Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nakalpataruH nandanavanakalpataruH zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram / / vi.saM. 2072 | saGkalanam : uttarAyaNam | kIrtitrayI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataru: 36 vi.saM. 2072 dakSiNAyanam zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarurnandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // saGkalanam kIrtitrayI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH 36 (pANmAsikam ayanapatram) saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam ' : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // . vi.saM. 2072, I.saM. 2016 mUlyam : Rs 100/asmin jAlapuTe'pi upalabhyate - i-saGketaH : s.samrat2005@gmail.com prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 079-26622465, 09408637714 samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" Clo. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 079-26574981, (M) 9979852135 ArthikaM saujanyam nandanavanakalpataro SaTtriMzyAH zAkhAyAH prakAzane zAsanasamrAT-samudAya-vartinyAH sAdhvIzrI dakSayazAzrIziSyA-sA.zrIakSatayazAzriyaH satpreraNayA zrAvikAvargeNA''rthikaH ___ sahayogaH kRto'sti / tadarthaM bahuzo dhanyavAdAH // mudraNam : kirITa grAphiksa 416, vRMdAvana zopiMga senTara, pAnakora nAkA, amadAvAda-380001 dUrabhASa : 079-25330095
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH mAnyAH / * sAdaraM praNatayaH / 34tamyoM zAkhAyAM prAstAvike yaduktaM taccintanIyamasti sarvaiH zikSakaiH zikSAkSetre nirataiH sujanaizca / atra 65tame pRSThe patracarcAyAM cokasImahAbhAgena yaducyate tat kathamapi na yujyate / vAraparamparA'smadIyA bhavatu na vA, bhArate yA vAraparamparA'GgIkRtA vidyate tatra prathamo vAro ravivAra evA'sti, na tu somavAraH / hariharapANDeyamahAbhAgo'pi svakIye granthe 76-77tamapRSThayoH "caughaDiyA-muhUrta"vivaraNe prathamavAratvena ravivAramevA'GgIkaroti / atharvajyotiSe 'AdityaH somo bhaumazca, tathA budha-bRhaspatiH / bhArgavaH zanaizcarazcaiva, ete sapta dinAdhipAH' (draSTavyam, kalyANapatrikA 88/1, 'jyotiSatattvAGka'. pR. 210, 'bhAratIyakAlagaNanA') iti vacanena spaSTatayA jJAyate yad bhAratIyaparamparAyAM sarvatra prathamavAratvena 'ravivAraH' eva svIkriyate / jyotiSagrantheSu dinagaNanA ravivArata eva kriyate / - Do. rUpanArAyaNa-pANDeyaH (prayAgaH) sammAnyAH! sAdaraM namo nmH| 34tame nandanavanakalpatarau sarve'pi stambhAH sahRdayajanacittAvarjakAH / param A.vijayahemacandrasUrINAM "paramAtmaprArthanA" saralA rucirA nirdUSaNA guNavatI rasabhAvapUrNA ca vartate / evaM ca muninyAyaratnavijayAnAM DaoN. vAsudevapAThakamahAbhAgAnAM ca "antarAlApA:" saralA manoharA budhajanacittApahArakAzceti / pratyekamantarAlApasya carame caraNe dattamuttaraM saduktizca bodhapradAviti / - kizoracandra-pAThakaH (amarelI)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam nandanavanakalpataroH paJcatriMzyAH zAkhAyAH prakAzane mudraNAlayasya prasAdAt (?) atIva vilambo jAtaH / tAvatA ca SaTtriMzyA: zAkhAyAH prakAzanakAlaH sannihita: / ato dvayorapi zAkhayoH pRthak pRthak mudraNaM kArayitvA dve api te anaticirAdeva preSyete / vilambArthaM ca kSamAprArthanaM kriyate / kIrtitra zrI AdinAthajanma-dIkSA kalyANakadinam phAlgunakRSNASTamI, vi.saM. 2072 pAdaliptapuram
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRti: zrIvRddhicandra-zatakam jainAcAryazrIvijayakamalasUristutyaSTakam jainAcArya zrIvijayalabdhisUristutyaSTakam arthAntaranyAsazatakam antarAlApAH bhaktAmarastotrAntimacaraNapAdapUrtirUpaH zrInemisUristavaH zrIkadambagirermAhAtmyam tattvabodhapravezikA - 1 prAmANyavAdaH cintanam patram saGkucitaH kaH ? marma gabhIram jIvana-mauktikam kAvyAnuvAdaH vinAza: . jIvanacaturaGgaH mama tibbatIyatvam anukramaH vizvAsaghAta: dUradarzanayantram 5 kartA A.vijayahemacandrasUriH municaturavijayaH municaturavijayaH eca.vi.nAgarAjarAv muninyAyaratnavijayaH sva.A.vijayadharmadhurandharasUriH A.vijayahemacandrasUriH munitrailokyamaNDanavijaya: munidharmakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH muniramyAGgaratnavijayaH munikalyANakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH munikalyANakIrtivijayaH pRSTham 1 9 11 13 21 23 61 63 72 79 85 87 89 91 92 94 95
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA 101 divyAtidivyazrInemikumAraH viralAni saMskAramUlyAni samarpaNaM zreSThadAnam marma narma munitArakacandrasAgaraH muniakSayaratnavijayaH muniramyAGgaratnavijayaH kIrtitrayI 105 106 prAkRtavibhAgaH kathA namukkAramaMtappahAve sirijiNadAsaseTThikahA __ A.bhadrezvarasUriH 109
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvRddhicada-zatakam A. vijayahemacandrasUriH natvA''tmabhaktyA'mala-vIramUrti, vairAgyakozAbhayarAzidAtrIm / kurve janAnAM para-modanAya, zrI-vRddhicandraM zatakaM suramyam // asAre'sImasaMsAre, prAsanmoha-vijRmbhite / tAdRzo nAsti nA kazcid, yo vRddhi nA'bhivAJchati // 1 // kITAdArabhya brahmANDAvadhi yA prANisantatiH / sarvasyAH kAmanA vRddhau, mahArambheNa dRzyate // 2 // kIrtivRddhau ca keSAJcit, keSAJcinmAnavarddhane / harmyavRddhau ca keSAJcit, sameSAmarthavarddhane // 3 // sutArAmagavAdInAM, dhAnyAnAmapi varddhane / azanAmbaravRddhau ca, jAyate bhuvi kAmanA // 4 // tasmAd yAtaM mahAbhAgAH, sarve vai vRddhi-kAmukAH / vRddhyarthaM samukhaM prANAnarpayantIha mAnavAH / / 5 / / rAjadvAre rAjakArye, rAjamArga-niSevaNe / kaSTaprAye'pi sarveSAmIhA tatrA'bhijAyate // 6 // kevalaM kAraNaM tatra, vRddhimekAM hi manmahe / pravRttiranyathA tatra, na syAt kasyA'pi dehinaH // 7 // buddhArAddhAntatattvajJAH, kovidA api raGkavat / vRddhihetvarthamibhyAnAM, dvAri tiSThanti utsukAH // 8 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarittIraguhA'raNya-zmazAnAgArabhUmiSu / dhyAnAsInA mahAtmAno, nidAnaM tatra vRddhikA // 9 // tvaradyodha-hayebheSu, mahAsaGgara-vartmasu / sodyamA jIvinastatra, dRzyante vRddhi-hetave // 10 // payaHpAnAstapazzAntA, brahmacintanadhIjuSaH / muktAhArAzca ye kecit, sarve te vRddhibodhinaH // 11 // tasmAd bhoH ! sulabhAM vRddhimAtmasantoSakAriNIm / zrImanto yadi vAJchanti, bhajadhvaM vRddhinAmakam // 12 / / vRddhau satyAM madAndhAnAM, dhanauSNyaM yadi jAyate / / teSAM zAntyarthamevA'haM, manye candro'pi rAjate // 13 // sAmAnyanAmabhAjo'pi, munermokSAbhikAGkSiNaH / nAmamAtreNa bhavyAtmA, viviktAtmA prajAyate // 14 // yatra vRddhinizAnAthaH, sarvAhlAdanakArakau / tannAmajapanAdAzu, yAti kilbiSasantatiH // 15 // tacchAstraM nAsti bhUbhAge, dharmo'pi nAsti tAdRzaH / mAhAtmyaM yatra nAmno hi, vaNitaM naiva dRzyate // 16 // sarveSvArambhakAryeSu nAma-jApaH prazasyate / tasmAd vRddhIti nAmA'tra, dhyeyaM dhyeyaM prayatnataH // 17 // nAmakIrtanamAhAtmyaM, zakyate kena varNitum? / vRddhicandrAbhidhAnaM tu, sarvAzA-pAlana-kSamam // 18 // kekino'mbuda-nidhvAnaM, svAti-bindUMzca cAtakAH / yathecchanti tathA bhavyA, vRddhinAmA'bhivAJchata // 19 // sadguruM bhavyadehIva, satsiddhAntamivA''tmavit / prajAmiva prajAhIno, nidhAnamiva nirdhanaH // 20 // bhAminI svAminaM rogI, bheSajaM karSako'mbudam / kAmIcchuryuvati ramyAmAtapaM rajakaH sadA // 21 / / bAlikA mAtaraM dhyAnaM, dhyAnIva prajitendriyaH / suziSyaM kovidaH zAli-santatiH saddharAdhipam // 22 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ suyAnaM sindhuyAyIva, giripAtIva gulmakam / kSudhArto bhojanaM nIraM, pipAsAkulamAnasaH // 23 / / saddharmaM sanmatiH prANI, sajjanaH sAdhusaGgatim / virakto'raNyabhUbhAgaM, naTI nAgara-vRndakam // 24 // svAbhISTadevatAM bhaktaH, kautukaM bAlakA iva / puNyAtmA puNyakarmANi, pApI pApacayaM yathA // 25 // rUpAjIvA dhanaM kAmamanAthA iva rakSakam / rAjyavRddhiM dharAnAthAH, prapAM vai pathikA iva // 26 / / gharmArtAH sutarucchAyAM, mAyAM mohaparAyaNAH / vibudhAH saMsadaM ramyAM, kSatriyA iva saGgaram // 27 // dinAdiM cakravAkIva, padminI bhAskaraM yathA / cakorAzcAndrikApAnaM, sAdhavastattvacintanam // 28 // parasyopakRti santaH, parahAniM ca durjanAH / sadgranthAniva vidyArthI, sAdhakaH sveSTadarzanam // 29 // yathA vAJchanti saMsAre, svamanastoSahetave / tadvat ko bhaviko necched, vRddhinAmasudhArasam ? // 30 // sadAzApipAsAvarehAptidAyi, sadAzApipAsAvarehAptidAyi / janAnAM bahUnAM tadajJAnabhedi, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 31 // dhanAnAM nidhAnaM vidhInAM vidhAnaM, zubhAnAM guNAnAmuMdaJcatpayodhim / daridrAtinAzaM sukhAvAsakAzaM, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 32 // vipaddAvamAlA-vinAzi prakAzi, mahAmohasenAbalAdhipraNAzi / lasaccArukIrti sphuradbhavyagehaM, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 33 / / kaSAyAdrisAnUdvinAzendrazastraM, manojIyasenApatadvANavaktram / kusaGgotthaMdoSATavIdAvacakraM, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 34 // sugItaM supeyaM dhiyA dhyeyameyaM, sudhIbhiH kudhIbhiH sadAgamyarUpam / / lasadbhAnukoTIprakAzaM vizAlaM, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 35 // kSaNodyotacaJcaddhanAzAvirAgi, vilAsArimoSi pratApipratApi / mahAsindhudhArA-bruDajjantupotaM, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 36 //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ videze svadeze marau merupRSThe, nikete vanAdau surAgArabhAge / ahInAM nivAse'pare lokaloke, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 37 // vibhAtaM prabhAtaM prabhAbhAsitAGgaM, vizokaM vilobhaM vimohaM virAgam / vicAre pracAre sadAcAracAre, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 38 // nidAghe janAnAM payodAptitulyaM, bhayAdau sahAyaM surArAmakalpam / bhavavyAdhinAze'gadaGkArasatkaM, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 39 // suziSTaM sumiSTaM mahAklezapiSTa-mariSTAdikaSTApatallokayaSTi / supuNyaprabhAvAt sudhAdIrghikAbhaM, bhajadhvaM bhajadhvaM kSitau nAma vRddheH // 40 // bhUyo'pi bhavyA vacanaM madIyaM, sAnandabhAvaM zRNuteti namram / yatrA'sti vRddhiH kila tatra candro, dhanyaM tataH kiM vadatA'tra yUyam // 41 // kAvyaM na tAdRg na ca zAstramAlA, vidvAnna tAdRg na ca kAvyavettA / prAkAzi no yena mAhAmahAtmya-mAkAzavedI-sthitazItarazmeH // 42 // evaM dhiyA dhIdhanazastamAnai-dhaMdAvabodhe nayane pidhAya / indovimarzo manasA vidheyaH, pazcAdrucistatra satAM pramANam // 43 // dRzyo na dhAryaH parameSa dhArya-stApI na, tApI bata toSadAyI / dUre na cA''rAt kila caiSa cA''rAt, kSINo'sti no'yaM tu sadA prakAzI // 44|| gAmI sadA'sau parameSa kArye, tArAdhipastveSa tu sarvanAthaH / nizAvikAzI na divAvikAzI hyayaM divArAtri-vikAzamAnaH // 45 // rAjA dvijAnAM na janaugharAjaH, svAmI rasAnAM na tu sarvabhUteH / jyotsnA cakoraiH satataM supeyA, kAntiH samastaiH sukhamatra peyA // 46|| dhAryaH kathaM so'tra viyadvihArI, dhAryaH sukhenaiva dharA-vihArI / turyASTarandhre'zubhapAkadAyI, celAnivAsI nikhileSTadAtA // 47 // paJceSubANAnaladehadAyI, tattApahArI hRdaye vihArI / . meghAvikIrNo bhavatIha jAtu, karmAbhighAtAdamuko vizuddhaH // 48 // doSairanekairgrahasaMvibhAge, vyAptaH zazAGko'mbaramadhyavartI / bhUbhAgarAjI guNarAzireSa, tvanvarthasaMjJAM saphalIkaroti // 49 //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIkAza eko gaganAGgaNasthe, candre paraM so'pi ca dUravartI / asmiMstu vRddhirbahucandrakAnti - rjyAyAMstato'yaM satataM namasyaH // 50 // niSpakSabuddhyA nijahRdyacitte, vicArayantu svayamatra bhavyAH / jJAtvobhayorantaramatra dhIrAH, sevyaH zivAyottama - vRddhicandraH // 51 // vyUhaH sudRSTo na mayA guNAnA - mekatra puMsi prabalapratApe / asmin munIndre sakalA guNaughA, manye tato nandati vRddhinAma // 52 // bhUrau gabhIre saritAmadhIze, ratnAni bhUyAMsi ca kamburAzi: / hAlAhalaM tatra ca doSa eka:, kSAraM jalaM nA'tra munAvaNIyAn // 53 // girau girIze girizAdhivAse, kailAsanAmnA prathite pRthivyAm / zaityaM prabhUtaM samatApradhAnaH, sarvAGgisevyo muni - vRddhicandraH // 54 // tuGgaH sumeruH kSitimadhyavartI, saMrAjate yadyapi ratna - rAjyA / dUre sa keSAmapi nAsti gamyo, gamyaH paraM sAdhurayaM sukhena // 55 // zIto himAMzU raviruSNarazmi-rdAhI kRzAnuzcapalA calaiva / sAmyaM na keSAM muninA tvanena tasmAd garIyo bhaja nAma vRddheH // 56 // vRddhestu bhedo dvividho dharaNyA - muccairmahImohakuTumbabhAjaH / eka: prapaJcAtmatayA vibhAti, nirvANarUpastvitaraH prasiddhaH // 57 // bhede prapaJce janatA samastA, prANaiH prayANairnitarAM nibaddhA / nirvANabhede sudhiyaH kiyantaH, prAyaiH prayANaiH sutarAM sulagnAH // 58 // saMsAravRddhirnitarAM kuvRddhi-ryasyA bhavAbdhau janatAsu pAtaH / cintAmayI cittapayojacAndrI, tyAjyA tataH sA bhavahAnikAmaiH // 59 // mithyA prapaJce bahula - prayAsaH, prAyo'tra loko nayanAyane syAt / ArAmarAmAdhanavarddhanehaH, saudhAbhilASo mamatA- nigUDhaH // 60 // ApAtaramye viSayAbhilASe, kauTumbavRddhau kSaNabhaGgurAyAm / ceto'bhilASaH satataM vizAlaH puMsAM sameSAvalokyate'tra // 61 // zaithilyamAlabhya vinAzi-vRddhau, nirvANavRddhau manasA prayatnaH / kAryo na hAryaM narajanma puMbhiH pUte sulabdhaM zivabhArate'smin // 62 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddheH kuTumbo vitato'sti bhUyAn, nAnAvidhairmohamayairvilAsaiH / yatpremapAzairiha sarvajIvA, baddhA na muktiM bhuvi kAmayante ||63 || kvacittaruNyo madanaikavAsA, hagbANapAtairvyathayanti yUnaH / kvacit kumAryazcapalairvinodai - zvetAMsi puMsAM sahasA haranti ||64|| kvacit kumArA mRduhAsavANI-cATu- prayogairnijabandhuvargam / zanaizcalantaH parimohayanti, mAmeti kArketi muhurvadantaH // 65 // kvacinmahAvyAdhimahAhivaktre, vevizyamAnA vivazA rudantaH / hAhetizabdaiH parikhedayanti, kathaM tataH syAjjhagiti prayANam // 66 // kvacijjananya: surakalparUpA, nirvyAjavAtsalyasukAmagavyaH / svAbhyarNavartipriyatokaratnAn muJcanti nA'ho prabalo'tra mohaH ||67|| mAtA tu mAtA mamatApradhAnA, putraiSaNAsaktamana: pravRttiH / jAtu priyAt svAn na ca moktukAmAH sarve'pare hanta ca kAryakAmAH ||68|| mohasya mAyA paramA durantA, nA'nto na tasyA idameva citram / ye jJAninastAM sutarAM tarantu, mAyAsyabhojyA apare bhavantu // 69 // tyaktvA kuvRddhiM bhayadAM sukhena, nirvANavRddhyA khagaNo vidheyaH / atrA'pi sauravyaM vividhaprakArairbhuktvA pare pANigatA'sti mukti: // 70 // nirvANamArgaH sukhado garIyAn zAntipradhAno muniyogigamyaH / klezasya lezo nahi yatra kazcid, rAgAdivRddhirna ca yatra kAcit // 71 // nAmnaH prabhAvo gadito mayA vai, zrIvRddhicandrasya muneH sucAruH / nAmno'nukUlaM caritaM hi tasya, pIyUSakalpaM nanu vAvadImi // 72 // matiriyaM jagatazcirakAlato, gatavato vidhikhelanalAsinaH / bhavati nA bhavatApavinAzako, niz2aparAbhimatAbhyadhivedanaH // 73 // jagadidaM pariNAmavilakSaNaM, kSapaNavarddhanazIlamanukSaNam / bhavati lAghavamatra tadA yadA, prabhumukhAgatadharmaparamparA // 74 // jagati mAnavarAzirapi kvacit, kumatikesarivaktragatigrahaH / bhavati naiva tadA sukRtAnugo, vipathameti na ced vidhiyogataH // 75 // kupathajAlakhagAyitamAnavAn, matamatAntaravedi - supezalAH / iha nayanti nijAgamapaddhati, sadayamugdhamanoharaNakSamAH // 76 // 6
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kupathayAyijanoddhRtihetave, munirasau sukule janimAptavAn / iti ca tasya munezcaritAmRtaM, zRNuta bhavyajanA guNamandiram // 77 // viditameva satAM viSayeSviha, sakalakAmakhanirnanu bhAratam / janapado na ca tAdRza aihiko, manasi yo'bhilaSena ca bhAratam // 78 // dezeSu teSu vilasanmahanIyakIrti-ryadyasti ko'pi jagatItalamadhyavartI / pAJcAla eva vibhavaiH surarAjadhAnI, kauberikAmapi purImadharIkaroti // 79 // mAlinyadoSarahitAH sarasIruhaughai-rvApyazca tatra paripUrNajalo vibhAnti / nadyo'pi vIcimukharA: satatapravAhAH, pIyUSavanmadhuravArivarA vahanti // 80 // evaMvidhe janapade janatAhitAya, jAtAjanirjanimatAM vibhavodayAya / jainAgamapracurabodhajuSAM budhAnAM, zrIvRddhicandramunirAjamahodayAnAm // 81 // lAhoraprAntamadhye vilasati sajalaikA cinAvA nadI yA, tIre tasyA vibhAti pramuditamanujA rAmapuryuttamaikA / zrImadbhiryogirAjairabhihataduritaistatra lebhe sujanma, / zUnyAGkebhendu(1890)varSe haridivasayute pauSamAse'cchapakSe // 82 / / yasyA'sti tAto bhuvi dharmakIrtiH, kRSNAbhidhAnA jananI guNADhyA / tatkukSijAtasya zizoH zizutve, vairAgyavRttiH kathamatra na syAt ? // 83 // sutasya premNA janakena bhUri, pANigrahAyaiSa mudA nyayoji / puNyAnubandhI bhavasindhuvIcau, kathaM patedeSa iti prabhagnaH ? // 84 // jJAtA'sya rUpasya vihAya mohaM, harSeNa dIkSAmurarIcakAra / sevAM gurUNAM vinayena kurvan, babhrAma bhUmau saha taiH sukhena // 85 / / buddhevikAzAd vinayaprabhAvA-cchImadgurUNAM manaso'bhitoSAt / zabdAgamAdIMstvarayA prapaThya, reje surAcArya ivA'yamatra // 86 // adevayAjinAM panthAH, pAJcAleSu tadA mahAn / pravardhamAno varSAsu, kSudragulmalatA iva // 87|| AsIt satsAdhutApena, zuSkIbhUto hi satvaram / hAsaH satyasya kutrA'pi, na dRSTo na ca vA zrutaH // 88 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadA prakAzamAno'pi, meghAcchanno hi bhAskaraH jAyate tadvadatrA'pi, satye dRSTAnta eSakaH // 89 // buTerAjapratApAgniH, prAsaraDDhuNDhakAvanau / dRzyate yatra kutrA'pi dagdhaprAyA'dhunA'pi sA // 90 // tasyaiva puNyabhAjo'yaM, ziSyavaryo dharAtale / vRddhicandrAbhidhAno'dhi-jAto jainaziromaNiH // 91 // saurASTragurjaramaruprabhRtipradeze, saddezanAM vidadhato bhramato hitAya / unmUlya DhuNDhakamataM saphalIbabhUva, yAtrA'sya siddhakudharasya muneH supuNyA // 92 / / zrImajjinendramukhabhASitadharmasetuM, saMsthApya DhuNDhajaladhau matirajjupujaiH / nAkaM hyagAtkSapitakarmamalo munIndro, yaM prANino gatabhayAH sutarAM taranti // 93 / / candrasya candratvamataH prasiddhi, yAtaM yato nAma mahAprazastiH / dharmo'pi jaino jinadevaniSThaH, etarhi saMyAti prazastabhAvam // 94|| yatkIticandraH satataM rasAyAM, saMbhramya saMbhramya na zAntimeti / manye sa evA'mbaramadhyabhAge, saMrAjate candramavApya zAntaH // 95 / / taM sarvalokakamanIyamanalpakAnti, ko vA bhajenahi ca nA guruvRddhikAmI / cintAmaNi sakalasaukhyakaraM vihAya, ko loSTapiNDamabhikAmayate zarIrI // 96 // . tannAmadhAmasujuSo guNavRddhilolA, raGkA bhaveyuriha nA'pi bhavAntareSu / tasmAd bhajadhvamanizaM guNa-vRddhicandaM, vakti pramANapaTu-mAdhavadAsa eSaH // 97 / / puNyAtmanAmubhayalokayazo'bhivRddhi-vaMzo'pi vaMzamukuTo vilasatprabhAvaH / yadvaMzasindhucalavIcimahAsupotaH, zrInemisUri-munirAjavineyabhAnuH // 98|| aidaMyugInasamaye'pi yugapradhAnaH, saMbhAti ziSyanikaraivibudhAgragaNyaiH / so'yaM vibhAtu vidadhAtu zivaM sameSAM, zrIvRddhicandramunirAD vibudhadrukalpaH // 99 / / nyAyAdizAstraparasindhuviloDanAga-zrInandanAbhidhamunIzanidezato'yam / zrIhemacandravijayaH parameSThivRddhi-candrAtmasadguruguroH zatakaM vyadhatta // 10 // // iti zrIvRddhicandra-zatakaM samAptam //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAcAryazrImadvijayakamalasUrivANAM guNastutyaSTakam municaturavijayaH (zikhariNI cchandaH) surArAtikSubdhA'maramathitapIyUSajaladhiparisphUrjattuGgormiruciruciraM yasya vacanam / janAnAmAhlAdaM hRdi vitanute taM guNanidhi, subhaktyA taM vande vijayakamalAcAryamanizam // 1 // kva me svAmI dhanyaH sakalajanacetaHsukhakaraH, kva te nAthaH krUro nikhilajanatAkheditamanAH / pratApau saMvAdaM tanuta iti yasyA'pi ca raveH, subhaktyA taM vande vijayakamalAcAryamanizam // 2 // nizAdhIzajyotsnAnivahavizadelAdharaziraHkSaradgaGgAvelApaTalavimalaM yasya vacanam / subhaktAnAM nAzaM nayati nitarAM kalmaSacayaM, subhaktyA taM vande vijayakamalAcAryamanizam // 3 // samudraM gAmbhIryAttaraNimapi tejobhiranaghaihimAMzuM vAkcchaityAdvimalAdhiSaNAtaH suragurum / yazobhirdiGnAgAn vyajayata marAlaM ca gatinA, subhaktyA taM vande vijayakamalAcAryamanizam // 4 // himakSmAbhRtputrIcaraNanatabhUtezamukuTapatadbhaGgAdhArAbharadhavalabAlendukararuk /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazo vizve yasya sphurati satataM taM zrutanidhi, subhaktyA vande zrIvijayakamalAcAryamanizam // 5 // surAlIsaMkalpasphuradamaradhenustanayugakSaratkSIrazreNIruciruciramAbhAti vacanam / yadIyaM vizve'smin sakalasukhasantAnajananaM, subhaktyA taM vande vijayakamalAcAryamanizam // 6 // zivAsvAmisphUrjanmukuTarajanInAthakiraNavitAnodyotizrIsphaTikazikharaspardhi sutarAm / yazo yasyA'tyantaM dhavalayati diGnAganikaraM, subhaktyA taM vande vijayakamalAcAryamanizam // 7 // navInAdityAMzusphuTabalabhidAzAkSitidharaziraHsmerAzokAGkaranikaravibhrAji jagati / punIte bhavyAn yaccaraNakamaladvandvamamalaM, subhaktyA taM vande vijayakamalAcAryamanizam // 8 // . guNazrIpAthodheramaravijayasyA'malamatiH, kramAmbhoruTsevAkaraNacaturo hRSTahRdayaH / hayAzvAGkendvabde(1977) caturavijayaH pAvanahRdo'kRtA''cAryasya zrIvijayakamalasyA'STakamidam // 9 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainarana-vyAkhyAnavAcaspati-zrIlabdhivijayAnAM guNastutyaSTakam municaturavijayaH jajJe yasya hi bAlazAsana iti grAme prasiddha janiH, motI yajjananI ca yasya janakaH pItAmbaraH zreSThirAT / taM jainAgamatattvadarzinamaho vairAgyaraGgAJcitaM, bho bhavyAH ! praNamantu labdhivijayaM vyAkhyAnavAcaspatim // 1 // nandeSvaGkadharAprame(1959) sthitavati zrIvikramAdvatsare, dIkSAM saMsRtinAzinIM tu kamalAcAryasya pArve'grahIt / saMyamyA'kSakadambakaM pratidinaM dhatte ca yaH sanmati, taM bhavyAH ! praNamantu labdhivijayaM vyAkhyAnavAcaspatim // 2 // vyAkhyAraJjitacittavRttirakhilaH saGgho'naghazcaiDaro, vyAkhyAgISpatirityadAt padamalaM yasmai yathArthaM kila / rAtrInAyakasaptanandavasudhAvarSe(1971) zubhe vaikrame, taM bhavyAH ! praNamantu labdhivijayaM vyAkhyAnavAcaspatim // 3 // durvAryAryasamAjayuktipaTalIvibhrAntacetaHsthiti, jitvA vAdisamUhamApa bhuvane yaH kIrtimindUjjvalAm / nAnAzAstrasamutthayuktinivahai: prajJAjuSAM saMsadi, taM bhavyAH ! praNamantu labdhivijayaM vyAkhyAnavAcaspatim // 4 // bhakSyAbhakSyavicArazUnyamanaso dharme'pi nA''sthAjuSaH, pIyUSodarasodaraM zrutipuTairyasyopadezaM janAH /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pItvA''nandamamandamApya bahavo dharme sthirA jajJire, taM bhavyAH ! praNamantu labdhivijayaM vyAkhyAnavAcaspatim / / 5 / / yo dUraM viSayAn jahAti tanute dharmopadezaM nRNAM, samyak paJcamahAvratAni vahate dhatte sadA sanmatim / bhaktyA sadgurusevanAM ca kurute'dhIte zrutaM cA'nizaM, taM bhavyAH ! praNamantu labdhivijayaM vyAkhyAnavAcaspatim // 6 // antaHsphUrjadanalpavArivibhavabhrAjiSNupAthodharanirghoSaM vikalIkaroti vacasAM ghoSo mahAn yasya vai / nityaM taM tapagacchanAthakamalAcAryasya ziSyaM muni, bho bhavyAH !. praNamantu labdhivijayaM vyAkhyAnavAcaspatim // 7 // dhImAstatpadapadmayugmamadhuliD vAdIbhakaNThIravo, nAnAzAstrasamudramanthanaharivijJAnicUDAmaNiH / vikhyAto mulatAnanAmanagare mAMsAzino bodhakaH, bho bhavyA: ! praNamantu labdhivijayaM vyAkhyAnavAcaspatim // 8 // kRtakarmavinAzAya vAsAya zivasadmanaH / caturavijayenaita-dakRtA'malamaSTakam // 9 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAntaranyAsazatakam DaoN. ec. vi. nAgarAjarAv rAmapatnI corayitvA rAvaNo mRtyumAhvayat / paradAreSu raktAnAM dhruvaM maraNamaJjasA // 1 // zrIrAmanAmA'nudhyAyaMstatAra jaladhi kapiH / nAstyeva rAmabhaktAnAM bhuvane karma duSkaram // 2 // saMjihIrSan samAliGgad dhRtarASTro'nilAtmajam / pradarzayantaH premA'pi hantumicchanti zatravaH // 3 // raNaraGge'pi pArthAya kRSNo gItAmRtaM dadau / nA'vekSate dezakAlau hitaiSI dAtumutsukaH // 4 // pRthvIrAjaH kSamAM dattvA yavanAya svayaM mRtaH / duSTeSu darzitA prAyaH kSamA nAzasya kAraNam // 5 // stanyena pUtanA kRSNamajighAMsadazuddhadhIH / yena kenA'pyupAyena saMjihIrSanti durjanAH // 6 // kaikeyyA dApitaM rAjyaM nA'grahId bharataH sudhIH / anyAyenA'rpitaM vittaM na svIkurvanti sajjanAH // 7 // . rAmapAdau namaskRtya lebhe rAjyaM vibhISaNaH / . . mahAtmanAmAzrayaNAt sarvaM prApnoti buddhimAn // 8 // balermakhe yAcako'bhUddharirdevAn rirakSiSuH / mitrANAM rakSituM prANAn sarvaM kurvanti sAdhavaH // 9 // uttAnapAdaH strImohAd dhruvamAtmajamAkSipat / vanitAdhInahRdayAstiraskurvanti putrakAn // 10 // 13
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ matsyAH prANAn saMtyajanti baDizAgrAmiSecchayA / janAH sarve nigRhyante sulabhAmiSalipsavaH // 11 // bhImo virATanagare pAcakatvamupAgamat / vipatkAle tu yA kAcid vRttirAzrIyate budhaiH // 12 // duryodhano dadau rAjyaM na bhrAtRSu mRteSvapi / duSTA dhanaM na tyajanti naSTeSvapyAtmabandhuSu // 13 // atyAjyaM nAsti loke'smin sarvalokahitaiSiNAm / satyaM didRkSuH siddhArthaH patnIputrAdikaM jahau // 14 // kAmI candro gurorbhAryAM ramayitvA'bhavat kSayI / strIvyAmoho naiva jito daivatairapi kiM naraiH? ||15|| dhIrA gacchanti jalpatsu kSudropadravakAriSu / avajJAya zunAM rAvaM gambhIro yAti vAraNaH // 16 // hemaghaNTA'lpazabdaiva kAMsyaghaNTA mahAdhvaniH / vidvAMsastvalpavacaso mUrkhAstu bahubhASiNaH // 17|| kaMsaM jaghAna kRSNo'sau bandhumapyAtatAyinam / duSTe dayA na kartavyA kuladrohiNi pApini // 18 // tRNAyA'pi na manyante bandhUn rAjyepsavo narAH / auraGgajebo rAjyArthI pitaraM bandhane'kSipat // 19 // dezaM ripuvazaM cakrU rAjAno'nyonyazatravaH / aparo vindate vittaM parasparavirodhinAm // 20 // rAmaH pRthivyAM kAryANi samApya svapuraM yayau / . kAryAdUrdhvaM na tiSThanti zreSThAH paragRhe kSaNam // 21 // gaGgAyAM snAti dRSTvA'pi tajjalaM malinaM kudhIH / sampradAyagrahagrastA nekSante vAstavIM sthitim // 22 // nAthUrAmo mahAtmAnamavadhId gAndhimAgrahAt / svacchAzayAnAM jAyante zatravaH satyavAdinAm // 23 / /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ svaprANAMstyaktumudyukto dilIpo gAM rirakSiSuH / uttamAH kiM na kurvanti rakSituM svAzritAn sadA // 24 // dayAnidhInAM loke'smin nAstyadeyaM mahAtmanAm / zibiH svadehamAMsaM ca dadAvavitumaNDajam // 25 // bRhaspatisutaH zukraziSyatvaM svyakaronmudA / kAryArthI zatrupakSe'pi viSvoddezaM prasAdhayet // 26 // sarvo'pyarcati tiryaJcaM garuDaM viSNuvAhanam / sAmAnyo'pyuttamAsaGgAnmAnyatAM labhate dhruvam // 27 // mUDho'pi suprayatnena kavitvaM labhate'dbhutam / khago'pi paJjare tiSThan prayatnAdvAcamaJcati // 28 // mazako'pyAtmano jIvaM rakSituM yatate bahu / prANarakSaNayattro'yaM sarveSAM prANinAM samaH // 29 // azvatthAmA draupadeyAn paJca putrAn nyaSUdayat / jyeSThAn hantumazakto'pi vaMzyAn nIco jighAMsati // 30 // yAdavAnAM mitho yuddhaM roddhuM kRSNo'pi nA'zakat / vinAzonmukhamartyAnAM nAsti vArayitA prabhuH ||31|| prAptagItopadezo'pi pArtho'rodIt sute mRte / upadezaM vipatkAle vismaratyakhilo janaH // 32 // sUryodaye candrakAntirhInA jAtA kSaNe kSaNe / adhikAriNi nUne syuH pUrve zobhAdivarjitAH ||33|| dAnazauNDo na kurute pAtrApAtravivecanam / vRkSAH phalAni dadate yogyebhyo'nyebhya eva ca // 34 // prAdarzayat svavinayaM kAlidAsamahAkaviH / mahAnto naiva kurvanti garvaM sarvajJasaMnibhAH // 35 // kazcicchRNotu vA mA vA madhau kUjati kokilaH / kartavyaM nirvahatyeva sAdhuH zaMsAnapekSayA ||36| 15
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabaryA vRddhayA dattaM rAmo'bhuGkta phalaM mudA / jAti vayo vA nekSante devatA bhaktavatsalAH // 37 // hanUmAn vAci kuzalo rAmamaitrImavindata / sarveSAM labhate sakhyaM loke vAkkuzalo janaH // 38 // yazaskAmaiH praNetavyaM satkAvyaM rasapezalam / trilokyAM kAlidAsasya kIrtiradyA'pi vidyate // 39 // . janairalabhyaM yadvittaM tad vyarthaM dUrasaMsthitam / / zailamastakavRkSasthaM bhoktralabhyaM phalaM vRthA // 40 // AptukAmai ratnarAziM vAdhirAzrIyate janaiH / lAvaNyavAn sadA sarvAn AkarSati na saMzayaH // 41 // trailokyaM vijitaM yena sa kAmo bhasmasAdabhUt / alpabhUbhAgajetAraH kimu sthAsyanti zAzvatAH ? // 42 // cAtakAH kUjitaiH stutvA prArthayante balAhakam / sarve jIvanadaM loke yAcante stutipUrvakam // 43 // dAyaM dAyaM jalaM bhUmyai na tRpyanti balAhakAH / dattvA dattvA'pi tRpyanti yAcakebhyo na dAninaH // 44 // latA bibharti puSpANi bhramarAkarSaNe ratA / sarve'pi grAhakAkRSTayai zobhayantyApaNAn sadA // 45 // avarNayadadRSTvA'pi kAlidAsaH zakuntalAm / kavibhirvarNyate sarvaM dRSTvevA'dRSTamadbhutam // 46 // gRdhraH pazyati dUrasthaM mAMsaM naiva tu vAgurAm / vyApRtaM vaJcanAjAlaM na pazyantyAmiSArthinaH // 47 // tapomagno'pyAliliGga vizvAmitrazca menakAm / kAmAturAM striyaM dRSTvA ko na skhalati pUruSaH ? // 48 // caJcalazcaJcarIko'pi puSpebhyo labhate madhu / annadAne sumanasa: pakSapAtaM na kurvate // 49 / /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamisrAyAM bhAnti dIpAH prabhAhInAstu te divA / samastAnAM padArthAnAM kAnti: kAlAvalambinI // 50 // zvA zunyAM vIkSate rUpaM rAsabhyAM rAsabhastathA / saundaryaM dRzyate kAmapreritaiH strISu sarvadA // 51 // viSNurlakSmyAM zivo gauryAM brahmA vANyAM ca kAmukAH / kA kathAnyasya puMso'tra strIbhiH sarvo jito naraH // 52 / / nA'rcAheturjanma nRNAM loke zIlaM hi pUjyate / pUjyante'tra suzIlatvAt kuNDA api pRthAsutAH // 53 / / guNAnabhijJaracitaM stotraM loke na hAsyate / badhireNa kRtA gAnastutirhAsyAya kalpate // 54 // jijJAsate vadhUrUpamandho'pyudvahane rataH / nojjhanti rUpasaMmohaM narA jJAtvApi tatkSayam // 55 / / kASAyadhArI saMnyAsI vRddho'pi dhanamIhate / kAJcanAzAvinirmukto loke kvA'pi na dRzyate // 56 / / dhanecchayA na tu prItyA vaidyo rugNAn parIkSate / pravRttau sarvabhUtAnAM lAbha evA''dikAraNam // 57 / / caruM yajJeSu vAJchanto devA vRSTiM vitanvate / sarveSAmapi satkArye svArtho bhavati gRhitaH // 58 / / dogdhrIM dhenuM pUjayanti loke'sminna tu vehatam / prayojane vidyamAne pUjA bhavati nA'nyathA // 59 // caJcalaM caJcarIkaM ca kavayo varNayantyamI / * sadA stutau pravRttAnAM yatkiJcidvastu sundaram // 60 // chinnaM piSTaM ca dagdhaM ca candanaM surabhi sadA / kaSTe'niSTe saGkaTe'pi patitaH sajjanaH suhRt // 61 // bhISmo vRddhatamo yuddhe zauryaM prAkAzayat param / vaco na kuNThayatyeva kSAtramojo mahAtmanAm // 62 // 17
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArtho vidyAguruM droNaM zakalIkRtavAJcharaiH / yuddhe vismayate vIrairbAndhavyaM cA'pi gauravam // 63|| zikhaNDinaM puraskRtya kRSNo bhISmamaghAtayat / nopAyanyAyyatAM yuddhe gaNayanti jigISavaH // 64 // mUko'pi devyAH kAmAkSyAH kaTAkSeNA'bhavat kaviH / devatAnAM prasAdena sulabhAH sarvazaktayaH // 65 / / naukAyate marAvuSTro rUkSo vakramukho'pi san / zaktaH kAryavizeSe yastasya rUpaM na gaNyate // 66 // cAturyaM vindate bAlaH saMsargeNa vipazcitaH / dhruvo nAradasamparkAdviSNubhaktottamo'bhavat // 67 // devAzcarumapekSante pibanto'pyamRtaM sadA / nAstyeva tRptiH kasyA'pi labdhuH saukhyamanuttamam // 68 // vratatiH puSpyati kvA'pi vyAptaH parimalaH pure / puNyakAryaphalaM zIghraM sarvairapyanubhUyate // 69 / / rathazcalati cakrAbhyAM na cakreNa caret kSitau / dvayoryogaH sadA zreyAn kAryasiddhyai bhuvastale // 70 / / ekAkI divamArUDhastamo hanti divAkaraH / tejasvI nA'nyasAhAyyaM kAryasiddhAvapekSate // 71 // kRSNasya zvazuro jAto bhallUko'pi sa jAmbavAn / jAtau jAto'pi kasyAJcidunnatiM labhate guNaiH // 72 // jarAsandhabhayAt kRSNo dvArakAM nirmame'mbudhau / ziSTA duSTabhayAddUre vastumicchantyanuddhatAH // 73 / / santaH pratijJAM kuryuzcet pAlayiSyanti tAM sadA / bhISmaH pratijJAM kRtvogrAM yAvajjIvamapAlayat // 74 / / jagAma rAmo vipinaM pitrAjJAM zirasA vahan / sa eka putraH sukRtI pituruktaM karoti yaH // 75 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimAnamaharad bhrAtuH prasabhaM rAvaNaH khalaH / duSTA bandhozca sakhyuzca svaM haranti vinA trapAm // 76 / / draupadyA. vastramAkRSya mRtyu duHzAsano'vRNot / paranArI vahnizikhAM spRSTvA ko'tra na dahyate // 77 // tapasA pArvatI lebhe patiM lokottaraM zivam / asAmAnyaM vastu labdhaM kartavyaM zraddhayA tapaH // 78 // kiM kiM rUpaM na dadhate santo lokahitaiSiNaH / matsyaH kUrmo varAhazca bhUtvA'vIllokamacyutaH // 79 // paThitvA'dyA'pi modante prAcAM kAvyAni mAnuSAH / tAdRzaM karma sukaveryasya syAcchAzvataM phalam // 80 // ___ kavayo bahavaH kintu mahAnto viralAH kSitau / sarvAsu jAtiSu kSudrA bhUyiSThAstUttamAH kvacit // 81 // na svArthaM gaNayantyeva lokasyopacikIrSavaH / vinA pratiphalApekSAM satataM dyotate raviH // 82 / / dUrasthAnAM na bhAsante doSA bhAnti tu sadguNAH / candramA dRzyate ramyo vRttAkArazca dUrataH // 83 // sAndIpinergurukule kRSNo'seviSTa sadgurum / vidyArthinA gurossevA kartavyA bhUtimicchatA // 84 // sagareNa kRte yajJe maghavA'zvamapAharat / mahAnto'pi svArthasiddhayai nIcakAryANi kurvate // 85 // ajapalyA indumatyA mAlA maraNadA'bhavat / . krUrasya mRtyorloke'smin kiMvA vastu na sAdhanam / / 86 / / bhagIrathasya yatnena gaGgAyAM snAnti mAnavAH / mahAtmanAM zramo loke sarvasaukhyasya kAraNam // 87 // vighne jAte naiva kAryaM madhye tyajati buddhimAn / jahunA stambhitAM gaGgAmadhyAnaiSId bhagIrathaH // 88 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmAya dazaratho'yacchadrAjyaM sa tu vanaM gataH / nareNa cintyate kiJcidanyad daivena cintyate // 89 // parAna kazcitpuSNAti prItyA, svArtho'tra vidyate / mAMsalAn ajapAlo'jAn kurute dhanalipsayA // 10 // tapobhaGga kartumicchan kAmo'dahyata zambhunA / / mahAtmanAM vrate vigh cikIrSan laghu nazyati // 11 // pativratAnAM zreSThA''sId draupadI paJcavallabhA / sAmAnyaniyamA naiva spRzanti mahimAnvitAn // 92 / / aneke kurvate yatnaM phalamekena labhyate / majjanti bahavo'mbhodhau kazcidranAni vindati // 93 / / yakSo meghena sandezaM preSayAmAsa vihvalaH / acetano'pi dUtaH syAdvirahonmathitAtmanAm // 94|| nRtyantaM zikhinaM dRSTvA vihago'nyo'pi nRtyati / alpAzca mahatAM ceSTAmanukurvanti mohataH // 15 // bhRzaM kSIrodadhau snAtvA kAkaH zveto na jAyate / tIrthasnAnaM na duSTAnAM harate pApamavyayam // 96 / / guNavantamapi prAjJaM doSItyAhunarAH kvacit / lokAhlAdakaraM candraM viyuktAstApakaM viduH // 97 / / __ amRtAMzuM pUjayanti kalaGkinamapi prajAH / guNAdhikye doSamekaM kSamante dhIdhanA janAH // 98 / / dAnI paruSavAkyo'pi lokairAzrIyate sadA / tigmAMzurapi sUryo'sau pUjyate vRSTikArakaH // 99 / / vAsudevaM pUjayanti vasudevaM na mAnavAH / guNaiH zreSThaH pUjyate'tra vayojyeSTho. na gaNyate // 100 // kRtamarthAntaranyAsa-zatakaM suhRdAM mude / viduSA nAgarAjena lalitairmadhuraiH padaiH // 20
