti // 20 // * Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] viMzI siddhasukhaviMzikA viMzatirvizikAH siddhasukhaviMzikA anantaraviMzikAnte'nAbAdhaM sukhaM prAptAH sukhinastiSThantIti yaduktaM tat siddhasukhamatra viNshikaayaamucyte| tathaitadviMzikAsamAptau ca granthasamAptirbhaviSyatIti granthA'vyucchittyarthaM granthakAraH antimamaGgalavidhAnArthaM paramAnantasukhasaMgataM zrImanmahAvIraM praNamya pratijJAtArthanirUpaNArthaM bhUmikAmAracayannAha-- namiUNaM tihuyaNaguruM paramANaMtasuhasaMgayaM pi syaa| avimukkasiddhivilayaM ca vIyarAgaM mahAvIraM // 1 // vucchaM lesuddesA siddhANa suhaM paraM annovmm| nAyAgamajuttIhiM mjjhimjnnbohnnttttaae||2|| akSaragamanikA--natvA vItarAgaM tribhuvanaguruM paramAnantasukhasaGgatamapi sadA'vimuktasiddhivanitaM mahAvIraM madhyamajanabodhanArthaM jJAtA''gamayuktibhirvakSyAmi lezoddezAt siddhAnAM paramanaupamyaM sukham / / 1-2 / / TIkA-natvA praNamya vItarAgaM pUrvoktasvarUpaM, tribhuvanaguruM bhUtaparyAyeNa tIrthakRnnAmakarmodayena vacanAtizayAt trijagajjanAnAM tattvopadezena mohA'jJAnAdinAzakatvAt, paramaM ca niratizayam anantaM ca vakSyamANasvarUpaM paramAnantaM ca tat sukhaM paramAnantasukhaM tena saGgataM samanvitaM paramAnantasukhasaGgatamapi sadA nityam avimuktasiddhivanitaM aparityaktamuktimahilam, zleSA'laGkAro'yam, mahAvIraM zramaNabhagavantamAsannopakAritvAttasya, vakSye siddhAnAM sukhamiti sambandhaH / kimarthama? madhyamajanabodhanArthaM zaimUSIM samAzritya madhyamajanaH apunarbandhakAdiH kadAgrahazaithilyena kiJcinmadhyasthatvAt tasya bodhanArthaM jnyaapnaarthm| katham ? jJAtA''gamayuktibhiH jJAtAni codAharaNAni AgamazcA''ptopadezo yuktayazcahetavo jJAtAgamayuktayastAbhiH vakSyAmi kathayiSyAmi, kena prakAreNa ? lezodezAt kiJcidabhidhAnenaiva na tu sarvAtmanA, buddhyA bRhaspaterapi tathA'kSamatvAt, kim ? siddhAnAM muktAnAM paraM sarvotkRSTam anaupamyam upamAtItaM sukhaM shrm| upamAtItatvaM tu kathAnakAdavaseyam, taccedaM ego mahArannavAsI miccho ciTThati, itto ya ego rAyA AseNa avaharito taM aDaviM pavesio teNa diTTho, sakkAriUNa jaNavayaM nIto, rannAvi so nagaraM nIo, pacchA uvagAritti gADhamupacarito, jahA rAyA tahA ciTThai, dhavalagharAibhogeNa vibhAsA, kAleNa rannaM sariumAraddho, rannA visajjio, tatto rannigA pucchaMti--'kerisaM nayaraMti' ?, so viyANaMto'vi tatthovamAbhAvA na sakkai nayaraguNe prikheuN| esa diTuMto, ayamarthopanayaH-ityevaM siddhAnAM saukhyamanupamaM vartata iti / / 1-2 // prakArAntareNa tatsukhamAha jaM sabasattu taha savvavAhi savvattha svvmicchaannN| khayavigamajogapattIhiM hoi tatto aNaMtamiNaM // 3 // akSaragamanikA-sukhabodhArthaM pUrvArdhapadAnAM pazcArdhapadaiH saha yathAsaGkhyaM sambandhaH kAryaH, tathAhi-sarvazatrukSaye, sarvavyAdhivigame, sarvArthasaMyogena tathA