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ // antarAlApAH // muninyAyaratnavijayaH vijayo jAyate kasya ? guNeSu yatnaM ke kuryuH? sAdhUnAmutsavazca kaH? / kutra vasanti sampadaH ? / nirgranthasya dhanaM kIhak ? kIdRzA bhoginaH pApe? zUrasya maraNaM tRNam // 1 // sajjanAH sadguNe ratAH // 6 // samudre kIdRzA vRSTiH ? vAJchyamasti surANAM kim ? annaM kasya na rocate? / kIdRzaM sAdhudarzanam ? / jJAnArjanaM ca kiM sAdhoH ? sAdhurna rajyate kutra ? vRthA tRptasya bhojanam // 2 // naratvaM durlabhaM bhave // 7 // dhIH proktA sukhadA keSAm ? dharmasevAM kadA kuryAt ? munInAM suguNAH ca kim ? / sadA bandhuzca kaH bhavet ? / nyAyena zobhate ko'tra ? proktaH sudharmaH kiMbhUtaH ? mantriNAM bhUSaNaM nRpaH // 3 // sarvadA dharma iSTadaH // 8 // sthAnaM kasya dayApUrvaM ? sAkSAddhi kA na dRzyante ? vidyA sAdhozca kiMvidhA ? | mAnasya kAraNaM ca kim ? | dAtuM ca saralA kA na? Azritasya ca kiM kAryam ? jJAnasyA''bharaNaM kSamA // 4 // devatA mama rakSaNam // 9 // sajjanasyA'laGkAraH kaH ? nizAH kasya na gacchanti ? kAryaM mAtA karoti kim ? / kA ramyA yauvane bhavet ? / ko bAlo guNayuktaH syAt ? vinA dharmaM dhanaM kIdRg ? dharmo rakSati rakSitaH // 5 // vRddhasya taruNI vRthA // 10 // 21
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyArthaM nu ki kAryam ? sAdhuH kasya ca bAndhavaH ? | sadAcArazca kiM proktaH? maunaM sarvasya bhUSaNam // 11 // paradoSe ca kiM kuryAt ? priyazca kasya sajjanaH ? | vapurdharmasya kiM proktam ? maunaM sarvasya sAdhanam // 12 // sarvottamaM sukhaM kasya ? pazUnAM bhojanaM ca kim ? brahma sat tarhi kiM mithyA ? niHspRhasya tRNaM jagat / / 13 / / sAdhanAyAM ratAH ke'tra ? sajjanAH kIdRzA matAH ? / sadAcAraM kadA kuryuH ? sAdhavaH sukhinaH sadA // 14 // na tyajet kutra dhIratvam ? sarveSAM kiM priyaM matam ? | balAdapi hi kA zreSThA ? vyasaneSu dhanaM matiH // 15 // kiM proktaM zItalaM loke ? kutra tiSThanti mAnavAH ? / vasanti zvApadAH kutra ? candanaM na vane vane // 16 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktAmarastotrAntimacaraNa-pAdapUrti-rUpaH paramaguruzAsanasamrATazrIvijayanemisUrIzvarajIvanavRttavarNanAtmakaH svopajJaprabhAvRttivibhUSita: zrInemistava: sva. A. zrIvijayadharmadhurandharasUriH arhanmatAnugamanaM guNavatprakAmaM, syAdvAdasAranayabhaGgabharAbhirAmam / / neme ! guro ! tava vaco'styadhunAtanAnAM, vA''lambanaM bhavajale patatAM janAnAm // 1 // anvayaH guro ! neme ! syAdvAdasAranayabhaGgabharAbhirAmam, arhanmatAnugamanam, prakAmam, guNavat, tava, vacaH, bhavajale, patatAm, adhunAtanAnAm, janAnAm, Alambanam, vA asti / prabhAvRtteH maMgalam hA aha~ varaM mantraM praNidhAya paraM mahaH / nemistavaprabhAvRttiH, sukhabodhAya tanyate // prabhAvRttiH guro ! gRNAti samuccArayati dharmamiti guruH / "ka gR Rta urca" (uNAdi 738) iti u pratyayaH / tadAmantraNe tathA / he dharmopadezaka ! "gururdharmopadezaka" 1/77 ityabhidhAnacintAmaNiH / neme ! - sUrirUpasya cakrasya nemivanemistadAmantraNe tathA / sUricakracakravartin bhagavan nemisUrIzvareti yAvat / syAdvAdasAra-nayabhaGgAbharAbhirAmam - syAtpadalAJchito vAdaH syAdvAdo'nekAntavAdaH, tattveSu bhAvAbhAvAdizabalaikarUpatvAt, pratitattvAdhikaraNakaviruddhAnekadharmaprakAzakatvamiti yAvat, sa eva sAraH zreSThaH yayostau ca tau nayabhaGgau - prakRtavastvaMzagrAhI taditarAMzApratikSepI cA'dhyavasAyavizeSo nayazca - ekatra vastunyaikaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhAvAkyaprayogo bhaGgazca syAdvAdasAranayabhaGgau tayorbharo'tizayastena abhirAmaM-manoharantathA / yadvA - nayasaMvalito bhaGgo nayabhaGgaH, syAdvAde sAraH zreSThoM yo nayabhaGgastasya bharo'tizayastenA'bhirAmantatheti / 23
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra prasaGgAt saptabhaGgI darzyate - 1. syAdasti 2. syAnnAsti 3. syAdasti ca syAnnAsti ca 4. syAdavaktavyaH 5. syAdasti cA'vaktavyazca 6. syAnnAsti cA'vaktavyazca 7. syAdasti nAsti cA'vaktavyazcetyevaMrUpA saptabhaGgI veditavyA, etattattvamanyatra darzitaM draSTavyam / " sAro bale sthirAMze ca mArjina puMsi jale dhane / nyAyye klIbaM triSu vare" iti medinI / - arhanmatAnugamanam - catustriMzatamatizayAn surendrAdikRtAM pUjAM vA'rhantItyarhantastIrthakRtasteSAM mataM sammatam abhimataM siddhAntatattvamiti yAvat, tasya anugamanam anusaraNazIlaM tathA / "mataM tu sammate jJAte" iti medinI / prakAmam - prakRSTaH kAmo'bhilASo yatastattathA, yadvA prakRSTaM kAmaM kAmyaM yatastathA "kAmaH smarecchayoH pumAn / retasyapi nikAme ca kAmye'pi ca napuMsakam" iti medinI / guNavat - guNAH mAdhuryauH prasAdA''khyAstrayaH, athavA "rAjAbhojo guNAnAha, viMzatiM caturazca yAn / vAma daza tAn vAgmI, bhaTTastrIneva bhAmahaH" iti sarasvatItIrtha - darzitabahuvidhA: santyasminniti tathA / tava - zrImato bhavataH / vacaH upadezavAkyam / bhavajale bhavaH saMsAro janma vA jalaM salilaM bhavajalaM tasmiMstathA / patatAm - nipatyA'vatiSThamAnAnAm / adhunAtanAnAm AdhunikAnAm / janAnAm lokaanaam| "bhavaH kSemezasaMsAre sattAyAM prAptijanmanoH" iti medinI / Alambanam AzrayaH / asti - vidyate / vA - saMbhAvanAyAm / atrA'nuprAso nAma zabdAlaGkAraH, tasyA'pi chekAnuprAsa - vRttyanuprAsa zrutyanuprAsAntyAnuprAsa-lATAnuprAsAtmapaJcavidhatvena mukhyatayA'tra "kAzastavakavizeSaH kAsaH, kAyaH prakaTitakarabhavilAsaH / cakSurdagdhavarATakakalpaM, tadapi na muJcati kAmamanalpam - ityAdAvivA'ntyAnuprAso veditavyaH / "anuprAsaH zabdasAmyaM vaiSamye'pi svarasya yat" / "vyaJjanaM cedyathAvasthaM sahA''dyena svareNa tu / Avartyate'ntyayojyatvAdantyAnuprAsa eva tat" iti - tadIyasAmAnyavizeSalakSaNe avaseye / bhavajale ityatra rUpakam / prAdhAnyena tadIyatAdRzavacasaH bhavasAgarapatajjanAvalambanatAdAtmyasaMbhAvanAdutprekSA / ' rUpakotprekSayorlakSaNe'gre draSTavye / vasantatilakA vRttam / " uktaM vasantatilakaM tabhajAjagaugaH " iti tallakSaNamavaseyam / - sattalakSaNasulakSaNaprItaprItaiH - - sUrIzvaraiH stutipathaM gamitaM sugItaiH / tvAM bhaktinirbharahRdA praNipatya sendraM - stoSye kilA'hamapi taM prathamaM jinendram // 2 // - anvayaH sattarkalakSaNasulakSaNaprItaprItaiH, sugItaiH sUrIzvaraiH stutipatham gamitam tvAm bhaktinirbharahadA praNipatya, aham, api, sendram, tam, prathamam, jinendram, stoSye, kila / vRttiH sattalakSaNasulakSaNaprItaprItaiH - tarkaNaM vicAraNaM, tarka: Uha:, asAdhAraNadharmAtmalakSaNam, sulakSaNaM zubhasUcakaM cihnam, tarkazca lakSaNam ca sulakSaNaM ceti tarkalakSaNasulakSaNAni santi - vidyamAnAni 24
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ samIcInAni vA tarkalakSaNasulakSaNAni sattarkalakSaNasulakSaNAni, "dvandvAnte dvandvAdau vA zrUyamANaM padaM pratyeka mabhisaMbadhyate" iti niyamAt triSvapi padeSu satpadasya sambandhAt samIcIno yastadIyastarkaH samyak yat tatkRtapadArthasArthalakSaNam, suzobhanaM yattadIyaM sulakSaNamityarthaH taiH prItaprItaiH - atyantaM prasannaiH / sugItaiH suSThu zobhanaM gItaM gAyanaM lokakadambakakRtaprazaMsanaM yeSAM te sugItAH prakhyAtayazasastaistathA / sUrIzvaraiH suvanti samutpAdayanti sandehamiti sUrayo vidvAMsasteSAm IzvarAH zreSThAH sUrIzvarA vidvadvareNyAstaistathA / "vidvAn sudhIH kavivicakSaNalabdhavarNAH, jJaH prAptarUpa - kRti - kRSTyabhirUpadhIrAH / medhAvi - kovida - vizAradasUri" 3|5|| ityabhidhAnacintAmaNiH / stutipatham - stutiH stavanaM stotramiti yAvat, tasyAH panthAH mArgaH stutipatha: "samAsAnto't pratyayastaM tathA / gamitaM prApitam / tAdRzairapi sUrivareNyaiH zraddhayA stutamiti yAvat / tvAm - tvadrUpaM guruvaram / bhaktinirbharahRdA - bhaktinirbharaNa - anurAgAtizayena samupalakSitaM hRd hRdayaM bhaktinirbharahRd tena tathA / "cittaM tu ceto hRdayaM svAntaM hRnmAnasaM manaH " ityamarakozAt svatantrasya hRdayaparyyAyasya hRcchabdasyA'stitvamavaseyam / praNipatya - praNatya / aham, api sammAvanAyAm / sendram - indreNa - saudharmendreNa sahitaH sendrastaM tathA / tam - prasiddham / prathamam - Adyam / jinendramjayanti rAgadveSamohAniti jinAH, teSvindraH zreSTho jinendrastaM tathA / stoSye prazaMsiSyAmi stavanakarma kariSye iti yAvat / kila - saMbhAvanAyAm / "vArtAsaMbhAvyayoH kila" ityamarakozaH / atra prastutasya guruvarazrIvijayanemisUrIzvarasya vidvaccakravartitvabodhanAya vizeSaNayoH sAbhiprAyatvena parikarAlaGkAraH / " "uktirvizeSaNaiH sAbhiprAyaiH parikaro mataH" iti sAhityadarpaNe tallakSaNAt / " nanu sAbhiprAyapadArthavAkyArtha vinyasanarUpa-parikarAlaGkAraprasaGgo sarvatra kAvyaliGgasya vartamAnatayA tasya svAtantryeNA'laGkAratvAbhAva iti . cedatra brUmaH - parikare padArtha - vAkyArtha- balAtpratIyamAnAnAmarthAnAM vAcyopaskArakatA, kAvyaliGge tu padArthavAkyArthayoreva vAcyArthApaskRtihetuneti parikarasyA'laGkAratvaM nirvivAdam, ata eva vyaGgyArthasya vAcyaparikaratvAtparikara iti nAmA'pyasyA'laGkArasya / kecittu niSprayojanavizeSaNopAdAne'puSTArthatvadoSasya vidyamAnatvAt vizeSaNasya saprayojanatvaM doSAbhAvamAtraM na kazcidalaGkAraH, ekaniSThatAdRzAnekavizeSaNopanyAse kevalaM vaicitryavizeSAt parikara ityalaGkAramadhye parigaNita ityAhuH / vastutastvanekavizeSaNopanyAsa eva parikara iti na niyamaH, zleSayamakAdAvapuSTArthasya doSAbhAvena naikasyA'pi vizeSaNasya sAbhiprAyasya vinyAse vicchittivizeSAt parikaraH svIkaraNIya iti // 2 // tvAM rUparUpaNacaNaM viditAtmarUpaM seSTe'jaDaH kavayituM kathamiSTarUpam / mandaM vinA dinakaraM gagane varItu manyaH ka icchati janaH sahasA grahItum ? // 3 // 25
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ anvayaH saH, ajaDaH, (api) rUparUpaNacaNam, viditAtmarUpam, iSTarUpam, tvAm, kavayitum, katham, ISTe, mandam, vinA, dinakaram, gagane varItum, sahasA grahItum, anyaH kaH, icchati ? // 3 // vRttiH saH prasiddhaH | ajaDaH - sacetAH, jaDo mandaH, na jaDo'jaDa iti vyutpatteH tathA ca jaDatvaniSedhasAmAnAdhikaraNyena sacetastvapratItermahAkavitvaM lakSyatAvacchedakatayA pratIyate / apIti zeSaH / rUparUpaNacaNam - rUpayati nirUpayatIti rUpaNa:, rUpasya svarUpasya svamAvasya vA rUpaNo rUparUpaNaH, prazasto rUparUpaNo rUparUpaNacaNaH, athavA rUpasya svarUpasya svabhAvasya vA rUpaNaM rUparUpaNaM tena vitto rUparUpaNacaNastaM tathA / viditAtmarUpam - viditaM jJAtamAtmanaH paramAtmano rUpaM svarUpaM yena sa viditAtma rUpastaM tathA, "rUpaM svabhAve saundaryye nAmage pazuzabdayoH / granthAvRttau nATakAdAvAkAra zlokayorapi " iti medinI / iSTarUpam - iSyate'bhilaSyate smetISTam, tattAdRzaM rUpaM svabhAvaH saundaryyamAkAro vA yasya sa iSTarUpastaM tathA / tvAm - bhavantam, tatrabhavantam bhagavantamiti yAvat / kavayitum - vidyAyazastapastyAga saMyama-vAdivazIkaraNAdiprakAzanadvAreNa varNayitum / katham kena prakAreNa ? / ISTe - prabhavati samartho bhavatIti yAvat / atra yattadornityasambandhaH ityanuzAsanAttayoranyatarasyA'nupAdAne sphuTatayoddezyavidheyabhAvAdya pratItiniyamAt tacchabdamAtrasyaiva sattvena kathaM vidheyo vimarzadoSoddhAra iti nA''zaGkanIyam - uktaniyamasya sattve'pi prakrAntAprasiddhAnubhUtArthakatve tacchabdasya yacchabdAkAGkSAvirahasiddhAntAt / - ata eva " sa hatvA vAlinaM vIrastatpade cirakAGkSite / dhAtoH sthAna ivA''dezaM sugrIvaM sanyavezayat // " "sa vaH zazikalAmaulistAdAtmyAyopakalpyatAm // " I "tAmindusundaramukhIM hRdi cintayAmi " ityAdau na yacchabdopAdAnApekSeti bhAvaH / dRSTAntena samarthayati - mandamityAdi - mandam - ajJam, jaDam, zanaizvaraJca / " mando'tIkSNe ca mUrkhe ca svaire cA'bhAgyarogiNoH / alpe ca triSu puMsisyAddhastijAtyantare zanau " iti medinI / vinA antareNa / dinakaram - karotIti karaH, dinasya karo dinakara : sUryyastaM tathA / gagane AkAze / varItum - avaroddhum / sahasA haThAt, avicintyetyarthaH / grahItum - upAdAtum / anyaH paraH, mUrkhAditaraH, vidvAniti yAvat / kaH - icchati - abhilaSati ? ko'pi netyarthaH // 3 // - - - stotraM vidhAtumiha ko'vikalo'pi hIzaH saddharmadhuryya ! tava divyagirA munIza ! / ko gantumatra gahanAntamaraM padAbhyAM ? ko vA tarItumalamambunidhiM bhujAbhyAm ? // 4 // 26 anvayaH saddharmadhuryya! munIza ! iha, divyagirA, tava stotraM vidhAtum, avikalaH, api, kaH, IzaH, atra, padAbhyAm, aram, gahanAntam, gantum, kaH, vA, bhujAbhyAm, ambunidhim tarItum, kaH, alam ? // 4 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - tava vRttiH saddharmadhuryya ! san zobhanazcA'sau dharmaH sukRtaM saddharmaH "sanmahatparamottamotkRSTaiH pUjyamAnam" ityanena karmadhArayasamAsaH / tatra dhuryyo dhUrvahaH saddharmadhuryyastadAmantraNe tathA / "dhurINadhuryyadhaureya dhaureyakadhurandharAH / dhUrvahe" 4 / 328 // ityabhidhAnacintAmaNiH / munIza ! mantAraH zAstratattvAvagantAro munayaH "manerucca" ityuNAdisUtreNenpratyayo'kArasyokArAdezazca / teSAmIzaH svAmI munIzastadAmantraNe tathA / iha atra loke / divyagirA - divi svarge bhavA divyA svargIyA, alaukikItyarthaH, sA cA'sau gIrvANI divyagIstayA, manohArivacaseti yAvat / "divyaM lavaGge dhAtryAM strI- valgau divi bhave triSu " iti medinI / . zrImato bhavataH sUricakravartinaH / stotram - stavanaM stotram "traT" (haimoNAdi 446 ) iti traT tattathA prazaMsAm / "varNaneDA stavaH stotraM stutinutiH / zlAghA prazaMsA'rthavAdaH " 2 / 183 ityabhidhAnacintAmaNiH / vidhAtum - kartum | avikalaH vigatA kalAkauzalaM yasya sa vikalo'paripUrNaH, na vikalastathA / sakalakalAkuzalaH / api saMbhAvanAyAm / "api sambhAvanApraznazaGkAgarhAsamuccaye," iti medinI / kaH - anirdiSTanAmA ko nAma kaviH / IzaH - ISTe itIzaH samarthaH / api tu naiva ko'pi prauDho'pi kavayitA bhavadIyaguNagaNaprazaMsane'sti prabhuriti bhAvaH / amumevA'rthamupapAdayati ko gantumatretyAdi - atra - loke'smin / padAbhyAm - caraNAbhyAm / "padaM zabde ca vAkye ca vyavasAyapradezayoH / pAdataccihnayoH sthAnatrANayoraGkavastunoH" iti medinI / aram satvaram / "atha zIghraM tvaritaM laghukSipramaraM drutam / satvaraM capalaM tUrNam" ityamaraH / gahanAntam - kAnanAntam / gantum - prAptum / kaH ko nAma / alam - samarthaH vA athavA | bhujAbhyAm - bAhubhyAm / ambunidhim - ambUni jalAni nidhIyante 'sminnityambunidhiH "vyApyAdAdhAre" 5/3/88|| ityanena ki: pratyaya: / taM tathA, jaladhim - samudramiti yAvat / tarItum - pArayitum / kaH ko nAma / alam - * samartha: / "alaM bhUSaNa - paryyApti-vAraNeSu nirarthake / zaktau " iti medinI / atra caraNadvayakaraNakagahanAntagamanaM bAhudvayakaraNakasamudrataraNaM vA yathA'sambhavitaM tathA kavikartRka- svazakti- vyutpattyAdikaraNakasUricakra cakravartiguNastavanamasambhavamiti, "araNyaruditaM kRtaM zava - zarIramudvartitaM, sthale'bjamavaropitaM suciramUSare varSitaM; zvapucchamavanAmitaM badhirakarNajApaH kRto, dhRto'ndhamukhadarpaNo yadabudho janaH sevitaH", "dorbhyAmabdhi titIrSantastuSTuvuste guNArNavam" ityAdAviva nidarzanAlaGkAraH / "vAkyArthayoH sadRzayoraikyAropo nidarzanA" iti candrAlokIyalakSaNa - vAkyasya bimbapratibimbabhAvApanna-vastusvarUpaviziSTaprastutAprastutadharmayoraikyAropo nidarzanetyatraiva kuvalayAnande tAtparyyavarNanAditi zam // 4 // - - - zaktiM vicArapadavImavidhAya bhaktyA bADhaM tava stavanamAcarituM viraktyA / utsAhito'smi samavekSya na vai mahArthaM 27 - nA'bhyeti kiM nijazizoH paripAlanArtham ? // 5 // -
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ anvayaH bhaktyA, zaktim, vicArapadavIm, avidhAya, viraktyA, tava, stavanam, bADham, Acaritum, utsAhitaH, asmi, nA, vai, samavekSya, nijazizoH, paripAlanArtham, mahArtham, na, abhyeti, kim ? __ vRttiH bhaktyA - bhajanaM sevanamiti bhaktiH sevA, tayA tathA / "bhaktivibhAge sevAyAM striyAm" iti medinI / zaktim - sAmarthyavizeSam, balamiti yAvat / "zaktirastrAntare gau-mutsAhAdau bale striyAm" iti medinI / vicArapadavIm - vicAraNAsaraNim / avidhAya - akRtvA / mayedaM kAryaM kartuM zakyate na vA? etatkAryaprayojakazaktimAnahamasmi navetyAdi vicAradhArAyAmavagAhanamakRtvaiveti bhAvaH / viraktyA - raJjanaM raktI rAga iti yAvat, viziSTA cA'sau raktiH viraktirviziSTAnurAgastayA tathA / sava - mahAmahimazAlina: zrInemisuguroH / stavanam - stutim, stotramiti yAvat / bADham - bhRzam / atyarthamiti yAvat / "ativela bhRzAtyatimAtrodgADhanirbharam / tInaikAntanitAntAni gADhabADhadRDhAni ce"tyamaraH / Acaritum - kRtiviSayatAmApAdayitum, kartumiti yAvat / utsAhitaH - dattotsAhaH, utsAhaM prApayya saMprerita iti yAvat / asmi - bhavAmi / nanu prekSAvatAmiSTasAdhanatva-kRtisAdhyatva-balavadaniSTAnanubandhitvajJAnAnAmeva prayojakatvena dRSTacaratvAtkathaM zaktiviSayatAbahirbhUte'pi pravartate bhavAnityAzakya arthAntaranyAsacchalena samavekSyetyAdi samAdadhadAha - samavekSyetyAdi - nA - naraH vicakSaNo'pIti zeSaH / "martyaH paJcajano bhUspRk puruSaH / pUruSo naraH / manuSyo mAnuSo nA viTa manujo mAnavaH pumAn" 3/1 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / vai - nizcayena / samavekSya - samyak pa-locya / nijazizoH - nijaH svIyazcA'sau zizurbAlaH kumAraka iti yAvat, nijazizustasya tathA, tAtparyyataH svatanayasyeti bodhyam / paripAlanArtham - pari sarvatobhAvena pAlanaM rakSaNamarthaH prayojanaM yasmin karmaNi tattathA syAttathA, kriyAvizeSaNAnAM karmatvamekatvaM cetyanuzAsanAt / "artho viSayArthanayordhanakAraNavastuSu / abhidheye ca zabdAnAM nivRttau ca prayojane" iti medinI / mahArtham - mahAMzcAsAvarthazceti mahArthastaM tathA / na - nahi / abhyeti - svIkaroti / kim - vitarke'vyayam / "kiM kutsAyAM vikalpe ca niSedhapraznayorapi" iti medinI / atra lokakartRkanijazizupAlanArthaM mahArthAbhyupagamA tmakena sAmAnyenA'rthena vizeSasya bhavatstavanodyogasya samarthanAt "uktirarthAntaranyAsaH syAtsAmAnyavizeSayoH" iti candrAlokIyalakSaNa-lakSito'rthAntaranyAso'laGkAraH / / 5 / / rUpaM vizuddhataramatra guro ! tvadIyaM saMkarSate navanave hRdayaM madIyam / yadrauti paJcamaravaM bhuvi kAkaketu staccArucUtakalikAnikaraikahetu // 6 // anvayaH guro !, vizuddhataram, tava, rUpam, atra, navanave, madIyam, hRdayam, saMkarSate, kAkaketuH, yat, bhuvi, paJcamaravam, rauti, tat, cArucUtakalikAnikaraikahetu // 6 // vRttiH guro ! - saddharmopadezanavicakSaNa ! paramaizvaryavilasitasUricakracakravartin bhagavan !, "gurudharmopadezakaH" iti haimasmaraNAt / vizuddhataram - atizayena vizuddha tathA "dvayovibhajya" ityAdinA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarap pratyayaH / tava - mahAmahimazAlinaH zrImato bhavataH / rUpam - svabhAvaH, saundaryyam, zabdaH, AkAro vaa| "rUpaM svabhAve saundarye nAmage pazuzabdayoH / granthAvRttau nATakAdAvAkAra-zlokayorapi" iti medinI / atra - asmin buddhiviSaye / navanave - navo nUtanazcA'sau navaH stavo navanavastasmiMstathA, vIpsAyAM dvitvavidhAnAd bhUyo bhUyaH stutau vA / madIyam - mama - mallakSaNajanasyedaM tathA, matsambandhItyarthaH / hRdayam - hriyate iti hRdayaM "gaya hRdaya" (uNA0 370) ityanena nipAtyate, antaHkaraNam, "antaHkaraNaM mAnasaM manaH / hacceto hRdayaM cittaM svAntaM gUDhapathoccale" 6/5 // ityabhidhAna-cintAmaNiH / saMkarSate - avabadhnAti AvarjayatIti yAvat / dRSTAntena samarthayati yadrautItyAdi - kAkaketuH - kokilastasya kAkazatrutvAt / bhuvi - loke / yat / paJcamaravam, paJcamaH - paJcatvasaMkhyA pUrako, ravaH zabdaH kUjanaM yatra karmaNi tadyathA syAttathA / rauti - Alapati / tava - paJcamasvarasAhityena kokilakartRkakUjanam / cArucUtakalikAnikaraikahetu - cArurmanoharA yA cUtAnAmAmRtarUNAM kalikA cArucUtakalikA saivaika: pradhAno'dvitIyo hetuH kAraNaM yasmiMstathA / "AmracUto rasAlo'sau sahakAraH", "heturnA kAraNaM bIjaM nidAnaM tvAdikAraNam" ityamaraH / "eko'nyArthe pradhAne ca prathame kevale tathA" iti kozaH / "kalikAkorakaH pumAn" ityamaraH / "cAru hAri ruciraM manoharam" 6/81 // ityabhidhAnacintAmaNiH / suvarNasya vizuddhaH zyAmikAyA vA saMlakSaNamagnAveveti - tatra tasyaiva sAmarthyantadvat madIyahRdayAkarSaNe bhavatAM rUpasyaiva mAhAtmyamityavaseyam / dRSTAntAlaGkAraH / "ced bimbapratibimbatvaM dRSTAntastadalaGkatiH" iti candrAloke tallakSaNasmaraNAt / upamAnopameyavAkyArthaghaTakadharmayoH bimbapratibimbabhAvo dRSTAnta ityavaseyam / bimbapratibimbabhAvApannasAdhAraNadharmAdikaM vAkyArthayorArthamaupamyaM dRSTAnta iti niSkarSaH / vivaraNakArAstu "prativAkyaM vibhinnasyA'pi sAdhAraNadharmasya tulyarUpatayA vAkyArthayorupamAsampAdakatve dRSTAntAlaGkAra iti phalitam" ityAhuH / ekasyA'rthasya zabdadvayenA'bhidhAnaM vastuprativastubhAvaH / dvayorarthayodvirupAdAnaM bimbapratibimbabhAva iti pratAparudrayazobhUSaNe spaSTam // 6 // jJAnAvRti tvadabhidhAnahataM hatAzaM - karmAramastasamayaM vRNute vinAzam / loke durantamakhilaM nihatapracAram sUryAMzubhinnamiva zArvaramandhakAram // 7 // anvayaH astasamayam, tvadabhidhAnahatam, hatAzam, jJAnAvRti, karma, loke, durantam, nihatapracAram, sUryAMzubhinnam, araM, vRNute // 7 // vRttiH astasamayam - astaH kSipraH samayaH siddhAnto yasmAttattathA / "samayaH zapathAcArasiddhAnteSu tathA dhiyi / kriyAkAre ca nirdeze saGkete kAlabhASayoH" iti medinI / tvadabhidhAnahatam - bhavannAmapratApavinAzitam / hatAzam - hatA vinaSTA AzA tRSNA yasya tattathA / "AzAdigatitRSNayoH" iti 29
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ medinI / jJAnAvRti - jJAnasya zruta-darzanAdyAtmakasya AvRtirAvaraNaM pratirodho yasmAttattathA / karma - jJAnAvaraNIyAdyAtmakamaSTavidhatvenA'tiprasiddham / loke - jagati / "syAlloko viSTapaM vizvaM bhuvanaM jagatI jagat" 6/1 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / durantam - duSTo'nto'vasAnaM yasya tattathA, nihatapracAram - nihataH samagraM vinAzitaH pracAraH prasAro vyApakateti yAvadyasya tattAdRzam / sUryAMzubhinnam - sUryyasya divAkarasyAM'zavaH kiraNAni sUryAMzavastaibhinnaM vidAritaM tathA / "kiraNotramayUkhAMzugabhastighRNirazmayaH / bhAnuH karo marIci strI" ityamaraH / akhilam - nivRttaM khilAt zUnyAdityakhilaM samastam / "sarva samastamanyUnaM samagraM sakalaM samam / vizvAzeSAkhaNDa-kRtsnanyakSANi nikhilAkhile" 6/69 // ityabhidhAnacintAmaNiH / zArvaram - zRNAti ceSTAH zarvarI yAminI tasyA idantathA / "nizA nizIthinI rAtriH zarvarI kSaNadA kSapA / triyAmA yAminI bhautI tamI tamA vibhAvarI" 2/55 // ityabhidhAnacintAmaNiH / andhakAram - dhvAntam / "dhvAntaM bhUcchAyAndhakAraM tamasaM samavAndhata:" 2/60 // ityabhidhAnacintAmaNiH / iva - yathA / aram - zIghram, / "laghukSipramaraM drutam" ityamaraH / vinAzam - vidhvaMsam / vRNute - svIkaroti / bimbapratibimbabhAvApanna-sAdhAraNadharmaprayojyopamAlaGkAraH // 7 // itthaM vicAryya vihitaM guNagauravaM te / stotraM satAM hRdayamAvizatISTamante / bhAvastavaiva hi sarojadale sadindu muktAphaladyutimupaiti nanUdabinduH // 8 // anvayaH ittham, vicArya, vihitam, guNagauravam, ante, iSTam, te, stotram, satAm, hRdayam, Avizati, iti, bhAvaH, tvayi, hi, udabinduH, sarojadale, sadindumuktAphaladyutim, upaiti, nanu ||8|| vRttiH ittham - anena pUrvoktaprakAreNa / vicArya - anusandhAya, parizIlyeti yAvat / vihitam - racitam / guNagauravam - guNairmAdhuryyAdibhistribhiH vyaGgyavyaJjakabhAvena zabdArtharasaracanAvRttibhiH / yadyapi vAmanAdibhirAcAryaiH - "zleSaH prasAdaH samatA mAdhuryaM sukumAratA / artha-vyaktirudAratvamojaHkAntisamAdhayaH" itImAn tulyAbhidhAnAn daza zabdaguNAn daza cA'rthaguNAnabhimanyante / teSAM svarUpANi tu zabdAnAM bhinnAnAmapyekatvapratibhAnaprayojakaH saMhitayaikajAtIyavarNavinyAso gADhatvAparaparyAyaH zleSaH 1, gADhatvazaithilAbhyAM vyutkrameNa mizraNaM bandhasya prasAdaH 2, upakramAdAsamApte rItyabhedaH samatA 3, saMyogaparahUsvAtiriktavarNaghaTitatve sati pRthakpadatvaM mAdhuryyam 4, aparuSavarNa-ghaTitatvaM sukumAratA 5, jhagiti pratIyamAnArthAnvayakatvamarthavyaktiH 6 30
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThinavarNaghaTanArUpavikaTatvalakSaNodAratA 7 saMyogaparahasvaprAcuryyarUpagADhatvamojaH 8 avidagdhavaidikAdiprayogayogyAnAM padAnAM parihAreNa prayujyamAneSu padeSu lokottarazobhArUpamaujjvalyaM kAntiH 9 bandhagADhatvazithilatvayoH krameNA'vasthAnaM samAdhiH 10 itIme daza zabdaguNAH / evaM kriyAparamparayA vidagdhaceSTitasya tadasphuTatvasya tadupapAdakayuktezca sAmAnAdhikaraNyarUpa: saMsargaH zleSaH 1 yAvadarthakapadatvarUpamarthavaimalyaM prasAdaH 2 prakramAbhaGgenA'rthaghaTanAtmakavaiSamyaM samatA 3 ekasyA evokterbhaGgyantareNa punaH kathanAtmakamuktivaicitryaM mAdhuryyam 4 akANDe zokadAyitvAbhAvarUpamapAruSyaM sukumAratA 5 * vastuno varNanIyasyA'sAdhAraNakriyArUpayorvarNanamarthavyaktiH 6 cumbanaM dehi me bhArthe ! kAmacANDAlatRptaye" ityAdigrAmyArtha-parihAra udAratA 7 ekasya padArthasya bahubhiH padairabhidhAnam, bahUnAM caikena, tathaikasya vAkyArthasya bahubhirvAkyaibahuvAkyArthasyaikavAkyenA'bhidhAnam, vizeSaNAnAM sAbhiprAyatvaJceti paJcavidhamojaH 8 dIptarasatvaM kAntiH 9 avarNitapUrvo'yamarthaH pUrvavarNitacchAyo veti kaverAlocanaM samAdhiH 10 itIme dazArthaguNAH santIti kathaM guNAnAM tritvamiti zakyate zaGkitum / tathApi - "zleSa: samAdhiraudArya prasAda iti ye punaH / guNAzcirantanairuktA ojasyantarbhavanti te // 1 // mAdhuryavyaJjakatvaM ya-dasamAsasya darzitam / pRthakpadatvaM mAdhurmya, tenaivA'GgIkRtaM punaH // 2 // arthavyakteH prasAdAkhya-guNenaiva parigrahaH / arthavyaktiH padAnAM hi, jhaTityarthasamarpaNam // 3 // grAmyaduHzravatAtyAgAt kAntizca sukumAratA / kvaciddoSastu samatA mArgAbhedasvarUpiNI / anyathoktaguNeSvasya antaHpAto yathAyatham // 4 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti dazAnAM zabdaguNAnAm 'ojaH prasAdo mAdhuryyaM, saukumAryyamudAratA / tadabhAvasya doSatvAt, svIkRtA arthagA guNAH // arthavyaktiH svabhAvoktya - laGkAreNa tathA punaH / sa ca dhvaniguNIbhUta- vyaGgyAbhyAM kAntinAmakaH // zleSo vicitratAmAtramadoSaH, samatAparam / na guNatvaM samAdhezca tena nA'rthaguNAH pRthak // iti dazAnAmarthaguNAnAM cA'ntatastriSvevA'ntarbhAvasambhavAdityAkalanIyam / ante - avasAne, antike vA / "antaM svarUpe nAze nA na strI zeSe'ntike triSu" iti medinI / iSTam - abhimatam, abhilaSitamiti yAvat / te - zrImato bhagavato bhavataH / stotram - stavaH / satAm -sajjanAnAm / hRdayam - antaHkaraNam / Avizati pravizati / sajjanA bhavantaM manasA stuvantIti bhAvaH / eSaH bhAvaH anubhAvaH, prabhAva iti yAvat / tava zrImato bhavata eva / eva - avadhAraNArtha kamavyayam / arthAntaranyAsena punararthamimaM draDhayati - hi sarojadale " ityAdinA / hi - nizcayena / sarojadale kamalapatre / sarvaM vAkyaM sAvadhAraNaM bhavatIti niyamAtkamalapatra evetyarthaH / udabinduH- jalapRSataH, zIkara iti yAvat / sadindumuktAphaladyutim - saccandramauktikakAntim / upaiti - prApnoti / nanu - vAkyAlaGkAre || arthAntaranyAsAlaGkAraH / tattvamuktaM prAk // 8 // - stotreNa kiM tvadabhidhAnata eva navyaM nAnAvidhaM bhavati zaM bhuvi bhavyabhavyam / bhAnuM vinA'pi kiraNairmadhuraM virAJji padmAkareSu jalajAni vikAzabhAJji // 9 // anvayaH stotreNa, kim, tvadabhidhAnataH, eva, bhuvi, bhavyabhavyam, navyam, nAnAvidham, zam, bhavati, bhAnum, vinA'pi, kiraNaiH, virAjJji, jalajAni, padmAkareSu, madhuram, vikAzabhAJji, bhavanti // 9 // - 1 vRtti: stotreNa - stavanena / tatrabhavacchrImatsambandhinetyarthataH / kim ? - kimapi prayojanaM nAstIti bhAvaH / tvadabhidhAnataH tava zrImato bhavataH sUrIzvarasyA'bhidhAnaM nAmadheyantvadabhidhAnantasmAttathA / "pratyayottarapadayozca" iti pANinIyasUtreNa yuSmacchabdasya tvAdezastataH paJcamyantAttasilpratyayaH / eva avadhAraNArthamavyayam, tena cetaravyavacchedaH, nA'nyasmAditi phalitaM bhavati / bhuvi - loke / bhavyabhavyam - bhavikabhavikam, atyantakSemakaramiti yAvat / navyam - navInam, apUrvamiti yAvat / nAnAvidham - anekaprakArakam / zam - kalyANam / bhavati - jAyate / vaidharmyeNa dRSTAntena samarthayati - bhAnuM vinA'pI tyAdinA - bhAnum - bhAti prakAzate jagadasmAditi bhAnuH sUryastantathA / vinA'pi antareNa khalu / 32
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNaiH - marIcibhiH / "kiraNotramayUkhAMzugabhastighRNirazmayaH / bhAnuH karo marIcyastrI" ityamaraH / virAJji - bhrAjamAnAni / jalajAni - kamalAni / padmAkareSu - taDAgeSu / "padmAkarastaDAgo'strI" ityamaraH / madhuram - manoharaM yathA syAttathA / "cAru hAri ruciraM manoharaM valgu kAntamabhirAmabandhure / kAmyaM kanaM kamanIyaM saumyaJca madhuraM priyam" 6/81 // ityAbhidhAnacintAmaNiH / vikAzabhAJji - vikAzaM bhajante iti tathA, savikAzAnIti yAvat / bhavantIti zeSaH / dRSTAntAlaGkAraH / taduktaM kuvalayAnande - "vaidhayeNA'pyayaM dRzyate" "udAhRtaJca kRtaJca garvAbhimukhaM manastvayA, kimanyadevaM nihatAzca no dviSaH / tamAMsi tiSThanti hi tAvadaMzumA-na yAvadAyAtyudayAdrimaulitAm" iti / tatra manogarvAbhimukhIkaraNavairihana nayoraMzumadudayAcalamastakAntagamanatamaHsthityozca yathAkramaM vaidhaye'Na bimbapratibimbabhAva-darzanAditi / / 9 / / he yoginAtha ! bhavatA bhavataH samAnAH sampAditA jagati sUrivarAH pradhAnAH / yuktaM pradIpa iha dIpakamAtanoti . bhUtyA''zritaM ya iha nA''tmasamaM karoti // 10 // anvayaH he yoginAtha ! bhavatA, bhavataH, samAnAH, pradhAnAH, sUrivarAH, jagati, sampAditAH, iha, yaH, nA, Azritam, bhUtyA, Atmasamam, karoti, yuktam, iha, pradIpaH, dIpakam, Atanoti // 10 // vRttiH he yoginAtha ! - yogo'pUrvArthasamprAptizcittavRttinirodho vA'styeSAmiti yogino munayasteSAM nAthaH svAmI yoginAthastadAmantraNe tathA / "yogo'pUrvArthasamprAptau saGgatidhyAnayuktiSu / vapuHsthairye prayoge ca viSkambhAdiSu bheSaje / " iti medinI / "yatIndrasvAminAthAryAH prabhutezvaro vibhuH" 3/23 // ityabhidhAnacintAmaNiH / he-zabdasya saMbodhanArthatvaM "saMbodhane'Gga bho pyATapATa he hai haM ho are'pi re" 6/173 // ityabhidhAnacintAmaNito'vaseyam / bhavatA - tatrabhavatA zrImatA sUrisamrAjA / bhavataH - pUjyasya tava / samAH - sadRzAH / jagati - loke / pradhAnAH - mukhyAH / sUrivarAH - sUrIzvarAH, zrImaddarzanodayanandanavijJAnapadmAmRtalAvaNyakastUrAbhidhAna-prasiddhAnaSTAvAcA--niti yAvat / sampAditAH - kRtAH; lokakalyANakAriyatA vihitA iti yAvat / iha - asmin loke / yaH buddhiviSayaH / nA - manuSyaH puruSa iti yAvat / zritam - Azritam, antevAsinamiti yAvat / bhUtyA - aizvaryeNa zAstrIyAdhyAtmikAdijJAnavijJAnasampattisamRddhyeti yAvat / aNimamahimAdibhiriti yAvat / "aNimA mahimA caiva garimA laghimA tathA / prAptiH prAkAmyamIzitvaM vazitvaJcA'STasiddhayaH // iti // Atmasamam - vinayasAralyaparopakAritvadayAdAkSiNyazamadamajJAnaudAryavizuddhasaMyamAdibhiH svatulyam / karoti - sampAdayati / iha - atra loke / pradIpaH - prakRSTo dIpaH / dIpakam - pradIpam / Atanoti - karoti / yuktam - ucitameveti boddhavyam / nidarzanAlaGkAraH // 10 // 33
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutvA munIndra ! tava meghagabhIravANI mithyAtvadarduragiraM zRNuyAnna prANI / tyaktvA sudhAmadharagAM lavaNaM ca gacchet kSAraM jalaM jalanidherazituM ka icchet // 11 // anvayaH munIndra ! tava, meghagabhIravANIm, zrutvA, prANI, mithyAtvadarduragiram, na, zRNuyAt, kaH adharagAm, sudhAm, tyaktvA, lavaNam, gacchet, ca, jalanidheH, kSAram, jalam azitum icchet ? // 11 // vRtti: munIndra ! - mantAraH zAstranicayatattvAvagantAro munayaH sAdhavaH zramaNA iti yAvat, teSAmindraH zreSThaH prabhuriti yAvad, munIndrastadAmantraNe tathA / " atha* mumukSuH zramaNo yati: / vAcaMyamo yatiH sAdhuranagArI RSirmuniH " 1 / 76 // ityabhidhAnacintAmaNiH / tava - zrImato bhavataH sUrisamrAjaH / meghagabhIra vANIm - meghavad vArivAhavad gabhIrA gambhIrA meghagabhIrA "upamAnAni sAmAnyavacanaiH" iti sUtreNa samAsaH, sA cAsau vANI bhAratI, bhASeti yAvad meghagabhIravANI tAM tathA "brAhmI tu bhAratI bhASA gIrvAgvANI sarasvatI" ityamaraH / zrutvA AkarNya / prANI - cetana: / " prANI tu cetano janmI jantujanyuzarIriNaH" ityamaraH / mithyAtvadarduragiram - mithyAtvaM darzanamoha eva darduro maNDUkastasya gIrvANI mithyAtvadarduragirastAM tathA / " maNDUke harizAlUraplava bhekaplavaGgamAH / varSAbhUH plavagaH zAlurajihvavyaGgadardurA: " 4/420 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / na nahi / zRNuyAt - AkarNayet / vidhyarthaprayogAnmeghagabhIramadhurAM bhavato vANIM vihAya mithyAtvadardurakRtakolAhalo na samyagdarzanalipsunA prANinA zrotavyo'pIti bhAvaH / kaH ko nAma janaH / adharagAm adharoSThagatAm, oSThasaMlagnAmiti yAvat / sudhAm amRtam / pIyUSamamRtaM sudhetyamaraH / tyaktvA - vihAya / lavaNam - lavaNasamudram / gacchet - vrajet / api tu naiva gacchediti bhAva: / ca - punaH / jalanidheH - samudrasya / kSAram - lavaNArdram / jalam salilam / azitum - bhakSitum / icchet - abhilaSet / api tu na ko'pIti bhAvaH / amRtaM vihAya lavaNajalapAnamiva bhavadIya vacanaM vihAyA'nyadIyavacana zravaNamiti nidarzanAlaGkAraH, "vAkyArthayoH sadRzayoraikyAropo nidarzanA" iti candrAloke tallakSaNasmaraNAt / - = dUraM gatA vikRtipoSakarA vihAya tvAM zIlarUpamaNavo'ritaraM pramAya / brahmAtmanastava zarIramarUpamasti yatte samAnamaparaM na hi rUpamasti // 12 // anvayaH vikRtipoSakarAH, aNavaH, zIlarUpam tvAm, aritaram, pramAya, vihAya, dUram, brahmAtmana:, tava, zarIram, arUpam, asti, yat, te, samAnam, aparam rUpam, nahi, asti // 12 // 34 -
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttiH vikRtipoSakarAH - vikRtermAnasikAdivikArasya poSaH poSaNaM paripuSTiriti yAvadvikRtipoSastasya kurvantIti karAH sampAdakAstathA / idamatra tattvam - yadi vikRtipoSaM kurvantItyevaM vigrahavAkyamAzrIyeta tadA "karmaNyam" iti sUtreNA'Npratyaye vikRtipoSakArA ityevaM rUpamApadyeta parantu yadi tAdRzavyutpatau bhavedabhinivezastadA AdityaM pazyatItyAdAvinAnabhidhAnAdaniSTarUpaprasaGge vAraNIya iti samyag jAnanti siddhAntatattvarasikAH / aNavaH - pudgalaparamANavaH / zIlarUpam - zIlena cAritreNa rUpaM saundaryaM yasya sa zIlarUpaH, zIlaM rUpatoM yatra sa vA zIlarUpastaM tathA / "cAritraM caritAcArau cAritracaraNe api / vRttaM zIlaJca" 3/507|| ityabhidhAnacintAmaNiH / "rUpaM svabhAve saundarye" iti medinI / tvAm - zrImantaM tatrabhavantaM nemiguruvaram / aritaram -nijapradhAnazatrum / pramAya - yathArthato vijJAya / (ata eva) vihAya - tyaktvA / dUram - ativiprakRSTam / gatAH - agaman / vikRtipoSakAH paramANavastvAM na prAptA athavA vikRtipoSakaistaistvaM na spRSTa iti bhAvaH / brahmAtmanaH - brahmasvarUpasya / tava - zrImato bhavataH / zarIram - kalevaram / arUpam - anupamitam / asti - vartate / yat - yasmAddheto / te - bhavataH / samAnam - sadRzam / aparam - anyat / rUpam - svarUpam, saundaryamiti yAvat / nahi - n| asti - vartate / anupamitaM bhavatAM zarIraM rUpaJceti bhAvaH // 12 // AsyaM tvadIyamanizaM na jahAti lAsyaM __svAbhAvikaM sphurati tatra sadaiva hAsyam / . pApAtmanAM tava puro vadanaM sajalpaM yad vAsare bhavati pANDupalAzakalpam // 13 // anvayaH tvadIyam, Asyam, anizam, lAsyam, na, jahAti, tatra, sadA, eva, svAbhAvikam, hAsyam, sphurati, yat, tava, puraH, pApAtmanAm sajalpam, vadanam, vAsare, pANDupalAzakalpam, bhavati // 13 // vRttiH tvadIyam - tava zrImato bhavata idantathA, bhavatsambandhIti yAvat / Asyam - asyati kSipati varNamanenetyAsyaM vadanam / "tuNDamAsyaM mukhaM vaktraM lapanaM vadanAnane" 3 / 236 // ityabhidhAnacintAmaNiH / anizam - satatam / "satatAnAratAzrAntasantatAviratAnizam" ityamaraH / lAsyam - nRtyam / "tANDavaM naTanaM nATyaM lAsyaM nRtyaM ca nartanam" ityamaraH / na - nahi / jahAti - tyajati / tatra - bhavadIyavadane / sadA - sarvadA / eva - avadhAraNArtham, tena sadaiva na tu kadAciditi phalitam / svAbhAvikam - svabhAvato nisargAt jAtaM tathA / "syAdrUpaM lakSaNaM bhAvazcA''tmaprakRtirItayaH / sahajo rUpatattvaM ca dharmaH sargo nisargavat" 6 / 12 // ityabhidhAnacintAmaNiH / hAsyam - hAsaH / "vAgaGgAdivikAradarzanajanmA vikAsAkhyo hAsaH" iti rasagaGgAdhare jagannAthaH / atrA''huH - AtmasthaH parasaMsthazcetyasya bhedadvayaM matam / Atmastho draSTurutpanno vibhAvekSaNamAtrataH // 1|| 35
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasantamaparaM dRSTvA vibhAvazcopajAyate / yo'sau hAsyarasastajjaiH parasthaH parikIrtitaH // 2 // uttamAnAM madhyamAnAM nIcAnAmapyasau bhavet / vyavastha: kathitastasya SaDbhedAH santi cA'pare // 3 // smitaM ca hasitaM proktamuttame puruSe budhaiH / bhavedvihasitaM copahasitaM madhyame nare // 4 // nIce'pahasitaM cA'tihasitaM parakIrtitam / ISatphullakapolAbhyAM kaTAkSairapyanulbaNaiH / / 5 / / adRzyadazano hAso madhuraH smitamucyate / vaktranetrakapolaizcedutphullairupalakSitaH // 6 // kiJcillakSitadantazca tadA hasitamiSyate / sazabdaM madhuraM kAyagataM vadanarAgavat / / 7 / / AkuJcitAkSimandraM ca vidurvihasitaM budhAH / nikuJcitAMsazIrSazca jihmadRSTivilokanaH // 8 // utphullanAsiko hAso nAmnopahasitaM matam / asthAnajaH sAzrudRSTirAkampaskandhamUrdhajaH // 9 // zArGgadevena gadito hAso'pahasitAhvayaH / sthUlakarNakaTudhvAno bASpapUraplutekSaNaH // karopagUDhapArzvazca hAso'tihasitaM matam // iti // 10 // tatra - bhavadIyavadane / sadA - sarvadA / eva - avadhAraNArthakamavyayam / svAbhAvikam - naisargikam / hAsyam - hAsaH / sphurati - vilasati / yat - yasmAt / tava - zrImatAM bhavataH / puraH - agre / pApAtmanAm - pApinAm / sajalpam - jalpasahitam, jalponmukhamiti yAvat / vadanam - Asyam / vAsare - divase / pANDupalAzakalpam - vipANDurapalAzasadRzam / bhavati - jAyate // upamAlaGkAraH // 13 / / sattarkalakSaNajinAgamakAvyadaiva vidyAstvayA'vagamitA munayaH sadaiva / ziSyAH samastaviSayeSu carantyatheSTaM kastAnnivArayati saJcarato yatheSTam // 14 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ anvayaH tvayA, sadaiva, sattarkalakSaNajinAgamakAvyadaivavidyAH, avagamitAH, atha, ziSyAH, samasta viSayeSu, iSTam, caranti, yatheSTam, saJcarataH, tAn, kaH, nivArayati // 14 // vRtti: tvayA tatrabhavatA zrImatA sUrIzvareNa bhavatA / sadaiva sarvadA khalu / munayaH sAdhavaH, gRhItabhAgavatadIkSA anagArA iti yAvat / sattarkalakSaNajinAgamakAvyadaivavidyA: - dvandvAnte dvandvAdau vA zrUyamANaM padaM pratyekamabhisambadhyate iti niyamAt satpadasya vidyApadasya sarvatra sambandhAt samIcInatarkavidyAlakSaNavidyA''rhatAgamavidyA - kAvyavidyA - jyotirvidyA ityarthaH / avagamitAH - bodhitAH, adhyApitA iti yAvat / tatra tarkavidyayA tarkamUlAni cArvAka -saugata- sAMkhya- nyAya-vaizeSika- pUrvottaramImAMsArhatadarzanAni gRhyante, lakSaNavidyayA hastyazvapuruSa - strIguruziSyAdilakSaNAni gRhyante, jinAgamavidyayA cA'ntaraGga-bahira GgatayA kalpasUtrottarAdhyayana-sthAnAGgapramukhadvAdazAGgIvidyA grAhyAH, kAvyavidyayA ca kAvyAnuzAsanacchandonuzAsanAdIni dvayAzraya-triSaSTipramukhamahAkAvyAdIni grAhyAni / nanu proktAsu vidyAsu vyAkaraNasyA'nukteH "mukhaM vyAkaraNaM smRtam" ityabhiyuktoktyA pramukhavidyAyA anavagamanAnyUnateti nA''zaGkanIyam, jinAgama 'vidyayA vyAkaraNasyA'pi grahaNasaMbhavAt, kalpasUtrAdau jinendravyAkaraNasyendrasannidhau bhagavaccaramatIrthaMkaravardhamAna-mahAvIrArthamupadiSTatvAcca, ata evA'STavidhavyAkaraNeSu jainendravyAkaraNamadyA'pi loke samupalabhyamAnaM darIdRzyata eveti sudhIbhirvicAryam / atha - anantaram / ziSyAH- zrIdarzanasUrIzvarapramukhA antevaasinH| samastaviSayeSu - samastAH sarve ca viSayA arthAH dezAzca samastaviSayAsteSu tathA / "viSayo gocare deze tathA janapade'pi ca" iti medinI / iSTam - abhimatam / caranti - vicaranti / yatheSTam - kAmam / saJcarataH - saJcaraNazIlAn / tAn - tadIyaziSyAn / kaH ko nAma / nivArayati - pratirodhayati / ko'pi netyarthaH // 14 // - Ajanmano'pi viSaye na dhRtaM prazAntaM svAntaM tvayA svavazato vihitaM nitAntam / zabdAdinA'pyacalitA dRDhatA nu kAcit kiM mandarAdrizikharaM calitaM kadAcit // 15 // anvayaH tvayA, AjanmanaH, api, nitAntam, svavazata:, vihitam, prazAntam, svAntam, viSaye, na, dhRtam, nu, zabdAdinA, api, acalitA, kAcit, dRDhatA, mandarAdrizikharam, kadAcit calitam, kim ? // 15 // - vRttiH tvayA - mahAmahimazAlinA lokaviditAnubhAvena sUricakracakravartinA zrImatA bhavatA / AjanmanaH janmana utpatterA iti vigrahe " AGmaryyAdAbhividhyoH" ityanenA'vyayIbhAvasamAsavikalpapakSe rUpam, sati ca samAse "avyayIbhAvasyA'vyayasaMjJAyAM satyAm avyayAdApsupaH" ityanena supo luki tathA rUpaM na syAdityAkalanIyam / "janurjananajanmAni janirutpattirudbhavaH" ityamaraH / nitAntam - atizayam / 'athA'tizayo bharaH | ativelabhRzAtyarthA'timAtrodgADhanirbharam / tIvraikAntanitAntAni" ityamaraH / svavazataH 44 37
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ - nijaprabhutvataH / "vazA'vandhyAsutAyoSAstrIgavIkariNISu ca / triSvAyatte klIbamAyattatve cecchAprabhutvayoH" iti medinI / vihitam - kRtam / prazAntam - atyanta-nirvRtam / svAntam - hRdayam / "cittaM tu ceto hRdayaM svAntaM hRnmAnasaM manaH" ityamaraH / viSaye - rUparasagandhasparzAtmani / "rUpaM zabdo gandharasasparzAzca viSayA amI" ityamaraH / srakcandanavanitAdiSviti yAvat / na - nahi / dhRtam - sthApitam / nu - vitrke| "nu vitarkApamAnayoH" iti medinI / (bhavataH) kAcit - anirvacanIyA / dRDhatA - Atmikabala zAlitA / "dRDhaH sthUlabalayoH" iti bhagavAn pANiniH / zabdAditaH - zabdapramukhaviSayAt / api - khalu / acalitA - calitA nAstItyarthaH / dRSTAntena samarthayati - kiM mandarAdrityAdinA - mandarAdri zikharam - mandarAcalazRGgam / kadAcit - jAtucit / calitam - pracalitaM kampitamiti yAvat / kim ? api tu naivetyarthaH / dRSTAntAlaGkAraH / "dRSTAntaH punareteSAM sarveSAM pratibimbanam" iti kAvyaprakAze tallakSaNasmaraNAt / sadbuddhivartirabhito hRdayAntarAla gADhAndhakAraharaNapravaNo'karAlaH / snehena zAstrarucinA ruciraM cakAsa ddIpo'parastvamasi nAtha ! jagatprakAzaH // 16 // anvayaH nAtha !, sadbuddhivartiH, abhitaH, hRdayAntarAla gADhAndhakAraharaNapravaNaH, akarAlaH, zAstrarucinA, snehena, ruciram, cakAsat, jagatprakAzaH, aparaH, dIpaH, asi // 16 // vRttiH nAtha ! -nAthatISTe iti nAtha IzitA tadAmantraNe tathA / "yatIndra-svAmInAthArthAH prabhurbhatezvaro vibhuH / Iziteno nAyakAca" 3 / 22 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / sadbuddhivartiH - sadbuddhiH samIcInaprajJaiva vatirdazA yasya sa tathA / abhitaH - samantAt / hRdayAntarAlagADhAndhakAraharaNapravaNaH - hRdayasya manaso'ntarAlamabhyantaraM hRdayAntarAlantatra gADho'tizayito'ndhakAro'jJAnatamastasya haraNe vinAzane pravaNasta tparastathA / akarAlaH - abhayAnakaH / zAstrarucinA - zAstreSu vyAkaraNanyAyArhatAgameSu rucirjJAnAbhilASa: zAstrarucistayA tathA / snehena - tailena / zAstrajJAnAbhilASAtmataileneti vyastarUpakArthaH / ruciram - manoharam / cakAsat - dyotamAnam / cakAsR dIptau ityasmAddhAtoH zatRpratyaye "nA'bhyasnAcchatuH" iti niSedhAt "ugidacAM sarvanAmasthAne'dhAtoH" ityanena numAgamo na bhavatIti vedanIyam / jagatprakAzaH - jagatAM svarga-martya-pAtAlAtmabhuvanAnAM prakAzo yasmAt sa tathA / aparaH - anyaH, prasiddhavilakSaNa iti yAvat / dIpaH - pradIpaH / asi - bhavasi / atra rUpakAlaGkAraH / rUpakam - upameyatAvacchedaka-puraskAreNopameye zabdAnnizcIyamAnamupamAnatAdAtmyaM rUpakam, tadevopaskArakatvaviziSTamalaGkAraH / upameyatAvacchedakapuraskAreNeti vizeSaNAt apahanutibhrAntimadatizayoktinidarzanAyAM nirAsaH, apahanutau svecchayA niSidhyamAnatvAt bhrAntimati ca tajjanakadoSeNaiva 38
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratiSidhyamAnatvAt, atizayoktinidarzanayozca sAdhyAvasAnalakSaNAmUlakatvAt, upameyatAvacchedakasya nAsti puraskAraH / zabdAditi vizeSaNAt "mukhamidaM candraH" iti prAtyakSikAhAryanizcayagocaracandratAdAtmyavyavacchedaH / nizcIyamAnamiti vizeSaNAt saMbhAvanAtmano "nUnaM mukhaM candraH" ityutprekSAyA vyAvRttiH / upamAnopameyavizeSaNAbhyAM sAdRzyalAbhAt "sukhaM manoramA rAmA" ityAdizuddhAropaviSaya tAdAtmyAdhyAsaH, sAdRzyamUlakameva ca rUpakamAmananti / idaM ca rUpakaM sAvayavaM niravayavaM paramparitaJceti tAvatrividham, tatrA''dyaM samastavastuviSayamekadezavivarti ceti dvividham, dvitIyamapi kevalaM mAlArUpakaJceti dvividham / tRtIyaJca zliSTaparamparitaM zuddhaparamparitaJceti dvividhaM sat pratyekaM kevalamAlA rUpatvAbhyAM caturvidham / prakRtapadye samastavastuviSayasAvayavarUpakamavaseyam, paraspara-sApekSaniSpattikANAM rUpakANAM saMghAtaH sAvayavam, tatrA'pi - samastAni vastUnyAropyamANAni zabdopAttAni yatra tat samastavastuviSayamavaganavyamiti zam // 16 // sUryyaH kharaiH karabharairbhuvanaM nihanti na tvAM tathA budhajanA upamAM nayanti / prItiM dadhAsi satataM nanu bhavyakoke sUryotizAyimahimA'si munIndra ! loke // 17 // anvayaH sUryaH, kharaiH, karabharaiH, bhuvanam, nihanti, budhajanAH, tvAm, tathA, upamAm, na, nayanti, nanu, satatam, bhavyakoke, prItim, dadhAsi, munIndra ! loke, sUryotizAyimahimA, asi // 17 // __vRttiH sUryyaH - sarati suvati vA karmasu lokAniti sUryaH "kupyabhidya0" 5 / 1 / 39 // ityAdinA kRnnipAtaH, sUra eva vA sUryo mUrtAditvAdyaH / divAkara ityarthaH / kharaiH - tIkSNaiH / "tigmaM tIkSNaM kharaM tadvavat" ityamarakozaH / karabharaiH - kiraNAtizayaiH / "balihastAMzavaH karAH" ityamaranAnArthaH / "apya thA'tizayo bharaH" ityamaraH / bhuvanam - jagat / "syAlloko viSTapaM vizvaM bhuvanaM jagatI jagat" 6 / 1 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / nihanti - praNihanti / budhajanAH - manISilokAH / tvAm - zrImantaM mRdula svabhAvaM tatrabhavantaM bhavantaM sUrIzvaram / tathA - tena prakAreNa / upamAm - sAdRzyam / sUryasyetyarthataH / na - nahi / nayanti - prApayanti / kharatarakarakaraNakabhuvanatApakatvena sUryyasAdRzyaM na tatrabhavati bhavati budhAH svIkurvanti, mRdusvabhAvatvAdbhavata iti bhAvaH / nanu - nizcayena / satatam - santatam / bhavyakoke - bhavyo bhavika eva kokazcakravAko bhavyakokastasmiMstathA / prItim - harSam / "mutprItiH pramado harSaH pramodAmodasammadAH" ityamaraH / dadhAsi - dhArayasi / kokaprItisampAdakatvena sUryyasAdRzyamabhyupagacchanti budhA bhavantIti bhAvaH / sUryasya koka-prasAdakArakatvaM kavisamayaprasiddham ! kavisamayazcettham - mAlinyaM vyomni pApe yazasi dhavalatA varNyate hAsakIryo raktau ca krodharAgau saridudadhigataM paGkajendIvarAdi / 39
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ toyAdhAre'khile'pi prasarati ca marAlAdikaH pakSisandhau jyotsnA peyA cakorairjaladhara-samaye mAnasaM yAnti haMsAH / / pAdAghAtAdazokaM vikasati bakulaM yoSitAmAsyamadyaiyUnAmaGgeSu hArAH sphuTati ca hRdayaM viprayogasya tApaiH / maurvI rolambamAlA dhanuratha vizikhAH kausumAH puSpaketobhinnaM syAdasya bANairyuvajanahRdayaM strIkaTAkSeNa tadvat / / ahanyambhojaM nizAyAM vikasati kumudaM candrikAzuklapakSe meghadhvAneSu nRtyaM bhavati ca zikhinA nA'pyazoke phalAni / na syAjjAtI vasante na ca kusumaphale gandhasAradrumANAmityAdhunneyamanyat kavisamayagataM satkavInAM prabandhe // iti / munIndra - yogIza / loke - jagati / sUryotizAyi - divAkarAdhikAnubhAvaH / asi - bhavasi / "vyatirekAlaGkAraH / "vyatireko vizeSazcedupamAnopameyayoH" iti candrAlokIya-tallakSaNasmaraNAt // 17 // jyotsnA samagrabhuvane'sti yazaHsvarUpA tvatsaMsthitirna ca kadA'pi budhArirUpA / tvadarzanaM madhurayet kaTukaM nu nimbaM vidyotayajjagadapUrvazazAGkabimbam // 18 // anvayaH samagrabhuvane, (te) yazaHsvarUpA, jyotsnA, asti, tvatsaMsthitiH, kadA'pi, budhArirUpA, na, tvaddarzanam, nimbam, kaTukam, madhurayat, nu, jagat vidyotayat, apUrvazazAGkabimbam, (asti) ||18|| vRttiH samagrabhuvane - samagraM samastaM ca bhuvanaM jagat samagrabhuvanaM tasmiMstathA / "sarvaM samastam nyUna samagraM sakalaM samam / vizvAzeSAkhaNDakRtsnanyakSANi nikhilAkhile" 669 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / (te - zrImato bhavataH), yaza:svarUpA - yazaH kIrtiH svarUpamAkAro yasyAH sA tathA / jyotsnA - kaumudI / "candrikA kaumudI jyotsnA" ityamaraH / asti - vartate / candrasya candrikA tAvanna samagrajagati na vA sarvadA. amAvAsyAdau sarvathA lopadarzanAta bhavatAM ta yazazcandrikA sarvabhavanavyApikA sarvakAlAvacchedena varIvartamAnA cA'stIti bhAvaH / tvatsaMsthitiH - tava bhavataH saMsthitiH svasthAnaM maryAdA vA tathA / "sthitiH striyAmavasthAne maryAdAyAM ca yoSiti" iti medinI / kadA'pi - kasminnapi kAle'pi / budhArirUpA - budha-zAtravalakSaNA / na - nahi / candrasthitibuMdhAtmagrahavirodhinI bhavatastu viduSAmAnukUlyA pAdiketi bhAvaH / tvadarzanam - zrImadbhavatsAkSAtkAraH bhavadIyaM jJAnaM vA / "darzanaM nayanasvapnabuddhi dharmopalabdhiSu / zAstra-darpaNayoH" iti medinI / kaTukam - kaTutvadoSakavalitam / nimbam - sarvatobhadraphalam / madhurayet - madhuratArasaparipUrNaM karoti / "yazca nimbaM parazunA yazcainaM madhusarpiSA / yazcainaM 40
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ gandhamAlAdyaiH sarvasya kaTureva saH" ityabhiyuktoktyA'parivartanIyasvabhAvatAM nayatIti bhAvaH / athavA darzanapadenoktakozabalAdeva zAstraM grAhyantathA cA'nekAntavAdabalato'pi kevalaM na sthitaM nayedapi ca mAdhuryyAdikamityAdyunneyam / nu - vitarke / jagat - lokam / vidyotayat - jJAnena prakAzayat / apUrvazazAGkabimbam - nUtanacandramaNDalam / astIti zeSaH / atrA'pi vyatirekAlaGkAraH / apUrvazazAGka anyadharmasambandhanimittenA'nyasyA'nyasambhAvanamiti bimbamiti sambhAvanAdutprekSApyasti / utprekSA ca kuvalayAnandakAro'ppayyadIkSitaH / rasagaGgAdharakAraH paNDitarAjo jagannAthastu " tadbhinnatvena tadbhAvakatvena vA pramitasya padArthasya ramaNIyatadvRtti - tatsamAnAdhikaraNataddharmasambandhanimittakaM tattvena tadvattvena vA sambhAvanAtmAnamutprekSAM nirUpitavAn // 18 // - samyaktvabIjavapanAtparamAtmabhUte kSetre vaco'mRtapravarSaNataH prasUte / dhAnyaM zivaM salilado'yamasArakamraiH kAryyaM kiyajjaladharairjalabhAranamraiH // 19 // anvayaH ayam saliladaH, samyaktvabIjavapanAt, param, AtmabhUte, kSetre, vaco'mRtapravarSaNataH, dhAnyam, zivam, prasUte, asArakamraiH, jalabhAranamraiH, jaladharaiH kAryyam, kiyat ? // 19 // vRttiH ayam - eSaH, buddhiviSayaH sUricakraMcakravartI / saliladaH - jaladaH, megharUpa iti yAvat / AtmabhUte - AtmarUpe / kSetre - kedAre / " kSetraM zarIre kedAre siddhasthAnakalatrayoH" iti medinI / samyaktvabIjavapanAt - samyaktvaM paramArhatadarzanAnusAritvameva bIjaM kAraNabhUtazAlyAdisamyaktvabIjaM tasya vapanaM - vApaH samyaktvabIjavapanam tasmAttathA / " heturnA kAraNaM bIjaM nidAnaM tvAdikAraNam" ityamaraH / param - anantaram / "paraH zreSThAridUrAnyottare klIbaM tu kevale" iti medinI / vaco'mRtapravarSaNataH vaco dezanAdyAtmakaM vacanamevA'mRtaM pIyUSaM vaco'mRtam, tasya pravarSaNamAsecanaM vaco'mRtapravarSaNantasmAttathA / pIyUSamamRtaM sudhA ityamaraH / zivam - mokSam / "zivo mokSe mahAdeve kIlakagrahayogayoH / bAluke guggulo vede puNDarIkadrume pumAn / sukhakSemajale klIbam" iti medinI / mokSarUpamiti yAvat / dhAnyam sasyam / prasUte - janayati / zrImAn mahAmahimazAlI sUricakracakravartI meghaH kasmizcidbhavyAtmani pUrvaM samyaktvaM gADhaM nidadhAti pazcAt upadezAmRtavarSaNadvAreNa mokSaM prApayatIti bhAvaH / asArakamraiH asArAstucchAzca te kamrAH kamanIyA asArakramAstaistathA / jalabhAranamraiH - jalabhAreNa salilavahanabhAreNa namrA natA jalabhAranamrAstaistathA / jaladharaiH - meghaiH / kAryyam-prayojanam / kiyat - kiMparimANam ? kimapi taiH prayojanaM nAstIti bhAvaH / atra zrImatsUrIzvaradharmikajaladharatAdAtmyAropaM pradhAnaM prati samyaktvA dau bIjAderAropasyA'GgatayA sarveSAmAropyamANAnAM vastUnAM zabdopAttatvena ca "suvimalamauktikatAre dhavalAMzukacandrikAcamatkAre / vadanaparipUrNacandre sundari rAkA'si nA'tra sandehaH" ityAdAviva samasta - 41
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastuviSayaM sAvayavaM rUpakamalaGkAraH / nanu rUpakasya samAsasthale darzanAt dhAnyaM zivamityAdAvasamaste kathaM tatsvIkAra iti cedatrocyate "mukhaM candraH" ityAdau vAkye'pi rUpakasvIkArasya sarvasammatatvAt / nanu rUpakasthale yadi sarvatra sAropalakSaNAyA aGgatvantarhi mukhaM candraH "candra iva mukham" ityubhayatrA'pi candrasadRzAbhinnaM mukhamiti bodhAvailakSaNyAt upamitiH kathaM rUpakasya bheda iti cedatrocyate rUpakasyopamiAta. svarUpasaMvedanAMzamAdAya / vailakSaNye'pi lakSaNAphalIbhUtatAdrUpyasaMvedanamAdAya vailakSaNyaM nirbAdham / tAdrUpyasaMvedanaM ca viSaye mukhAdau viSayatAvacchedakasya candrasadRzamukhatvAdeH sampratyayaH iti zam // 19|| naisargikaM sujanajADyaharaM ciratne __ tejazcakAsti bhagavastava cittaratne / nA'nyatra dRSTamathavA'sti vibhAkare'pi naivaM tu kAcazakale kiraNAkule'pi // 20 // anvayaH bhagavan ! ciratne tava, cittaratne, sujanajADyaharam, naisargikam, tejaH, cakAsti, evam, anyatra, na, dRSTam, athavA, vibhAkare, api, asti, kiraNAkule, kAcazakale, api, na // 20 // vRttiH bhagavan ! - SaDvidhaizvaryazAlin sUricakracakravartin / ciratne - ciratnane, sanAtane iti yAvat / tava - zrImato bhavataH / cittaratne - cittaM mAnasameva ratnaM cittaratnantasmiMstathA / sujanajADyaharam - suSTha zobhanazcA'sau jano lokastasya jADyaM jaDatvamajJAnamiti yAvat tasya haraM nivArakaM sujanajADyaharaM taM tathA / naisargikam - svAbhAvikam / tejaH jyotiH, prakAza iti yAvat / cakAste - dyotate / evam - ittham tam, teja iti yAvat, anyatra - bhavadIyacittaratnAdatiriktasthale kutrA'pi / na - nahi / dRSTam - avalokitam, kenA'pi pratyakSIkRtamiti yAvat / astIti zeSaH / athavA - pakSAntare / vibhAkare - sUrye / api - sambhAvanAyAm / "api saMbhAvanApraznazaGkAgarhAsamuccaye" iti medinI / asti - vartate / tu - kintu / kiraNAkule - kiraNai razmibhirAkulaM vyAptaM kiraNAkulaM - tsmiNstthaa| "kiraNosramayUkhAMzugabhastighRNirazmayaH" ityamaraH / api - khalu / kAcazakale - kAcakhaNDe / api - khalu / na - nahi / astIti bhAvaH // 20 // saMsAravArinidhijAtadurantadoSaM ___ hatvA sadA''caritamatra sadAtmapoSam / jainaM vacastava tathA lasadantare'pi kazcinmano harati nA'tha bhavAntare'pi // 21 // anvayaH saMsAravArinidhijAtadurantadoSam, hRtvA, sadA, Acaritam, sat, AtmapoSam, tava, jainam, vacaH, antare, api, tathA, alasat, (yathA) bhavAntare, api, kazcit, nA, manaH, na, harati // 21 // 42
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 vRtti: saMsAravArinidhijAtadurantadoSam - vAriNI jalAni nidhIyante sthApyante'sminniti vArinidhiH samudraH, saMsAro bhavo janmamaraNaparamparaiva vA vArinidhiH samudraH saMsAravArinidhistasmAjjAta utpanno duranto duSpariNAmazcA'sau doSo dUSaNaM saMsAravArinidhijAtadurantadoSastantathA / hRtvA - vinAzya / sadA sarvadA / Acaritam - AcAraviSayIkRtam sat / AtmapoSam - AtmasampradAnakaparipoSadAyakam / tava - zrImato bhavata: sUrIzvarasya / jainam - jinAnAM zrImadAdidevapramukhacaturviMzatitIrthakRtAmidaM jainam / vacaH - dezanAtmakaM vacanam / antare - Atmani / 'antaramavakAzAvadhiparidhAnAntardhibhedatAdarthye / chidrAtmIyavinAbahirava saramamadhye'ntarAtmani ca" ityamaraH api - khalu / tathA tena prakAreNa / alasat - azobhat / (yathA) yena prakAreNa, bhavAntare - lokAntare, paraloke iti yAvat / vastutastu bhavAntare ityasya janmAntare ityevamartho vidheyaH, tathaiva prastutopayogAt " bhavaH kSemezasaMsAre satAyAM prAptijanmanoH" iti medinI / api - khalu / kazcit - ko'pi / nA - puruSaH / manaH - svIyamantaHkaraNam / na nahi / harati - corayati, dUrIkarotIti yAvat, jainAgamasambandhi bhavadIyaM tathAvidhaM vyAkhyAnakAlikaM zAntarasapravAhAnvitaM kaThinAtikaThinacetovidrAvakaM janmAntarIyanijavRttAntasmArakaM bhavati yathA lokaH - kA kathA'sya janmana: ? parasmin janmanyapi bhavadAjJAvazavartI bhavitukAmo bhavatIti bhAvaH / saMsAre vArinidhitvAropAd rUpakamalaGkAraH / tacca rUpakaM prakRte niraGgamavaseyam / yatra pradhAnasya kasyacidAropasya poSaNArthamanyAnye AropAH saMbhavanti tatraiva rUpakasya sAGgatvasvIkArAt prakRte cA'nyeSAmAropANAmabhAvAnniraGgatvaM sphuTamevetyavaseyam // 21 // > zrImadyazovijayavAcakamukhyagranthAn vizve tavaiva pratibhA kRtavatyakanthAn / AzAH parAH prasavate paramarkamAlaM prAcyeva dig janayati sphuradaMzujAlam // 22 // - anvayaH tava, eva, pratibhA, loke, zrImadyazovijayavAcakamukhyagranthAn, akanthAn, kRtavatI, parAH, AzAH, prasavate, param, sphuradaMzujAlam, arkamAlam, prAcI, eva, dig, janayati // 22 // vRttiH tava - vividhavidyAvidyotamAnamAnasasyA''cAryyavRndapurandarasya bhavataH / eva - avadhAraNArthakamavyayam, tena nA'nyasya kasyacidityetatkalitaM bhavati / pratibhA - navanavonmeSazAlinI prajJA / "prajJAnavanavonmeSazAlinI pratibhA matA" ityabhiyuktokteH / yA kila kAvyakAraNatayA dhvanikArazrImadAnandavardhanAcAryyAbhinavaguptamammaTavizvanAthAppayyadIkSitapaNDitarAjajagannAthapramukhaiH kAvyatattvArthaparipakvavAsanAvadbhirvidvadbhirvyavasthApitA'stIti / idamatra tattvam - "zaktirnipuNatA loka-kAvyazAstrAdya vekSaNAt / kAvyajJazikSayA'bhyAsa iti hetustadudbhave" iti kArikayA sammIlitasyeva pratibhAparaparyyAyazakti nipuNatAbhyAsaitattritayasya kAvyakAraNatvaM na tu kevalAyAH pratibhAyAH ata eva " iti hetustadudbhave" ityatraikavacanamapi saGgacchate tathApi paNDitarAjaiH pratibhAyA eva kevalAyAH kAvyakAraNatvena svIkArAnna 43
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko'pi virodhaH samApatatIti, tathAhi - tasya ca kAraNaM kavigatA kevalA pratibhA / sA ca kAvyaghaTanAnukUlA zabdArthopasthitiH / tadgatapratibhAtvaM kAvyakAraNatAvacchedakatayA siddhe jAtivizeSa upAdhirUpaM vA'khaNDam / tasyAzca hetuH kvaciddevatA mahApuruSaprasAdAdijanyamadRSTam, kvacicca vilakSaNavyutpattikAvyakaraNAbhyAso na tu trayameva, bAlAdaistau vinA'pi kevalamahApuruSaprasAdAdapi pratibhotpatteriti / loke - jagati / "lokastu bhuvane jane" ityamaraH "syAlloko viSTapaM vizvaM bhuvanaM jagatI jagat" 6 / 1 // ityabhidhAnacintAmaNizca / zrImadyazovijayavAcakamukhyagranthAn - zrImadyazovijayavAcako mukhyaH pradhAnaM yeSAM te zrImadyazovijaya vAcakamukhyAsteSAM granthAH zrImahAvIrastutyaparanAmakakhaNDanakhaNDakhAdyAdayaH zrImadyazovijayavAcakamukhya granthAstAstathA / akanthAn - akaccarAn, saMgRhya lakSaNA'pi mudrAbhirekaikaM patraM saMskRtya mudrApayitvA kRtArthamiti yAvat / kRtavatI - akarot / viSayamimaM dRSTAntena samarthayati "AzAH parAH" ityAdinA / parA: - pUrvabhinnAH pazcimAdayaH / AzA - dizaH / AzA digatitRSNagayo: iti medinI / param - kevalam / "paraH zreSThAridUrAnyottare klIbaM tu kevale" iti medinI / prasavate - utpAdayanti / kazciditi zeSaH / sphuradaMzujAlam - samullasitakiraNakarambitam / arkamAlam - sUryam, prAcI - pUrvA / eva - avadhAraNe / dik - dizA / janayati - samutpAdayati / yathA satyAmapyanyasyAmAzAyAM sphuradaMzujAlaM sUryaM prAcyeva janayati tathaiva satyAmapyanyadIyAyAM pratibhAyAM bhavatAM pratibhaiva zrImadyazovijayaprabhRtyamudritacchinnaprAyAn granthAn saphlayati smeti nidarzanAlaGkAraH / abhavadvastusambandhI upamAparikalpakaH nidarzanA iti tadIyalakSaNasmaraNAt // 22 // saddarzanAvikalaciccaraNAni tAni mArgo'yameva nanu pAragatoditAni / udghoSitaM nu bhavatA'pi bhavasya manthA nA'nyaH zivaH zivapadasya munIndra ! panthAH // 23 // anvayaH pAragatoditAni, tAni saddarzanAvikalaciccaraNAni, ayam, eva, mArgaH, nanu, munIndra ! bhavatA, api, bhavasya, manthAH, anyaH, zivapadasya, panthAH, na, (iti) udghoSitam, nu // 23|| vRttiH pAragatoditAni - saMsArasya ye pAraM paryantaM gatAH pAragatAstIrthaGkarAH zrImadRSabhadevapramukhAstai ruditAni tripadyopadiSTAni pAragatoditAni / "arhan jinaH pAragatastrikAlavit kSINASTakarmA parameSThyadhIzvaraH / zambhuH svayambhUrbhagavAn jagatprabhustIrthaMkaraH 1 / 24 // ityabhidhAnacintAmaNiH / tAni - prasiddhAni / saddarzanAvikalaMciccaraNAni - darzanAni cA'vikalacitaH pUrNajJAnAni ca caraNAni caritrANi ca darzanAvikalaciccaraNAni, santi samIcInAni ca tAni darzanAvikalaciccaraNAni saddarzanAvikalaciccaraNAni / "samyag-darzana-jJAnacAritrANi mokSamArgaH" iti tattvArthasUtram / "caritraM caritA-cArau cAritracaraNe api" / 3 / 507 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / ayam - eSaH / eva - avadhAraNArthakamavyayam / mArgaH - panthAH, 44
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ paddhatiriti yAvat / "padavyekapadI padyA paddhatirvartma vrtnii| ayanaM saraNirmArgo'dhvA panthA nigamaH satiH" 4 / 49 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / nanu - nizcayena / munIndra - yoginAtha ! sUricakracakravartin ! bhavatA - tatrabhavatA zrImatA tvayA / api - khalu / bhavasya saMsArasya janmamaraNaparamparAyA vA manthA viloDakaH vidhvaMsaka iti yAvat / anyaH - samyagjJAnadarzanacAritrAtiriktaH / zivapadasya - zivasya mokSasya zivaM sukhakaraM vA padamAspadaM sthAnamiti yAvat zivapadam tasya tthaa| "padaM zabde ca vAkye ca vyavasAyapradezayoH / pAdataccihnayoH sthAnatrANayoraGkavastunoH // zlokapAde'pi ca klIbaM pulliGgaH kiraNe punaH" iti medinii| panthAH - mArgaH / na - nahi / (iti) udghoSitam - prakAzitam / jJAnadarzanacAritrANi vinA kathamapi kenA'pi bhavikenA'pi mokSapadaM na prAptuM zakyate iti yatra tatrA'nekazaH zrImadbhirvyAkhyAnAvasare zrAvakAH sambodhya bhujotkSepaM pratibodhitA iti bhavanta eva nitAntameteSAM mokSamArgopadezakatvena hitaiSiNo nA'nye tAdRzAH kecana babhUvaturiti tAtparyyArthaH / yadyapi prakRtipuruSavivekajJAnAnmokSaH brahma-sAkSAtkArAnmokSaH, ityAdi taistairaparairmokSamArgaH pradarzitastathA'pi sarvajJa-darzanAnusAraM teSAM pUrvapakSAH kSapitA bhavadbhiriti na doSazaGkAlezakalaGkaNikA'pIti sudhIbhiraparokSam // 23 / / vyAkhyAnabhUrativizAlatarA yadIyaM __syAt zrotumAtmahitakRd vacanaM tvdiiym| . kIrNA''gataiH smjnaistdihollsnto| jJAnasvarUpamamalaM pravadanti santaH // 24 // ___ anvayaH jJAnasvarUpam, amalam, AtmahitakRt, tvadIyam, vacanam, zrotum, Agatai, samajanaiH, kIrNA, iyam, vyAkhyAnabhUH, yadi, ativizAlatarA, syAt, tat, iha, ullasantaH, santaH, pravadanti // 24 // vRttiH jJAnasvarUpam - jJAnaM mokSopayogi bodhaH svarUpaM svabhAvo yasya tattathA / amalam - nirmalam, padapadAMzavAkyArtharasAlapaJcavidhadoSavivarjitaM kAvyamayamiti yAvat / yadyapyeteSAmuddezyapratItivighAtakAnAmuktAnAM paJcavidhAnAmapi doSANAM kAvyadoSatayA kAvya eva heyatvena tadIyavacane teSAM heyatvAbhAvena tAdRzadoSarAhityaM na prayojakamiti pratibhAti tathApi satpratibhAvatAM mahAkavInAM sUrIzvarANAM vacanasya gadyapadyAnyatarakAvyAtmatvena tatrA'pi tAdRzadoSANAM zAntarasApakarSakatayA heyatvamiti / AtmahitakRt - AtmopakAraparAyaNam / tvadIyam - bhavatsambandhi / vacanam - upadezAtmakavacaH / "vyAhAra uktirlapitaM bhASitaM vacanaM vacaH" ityamarakozaH / zrotum - sAdaramAkarNitum / AgataiH - samAyAtaiH / samajanaiH - samatAzobhitalokaiH, athavA samazabdasya sarvapa-yatvena same sarve ca te janA lokAH samajanAstaistathA / "sarvaM samagramanyUnaM samagraM sakalaM samam" 669 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / kIrNA - vyAptA / iyam - pratyakSadRzyA / vyAkhyAnabhUH - vyAkhyAnasthAnam, vyAkhyAnazAlAyAM tAtparyyam, tasyA api vyAkhyAnasthAnatvAnapAyAt, bhUzabdasya pRthivIvAcakatvena sthAnavAcakatvaM nAstIti na bhramitavyam, bhUH 45
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ tayA / aura sthAnamAtre kathitA dharaNyAmapi yoSiti" iti medinIkoSAt sthAnavAcakatvAnapAyAditi / yadi - cet / ativizAlatarA - atyantamahattarA / syAta - bhaveta / tata - tathA / iha - asmilloke / santaH - sajjanAH / pravadanti - nigadanti / kadAcit kaJcid grAmaM vihRtya prApte sUrIzvare tadIyaM vyAkhyAnamamRtAyamAnamANitumAgatairlokairvizAlAyAmapi vyAkhyAnazAlAyAmAmUlacUla paripUrNAyAM satyAM pazcAdAgatAnAM janAnAM pravezakAThinyaM vicintya tatratyaiH pradhAnajainaiH sabhAyAmeva prastAvo'yaM sthApito yat yadIyaM vyAkhyAnazAlA 'tivizAlatarA syAttadA sameSAmAgatAnAM janAnAM vyAkhyAnazravaNAd bhavenmano'bhilASapUrtiriti sUcitamanena zabdasandarbheNeti // 24 // durgatyabhAvakaraNAnnarakAntako'si ko modakArakatayA tu kumodako'si durdAntakAmadamanAnnu balindamo'si vyaktaM tvameva bhagavan ! puruSottamo'si // 25 // __ anvayaH bhagavan ! tvam, eva, durgatyabhAvakaraNAt, narakAntakaH, asi, tu, kau, modakArakatayA, kumodakaH, asi, nu, durdAntakAmadamanAt, balindamaH, asi, (ata eva) vyaktam, (tvameva) puruSottamaH, asi // 25 / / vRttiH bhagavan - zrIvIryecchAjJAnavairAgyakIrtimAhAtmaizvaryayatnadharmamokSazAlin sUrIzvara ! "bhagaM zrIyonivIyecchAjJAnavairAgyakIrtiSu / mAhAtmyaizvaryyayatneSu dharme mokSe" iti medinI / tvam - zrImAn tatrabhavAn, bhavAn / eva avadhAraNArthamavyayam / idamatra tattvam - evakArasyA'rthatrayam / yaduktam - "ayoga manyayogaM ca atyantAyogameva ca / vyavacchinatti dharmasya evakArastridhA mataH" iti / ayamarthaH - yatra vizeSaNAnvita evakArastatra vizeSye vizeSaNasyA'sambandharUpamayogaM niSedhati, yathA sama evA'yamityatra samasya vizeSaNatvena tadanvitenaivakAreNedamarthe vizeSye samatvAyogaM vyavacchindan asya samatvaM niyamayati, yatra punarvizeSyagata evakArastatra vizeSyetarasmin vizeSaNIbhUtadharmasambandhaM vArayati yathA ayameva sama ityatraitadbhine samatvasambandhaM vArayan asmin samatvaM niyamayati / ubhayarUpaiveyaM samyak prtiitirvdhaarnntyaa| yatra tu kriyAnvita evakArastatrA'tyantaH sarvadA yo'yogaH sambandhAbhAvastasya niSedhakaH, tatkriyAzraye kutracidapi sambandhabodhaka iti tu phalito'rthaH, yathA "nIlaM kamalaM bhavatyeva" iti, atra hi na sakale kamale nIlatvaM niyamyate nA'pyakamale'nIlatvam, api tu yasmin kasminnapi kamale nIlatvasambandha iti / durgatyabhAvakaraNAt - narakAbhAvasampAdanAt / narakAntakaH - narakasya nirayasya antako vinAzakastathA, ata eva narakAntakatvAt puruSottamarUpa iti bhAvaH, "viSNurnArAyaNaH kRSNo vaikuNTho viSTara zravAH / purANapuruSo yajJapuruSo narakAntakaH" ityamarakozaH / asi - bhavasi / kau - pRthivyAm / "gotrA kuH pRthivI pRthvI kSmAvanirmedinI mahI"tyamaraH / modakArakatayA - sammadAvahatayA / kumodakaH / asi / nu - vitrke| durdAntakAmadamanAt - durdAnto durdamanIyo yaH kAmaH kandarpastasya damanaM daNDo durdAntakAmadamanantasmAttathA / 46
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ balindamaH / asi - bhavasi / (ata eva) vyaktam - prakaTam / (tvameva) puruSottamaH - puruSazreSThaH, viSNurUpa iti bhAvaH / atrollekhAlaGkAraH / "ekasya vastuno nimittavazAdyadanekairgrahItRbhiranekaprakArakaM grahaNaM tadullekhaH" iti rasagaGgAdhare paNDitarAjo jagannAthaH / atra lakSaNe "adharaM bimbamAjJAya mukhamabjaM ca tanvi ! te / kIrAzca caJcarIkAzca vindanti paramAM mudam" iti padye kIracaJcarIkAbhyAmadharavadanayobimbatvena padmatvena ca grahaNe bhrAntirUpe'tiprasaGgavAraNAyaikasya vastuna iti, "dharmasyA''tmA bhAgadheyaM kSamAyAH" ityAdimAlArUpake'tiprasaGgavAraNAyA'nekairgrahItRbhirityavivakSitabahutvakaM grahaNavizeSaNam iti // 25 / / adyA'pi tatsmRtipathaM na jahAti sUktaM bhaktyA tvayA jinavaraM praNipatya sUktam / tubhyaM namastrijagataH paritoSaNAya tubhyaM namo jina ! bhavodadhizoSaNAya // 26 // anvayaH tvayA, jinavaram, praNipatya, sUktam, tat, sUktam, adyApi, smRtipatham, na, jahAti, "jina !, trijagataH, paritoSaNAya, tubhyam, namaH, bhavodadhizoSaNAya, tubhyam, namaH" // 26 / / * vRttiH tvayA - jJAnadarzanacAritrAtmaratnatritayArAdhakena nijajananapavitrIkRtadharitrItalena rakSitavasudhAtalena zrImatA tatrabhavatA bhavatA / jinavaram - jinezvaraM devAdhidevam / praNipatya - praNamya / sUktam - su - suSTha uktaM gaditaM tathA / tat - anubhUtapUrvam / sUktam - stutipadyam / adyA'pi - adhunA khalu yAvadidAnImiti yAvat, avyayAnAmanekArthatvAt / smRtipatham - smaraNasaraNim / smRteH panthA iti vigrahe SaSThItatpuruSasamAsottaram "Rk-pU-pathyapo't 6 / 3 / 76" ityanena samAsAnto'tpratyayaH athavA "bATaH pathazca mArgazce" ti trikANDazeSakoze'kArAntapathazabdopalabdheH smRteH pathaH smRtipathastaM tathetyavaseyam / na - nahi / jahAti - tyajati / kIdRzaM kisvarUpaM vA sUktamityAkAGkSAbhyAmuttarArddhamAha - "tubhyaM namastrijagataH" ityAdinA, jina - vijitarAgadveSAdidevAdhideva ! trijagataH - trayANAM jagatAM lokAnAM samAhArastrijagat tasya tathA, svargamartyapAtAlAtmabhuvanatritayasyetyarthaH / paritoSaNAya - pari sarvatobhAvena toSaNaM santoSapradAnam, paritoSaNantasmai tathA / tubhyam - zrImate tatrabhavate bhavate / namaH - namaskAraH, namovAda iti yAvat / "namaH svastisvAhAsvadhA'laMvaSaDyogAcca" ityanena namaHzabdayoge caturthI draSTavyA / svAvadhikotkRSTatva prakArakajJAnAnukUlavyApAro namdhAtvartho'vaseyaH / bhavodadhizoSaNAya - bhavaH saMsAro - janmaparamparA vodadhiH - samudro bhavodadhistasya zoSaNaM vinAzanaM bhavodadhizoSaNantasmai tathA / tubhyaM - zrImate cAritracUDAmaNaye sUricakracakravartine bhavate / namaH - namovAdaH / astviti zeSaH / atra smaraNArthapratIte: smaraNAlaGkAra iti na bhramitavyam - "sAdRzyajJAnobuddhasaMskAraprayojyaM smaraNaM smaraNAlaGkAraH" iti rasagaGgAdharollikhitatadalaGkAralakSaNataH smaraNasya sAdRzyamUlakatve nidarzanAdivadalaGkAratvam, tasyA'bhAve vyaGgyatAyA'bhAvaH, tayorabhAve vastumAtramiti draSTavyam // 26 // 47