sarvecchAsaMprAptyA yattataH anantaguNaM bhavatIdam / / 3 / / TIkA-sarvazatrukSaye niravazeSaripUNAM vinAze sati, tathA sarvavyAdhivigame nikhilarogapraNAze sati, tathA sarvArthasaMyogena prArthitA'khilasampadbhiH samprayogena satA, tathA sarvecchAsamprAptyA kRtsnakAmanAnAM niSpattyA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH ] viMzI siddhasukhaviMzikA [ 126 satyA yat sukhaM tataH tasmAt sakAzAd anantaguNaM vakSyamANasvarUpaM bhavati jAyate idaM siddhAnAM sukhamiti / / 3 / / kuta ityAha rAgAIyA sattU kammudayA vAhiNo ihaM neyA / laddhIo paramatthA icchANiccecchamo ya tahA // 4 // akSaragamanikA -- iha rAgAdikAH zatravaH, karmodayA vyAdhayo, labdhayaH paramArthAH, tathA'nicchecchA cecchA jJeyA // 4 // TIkA--iha siddhasukhaprastAve rAgAdikAH rAgadveSamohAjJAnAdayaH zatravo bhAvaripavo jIvA'pakAritvAt karmodayAH jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM vipAkodayA vyAdhayo rogAstathAjIvapIDanAt, tathA labdhayaH ahiMsAdayaH parArthahetutvena paramArthAH sarvottamasampadaH, tathA samuccaye anicchecchA ca anicchA niHspRhatvaM tasya icchA'bhilASaiva icchA jJeyA boddhavyA / eteSAM kramazaH kSaye sati, vigame sati, saMyogena satA tathA samprAptyA yat sukhaM tadanantaguNaM siddhAnAm / AstAmetaccatuSTayaniSpannaM siddhasukham icchAnivRttilakSaNenaikenA'pi yadanubhUyate bhAvayogibhistadapyadbhutamiti || 4 || siddhasukhasyA'nubhavagamyatAmAha-- aNuhavasiddhaM evaM nAruggasuhaM va rogiNo navaraM / gammaI iyareNa tahA sammamiNaM ciMtiyavvaM tu // 5 // akSaragamanikA ---- kevalamanubhavasiddhametat / itareNa na gamyate Arogyasukhamiva rogiNA / tathA samyagidaM cintitavyaM tu ||5|| TIkA - navaraM prAkRtatvAt kevalam anubhavasiddhaM siddhabhagavatAmeva pratyakSasiddham etat siddhasukham itareNa saMsAriNA na naiva gamyate'nubhUyate / atrArthe dRSTAntamAha- Arogyasukhamiva svAsthyasukhamiva rogiNA janmajAtavyAdhitena / uktaM ca rAgAINamabhAve jaM hoi suhaM tayaM jiNo jANai / na hi saNNivAyagahio jANai tadabhAvajaM sokkhaM || 1 || draSTAntAntarANyapi svataH abhyUhyAni, tathAhi ----- yatisukhamivA'yatinA, darzanasukhamiva janmAndhena, strIsukhamiva kanyayetyAdIni / tathA tena prakAreNa sUkSmabuddhayA''gamayuktibhiH samyag avitatham idaM siddhasukhaM cintitavyaM tu vicAraNIyameveti || 5 || cintanaprakAramAha-- siddhassa sukkharAsI savvaddhApiMDio jai havijjA / so'NaMtavaggabhaio savvAgAse Na mAijA // 6 // akSaragamanikA siddhasya saukhyarAziH sarvAddhApiNDitaH so'nantavargabhaktaH sarvAkAze na mAti // 6 // TIkA -- siddhasya siddhaparamAtmanaH pratisamayamanubhUyamAnaH saukhyarAziH sukhasamudayaH sarvAddhApiNDitaH sarvakAlasamayalakSaNA'nantasaGkhyayA guNitaH / tataH sa guNitarAziH anantavargabhaktaH anantairvargamUlairapavartitaH, tathAhi - 256 rAzervargamUlaM 