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkSAGganAM viratitaH pariNIya prItyA . tAmeva cAru ramayasyanizaM surItyA / rAgaGgatarastaralalocanayekSito'pi / svapnAntare'pi na kadAcidapIkSito'si // 27 // . anvayaH viratitaH, dIkSAGganAm, pariNIya, prItyA, surItyA, tAm, eva, cAru, anizam, ramayasi, taralalocanayA, IkSitaH, api, rAgaGgataH, svapnAntare, api, kadAcit, api, na, IkSitaH, asi // 27 // vRttiH viratitaH - viziSTA ratI rAgo'dhyAtmapremAnubandho viratistasyAstathA / "ratiH strIsmaradAreSu rAge surataguhyayoH" iti medinI / dIkSAGganAm - dIkSA bhAgavatI dIkSaivA'GganA viziSTaramaNI, prazastAnyaGgAni zarIrAvayavA asyA iti dIkSAGganA tAntathA / tathAhi viziSTaramaNInirUpaNe'maraH "vizeSAstvaGganA bhIruH kAminI vAmalocanA / pramadA mAninI kAntA lalanA ca nitambinI / sundarI ramaNI rAmA kopanA saiva bhAminI / varArohA mattakAzinyuttamA varavarNinI" iti / pariNIya - udvAhya / prItyA - premNA / surItyA - suSTha zobhanA cA'sau rItiH paripAlanaprakAro nItiriti yAvat surItistayA tathA / tAm -- buddhiviSayI bhUtatvena prasiddhAM dIkSAGganAm / eva - avadhAraNe / na tvanyAM laukikIM kAJcaneti phalim / cAru - ramaNIyaM yathA syAttathA / anizam - satatam / ramayasi - krIDayasi / taralalocanayA - tarale caJcale locane netre yasyAH sA cArulocanA magazAvakanetreti yAvat tAntathA / "atha caJcalam / taralaM kampanaM kampraM pariplavacalAcale / caTulaM capalaM lolaM calaM pAriplavAsthire" 6 / 91 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / IkSitaH - sakaTAkSamavalokitaH / api - sambhAvanAyAm / svapnAntare - svapnasya svApasyA'ntaraM madhyaM svapnAntara-stasmiMstathA / api - khalu / rAgaGgataH - anurAgaM prApta: / "rAgo'nurAge klezAdau mAtsarye lohitAdiSu" iti zAzvataH / kadAcit - jAtucit / api - khalu / na - nahi / IkSitaH - dRSTaH / asi - bhavasi / vAmalocanAsu zrImantaM bhavantamavalokyaiva rAgamadhigatAsu sakaTAkSaM vilokamAnAsu satISvapi zrImantaH kamalapatra-vanirlipta evA'bhavanniti bhAvaH / atra dIkSAyAmaGganAtvAropAdrUpakamalaGkAraH / tacca kavigatasUrIzvaraviSaya-karatyAkhyabhAvasya pradhAnatayA dhvanitvAspadasya poSakatayA'laGkAratvabhAjanamapRthagyatnanirvartyatvAt / tasmizca sUrIzvaragatadIkSAGganAviSayakarateraGgatayA prAyo'laGkAratA'vaseyA, tathA coktaM dhvanyAloke zrImadAnanda-vardhanAcAyryaiH "pradhAne'nyatamavAkyArthe yatrA'Ggantu rasAdayaH / kAvye tasminnAlaGkAro rasAdiriti me matiH" iti / tathA coktaM kuvalayAnande'ppayyadIkSitaiH - "rasabhAvatadAbhAsabhAvazAntinibandhanAH / catvAro rasavatpreya Urjasvi ca samAhitam // bhAvasya codayaH sandhiH zabalatvamiti trayaH / " iti // 27 // 48
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirlocakezacayacakragataM suhAsaM tejasvitaptatapanIyataraprabhAvam / AsyaM tvadIyamatulaM vilasatyanati bimbaM raveriva payodharapArzvavati // 28 // anvayaH nirlocakezacayacakragatam, suhAsam, tejasvi, taptatapanIyataraprabhAvam, atulam, anarti, tvadIyam, Asyam, payodharapArzvavati, raveH bimbam, iva, vilasati // 28 // vRttiH nirlocakezacayacakragatam - locAlluJcanAnnirgatA nirlocA - locavirahitAste ca te kezacayAH kuntalasamUhA nirlocakezacayAsteSAM cakraM nAmaikadeze nAmagrahaNAt - cakravAlaM maNDalam, tadgataM prAptantathA / "cakravAlaM tu maNDalam" ityamaraH / vastustu nirlocakezacayamadhyagatamityayaM pAThaH samIcIna: pratibhAti, cakrazabdasyA'bhidheyeSu "cakra: koke pumAn klIbaM vraje sainyarathAGgayoH / rASTre dambhAntare kumbhakAropakaraNAstrayoH // jalAvarte" ityanekArthakozanirdiSTeSu kutrA'pyarthasaGgaterabhAvAdityanusandheyam / suhAsam - sundarahAsakalitam / tejasvi - prazastaM tejo jyotirastyasminniti tathA / "bhUmanindAprazaMsAsu nityayoge'tizAyane / sambandhe'sti vivakSAyAM bhavanti matubAdayaH" ityabhiyuktoktyA prazaMsAyAmapi matubarthapratyayavidhAnAt / "tejo dIptau prabhAve ca syAt parAkrama-retasoH" iti medinI / taptatapanIyatara prabhAvam - 'sutaptakAJcanAdhikapratApam / "alpAntaram" iti pANininirdezAttAratamyavivakSAyAmapi tarapratyayavidhAnadarzanAtkathaM dravyavAcizabdAt taraditi zaGkA nirastA veditvyaa| "kaladhautalohottamAvahitabIjAnyapi gAruDaM gairikajAtarUpe / tapanIyacAmIkaracandrabharmA'rjunaniSkakArtasvarakarburANi" 4 / 110 // itybhidhaancintaamnniH| atulam - nAsti tulopamA yasya tattathA nirupamamiti yAvat / anati - nAstyatiH pIDA duHkhaM vA yasmAt tAdRzaM tathA, yad dRSTvA janAnAmAdhyAtmikAdhidaivatAdhibhautikaduHkhAni nivartante iti bhAvaH / "atiH pIDAdhanuSkoTyoH" iti kozaH / tvadIyam - bhavadIyam / Asyam - vadanam / payodharapArzvavarti - payaso jalasya dharo dhArakaH payodharo - meghastasya pAzrvaM samIpaM payodharapArzvantamavartata iti tathA / "payodharaH kozakAre nArikele stane'pi ca / kazerumeghayoH puMsi" iti medinii| "pArvaM samIpaM savidhaM sasImAbhyAzaM savezAntikasannikarSaH / sadezamabhyagrasanIDasannidhAnAnyupAntaM nikaTopakaNThe" 6 / 86 // ityabhidhAnacintAmaNiH / raveH - sUryasya / bimbam - maNDalam / iva - yathA / vilasati - zobhate / atra bimbapratibimbabhAvApannasAdhAraNadharmakopamAlaGkAraH tathA coktaM rasagaGgAdhare - "itazcA'nye'pi prabhedAH kuzAgradhiSaNaiH svayamudbhAvanIyAH / tatra kvacidanugAmyeva dharmaH, kvacicca kevalaM bimbapratibimbabhAvamApannaH / kvacidubhayam / kvacidvastu-prativastubhAvena karAmbitaM bimbapratibimbabhAvam / kvacidasannapyupacArataH / kvacicca kevalazabdAtmakaH" iti // 28 // 49
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ janmAbhiSekasamaye kanakAdrizRGge kI vibhAti jinabimbamamartyabhRGge / bimbaM sucAru bhavatopamitaM sadazme tuGgodayAdrizirasIva sahastrarazmeH // 29 // anvayaH janmAbhiSekasamaye, kanakAdrizRGge, amartyabhRGge, jinabimbam kIdRk, vibhAti, (iti prazne) sadazme, tuGgodayAdrizirasi, sahasrarazmeH, sucAru, bimbam iva bhavatA, upamitam // 29 // - vRttiH janmAbhiSekasamaye caramatIrthakRto bhagavato mahAvIrasya devendrakRtajanmAbhiSekakAle / kanakAdrizRGge - kanakamayaH suvarNaghaTitazcA'sAvadriH zailaH kanakAdriH sumeruH, tasya zRGgaM zikharantaM tathA / amartyabhRGge - amartyA devA bhRGgA bhramarA iva yatra tatra tathA / jinabimbam - jinasya tIrthakRtazcaramasya bhagavato mahAvIrasya bimbaM pratibimbaM jinabimbam / kIdRk- kimAtmakam / vibhAti zobhate / iti kenacidvihite prazne / bhavatA tatrabhavatA'malapratibhAvatA zrImatA / sadazme san zobhano'zmo grAvA pASANa iti yAvat yasmiMstasmiMstathA / akArAntasyA'pyazmazabdasya darzanAt / tuGgodayAdrizirasi * udayasyA''virbhAvasyA'driH parvata udayAdristasya ziraH zikharamudayAdriziraH, tuGgamudayAdrizirastuGgodayAdrizirastasmiMstathA / "tuGgamuccamunnatamuddharam / prAMzUcchritamudagraM ca " 6 | 64 // ityabhidhAnacintAmaNiH | sucAru - atyantaramaNIyam / bimbam - maNDalam / "bimbo'strI maNDalaM triSu" ityamarakozaH / iva * yathA / upamitam - tulitam / upamAlaGkAraH / upamAnopameyagatadharmANAM bhede sAdharmyAbhAve kathamupamA ? sAdRzyasya sAdharmyaprayojyatvAt yayoH sAdharmyaM samAnadharmAbhisambandhastayoreva sAdRzyaM bhavati, tatropamAnaM sAdRzyanirUpakamupameyantu bhavatyAzrayaH, yathA candra iva mukhamityatra candranirUpitasAdRzyAzrayatvasya mukhe pratItirbhavatIti nA''zaGkanIyam bimbapratibimbabhAvenA'bhedAtsAdhAraNadharmatopacArAdupamAsiddhau bAdhakAbhAvAt / na ca bimbapratibimbabhAvAtsAdharmyapratItyupapAdane'pi vastutastadabhAvAtkathamupamAlakSaNasamanvaya iti vAcyam, camatkAravizeSaprayojakasAdhAraNatvAdhyavasAyaviSayadharmatvasyaivopamAlakSaNatvamityabhiprAyatvAt // 29 // - - - kAdambake girivare jinarAjacaitye tvatsthApite bhavajatApavinAzizaitye / zRGgaM virAjati suvarNamayAcchakaumbha muccaistaTaM suragireriva zAtakaumbham // 30 // - anvayaH kAdambake, girivare, tvatsthApite, bhavajatApavinAzizaitye, jinarAjacaitye, suvarNamayAcchakaumbham, zRGgam, uccaistaTam, suragireH zAtakaumbham (zRGgam ) iva virAjati ||30|| vRttiH kAdambake - kadambakAkhyatIrthe / girivare - parvatazreSThe, raivatakAkhye iti yAvat / tvatsthApite tvayA zrImatA bhavatA sthApitaM nirmApitaM vyavasthApitamiti yAvat tvatsthApitantasmiMstathA / 50
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavajatApavinAzizaitye - bhavAt saMsArAjjAto bhavajaH sa cA'sau tApaH santApo bhavajatApastaM vinAzayati tacchIlaM bhavajatApavinAzi "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154|| iti haimasUtreNa NinpratyayaH, tAdRzaM zaityaM zItalatvaM ysmiNstsmiNstthaa| jinarAjacaitye - jinarAjasya jinezvarasya caityaM mandiraM jinarAjacaityantasmiMstathA / suvarNa mayAcchakaumbham - suvarNasya vikAraH suvarNamayam, tacca tadacchaM nirmalaM kumbhAnAM kalazAnAM samUhaH kaumbhaM yasmiMstattathA / uccastaTam - unnatataddezam / zRGgam - zikharam / "zRGgaM tu zikharaM kUTam" 4 / 98|| ityabhidhAnacintAmaNiH / suragireH surANAM devAnAM giriH parvataH suragirirmerustasya ityamaraH / zAtakaumbham - zatakumbhe girau bhavaM zAtakumbham suvarNam tasyedaM tathA / "suvarNaM punaH / svarNaM hemahiraNya- hATakavasUnyaSTApadaM kAJcanaM kalyANaM kanakaM mahArajatarai-gAGgeya rukmANyapi, jAmbUnadaM zAtakumbham" 4|111 // ityabhidhAna cintAmaNiH / (zRGgam - zikharam) iva - utprekSAyAm / "manye zaGke dhruvaM prAyo nUnamityevamAdibhiH / utprekSA vyajyate zabdairiva zabdo'pi tAdRzaH" ityabhiyuktokteH virAjati - zobhate / utprekSAlaGkAraH / __ "bhavetsambhAvanotprekSA vastuhetuphalAtmanA / uktAnuktAspadaM cA'tra siddhAsiddhAspade pare // " iti candrAloke tadIyalakSaNasmaraNAt viSayiniSThadharmasambandhaprayuktaM viSayarmikaM tAdAtmyasaMsargeNa viSayividheyakamAhA[sambhAvanamutprekSeti paryyavasitamavaseyam / taniSThadharmasambandhaprayukta mAhAryatatsambhAvanamiti tu niSkarSaH / "mukhaM candraM manye" ityutprekSAyAM candraniSThA''hlAdakatvAdidharmasambandhaprayuktaM mukhne candrasambhAvanamAhAryyamastIti lakSaNasamanvayaH / bAdhAdyabhAvadazAyAM jAyamAnAyAM mukhAdidharmika candrAdisambhAvanAyAmutprekSAtvavAraNAya AhAryeti / etena "virAmasandhyAparuSaM purastAdyathA rajaH pArthivamujjihIte / zaGke hanUmatkathitapravRttiH pratyudgato mAM bharataH sasainyaH" ityatra rajobharodgamanasasainyaM pratyudgantRdharmasambandhiprayuktAyAM bharate tatsambhAvanAyAmapi nA'tivyAptistasyA anAhAryatvAt / "sambhAvanaM yadItthaM syAdityUho'nyasya siddhaye" / iti sambhAvanAlaGkAraviSaye "yadi zeSo bhavedvaktA kathitAH syurguNAstava" ityAdAvativyAptivAraNAya prayuktAntam / "sarvAtizAyi-saundaryaM zaGke satyavatImukham / yena sA taralAkSI sAvitrI taralIkRtA" ityAdAvatiprasaGgavAraNAya tanniSTheti sambhAvyamAnavRttitvaM dharmavizeSaNam tatra sAvitrItaralIkArakatvaM rUpasya dharmasya mukhavRttitvanna tu sambhAvyamAnavRttitvamiti saGkepaH // 30 // ratnatrayaM zubhavato bhavatazcakAsti / lokatraye kimapi yatsadRzaM na cA'sti / jagatprabhAvamupanItamunIzvaratvaM / prakhyApayatrijagataH paramezvaratvam // 31 // anvayaH zubhavataH, bhavataH, jagatprabhAvam, upanItamunIzvaratvam, trijagataH, paramezvaratvam, prakhyApayat, kimapi, ratnatrayam, cakAsti, yat sadRzam, lokatraye (api), na, ca, asti // 31 // 51
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttiH zubhavataH - prazastaM zubhaM kalyANamastyasyeti zubhavAn tasya tathA, kalyANazAlina ityarthaH / "zvaHzreyasaM zivaM bhadraM kalyANaM maGgalaM zubham" ityamaraH / bhavataH tatrabhavataH sUrIzvaracakracakravartinaH zrImatastava / jagatprabhAvam - jagati bhuvane prabhAvo'nubhAvasteja iti yAvadyasya tattathA / "anubhAvaH prabhAve syAnnizcaye bhAvabodhake" iti medinI / upanItamunIzvaratvam - munInAM sAdhUnAM zramaNAnAmiti yAvadIzvaraH prabhurmunIzvarastasya bhAva munIzvaratvam upanItaM - sampannaM munIzvaratvaM yasmAttattathA / trijagata: - bhuvanatrayasya / paramezvaratvam - parama utkRSTazcA'sAvIzvara IzitA paramezvarastasya bhAvastathA / kimapi - anirvacanIyaprabhAvam / ratnatrayam - ratnAnAM svajAtizreSThAnAM jJAnadarzanacAritrANAM trayaM ratnatrayam / "ratnaM svajAti zreSThe'pi maNAvapi napuMsakam" iti medinI / cakAsti - dyotate / yatsadRzam - yena ratnatritayena sadRzaM tulyantathA / lokatraye - trayo'vayavA asyeti trayam saMkhyAyA avayave tayap ityanena tayappratyaye "dvitribhyAM tayasyA'yajvA" ityanena vikalpena tayasyA'yajAdeza iti / (api) na ca - nahi / asti - vartate / parikarAlaGkAraH / "alaGkAraH parikaraH sAbhiprAye vizeSaNe" / prakRtArthe'pi pAdakArthavyaJjakavizeSaNatvaM tallakSaNaM paryyavasitaM bhavati / dhvanAvativyAptivAraNAya prakRtArthepi pAdaketi hetvalaGkAravAraNAya bodhakatvaM vihAya vyaJjakatvanivezaH / parikarAGkarAlaGkAravAraNAya vizeSaNeti // 31 // stotuM bhavantamucitaM kavayanti kecit kAvye kalAM bahuvidhAM prathayanti kecit / citraM vidhAya madhuraM pravikalpayanti padmAni tatra vibudhAH parikalpayanti // 32 // anvayaH kecit, ucitam, bhavantam, stotum, kavayanti, kecit, kAvye, bahuvidhAm, kalAm, prathayanti, madhuram, citram, vidhAya, prakalpayanti, (ke'pi), vibudhAH, padmAni, parikalpayanti // 32 // vRttiH kecit - anirdiSTAbhidhAnAH katipaye'navadyakalpanAkalpitAntaHkaraNAH sahRdayamanISiNaH / ucitam - samIcInaM yathA syAttathA / bhavantam - analpakalpanAparipUritasvAntaM munibhaTTArakaM zrImantaM tvAm / stotum - varNayitum / kavayanti - kAvyaM racayanti / teSAM kAvyapraNayanasya mukhyaM prayojanaM bhavatAM stavanameveti bhAvaH / kecit - anye katipaye / kAvye - lokottaravarNananipuNakavikarmaNi / idamatra tattvam - "sahRdayahRdayAhlAdizabdArthamayatvaM kAvyatvam, adoSasaguNasAlaGkArazabdArtho bhayatvaM kAvyatvamiti kecit, vAkyaM rasAtmakaM kAvyamityanye, ramaNIyArthapratipAdakazabdatvaM kAvyatvamityarvAcInAH, kAvyatvaM svIkurvanti / bahuvidhAm - anekaprakArAm / kalAm - racanAm, "vaiderbhI gauDIlA pAJcAlItyAtmAnam upanAgarikA paruSA komalAtmAnam / padasaMghaTanA rItiraGgasaMsthAvizeSavat" iti sAhityadarpaNe vishvnaathH| prathayanti - vistArayanti / citram - citrAtmakAvyam / uttamamadhyamAdhamabhedena kAvyasya traividhyaM svIkurvanti mammaTAdayaH tatra "idamuttamamatizAyini vyaGgye vAcyAdidhvanirbudhaiH kathitaH / atAdRzi 52
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNIbhUtavyaGgyaM vyaGgye tu madhyamam / zabdacitraM vAcyacitramavyaGgyaM tvavaraM smRtamiti "sphuTapratIyamAnarahitatvaM citrakAvyasya lakSaNam, tacca punardvividham - zabdacitramarthacitraJca" // 32 / / tejastavaiva bhagavan vizadAntarasya ____ yAdRg vibhAti na yathA manujAntarasya / sUryyasya yA lasati kAntirudAsino'pi tAdRk kuto grahagaNasya vikAzino'pi // 33 // anvayaH bhagavan !, vizadAntarasya, tava, eva, tejaH, yAdRk, vibhAti, tathA, manujAntarasya, na, udAsinaH, api, sUryyasya, yA, kAntiH, lasati, tAdRk, vikAzinaH, api, grahagaNasya, kutaH ? // 33 // vRttiH bhagavan ! - SaDvidhaizvaryyazAlin zrIman satataM vividhazAstra-samanuzIlananivezitAntaHkaraNa:sampAditasakalakalikAlakavalitamAnavazAstrArthasadAcArapratiSThaprakhyAtavaiduSyaguruvara ! sUrIzvara ! vizadAntarasya - vizadaM nirmalamantaraM madhyaM hRdayamiti yAvadyasya sa vizadAntarastasya tathA / "antaramavakAzAvadhiparidhAnAntarddhibhedatAdarthye / chidrAtmIyavinAbahiravasaramadhyAtmasadRzeSu" iti medinI / tava - tatrabhavato vibudhavRndavandyacaraNAravindasya narapatimaulimAlAcumbitakramasaroruhasya bhavataH / eva - avadhAraNArthakama, tena bhavata eva na tvanyasyeti phalati / tejaH - prabhAvaH / yAdRk - yadvat / vibhAti - zobhate / tathA - tAdRk / manujAntarasya - anyo manujo manuSyo manujAntaram tasya tathA "mayUravyaMsaketyAdayaH" 3 / 1 / 116 / / ityanena zAkapArthivAdezakRtigaNatvAtsamAsaH / na - nahi / dRSTAntena samarthayati - sUryyasya yA lasatItyAdi - udAsinaH - udAsata audAsInyamavalambate tacchIlAstathA "ajAteH zIle" 5 / 1 / 154|| iti sUtreNa tacchIle NiniH pratyayaH / api - sambhAvanAyAm / sUryasya - divAkarasya / yA - yAdRzI tejomayI / kAntiH - zobhA / "zobhA kAntiryutizchaviH" ityamaraH / lasati - zobhate / tAdRk - tAdRzI / vikAsinaH - vikAzavataH / api - khalu / grahagaNasya - grahAH candrAdayasteSAM gaNaH samudAyo grahagaNastasya tathA / "raviH zukro mahIsUnuH svarbhAnurbhAnujo vidhuH / budho bRhaspatizceti dizAM caiva tathA grahAH" ityamarakozaH / kutaH - kasmAt / bhaveditizeSaH / "dRSTAntAlaGkAraH" | "daivIM vAcamupAsate hi bahavaH sAraM tu sArasvataM, jAnIte nitarAmasau gurukulakliSTo murAriH kaviH / abdhirlavita eva vAnarabhaTaiH kintvasya gambhIratAmApAtAlanimagnapIvaratanurjAnAti manthAcalaH" ityAdau sArasvatasArAvabodhaH zrImato murArikaverevA'sti na tvanyasya kasyacittathA'nirvacanIyaM tejo bhavatyeva nA'nyatreti dRSTAntasya sphuTatvAt / / 33 / / saddharmakarmaNi mahAbhayamAvidhUte zrImAn vratoccaraNatIrthavidhAnabhUte /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirbhIkatAM nu bhavatAM samatAzritAnAM __ dRSTvA bhayaM bhavati no bhavadAzritAnAm // 34 // anvayaH zrImAn, vratoccaraNatIrthavidhAnabhUte, saddharmakarmaNi, mahAbhayam, AvidhUte, samatAzritAnAm, bhavatAm, nirbhIkatAm, dRSTavA, bhavadAzritAnAm, bhayam, no, bhavati, nu ||34|| vRttiH zrImAn - zrIH zobhA sampattirlakSmIrastyasyeti tathA / "zobhAsampattipadmAsu lakSmIH zrIriva kathyate" iti zAzvataH / vratoccaraNatIrthavidhAnabhUte - vratasya saMyamaniyamasyoccaraNaM dIkSAdikAlikasamudghoSamantroccAra iti yAvat, vratoccAraNaM tacca tIrthasya kAdambAdipavitrakSetrasya pAtrasyopAdhyAyasya zAstrasya vA vidhAnaM nirmANaM tattIrthavidhAnaJca vratoccaraNatIrthavidhAnam, tadbhUtaM prAptam tasya bhUtamucitaM vA vratoccAraNatIrtha vidhAnabhUtam tsmiNstthaa| "tIrthaM zAstrAdhvarakSetropAyanArIrajaHsu ca / avatAraSijuSTAmbupAtropAdhyAyamantriSu", "bhUtaM kSmAdau pizAcAdau jantau klIvaM triSUcite / prApte vitte same satye devayonyantare tu nA / kumAre'pi" ityubhayam medinI / saddharmakarmaNi - san zobhanazcA'sau dharmaH sukRtaM saddharmastasya karmakArya saddharmakarma tasmistathA / mahAbhayama - mahadadhikaM ca tadbhayaM sAdhvasaM mahAbhayama, tattathA "sanmahatparamottamotkaSTaiH" ityanena karmadhArayasamAsaH / AvidhUte - dUrIkaroti / samatAzritAnAm - samatAM samadazitAmAzritAH samatAzritAsteSAntathA / bhavatAm - anavadyavidyAvidyotitavizuddhamAnasAnAm zrImatAM sUrIzvaracakracakravartInAM yuSmAkam, nirbhIkatAm - nirgatA bhIrbhayaM yeSAM te nirbhIkA: "anekamanyapadArthe" ityanena bahuvrIhisamAsAnantaraM "zeSAdvibhASA" ityanena vaikalpikakappratyayaH, teSAM bhAvo nirbhIkatA "prakRtijanyabodhe prakArIbhUto bhAvaH" ityabhiyuktokterbhayarAhityamiti yAvat tAntathA / dRSTvA - avalokya bhavadAzritAnAm - bhavantaM tvAmAzritA bhaMvadAzritAsteSAntathA, bhavadanuyAyinAmantevAsinAM sevakAnAM ca / bhayam - sAdhvasam "bhayaM bhIItirAtaGka AzaGkA sAdhvasaM daraH" 2 / 215 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / no - nahi / "abhAve, nahya no . nA'pi" ityamarakozaH / bhavati - jAyate / nu - vitarke / "nu vitarkopamAnayoH" iti medinI / "yadyadAcarati zreSTha-stattadevetaro janaH" iti nItirItyanuzaraNAditi bhAvaH // 34 // vairAgyabhAvamadhigatya gRhItadIkSaM mAtA pitA priyatamA tanayaH suzikSam / snehAvilaH samupayAti zamAzrayaM te nA''krAmati kramayugAcalasaMzritaM te // 35 // anvayaH vairAgyabhAvam, adhigatya, gRhItadIkSam, suzikSam, te, zamAzritam, te, kramayugAcalasaMzritam, mAtA, pitA, priyatamA, tanayaH, snehAvilaH, (draSTum) AyAti, (param) Akramati, na // 35 // vRttiH vairAgyabhAvam - viziSTo paramatattvAdiviSayako rAgaH prema virAgastasya bhAvo vairAgyam / "guNavacanabrAhmaNAdibhya: SyaG" ityAdinA SyaGi pratyaye, tasya bhAvo bhAvanaM vicAro'bhiprAya iti bhAvaH /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vairaagybhaavstntthaa| "bhAvaH sattAsvabhAvAbhiprAyaceSTAtmajanmasu / kriyA lIlApadArtheSu vibhUtibudhajantuSu " iti medinI / adhigatya prApya / gRhItadIkSam - gRhItA svIkRtA dIkSA paJcamahAvratapAlanapratijJA yena sa gRhItadIkSastantathA / suzikSam - suzobhanA zikSopadezaH laukikazAstrIyAdhyAtmikakartavyajJAnamiti yAvat yasya sa suzikSastantathA / te - zrImato bhavataH / zamAzrayaH - zamaH prazama Azrayo'valambanaM yasya sa zamAzrayastantathA / te zrImato yativRndavanditakramasaroruhasya bhavataH / kramayugAcalasaMzritam - kramayugaM caraNayugalamevA'calaH parvataH kramayugAcalastaM saMzritaH prAptaH kramayugAcalasaMzritastantathA / mAtA - jnnii| pitA janakaH / priyatamA atipriyA bhAryyA / tanayaH - putraH / snehAvilaH - premavihvalaH, tadviSayakarAgavazIbhUtamAnasa iti yAvat / (draSTum ) AyAti - Agacchati / (param - kintu ) AkrAmati * dIkSAM parityajya gRhaM gantumutsAhayati / na - nahi / tatratyAM tasya zikSAdivyavasthAM paramaunnatyasampAdanazIlasaMrakSaNAdyarthaM satataM zAstrAdyabhyAsarItiM dRSTvA mugdho bhavatIti bhAvaH ||35|| - -- rUpAdipaJcaviSayAtmakakASThajAtaM jJAnAdibhasmakaraNaM parinaSTasAtam / kAmAnalaM vikRtidhUmavirUpaveSaM tvannAmakIrtanajalaM zamayatyazeSam // 36 // anvayaH tvannAmakIrtanajalam, rUpAdipaJcaviSayAtmakakASThajAtam, jJAnAdibhasmakaraNam, parinaSTasAtam, vikRtidhUmavirUpaveSam, aSam, kAmAnalaM, zamayati // 36 // vRtti: tvannAmakIrtanajalam - tava bhavato nAmA'bhidhAnaM tvannAma, tasya kIrtanaM bhUyobhUyaH samuccAraNaM tadeva tApazamakakatvAjjalaM salilantathA / kartR / rUpAdipaJcaviSayAtmakakASThajAtam - rUpAdayo ye paJca viSayA indriyArthAsta evA'tmA svarUpaM yasya tadAtmakaM kASThajAtamindhanakadambaM yasya sa rUpAdipaJca viSayAtmakakASThajAtastantathA / "rUpaM zabdo - gandha-rasa-sparzAzca viSayA amI / gocarA indriyArthAzcetyamaraH / jJAnAdibhasmakaraNam - jJAnaM samyagdarzanamAdiH prathamAvayavo yasya tadAdyeva bhasma - kSAraH, kSeti yAvat, jJAnAdibhasma tasya karaNamasAdhAraNaM kAraNaM sAdhakatamaM vA jJAnAdibhasmakaraNantattathA / " asAdhAraNaM kAraNaM karaNam" iti tarkasaGgrahaH, "sAdhakatamaM karaNam" iti mahAmunipANinisUtram, parinaSTasAtam - pari sarvatobhAvena naSTaM vinaSTaM sAtaM saukhyaM yasmAt sa parinaSTasAtastantathA / " atho zarma nirvRntiH / sAtaM saukhyaM sukham" 6|6|| ityabhidhAnacintAmaNiH / vikRtidhUmavirUpaveSam - vikRtirmAnasikavikAra eva dhUmo'gnicihnaM vikRtidhUmaMstena virUpo veSo nepathyaM yasya sa vikRtidhUmavirUpaveSastantathA / "dhUmaH syAdvAyuvAho'gnivAho dahanaketanam / 4 199 // veSo nepathyamAkalpaH " 3 / 299 // ityabhidhAnacintAmaNiH / azeSam - samastam / kAmaH kandarpa eva analo vahniH kAmAnalastantathA / zamayati - nirvApayati / bhavatAM kIrtanena kAmasantApo dUraM palAyate iti bhAvaH / sAvayavasamasta-vastuviSayarUpakAlaGkAraH / lakSaNAdyuktamavaseyam // 36 // 55
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ duSpaJcamArakabhavo madanAtirekaH pradhvaMsitAnubhavabhAvanasadvivekaH / mohadvijihva upayAti na taM pumAMsaM tvannAmanAgadamanI hadi yasya puMsaH // 37 // anvayaH duSpaJcamArakabhavaH, madanAtirekaH, pradhvaMsitAnubhavabhAvanasadvivekaH, mohadvijihvaH, tasya, puMsaH, (pArzve) na, upayAti, yasya, puMsaH, hRdi, tvannAma, nAgadamanI, (asti) // 37 // vRttiH duSpaJcamArakabhavaH - duSTo yaH paJcamArakaH idAnIntanAtivicitrAdharmasampAdakakAlavizeSo duSpaJca mArakastatra bhavastathA / madanAtirekaH- madanasya manmathasyA'tireka Adhikyam kAmadevapratApabAhulyamiti yAvat / athavA madanasyAtireka AdhikyaM yasmAtsa tathA / pradhvaMsitAnubhavabhAvanasadvivekaH - pradhvaMsitA vinAzitA anubhavazca bhAvanaM ca sadvivekazca anubhavabhAvanasadvivekA yena sa tathA / mohadvijihvaH - moho'jJAna meva - dvijihvaH sarpastathA / "sarpo'hi: pavanAzanaH / bhogI bhujaGgabhujagAvurago dvijihvaH" 4 / 369 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / tam buddhiviSayIbhUtam / pumAMsam - puruSam / na - nahi / upayAti - tasya puruSasya pArzva dezaM na vrajatIti bhAvaH / yasya - buddhiviSayIbhUtasya mahAmahAbhAgyazAlinaH / paMsaH - puruSasya / hRdi - hRdaye, antaHkaraNe iti yAvat / tvannAmanAgadamanI - tvannAmaiva nAgadamanI sarpabandhanaM rajjuvizeSaH / (asti) / atra mohe dvijihvatvAropAGgatayA bhavadIyAbhidhAne nAgadamanItvAropasya kRtatvAt sAvayavarUpakAlaGkAraH // 37 // ajJAnabhAvajananaM timiraM munInAM sUkSmArthabodhakaraNe vyathanaM zucInAm / gADhaM ghanaM dinakarodayataH samaidhi tvatkIrtanAttama ivA''zu bhidAmupaiti // 38 // anvayaH zucInAm, munInAm, sUkSmArthabodhakaraNe, vyathanam, ajJAnabhAvajananam, samaidhi, gADham, ghanam, timiram, dinakarodayataH, tamaH, iva, tvatkIrtanAt, Azu, bhidAm, upaiti // 38 // vRttiH zucInAm - ativizuddhAntaHkaraNAnAm / munInAm - Agama-tattvArthacintanaparANAM zramaNAnAm / sUkSmArthabodhakaraNe - sUkSmo'lpabuddhijanabuddhyaviSayo yo'rtho'bhidheyaH tasya bodho - jJAnantasya karaNaM sUkSmArthabodhakaraNantasmiMstathA / vyathanam - vyathAdAyakam bAdhakamiti yAvat / ajJAnabhAvajananam - ajJAnasya abodhasya bhAvaH sattA'jJAnabhAvastasya jananamutpAdakantathA / samaidhi - uttarottaraM vardhanazIlam / gADham - atyantam / atimAtramiti yAvat / "ativelabhRzAtyatimAtrodgADhanirbharam / tItraikAntanitAntAni gADhabADhadRDhAni ce"tyamaraH / ghanam - sAndram / timiram - ajJAnadhvAntam / "timiraM dhvAnte netramayAntare" iti medinI / dinakarodayataH - divAkarodayAcalasambandhAt / tamaH - andhakAram / iva - yathA /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvatkIrtanAt - bhavadIyAbhidhAnakarmakabhUyobhUyaHsamuccAraNAt / Azu - zIghram / "laghu kSipramaraM drutam / satvaraM capalaM tUrNamavilambitamAzu ce"tyamaraH / bhidAm - bhedam, vidIrNatAm, vinAzamiti yAvat / upaiti - prApnoti / bimbapratibimbabhAvApannasAdhAraNadharmakopamAlaGkAraH // 38 / / zrIjainazAsanavarottamajAtyavaMzA jJAnakriyAtmazucipakSayugAtmahaMsAH / svAtmAnurUpamadhu mAnasamAzrayante tvatpAdapaGkajavanAzrayiNo labhante // 39 // anvayaH zrIjainazAsanavarottamajAtyavaMzAH, jJAnakriyAtmazucipakSayugAtmahaMsAH, tvatpAdapaGkajavanAyiNaH, svAtmAnurUpamadhu, mAnasam, Azrayante, // 39 // vRttiH zrIjainazAsanavarottamajAtyavaMzAH - zrIjainazAsanaM sundaraparamArhatAgamasAmrAjyameva varaH zreSTha uttamaH samIcIno jAtyo viziSTajAtIyo - vaMzo'nvavAyo yeSAnte tathA / "vaMzaH puMsi kule veNau pRSThAvayavavargayoH" iti medinI / jJAnakriyAtmazucipakSayugAtmahaMsAH - jJAnaJca kriyA ca jJAnakriye ta AtmA svarUpaM yasya tat, zucipakSayugalaM-zvetapatradvitayaM yeSAnte AtmAna eva haMsA: marAlAstathA / tvatpAdapaGkaja vanAzrayiNaH - tvatpAdau bhavadIyacaraNAveva paGkaje tvatpAdapaGkaje tayorvanaM tvatpAda eva paGkajavanam, tvatpAda paGkajavanam, tadAzrayante tacchIlAstathA / "supyajAtau NinistAcchIlo" iti NiniH / santaH / svAtmAnu rUpamadhu - svecchAnusAramakarandam / "madhu puSparase kSaudre madye nA ca madhudrume" iti medinI / mAnasam - mAnasaM cittameva tadAkhyaM vA sarovaram / "mAnasaM sarasi svAnte" ityamaraH / Azrayante - avalambante / atra paramparitarUpakAlaGkAraH / yatra cA''ropa evA''ropAntarasya nimittaM tatparamparitam // 39 / / adhyAtmavartmani gatA munayo'lpasattvA duHzvApadAdipariruddhapathA atattvAH / bhIti samAdhibharabhaGgakarIM tyajanti trAsaM vihAya bhavataH smaraNAd vrajanti // 40 // anvayaH atattvAH, duHzvApadAdipariruddhapathAH, alpasattvAH, munayaH, bhavataH, smaraNAt, adhyAtmavartmani, gatAH, samAdhibharabhaGgakarIm, bhItim, tyajanti, trAsam, vihAya, vrajanti // 40 // vRttiH atattvAH - nAsti tattvaM brahmayAthArthyaM vA yeSAnte tathA / "tattvaM brahmaNi yAthArthya" ityamaraH / duHzvApadAdipariruddhapathAH - duSTAzca te zvApadAdayo hiMsravyAlAdayoH duHzvApadAdayastaiH pari sarvatobhAvena ruddho'varuddho'vaSTabdha iti yAvat panthA mArgo yeSAnte tthaa| "hiMsre'smin vyAlaH zvApado'pi ca" 4 / 282 / / ityabhidhAnacintAmaNiH / alpasattvAH - alpaM mandaM sattvaM balaM yeSAnte tathA / "sattvaM guNe pizAcAdau
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ bale dravyasvabhAvayoH / " iti medinI / munayaH zramaNasAdhavaH / brAhmaNa- vaziSThanyAyenetthamuktiravaseyA / bhavataH zrImataH / smaraNAt - smRteH / adhyAtmavartmani AdhyAtmikamArge / gatAH - zritAH, adhyAtmamArgasamArUDhA iti yAvat / samAdhibharabhaGgakarIm - arthamantrAvabhAsanarUpadhyeyAkAranirbhAsAtmaka dhyAnaM samAdhistasya bharo'tizayastasya bhaGgaM vinAzaM karotIti samAdhibharabhaGgakarI tAntathA / " dhyAnaM tu viSaye tasminnekapratyayasantateH / samAdhistu tadevArthamAtrAbhAsanarUpakam " 1185 // ityabhidhAnacintAmaNiH / bhItim - bhayam | tyajanti muJcanti / trAsam - autpAtikabhayam / vihAya - hitvA / vrajanti madhukaryyAdisamucitoddezaM gacchantIti // 40 // - - dAridryaduHkhaduritodbhavadInadInA duSkarmaNAmudayataH prahataprabhAvAH / tvatsannidhAnadhRtasaMyamazuddharUpA martyA bhavanti makaradhvajatulyarUpAH // 41 // anvayaH duSkarmaNAm, udayataH, prahataprabhAvAH, dAridryaduHkhaduritodbhavadInadInAH, martyAH, tvatsannidhAna dhRtasaMyamazuddharUpAH, makaradhvajatulyarUpAH bhavanti // 41 // vRtti: duSkarmaNAm - mohanIyAdInAM ghAtikarmaNAm / idamatra tattvam - bandho'STavidhaM karma, tatra ghAtikarma caturvidham, tadyathA - jJAnAvaraNIyaM darzanAvaraNIyaM mohanIyamantarAyamiti, tathA catvAryaghAti karmANi bhavanti tadyathA - vedanIyaM nAmikaM gotrikamAyuSkaJceti / tatra samyagjJAnaM na mokSasAdhanaM na hi jJAnAdvastutaH siddhiratiprasaGgAditi viparyyayo jJAnAvaraNIyaM karmocyate, ArhatadarzanAbhyAsAnna mokSa iti jJAnaM darzanAvaraNIya karma, bahuSu viprasiddheSu tIrthakarairupadarziteSu mokSamArgeSu vizeSAnavadhAraNaM mohanIyaM karma, mokSamArgapravRttAnAM tadvighnakaraM vijJAnamantarAyaM karma tAnImAni zreyohantRtvAddhAtikarmANyucyante iti / udayata: - prAdurbhAvAt / prahataprabhAvA: - vinaSTAnubhAvAH / dAridryaduHkhaduritodbhavadInadInA: - dAridryaduHkhanidAnapApodayAti durvidhAH / martyAH - manujAH / tvatsannidhAnadhRtasaMyamazuddharUpAH - tvatsannidhAne zrImadbhavatpArzve dhRtasaMyamena vizuddhacAritre zuddhaM rUpaM svarUpaM yaiste tathA / makaradhvajatulyarUpAH - kAmadevasamAnakAntayaH / "madano manmatho mAraH pradyumno mInaketanaH makaradhvaja AtmabhUH" ityamaraH / bhavanti - jAyante / kAvyaliGga mupamA cA'laGkAraH // 41 // jainAgamAnubhavabhAvitatAvakInA zailIM vibhAvamathanIM nu yathApnuvanti kSINAtmabhAvajanakopazamAtipInAm / sadyaH svayaM vigatabandhabhayA bhavanti // 42 // 58
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ anvayaH ye, jainAgamAnubhavabhAvitatAvakInAkSINAtmabhAvajanakopazamAtipInAm, vibhAvamathanIm, zailIm, Apnuvanti, (te), sadyaH, svayam, vigatabandhabhayAH, bhavanti // 42 // vRttiH ye - buddhiviSayAH / jainAgamAnubhavabhAvitatAvakInAkSINAtmabhAvajanakopazamAtipInAm - jinAnAmarhatAmime jainAste ca te AgamAH kalpasUtrapramukhazAstrANi jainAgamAsteSAmanubhavo yathArthajJAnaM jainAgamAnubhavastena bhAvitaH saMskArito jainAgamAnubhavabhAvitastena tAvakInena - bhAvatkena akSINAtmabhAvajanakopazamena - paripuSTaparamAtmatattvajananaprazamena atipInA - atyantaM paripuSTA jainAgamAnubhavabhAvitatAvakInA kSINAtmabhAvajanakopazamAtipInA tAM tathA / vibhAvamathanIm - viruddhazcA'sau bhAvo'bhiprAyo ratyAdiko vA vibhAvastaM manAti viloDayatIti vibhAvamathanI, tAntathA / zailIm - cAritrAdiparipAlanarItim / Apnuvanti - adhigacchanti / (te - buddhiviSayAH prAptatAdRzazailIkAH puruSAH) sadyaH - tatkSaNam / "sahasaikapade sadyo'kasmAt sa yadi tatkSaNe" 6 / 167 // ityabhidhAnacintAmaNiH / svayam - AtmanA / vigatabandhabhayAH - vigataM vinaSTaM bandhabhayamaSTavidhakarmajanitasAdhvasaM yeSAnte tathA / bhavanti - jAyante / vigatabandhIbhAve tAdRzazailIprApaNasya hetutayA'bhidhAnAt kAvyaliGgamalaGkAraH / // 42 // puNyAnubandhisukRtaM samupAya' prAjyaM prApnoti zAzvatamaraM varamAtmarAjyam / sadbhAvabhAvitamanA vizadaM mimIte / yastAvakaM stavamimaM matimAnadhIte // 43 // anvayaH yaH, matimAn, tAvakam, imam, stavam, adhIte, sadbhAvabhAvitamanAH, vizadam, mimIte, (saH), puNyAnubandhi, prAjyam, sukRtam, samupAya', aram, zAzvatam, varam, AtmarAjyam, prApnoti // 43 / / vRttiH yaH - buddhiviSayaH / matimAn - prazamitabuddhiH / mAnava iti zeSaH / tAvakam - tava zrImato bhavato'yantAvakaH tantathA / imam - pratyakSasamupasthitam / stavam - stotram / adhIte - paThati, cintayati, vicArayati, parAmRzati / sadbhAvabhAvitamanAH - satA samIcInena bhAvenA'bhiprAyeNa bhAvitaM saMskAritaM mano'ntaHkaraNaM yasya sa tathA / vizadam - vizuddham yathA syAttathA / mimIte - jAnAti / saH - buddhiviSayaH / yacchabdasyottaravAkyagatatvena pUrvavAkye tacchabdAnupAdAne'pi na kSatirityanusandheyam / puNyAnubandhisukRtaprayojakam yatpuNyamuttarottaraM puNyameva prayojayati taditi bhAvaH / prAjyam - pracuram / sukRtam - puNyam / samupAyaM - labdhvA / aram - zIghram / "laghu kSipramaraM drutam" ityamaraH / zAzvatam - sanAtanam nityamiti yAvat / varam - abhISTam / AtmarAjyam - svarAjyam siddhAvasthitimiti yAvat / prApnoti - vyadhigacchati, labhate iti yAvat / bhavadIyastavA'dhyayanAt samyagdarzanAdikrameNa guNazreNImuttarottarAmadhirUDhA bhavikA bhavyaM mokSapadamadhikurvantIti bhAvaH // 43 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktAmarAntimapadAnugatiM vidhAya - sUktAmRtodgamasupuNyamalaM nidhAya / tvAM sadbhurandharamupaiti nu yaH salakSmI staM mAnatuMgamavazA samupaiti lakSmIH // 44 // anvayaH bhaktAmarAntimapadAnugatim, vidhAya, sUktAmRtodgamasupuNyam, alam, nidhAya, yaH, salakSmIH, saddhurandharam, tvAm, upaiti nu, mAnatuGgam, tam, lakSmIH , avazA, samupaiti // 44 // vRttiH bhaktAmarAntimapadAnugatim - zrImAnatuGgAcAryaviracitasamastalokaprasiddhabhaktAmarastotrAntima pAdasambandham / vidhAya - kRtvA / sUktAmRtodgamasupuNyam - sUktAmevA'mRtaM pIyUSantata udgama utpattiryasya tAdRzaJca tatsupuNyaM sukRtazreSThaM suuktaamRtodgmsupunnyntttthaa| alam - atyartham / "alaM bhUSaNa paryAptivAraNeSu nirarthake" iti medinii| nidhAya - dhArayitvA / sthita iti zeSaH / yaH - buddhiviSayaH / salakSmIH - satI samIcInA lakSmIH jJAnAdisampattiryasya sa tathA / sadbhurandharam - satAM satsu vA, dhurandharaH sarvabhAragrAhakaH saddharandharastaM tathA / san sajjanaH dhurandharastadabhidhAnaM paMnyAsapravarazrIdhurandharavijayagaNiryasya sa saddharandhara stantathA / tvAm - zrImantaM, bhavantam / upaiti - prApnoti / - - nizcayena / avyayAnAmanekArthatvAt / mAnatuGgam - mAnena sanmAnena tuGga unnato mAnatuGgo'tisanmAnabhAjanantantathA / tam - tAdRzaM janam / lakSmI: - kamalA / avazA - parAdhInA, tadadhIneti yAvat vazaMvadeti hRdayam / samupaiti - prApnoti / iti zam / / 60