16, tasyA'pi 4, tasyApi 2 ityevaM tAvadapavartito yAvat sarvAddhAlakSaNena guNakAreNa guNane yadadhikaM jAtaM tasya sarvasyA'pyapavartanaiH siddhatvasyA''dyasamayabhAvisukhamAtratAM prAptaH san viM. 17 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] viMzI siddhasukhaviMzikA [viMzatirviMzikAH sarvAkAze na mAti lokAlokalakSaNe'nantAnantapradezAtmake na mAti naiva smaaviNshti| atra viSaye pUrvasUrisampradAyaH zrIprajJApanAdvitIyapadagatazrImanmalayagiriTIkAmanusRtya likhyate--iyamatra bhAvanA-iha kila viziSTA''hlAdarUpaM sukhaM parigRhyate, tatazca yata Arambha ziSTAnAM sukhazabdapravRttistamAlAdamavadhikRtya ekaikaguNavRddhitAratamyena tAvadasAvAhlAdo viziSyate yAvadanantaguNavRddhyA niratizayaniSThAmupagataH, so'yamatyantopamAtItaikAntautsukyanivRttirUpastimitatamakalpaH caramAhlAdaH sadA siddhAnAM, tasmAccArataH prathamAccordhvamapAntarAlavartino ye guNAstAratamyenA''hlAdavizeSarUpAste sarvAkAzapradezebhyo'pyatibhUyAMsaH, tataH kiloktaM-"savvAgAse na mAijjA" iti, anyathA yat sarvAkAze na mAti tat kathamekasmin siddhe mAyAd ? iti / / 6 / / etadevAha vAbAhakkhayasaMjAyasukkhalavabhAvamitthamAsajja / tatto aNaMtaruttarabuddhIe rAsi prikppo||7|| akSaragamanikA--vyAbAdhAkSayasaJjAtasaukhyalavabhAvamAsAdya tatonantaroktabuddhyA rAziH parikalpyaH // 7 // TIkA-vyAbAdhAkSayasaJAtasaukhyalavabhAvaM saMsArisattvasya zarIraM manazcAzritya yA vividhA AbAdhAH pIDAstAsAM siddhatvena kSayAt saJjAtamAvirbhUtaM yat saukhyaM tasya lavaH siddhatvaprathamasamayasukhalezaH sa eva bhavatIti bhAvastam AsAya Azritya tataH tata Urdhvam ittham evam anantaroktabuddhayA 'sarvAddhApiNDita' ityAdiprakAreNa buddhyA rAziH siddhasukharAziH parikalpyaH sthApyo yathA sarvAkAze na maayaaditi| athavA''nantaragAthATIkAgatabhAvanAmanusRtya saMsArisattvasya yad jaghanyaM sukhaM tata ArabhyaikaikaguNavRddhitAratamyena yAvatsiddhasukhaM tAvad ye sukhavizeSAste sarvAkAzapradezebhyopyatibhUyAMsa iti tAn sukhavizeSAnAzritya siddhasukharAziH parikalpyaH, tathA ca sarvAkAze'pi na mAyAditi / / 7 / / eSa sukharAzizca sarveSAM siddhAnAM niratizaya ekarUpazcetyAha eso puNa savvo vi hu niraisao egarUvamo cev| savvAbAhAkAraNakhayabhAvAo tahA neo||8|| akSaragamanikA -eSa punaH sarvo'pi sarvAbAdhAkAraNakSayabhAvAt khalu niratizayastathaikarUpazca jJeyaH ||8|| TIkA-eSa punaH anantaroktasiddhasukharAzizca pratyekasiddhagataH sarvo'pi nikhilo'pi sarvA''bAdhAkAraNakSayabhAvAt sarvA niravazeSA janmAdibAdhAstAsAM kAraNaM karmASTakaM tasya kSayabhAvAd vigamAdeva hu prAkRtatvAdavadhAraNe niratizayaH parasparaM tAratamyAbhAvAt sarvotkRSTaH, tathA tenaiva kAraNena ekarUpazca samAnarUpa eva jJeyo boddhavya iti / / 8 / / nanveSa siddhasukharAziH saMsArijIvAnAmiva nIrogitAsukhaM dhanasukhaM