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIkadambagirermAhAtmyam A. vijayahemacandrasUri : tathA kadambagirimAhAtmyaM varNayAmi svazaktitaH / zatruJjayasnAna-mahimAnamanuttamam // 1 // sudustare kaliyuge paJcamAre'pi samprati / manuSyAH pApakarmANo rAgadveSasamAkulAH // 2 // pratidharmamavizvastAH kutarkA nAstikA janAH / pAkhaNDadharmaniratA devadharmavinindakAH // 3 // gurumAnamakurvantaH patanti narake'zucau / mAtRpitRgurubhakti-rahitAH sakalA janAH // 4 // guruvidveSamicchanti dhanamAnamadAnvitAH 1 stabdhA durvyasanAsaktAH putrastrIdravyalAlasAH ||5 // ahaM mametyabhihatAH sacchAsanaparAGmukhAH / anyo'nyaM dveSakartAraH satAM duHkhapradAyakAH // 6 // iti doSavibhedena patanti narake'zucau / jinazAsanabhaktivatsalatayA kRpAlunA zAsanAdhiSThAyakena vicAritaM svamanasi yadyete upari varNitA mahApApijanA bhagavadvimukhA bhUtvA svenaiva doSeNa narake patiSyanti tanmama zAsanAdhiSThAyakatAyA kiM mahattvaM yadyeteSAM mahApApinAmapi patitapAvanaparamAtmasAMmukhyaM prApayyoddhAraM kariSyAmi iti mamA'dhiSThAyakabhAvasya sAphalyam, atasteSAmuddhAramprati mayA dayAlutA kartavyA / kenopAyena teSAM rakSaNaM kAryamiti kSaNamAtraM dhyAtvA svato bhUmeradhastAt pAtAle pApinAM patanAya nArakaloko vartate, tasmiMstAmisrAndhatAmisrarauravAdyAH zatazo narakAvAsAH pApAnAM zikSArthaM santi / yatra paramAdhArmikaparAdhInAH sarve pApinaH svakarmaphaladuHkhaM bhuJjAnA: santaH pazcAttApaM prakurvanti prabho ! mayA kiM kRtam yadetAdRzaM duHkhaM prApnomItyAdi / tatrA'pi dakSiNasyAM dizi bahupApino jIvAH, tatpApinAmuttaraNArthameva lokAnubhAvena tatraiva dakSiNasyAM dizi bhUmyAM zrIkadambagiriH sthApita iva lakSyate / yasya darzanenaiva mahApApinAmapi pApanAzo bhaviSyati / zrIzatruJjayatale ca vahantyAM zatruJjayanadyAM snAtvA zuddhAnta:karaNAH santaste mahApApino'pi pAparahitA bhaviSyanti / uktaJca - , dakSiNasyAM ca kASThAyAM kadambAkhyo girirmahAn / yasya saMdarzanenaiva zuddhyanti pApino janAH // 1 // 61
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasmAt pApapraNAzAya narakottaraNAya ca / kadambAkhyagireryAtrA kartavyA pApabhIrubhiH // 2 // yatraikadarzanAdeva kSIyante pAparAzayaH / zuddhAntaHkaraNA bhUtvA modante divi devavat // 3 // zatruJjayA nadI yatra snAtvA devaM prapUjayet / dattvA dAnaJca vidhivanmAnuSyaM saphalaM kuru ||4|| misUriM guruM natvA tadAjJAparipAlakaH / sarvasvaM gurave dattvA na punarmAnuSo bhavet // 5 // pratiSThAM mandiraM kRtvA tathA yAtrAmahotsavAn / svavittaM zubhamArgeNa vyayaM nItvA sukhIbhava ||6|| iti vicArya dhyAnAjjAgrat saMstaM zrIkadambAkhyagirimprati yatIzvaraM zrInemisUriM bhagavadAtmabhUtaM nijAnandasahitaM manasA preritavAn yad bhavAn bhagavadrUpo'sti bhavyajIvAnugrahArthaJca pRthivyAM saJjAtaH / ayaM bhavato lokottarAvatArastato jinezvaradharmavistAraM karotu / ato bhavAn svopArjitadivyajJAnena jinaprAsAdAdIni nirmApya pratiSThAyAtrAdimahotsavaJca kArayitvA sarveSAM jIvAnAM jinadharmasampradAya-purassaramuMddhAraM karotu tena bhavato'vatArasAphalyaM bhaviSyati / tato bhogena puNyakSayaM kurvan kuzalena karmaNA pApakSayaM kurvan kAlajavena kalevaraM hitvA devalokagItAM vizuddhAM kIrtimavApya muktabandhaH san AtmajyotiHsvarUpameSyati bhavAt / iti zAsanAdhiSThAyakaH sadguruM nemisUrimAdiSTavAn / ataH bhavyAnugrahasambhUtaM jinAjJAparipAlakam / bhavyebhyo mokSadAtAraM nemisUriM guruM numaH // 7 // kadambAkhyagiriM natvA zatruJjayAsamIpagam / devadharmaguruM natvA mokSadharmaM samAcaret // 8 // iti dharmavidhiM kRtvA mAnuSyaM mokSahetukam / saphalaM kuru jIvAtman ! mokSaM prAptuM yadIcchasi // 9 // ato narakArhANAM jIvAnAM ca bhavyAnAmapi tAraNArthamayaM kadambAkhyo girirvartate / tasmAttatra saGghayAtrayA gatvA jinamandiraM vA mUrtiM pratiSThApya gurvAjJAM gRhItvA tadAjJApurassaraM zuddhadharmaM vijJAya sukRtI bhavyo jIva AtmamokSaM kuryAditi zam // iti zrIkadambagiri-mAhAtmyam // 60
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvabodhapravezikA - 1 prAmANyavAdaH munitrailokyamaNDanavijayaH (zrIsiddhasenadivAkarairviracitasya sanmatitarkaprakaraNasyopari nyAyapaJcAnana - zrI abhayadevasUripraNItAyAstattvabodhavidhAyinyAkhyAyA vRtteradhyayanakAle bhAsitaM yadiyaM vRttirvidyArthinAM kRte durgameva / samAviSTA nAnAvidhAzcarcA:, tarka-pratitarkAnAmISadajJAtA paripATI, durUhaM vikalpajAlaM, pANDityapUrNA zailI - ityAdibhiH kAraMNairasyA vRttestattvAvagamanaM na tAvat sukaram / tatrA'pi khaNDana- maNDanayoH suvistRtA prakriyA'pi bAdhAM samupasthApayati / tataH 'asmAt sarvasmAt cacAryA hArdaM pRthakkRtya, yadi tat saralayA zailyA saGkSiptatayA ca prastutIkriyeta, tathaiva tena sAkaM kAcit sandarbhAtmikA sAmagryapyupanyasyeta, tarhi varaM bhave' diti samupadhArya tAdRzAnAM lekhAnAmekAM zreNIM kartuM vicAraH samudbhUtaH / tadanusAramiha vRttAvAdAveva carcitaH prAmANyavAdaH prastutIkriyate / ) jAyamAnAH sarve'pyanubhavA na kevalaM yathArthA ayathArthA vA bhavantIti vayaM jAnIma eva / tathaiva tattadanubhavagatasya yathArthatvasyA'yathArthatvasya vA bhAnamapi jAyate evetyapyanubhavasiddham / sarvANi darzanAnyapyetadaGgIkurvantyeva / atra prazno'yaM jAyate yad jJAnagate yathArthatvA - 'yathArthatve kathaM jJAyete ? ko vA tannizcAyaka: ? 'jJAnaM svaprakAza'mityaGgIkurvatAM mate, yadA jJAnaM svayamevA''tmano jJAnaM janayati, tadA tenaiva samamAtmanaH prAmANyamaprAmANyaM vA'pi tad jJApayati navetyekaH praznaH / dvitIyastu 'jJAnaM jJAnAntarasaMvedya'miti paraprakAzapakSadharANAM mate', jJAnaM yadA jJAnAntareNa gRhyate, tadA tena jJAnAntareNa kiM tajjJAnaniSThe prAmANyA 9. yadyapi mImAMsaka - prabhAkarANAM mate'yathArthajJAnasyA'svIkAraH, sarveSAmapi jJAnAnAM tanmate pramANAtmakatvAt / tathA'pi smRtipramoSa-bhedAgraha-vibekAkhyAtyAdiprakriyAyA avalambanena bhramAtmakajJAnasya sAGgatyaM tu te kurvantyeva / 2. ArhatAH, sautrAntikA yogAcArAzca bauddhAH, prAbhAkarAH, zaGkarAcAryAnuyAyinaH - ityeteSAM mate jJAnaM svaprakAzam / tannAma jJAnaM svasaMvedanenaiva gRhyate / 3. jJAnaM svaviSayasya bodhane eva samartham / na tu tat svamapi jJApayati / jJAnasya grahaNArthaM tvanyadeva jJAnamAvazyakamiti svIkartAro naiyAyikA murArimizrAH kumArilabhaTTA - ityAdayaH paraprakAzavAdinaH / 63
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prAmANye api gRhyete uta neti / saGkSapeNocyate ceda, jJAnasya grahaNaM yadA jAyate (bhavatu tat svasaMvedanataH parasaMvedanato vA), tadaiva tanniSThe prAmANyA-'prAmANye api svAbhAvikatayA gRhyete, Ahosvit tad grahaNaM jJAnagrahaNAnantaraM kriyAntarasApekSaM bhavati ? dArzanikaparibhASAyAM svAbhAvikaM sahabhAvi grahaNaM 'svataH', kriyAntaramapekSya jAyamAnaM grahaNaM ca 'parataH' ucyate / api ca tad grahaNaM kathaM bhavatIti viSayamadhikRtya jAyamAno vimarzaH 'prAmANyavAdaH' kathyate / vastutaH prAmANyavAdacarcA dvidhA bhavati / ekaH prakArastu yathopari darzitastathA prAmANyasyA'prAmANyasya vA grahaNamadhikRtya / dvitIyastvittham - jJAne prAmANyamaprAmANyaM vA kuta utpadyate iti viSaye dArzanikAnAM nAnAvidhAni mantavyAni santi / tatra keSAJcinmate jJAnasAmAnyasya janikA yA kAraNasAmagrI bhavati, saiva tattajjJAnaniSThasya prAmANyasyA'prAmANyasya vA janane paryAptA bhavati / evaM ca prAmANyamaprAmANyaM vA svotpattau jJAnajanakasAmagrImatiricya kAraNAntaranirapekSatvAt, svAbhAvikatayotpadyamAnaM (-svataH) kathyate / ato viruddhatayA prAmANyA-'prAmANyayoH 'parata' utpattimaGgIkartAra AcAryA jJAnajanakasAmagrImaviziSTajJAnajanikAM kathayanti / eteSAM mate tattajjJAne prAmANyA-'prAmANyarUpaM vaiziSTyaM kAraNagataguNa-doSamapekSyamutpadyate, na svAbhAvikaM tat tatra sambhavati / prakAradvayavizleSaNArthaM grahaNacarcA 'jJaptau prAmANyavAdaH' utpatticarcA ca 'utpattau prAmANyavAda' ityabhidhIyate / sAdhAraNataH prAmANyavAda-sambandhinyau ime carce parasparamavalambite ityataH, utpattau 'svatastva'svIkartAro jJaptAvapi svatastvameva samarthayanti, 'parataH'pakSadharAstUbhayatra paratastvam / apavAdAstvatrA'pi santyeva, paraM svalpAH / mUlata: carceyamIzvarasya siddhimadhikRtya pravartate sma / tatrA'pi sA zabdapramANa eva sImitA''sIt / naiyAyikA Izvarasiddhyarthamevotpattau jJaptau cobhayatra parataH prAmANyaM svIkurvanti sma / teSAM kathanamAsId yad vaktRgata-yathArthajJAnAtmakaguNata eva, vaktRprayukta-vAkyajanye bodhe prAmANyamutpadyate na tu svatastat sambhavati / arthAt zrotari jAyamAno bodho yadi pramAtmakastahi tasmin prAmANyasya janakarUpeNa vAkyasya vaktari yathArthajJAnasyA'stitvaM svIkaraNIyameva, anyathA vaktRgatA'yathArthajJAnAtmakadoSahetuto vAkyajanyo bodho'pramAtmako'pi bhavet / itthaM ca vAkyasAmAnyasya pramApramobhayAtmakabodhasya janakatve'pi, ekasmin bodhe prAmANyA-'prAmANyAnyataradeva jAyate, tatra vaktRgato guNo doSo vaiva hetubhUtaH / atha ca vedajanyabodho'pi pramANabhUtaH / tatastatra prAmANyasya janakatayA yathArthajJAnAtmaka-guNasyA'stitvaM svIkaraNIyameva, tacca sarvavyApi yathArthajJAnaM nezvaramatiricyA'nyatra sambhavatIti, vedajanyabodhaniSThaprAmANyajanakayathArthajJAnasyA''zrayatayezvaraH siddhyati / 1. yathA jainamate utpattI parata:pakSasyaiva svIkAre'pi, jJaptau kathaJcit svataHpakSasyA'pi samAdaraH / 64
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathaiva vAkyajanyabodhaniSThasya prAmANyasya grahaNamapi "idaM vAkyaM yathArthajJAninA''ptapuruSeNa praNItamiti pramANabhUta"mitivicAraNAto jAyate, na tu svataH / ato vedajanyabodhagataM prAmANyamapi yathArthajJAnavadAptapuruSapraNItatvenaiva nizcIyate / tatazca vedapraNetR-yathArthajJAnyAptapuruSatvenA'pIzvarasiddhiH / itthamAdau tu naiyAyikAnAM mate IzvarasiddhyarthaM zabdapramANe evobhayataH (-utpattau jJaptau ca) parataH prAmANyasyA''dara AsIt / kintu krameNa taiH siddhAntasthApanadRSTyA sarveSvapi pramANeSu parataH prAmANyasya pakSaH sthirIkRtaH / asya vipakSatvena, mImAMsakA vedamapauruSeyam (-akartRkaM) manyante sma / na ca teSAM mate IzvarasyA'pyastitvam / tataste zabdapramANe utpattau jJaptau vA parataH prAmANyamurIkartuM na kSamante sma / atastaiH svata eva prAmANyaM svIkRtam / arthAt teSAM mate "vedA yathArthajJAninA''ptapuruSeNa praNItA ato pramANa"miti vicAraNAto vedaprAmANyaM na gRhyate / kiM tahi ? vedAH pramANatvena svayaM pratiSThitAH / na ca tatprAmANyaM tatkartRgatayathArthajJAnasApekSam, apauruSeyatvena tasyA'bhyupagamatastasyA'kartRtvAt / evaM ca prAmANyasya vedeSu svayaMsiddhatvAd na tasyotpattyarthaM tasya grahaNArthaM vA yathArthajJAnavattvasyA''ptatvasya vA''vazyakatvaM, na ca tadAzrayatayezvarasiddhirityabhisandhiH / agre tu mImAMsAdarzane sarveSvapi zAbdabodheSu, tato'pi sarveSvapi pramANeSu svataHprAmANyamabhyupagamanIyamabhavat / kvacit svataH prAmANyaM, kvacicca parataH - ityabhyupagamastvasyAdvAdinAM mImAMsakAnAM darzane na sambhavatyeveti, ekatra svataH prAmANye'bhyupagate, sarvatra svataH prAmANyameveti teSAM siddhAnto jAtaH / ___ yathopadarzitamAdau carceyaM naiyAyika-mImAMsakayomitha eva pravartitA / paramagretanakAle kramazo'nyadArzanikairapyasmin viSaye svamantavyanidarzanaM taddvArA carcAyAM bhAgagrahaNaM ca vidheyamabhavat / bhAratIyatattvajJAnaparamparAyAM prAmANyavAdasambandhi vistRtaM vipulaM ca sAhityamupalabhyate tadasyaiva phalam / asmin sAhitya nyAyavArtikagatAyAH saralAyAstarkasaraNerArabhya gadAdharabhaTTAcAryANAM jaTilaM tarkajAlaM yAvadantarbhavati / adyA'pi ca tatsambandhi nUtanaM sAhityaM sRjyamAnameva vartate / asya samagrasya sAhityasyA''kalanena prAmANyavAde pradhAnataH paJca pakSA avagamyante / tathAhi - 1. prAmANyamaprAmANyaM cobhayaM svataH - sAGkhyadarzanam 2. prAmANyaM svato'prAmANyaM ca parataH - mImAMsA (pUrvottarA ca) 1. pramANatvApramANatve svataH sAGkhyAH samAzritAH / naiyAyikAste parataH saugatAzcaramaM svataH // prathamaM parataH prAhuH prAmANyaM vedavAdinaH / pramANatvaM svataH prAhuH paratazcA'pramANatAm // - sarvadarzanasaGgrahaH (-mAdhavAcAryaH) 65
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. prAmANyamaprAmANyaM cobhayaM parataH - nyAya-vaizeSikadarzane 4. prAmANyaM parato'prAmANyaM ca svataH - prAcInabauddhAH 5. aniyamitapakSaH - ArhatA navyabauddhAzca atra paJcAnAmapi pakSANAM viSaye kramazo vimRzyate - 1. prAmANyamaprAmANyaM cobhayaM svataH - sAGkhyAcAryaiH pakSo'yamabhyupagata ityullekhA mAdhavAcAryaracita-sarvadarzanasaGgrahaH, kumArilabhaTTapraNIta-zlokavArtikam - ityAdiSu yadyapi dRzyante; tathApi matasyA'sya hArda, tarkAH, pramANAni - ityAdisambandhinaH sAhityasyA'bhAve na tasya vimarzaH zakyaH / __ atra kalpanaikodbhavati yat sAGkhyadarzanaM satkAryavAdyasti / atastasya mate sarvamapi kArya svopAdAnIbhUte kAraNe prathamataH; pracchannatayA vidyamAnameva bhavati, sahakArIbhUtaiH kAraNaiH kevalaM tasya prAdurbhAva eva bhavati / atha ca prAmANyA-'prAmANye api kAryAtmakadharmAveva / tatastayorapi tadupAdAnakAraNe svotpatteH pUrvamapi vidyamAnatvamevA'GgIkaraNIyam / itthaM ca tayorapi svata eva utpattiH (-prAdurbhAva:), na parataH / kintvidaM kalpanAmAtraM, vAstavamanyadapi sambhavet / ___ evaM cArvAka-yogadarzanayorapyasmin viSaye kIdRzaM mantavyamiti na jJAyate / paraM vaizeSikANAmasmin viSaye svakIyamantavyasyA'nupalabdhAvapi, naiyAyikaiH prAyaH samAnatantratvAt teSAM yathA parataHprAmANyavAditvamananaM, tathaiva yogadarzanasya svasamAnatantreNa sAGkhyena sadRzameva mantavyaM syAditi manane nA''pattirbhAsate / 2. prAmANyaM svato'prAmANyaM ca parataH - pUrvamImAMsottaramImAMsayormate jJAnotpatterjJAnagrahaNasya ca prakriyAyAM parasparaM vibhede'pi prAmANyavAde ubhayorapyaikamatyam / tannAmobhayamate prAmANyamutpattiptirityubhayatra svato'prAmANyaM cobhayatra parataH svIkRtamasti / / utpattau prAmANyasya svatastvaM nAma jJAnasAmAnyasya janikA yA sAdhAraNA kAraNasAmagrI bhavati, tato jJAnena sahaivotpadyamAnatvaM, kAraNAntarasya svotpattau cA'napekSatvam / arthAd jJAnajanikA sAmagrI pramAyA eva janikA bhavati, tathA jJAnamAtre prAmANyaM svatoniSThaM bhavati / aprAmANye tu naivam / tattu svotpattau jJAnajanakasAmagrImatiricya kAraNagatadoSAnapyapekSate, yato doSayuktaiva kAraNasAmagryapramotpAdikA / evaM prAmANyaM nirapekSatvAt svato'prAmANyaM ca parApekSatvAt parataH / 1. asyA vicAraNAyAH paramparyeNa poSikaikA yuktiH sanmatitarkavRttAvanyatra (pR.4, paM.9) dRzyate / tatra mImAMsakaiH spaSTIkRtaM "na vayaM satkAryavAdasamAzrayaNAt svataHprAmANyavAdina" iti / anena jJAyate yat satkAryavAdaH svtHpraamaannysaadhkH| 2. utpattau prAmANyasya svatastvaM nAma kAryakAraNAdeva kAryeNa sahotpattiH -atharvabhASyam
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra mate samasyaikodbhavitumarhati / cakSurgataM nairmalyaM, dhAtUnAM samatvaM, manasaH svAsthyam, indriyANAM paTutvamityAdayaH guNAH pramANabhUtasya jJAnasya janakahetava iti lokazAstrobhayasammatam / svataHprAmANyavAdibhistu prAmANyasyotpattau jJAnasAmAnyajanakasAmagryatiriktasya nirapekSatvamaGgIkRtam / tatazca guNeSu prAmANyajanakatvAbhAva eva pratipAdito bhavatIti kathaM na virodha iti ? itthamatra samAhitaM svataHprAmANyapuraskartRbhiH na vayaM guNAnAM prAmANyajanane sahabhAgitvamapalapAmaH / guNatvena paricitAnAM tattvAnAM prAmANyajanakatAyA niSedhe naivA'smAkaM matiH / kiM tarhi ? yeSvadhikaraNeSu yAniM tattvAni 'guNa' padena saGketitAni bhavanti, tAni tattadadhikaraNAnAM svAbhAvikyavasthaiva, na pRthag dharmAntaram / tathAhi - cakSuSi samalatA''gantukadharmaH, tatazca tamAgantukadharmaM 'doSa' rUpeNa parigaNayya tajjanitamaprAmANyaM 'parata' ucyate / paraM nairmalyaM tu cakSuSaH svakIyo dharmaH, nA''gantukaH, yat tasyA'pekSaNaM 'parata' ucyeta / evameva jJAnajanakakAraNaniSThAni yAni tattvAni 'guNa' padenA'bhidhIyante tAni sarvANyapi tattatkAraNAMnAM svarUpe eva samAviSTAni, naupAdhikAni / tato jJAnajanakasAmagryantarnihitebhyo guNebhyo jAyamAnaM prAmANyaM, svAdhArIbhUte jJAne 'svata' evotpadyamAnaM kathyate; jJAnajanakasAmagrIvyatiriktebhyo doSebhyo jAyamAnamaprAmANyaM ca 'parata' utpadyamAnamiti / - utpattau prAmANyasya svatastvakalpane yuktyantaramittham - jJAnaniSThA'rthasya yathAvasthitabodhajanikA zakti: 'prAmANya'mucyate / zaktayazca sarvabhAvAnAM svata eva bhavanti / notpAdakakAraNakalApasyA'dhInatvaM sambhavati / yathA mRtpiNDe vidyamAnA rUpAdayo mRtpiNDAdupajAyamAne ghaTe'pi mRtpiNDarUpAdidvAreNopa jAyante / ghaTaniSThA jaladhAraNazaktistu svata eva tatra prAdurbhavati, na mRtpiNDAdikAraNasamUhataH, tasyAstatrA 'bhaavaat| evameva jJAnaniSThA'rthasya yathAvasthitabodhajanikA zaktizcakSurAdiSu jJAnotpAdakakAraNeSvavidyamAnA svata evotpadyamAnA'bhidhIyate iti / 3 prAmANyasya jJaptau svatastvaM nAma svAzrayIbhUtasya jJAnasya grAhakeNa grAhyatvam / arthAt pramAtmakajJAnasya svasaMvedanena (-prabhAkaramate), anuvyavasAyena (-murArimizramate), jJAtatAliGgakayA'numityA (-kumArilabhaTTamate), sAkSijJAnena (-vedAntimate) vA yadA grahaNaM jAyate, tadaiva tajjJAnagataM prAmANyamapi gRhyate eveti / idaM sarvajJAneSu samAnam / tena jJAnaM pramAtmakaM syAd bhramAtmakaM vA, paraM prArambhe tu tad nirapavAdatvena pramANabhUtameva jJAyate / agre tu bhramAtmakasthale pratyakSAntareNa jJAnapravartitapravRttivaiphalyenA''ptavacanena vA tasya bhrAntatvAvagame prArambhikI prAmANyabuddhirnivartate, aprAmANyasya ca bhAnaM jAyate / anyathA tatra 1. na cendriyanairmalyAdi guNatvena vaktuM zakyam, nairmalyaM hi tatsvarUpameva, na punaraupAdhiko guNaH / tathAvyapadezastu doSAbhAvanibandhanaH / - sanmatitarkavRttiH 2. mRtpiNDadaNDacakrAdi ghaTo janmanyapekSate / udAharaNe tasya tadapekSA na vidyate // sanmatitarkavRttAvuddhRtaH 3. "jJaptau svatastvaM nAma jJAnagrAhakamAtragrAhyatvam / yena jJAnaM gRhyate tenaiva tadgataM prAmANyamapi gRhyate iti " - pramANapaddhatiH pari. 1 67
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 prAmANyabuddhirevA'nuvartate / evaM ca prAmANyabodhaH svAbhAviko jJAnAntaranirapekSazca, aprAmANyabodha: punarjJAnAntarasApekSatvenA'svAbhAvika iti / ayamatrA''zayaH - jJAne prAmANyanizcaye'sati na tajjJAnapravartitA puruSasya pravRttiH / tathAhi - "mama ayaM ghaTa iti jJAnaM pramANabhUta" miti nizcayo yAvannodbhavati, na tAvat tajjJAnapravartitA puruSasya ghaTaviSayikI pravRttiH sambhavati, pravRttivaiphalyabhayAt ! nizcayazcA'yaM svataH prAmANyasya grahaNe eva sambhavI / yato jJAnapravartitAyAH kriyAyA anantarameva tatsAphalyena, jJAnagataprAmANyasyA'numAnena nizcaya ityAgrahe, pravRtterevA'sambhava iti jJAnamAtre pUrvaM prAmANyasya nizcayaH, tatazca tajjJAnadvArA padArthaprakAzanena puruSasya pravRttau pravarttanam, tatazca pravRtteH saMvAditve sati ( - jJAnakriyayoravirodhe, jJAnAnurUpamarthasyopalabdhAviti yAvat), pUrvagRhItasya prAmANyasya puSTiH, pravRttervisaMvAditve ca (jJAnAnurUpamarthasyA'nupalabdhau ) prAmANyabodhasya nivartanamaprAmANyasya ca grahaNamiti prakriyA | keSAJcijjJAnAnAmutpattyanantaram 'idaM pramA syAdapramA veti saMzayotpattiranubhavasiddhA / sarvatra svata: prAmANyagrahe na sA sambhavatItyatrA''zaGkodbhavitumarhati / svataH prAmANyavAdibhirasyA nirAkaraNArthaM jJapterlakSaNe 'doSAbhAve satItyapi samAvezitam / tathA ca doSANAM sattve svataH prAmANyanizcayasyA'bhAva evA'bhyupagataH / atha ca saMzayo doSANAM sattve eva bhavatIti yatra saMzayastatra 'doSAbhAve satI' tyaMzasyA' pUraNAt tatra svataH prAmANyasya jJapteH sambhAvanaiva nA'stIti nA''pattiriti / tatra prabhAkaragurUNAM mate sarvaM jJAnaM svaprakAzakamiti svasaMvedanena jJAnasya grahaH / murArimizrANAM mate jJAnaM svasamanantarajanyena mAnasapratyakSeNa ( - anuvyavasAyena gRhyate / kumArilabhaTTAstu jJAnamatIndriyaM svIkurvantIti teSAM mate jJAnaviSayIbhUte'rthe yA tajjJAnajanyA jJAtatodbhavati, tayA tajjJAnamanumIyate / vedAntinastu sAkSijJAnena vRttijJAnagrahaNamAhuriti prasthAnAnAM nAnAtve'pi jJAnagrahaNena sAkameva tajjJAnaniSThasya prAmANyasyA'pi svAbhAvikaM grahaNamityatra sarveSAmaikamatyam / 3. aprAmANyaM svataH prAmANyaM ca parataH - bauddhadarzanasyedaM prAcInaM mataM mAdhavAcAryANAM sarvadarzanasaGgrahe, zcerabAtskIvaryasya 'buddhisTa lAjik' ityatra (pR. 66), AcArya - narendradevasya 'bauddha dharmadarzana' pustake (pR. 591) collikhitamasti / mate'smin sarvajJAneSu prAmANyavyabhicArasya sambhavaH / tatazca jJAnamAtre tadgraheNana sAkaM tanniSThAprAmANyasyA'pi svAbhAvikaM grahaNaM, 'idaM jJAnaM pramA'pramA veti saMzayotpattizca / pazcAtkAle jJAnajanakakAraNaniSThaguNAnAM bhAne, jJAnapravartitapravRtteH saMvAditve, Aptavacanopalambhe 1. prAmANyA-prAmANyAzrayIbhUtajJAnagrAhakaM yad jJAnaM tadatiriktaM jJAnamaMtra jJAnAntaratvenA'bhipretam / tena prAmANyasya jJaptau jJAnagrAhakajJAnasyA''vazyakatve'pi na kSatiH / 2. "svato grAhyatvaM ca doSAbhAve sati yAvatsvAzrayagrAhakasAmagrIgrAhyatvam / na caivaM prAmANyasaMzayAnupapattiH / tatra saMzayAnurodhena doSasyA'pi sattvena doSAbhAvaghaTitasvAzrayagrAhakAbhAvena tatra prAmANyasyaivA'grahAt " vedAntaparibhASA - anu0 pari0 68
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA svato gRhItasyA'prAmANyasya nivRttiH, prAmANyabodhasya cotpattiH / anyathA'prAmANyabodhasya tAdavasthyameva / itthamaprAmANyasya svAbhAviko nizcayaH, prAmANyasya ca jJAnAntarasApekSa: ( - parata) iti / na prAmANyanizcayaH, pratyuta prAmANyasaMzayaH pravRtterjanaka itIha mukhyamAlambanaM jJAyate / kiJca, navyabauddhaiH prAya Arhatamatasya prabhAvenA'niyamitapakSo'GgIkRta iti sambhAvanA'pi bhAsate / 4. prAmANyamaprAmANyaM cobhayaM parata: - naiyAyikAnAM (samAnatantratvena ca vaizeSikANAmapi) mate prAmANyamaprAmANyaM cobhayamapyutpattirjJAptizcetyubhayatra parataH / utpattau paratastvaM nAma jJAnasAmAnyajanikA yA kAraNasAmagrI tadatiriktaM yat kAraNaM tajjanyatvam / jJAnasAmAnye yathArthatvA-'yathArthatvarUpaM vaiziSTyaM kramazo guNa-doSasApekSaM, na svataH / ayamatrA'bhisandhiH - anubhavotpAdakAni kAraNAni nA'nubhavagatayathArthatvasya janakAni, tathA sati sarveSAmapyanubhavAnAM yathArthatvApatteH / na caivam, anubhaveSu yathArthatvA 'yathArthatvayoranubhavasiddhatvAt / tajjJAyate yadanubhavaniSThayathArthatvasya janakatvaM nA'nubhavotpAdakakAraNeSu, pratyutA'nubhavotpAdakakAraNavyatiriktameva kiJcid yAthArthyajanakam / kiM taditi cet ? anubhavotpAdakakAraNasAmagrIniSThaguNAkhyaM tattvamiti / evaM ca tadapekSyotpadyamAnaM prAmANyaM na svAbhAvikaM, na sArvadikaM, na sArvatrikaM ca, kintvapekSyaguNAstitvena tasya niyamyatvAdasvAbhAvikatvameva tasya / idameva prAmANyasyotpattau paratastvam / doSApekSasyA'prAmANyasya paratastvaM tu pUrvaM carcitameva / svata:prAmANyavAdino guNAn doSAbhAvarUpAn kAraNasya svarUpe'ntarbhUtAn vA parigaNayanti / naiyAyikAnAM tadvipakSatayA kathanamittham - doSarUpeNa sammatAnAM tattvAnAM yathA na kAraNasvarUpAntarbhUtatvaM guNAbhAvatvaM vA, yathA ca teSAM svatantramastitvaM; tathaiva guNAnAmapi na kAraNasvarUpAntarbhUtatvaM doSAbhAvarUpatvaM vA, teSAmapi ca svatantramastitvam / kAdAcitkatvasyobhayatrA'pi samAnatvAdekatarasya svAbhAvikatvamanyatarasyaupAdhikatvaM yuktihInam / loke'pi " mama cakSuSI prAk sadoSe abhUtAmidAnImAsAditaguNe saJjAte" ityAdiprayogeSu cakSurnairmalyAdInAM na doSAbhAvarUpeNa kintu guNarUpeNA'bhyupagamaH / saGkSepeNocyate cet kAraNAnAM svAbhAvikaM rUpaM N jJAnasAmAnyajanane sahabhAgi bhavati / jJAnaniSThe yAthArthyA yAthArthye cA'nukrameNa guNadoSasApekSe, na svAbhAvike ityeva tayoH paratastvamiti / pratyakSasthale vizeSaNavatA vizeSyeNa samamindriyasannikarSo guNaH / anumitau vyApakavati vyAptipratibaddhasya vyApyasya jJAnaM guNaH / upamitau yathArthasAdRzyAderjJAnaM guNaH / zAbdabodhe tAtparyajJAnaM guNaH / evamanye'pi bahavo guNAH sambhavanti / tattatsthale eSAmabhAvo vaiparItyaM vA doSa iti / 1. "utpattau paratastvaM nAma jJAnakAraNAtiriktakAraNajanyatvam" 2. "doSo'pramAyA janakaH pramAyAstu guNo bhavet " - siddhAntamuktAvalI - 31 3. draSTavyaM nyAyasiddhAntamaJjarIprakAzaH-4 pramANacandrikA - pari0 1 69
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zaktayazca sarvabhAvAnAM svata eva bhavantI'ti mImAMsakAnAM prarUpaNAyAH prativAde naiyAyikAH kathayanti yat tattatpadArthe tattacchakterniyama eva sUcayati zakteH kAraNasApekSatvam / zaktInAM svatastve tu sarvatrA'pi sarvA eva zaktayaH sambhaveyurityanAyatyA zaktirUpaM prAmANyamapi svotpattau kAraNasApekSamaGgIkartavyam / tathA ca tat parata eva / kiJca, aprAmANyamapi bhramAtmakajJAnagatA padArthasyA'yathAvasthitabodhajanikA zaktireva / zaktInAM svatastvamanane tadapi svata eva syAt / na ca tad mImAMsakAdisvataHprAmANyavAdinAM sammatamiti, aprAmANyavat prAmANyasya zaktirUpatve'pi paratastvamevA'bhyupagantavyamiti / idAnIM prAmANyA-'prAmANyayorzaptau paratastvaM cintyate / asya bhAvArthastu jJAnasya grahaNena saha naiva tadgataM prAmANyamaprAmANyaM vA gRhyate, kintu jJAnagrahaNAnantaraM jJAnAntareNa tasyA'numitirjAyate / - 1 ayamatrA''zayaH - anubhavasyA'nantaramanubhavAzritA pravRttirbhavati / pravRtteH sAphalye ca tatpravartake'nubhave yathArthatvasyA'dhigatiH / pravRtteviphalatAyAM cA'yathArthatvasya / evamanubhavasyotpattAveva na kila tadgataprAmANyA-'prAmANyayorgrahaNaM, kintu pravRttiphalaliGgakAnumAnagamyatvaM tayoriti paratastvam / yadyapyanabhyAsadazotpannajJAne eva prAmANyA - 'prAmANyAnumityarthaM pravRtterapekSaNam, abhyAsadazAyAM tu pUrvajJAnasAdRzyamavalambya pravRtteH pUrvamapi prAmANyA - 'prAmANyAnumAnasya sambhavo'styevaM, paraM prAmANya'prAmANyagrahaNamanumAnenaiva bhavatyubhayatreti paratastvaM nizcapracam / prAmANyasaMzayo'pi pravRttijanakaH, saMvAdAtmakapravRttijananayogyatvameva jJAnaniSThaM prAmANyaM, sarvatra svataH prAmANyagrahe prAmANyasaMzayAnupapattirityAdayo'sya pakSasya pramukhAH siddhAntAH / 5. aniyamitaH pakSaH - prAcInabauddhaiH pratipAditasya matasya nirUpaNamasmAbhirdRSTam / navyabauddhaistu tad mataM tyaktvA nUtanaM mataM svIkRtam / asya matasya nirUpaNaM kurvatA bauddhAcArya - zAntarakSitena tattvasaG grahapaJjikAyAM (zloka-2810-11) pUrvoktAn caturo'pi pakSAn nirasyA'niyama eva sthirIkRtaH / asya matasya vivaraNe AcAryakamalazIla ullikhati (tattva. paM. zloka 3122 vRttau ) yat " na hi bauddhaireSAM caturNAmekatamo'pi pakSo'bhISTaH, aniyamapakSasyeSTatvAt / tathAhi - ubhayamapyetat kiJcit svataH kiJcit parata iti" / iha yadyapi svatastva - paratastvayorviSayavibhAgo na darzitastathApi sanmatitarkavRttau prAmANyavAde dhvanizravaNaM, citrAlikhitarUpadarzanaM, gandharasasparzabuddhayaH, padArthAnAM tattatkAryeSu vyApAraNamityAdijJAnAnAmarthakriyAnubhavarUpatvAt svataH siddhaM prAmANyamityAzayo bauddhAnAM lakSyate / abhyAsadazotpannapratyakSeSvanumAneSu 1. "prAmANyaM hi samarthapravRttijanakatvAdanumeyam" - nyAyavArtikatAtparyavRttiH 1.1.1 2. " abhyAsadazApannajJAneSu dvitIyatRtIyajalAdijJAneSu tu pravRtteH pUrvamapyanvayavyatirekiNA'pi pUrvajJAnadRSTAntena tatsajAtIyatvaliGgena prAmANyamavadhAryate " - tarkakaumudI 3. kvacidabhyAsadazotpannajJAnasthale dvitIyAnuvyavasAyenA'pi prAmANyAprAmANyagrahaNaM svIkRtamasti / draSTavyaM tarkaprakAzaH - khaNDa 4 / 4. pRSTham 68 70
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ cA'pi svataH prAmANyajJaptistaistatrA'numoditA'sti / ata eSu sthaleSu svato'nyatra ca parataH prAmANyagraha iti teSAM mataM parijJAyate / bauddhaiH prAcInaM svamataM tyaktvA kRte'niyamitapakSasya svIkAre prathamata evA'niyamita pakSapratipAdakasyA''rhatamatasya prabhAvaH parilakSyate / adhunA'tra jainamatavicAraNA samAdriyate / prAmANyavAdaviSayakasya jainamantavyasya suspaSTaM nirUpaNaM pramANanayatattvAloke samupalabhyate "tadubhayamutpattau parata eva jJaptau tu svataH paratazca / " (1.21) asya vivaraNaM syAdvAdaratnAkaravyAkhyAyAmitthaM dRzyate - "jJAnasya prAmANyamaprAmANyaM ca dvitayamapi jJAnakAraNagataguNa-doSarUpaM paramapekSyotpadyate / nizcIyate tvabhyAsadazAyAM svato'nabhyAsadazAyAM tu parataH" iti / asmin mate prAmANyanizcaya eva pravRttijanaka ityekAnto nA'sti / anabhyAsadazAyAM prAmANyasandehAdapi pravRttistatsAphalyavaiphalyAbhyAM prAmANyA - 'prAmANyanizcayazca svIkriyete atra | vastutaH prAmANyA-'prAmANyanizcaye'nekAnto'yamanubhavasiddhaH / kvacid vayaM svata eva jJAnasvarUpaM nizcinumaH kvacicca pravRtteH phalAdhAreNeti ko vA niSeddhumarhati ? anubhavasiddhaM satyamidamupekSyA'nyatarapakSasyA''grahastu tyAjya eva / svataH prAmANyagrahaNasyaikAnte'nabhyAsadazotpannajJAne prAmANyasaMzayo na ghaTate, paratastvekAnte cA'bhyAsadazotpannajJAne prAmANyasya svato'nubhUterasambhavaH / doSayoranayornivAraNArthaM kramazaH svataHprAmANyavAdibhiH kRtaH 'doSAbhAve satIti pariSkAraH, parataH prAmANyavAdibhizcA'bhyastasthale pravRttervinaiva svato'numiteH svIkAra:, 'ghaTTakuTyAM prabhAta' miti nyAyena prAmANyagrahaNe'nekAntameva samarthayataH / atredamapi dhyeyam - svataHprAmANyapakSadharairmImAMsakAdibhiH parataH prAmANyavAdibhirnaiyAyikaizca prAmANyagrahaNe mitho vipakSatve'pi, aprAmANyagrahaNe tu paratastvamevaikAntenA'GgIkRtam / syAdvAdinastvatrA'pi yuktipuraskRtamanubhavasiddhaM cA'nekAntamurarIkRtavantaH / arthAt tairaprAmANyasyA'pyabhyAsadazAyAM svato 'nabhyAsadazAyAM ca parato jJaptiH svIkRteti / prAmANyavAdasya carcAyAmidaM smartavyaM yat tattaddarzanasya sammateSu sarveSvapi pramANeSu tattaddarzanenA'GgIkRta: svata:pakSaH parataHpakSo vA sambadhyate, tathA'pi prAmANyavAdastu prAyaH pratyakSapramANe eva kendrito bhavati / atra caivaM spaSTIkurvanti paramaguravaH zrIvijayanemisUrayaH svapraNIte sanmatitarkavRttivivaraNe - " yadyapi pramAmAtrasyaiva prAmANyamutpattau svataH parato veti vicAryate / tatra pratyakSapramANamadhikRtya guNasAdhanatadbAdhanaprakAro nA'tisAmaJjasyamaJcati / tathApi ziSyabuddhisaukaryAya pratyakSAdiprAmANyavizeSamAzritya dvicAra AdRtaH / vizeSe svatastva - paratastvAnyatarasiddhau tannyAyena sAmAnye'pi tadupasaMhAraH kartuM zakya ityabhiprAya:..." iti / ito vizeSajijJAsubhiH sanmatitarkavRttigata - prAmANyavAdacarcA'valokanIyA / 71
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ cintanam saGkucitaH kaH ? munidharmakIrtivijayaH bhAratIyasaMskRteH kRte, vizeSato jainasamudAyasya ca kRte'tigauravapradaiSA ghaTanA'sti / tathaiva 'jaina samudAyaH saGkucito'sti, sAmpradAyikamAnasaM ca dhArayati', iti bhramaNAbhrAntajanebhya ekottararUpA satyA kathA'sti / zrIrAjanagare (ahammadAvAdanagare) 'haThIbhAI vADI' nAmodyAne zAsanasaMmrATsamudAyasya paramapUjyatejomUrtiAcAryavarya zrIvijayasUryodayasUrIzvaraziSyaratnaparamapUjyAcArya zrIvijayazIlacandrasUrIzvarANAM puNyanizrAyAM kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryasmRtizikSaNa - saMskAra - nidhi - TrasTa iti saMsthayA 10 - 1 - 2016tame dinAGke perIsa(phrAnsa)nivAsinyai zrImatyai 'nalinI balabIra ' nAmaviduSyai zrIhemacandrAcAryacandrakasya pradAnaM kRtam / eSA viduSI perIsamahAnagare 'yunivarsiTI opha soraborna' iti saMsthAyAM bhAratIyabhASAzAstrasyA'dhyApikA'sti / sA phrAnsa - jarmanI - bhAratadezAnAM vizvavidyAlayeSu yathAvasaraM vividhaviSayasyopari vidvattApUrNaM. vyAkhyAnaM kurvatyasti / bahuvarSebhyo rAjanagare 'ela. DI. insTITyuTa opha inDolojI' nAmasaMsthAyAM sA svakIyAbhyAsArthaM punaH punarAgacchantyasti / tato vizvavikhyAtayoH zrIyutadalasukha mAlavaNiyA-mahodayasya zrIyutaharivallabhabhAyANI-mahodayasya ca paramaprItipAtramastyeSA viduSI / astyeSA jainasAhityasya marmajJA viduSI / jainAnAM bauddhAnAM ca sAhityaviSaye prAkRta - pAli-saMskRtagUrjara - hindItibhASAyAmetayA viduSyA vividhAni kAryANi kRtAni santi / etayA viziSTajainakRtInAM phrencabhASAyAmanuvAdo'pi kRto'sti / evametayA viduSyA dhUmaketu - rA. vi. pAThaka - umAzaMkara jozI - ityAdInAM sAkSarajanAnAM kRtInAmapi phrenca bhASAyAmanuvAdo vihito'sti / gUrjarasAhityaM prati tasyAH kiyatI ruci: syAdityetadeva sUcayati / tathaiva nirAlA - nAgArjuna - ajJeyetimahodayAnAM hindIbhASIyakRtInAmapi phrencabhASAyAmanuvAdo'kAri viduSyaitayA / etayA'neke svatantrA granthA racitAH, bahavaH saMzodhanalekhAH prastAvanAlekhAH samIkSAlekhAzca likhitAH santi / tasyA lekhanamatIva lokapriyamasti tata eva vaizvikapratiSThAprApakeSu sAmayikeSu tasyA lekhAH prakAzyante / asyai viduSyai vividhasaMsthAbhirbahavaH puraskArAH 72