kuTumbasukhamaizvaryasukhamityAdibhinnabhinnasukhAnAM samudAya utA'nyathetyAzaGkayAha na u taha bhinnANaM ciya sukkhalavANaM tu esa smudaao| te taha bhinnA saMto khaovasama jAva jaM huMti // 6 // akSaragamanikA na tu tathA bhinnAnAmeva sukhalavAnAM tveSa samudAyo yad yAvat kSayopazamaste tathA bhinnAH santo bhavanti |||| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirvizikAH ] viMzI siddhasukhaviMzikA [ 131 TIkA-na tu naiva tathA tena prakAreNa bhinnAnAmeva pRthakpRthagrUpANAM sukhalavAnAM tu saukhyAMzAnAM punaH eSa siddhasukharAziH samudAyaH saMdohaH, yad yasmAd yAvadavadhi kSayopazamo jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM tAvat te sukhalavAstathA pRthakpRthagrUpeNa bhinnAH vibhaktAH santo vidyamAnA bhavanti sambhavanti, na punaH kSAyikabhAve jAte siddhatve satIti ||6 // etadevAha na ya tassa imo bhAvo na ya sukkhaM pi hu paraM tahA hoi| bahuvisalavasaMviddhaM amayaM pi na kevalaM amayaM // 10 // akSaragamanikA--na ca tasyA'yaM bhAvaH, na ca saukhyamapi khalu paraM tathA bhavati / bahuviSalavasaMviddhamamRtamapi na kevalamamRtam / / 10 // TIkA-na ca naiva tasya siddhasya bhagavataH ayaM kSAyopazamiko bhAvaH, na ca na punaH saukhyamapi kSAyopazamikasukhamapi hu prAkRtatvAt paramArthataH paraM sarvotkRSTaM yathA siddhasya kSAyikaM tathA bhavati jaayte| atra dRSTAntamAha- bahuviSalavasaMviddhaM halAhalA'nekakaNasaMpRktam amRtamapi sudhA'pi na naiva kevalaM zuddham amRtam, api tvavizuddhameva vissmishrittvaaditi| tathaiva kSAyopazamikaM sukhamapi na kevalaM sukhaM, paraM duHkhasaMviddhameva sautsukyAt prayAsaprAdhAnyAd rAgAnubandhitvAd hiMsApUrvakatvAcca / / 10 // anena siddhabhagavatastu sukhaM kssaayikm| ata eva kevalaM sukhm| tccaanntm| yat sarvAddhAsaMpiNDanamityAdi prAguktaM tattasyAnantatAdarzanArthamevetyAha sabaddhAsaMpiMDaNamaNaMtavaggabhayaNaM ca jaM itth| savvAgAsAmANaM ca'NaMtatadaMsaNatthaM tu||11|| akSaragamanikA--saddhiAsaMpiNDanamanantavargabhAjanaM sarvAkAzAmAnaM ca yadatrAnantaM taddarzanArthaM tu||11|| TIkA-sarvAddhAsaMpiNDanaM siddhasukharAzeH sarvAddhayA guNanaM tathA'nantavargabhAjanam anantairvargamUlairapavartanaM tathA sarvA''kAzA'mAnaM ca sarvalokAlokalakSaNe khe'samAvezazca yatra siddhasukhavicAre cintitaM tat siddhasukhasya anantaM bhAvapradhAnanirdezAd anantatvaM taddarzanArthaM tu tasyAnantatvasya darzanArthaM pradarzanArthameveti / / 11 // prakArAntareNa siddhasukhasyAnantyaM nirUpayati tinni vi paesarAsI egANaMtA tu ThAviyA huNti| haMdi viseseNa tahA aNaMtayANatayA smm||12|| akSaragamanikA--trayo'pi pradezarAzaya ekAnantAstu sthApitA bhavanti / hanta ! tathA vizeSeNA'nantA'nantatA samyak / / 12 / / TIkA--kilA'satkalpanayA'nantaroktAH trayo'pi pradezarAzayaH ekastAvat sarvAddhAsamayarAziH, dvitIyastu sarvAkAzapradezarAziH, tRtIyaH punaH anantaMvargabhaktaH siddhasukharAziH, ekAnantA tu ekatraite trayopyanantA anantasaGkhyAkA rAzayaH punaH sthApitAH piNDitA bhavanti, tathApyayaM piNDito rAziH hanta ! AmantraNe siddhasukhaM na praapnoti| evaM siddhasukhasya tathA tena prakAreNa vizeSeNa pArthakyena anantAnantatA samyak samIcInatayA jJeyeti / zrI prajJApanAsUtre tu dvitIye pade bhaGgayantareNApi pratipAditam, tathAhi-suragaNasuhaM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] viMzI siddhasukhaviMzikA [viMzatirvizikAH samattaM savvaddhApiMDiyaM annNtgunnN| navi pAvai muttisahaM NaMtAhiM vaggavahi / / 163 / / etadvRtti :-'suragaNasuhaM' ityAdi, 'suragaNasukhaM' devasaMghAtasukhaM samastaM' saMpUrNamatItAnAgatavartamAnakAlodbhavamityarthaH, punaH 'saddhiApiNDitaM' sarvakAlasamayaguNitaM tathA'nantaguNamiti, tadevaMpramANaM kilAsatkalpanayA ekaikAkAzapradeze sthApyate ityevaM sakalAkAzapradezapUraNena yadyapyanantaM bhavati tadanantamapyanantairvargavargitaM tathA'pyevaM prakarSagatamapi muktisukhaM siddhisukhaM na prApnoti / / 12 / / atha kAlabhedenA'pi siddhAnAM saukhyasya tulyatAmAha tullaM ca sabaheyaM savvesiM hoi kAlabhee vi| jaha jaM koDIsattaM taha chaNabhee vi suhumamiNaM // 13 // akSaragamanikA-kAlabhede'pi sarveSAmetat sarvathA tulyam, yathA yat koTiprAptaM kSaNabhede'pi tthaa| sUkSmamidam / / 13!! TIkA-AstAM yugapat siddhi prAptAnAM siddhabhagavatAM kAlabhede'pi muktigamanakAlasya bhinnatve'pi sarveSAM nikhilAnAM siddhaparamAtmanAm etat siddhisukhaM sarvathA sarvAtmanA tulyaM samam, yathA yadvad yat kiJcidapi sukhAdivastu koTisattaM koTi: prakarSastaM sattaM dezIyazabdo'yaM prAptamityarthaH, tathA ca yat prakarSaprAptaM tat kSaNabhede'pi kAlabhede'pi tathA tulyaM kevljnyaanvt| sUkSma materaviSayatvAd idaM siddhasukhamiti ||13|| asatkalpanayA bhAvayitumAha savvaM pi koDikappiyamasaMbhavaThavaNAi jaM bhave ThaviyaM / tatto tassuhasAmI na hoi iha zreyago kaalo||14|| ___ akSaragamanikA--asambhavasthApanayA sarvamapi koTikalpitaM yad bhavet sthApitaM tatastatsukhasvAmI, na bhavatIha kAlo bhedakaH / / 14|| TIkA-asaMbhavasthApanayA asatkalpanayA sarvamapi nikhilaM sukhaM pratyekasya siddhabhagavataH koTikalpitaM koTiH prakarSaH asatkalpanayA yAvat koTisaGkhyAkaM 10000000 tAvat kalpitaM chinnaM sad yad yadi veda jAyeta pathaka sthApitaM nyastaM tataH tadA yadi vA tena taptastatsakhasvAmI sarvaH siddhabhagavAna sukhena bhavati tulya: sukhasya tulytvaat| na bhavati jAyate atra sukhamAnaviSaye bhedako vizeSA''pAdakaH kAlaH samayalakSaNa, iti / / 14 / / etadeva prakArAntareNApi nirUpayati jai tatto ahigaM khalu hoi sarUveNa kiMci to bheo| na vi ajjavAsakoDImayANa mANammi so hoi // 15 // akSaragamanikA--yadi tataH kiJcid adhikaM khalu bhavati svarUpeNa tato bhedH| na hi