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradattAH santi / etAdRzyA vizvasanmAnanIyayAH phrAnsadezIyaviduSyAH sanmAnaM bhAratadeze jainAcAryaprasthApitasaMsthayA jainAcAryanizrAyAM bhavet, etattu na kevalaM jainAnAm, api tu samagrabhAratadezasyA''ryasaMskRtezca gauravapradA ghaTanA'sti / candrakapradAnaM tu anekAbhiH saMsthAbhiH kriyate, kintu jainAcAryapreraNayA'nyadezIyaanyamatAnuyAyividuSyAH sanmAnaM vidhIyate, etattu mahadAzcaryamevA'sti / / sampradAyanirapekSatAyA ito'dhikaM zreSThamudAharaNaM kiM syAt ? sampradAyanirapekSatAyAzcarcA sarvadharmamAnyasarvadharmagurubhiragraNIjanai rAjasiMhAsanasthitai rAjanetRbhizcoccairArATiM kurvadbhiH sadA vidhIyate, kintu kaiH kriyate AcaraNam ? anyeSAM nindArthaM svaprazaMsArthaM ca na likhAmi, api tu jainasamAjo jainasAdhuzca kIdRzImudAradRSTiM samAcaratIti janasamAjasya jJApanArthameva likhAmyaham / adya sarvatra 'jainAH saGkucitA rUDhivAdinazca santi, te jainamataM vinA nA'nyat kimapi svIkurvantI'ti prabalamatAgraho'sti / teSAM matAgrahinAmeSottararUpA ghaTanA'sti / etairgurubhiretAdRzaM naikameva kAryaM kRtaM kintu adyAvadhi etAdRzAnyanekAni kAryANi kRtAni santi / tAnyatra varNayAmi / ____ adya gUrjararAjyaM saMskAradRSTyA nItidRSTyA ceti sarvarItyA'tIva samRddhamasti / asmAkaM samIpe'dya svakIyaM vyAkaraNamasti / etasyAH sarvasamRddheH kAraNamasti - eSa guruH kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaH / enaM guruM vinA svatantrAstitvadhArakasya gUrjararAjyasya kalpanaivA'zakyA'sti / tadgurornavamajanmazatAbdImupalakSya zAsanasamrAT-tapAgacchAdhipati-zrIvijayanemisUrIzvara-praziSyazrIvijayasUryodayasUrIzvarasyA''ziSA, tacchiSyazrIvijayazIlacandrasUreH satpreraNayA caiSA kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryasmRtizikSaNasaMskAranidhiTrasTetinAmnI saMsthA prasthApitA / etairguruvaryaiH svajIvane zrImahAvIrasvAmino'nekAntavAdasiddhAntazcaritArthIkRto'sti / ete guravaH sampradAyanirapekSamAnasaM saMsevante / tata evaitAdRzaM kAryaM kartuM samarthA bhavantyete guravaH / guruvaryaiH saMsthApitAyAH saMsthAyA zubhAzayAH samyaganusaraNIyAH santi / * kasyA api bhASAyAH satsAhityasya sevAM yaH ko'pi kuryAttasya sanmAnaM karaNIyam / AstAM sa kasyA'pi anyadharmasyA'nuyAyI syAt / etayA saMsthayA'dyAvadhi trayodazAnAM sAkSarajanAnAM sanmAnamakAri / tatra - 1. adhyApakaH zrIzAntilAla gulAbacanda zAha-mahodayaH 2. paM. zrIlakSmaNabhAI hIrAlAla bhojaka-mahodayaH 3. paM. zrIdalasukhabhAI mAlavaNiyA-mahodayaH 4. Do. harivallabha bhAyANI-mahodayaH 5. Do. umAkAnta pI. zAha-mahodayaH 7H
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. Do. madhusUdana DhAMkI-mahodayaH 7. Do. nagInadAsa je. zAha-mahodayaH 8. Do. satyaraJjana benarjI-mahodayaH 9. zrIjayantabhAI koThArI-mahodayaH 10. zrIkanubhAI jAnI-mahodayaH 11. zrIlAbhazaGkara purohita-mahodayaH 12. zrIhasubhAI yAjJika-mahodayaH 13. Do. vasaMtabhAI parIkha-mahodayaH idAnIM zrInalinI-balabIraviduSyAH sanmAnaM kRtam / * uttamAnAM sAhityaviSayakapustakAnAM prakAzanaM karaNIyam / adyAvadhi vividhAsu bhASAsvaneke granthAH prakAzitAH / * rASTrIyakakSAyAH parisaMvAdA AyojanIyAH / vividhaviSayamanulakSyA'dyAvadhi etayA saMsthayA bahavaH parisaMvAdA AyojitAH santi / tatrA'pi vaTapadra(vaDodarA)nagare, mahuvA(laghukazmIra)pattane tathA godharAnagare dvidivasIyaparisaMvAdA saMyojitA Asan / tadA jainAH zaivAH puSTisAmpradAyikAH islAmamatIyAH khristIyAH pArasIyAH AdivAsinazca vidvajjanA Agatya sva-svadharmaviSayakaM sAhityaM paThanti sma / tadupari jainAcAryanizrAyAM muktamanasA carcAmapi tatratyA janA akurvan / AzcaryaM tvetad, AdivAsisamAjasya mukhyadharmagurustatra jainasthAnake bahiH kutrA'pi na kriyamANaM guhyaM tatpaTTavidhi sabhAsamakSaM darzayati sma / __ bhoH ! etAdRzaM krAntikaraM sampradAyanirapekSaM kAryaM nA'nyaH, kintu jainAcAryeNa zrIzIlacandrasUriNaiva kRtamAsIt / tathA parisaMvAdasya sarvo'pi yAtAyAtavetana-puraskAra-bhojanAdivyayo jainazrAvakaireva kRta AsIt, etanna kadA'pi vismartavyam / tatpazcAt taividvajjanaiH vAcitAnAM lekhAnAM pustakamapi prakAzitamasti, tena sUriNaiva / mahuvApattane AyojitaparisaMvAde Agatena pUjyazrImorAribApu-mahAtmanA kathitam - jainasthAnake eSa Ayojita: parisaMvAdaH sampradAyanirapekSatAyAH zreSThamudAharaNamasti / etadAyojanaM mahat krAntikaramasti / asyA'nukaraNaM sarvadharmagurubhiH karaNIyamasti, iti / kimeSA udAradRSTiH sampradAyanirapekSatA ca kathyate na vA ? pUrvakAlata eva jainasamAja udAraH sampradAyanirapekSazcA''sIt, iti kathane nA'tizayoktirasti / darzayAmi aham - 74
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ * adya bhArate paradeze cA'nekeSu nagareSu jainamatAnuyAyibhiranyadharmamatAnuyAyibhizca saMcAlitA bahavaH pustakAlayA vidyante / tatra jainabhANDAgAreSu jainapustakaiH saha nyAya-bauddha-cArvAka-pAtaJjala-mImAMsakavedAnta-sAGkhyAdInAM sarveSAM matAnAM vividhaviSayAnAM pustakAni adyA'pyupalabdhAni bhavanti / tathaiva tattaddarzanaviSayasambandhiMnyaH prAcInA hastalikhitapratayo jainabhANDAgAreSvadyA'pi prApyante / tA api sucArusthityAM prApyante / ___ atha anyadharmAnuyAyibhiH saMcAliteSu pustakAlayeSu kiM jainamatasambandhinyaH prAcInapratayaH pustakAni ca avApyante ? bhoH ! anyatra tu jainapratI: janA nAzayanti sma / * jainapustakAlayeSu paradharmamAnyamandirANAM viziSTacitra-kalA-zilpAdInAM pustakAnyapi saMgRhyante / * pUrvakAlInA jainAcAryAH sarvadarzanasAhityamadhIyate sma / sA paramparA'dyaparyantaM vartate / adyA'pi prAyaH sarve'pi jainasAdhavo durAgrahaM vimucya muktamanasA'nyadarzanIyAni zAstrANi tattaddarzanavidAM paNDitAnAM samIpe paThanti / tathaiva tena saha tulanAtmakAbhyAsamapi kurvanti jainamunayaH / atha ko'nyamatAvalambI sAdhujainagranthAn adhIte ? jainadarzanAbhyAsArthaM jainapaNDitAn ke Ahvayanti ? * adyA'pi jainamunayo'nyadarzanIyAni vividhazAstrANi prakAzayanti / vadatu ! ka udAraH? ko vA saMkucitaH ? pUrvakAlato jainasamAjaH saMpradAyanirapekSo'sti / vaikramIye dvAdaze zatake kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryo jAtaH / vizvavikhyAtenaitena sUriNA jinazAsanasyopari mahAnupakAraH kRto'sti / etena sUriNA caulukyavaMzIyau siddharAjajayasiMhaH kumArapAlazceti dvau rAjAnau pratibodhitau staH / pratibodhitAbhyAmetAbhyAM rAjabhyAM gUrjararAjyasya samRddhyarthaM zAntyarthaM ca bahUni satkAryANi kAritAni santi tena sUriNA / __gUrjararAjye hindujanAnAM pavitraM vizvaprasiddhaM somanAthamahAdevamandiramasti / tanmandiraM tattatkAle islAmamatIyazAsakairanekazo luNTitaM naSTaM ca / kumArapAlarAjasya zAsanakAle kRtajIrNoddhArasya mahAdeva mandirasya pratiSThAkAlaH AgataH / tadA rAjJA tatpratiSThAmahotsave AgantuM zrIhemacandrAcAryasUrIzvarAyA-''mantraNaM pradattam / sUriNA svIkRtamapi / pratiSThAkAle svayaM sa sUrIzvarastatrA''gatavAn / asaGkhyajanAnAM madhye tena sUriNA somanAthamahAdevasya pratiSThA kRtA, stutirapi ca kRtA / prazAntaM darzanaM yasya, sarvabhUtAbhayapradam / mAGgalyaM ca prazastaM ca, zivastena vibhAvyate / mahattvAdIzvaratvAcca, yo mahezvaratAM gataH / rAya-dveSavinirmuktaM, vande'haM taM mahezvaram // . 75
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAjJAnaM bhavedyasya, lokAlokaprakAzakam / mahAdayA damo dhyAnaM, mahAdevaH sa ucyate / mahAntastaskarA ye tu, tiSThantaH svazarIrake / nirjitA yena devena, mahAdevaH sa ucyate // evaM catuzcatvAriMzatzlokapramANaM zrImahAdevastotraM tadaiva mahAdevastutikaraNavyAjena tena zrIhemacandrasUriNA racitam / adyA'pi tat stotraM prApyate / prApta paramArhata birudena hemacandrasUrIzvarasya paramopAsakena tena kumArapAlena naikAni nUnAni zivamandirANi kAritAni tathA keSAJcit zivamandirANAM jIrNoddhArA kAritAH / tataH trayodazazatake vastupAlo mahAmantrIzvaraH saJjAtaH / etena mantriNA'nekazaH svabuddhi-kauzalyena gUrjararAjyasya rakSA'kAri / eSa yathA rAjanItijJa AsIttathaiva zAstrajJo'pyAsIt / etena saMskRtabhASAnibaddhAni zAstrANyapi racitAni santi / evameSa jainazAsanasyA'graNIH zrAvaka AsIt / etena jinazAsanasya bahvI prabhAvanA kRtA''sIt / tata eva anekairmahadbhirjunAcAryaiH prazastiH kRtA''sIt mahAmantrIzvarasyA'sya / etAdRzena jainadharme paramazraddhAlunA vastupAlena naikam, api tu bahUni zaivamandirANi kAritAni, tathA purAtanAnAM zaivamandirANAM jIrNoddhArAH kAritAH / tato'pyadhikaM tvetad yad, etena mantriNA caturazItiH yavanadharmasthAnAni (masjidA) nirmApitAni atra sAmpradAyikadRSTiH kutra dRzyate ? evaM tattatkAlInA aneke jainAcAryAH zrAvakAzca sampradAyanirapekSANi bahUni satkAryANi cakruH / aitihAsikagranthA asya kathanasya satyatAM pramANIkurvanti / idAnIntanakAle'pi ahammadAvAdanagare 'haThIbhAI vADI' nAmakodyAne zrIharakorazeThANI-mahodayayA svasUkSmadRSTyA kAritamekaM jinamandiraM vidyate / zilpa-kalAdidRSTyA tajjinamandiraM vizvaprasiddhamasti / darzanIyasthAnAnAM gaNanAyAmasya mandirasyA'pi gaNanA kriyate / tata eva paradezato bhArate deze AgacchantaH sarve'pi paradezIyajanA asya mandirasya darzanArthamavazyaMtayA''gacchantyeva / tanmandirasya mukhyadvArasya bahirbhAge mahAdevamandiramasti / tathA mandirAntaH praveze kRte sati agrabhAge eva kRSNavAsudevasya mUrtiH vartate / tatra zrAvaNakRSNasyA'STamItithidine mahAmahotsavo jAyate, tathA sahasrAdhikaM janAH darzanArthamapyAgacchanti / na kairapi jainaivirodho vidhIyate / / kiJca - paJcamahAlapradeze godharAnagarasamIpasthe'smAkaM gurUNAM zrIvijayasUryodayasUriNAM dIkSAbhUmau zrIparolItIrthamadhye yaduvaMzIyazrInemanAthaparamAtmanaH purANaM mandiramasti / tanmandirasyaikataH zaGkarasya tathA'parato lakSmInArAyaNasya ca mUrtiradyA'pi vidyate / jainasaMsthayA'sya mandirasya rakSaNaM saJcAlanaM ca kriyate / 76
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ anyAnyapi sthAnAnyetAdRzAnyadya vidyante / ata eva kathayAmi - pUrvakAlata ArabhyA'dyAvadhi jainairna saGkacitatA sAmpradAyikadRSTizca pradarzitA / sarvairdharmAnuyAyibhiH svasvamatAnusArI prarUpaNA kriyate, atra na kA'pi bAdhA, kintvanyamatasyA'vahelanaM na karaNIyam / yadA'nyamatasyA'vahelanaM kriyate tadA sampradAyanirapekSatA kathaM sambhAvyate ? adya sarve'pi matAnuyAyinaH svamataM prazaMsante, anyamataM ca nindanti / tathA'pi jainA eva saGkucitAH sampradAyabaddhAzcocyante, nA'nye / eSa nyAyaH kathaM sambhAvyate ?' jinazAsane na keSAJcidapi janAnAM niSedhaH kRto'sti / svayaM traizaleyazrImahAvIravibhordezanAkAle devai racite samavasaraNe 363pAkhaNDijanA Agacchanti sma, na ca niruddhAH kenA'pi / tadA'nekairbrAhmaNairanyajJAtIyajanaizca pravrajyA aGgIkRtAH / ante, AtmakalyANaM vidhAya te'pi zivasukhamAptA Asan / kiJca, jainairbahubhirmahApuruSai raciteSu naikeSu saMskRta-prAkRtazAstragrantheSu gUrjarapadeSu caitAdRzAni vividhAni padAni prApyante, yatra - haro, brahmA, viSNuH, buddho jino vA ye ke'pi syuH, yadi te rAga-dveSavihInAH syustarhi te sarve'pyavazyaMtayA namaskaraNIyAH - vandanIyAzceti kathitamasti / * kathametAvatyudAratA'pi saGkucitatArUpeNa kathyate ? vastutaH satyaM satyameva bhavati / satyaM na kadA'pi nihotuM zakyamasti / uccairArATi kurvadbhirbahujanaiH saMmIlitairapi mRSA na kadA'pi satyarUpeNa bhavituM zakyamasti / satyaM tu suvarNamiva sarvakAlInaM satyameva vartate / suvarNasyoparyanekazo lepakaraNenA'pi yathA tadastitvaM na kadA'pi naSTaM bhavati tathaivA'nekaiH asatyairapi satyaM nAzayituM na zakyate / jainA udArAH sampradAyanirapekSAzca santi, iti sarvakAlInaM satyamasti, tanna ko'pi ninotuM zaknoti / evaM sarvakAlInaM satyamapi asatyarUpeNa kathanIyaM tattu asadAgraha ucyate / kintu yatra yathArthaM jJAnaM (spaSTa)vihitazca bodho'sti tatra na kadA'pi durAgrahaH asadAgrahazca bhavituM zakto'sti / jJAnasyaitadeva phalamasti yad, jJAnaM durAgrahamasadAgrahaM ca santyAjya sadAgrahaM prati prerayati, jJAnaM klezaM saGgharSaM cA'pAsya samAdhAna dadAti, jJAnaM vibhAjanavRttiM dUrIkRtya samanvayaM prayacchati, jJAnaM saGkucitatAM vihAyaudAryaM prakaTayati, jJAnaM ca rAga-dveSau apAkRtya samatvamarpayati / yasya hRdi yathArthaM jJAnaM pariNataM sa kadA'pi na saGkucito bhavati, sadodAra eva bhavati / yatra jJAne satyapi saGkucitatA bhavet tatra na jJAnaM kintu jJAnAbhAsa eva jJeyaH / - eSa candrakapradAnamahotsavo jAtaH sa tu vizeSato jJAnAviSkAro'sti / yatra yatra jJAnAviSkAro bhavati tatra gauravaM vardhate eva, yata eSa jJAnAviSkAro yasya kasyA'pi yat zuddhaM sad nirmalaM cA'sti tad gaveSayitvA svIkaroti / yatra zuddhasya satazcA'GgIkAro'sti tatra gauravAdRte kiM bhavet ? evaM phrAnsadezIyaviduSyAH kAritaM sanmAnaM, na kevalaM jainAnAmapi tu samagrabhAratIyajanAnAM gauravamasti, iti nizcitaM jJeyam / -77
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha, paradezIyaviduSI sanmAnitA, etAvanmAtreNa kAryaM na samApti prApat / etadghaTanAto bodho grahaNIyo'sti / etasyA viduSyA jJAnaniSThA'tIvA'numodanIyA'nukaraNIyA cA'sti / / ___ asyA mAtRbhASA'sti phrencabhASA / sA viduSI nA'nyAM kAmapi bhASAM jAnAti sma / tathA'pi jJAnaM prati vizeSarucirAsIt / tato jJAnaprAptyarthaM sarvatrA'Tanti sma / yadA gUrjararAjye sA''gatavatI tadA jainAgamaM prati vizeSato ruciH saJjAtA / tatastadabhyAsArthaM gUrjarabhASA-hindIbhASA-saMskRtabhASA-prAkRtabhASA ca zikSitA / tatsAhAyyena bauddha-jainazAstrANAM saMzodhanAdikaM kAryaM kRtam / tanmanasi jJAnaprApterabhilASA kIdRzI syAdityatra jJeyamasti / kathaMrItyA kiyatA kAlena ca tayA viduSyaitA bhASAH zikSitAH syuriti prazno'sti / ekA paradezI viduSI asmAkaM vividhA bhASA: zikSayati, tataH sanmAnanIyaM kAryamapi vidhAtuM zaktA jAtA sA / vayamatraiva vasAmaH, asmAkaM sarvA etA bhASAH paricitAH santi, tA bhASA: zikSayitumaneke tattadviSayajJAH paNDitA api upalabdhA bhavanti / tathA'pyasmAbhiH kiM viziSTaM jJAnakSetre kAryaM kRtam ? kAni zAstrANi paThitAni ? kA bhASA zikSitA ? jainairAgamaviSaye hindubhizca vaidikasAhitye kiM viziSTaM kAryaM kRtam ? praznA anuttararUpA eva bhaveyuH, iti jAnAmi / eSa candrakapradAnamahotsavaH samaSTigatadRSTyA gauravaprado'sti, kintu vyaktigatadRSTyA'smAkaM kRte lajjAkArako'sti / yato'smAbhiradyAvadhi na tAdRzaM viziSTamekamapi kAryaM kRtamasti / ante, sarve jJAnaniSThAvanto bhaveyurityAzAse / 78
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram munidharmakIrtivijayaH // namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / atra sAtaM vartate / tatrA'pyevaM syAdityAzAse / pUjyapAdagurubhagavadbhiH sAkaM vividhanagareSu viharanto vayaM sarve'pi 'pAdalipta' (pAlItANA) nagarasamIpasthe tIrthAdhirAja-paramapavitratama-zrIzatruJjayatIrthasyaivaikabhAgasvarUpe zrIkadambagiritIrthamadhye mahotsavAdiprayojanarAhityena kevalaM zAstra-svAdhyAyArthamevA''gatA smaH / prAyo mAsaparyantamatraivopavatsyAmaH / bandho ! tIrthametadatIva ramaNIyaM kamanIyaM cA'sti / adyatanakAlInaiH samastapradUSaNaivirahitametannirdoSaM tIrthakSetramasti / atra na viziSTamupAhAragRhaM vidyate, tato 'dAbelI-vaDApAu-hoTaDoga-mancUrIyana-DhosApIjhA-iDalI-pANIpurI-senDavIca'-itipadavAcyAnAM vastUnAM nAmAnyapyatra na ko'pi jAnAti, tarhi tatprAptistu kathaM bhavedatra ? atra viziSTAni zItapeyAnyapi na prApyante / atra kevalaM cAyaM tamAkhu-guTakA dhUmravartikA ca prApyante / AstAmadyatanasuvidhAbhiH atra sAmAnyasuvidhArahitAni purAtanakAlInAnyevA''vAsagRhANi vidyante / anyatra gamanArthaM TeksI-rikSetiyAnAnyapi nA'tropalabdhAni bhavanti, kevalaM sarvakArIyANi basyAnAni nizcitakAle eva prApyante / evameSa grAmo'dyatanasuvidhAghrAto nA'sti / tato na ke'pi nagaravAstavyA janA atrA'gacchanti, viziSTakAryasampAdakecchava evA'trA''gacchanti / evaM sthitau vayamapi nirbandhanatayA'vikSiptamanasA prasannavadanena cA''dinaM svAdhyAyaM prakurmaH / tato'tra manasyapUrvazAntiranubhUyate'smAbhiH / saMjogamUlA jIveNa pattA dukkhaparamparA / tamhA saMjogasaMbaMdha savvaM tiviheNa vosiriaM // (saMyogamUlA jIvena prAptA duHkhaparamparA / tataH saMyogasambandhaH sarvaH trividhena vyutsRSTaH) 79
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ etacchlokaM pratidinamahaM raTAmi, arthamapi jAnAmyahaM, kintu tacchlokArthasyA'nubhavastvidAnImeva kRto mayA / bAhyanimittAnAmasaGga eva paramazAnteH kAraNamasti / . asmin tIrthe sahajaM prAkRtikasaundaryaM vilasati / atra sarvataH parvatIyapradezo vidyate / grAmasya parito haritavarNI vanarAjiH prasRtA'sti / tato dvIpi-siMhAdayo hiMsrapazavo'hi-nakula-vRzcikAdayo viSAkIrNa jantavazcA'pItastato nirAbAdhamaTanti / mRgendrAstu svakIyasahajacchaTAbhirnirbandhaM vijRmbhante / ete prANino rAtrimadhye'smAkamupAzrayasya parisarasya bahirjalaM pAtuM bahuza Agacchanti, tIrthasyopari ca jinamandirasya bahiHsthabhuvi vAraMvAramAgacchanti, ghaNTAM yAvattatraivopavizanti cA'pi / zukAH kapotAH caTakAH kokilA nIlakaNThA balAkAzca pataGgA bhramarA gRhagodhikAzcA'pi mAnavanAmnaH prANino bhayAbhAvena nirbhayaM sAnandaM ca muktamanasA viharanti / atra siMhAnAM 'DaNaka'-ityArAva: dvIpinAM "ghurghara" ityArAvazca zrUyate, pratyahaM prAta:kAle sarvato mayUrANAM kekAravaH, kokilAnAM manaHprItikaraH kUjanaravaH zrUyate, nizi tittira-jatukAbhramarAdinizAcarakITakAnAM tIkSNaH sannapi madhurArAva: saMzrUyate, madhyAhnakAle kSapAyAM ca nIravazAntau prasRtAyAM satyAM tIvravegena pravahato mahAvAtasyA''rAvo'pi sadA zrUyate / tathaiva prAtaHkAle sAyaMkAle ca zivamandirebhyaH prasaran zaGkhanAdo ghaNTAravazcA'pi karNapaTale patati / evaM nitarAM manaHprasannakara zAntikaraM ca grAmyavAtAvaraNa masti / atra gaganottuGgAni bhavanAnyeva na santi, tathaivopAzrayo'pi sundaratamo'sti, parito bhUmirAvaraNarahitA'sti / tato nirAvaraNagaganasya muktAnAM sakalapazu-pakSiNAM ca sahajasaundaryamahamaharnizaM sthAnastha: sanneva darIdarzima / yathA pUrNimAdinacandramAH sarvakalA vidadhAti tathaite zikhinaH sarvakalAbhiH picchAni dhArayanti / teSAM kekAravastu janazrutipuTAmRtasiJcanarUpo'sti / te yadA prasannA bhaveyustadA'marApsarasAM nRtyamiva manoharaM cittAkarSakaM ca nRtyamapi nirAbAdhaM kurvanti / etAdRzAni mana:saMtApanAzakarANi dRzyAni darIdRzyante 'tra / asmin svacchagaganamaNDape prakRtervidhavidhaviziSTakalAkauzalamasmAbhiH sadA darIdRzyate / tatrA'pi sandhyAkAle vidhAtrA nabhomaNDape viracyamAnaM kalAvaibhavaM nirIkSyA''dinaM kRtaH parizramo dUrIbhavati, svAntasya vikalpA udvegAzcA'pi drutaM vilInA bhavanti, dehe'nanyA sphUrtiH prakaTIbhavati, cittaM ca gaganamiva nirAvaraNamamalImasaM ca bhavati / evaM manastvatIva prasannatAmanubhavati / __ cetana ! etAdRze svargIyasukhAnubhavakArake ramaNIye vAtAvaraNe vayamAsInAH smaH / etAdRzaM sukhaM na sarveSAM lalATe likhitamasti / mAtherAnAdisthAneSu gacchadbhiryuSmAbhiH rUpyakakoTivyayenA'pi na yatsukhamavApyate tato'pyadhikaM sukhamatrA'nubhUyate'smAbhiH / aidaMyugInA janAH kolAhalapriyAH santi / tataH pratidinamaneke janA mileyuH, mahotsavAH sampannA bhaveyuH, vAditrANi ca vAdyeran, taryeva citte santoSo bhavati, anyathodvignA bhavanti te / etAdRzAH kolAhalaM vinA kSaNamapi sthAtumazaktA jIvA apyatrA''gatya zAntA bhavanti, etAdRzaM zAntaM vAtAvaraNamasti /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhoH ! yuSmAkaM tu kA vArtA karaNIyA'sti / janaH svayameva kolAhalamazAnti cotpAdayati, pratidinamAdinaM ca tatraiva ramate, evaM kSudrajantuvat svaracitajAleSveva baddho bhavati / tatpazcAdazAntaH zrAntazca sa janaH zAntimavAptuM mAtherAna-paJcagInI-govAkerAlA-ityAdyaTanIyasthAneSu gRhaM parivAraM vyavasAyaM ca vihAya bahudhanavyayaM vidhAya ca sollAsaM gacchati / idAnIM tu ibhyajaneSu svasampattipradarzanasyA'bhilASA manasyucchalati, tataste janAH zAntiprAptyarthaM hoMgakoMga-thAIlenDa-dubaI-maleziyA-siMgApora-ityAdyaparapradezeSu rUpyakakoTivyayaM kRtvA gacchanti / AzcaryaM tvetad, yaH zAntyarthaM paradeze gataH, sa jana eva tato yadi pratinivarteta tadA'tIvA'zAntaH zrAntazca bhavet, iti / etatkathaM zakyam ? adya sarve'pi jIvAH zAnti sukhaM cecchanti, tadarthaM te sadA prayatante, tathA'pi jIvairazAntirduHkhaM caiva prApyate / uktaM ca sarvatra sarvasya sadA pravRttirduHkhasya nAzAya sukhasya hetoH / . tathA'pi duHkhaM na vinAzameti, sukhaM na kasyA'pi bhajet sthiratvam // atrA'pyeSaiva sthitivartate / jano duHkhamazAnti cA'pAkartumeva sarvamapi tyaktvA'paradeze gacchati, tathA'pi duHkhamazAnti caiva jano'vApnoti / 'kathami'ti prazno vimarzanIyo'sti / ___ janaH paradeze gacchannapi gRhAdicintAM na vijahAti / jIvaH kAyena gRhAdikaM tyaktavAn, kintu na manasA / evamazAntiprotpAdakAni nimittAni saGgrahmaiva so'nyatra gatavAn / tatassa janaH kutrA'pi gacchet, tatra so'zAntimeva prApnuyAt, iti nizcitaM jJeyam / azAnteH kAraNamasti cintA / cintAmAtraM duHkhasyA'zAntezcotpAdakamasti, AstAM sA cintA kA'pi viSayasambandhinI syAt / idAnIMtanakAle manuSyajIvane cintotpAdanasya mukhya kAraNamasti - caladUravANI yantram (Mobile) / sarvacintAmuktAnAM jIvAnAmapyetad yantramakAraNaM duHkhAyate / cintAmahAsAgare etadyantraM janAn kSipanti / udAharaNena darzayAmi - bandho ! sAMsArikakleza-cintAkrAnto jano manasaH zAntyarthaM gRhAdikaM sarvamapi tyaktvA 'maleziyA' itisthAne gatavAn / eSa jIvo yAvadgantavyasthAnaM prApnuyAt tAvadevaitadyantradvAreNa gRhasadasyaiH saha carcA kuryAt / tatpazcAt pratidinaM vAradvayaM taiH saha gRhAdiviSayakaM vArtAlApaM karotyeSa janaH / tadA taiH parasparaM ko vArtAlApaH kriyate ? mAtar ! bhrAtRjAyayaivaM kRtaM, evaM ca kathitam / bhrAtrA mayA sahaitAdRzo vyavahAro'kAri / bhrAtRjAyAyA jananI AgatavatyAsIt, sA evamevaM vadati sma, ........iti /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitrA pRSTaH putro vadati - pitar ! tena vyApAriNA'haM vaJcitaH, adya vANijye iyatI hAnirjAtA,..... iti / etacchrutvA manasi duHkhamaneke vikalpAzcodbhaveyuH / anyadeze gacchannapi pitA vANijyaM karoti, mAtA ca gRhakAryaM karotyeva / evaM sati gRhaM vyApAraM ca manasA sAkaM gRhItvaiva gacchan janaH kathaM kutra ca zAntimavApnuyAt ? cintaya tvam ! paradeze gato janaH saMsargazUnyo'sti, duHkhasya nimittaM na kimapyasti, tathA'pi tena janenA'hanizaM gRhasadasyaiH sahaitadyantradvAreNa gRha-vyApAraviSayikI carcA kriyate, tataH saMsargazUnyaH sannapi duHkhIbhavati / yadi sa etadyantragrahaNaM vinaiva gacchet, athavA sa gRhasabhyaiH saha gRhAdicarcAmeva na kuryAt tarhi na kA'pi pIDA bhavet, na ca duHkhamapyudbhavet / kiJca, gRhe vANijye ca yA kA'pi vipattirjAtA, tAM vipadaM sa jano dUrIkartuM na samartho'sti, yadA gRhaM pratyAgacchettadaiva sa kimapi kartuM zaknuyAt / tathA'pyetaccintAjanikAM vArtA saMzrutya sa jano yAvat paradezaM tiSThet tAvad duHkhIbhavet, darzanIyasthAne'Tato'pi pramodaM ca kurvato'pi tasya manasyeSA pIDA nirantaraM kaNTakavad duHkhIkuryAdeva / evaM gRhaM vyApAraM parivArajanaM ca santyajannapi rUpyakakoTidhanavyayaM ca prakurvannapi sa jano yadA gRhe pratinivarteta tadA'tIvA'zAntaH zrAnto duHkhyudvignazca bhavati / etatsamastaduHkhAnAM kAraNamasti - etat caladUravANIyantram / bandho ! atra kiM jAtam ? lAbha uta hAniH ? kevalaM hAnireva jAtA / jano'tIvA'zAnto duHkhI zrAntazca jAta eva, kintu tenaitena sahA'nyadapi prAptaM yad, dehavyayo vANijyavyayo vizuddhAhAravyayaH samayavyayo'tIva dhanavyayaH (varSaM yAvat parizramakaraNena yaddhanaM prAptaM taddhanaM dazadineSu vyatIkRtam) vizeSato dharmavyayazceti / kimeSA zAntiprApticeSTA kathyate uta mUrkhaceSTocyate ? tvayaivaM jJAtamevoparyuktakathanenaitad yantraM duHkhAnAM kAraNastIti / adya janaH kSaNamekamapi etadyantraM vinA sthAtuM na zakto'sti / putrAdiparivAraM patnI vANijyaM kiGkaraM ca vinA vasituM samartho'sti, kintu naitad yantramRte / mAnase'nekazaH prazno'pyudbhavati - kiM jano gRhasadasyAnabhilaSati uta yantrametad ? iti / jano'nyena saha vArtAlApaM kurvannapi svahastAd tadyantraM na vimuJcati, atyAvazyakavArtAlApaM prakurvannapi sa etad yantraM darIdaSTi / yadi nidrAM na prApnuyAttarhi jano dIrghakAlametadyantradvAreNA'nAvazyakaM vArtAlApaM krIDAM ca kRtvA samayavyayaM dhanahAni ca kuryAt / adya tvetAdRzI paristhitirudbhUtA yat - etadyantraprabhAvena jano'lpasvApI nizAcarazca saJjAto'sti / putramiva tad yantramAliGgyaiva jano nidrAti / pUrvaM janaH svasveSTabhagavatAM smaraNaM kRtvaiva svapiti sma, tathopakAriprabhUnAM darzanaM smaraNaM ca kurvanneva jAgati sma, tatpazcAdeva saH sarvamapi vyavahAraM cakAra / adya tu svapanakAle jAgaraNakAle ca jana etadyantrasyaiva darzanaM
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidadhAti / utthite satyeva etadyantramaGgIkRtya - kasya laghusandezo'sti (message), kasya vA'svIkRtasandezaH (missed call) Agato'sti, iti prathamaM pazyati / tataH pazcAt kadAcit prabhusmaraNaM karoti / ekA paGkitaH smaryate - prabhAte karadarzanam / adyA'haM kathayAmi - prabhAte yantra(Mobile)darzanam / cetana ! adya janaH pragADhaM caladUravANIyantrAsakto jAtaH, tasya vArtA'pi karaNIyA'zakyA'sti / aidaMyugIno jano viSayakaSAyAdhIno'sti, tataH saMsAramahAsAgaranimagno'sti, evamatIva duHkhI azAntazcA'sti / tadazAntimapAstuM sa prabhusmaraNaM karoti, dharmasthAnakeSu gatvA vividhadharmakriyAmAcarati, kintu sa etAdRzo yantrAsakto jAto yena zAntiprApakeSu zAntidhAmasvarUpeSu ca dharmasthAnakeSu api tadyantraM gRhItvaiva gacchati / tatra prabhoH smaraNena saha yantrasya smaraNaM, prabhoH darzanena saha yantrasya cA'pi darzanaM karoti / bhagavatAM saddhyAne bADhaM tallIno jano'pi yadi samIpasthasya caladUravANiyantrasya ghaNTikA vAditA syAttarhi tatkSaNaM prabhunA saha kriyamANamanusandhAnaM vihAyaitadyantraM pazyet, kadAcit vArtAlApamapi kuryAt, anyathA laghusandezaM (message) kuryAcca / aho ! Azcaryam ! janaH kiyAn mUDha Asaktazca jAto'stItyetena jJAyate / idAnIMtanakAle caladUravANIyantramevA'smAkaM zaraNaM sarvasvaM ca kiM na syAditi pratibhAti / evaM sati janena zAntiH kathaM prApyate ? ___bhoH ! sukhaM zAntizcA''gantukA nAsti, kintu svAbhAvikA'sti / yA svAbhAvikA sA'nyena vastunA vyaktinA vAtAvaraNena ca kathaM prAptuM zakyA ? asmAbhirvastuniSThA vyaktiniSThA vAtAvaraNaniSThA ca zAntiH prakalpitA / tatkalpanAprabhAvenaiva bahavo janAH sukhAbhAse ramamANAH santi, kintveSA kalpanaivA'zAnte: kAraNamasti / yadi vastvAdikaM sarvamapi kSaNikaM syAttarhi tattaniSThA zAntiH kSaNikaiva syAt, etattu sahajaM gaNitamasti, tathA'pi gaNitakSetre pravINA nipuNAzca vayaM kathametat sAmAnyaM gaNitamapi na jAnIma: ? iti prazno bhavati / yAvantyadyatanasukhasAdhanAni tAvanti duHkhakAraNAni santi / adya nAgariko jano yAvAn duHkhyazAntazcA'sti tAvAn na duHkhI grAmINo jano'sti, yatastatsamIpe'dyatanasAdhanAni na vidyante / adyatanakAlInasarvazreSThasAdhaneSu paricitasvajaneSu ca madhye nivasajjano vizeSato'zAnto duHkhyudvignazcA'sti, iti pazyAmaH / bho ! jIvane yadi zAntimicchestarhi prathamaM cintotpAdakAnyadyatanasAdhanAni tyaja / ahaM tatsAdhanAnAmekAntena na niSedhaM karomi, kintu tatsAdhaneSu tAdRzI pragADhAsaktina karaNIyA, yena tAni vinA sthAtumeva na zaknohi, iti kathayAmi /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvameva kathitaM mayA, etattIrthaM samastapradUSaNarahitamasti, iti / atratyA janAH paramazAntinimagnAH santi, yataste prakRtidattavAtAvaraNe vasanti, prakRtidattaM zuddhamAhArameva bhakSayanti, adyatanasAdhanapizAcAgrathilAzca santi / etAdRze tIrthe vasanto vayamapi paramazAntirUpAmbhodhau nimajjAmaH / tata eva sAhajikaM satsukhamanubhUyate'smAbhiH / jananInibhaprakRtyA aGke nirbandhaM luNThanarUpaM paramasukhamapyanubhUyate'trA'smAbhiH / yadi tvamapi paramasukhasahabhAgI bhavitumicchestarhi tvarayA'trA''gaccha / prakRtiH tvAmAhvayati, prakRtistava svAgataM kartuM prayatnazIlA'sti, prakRtistu te kaNThe paramasahaja-sukhazAntivaramAlAM paridhApayitu mutkaNThitA'sti / cetana ! Agaccha, Azu Agaccha / __ ante, yadA yadA tvaccitte paramazAnti-sukhasyA'bhilASA syAttarhi atrA''gaccheH, kintu rUpyakakoTi vyayakare sthAne na gaccheH, kevalaM kAnyapi cintotpAdakAdyatanasAdhanAni nA''netavyAni, iti sUcayAmi / asya tIrthasya bhavya itihAso'sti, tadviSaye bhaviSyatkAle lekhiSyAmi / ' 8.4
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma gaMbhIram munikalyANakIrtivijayaH ( 1 ) punarjanma "kecana janA manyante yanmaraNAnantaraM jIvanaM janma vA naivA'sti !" ziSyaH svaguruM prati / "evaM vA ?" gururanyamanaska ivA'vadat / " maraNasyaiSa vicAra eva kIdRk trAsado'sti yat punarna kadAcidapi kimapi draSTavyaM zrotavyaM gantavyaM prema vA kartavyam !!" ziSyaH sAkSepaM kathitavAn / - "bhavatA tat trAsadaM pratIyate ? are ! prAyazo janA maraNAt pUrvamapi na kiJcit zRNvanti pazyanti gacchanti prema vA'pi kurvanti !!" guru: sasmitamakathayat / ityuktavAn kazcana (2) dhArmikatA bAibal-pustakAnAmeko durveSTito bandhaH patravAhena preSito yAvat patrAlayaM prAptastAvataivA'pAvRto jAta:, sundaratayA mudritAni dRDhAvaraNayuktAni ca pustakAnItastataH vikIrNAni patrAlaya bhUpRSThe / tAni dRSTvaikaH patravAhakastata ekasya pustakasya grahaNAt svaM roddhuM nA'zaknot / anantaraM yadA sa guroH samakSaM svIyaM pApaM niveditavAn tadA gururapRcchat - "kena kAraNena bhavAn bAibal-pustakaM coritavAn ?" " mama dhArmikasvabhAvatvAt guro !" sapazcAttApaM sa uktavAn / ( 3 ) vartamAno divasa: "kiM bhavAn parvadinasya zubhakAmanA asmabhyaM naiva dadyAt ?" - kazcana dhArmiko jano gurave'pRcchat / gururdinadarzinIM dRSTvA'dya guruvAsaro'stIti nizcitya ca kathitavAn - "ahaM bhavate guruvAsarasya zubhakAmanA dadyAM tadeto'pi varam" / 85
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ etacchrutvA sAmpradAyikAnAM virodho jAtaH / tadA guruH samAdhAnaM kRtavAn yat - "parvadinAcaraNaM kRtvA lakSazo janA AnanditA bhaviSyanti, kintu vartamAnaM divasaM na ke'pi samAcariSyanti / tatazca teSAmAnandasyA'vadhiH sImitaH / paraM, ye janA vartamAnaM divasaM sAnandaM samAcarituM zikSitAsteSAM kRte same'pi divasAH parvadivasA eva // " - (4) tyAgaH eko guruH svaziSyebhyaH kathAmekAM zrAvitavAn "kazcana rasiko yuvA dezAntaradidRkSayA gRhAnnirgataH san vividhAn grAma-nagarAraNyAdIn vilokayan, janajIvanaM ca nirIkSamANo, nadI-parvatAdIMzca samullaGghayan kadAcinmahAraNyamekaM prAptaH / tacca tAdRggahanamAsIt yathA dina-rAtryorbhedo'pi na jJAyate sma / tathA'pyanumAnenaiva rAtri dinaM ca kalpayan sa tadatikramituM prArabhata zanaiH zanaizca tatpAraM prAptavAn / yadA ca so'TavIprAntaM prAptastadaiva tenaikaM vizAlaM sarovaraM dRSTam / tasya cA'parasmin taTe ekaH samIkRto bhUbhAgo dRSTaH / tatazca tena cintitaM yat - "tatra kenA'pi grAmeNa bhavitavyamato yadyahaM taM prApnuyAM tadA varam / paraM tatra kathaM vA gantavyam ?" / tena itastato vilokitaM, zuSkakASThakhaNDAzca dRSTAH / zIghrameva tena kASThakhaNDAn vicintyaikA tarI nirmitA tAM copayujya sa sarovarasya pAraM prAptavAn / aparaM taTaM prApya tena cintitaM yat - "samprati kimasyAstAH kartavyam ? kimatra jale eva tAM muktvA gantavyaM mayota kasyacidupayoginI bhavedityarthaM zuSke sthale sthApanIyA ?" ___"sa cintayatu nAma tat / ahaM tu bhavadbhyaH pRcchAmi, kathayantu, kiM tasyAstAH kartavyam ?" iti guruH ziSyAnacchat / ziSyA api sakAraNAnyuttarANi dAtuM pravRttAH, kintu gurostAni zrutvA santoSo naiva jAtaH / keSAJciduttaraM samIcInamAsIt paraM tatkAraNajAtaM vivarItuM te na zaktA abhavan / tadaikastejasvI ziSyo'vadat - "tena yAtrikeNa sA tarI tyaktavyaiva na tu rakSayitavyA, yato bhavataiva zikSitaM yat kAryasiddhyanantaraM sAdhanajAtaM tyaktavyameva, na punarmohAd rakSaNIyaM tat / anyasya kRte tasya rakSaNaM nAma tasya kRte sAdhanaM mArgo vA nizcetavya iti / tat sarvathA'nucitam / svasya mArgaH sAdhanaM vA svayameva nizcetavyaH sAdhakena / anyathA sampradAyaH samuttiSTheta sAdhanA ca sthagitA bhavet" / guruNoktaM - "satyaM bhavatoktam / asmAbhiH prayuktaM sAdhanaM kSuNNaH panthA vA'nyeSAM zirasi balAnaivA''ropaNIyam / sarve'pi sAdhakAH svIyaprakRtyanusAraM paristhiteranurUpaM ca sAdhanaM mAgaM ca nizcinvantu nAma !" |
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanamauktikam muniramyAGgaratnavijayaH (1) niHzreyasamArga niyantraNam paJcasu indriyeSu sarvAdhikaprabalaM durgAhyaJca jihvendriyam / ekaikakriyAkartRNi sarvANi indriyANi kintu jihvendriyasya dve kArye staH / vadanaM-AsvAdanaJca / kAryadvayakartari asmin rasanendriye niyantraNamatyAvazyakam / ayameva niHzreyasamArgaH / bahubhASaNena atyazanena vA vyakterjIvanaM samUlaM naSTaM zrUyate / tato vacanabhojanayoratimAtrAM nirudhyA'vasarAnavasaravivekavatA bhavitavyam / tathoktaM - "avasarapaThitA vANI guNagaNarahitApi zobhate puMsAm" / itthaM - paramazarma prati jIvA agresarA bhavanti / yathA vAcA'smAdRzAM jIvanaM svarasavAhi bhavet, tathaiva vAcA kadAcit jIvanazailyavyavasthitA samAptA'pi bhavet / ato vAgvivekaM jJAtvA vacastatraiva vaktavyaM yatroktaM saphalaM bhavet /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) AtmA rakSyaH prayatnena kiJcidantarAtmani avadhArya IkSema / asmAkamantaHkaraNasya sahajAbhiruciviSayatvena kendrabindau kim ? AtmA anyatkiJcidvA / asmAdRzAM vAgvyavahArayormadhye kasya pratibimbamupagUDham tattu na mayA pRcchyeta kintu etAvadeva jJAtuM icchAmi yaduta - asmadantaHkaraNe kim ? abhIpsAyA madhyavarttirUpatayA kasya vAsaH ? AtmadravyasyA'nAtmadravyasya vA ? navaraM yathAkAmaM yasyA'pyabhilASo bhavet tasya vyavahArapathe'vatAraNaprayAsaH karaNIyaH / etadviSaye nA'nanumatiH keSAJcidapi / atra smaraNIyaM rahasyametad bahirAtmadazAyAM kendrabinduvarttitvena santi jagadvarttinaH sarve padArthAH / antarAtmadazAyAH tu kendrabindau saMrakSaNIya AtmA / 0 88
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ AGglamUlam Destruction kAvyAnuvAdaH munikalyANakIrtivijayaH You don't have to burn books to destroy a culture. Just get people to stop reading them !! ! 89 saMskRtAnuvAdaH vinAzaH saMskRtervinAzanArthaM pustakAnAM dahanaM naivA''vazyakam / kevalaM janAH pustakapaThanAt nirudhyantAm !!