adyavarSakoTimRtayoni sa bhavati ||15|| TIkA-yadi abhyupagame tataH prakarSaprAptAt siddhasukhAt sakAzAt kiJcit svalpamapi adhikaM samadhikaM khalu paramArthato bhavati jAyate svarUpeNa siddhasukhatvena tatastadA bhaved bhedo vishessH| na cAdhikaM ki. padapi tasmAnna bhedaH / etadeva prakArAntareNAha-na hi naiva adyavarSakoTimRtayoH ekaH adya mRtaH aparazca varSakoTeH prAg mRtaH, etayoryorapi mRtayormAne dhvaMsAbhAvapramANe sa bhedo bhavati jAyate dvyorsttvenaa'vishessaat| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatirviMzikAH ] viMzI siddhasukhaviMzikA [ 133 evameva adyavarSakoTisiddhasukhayormAne bhedo na bhavatIti / athavA prAkRtatvenA'kAraprazleSAd adyavarSakoTyamRtayoH adyabhAvi amRtaM pIyUSaM tathA varSakoTeH prAgbhAvi amRtam, etayordvayorapi mAne viSavikArA'pAkAritvalakSaNe sabhedo na bhavati / dve'pi tulyarUpeNa viSavikAramapAkuruta iti bhAvaH / evameva kAlabhedenA'jarAmaratva prAptAnAM siddhabhagavatAM sukhe na bheda iti // 15 // nanu siddhAnAmakriyatve kathaM sukhamityAha kiriyA phalasAvikkhA jaM to tIe Na sukkhamiha / tamhA mugAibhAvo logigamiva juttio sukkhaM // 16 // akSaragamanikA- - yat kriyA phalasApekSA tatastasyAM na saukhyamiha / tasmAd mUkAdibhAvo laukikaM saukhyamiva ||16|| TIkA- - yad yasmAt kriyA ceSTA nivRttipravRttirUpA phalasApekSA iSTAniSTaprAptiparihAralakSaNaprayojanamAzritya bhavati tataH asukhasvarUpAdautsukyAt tasyAM kriyAyAM satyAM na naiva saukhyaM sukham iha saMsAre / tasmAt kAraNAd mUkAdibhAvo mUkAndhabadhiratvaM laukikaM loke bhavaM laukikaM saukhyaM sukhamiva siddhAnAM sukhaM kRtkriytvaat| lokoktayo'pi 'maunaM sarvArthasAdhanam' 'dRSTe duHkham ' 'paracintA'dhamAdhamA' ityAdirUpA uktArthasAdhikA iti ||16|| kiJca sabbUsagavAvittI jattha tayaM paMDiehiM jatteNa / suhumA bhogeNa tahA nirUvaNIyaM aparataMtaM // 17 // akSaragamanikA- -yatra sarvotsukyavyAvRttistakamaparatantraM paNDitaiH sUkSmAbhogena tathA yalena nirUpaNIyam ||17|| TIkA- - yatra deze kAle ca yasya sarvotsukyavyAvRttiH niHzeSotsukatAyA vizeSeNa apunarbhAvena AvRttirnivRttiH vyAvRttistatra tasya takaM tat siddhasukham aparatantraM svAdhInam / athavA 'aparitaMtaM' tti pAThamAzritya tatsiddhasukham aparitAntaM nirnirvedaM paNDitaiH vidvadbhiH sUkSmAbhogena nipuNopayogena tathA prazAntacetovRttyA yatnena yogAbhyAsalakSaNena svAtmani nirUpaNIyam anveSaNIyamiti // 17 // nanu parimitakSetre'nantAnAM siddhabhagavatAM nivasatAM parasparamAkIrNatvAd hutavahaparIte gRha iva kutaH sukhasambhava ityAzaGkAyAmAha - jattha ya ego siddho tattha aNatA bhavakkhayavimukkA / anunnamaNAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA // 18 // akSaragamanikA - yatra caikaH siddhastatrAnantA bhavakSayavimuktA anyonyamanAbAdhaM sukhaM prAptAH sukhinastiSThanti ||18|| TIkA - eSA