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH jIvana copATa gUrjaramUlam - praphullA vorA re bheru ! jIvatara ATApATA koka'di AsopAlava gUMthyA, koka'di bAvaLa kAMTA re bheru ! jIvatara ATApATA koka'di batrIsa bhojana maLatAM koka'di tAMsaLa khAlI amRtano Asava pAmo to . koka di khAlI pyAlI mananA A sUnA AMgaNamAM koka'di kaMku chAMTA re bheru ! jIvatara ATApATA meghadhanuSI sapanAM laIne khela samayanA jovA sukha-duHkhanI copATe jItyA dAva kadIe khovA AyuSanA AkAze jhIlyA teja-timiranA phaTA re bheru ! jIvatara ATApATA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH / jIvanacaturaGgaH anu. munidharmakIrtivijayaH re mitra ! jIvane uccAvacatvam kadAcid azokaparNatoraNAH kadAcicca babUlasya kaNTakAH re mitra ! jIvane uccAvacatvam kadAcid dvAtriMzad bhojanAni kadAcit sthAlI riktakA amRtAsavo'pyavApyeta kadAcit riktaM bhAjanam manaso'smin zUnyAGgaNe kadAcit kuGkamacchoTanam re mitra ! jIvane uccAvacatvam indracApIyasvapnAn saGgrahya kAladevasya krIDanaM draSTavyam . sukha-duHkhayozcaturaGgaH vijeyaH kadAcit svaparyAyo'pi nAzyaH AyurAkAzena prAptAH tejaHtimirayoH mArgAH re mitra ! jIvane uccAvacatvam /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH munikalyANakIrtivijayaH 3116614614 - Tengin Tsundue saMskRtAnuvAdaH My Tibetanness Thirty nine year in exile yet no nation supports us not a single bloody nation ! mama tibbatIyatvam ekonacatvAriMzad varSANi nirvAsanasya tathA'pi na ko'pi dezo'smAkaM sAhAyyaM karoti, naikatamo'pi nirdayo dezaH !! we are refugees here people of a lost country, citizens to no nation. vayaM khalviha zaraNArthinaH naSTasyaikasya dezasya janAH, idAnIM na kasyA'pi dezasya nAgarikAH / Tibetans : the world's sympathy stock. tibbatIyAH - jagato'pyanakampAsAmagrI. serene monks and bubbly traditionalists; prazAntAH sAdhavaH saumyAzca paramparAbhimAninaH one lakh and several thousands odd, lakSamekaM kAnicicca sahasrANi nicely mixed steeped samyaktayA mizrIbhUya vyAptAni ca in various assimilating cultural hegemonies. vividhasadRzasAMskRtikasamudAyeSu / 1. cInadezIyAkramaNainirvAsitAnAM bhAratadeze ca zaraNArthitayA nivasatAM tibbatIyajanAnAmanyatamasyaikasya prabuddhayuvakasyeyamabhivyaktirAntaravyathA ca / 92
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ At every check post and office "" I am an "Indian - Tibetan. My registrations - certificate I renew every year with a salaam. A foreigher born in India, I am more of an Indian vaidezika eko bhArate jAtaH ahamAdhikyena bhAratIya evA'smi kevalaM mama bahuvivaraM tibbatIyamAsyaM vinA, except for my chinky Tibetan face, Nepali? Thai ? Japanese ? Chinese ? nepAlIyaH ? thAidezIyaH ? japAnIyaH ? Naga ? Manipuri ? cInIyaH ? nAgapradezIyaH ? maNipurIyaH ? but never the question - Tibetan? paraM na kadA'pi pRSTaH tibbatIyaH ? I am a Tibetan But I am not from Tibet. Never been there. yet I dream of dying there. pratyekaM rakSisthAne kAryAlaye ca ahamasmi eko "bhAratIya-tibbatIyaH " / mama paJjIkaraNa-pramANapatrANi prativarSamahaM sapraNAmaM tatra navIkArayAmi / 93 - ahamasmi tibbatIyaH. paramahaM tibbatAnnA''gataH, na cA'pi tatra gataH kadAcit / tathA'pi svapnAyAmi tatraiva maraNAya !!
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH AGgalamUlam - Tengin tsundue Betrayal * My father died defending our home, our village, our country; I too wanted to fight. But we are Buddhists. People say we Should be peaceful and non-violent. so, I forgive my enemy But sometimes I feel I betrayed my father..... saMskRtAnuvAdaH - munikalyANakIrtivijayaH vizvAsaghAta: mama pitA mRtaH asmadgRhaM rakSan, grAmaM rakSan, dezaM ca rakSan, . ahamapi yoddhamaicchameva zatrubhiH / kintu vayaM smaH bauddhAH / janAH vadanti - asmAbhiH zAntairahiMsakaizca bhavitavyam / tato'haM mama zatrUn kSamayAmi / kintu, kadAcit anubhavAmyahaM yanmayA mama piturvizvAsaghAtaH kRtaH... * iyamasti kasyacana nirvAsitasya bhAratadeze kRtavAsasya tibbatIyajanasyA''ntaravyathA / 94
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAnuvAdaH munikalyANakIrtivijayaH AGglamUlam Television - Groucho Marx I must say I find television very educational. The minute somebody turns it on, I go to the library and read a good book !! saMskRtAnuvAdaH dUradarzanayantram mayA'vazyaM vaktavyaM yad dUradarzanayantraM mamA'tIva jJAnavardhakaM pratibhAti / yasmin kSaNe kazcana tat pravartayet (tasminneva kSaNe) ahaM granthAlayaM gacchAmi uttamaM pustakaM ca paThAmi !!
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA divyAtidivya - zrInemikumAraH munitArakacandrasAgaraH tiryag-lokanAbhisvarUpe asaMkhyadvIpasamudraparivRte ekalakSayojanapramANe atraiva jambUdvIpAbhidhe dvIpe dakSiNArdhabharatakSetre madhyakhaNDe asti zrIpurandarapurapraspardhamAnA dvArikAbhidhA nagarI / sA ca prAkRtikasaundaryeNa paripUtA puNyazAlijanasamudAyasevitA''sIt / tasyAM nagaryAM trikhaNDAdhipatiH sArdhadvAdazasahasradevatAparisevitapAdAravindaH zrIkRSNanAmavAsudevo rAjyamakarot / sa svapratApAtizayena jarAsandhanAma prativAsudevaM vijitya dakSiNArdhabharatakSetraM zAsati sma / SoDazasahasrabhUpatayaH tasyA''jJAM amlAnapuSpamAleva vinamrabhAvena svIkurvanti sma / sa bandhuvargeSu pUrNarAkenduvat saumyabhAvaM, zatruvargeSu AtaGkakAriduSTajaneSu ca bhAnuriva tejaH pratApaM bibharti / ekadA kenA'pi maGgalaprasaGgahetunA tasya rAjaparSadi anekAnekanarendrA varanagara zreSThino varasArthavAhAzca AmantritAH / vizeSAtithisvarUpeNa hastinApuranarAdhipAH mahArAjayudhiSThirAdayaH paJca pANDavAH tathA ca samudravijayapRthvIpatinandana - ariSTanemikumArAdayo nimantritAH / zrIkRSNa - yudhiSThirAdayaH sarve bhUpatayo gIta - saGgIta-nRtyAdikAryakramaM nirIkSituM lagnAH / tatra zrInemikumArastu audAsInyenaiva nirIkSate sma / tatra samaye'kasmAdeva eko guptacaraH samAgataH / zrIkRSNaM praNamya ca tena niveditaM yad - 'bhoH ! kRpAludeva ! bhavatprasAdena sarve'pi nAgarikA Anandapramodena vartante / kintu adhunA akANDa eva vikSepo jAta:' / guptacaravacanaM zrutvA zrIkRSNena nRtyAdisarvaM sthagitaM sAzcaryeNa pRSTaM ca kiM bhayam ? kena vA vikSepaH kRtaH ? - guptacareNoktaM-dvArikAnagarataH yojanamAtradUrameva vizAlasainyasahitau kAvapi dvau nRpAvAgatau staH / gajAzvarathasainikAnAM koTisaGkhyAkA vizAlasAgara iva vibhAsante / atrA'ntare dvArapAlaH samAgataH praNamya ca niveditaM yad - bhoH ! pUjyAH ! anAryadezanareza - jayasena - vijayasenayordUtaH samAgato'sti / 96
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ hariNoktaM-'preSayA'ntastam' / tatheti uktvA kSaNamAtravelAyAM dvArapAlo dUtena saha AgataH / pRSTaM tasmai zrIkRSNena - 'ko'sti bhavAn ? kutaH kena hetunA kasyA''jJayA vA''gato'sti ?' dUtenoktam - 'anAryadezanarezamahArAjajayasenastasya laghubandhurvijayasenazca vizAlayA caturaGgacamvA saheto yojanamAtradUrameva samAgato'sti / ___mahAparAkraminRpeNa jayasenena jJApitaM yad - yadi bhavAn svakIyaM kSemakuzalaM nirvighnaM rAjyaM ca icchet tarhi madIyAmAjJAmavilambena zirodhAryAM karotu / asmAkaM bhUpatiH svakIyaparAkramAtizayena bhavantaM krIDAmAtreNaiva vijetuM samartho'sti ato bhavAn tatra tUrNaM gatvA teSAM padAtibhAvaM svIkarotu teSAM mahAprasAdena ca atraiva nirbhayena rAjyapAlanaM karotu' / dUtavacanaM nizamya sakopena kRSNenoktaM - 'mA ullaGghaya sImAnam ! he dUta ! sampUrNa vizve mAM jetuM na ko'pi samarthaH / kadAcit paGgurgiriM laGghayet, kadAcit vAmanaH svabalenaiva tuGgavRkSaphalaM prApnuyAt, kadAcit kuNTho'pi ambunidhi taret, kadAcit vahninA zaityaM, vAriNA uSNatvaM, viSeNa jIvanaM bhavet, kadAcicca bhAnuH pazcime udayet !... paraMtu zrIkRSNaM parAjetuM na ko'pi devo'pi kSamaH / dUto'vadhyo bhavet, ata: zIghrameveto nirgamyatAm' / krodhAdhmAtaM zrIkRSNaM dRSTvA dUtaH kiJcit vikSubdho jAtaH / tathA'pi zauryeNa tenoktaM - 'bho bhUpAla ! yadi bhavAn bhavadIyAmetAdRzIM yazogAthAmakhaNDitasvarUpeNa draSTumacchet tarhi zIghrAtizIghraM zaraNaM svIkurutAM, cenna tarhi alamatra vAgADambareNa / - sajjIbhavatu saGgrAmAya / tatraiva zauryaM darzayitavyam / mahAyoddhAnAM saGgrAme eva parAkramaH parIkSyate na tu vAkcAturyeNa' - ityuktvA dUto nirgataH / zrIkRSNena svasenApatisamakSaM prekSya gaditaM - 'senApate ! tatkSaNamevA''smAkinI caturaGgasenA sajjIkriyatAm' / AvezAnvitena senAdhIzena svakIyakaravAlamutkRtyoktaM - kRpAlupUjyAH ! vayaM sajjA eva, yuddhaviSaye vayaM sadaiva sajjAH / atra na kA'pi cintA kAryA' / __ atrA'ntare hastinApuranarezadharmarAjayudhiSThireNoktaM - 'mahArAja ! kaurava-pANDavAnAM yuddhasamaye bhavatA vayaM bhRzamupakRtA, ato'dhunA bhavatA na kA'pi cintA kartavyA / vayaM pANDavA eva yuddhAya gamiSyAmaH', AsmAkinI yuddhalIlA bhavatA pramodena draSTavyA / vayaM lIlayaiva jayasenaM vijayasenaM ca vijitya vijayavaramAlA prApsyAmaH / yato varakesariNA varakuJjarasya parAbhava eva ucitaH, kSudrajantUn hatvA tu varakesarI svakIyAmeva pratiSThAmadharIkaroti / ato bhavatA tu naiva gantavyam / vayameva vijayavaramAlAM labdhvA bhavatkaNThAropitAM kariSyAmaH' / dharmarAjavacanaM nizamya satoSeNa zrIkRSNenoktaM - 'dharmarAja ! avasarocitaM bhavadvAkyaM satyamasti / evameva bhavatu / karotu prayANaM; zivAste santu panthAnaH, vijayIbhavatu' / ____ dvitIyadine prAtarvizAlasainyena saha yudhiSThirabhImArjunasahadevanakulAkhyAH paJca pANDavAH, anye'pi mahAyoddhArazca nirgatAH / nagarAd bahirdai api sene sajjIbhUya sthite AstAm /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAta: sUryodayaH / pUritaH zakhodghoSaH / senAnAyakenA''kramaNaM kurvantu ityAdezaH kRtaH / tato dvayorapi senayoH sainikA atizayotsAhena parasparaM yoddhuM lagnAH / tato varakara bhairvarakarabhAH, rathavarai rathavarAH, kuJjaraiH kuJjarAH, azvairazvAH, sainikaiH sainikAzca saGghaTTitumArabdhAH / saJjAtaM bahujanamardanam / tataH saspardhaM satiraskAraM jayasenavijayasenAbhyAmAhUtAH pANDavA raNAya / pANDavairapi svakIyAyudhairdattaM pratyuttaram / mahAyoddhAnAM parasparaM mahAbhayAnakaM yuddhaM prekSya prakSubhitAH subhaTAH, sarve'pi mahAbalinAM yuddhakauzalaM pazyanti sma, sva- svabhUpasyollAsaM ca vardhayanti sma / 1 atrAntare jayasenavijayasenayoryuddhakauzalaM dRSTvA pANDavAH kiJcit vikSubdhAH / jayasena-vijayasenAbhyAM cA'navarata bANavarSayA pUritamambaram / tayoratizayagUDhayuddhavyUharacanayA pANDavA jIvanta eva baddhAH saJjAtA: / teSAM sainikA itastato naSTAH / pANDuputrANAmetAdRzIM dayanIyAM sthiti prekSya bhAnurapi salajjamastAcalaM prati prayAtaH / saJjAtaH sUryAsta:, sthagitaM yuddhaM pANDavAn gRhItvA jayasenavijayasenau gatau svIyazibiraM prati / atra pANDavAnAmetAdRzIM parAjayavArtAM zrutvA'tyantaM vismayAnvito jAtaH zrIkRSNaH / punaH punastena sa samAcAradAtA pRSTo yad - 'mahAbaliSThayudhiSThirAdipANDuputrANAmetAdRzI sthitiH kena prakAreNa nirmitAH ? mahAbalavAn bhImaH tathA ca dhanurvidyApAraGgato'rjunastu samagre zastrAstravidyAkalApe'tIva nipuNau sta: / tathA'pi pANDavAH parAjitAH, etattu mahadAzcaryam ! ato mayA'pi na pramAdaH kartavyaH / sAvadhAnIbhUya yuddhavyUharacanA kartavyA yenA'haM jayeyam' / yuddhasya dvitIyadine prAtaH svayaM trikhaNDAdhipatiH zrIkRSNaH senayA saha nirgataH / zUravIrANAM zauryamutsAhaM ca vardhayan saJjAtaH sUryodayaH / udghoSitaH zaGkhAravaH / prArabdho . mahAsaGgrAmaH / saMgrAme dhanurdhAriNAM bANavarSA''SADhasya megha iva bhAsate, khaDgaiH khaDgAnAM saGgharSeNa saJjAtA agnikaNAH gaganAd patantya ulkA iva bhAsante / dinasya caturthe yAme jayasenavijayasenau zrIkRSNasya sammukhamAgatau / tIvrAtitIvragatyA bANavarSayA yuddhasya zastrAstravidyAkalAkalApakauzalena ca tAbhyAM dvAbhyAM zrIkRSNasya sarvazastrAstravidyA viphalIkRtA / yuddhakauzalaM dRSTvA trikhaNDanarezo'pi abhibhUto jAtaH / tena svakIyamantimazastrasvarUpaM cakraratnaM smRtam / tadaiva jAjvalyamAnaM cakraratnaM prakaTIbhUtam / sakopena zrIkRSNena taccakraratnaM jayasena-vijayasenau prati kSiptaM / kintu jayasenena tu taccakraratnamapi bAlakrIDayaiva lIlayaiva gRhItaM cUrNIkRtaM ca / sAzcaryeNa zrIkRSNena cintitaM, nanu ahaM vAsudevo'smi uta na vA ? etadvicAre pracalati sati vijayasenena stambhinI vidyA prayuktA, tatkSaNaM zrIkRSNastatraiva sthiro jAtaH, tIvragatyA jayasenena Agatya 98
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRDharajjvA zrIkRSNo baddha:, svasvAmina etAdRzIM sthiti vijJAya sainikAH itastato nazyanti / zrIkRSNaM jayasena - vijayasenau pUrve yatra pANDavA Asan tatraiva svazibiraM prati nitavantau ! vAsudevasya dayanIyAM sthitiM nirIkSitumazaktimAn bhAnurapi nistejasA pazcime dizi nimagnaH / saJjAtaH sUryAstaH / zanaiH zanairvardhate nizAyAH prabhAvaH / ekasmin bRhatkASThapiJjare, pANDavaiH saha zrIkRSNaH 'atha kiM kartavyaM asmAbhiH ? athavA kena prakAreNa ito bahirgamiSyAma, iti vArtAlApaM karoti / tadA bhImenoktaM - yadi asmAdRzAH samarthayoddhAro'pi jayasenaM vijayasenaM ca parAjetumasamarthAstarhi na ko'pi kSamo'smin vizve taM parAjayIkaraNAya / bhImavacanaM zrutvA hariNoktaM - nocyaM etAdRgnirAzAjanakaM vacanam / adhunA'pi vidyate dvArikAyAmeva ekaH siMhapuruSaH, yo madonmattazatrukumbhikumbhaM bhettuM sampUrNarItyaiva samartho'sti / tasya ekayaiva garjanayA sarve'pi madonmattahastino bhIta bhItamUSakA iva, zRgAlA iva mRgA iva palAyiSyanti / sarvaiH sAzcaryeNa sAnandena pRSTaM - ko'sti saH mahApuruSaH yo'smAkaM muktaye mahendra iva samartho'sti ? zrIkRSNenoktaM - samudravijayapRthivIpatisUnuH, yaduvaMzasamudrenduH, yaduvaMzakulaketuH pUjyazrInemikumAraH / sa eva eko mahApuruSo'smadApannivAraNAya samartho'sti / atra na ko'pi sandehaH / atha yudhiSThireNoktaM - tarhi vinA vilambena eko vizvasanIyAnucarastatra preSaNIyaH / om ityuktvA zrIkRSNena kenA'pi prakAreNa eko vizvasanIyaH caturadUto vimuktihetave prArthanAyai preSitaH / dUtastIvragatyA guptarItyA ca zrInemikumArasamIpaM gataH / praNamya ca tenoktaM yad, kuvalayadalavilAsalAsikRpAdRSTidhAraka ! bhoH ! kupAludeva ! pANDavAH zrIkRSNazca vikaTasaGkaTe patitAH / teSAM saGkaTanivAraNAyA'smin vizve bhavAneva ekaH siMhapuruSo'sti / ato bhavAn kRpAM kRtvA zvastane dine prAta: zastrAstraiH sajjIbhUya pracaNDasiMhanAdaM karotu, madonmattazatrukumbhinAM kumbhaM ca prasphoTya, vijayavaramAlAM vRNotu, zrIkRSNAdInAM duHkhaM haratu / bhavAdRzAM mahApuMsAM jIvanaM paropakArAya eva bhavati / " paraduHkheSu duHkhinaH parasukheSu sukhinaH mahAtmanaH zaraNaM na vyartham api tu nizcitenaiva saphalIbhavati" / etacchrutvA sakalavizvahitacintakazrInemikumAreNoktaM - evameva bhavatu, zvaH prAtar ahaM prayANaM kariSyAmi / tato dvitIye dine praNatAzeSadeva-dAnava - narendrakirITAMzuvirAjitapAdapaGkajaH, azeSajanavandyaH, snehanirbharamAnasaH, samastabhUtasaGghAtazaraNasyaikAdhAraH, svazauryatvenA'dharIkRtakoTicakribalaH, varasyandanArUDhaH zrInemikumAraH prayANaM karoti / yathA kuraGgasamUhavisarjanAya eka eva varakesarI alaM bhavet, tathaiva zrInemikumAra ekAkI eva saGgrAmabhUmiM prAptaH / tatra dRSTA: zrInemikumAreNa yuddhabhUmau jayasenavijayasenayoH zastrAstrAnvitasainikagajAzvarathAnAM koTIsaGkhyAH / 99
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha prabhuNA cintitaM yad - yadyahaM yuddhaM kariSyAmi tarhi madIyazastrAstrANAM prahAreNa na ko'pi jIvituM zaktimAn bhaviSyati / ataH saGgrAmazIrSasthanAgarAT iva zrInemikumAraH kevalaM pracaNDazaGkhodghoSaM kRtavAn / zaGkhasthapracaNDadhvaninA trastAH sarve'pi gajAH sainikAzca bhItabhItAH kecinnaSTAH, kecid vigatacetanA abhavan / sadya eva hAhAravaM kurvANA: 'trAyasya deva ! trAyasva deva ! asmAbhirna sahya eSa dhvani riti vadanti / pracaNDadhvaninA truTitAH parvatAH, kSubdhaH samudraH, jAtaM bhUkampanaM, devA api trastAH / ___ atrA'ntare - he prabho ! prasIda.... prasIda... kSamasva... kSamasva... prasannIbhava... prasannIbhava... iti vadantau tau jayasena-vijayasenau zrInemikumArasya pAdAravindayoH patitau / ___ ataH zrInemikumAreNa zaGkhAravaH sthagitaH / tadA caiva gajAzcarathasainikazastrAstrANItyAdi sarvamadRzyaM jAtam / vAtAvaraNaM samIcInaM jAtaM, mandaM mandaM sugandho vAyurvAti sma / pANDavAH zrIkRSNazcA'pi kSaNamAtreNaiva tatrA''gatAH / __ ambarAd devaiH puSpavRSTiH kRtA / atha sAzcaryeNa yudhiSThireNa zrIkRSNenA'pi ca zrInemikumAraH pRSTaH - 'prabho ! etad kiM Azcaryamasti ? kva sakalasaGklezakArikA duHkhadAyikA bhaya-zokavadhikA yuddhasya paristhitiH ? kva caitAdRzI hRdayAlAdakAriNI manoramA paristhitiH ? kutra gatau tau jayasenavijayasenau ? vayaM cA'tra kena prakAreNA''gatAH ?' iti yAvad - aneke saGkalpavikalpAH teSAM manasi pracalanti tAvadeva teSAM purastAd dvau divyAkRtidhArakau devau samupasthitau / devAbhyAM zrInemikumArasya varA stutiH kRtA / lalATataTavinyastakareNaikena devenoktaM - he svaprabhodbhAsitatriloka ! aSTAdhikasahasralakSaNadhara ! zauryaparAkramapuJja ! tejasA jitasahasrAMzo / saumyatvenA'dharIkRtacandra ! gAmbhIryeNa jitArNava ! sthairyeNa parAjitameruparvata ! zrInemikumAra ! jaya tvaM vibho ! trilokasukhadAyin ! mahAparAkramiNaH surAsurendranarendrA api bhavantaM bhApayituM jetuM vA na kSamAH / suralokasabhAyAM devendreNa bhavato bala-parAkrama-zauryANAM stutiH kRtA / mahAmohavilasitacetasA mayA sA stutirna samyagrItyA svIkRtA / devendrasya vacane na vizvAsaH kRtaH, na ca soDhA bhavataH prazaMsA / ato bhavatparIkSaNArthamAvAmAgatau / prasannIbhUya bhavatA asmAkameSa ghorAtighoro'parAdhaH kSantavyaH / yataH kRpAvanta eva hi bhavanti mahAtmAnaH ityuktvA sarve'pi sva-svasthAnaM gatAH / 100
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA vizlAni saMskAramUlyAni muniH akSayaratnavijayaH (1) viralaM saMzodhanaprema thomasaAlvAoDisanaH / yena vidyuddIpasaMzodhanAya 36 sahasrANi prayogAH kRtAH / tadanu sAphalyamapi . prAptam / iyaM tadIyA jIvanaghaTanA - .. vidyuddIpasaMzodhanakAryaM tadA pravartamAnamAsIt / tatrAntare thomasaAlvAoDisanaH svasya pUrNa samayaM saMzodhanAlaye vyatItaM karoti sma / svasya striyA sahA'pi vArtAlApaM na karoti sma / ata ekasmin dine tasya gRhiNyA kathitam - "bhoH ! ravivAsare tu saMzodhanAlayaM tyaktavyam / yato mano haritaM bhavet / " aDisana uktavAn - "tvadIyA vArtA nUnaM satyA / paraM, saMzodhanAlayaM pratiSidhyA'haM kva gaccheyam ?" patnI uktavatI - "yatra gantuM mano bhavet, tatra gantavyam / " 'om' - aDisana uktavAn / tatpazcAd ravivAsara AgataH / oDisano yathAnityakramaM vastrANi paridhAya gRhAd bahinirgacchati sma, tadA patnI pRSTavatI - "bhoH ! adya ravivAsaro'sti / kva gacchati bhavAn ?" oDisanaH pratyuktavAn - "yatra gamanArthaM me mano'sti / " "adya kva gantuM mano'sti bhavataH ?" - patnI punaH pRSTavatI / atha aDisanaH sasmitaM pratyuktavAn - "saMzodhanAlayagamanaM vinA me mano kva bhavet ?" uttaraM zrutvA patnI api tasya saMzodhanaprema hRdayena vanditavatI / etAvatsaMzodhanasnehAdeva thomasaAlvAoDisanaH siddhi prAptavAn / nA'nubhUyate yadasmAkaM paramAtmasneho'pi etAvad bhavettadA mokSaprAptiH - paramAtmaprAptirnUnaM bhavet ? 101
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) tadAkAravyaktitvam vaijJAnikathomasaAlvAoDisanasya jIvane dRzyamAneyamanyA prerakaghaTanA / aDisanaH prayogazAlAyAM nityaM vibhinnaprayogAn karoti sma / sa prayogazAlAyAM pravizet, prayogAMzca prArabheta tadanu prayogeSvetAdRzastadAkAro bhaved yad dehasyA'stitvamapi vismaret / athaikadA aDisanaH prayogazAlAyAM prayogakArye nimagna AsIt / aDisanasya niHzeSamastitvaM nanu prayogamayamabhavat / tadAnIM tasya kazcit suhRt tatrA''gataH / prayoge tanmayameDisanaM dRSTvA maunamavadhArya sa uccAsanaM (Chair) gRhItvopaviSTavAn / . kenacit kSaNena aDisanasya kiGkaraH sthAlyAM bhojanaM nItvA''gataH / aDisanasya kRte laghupalyaGke bhojanasthAlI rakSitvA kiGkaraH pratyAgataH / tatropaviSTaM mitraM manasi cintitavad - 'adhunA'haM kSudhApIDito'smi / ato bhojanamidamahameva bhakSayeyam / ' vicintyedaM sarvaM bhojanaM tena bhakSitam / pazcAt sa sahacara: 'atha aDisanasya kimuttaraM deyamiti vimohito jAtaH / riktA sthAlI laghupalyaGke rakSitA''sIt / atrAntare aDisanaH prayogAd vimukto'bhUt / sa svasthAnAdutthivAn, mitraM ca dRSTavAn / sa upamitramAgataH / tatra riktAM sthAlIM dRSTvA aDisano mitramuktavAn -"re mitra ! tvaM manAg vilambenA''gataH / pazya, rikteyaM sthAlI / mayA'dhunaiva bhojanaM kRtam / ahaM duHkhamanubhavAmi, yato mayA tava bhojanaM na kAritam / " aDisanasya sahacarastenoktaM zrutvA sAzcaryo babhUva / svasya mitrasya kRte tasya hRdaye'tizaya Adara udbhUtaH - 'svaM mitraM svakArye kIdRzaM tadAkAramasti ? prayogasya tanmayatAyAM bhojanaM kena kRtamiti satyamapi sa na jAnAti / dhanyavAdA.'yaM suhRt, dhanyavAdA)'hamapi yata IdRzamuttamaM mitraM mayA prAptamiti' / adhunA vizvasya janA bahudhA adAkArA bhavanti / adAkArA nAma abhinayakArakAH / paramekaM jIvanaparivartakaM vAkyaM nityaM smaraNapaTe rakSitavyam - 'adAkArA muktiM na prApnuvanti, api tu ye satkAryeSu tadAkArA bhavanti ta eva nirAkArA bhavanti, arthAt paramapadaM (mukti) prAptumarhantI'ti / AgamyatAm - vayaM thomasaAlvAaDisanavat svasAdhanAsu tadAkArA bhavema, tatazca nirAkArA bhavema - saMsAratIraM prApnuyAmeti sArAMzaH / / (3) AdarzasvasthatA gurjarabhUpAlasiddharAjasyeyaM kathA / siddharAjo bAla AsIt tadaiva pituH karNadevasya jIvanavirAmo'bhavat / ato nirnAthagUrjarasya nAtho bAlasiddharAjo'bhavat / 102 .
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasmizciddine 'bAlabhUpAlasiddharAjo gUrjararAjyaM pAlayati' iti sandezo dilhIsiMhAsanasthayavanarAjena prAptaH / tena cintitam - 'kIdRzo'yaM bAlarAjaH ? sa bhIrurasti zUro'sti veti jJAtavyamasti / ' / ___ yavanarAjena bAlanRpamAkArayituM sandezaH preSitaH / yavanarAjasya vArtAharo gUrjaradezasya rAjasabhAyAmAgatya sandezaM dattavAn / __tadA gUrjararAjamAtrA proktam - "bAlanRpaH kaizcid dinaidilhInagaraM nUnamAgamiSyati / " vArtAharaH satkRtya pratipreSitaH / paraM, rAjamAtA bhayaM prAptavatI, yataH sA jAnAti sma 'yavanarAjena mama putraH parIkSaNArthamevA''kArito'sti / yadi siddharAjastasya parIkSaNe nirbalo hInazca pramANito bhaviSyati tarhi sa AkramaNakArI narezo gUrjaradezaM pratyAkrAmedapi / __ atastayA''nvahaM siddharAjasya zikSaNamArabdham - "putra ! rAjA yadImaM praznaM kuryAt tIdamuttaraM deyam, yadi tenA'yaM praznaH kriyeta tIdamuttaraM deyamiti / " evaM gamanasya samaya AgataH / adhunA'pi rAjamAtrA pRSTam - "vatsa ! uttarANi tu te smaraNe santi nanu ?" . . siddharAjena sAtmavizvAsaM pratyuktam - "mAtaH ! teSAM cintAM mA kuru / evamapi cintaya - tvayA yat zikSaNaM na dattam, tAdRzaM kiJcit prakSyate tadA'haM kiM kariSyAmi ? ata AzIrvAdo deyaH 'ahaM saphalo bhaveyami'ti / " siddharAja rAjapuruSaiH saha dilhInagaraM gataH / rAjasabhAyAM rAjJA saha prathamaM milanaM jAtam / prathame ca milanaprasaGga eva dilhInarezaH sahasA siddharAjasya karau gRhItvA pRSTavAn - "adhunA tvaM nitarAM mamA'dhIno'smi / vada, atha kiM kariSyasi ?" praznaM zrutvA'nantarakSaNa eva siddharAjo muktahAsyo'bhavat / dilhInarezaH punaruktavAn - "bAlarAja ! hAsyaM na kartavyam, zIghramuttaraM deyam / " ___ siddharAjo miSTabhASAyAM prAha - "rAjan ! atha mayA kiJcidapi kartavyaM nAsti / bhavAnasmatvaidikaparamparAM na jAnAti / tatra pANigrahaNavelAyAM puMsA stryi eka eva karo gRhyeta, tata AjIvanaM tasyAH saMrakSaNasya bhAraM sa puruSo nirvahati / bhavatA tu mama dvau karau gRhItau staH, ato na kevalaM mama, api tu mama rAjyasya saMrakSaNabhAro'pi bhavato'bhUt / ato mama kA cintA bhavet ? kiM ca kRtyaM bhavet ?" laghoH siddharAjasya cAturyapUrNa nirbhayamuttaraM zrutvA samagrasabhAyAM 'aho aho' iti dhvanirjAtaH / dilhInarezo'pi prabhAvitaH saJjAtaH / atha siddharAjaH satkRtya sabahumAnaM pratipreSitaH / ___ jIvane pratisamayaM pratiprasaGgaM siddharAjavat svasthatA dhAryA / yataH svasthatA kAryasAdhikA bhavati, asvasthatA ca kAryabAdhikA bhavatIti kathAtAtparyam / 103
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) materjADyam kAcinmugdhA mahilA''sIt / sA'tidharmAnurAgiNI AsIt, paramajJA''sIt / / ekadA sA kasyacit saMnyAsinaH pravacanazravaNaM kartuM bahirnagaraM gtaa| anupravacanaM tayA sanyAsinaH pArve japakriyArthameko mantro yAcitaH / sannyAsinA mantrI dattaH 'OM namo bhagavate vAsudevAya' iti / mantramantaHkaraNe sthApitvA sA gRhaM gtaa| tasyA Anandastasmin dine'parimito dRzyate sma / yatastayA guroH samIpAnmantro'dhigata AsIt / gRhakArya samApya zuddhavastrANi ca paridhAya sA japakriyArthamupaviSTA / paraM tadaiva tanmanasi svasthatAhArakaM cintanaM samudbhutam / ___yatastasyAH patyu mA'pi 'vAsudeva' ityAsIt / mantre'pi 'vAsudeva' iti zabda AsIt / atastayA cintitaM yat - AryamahilayA patyurnAma na grAhyam / ito mantrajapo'pi Avazyako'sti / atha kiM kartavyamiti sA cintitvtii| ___katipayaH samayavyayo jAtaH / tadanu tayA mahilayA nirNItaM yat patyu mA'pi na grAhyam, tathA'pi japakriyA tvavazyaM karaNIyA' iti / tayA japamantraH parivartitaH / atha mantra IdRza AsIt - 'OM namo bhagavate macchizorjanakAya' iti / laghuprasaGgo'yaM hAsyotpAdako jJAyate / paramasmin prasaGge'pyekA vArtA nUnamavagantavyA'sti yaduktamahilAyA mauyaM jADyaM vA hRdayasya na, api tu buddherjADyamAsIt / ArSaH kathayatIdRzaM materjADyamalpahAnikArakaM bhavati, paraM hRdayasya jADyaM tvatyantahAnikArakaM bhavatIti nUnaM jJAtavyam / hRdayasya jADyaM nAma bhAvanAzUnyatA / iyaM bhAvanAzUnyatA'smAkamAtmAnamasatsthAneSu pAtayati / ato hRdayaM nityaM bhAvanAsampanna vidheyam / 104
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA samarpaNaM zreSThadAnam muniH ramyAGgaratnavijayaH ekadA mahAtmA gAndhI mahodaya: svakIyatarkusamUhArtham 'orissArAjyasya grAmAnugrAmaM vihRtya dhanarAzipracayA yatnaM karoti sma / bhAratavarSasya naikeSu rAjyeSu etadrAjyasya gaNanA daridratAyAM khyAtA / ekasyAM sabhAyAM asmadrASTrapitA janAnnuddizya 'dAnaM dadatu' iti sAtizayatayA niveditavAn / tadA ardhAvanatakandharI jIrNazIrNavastravatI ca karpAsakaNikeva zvetakezavatI ekA vayovRddhA utthitA / rASTrapitranuyAyinazca mahAtmasamIpaM gamanapravRttAM tAmavaroddhuM lagnAH / kintu sA dRDhatayA tvaritagatyA ca yatra pitA AsInaH, tatra gatA / tadanantaraM pituzcaraNasparzaM kRtvA tayA svIyajIrNakazATikAyA antasthabaddhAyA granthermadhyAdekaM rUpyakaM pituH pAdAravindayoH samarpitam / zIghrameva tadrUpyakaM gRhItvA pitrA rakSaNIyatvena samudga sthApitam / tadA tarkasaGghasya sarvarAzervyavasthAkArI "jamanAlAla bajAja "nAmA pitaraM vakti sma - 'he pitaH ! etadrUpyakaM mahyaM ddaatu| ahaM dAnapeTikAyAM nidhAya saMrakSiSyAmi / lakSa - sahasrANAmapi dAnasya rakSaNamasmAbhiH kriyate eva - tadaikasyA'sya rUpakasya kimasmAkaM bhAro lagiSyati vA ?' - sagauravaM pitA uvAca vRddhAsatkarUpyakasya lakSakoTIdAnAdapi mahattamaM mAhAtmyaM, na kimapi vastu tasya mUlyAGkanaM kartumarhati / bhrAtaH ! lakSAdhipatInAM sahasradAnAdapyasyA daridravRddhAyA rUpyakadAnamapi tatkAraNAt zlAghyaM yattaiH zrImadbhiH svIyanidhau bahu saMrakSya kiJcideva dattam / anayA vRddhayA tu samagraM jIvanasarvasvaM svakIyaM dattam, katicid velAnAM bhojanamapi tyaktaM sambhavet, ataH manmanasi koTirUpyakebhyo'pi etadrUpyakaM mahArghyamasti / etAdRzaM samIcInaM vRttaM nizamyA'syA'vatAraNaM vayaM svajIvane evaM kurmahe yat - dhanasya mUrcchA parityajyA'smAbhirudAravRttibhirbhavirtavyam / tena AtmA tyAgasaMskAravAn bhavet / dhanaM ca vAyutarattaraGgavat sarvathA taralaM jJAtavyam / tatazca AtmA kadAcittasya nAze'pi svasthatayA vaset / I 105
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma narma - kIrtitrayI - + - 'hyo rAtrau svapne mayA nUtanaM gRhaM krItam !' 'evam ? tarhi sahaiva gRhopaskaro'pi krIto vA ?' 'naiva bhoH !, samakAlaM tAdRzaM vyayaM kartuM nA'haM zaktaH !!' - + 'bhavAn varSazatAyuSko jAtastatra kiM vA rahasyam ?' 'tatra kiM vA rahasyaM bhavet ? ahaM varSazatAt pUrvaM jAtastadeva........!' .. 'kiJcana saGgItaM tathA bhavati yad bAdhiryanivAraNe lAbhapradaM bhavati' / 'kiJcana saGgItaM tAdRzamapi bhavati yatra bAdhiryameva lAbhapradaM bhavet !!' + ekasmin zATikApaNe phalakamekaM lambitamAsIt, tatra ca likhitamAsIt yad - "yadi bhavatI ghaNTArdhenaiva kretavyAM zATikAM cinuyAt tadA sA mUlyArdhenaiva pradAsyate" / 106
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ + rugNaH cikitsakaH bhavate rucitaM vA ? rugNa: nidrAnAzamadhikRtya bhavataH pravacanamuttamamAsIt / abhibhASakamahodaya ! mayA zrutaM yad bhavAn dvayoH praznayoruttaradAnArthaM dvizataM rUpyakANi gRhNAtIti, kiM tat satyam ? Am satyam / adhunA dvitIyaM praznaM pRcchatu !! zikSaka: Am, tat zRNvata eva mama nidrA samAgatA ! ! (nyAyAlaye) abhibhASakaH (sAkSiNaM) mahodaya ! bhavatA yaH zapatha gRhIto'sti tasya tAtparyaM budhyate bhavAn ? bADhaM budhye / tasya tAtparyamidaM yat mayA yadapyucyeta tatra na kimapi parivartanaM kartavyamiti !! kamala: (vidyArthibhyaH) asmin varSe bhavantaH sarve'pi pUrvatanakakSAto'gretanakakSAM prAptAH / adyA bhavataH prathamaM dinam / atra tAdRzaM kimasti yadito dazavarSebhyaH pUrvaM nA''sIt ? kiM kospyuttaraM dAsyati ? mahodaya ! ahaM mama bhrAtA ca !! 107
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyAdhIzaH (sAkSiNaM) yadA kalahaH pravartamAno bhavatA dRSTastadA kimarthaM bhavAn aparAdhinaH sahAyatArthaM na gataH ? sAkSI mahodaya ! yadA kalahaH pravartamAna AsIt tadA ko vA'parAdhI bhaviSyatIti nizcitaM nA''sIt !! (nyAyAlaye) sAkSiNI madIyazabdAnAM vizvAso yadi na syAt tadA bhavatu, mama na kA'pi hAniH / vastuto'haM satyena vRtaa| abhibhASakaH evaM, tarhi bhavatI vidhavA kadA'bhavat ?? vRddho mullA nAsIruddIna: suhRd-goSThyAM pravartamAnAyAM kathitavAn - "bho ! yadA'haM viMzativayaska AsaM tadA yAdRzI daihikazaktirmayi vidyate sma tAdRzI tvadyA'pi vidyate" / " naiva syAt tathA, bhavatA sapramANaM siddhaM kartavyaM bhavadvacanam" - iti mitrANyavadan / "bhoH ! mama gRhe yA peSaNI vartate tasyA ekaM prastarakhaNDamahaM viMzatitame vayasyapi voDhuM na zakta AsIt, idAnImapi ca naiva zaktaH !! 108
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAga: kathA namukkAramaMtaSpahAve sirijiNadAsaseDikahA (siribhaddesarasUriviraiya - kahAvalIgaMthe ) A.bhadrezvarasUriH atthi magahAvisae rAyagihe nayare seNio rAyA / teNa ya kayAi savvasutthattaNao saMpatte sarayasamae ugghosAviyaM jahA- 'bho ! savveNa vi nayarajaNeNa gaMtUNujjANaM savibhavANurUvo kAyavvo .komuimahUsavo' / parivasai ya tattha suppasiddho bhAviyappao sAvao jiNadAso nAma ibbho / tassa ya bhajjAo aTTha / taM jahA paumAvaI 1, vIhiNI 2, taruNI 3, camarI 4, paMDiyA 5, channiyA 6, saraNI 7, amayA 8 ya / so ya jiNadAso komuImahUsavugghosaNaM soUNa 'kahaM puNa cAummAsiyAitihIsu savvapavvesu ceiyapUyamahaM kAhaM ?' ti citittA DhoyaNayaM gahAyA''gao rAyaMtiyaM / samappiyaM ca darisaNijjaM / paNao pucchai rAyA- 'bhaNaha kajjaM' / jiNadAso bhaNai 'ahaM cAummAsiyaM ceiyapUyaM kAumicchAmi / bhaNiyaM cA''game - - saMvacchara-cAummAsiya-aTThAhiyAsu ya tihIsu / savvAyareNa laggai, jiNavarapUyA - tavaguNesu // ( upadezamAlA) tA pasAyaM kAuM taM mamA'NujANeu' / rannA bhaNiyaM 'jiNadAsa ! kuNasu jahAsamIhiyaM dhammakiccaM, pitamaNumayAmi' / tao jiNadAso 'mahApasAyaM 'ti vottuM gao sagihaM / tatto ya sakalatto ceiyabhavaNe bhattI kuNai jiNidANaM NhavaNAipUyaM / kahiyaM ca - NhANaM-vilevaNaM-mallaM - gaMdhaM cA'laMkiyaM baliM / dIvajuyaM jiNe kujjA, niccaM pUyaTThagaM gihI // hA saguNaM puNaM, sahassaM ca vilevaNe / sayasAhassiyaM malle, aNaMtaM gIya-vAiye // kapUyAvihANA ya deve vaMdittA savve vi kuNaMti dhammajAgariyaM / tattha vi jiNadAso sayaM vAei maddalaM / tabbhajjANaM ca cattAri jaNIo gAyaMti devAhidevathuio, tiNNi ya vAiMti vaMsaM, egA puNa lahugA 109