gAthA tu vyAkhyAtaprAyA'nantaraviMzikAnte iti na punarvyAkhyAyate || 18 || atha siddhAnAmanantaroktasukhAnabhyupagame bAdhAmAha emeva lavo iharA Na jAu sannA tayaMtaramuvei / egee taha bhAvo sukkhasahAvo kahaM sa bhave ? // 16 // akSaragamanikA -- evameva lava itarathA na jAtu saMjJA tadantaramupaiti tathA ekaikasmin sa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] viMzI siddhasukhaviMzikA [ viMzatirviMzikAH saukhyasvabhAvo bhAvo kathaM bhavet ? ||16|| TIkA-evameva anantaroktanItyaiva siddhAnAM sukhasya lavaH lezaH kaNa iti yAvat pradarzitaH, sampUrNasya tasya vacanA'gocaratvAt, yadAgamaH-savve sarA niyaTRti takkA jattha na vijai, maI tattha na gaahiaa| AcArAGga zru. ska. 1. a. 5. u. 6. sU. 171. itarathA siddhabhagavatAM vacanAtItasukhA'nabhyupagame na naiva jAtu kadAcit saMjJA vyapadezaH 'annunnamaNAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA' ityAdirUpA tadantaraM tat sukhaM tadantaraM sukhaM vinA vyavahArapatham upaiti prApnoti, naivopeyAditi bhAvaH, upaiti ca tasmAt siddhAnAM tathA saukhymbhyupgntvym| kiJca-siddhabhagavatAmanAbAdhasukhA'nabhyupagame ekaikasmin pRthak pRthak siddhabhagavati saH anantarokta saukhyasvabhAvaH saukhyaM sukhaM svabhAvo yasya sa bhAvaH kSAyikaH kathaM kayA rItyA bhaved jAyeta? naiva bhavediti bhaavH| asti ca sa saukhyasvabhAvastasmAt siddhasukhamabhyupagantavyam / kvacid 'lavo' tti sthAne 'bhavo' tti pAThastamAzritya bhavaH saMsAro matsyagalAgalanyAyena parasparaM vyAbAdhAbAdhitatvAd janmajarAmaraNarogazokAdivyAkulatvAcca duHkharUpa eva, siddhistu itarathA ekAntasukharUpA / zeSaH pUrvavaditi ||16|| upasaMharannAha - tamhA tesi sarUvaM sahAvaNiyayaM jahA uNa sa muttii| paramasuhAisahAvaM neyaM egaMtabhavarahiyaM // 20 // iti siddhasukhaviMzikA viMzatitamI samAptA / / 20 / / iti zrIviMzativiMzikAprakaraNaM samAptam / / akSaragamanikA-yathA sA punarmuktistasmAtteSAmekAntabhavarahitaM paramasukhAdisvabhAvaM svarUpaM svabhAvaniyataM jJeyam / / 20 / / TIkA-yasmAd yathA yadvat sA punaH niHzeSazuddhadharmAsevanaphalA tu muktiH siddhiH karmodayajanya samastadvandvanivartanAdAvirbhUtajIvazuddhasvabhAvAcca svabhAvaniyatA tasmAt kAraNAt tathaiva teSAM siddhaparamAtmanAm, ekAntabhavarahitam atyantajanmAdiviyuktaM paramasukhAdisvabhAvaM niratizayA'nantasukhajJAnAdilakSaNAnantacatuSTayA''tmakaM svarUpaM svAbhAvika rUpaM svabhAvaniyataM sAMsiddhikadharmasaMsthitaM jJeyaM boddhvym| vizeSArthinA tu zrImadAcArAGgasUtraM zrI siddhaprAbhRtaprakaraNaM zrI paJcasUtragatapaJcamasUtraM ca nirUpaNIyamiti / / 20 // mUlagranthakArA''zIrvacanam - kAUNa pagaraNamiNaM jaM kusalamuvajjiyaM mae tenn| bhavvA bhavavirahatthaM lahaMtu jiNasAsaNe bohiN|| kRtiH sitAmbarAcAryaharibhadrasUredharmato yAkinImahattarAsUnoH / / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] ( prazastiH / zrImadvIrajinezasya zrIsudharmA gnnaadhipH| tapAgacchatarormUlaM zrIgaNipiTakasya ca / / 1 / / tasya paramparA''yAtaH prvcnprbhaavkH| zrImadvijayasiMhAkhyaH siMho durvAdikumbhiSu / / 2 / / tasya paTTAmbare sUryaH shaithilydhvaantshossnnH| zrIsatyavijayo'bhUcca satyaniSThaziromaNiH / / 3 / / paTTe tadIyake zrImAn krpuurvijyaabhidhH| abhavadatikarpUraH prasaracchIlasaurabhaH / / 4 / / tatpaTTAbhranizAnAthaH sanAthaH saumybhaavtH| kSamAbhRtAM purogAmI zrIkSamAvijayo'bhavat / / 5 / / jinottm-pdm-ruup-kiirti-kstuurpuurvkaaH| vijayAntAH kramA''yAtAH vittvakavitvadhIdhanAH / / 6 / / tatpaTTe svtpstejstirskRtnbhomnniH| zrImaNivijayazcintAmaNirIpsitado'bhavat / / 7 / / tasya ziSyo'bhavad buddhayA vinirjitbRhsptiH| zrIbuddhivijayaH sevyo budhairbuddhiguNAnvitaH / / 8 / / tatpaTTe nyAyapAthodhiH dhiyA dhRtyA smnvitH| sadaiva satyatattvAnviT siddhAnta-rai-kaSopalaH / / 6 / / apUrvagranthanirmAtA mithyaamtnikndnH| nAmnA'pareNa vikhyAta AtmArAmeti sAttvikaH / / 10 / / bhUrisuziSyakaH prauDhaH Adya aacaarynaaykH| abhUcchrIvijayAnando jgdaannddaaykH||11|| ||kulkm|| smArako jinakalpasya svacAritreNa sAmpratam / zrImAn kamalasUrIzaH paTTe'bhUttasya karmaThaH / / 12 / / ziSyaH zrIvijayAnandasUrerbabhUva siddhavAk / zrIviravijayo manye'nyajanmAcIrNasaMyamaH / / 13 / / AbAlabhAvavairAgya upAdhyAyavaraH kviH| svasyAdbhutacaritreNa sajjanasvAntacitrakRt ||14||yugmm / / vijayadAnasUrIzaH ziSyastasya budhaagrnniiH| zrutadAne sadAsaktaH saktaH susAdhusarjane / / 15 / / tatkAladhIzca sajyotiH sarvAgamarahasyavit / zrImatkamalasUrIzapaTTaprabhAvako'bhavat / / 16 / / yugmam / / tacchiSyo brahmaniSTho'vi prshstcrnnkriyH| vizAlagacchanirmAtA satsiddhAntamahodadhiH / / 17 / / sraSTA karmavivRttyAdeH sptshtmuniishvrH| premNA'jAtazatrurjIyAt premasUrIzvaraH prabhuH / / 18 / / yugmam / / tasya crmshissyaannushriikulcndrsuurinnaa| vaikrame'bde zarendriyA'bhranayanamite zubhe ||16|| vyaraci zrutATTIkeyaM jytaajinshaasne| yatsyAt sUtritamutsUtraM zodhayantu bhushrutaaH||20|| yugmam / / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAkAranA lakhelA saMyojita ane saMpAdita anya grantho or in x ii wg i wo zrI AcArAGga sUtra akSaragamanikA zrI kalpasUtra akSaragamanikA zrI mahAnizItha sUtra 4. zrI paJcakalpabhASyacUrNI 5. sulabhasaMskRta dhAtu rUpAvalI saMskRta zabda rUpa koza saMskRta adyatanAdirUpAvalI viMzativiMzikA-prakaraNano gujarAtI anuvAda 6. muhapatti carcA hindI-gujarAtI 10. zrAvakAcAra hindI-gujarAtI 11. jIva-vijJAna hindI-gujarAtI 12. tattva-jJAna hindI-gujarAtI 13. karma-siddhAnta hindI-gujarAtI 14. mArgAnusAritA hindI-gujarAtI 15. jaina itihAsa 16. nyAyAvatAra saTIka Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S ess DIERALA