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ TTaM kui / tassa ceiyabhavaNassa jagaIe ceva devapUjAnimittaM karAviyA ciTThai jAivADiyA jAe paviTThA na jANijjaMti corA vi jahA ruppakhuraya- lohakhuraya tti ruppakhuraya- lohakhurayakahA bhaNNa rAyagihe nayare seNiyanAmA''si rAyA / tahA ruppakhurao nAma coro / so ya vihatthimetteNa vi khattavivareNaM pavisai pAvei ya mahaMtaM davvasaMcayaM / na ya so mahAjatteNa vi herijjatoM pAvijjai / tassa ya bahuvihavittANa coriyAkusalo lohakhurao nAma putto / so ya bAlabhAvo ceva sikkhavio kaulappAraNa piuNA, jahA - 'putta ! na tae sevaDaehiM saha saMsaggA kAyavvA, na tavvayaNaM soyavvaM / sue vi ya araDaNA karehiM pihANIyA kannA / kAyavvaM ca savvahA tae mamegameyaM vayaNaM'ti mantramANo pecchai jattha sAhuNo tao dUraM vaccai | musai ya to aTTaMguleNA'vi khattavivareNa samiddhaTThANaM / samiddhaM ca taM jiNadAsaceiyabhavaNaM ti saNAe lohakhuro sunnaM nagaraM viyANiUNa jahA koi na yANai tahA paosasamae paviTTho tacceiyajAivADiyAe nillukkittA ya Thio tti / o seNio rAyA 'kiM so jiNadAso devapUyaM karei ? kiM vA IsAluyattaNeNaM sabhajjAo melliuM nasakkei ? tA nicchayaM jANAmi'tti ciMtittA sahA'bhayakumAreNA''gao ceiyabhavaNe viTThiuM ca tajjAigummegadese jAva saccavei jiNadAsAINaM pecchaNayaM tAva amayA naccaMtI pabhaNai - 'bho ! kimatthaM tubbhe gAyaha vAeha naccaha ?' jiNadAso bhaNai 'dhammatthaM' / 'so vi kimatthaM ?' ti tIe bhaNie jiNadAso kahei 'paralogasAhaNatthaM' bhaNiyaM ca - ekko vi namokkAro jiNavaravasahassa vaddhamANassa / saMsArasAgarAo tArei naraM va nAriM vA' // - amayA bhaNai - 'ko paralogaM pecchiUNA''gao ? na ya keNai diTThamihaloge jiNadhammanamokkAraphalaM / ' tammA nityaM kilissaha' / jiNadAso bhaNai - 'kulakkamAgao me tAva jiNadhammo / diTThe ca mae namukkAraphalaM, jeNa devIhUo ruppakhuro' / amayA bhaNai - 'kahaM ?' jiNadAso bhaNai 'iheva jaMbuddI rAyagihe paseNairajje'nnayA hoMto ruppakhurayacoro / tayA arahadAso nAmA''si seTThI / bhaddA se bhAriyA / tesiM putto ahayaM jiNadAso nAma / paramasAvago ya so me vi piyA bAlAvatthaM maM ghettuM ceiyasAhuvaMdaNatthaM jAi maNoramujjANe / rAyagiha-maNoramujjANANaM ca vicAle dhudhulaM nAma masANamatthi / io ya so ruppakhurayacoro rAyabhavaNAo davvasaMcayaM corittu vaccamANo kahaM vi patto talArehiM nivedio paseNairAyassa / teNA'vi duTThaniggaho rAyadhammo tti kAUNA''Natto vajjho niuttanarehiM ya vajjhapaDaho / tao taMmi masANe ghallio sUlIhiM ruppakhuro / tavvelAe gacchaMtaM cA'rahadAsaM daTTu pANiyaM maggai, imo vi logaviruddhaM ti kAuM na dei / tao ruppakhuro 'tubbha vae saMgahissaM 'ti bhaNaMto puNo maggai / souM cemaM seTThiNA 'dhammatthi 'tti dAuM bhattapaccakkhANaM sikkhaviuM so namokkAraM bhaNiyaM - 'ghosaMto ciTTha tAvemaM jAvA''Nemi pANiyaM' / paDivannaM ca / jalaM gahAya jAvA''gacchai seTThI tAva namokkAraM ghosito 110
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ cciya sUliyAbhinnahiyao mao ruppakhuro / seTThI puNa 'coraciMtago'tti gahio niuttapurisehiM niveio rAyassa / teNa vi puTTho seTThI, paraM gahiyAbhiggaho na kiMci jaMpai tti kuvieNa bhaNiya'mimaM pi neuM sUlIe poyaha' / io ya ruppakhuradevo paDhamuppanno cciya citei - 'kiM mae puvvaM kayaM jeNa devo jAo ?' / daTuM cohiNA jahAvaTThiyaM 'kahaM me gurU vajjhaThANaMmi nijjai ?'tti kuvio bArANi baMdittA nagarovari viuvvai tharatharitiM mahAsilaM / taM ca daTuM sapurajaNo bhIo rAyA pahAiUNollasADao ullavaDao dhUvaDayahattho bhaNai - 'jakkhA ! avaraddhaM kiMci devadANavAiNo so khAmeu imamamhamavarAha' / tao devo gayaNattho bhaNai - 'kIsa viNAsijjai niravarAho seTThI ? tA jai taM pUittA pure paveseha to paramuvasamAmi' / souM cemaM turiyamANAvio rannA arahadAsaseTThI / karAviyaNhANa-vilevaNa-mallAlaMkAro ya caDAvio hatthikhaMdhe dhariovarichatto ya savvattha jayajayAvijjato gAyaNehiM satUraninAyaM payAhiNAvaittA pure pavesiuM sasiNehaM khamAvio saparivAreNa ramnA jaNavaeNa ya / tao deveNA'vaNIyA silA / dinANi ya 'mahovayAri'tti seTThiNo teNa tiNNi rayaNANi / tahA 'chaMdANuvattao'tti raNNo vi tiNNi, 'putto'tti mohao lohakhurassa vi tiNNi dAuM rayaNANi ruppakhuradevo gao saTThANaM ti / tANi ya seTThiNA tiNNi rayaNANi devakoTThae baddhANi saMpayaM pi samujjoeMtANi ciTThati / lohakhurassa vi jUyArattaNeNa na jANAmi kattha ciTuMti ? daTuM cemamahaM bAlabhAve saMjAyapaccao daDho jAo jiNadhamme / teNevaM maddalaM vAemi / tA tumaM pi samma naccasu' / ___ tao micchadiTThittaNeNA'mayA bhaNai - 'savvameyamalIyaM lavijjai tubbhehiM' / souM cemaM lohakhuro ciMtei - peccha jaM me piuNo vittaM mae ya diTuM, taM jahA avalavei tA ettha natthImAe mamAo choTTikkao' / seNio vi ciMtei - 'jaM me piurajje vittaM mae vi diTuM tamavalavaMtIe jo alIyavAiniggaho so mae kallaM imAe kAyavvo' / tao amayAe pucchiyA paumAvaI - "kiM tae vi diTuM kiMci jeNa gAesi ?' paumAvaI bhaNai - 'bhagiNi ! diTuM namokkAraphalaM mae jeNa ruppakhuro vva nitthariyA jayaseNa tti / ruppakhuro tti gayaM jayaseNakahA bhaNNai - atthi avaMtIjaNavae ujjeNInayarIe jiyasattU nAma rAyA / dhAriNI se mahAdevI / tahA tatthevosahadatto nAma seTThI / tassa ya jayaseNA nAma sAviyA / sA ya aputta tti citAuro seTThI / taM ca lakkhiya jayaseNAe sayameva varittu pariNAvio seTThI suMdara nAma savakkiM / tIse ya kAleNaM jAo putto / tao tuTTho seTThI / suMdarImAyA ya niyadhUyAe nissAvakkayamicchaMtI vijjAsiddhaM DheDDamuvayAreNolaggai / bhaNiyaM ca - 111
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo hoi geNhiyavvo taM puvvaM AmiseNa gehAhi / Amisaniddho kAhI savvaM kajjaM akajjaM vA // tAhe DheDho bhai 'jayaseNaM viNAsehi' / tao teNa kAlapakkhacauddasIe ratiM masANaM gaMtUNaM uTThavio maMtehiM maDao / bhaNiyaM ca - 'khaggaM gahAya jAhi jayaseNaM viNAsehi' / tao so gahiyakhaggo veyAlo patto bhIsaNasaddaM kuNaMto jayaseNA vi taddivasaM posahiyA taM pAsiUNa bhIyA paMcanamokkAraM parAvattei / tappahAveNA'pahAveMto ya tIse veyAlo gaMtuM paDio DheDhamUle / teNA'vi 'na mAriya' tti nAuM puNaravi maMtabaleNuTThaviUNa pesio jAva tahevA''gao / evaM taiyavelAe vi / tao bhaNio DheDDeNa I 'jaM kiMci purao pecchasi taM ciya mArejjasu' / gao ya jAva veyAlo tAva tavvelAe nIsariyA suMdarI sarIraciMtAe / tao taM ciya mArei / daTTu cemaM jayaseNA 'hA kahamajaso mamA''gao ? tA bhayavai ! sAsaNadevae ! mamovasaggamimamavaNehi tti citiya ThiyA kAussaggeNa / - - pahAe ya kiMci tattigavesaNatthamAgayAe diTThA viNaTThA mAyAe suMdarI / tao sA vilavaMtI gayA rAulaM / pucchiyA ya 'kiM ?' ti raNNA bhaNai - 'savakkivehaeNosahaseTThibhajjAe jayaseNAe mArAviyA mama puttI suMdarI' / souM cemaM rannA tatthevA''NAviyA jayaseNA / bhaNiyA ya - 'vavasiyamairuddaM kammaM' / sA vi namokkAraparA tunhikkA ciTThai / tao rAyA devayAbhiogao paloittu tIse nayaNa - vayaNavisare 'neyArisI imassa kammassa kAriNi'tti ciMteMto bhaNai - 'tuhA'bhayaM / sAhesu sabbhAvaM' / tahA vi moNatthAe jayaseNAe devayAbhiogao cciya bhaNiyaM raNNA 'bho ! gavesaha taM khuddavijjAsiddhiyaM DheDDUM' / gavesiMtehi ya purisehi diTTho so masANe cciya thaMbhio devayAe / ANIo ya pucchio tatto rannA - 'kahehi sabbhAvaM' / tAhe tuko ciTTha DheDo / tao tAva piTTAvio kasehiM jAva sAhio sabbhAvo / tao savvassaharaNaM kAUNA''NattA nivvisayaM suNdrimaayaa| DheDDo puNA''Natto vjjho| paraM jayaseNAe pasAyaM maggiUNa davAviyaM tassA'bhayaM / jayaseNA vi rannA 'bhagiNI tumaM mama'jjappabhiraM / tA suhaMsuheNa ciTThasu' tti vottuM pUjittA ya visajjiyA gayA sagihaM | daTTu cemaM mae paDivaNNo jiNadhammo / teNa gAemi / tA tumaM pi sammaM naccasu' / amayA bhaNai - 'capphaliyA tumaM jA mamevaM vubbhAviumicchasi aNNahA bhaNau bIhiNI jara kiMci diTThe' / sA bha 'bhagiNi ! mae vidiTTaM namokkAraphalaM jeNa nitthariyA jayaseNa vva soma tti / jayaseNa tti gayaM / somAkA bhAi -- - - kaviTThapure baMbhaNassegassa duhiyA somA nAma / tIse ya sahI vANiyassegassa dhIyA jiNadAsI nAma / sA ya sAhusagAse ghettUNa vayANi sAviyA jAyA / tao somaM bhaNai - 'tumaM pi sAviyA hohi' / jAyA ya sussAviyA somA maTTiyAe paccakkhANaM karei / vivAhiyA ya sA gAme / samayaMmi ya gabbhavaIe jAo somAe dohalo - jaha maTTiyaM khAmi' / taM cA'kuNaMtI sA dubbalIhUyA / pucchiyA ya sAsUe 'putti ! kiM bho ! dubbaliyA ?' sA bhaNai - 'maTTiyAe dohalo' / sAsU bhai 'kIsa na khAsi 112 -
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ somA bhaNai - 'paccakkhAyaM' / sAsU bhaNai - kiM kIrai paccakkhANeNaM ? jao na tAriso doso paccakkhANabhaMge jAriso dohalayabhaMge / sA bhaNai-'pANaccAe vi na maTTiyaM khAmi' / evaM ca gAhalaggANaM vi sAsU-sasurAINaM jAhe na mannai tAhe sasuro somaM ghettuM gao peiyaM / kaviThThapurassa ya heTThA tayA naI atAghA vahai / tIe ya dhariyA jAva acchaMti tAva 'soma'tti bhaNai bhaNaMtI avarakUle kaha vi nagarAo AgayA jiNadAsI / paropparadarisaNeNa tAsiM jAo cullAlAvo / tao somA piyavayaMsiyAe vioyamasahamANI sasuraM bhaNai 'uttarAmo naI' / so bhaNai - 'kahaM hiMDijjihAmo ?' sA vi - 'jaM hoi taM hou, tahA vi gaMtavvaM'ti vottuM parAvattitI namokkAraM paviTThA jaMmi ThANe taTThANAo cciya vaMkavalaNeNaM gayA maggaMtaraM naI / miliyAo ya somAjiNadAsIo / paviTThAo nayaraM / somAnimittanaIvaMkaTThANe ya paiTThiyaM loeNa somAvaMkaM nAma titthaM jamajja vi sevijjai dhammatthIhiM / taM cA'isayaM daTuM bahulogeNa sahA'haM paDivannA jiNadhammaM / teNa gAemi / tA tumaMpi samma naccasu' / amayA bhaNai - 'tumaM pi capphaliyA / bhaNeu vA taruNI jai kiMci diTuM' / sA bhaNai - 'bhagiNi ! mae vi diTuM namokkAraphalaM jeNuddhario soma vva ajjuNago tti / soma tti gayaM / ajjugaNakahA bhaNNai - vasaMtaure nayare jiyasattU rAyA dhAriNI se mahAdevI / tIse putto dhAro nAma aIvavallaho raNNo / nagarassa heTThA naI guggulaMtasaddAlA pAusapaDhame sUre ummisahassasaMkiNNA / taM daTThaNa vahati rannA saMjAyakouhalleNaM 'saMteuro karissaM jalakIlamihaM'ti citte ThiyaM / taM ca sayA vi kuNaMto naIpUropari davAviyaM jAlaM lohamayaM naItaDiduganikkhayakhIlehiM daDhabaddhaM caDio jahAtaha cciya kIlaMto lei daTThamANIyaM naIpureNa ruiraM rAyA bijjaurayadugaM / so dei suyassegaM / to puNa dei tassa bIyaM pi maggaMtassa / maggaMto taha vi jA, tA raNNA bhaNiyA niyapurisA - 'are ! eyAe naIe taDaM taDeNa gaMtumeesimuppattiThANaM jANaha / tehiM pi gavasaMtehiM dUre diTTho naItIrattho pAgAraparikkhitto mAhuliMgArAmo / taMmi ya tesiM purisANamaddhellayA paviTThA / sesA bahiM TThiyA / je ya paviTThA te bAhiM pakkhittamettamAhuliMgA cevA''rAmavAsiNA viNAsiyA kilikilaMtajakkheNaM / bahiTThiyA tANa ghettUNA''gayA jahAvattaM sAhiti ranno / teNA'vi buddhivisesao meliyasayalanayaraloeNaM gharaM gharA parieso kAuM lihAviyA savvesu purisA pattae / jassa ya pattagamuTuMi so pavisiUNA''rAme mAhuliMgaM khivai / bahiTThio uNa ANei / / evaM vaccaMte kAle tatthA''gao desaMtarAo ego cittayarasAvago / so ya tattheva nivasaMtassa allINo therIputtayacittayarassa / taM bhaNai - 'pasAyaM kAuM sAisayaM cittayammaM sikkhavehi' / therIputteNa bhaNiyaM - 'karissaM sohaNe diNe sikkhAraMbhaM / saMpayaM jahabbhasiyaM cevA''lihaMto ciTThasu' / sA ya therI niccaM pabhAe royaMtI pucchiyA ajjuNageNa - 'ammo ! kIsa rovasi ?' sAhiyaparamatthA ya therI bhaNai - 'mamekko ceva 113
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ putto / jai kahaM vImassa vArago AgacchejjA tA mariyavvamaraNAhAe / natthi ko vi jIvaNovAo eeNa virahiyAe' / to sA ajjuNaeNa bhaNiyA - 'eyassa vArage ahaM gacchissAmi / mA bIhehi' / sA bhaNai - 'tumaM pi mama putto ceva' / teNa bhaNiyaM - 'keNai uvAeNaM rakkhissAmi te puttaM' / tao aNNaMmi diNe therIputtassa vArage samAgae gao ajjuNago, sAgAraM bhattapaccakkhANaM ca kAuM paviTTho ujjANe namokkAraM saraMto / taM ca samAgacchaMtaM daTThaNa kilikilaMto jakkho taM mAriuM dhaavio| paraM namokkArapahAveNa na kiMci kAuM tarai / tAhe 'kimeyaM ?' ti ciMteMto ohinANaM pauMjiuM pavatto / nAyaM ca jahA 'virAhiyasAmannattaNeNetthA'haM vANamaMtarajakkho uvavanno / mahaMtaM cA'kiccaM kayaM jamannANadoseNa virAhiyA bahavo jIvA / tA ajjappabhiI savvasattANamabhayaM demi / tahovagArI ya mameso sAvao jiNadhammapavattao / tA paccuvagAraM karemi' / tao bhaNio jakkheNA'jjuNao - 'kiM te karemi ?' / so bhaNai - 'raNNo diNe diNe bIjauragANi tatthevA''Nesu' / jakkho bhaNai - 'bAlassosIsage paloejjaha' / tao ajjuNago jakkhasayAsAo appabIotti Agao / ranno nayaraloyassa ya kouyaM jAyaM / pucchieNa ya niveiyaM jahAvattaM / tao rannA mahAvibhUIe varahatthikhaMdhagao nagarassA'bhayadANugghosaNAe hiMDAviUNa pUio ajjuNago / puNo therIgihamAgao / daTuM cemaM namokkAraphalaM paDivano mae jiNadhammo / teNa gAemi / tA tumaM pi samma naccasu' / ___ amayA bhaNai - 'saccamiNaM jai samatthei camarI' / sA bhaNai 'bhagiNi ! mae vi diTuM namokkAraphalaM jeNa ajjuNago vva nitthAriyA suMdari tti / ajjuNago tti gayaM / suMdarIkahA bhaNNai - avaMtIjaNavae ujjeNInayarIe jiyasattU nAma rAyA / dhAriNI se mahAdevI / tahA tassa rAiNo vidinnachatta-cAmarAo do gaNiyAo - suMdarI baulA ya / paropparaM maccharamuvvahaMti / tIe ya nayarIe jiNadAso nAma seTThI / tassa bhaddA bhAriyA / usahaseNo nAma putto / so ya aIvarUvassI / paraM susIlotti mAyA-vittehiM paccakkhANaM kArAvio jahA - 'tae gaNiyAgharaM na pavisiyavvaM' / annayA so ya rAyakulaM pavisai suMdarI ya gaNiyA nIsarai / tAe ya diTTho hiyayamaigao / dAsI ya pucchiyA - 'ko eso ?' tAhe kahiyaM - 'usahaseNo nAma jiNadAsaseTThiNo putto' / tao suMdarIe camarahArI pesiyA / sA dArapAleNa chANapANieNa chaMdittu dhADiyA / puNo vi mAyA visajjiyA / sA vi dhADiyA / tao tammittA niuttA / tehiM ya ghettUNA''saMdhao pavesio so suMdarIhare suhAsaNovavesio ya / diNNaphullataMbolAe bhaNio tIe - 'kIsa tubbhe mama pAhuNayA na eha ?' usahaseNo bhaNai - 'amhaM vavahArAulANaM kAi velA bhaiNi ! natthi' / sA bhaNai - 'mae jANiyaM jahA tubbhehiM saha bhogA bhuMjiyavvA / saMpayaM puNa jAvA'haM bhaiNi tti bhaNiyA tA tumaM pi me bhAyA ceva / tahA ajjappabhiI tumhaMtaNao 114
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNurAeNa mae paDivanno dhammo / tA ceiyapUyAkajje maM nimaMtejjasu' / jAe ya tesi paropparaM sAhammiyattaNe suMdarIe appaNo samIve karAviyaM ceiyaharaM / tassa ya paiTThAe mahatiM pUrva sA karei / taM ca nAuM baulAe macchareNa puvvagahiyasappaM choDhUNa dAsaceDIe hatthe visajjio ghaDao bhaNAviyaM ca - 'tujjha sahIe phullANi paTTaviyANi' / suMdarIe vi 'na jANAmo kimettha chUDha'ti ciMtiya dAsaceDIe cciya purao ugghADio / ahAsannihiyadevayAkayapaNAmAe ya bhaNittA paMcanamokkAraM chUDho taMmi hattho / devayAe tabbhattisamAvajjiyAe so sappo kayA divvA puSpamAlA / sA ca daTuM suMdarIe dhariyA tahiM ceva ghaDae / dAsaceDI vi - 'na esA keNa vi sajjiyA tA kahaM jAya ?'tti kougeNaM taM jAva ghettumAraddhA tA devayAe puNo kao so sappo / teNa ya sA DakkA 'khaddhA khaddha'tti kUei / tao 'aho ! suMdarIe khAviyA sappeNaM'ti jAo jaNullAvo / taM ca souM suMdarI 'mameso ayaso samAgao'tti ciMtiya ThiyA devayArAhaNatthaM kAussaggeNaM / devayAe vi 'jutto sAhammiovayAro'tti kAuM loyassa majjhe savvaM jahAvattaM kahiyaM / tao loeNa dhikkAriyA baulA / bhaNiyaM ca - 'apAvaha mANusaha pAvu jo ciMtei parassu / paccumphiDi viniyattu tau taM tahu ei avassu' // taha vi devayAe suMdariM majjhattheuM jIvAviyA dAsaceDI / daTuM ca sayamimaM mae gahio dhammo'tti jiNapurao gAemi tA tumaM pi sammaM naccasu / / amayA bhaNai - 'jANAmi saccamimaM jai paDiUrei paMDiyA' / sA bhaNai - 'bhagiNi ! mae vi diTuM namokkAraphalaM jeNa suMdari vva nitthario masANapAlo tti / suMdari tti gayaM / masANapAlakahA bhaNNai - kAsIjaNavae vANArasInayarIe jiyasattU nAma rAyA / nayarippahANA caurasuMdarI nAma gaNiyA / tIe ya samaM rAyaputtamitto acchae / sA ya gaNiyA maMseNa viNA na bhuMjai / so ya rAyA dhammaparo tti varise varise phiraMtamAsakkameNA'mAriM ghosAvei / suMdarI vi aNAgayA ceva maMsANi sukkaviUNaM saMgahaM kuNai / annayA ya bhogAsattattAo tIe na jANio amArighosaNAsamao / tao maggio purohiyaputto maMsaM / teNa vi rAyaputtassa mittattaNao kAraNao avannAe mesaM mArAvittA dino tIse / taM ca nAuM niyattaNao daMDavAsieNa sANurakkho karAvio purohiyaputto / puNNe ya amArimAse darisio ranno / teNA'vi ruTeNA''Natto ya vajjho / tattha ya masANapAlo nAma pANo / jo ya koi vaheyavvo so tassa samappijjai tti bhaNio so rannA - 'are ! purohiyaputtamimaM mArehi' / so necchai mAreuM / rannA bhaNiyaM - 'kiMkAraNaM na mAresi ?' so bhaNai - 'mae nivvittI gahiyA mAreyavvassa' / raNNA bhaNiyaM - 'kahaM ?' pANo bhaNai - 'sAhemi, suNa -
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ahaM tAva 1 mamA'suhakammodaeNa paDiyA purIe mArI / tIe gahio ahaM pi / tao citiyaM mae bajjho / tattha ya masANapAlo / ee uddidvaMti me'sivaM / mA maM purIo nissArijjaMtaM' daTThUNa morahA pujjaMtu eyANa / tamhA sayameva masANe gaMtuM marAmi jeNa te na pucchaMti / tao gaMtuM paDio | jAva masANegadese ciTThAmi tAvA'citio kuo vi samAgao sIyalo vAo / teNa ya sA mArI ntttthaa| tao ahaM o tavvAyAgamaNadisANusAreNa jAva thovataraM tAva pecchAmi paDimApaDivannaM sAhuM / taM ca daddhuM jAo satthasarIro ahaM savvaM pi phala-phullayaM ghettuM gao ahiNaMdiuM payAhiNaM kAuM vaMdAmi taM samaNasIhaM / diTThA ya tadaMtie mae purisA pucchiyA ya te - 'ke tubbhe ?' tehi bhaNiyaM - 'eyassa rAyarisiNo putto rAyA ciMtei / so ya divase divase imassa vattaM gavesAvei / teNa ya amhe paTThaviyA ihA''gayA' tti / etthaMtaraMmi ya puNNasamao tti kAussaggamUsAriDaM so ya rAyarisI dhammaM sAhiumADhatto / taM ca souM saMjAyavAsaNassa meM diNNANi pANAivAyaviramaNAINi teNA'NuvvayANi tti na jIvaM mAremi' / bhaNai raNNA bhaNiyaM - 'kimamhamaNuvvaehiM ? jai purohiyaputtamimaM na mAresi to tumaM marissasi' / pANo 'jai marissamahaM to vi jIvaMto pANighAyaM na karemi / tao rannA bhaNiyaM - 'pANameyaM vAvIe chuhaha' / tahA ya kae jhAio teNa paMcanamokkAro / tappabhAveNa ya na buDDo / vAvimajjhe paumaM jAyaM / tatthovaviTTho ciTThai / taM ca daTTu savvesi kouyaM jAyaM / tao uttArAvio rannA pucchio ya - 'kahaM tumaM na buDDo ?' teNa bhaNiyaM namokkArappabhAveNa' / taM cA'isayaM daddhuM kei pavannA pavvajjaM, kei puNa mae samaM sAvagadhammaM / teNA'haM vaMsaM vAemi / tA tumaM pi sammaM naccasu' / amayA bhaNai - 'savvamimamalIyaM / aNNahA kiM na kahiM ceva mANehiM taM saccaviyaM hojja ? taha vi jANAmi saccamiNaM jai samatthei kiM pi chaNNiyA' / sA bhaNai 'bhagaNi / mae diTTha namokkAraphalaM, jeNa masANapAlo vva pattA samIhiyamuppalamAla tti / masANapAlo tti gayaM / uppalamAlAkahA bhaNNai vacchAjaNavae kosaMbInayarIe pasannacaMdo rAyA / tassa caMdamaI mahAdevI tahA rAyavidinnachatta-cAmarA tatthevuppalamAlA nAma gaNiyA / viharai ya vacchAjaNavae sasIsaparivAro usahaseNo nAmA''yario / teNa ya vasahigavesaNatthaM pesio sAhusaMghADao kosaMbIe / tehi ya gavesaMtehiM laddhAo vasahIo, paraM sajjhAyAisaMjamANuTThANe tAo na sujjhati / tao nA'idUre uppalamAlAtaNayaM diTTha ujjANaM / taM ca aNujANAviaM tehiM ujjANapAlAo / teNA'vi gaMtuM pucchiyA uppalamAlA / tadaNunnAyA ya ThiyA tattha sAhavo / tao kaivayadivasehiM AgayA AyariyA / tehiM ya pesio uppalamAlAe dhammalAbho / so ya siTTho gaMtUNujjANapAlaehiM / tadAiTTheNa bhaNiyA sUriNo 'bhayavaM ! pasAyaM kAuM geNhaha bhattapANaM uppalamAlAe' / AyariyA bhaNaMti 'na kappai tubbhaMtaNayaM sAhUNaM bhattapANaM ti sAhejjaha' / taMmi ya kahie ujjANapAleNuppalamAlA ThiyA tuhikkA / vitte ya varisAyAle sUrIhiM ujjANapAlassa hattheNa pesio - - 116
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammalAbho / bhaNAviyaM ca - 'gamio tumha ujjANe varisAyAlo / viharissAmo saMpayaM' / taM ca souM sUrisamIvamAgayA uppalamAlA / vaMdiuM ca nisuyadhammA sikkhaviyA sUrIhiM namokkAraM / taM ca ghettuM paNamiLaNA''gayA gihaM / vihariyA ya annattha AyariyA / sA uppalamAlA vi sao kAlaM namokkAraM jhAyaMtI acchai ciMtai ya - 'na mae tayA sUriNo pucchiyA''si - kerisaM namokkAraphalaM' / io ya tattha nivasai daDhasuppao nAma khattahANao / so ya jAe gaNiyAe gADhamAsatto tAe paDittA bhaNNai - 'jai mamA''bharaNaM na desi to tae mama na kajjaM' / tao daDhasuppaeNa egAe gaNiyAe gihe khattaM khaNiUNA''NIyA AbharaNakaraMDiyA / na ya keNai tavvelAe veiyaM / pacchA vicAre ciMdhovalaMbhAbhAvao na nAo uttamaM cA''bharaNANa jIravio so / daDhasuppaNegA'vi dino ya karaMDiyAo ghittuM hAro gaNiyAe / bhaNiyA ya sA - 'mA hAramimaM payAsejjasu / jao gaNiyAtaNao mae khattaM khaNiUNa ANIo / tA jai kaha vi najjihI tA me natthi jIviyaM' / gaNiyAe vi 'evaM karissaM'ti vottuM kayAi jAe dAsImahe taM hAraM parihiUNa bahugaNigANaM majjhe appANaM dAhaMtI hiMDai / pariyANio ya tIse gaNiyAe dAsIhiM / maMtiyaM paropparaM - 'halA ! amhaM sAmiNIe taNao eso hAro jo tayA hario / taM gaMtUNa sAhAmo sAmiNIe' / tahA ya tAhiM kae gaNiyAe kahiyaM raNNo / teNA'vi ANAviyA sA gaNiyA, pucchiyA ya - 'katto te esa hAro ?' sA bhaNai - 'daDhasuppaeNaM dinno' / tao taM hAraM ghettUNA''NAvio daDhasuppao / sesAbharaNasAhaNatthaM ca so piTTijjaMto bhaNai - 'aNNANi vikkIyANi mae' / tao rAiNA ANatto vajjho / ___ taM ca nINijjaMtaM daTThaNuppalamAlA ciMtei - 'ettha eyaM paMcanamokkAraM parikkhemi' / tao viNAsaTThANaM gaMtuM sA daDhaMsuppayaM bhaNai - 'namokkAraM geNhasu' / so bhaNai - 'namukkAreNa maraMtassa kiM hojjA ?' sA bhaNai - 'sohaNA gaI' / teNa vi - 'jai evaM tA giNhAmi' tti vottuM paDicchio taddiNNo paMcanamukkAro / bhaNiyaM ca tIe - 'niyANaM karehi jahA - "namokkArassa phaleNA'haM eyassa raNNo putto hojjaM" / ' tahA ya kAuM mao daDhasuppao caMdamaIdevIgabbhe saMbhUo putto / viNNavaMtIe tIe ceva rayaNIe caMdabhariyaM thAlamuppalamAlAe diTuM sumiNami mahAdevIe / pIyaM ca tIe / tao pahAe gaMtUNamuppalamAlAe kahiyaM raNNo jahA - 'te putto hohI' / rannA bhaNiyaM - 'jai hojja saccaM to so tujjha ceva dijjihI' / tao rAyA gao daMDajattAe / devI ya taiyamAse jAe dhammasavaNaDohalesA uppalamAlaM bhaNai - 'jo tumhamujjANe ciTThai usabhaseNAyario tadaMtie jAmi, jai dhammaM suNemitti me dohalo' / uppalamAlA bhaNai - 'vihariyA te bhayavaMto / ciTThai ya seTThihare suvvayA nAma'jjA / jai paraM tattha vaccAmo' / tao devI uppalamAlA ya gayA suvvayajjAe samIvaM vaMdiyA ya devIe pucchiyA dhammaM / sAhio ya so tIe ahiMsAlakkhaNo / tao pucchiyA pavvajjAgahaNakAraNaM / suvvayA bhaNai - 117
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'iMdapure iMdaseNo rAyA / tassa guNavaI mahAdevI / tIse do puttA - usabhaseNo sIhaseNo ya / tahA ahaM ca suvvayA nAma dhIyA / annayA ya tatthA''gayA muNisuvvayAriyA / ThiyA ujjANe / tesiM vaMdaNatthaM mahAvibhUIe bahujaNeNa samaM niggao raayaa| suyadhammo ya saMbuddho sIhaseNassa rajjaM dAuM pavvaio usabhaseNeNa ya samaM sUrisamIve / vihiyapavvajjo ya subahuM kAlaM siddho rAyA / usabhaseNo vi Ayario jAo / sA vi ya suvvayajjA ahaM paccakkhA ceva' / souM ce vaMdiya taM gayAo saTThANaM devI-uppalamAlAo / rAyA vi Agao / devI vi pasUyA samae / salakkhaNo putto jAo / so ya puvvapaDivano dino uppalamAlAe / tIe vi tassociyasamae kayaM nAmaM namokkAracaMdo tti / hullAvijjaMto ya daDhasuppao tti puvvabhavanAmeNuppalamAlAe vaDDio namokkAracaMdo / jovvaNattho jAo / pariNAvio ya sIlarAyadhUyaM sirikaMtaM nAma / tIe saha visayasuhamaNuhavaMto so ahisitto raNNA juvarajje / taM cA'NupAlaMtassa esA savvA vi riddhI namokkArapahAveNaM tassa saMpaNNa tti saMjAyapaccayA uppalamAlA rAyANaM bhaNai - "niviNNA'haM pavvaissAmi' / rAyA bhaNai - "kiM te nivveyakAraNaM ?' sA bhaNai - 'namokkAracaMdo' / rAyA bhaNai - 'kahaM ?' tao kahio tIe savvo vi jahAvuttaMto / taM ca souM rAyA vi nimvinno saha mahAdevIe / etthaMtaraMmi ya tatthevA''gao viharaMto usabhaseNasUrI / tadaMtie ya pavvaio raayaa| mahAdevI uppalamAlA ya pavvAviya sUriNA dinAo suvvayajjAe sissiNIo vihariyA aNNattha / kAleNa puNo tatthA''gao sUrI / tavvaMdaNatthaM ca niggao namokkAracaMdo / suyadhammo ya pucchai piu-mAyA-uppalamAlANaM gaIo / sUrI bhaNai - 'tuha piyA mAyA ya bhaveNe'NeNeva sijjhissaMti / uppalamAlA uNa devaloyaM gamissai' / souM cemaM saMviggo namokkAracaMdo niyaputtaM balacaMdaM nAmA'hisiMcittu rajje pavvaio / daTuM cemamaisayaM paDivaNNo mae jiNadhammo / teNa vaMsaM vAemi / tA tumaM pi samma naccasu' / amayA bhaNai - "kimalIyaM jaMpasi? bhaNau vA sAraNiyA jai kiM ci saccaM' / sA bhaNai - 'bhagiNi ! namokkAraphaleNuppalamAla vva pujjaNijjA paumasiri 'tti / uppalamAla tti gayaM / paumasirIkahA bhaNNai - avaMtIjaNavae ujjeNInayarIe aridamaNo rAyA / tassa dhAriNI mahAdevI / tahA tattheva dhaNo nAma vaanniyo| tassa juyaMjuyagihesu do bhajjAo - paumasirI buddhasirI ya / tahA tassa buddhikusalo kAluo nAma suNaho / taM ca kayAi dhaNo bhaNai 'desaMtaramahaM jAissaM / tA tae rakkhayavvANImANi doNNi vi gharANi' / kAluo 'kAhAmevaM'ti jANAvaNatthaM dhaNapurao pucchaM kaNNe ya cAleMto Thio / tao dhaNo gao disAjattAe / kAluo vi tikAlaM doNNi vi gihANi paDiyaggei / 118
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA ya buddhasirI dussIlA jAyA / kAluo ya taggihaM viseseNa rakkhei / taM ca nAuM paumasirI bhaNai - 'kIsa tumaM niggamijjamANo vi taggihaM yAsi ? viruddhAe eyAe viNAsijjihisi' / kAluo na thakkai tti buddhasirIe daTuM tassuNhakaMjieNa muhaM / so khikkhiyaMto gao paumasirigharaM / tIe vi tahA daTuM bhaNio - 'mae vArio tumaM na thakko / saMpayaM puNa niyakukammANi uiNNANi tti bhAveMto mA tIe uvariM paosaM vahejjAsu, karesu ya aNasaNaM paMcanamokkAramimaM jhAyaMto jeNa sugaI gacchasi' / maNNie ya taMmi nijjAmio paumasirIe kAlaM kAuM gao devaloyaM / tattha ya 'kiM mae kayaM jeNerisI deviDDI patta ?'tti pauttAvahI pecchai vihimaraNaM / dhaNo vi tayA paDiniyatto samuddamajhe pavahaNeNA''gacchai / tassa ya darisei suNaharUvaM kAluyadevo / taM ca dalR 'karhi ettha kAluo ?' tti ciMtai jAva dhaNo tAva darisiyaM devarUvaM / pucchio eso - 'kimeyaM ?'ti dhaNeNa, sAhai se jahAvattaM / tao bhaNiyaM dhaNeNa - 'Asi kiMci jammaMtaranimittaM tumhaM na vA ?' kAluyadevo bhaNai - 'sAhemi, suNa / ahaM kAluyabhavAo pacchime jamme girinayare micchadiTThI maNusso Asi / buddhasirI paumasirI duve ya me bhajjAo / tAsiM ca paDhamA tabbhave vi dussIlA''si tti piTTiUNa mae nIsAriyA gihAo / bIyA uNa sAviya tti kayAi dhijjAiyANamadAuM paDhama ciya sAhUNaM bhattapANaM dei / tao aMbADiyA mae, aNasaNaM kAuM mayA tuhesA jAyA paumasirI bhajjA / paDhamA uNa marittA jAyA buddhasirI / puNo vi dussIla tti macchario'haM mArio tIe / jammaMtarANuratto ya niyAmio paumasirIe devo jAo / amohaM ca devadarisaNaM, tA karissaM tIse paccuvagAraM' ti vottuM samappiyaM teNa paumasirInimittaM dhaNassa divvamAbharaNaM / tao gao saTThANaM devo / dhaNo vi pahutto kameNa niyanayaraM teNA''bharaNeNA'laMkArei paumasiriM / taM ca daTuM vimhio jaNo dhaNaM pucchai - 'kuo te saMpannamimaM divvAbharaNaM' ? dhaNeNa vi sAhiyA savvA vi kAluyadevAivattavvayA / taM ca souM mayA logeNa ya paDivanno jiNadhammo / teNa vaMsaM vAemi / tA tumaM pi saccaM naccasu' tti / paumasiri tti gayaM / amayA bhaNai - 'savvamalIyameyaM savvehiM tubbhehiM jaMpiyaM ti na mannAmi' / jiNadAso bhaNai - 'kahaM ?' sA bhaNai - 'jai saccaM hotaM tA tubbhe gharavAse na acchaMtA' / jiNadAso bhaNai - 'jamamhehiM sANubhavaM sAhiyaM taM tae vi suyaM / tA tumaM kiM pavvaihisi ?' sA bhaNai - 'kIsa na pavvaissAmi ?' jiNadAso bhaNai 'amhe vi pavvaissAmo' / ___ souM ce seNiyAbhayakumArA harisiyA tappavvajjAgahaNasamayajANaNatthaM tattha ThAviUNa pacchanapurise gayA saTThANaM / pabhAe ya jiNadAso kAUNa mahAriddhIe pAbhAiyapUyaM dAuM ca jahociyaM dhaNa-dhannAiM saha aTTha bhajjAhiM payaTTo ujjANasaMThiyasaMtisUrisamIvaM / etthaMtaraMmi ya niyattapurisajANAviehiM seNiyAbhayakumArehiM 119
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikkhamaNamahimatthamANAvio jiNadAso saparivAro rAulaM / vibhUsiyaM ca hatthikhaMdhaM samArUDhA mahAvibhUIe savve vi nIyA tehiM sUrisamIvaM / pavvAviyA ya vihiNA pAliyasAmaNNA kAUNA'NasaNaM devaloyaM gaya tti / jiNadAso tti gayaM / jo ya lohakhurayacoro jiNadAsaceiyamusaNatthaM jAIgumme nilukko Asi so asaMdhikajjo ceva tao gao saTThANaM / annayA ya kayAi pAusakAle lohakhurao jiNabhavaNAsaNNarAyapaheNaM jAva vaccai tAva jalaharo dhArAnivAehiM varisiuM pavatto / tao so jalabhaeNa kanne karahiM pihittA Thio jiNabhavaNaduvAradese / diTTho ya NeNaM taMmi jiNahare sAvayANa sAheMto dhammaM dhammaghoso nAmA''yario / ciMtiyaM ca - 'na mae kayAi sevaDayasAhijjaMtaM siloyamettaM pi nisuyaM / saMpayaM puNa ahANubhAveNevA''gao ihaI / na ya koi doso saMbhAvijjai / tA suNAmi kerisamime jaMpaMti ?' / tao lohakhuraeNugghADiyA kaNNA / sUriNA vi tassamae niyadesaNAvasarAgayaM sAhiyaM suralakkhaNaM / avi ya - 'agilANamalladAmA, aNimisanayaNA nIruyasarIrA / cauraMgulaM bhuvaM na chivaMti amarA' jiNo bhaNai / / tahA vi thirattaNao mehAvittaNao ya suyamettA cevA'vahAriyA lohakhuraeNasA gAhA / tao avakaMto tappaesAo / saMtAviyaM ca'NeNa diNe diNe khattANi pADiteNa savvaM pi nayaraM / tao pahANajaNAIhiM vinavio senniyraayaa| jahA - 'NeNa aIvovaddaviA coriyAe' / taM ca nAUNA'marisio rAyA sabhAe bhaNai - 'bho ! asthi koi so jo coraM labhai ?' abhayakumAreNa bhaNiyaM - 'tA coro mae laddho lohakhurao kiM tu pAvANubaMdhipunnodayao na kaha vi so salotto pAvijjai' / ciMtiyaM ca abhaeNa jahA - 'aIva itthIlolo lohakhurao / tAvappavaMceNa ceva keNai jai paraM so ghettuM sakkijjihI' / tao pacchaNNaM sikkhaviyAo taruNivesAo jahA - 'tubbhehi devi-devavavahArasaccavaNeNA''vajjio lohakhurao coro kAmae saccAviyavvo' / tao purisA - 'jayA coriyAkAmayaM sAvei lohakhurao tayA tubbhehiM nibbharaM baMdhiUNA''Neyavvo so senniymhaaraayssN'tiyN'| gayAo ya susiMgArAo houM majjAsattassujjANe lohakhurayacorassaM'tiyaM niuttavesAo / taccAuddisiM ThiyA gahiyAuhA suttAveDDueNaM niuttapurisA / lohakhureNa vi daTuM divvavilevaNa-kusumAlaMkArAikaliyAo tAo gaNiyAo vimhiyamANaseNa bhaNiyaM - 'kA tubbhe?' tAhi bhaNiyaM - 'amhe devayAo mahApaoyaNeNaM tumhaM samIvamAgayAo' / lohakhureNa vi mayaNummAhiyamaNeNa bhaNiyaM - 'AisaMtu bhaTTArigAo jaM mae kAyavvaM' / tAhiM bhaNiyaM - 'paMcaselayaM nAma dIvaM / tattha'mhe parivasAmo / annayA ya ahaM sAmI kAlavihANeNa asaNaM go| tao amhe sAmirahiyAo aNNaM sAmipurisaM aNNesAmo / diTTho ya bhuvaNaM viharaMtIhiM tumamamhehiM / vinAo ya sAmijoggo tti tumhamallINAo / tA Aruhaha vimANaM jeNa deviDi 120
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ amhehiM samaM visayasuhaM ca mANesi / na ya kAmayasAvaNaM viNA deviDDI pAvijjai / tA jaM kiMci AjammAo suhamasuhaM bA ceTThiyaM taM savvaM pi saMkittesu saMpayaM' / / etthaMtaraMmi ya lohakhureNa sumariuM taM sUrisAhiyaM suralakkhaNagAhaM ciMtiyaM ca - 'na'nahA jiNabhAsiya'ti niuNaM nirUviyAo vesAo, jAva milAyaMti tAsiM malladAmANi, kuNaMti nimesummese loyaNANi, pasarai sarIre passeo, chivaMti bhUmi clnnaa| tao lohakhuraeNaM - 'neyAo nUNaM devyaao| tA savvahA bhaviyavvamaNeNA'bhayakumArassa keNA'vi kavaDeNaM'ti nicchiUNa bhaNiyaM - 'suMdarIo ! na mae AjammAo ihaloyaparaloyaviruddhaM kiMci kayAi AyariyaM / kao dANAidhammo cevA''jIviyaM / na laggai me maNo tumAsu tA aNNaM kaMci sAmipurisaM gavesaha tubbhe' vesAhiM vi bahuvihAlIyavayaNaviNNAseNa jAhe na sakkio so chaliuM tAhe nayaraM pavisittu sAhiyaM jahAvaTThiyamabhayassa / ____ lohakhurao vi ujjANAo Agao sabhavaNaM bhAveMto ya 'savvameyaM rAyavilasiyaM / paraM rakkhio ahaM mahAvasaNasaMkaDAo jiNavayaNagAhAe / tA jatthekkassa vi payatthassettiyaM mAhappaM, so ceva mae jiNadhammo seviyavvo'tti nivaNNo sayaNijje / volINA rayaNI / pahAe ya gao sAhusamIvaM paccakkhiaM ca tadaMtie jAvajjIvaM corattaNAo parajuvaImehuNasevaNAo ya / gahiyA sasammattA desaviraI / ___ etyaMtare tatthevA''gao abhayakumAro / vaMdiuM ca so vihiNA, sAhuNA kayapaccakkhANo uvaviTTho dharaNiyale / lohakhureNa ya tassuTThiUNa kayaM vaMdaNayaM / abhayakumAreNa vi tammuhaM paloiUNa 'kimeyaM ?'ti bhaNie sAhio sAhahiM tavvaiyaro / taM ca soUNA'bhaeNa vaMdaNaM dAuM bhaNio so - 'bhadda ! appamAo sIlavvaesu kAyavvo' / lohakhurao vi 'evaM'ti vottuM pAliyasAvayadhammo gao devaloyaM / / 121
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayA prasAritaH mama parIspRzad hasto bahirandhakAre madIyahastAdapi kasyacid adhikasamarthahastasyopalabdherAzayA, madIyahastAdapi kasyacid adhikavizAlahastasyopalabdherAzayA mayA prasAritaH mama parIspRzad hasto bahirandhakAre; mayA copalabdhaH / kazcana anyaH parIspRzad hastaH !! militau harSAhlAditau hastau svIyamAnandaM vyaktIkurvantau !!! boDavara guDmuDsan (AisaleNDIyakaviH) Kirit Graphics: 09898490091