Book Title: Jain Sahitya ma Gujarat
Author(s): Bhogilal J Sandesara
Publisher: Gujarat Vidyasabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005124/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agama sAhitya mAM gujarAta Jan Education gujarAta vidyAsabhA : amadAvAda Menelibrary ord Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzodhana pranthamALA - granthAMka 8 mo zeTha pUnamacaMda karamacaMda koTAbALA - graMthamAlA graM. 1 zeTha bhoLAbhAI jeziMgabhAI adhyayana - saMzodhana vidyAbhavana jaina Agama sAhityamAM gujarAta lekhaka DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA, ema. e., pIeca. DI. adhyakSa, gujarAtI vibhAga, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, vaDodarA; gujarAtI ane ardhamAgadhInA bhUtapUrva adhyApaka, bho. je. vidyAbhavana, gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda gujarAta vidyAsabhA : amadAvAda Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka: rasikalAla cho. parIkha, adhyakSa-bho. je. adhyayanasaMzodhana vidyAbhavana, gujarAta vidyAsabhA, bhadra, amadAvAda AvRtti pahelI vi. saM. 2008 prata 500 kI. rU. pAMca mudraka : jayantI ghelAbhAI dalAla, vasaMta prinTiMga presa, ghIkAMTA roDa, sibila hAspiTala sAme, ghelAbhAInI vADI, amadAvAda Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana gujarAta vidyAsabhAnA bho. je. adhyayana-saMzodhana vidyAbhavanamA je saMzodhana-graMtho taiyAra karI prakaTa karavAmAM Ave che tenuM eka aMga judA judA dharmo ane saMpradAyonuM sAhitya saMzodhananI zAstrIya dRSTie taiyAra karAvavAnu che. A kAryamAM zeTha pUnamacaMda karamacaMda koTAvALA TUsTanA vahIvaTadAro zeThazrI premacaMda ka. koTAvALA ane zeThazrI bhoLAbhAI jeziMgabhAI emaNe A saMsthAne nIce jaNAvelI zarate jaina sAhityanA graMtho taiyAra karI prakaTa karavA dAna kayu che. e mATe bho. je. vidyAbhavana TrasTa emarnu AbhArI che. zarata " jaina saMskRtinAM tamAma aMgo--jemake dravyAnuyoga Adi " cAra anuyogonuM, temaja kAvya zilpa kaLA itihAsa Adinu " sAhitya taiyAra karAvI prakaTa kara. AmAM mULa saMskRta "prAkRtAdi graMthonAM zilpa AdinA sacitra itihAsa vagereno " samAveza karavo." ucca abhyAsa ane saMzodhana vibhAga aMge saMzodhananI yojanA vicArAtI hatI tyAre gujarAtanA itihAsane mahattvaceM sthAna ApavAmAM Avyu hatuM. upalabdha sAdhanone AdhAre itihAsane phalita karavAnuM kAma ane navAM sAdhanone upalabdha karavAnuM kAma-e be kAryadizAo spaSTa hatI. pahelI dizAmAM thayelA kAmanI noMdha letAM jaNAyuM ke I. sa. 1856 mA prakaTa thayela rAsamALA ane I. sa. 1896 mA prakaTa thayelA baoNmbe gejheTiyara graMtha 1-khaMDa e 1 be aMgrejImAM lakhAyelA graMthonuM hajI paNa mahattva che. rAsamALAno gujarAtI anuvAda gujarAta vidyAsabhAe 1869-70 mA prakaTa karyo hato. gejheTiyara uparathI gujarAtano Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsa rekhA rUpe A ja saMsthAe 1898 mAM prakaTa karyo hato. A arasAmA je navI sAmagrI ekaThI thatI hatI teno upayoga karI ane pahelA saMgRhIta thayelI sAmagrIno navesarathI vicAra karI itihAsa lakhavAne avakAza hato; ane tethI A saMsthAe 1937 - 38 mAM gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa' be bhAgamAM prakaTa karyo; ane 1945 mAM ' gujarAtano sAMskRtika itihAsa ' - islAmayuga - pahelo bhAga prakaTa karyo. e pachI 1949 mAM pro. abujhaphara navInA urdUmA lakhelA gujarAtanA itihAsanA 1 lA khaMDano adyatana anuvAda 2 bhAgamAM prasiddha karyo. < pro. komiseriyeTe aMgrejImAM gujarAtanAM muslima rAjyono itihAsa 1938 mAM svataMtra rIte prakaTa karyo gujarAtanAM sAdhanAne zodhI ane enA uparathI muslima rAjya pahelAMnA itihAsano pahelo kharaDo taiyAra karavAno yaza sva. DaoN. bhagavAnalAla iMdrajIne che ane muslima rAjyono itihAsa lakhavAmAM suratavAsI khA. sA. phajhalullAha lutphullAha pharIdInI moTI madada hato, ema gejheTiyara uparathI jagAya che. sva. raNachor3abhAI udayarAme 'rAsamALA ' no anuvAda karatAM aneka sudhArAvadhArA ane pUrtio mULa graMthamAM umeya hatAM pro. hoDIvALA ane pro. komiseriyaTe muslima rAjyonA samayanA itihAsa mATe ghaNI sAmagrI saMzodhita karI che. zrI. durgAzaMkara zAstrIe gujarAtano rAjapUta yugano itihAsa lakhatAM tamAma sAmagrIno lagabhaga upayoga karyo che; ane hamaNAM ja navI AvRttinI taiyArI karI atyAra sudhInAM navAM saMzodhanono paNa samAveza karI Apyo che, je have pachI thoDA ja samayamAM prasiddha thaze. "kAvyAnuzAsana " no upodghAta lakhatI veLA purANakALathI laI solaMkI onA samaya sudhInAM yAvadupalabdha sAdhanonA baLa upara mArA taraphathI paNa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa svarUpe vicAraNA karavAmAM AvI hatI. zrI. ratnamaNirAva bhImarAva gujarAtano sAMskRtika itihAsa lakhatAM kAMIpaNa jJAnasAdhana rahI na jAya enI takedArI rAkhe che. pro. abujhaphara nadavIe paNa muslima badhA sAdhanono upayoga karI sAMskRtika itihAsa lakhI rAkhyo che. sAmagrI uparathI itihAsane phalita karavAnI dizAmAM piSTapeSaNa karatAM vizeSa pragati karavI hoya to have navAM sAdhanonI zodha karavAno ane ene upalabdha karavAno prayatna thavo joIe ema lAgavAthI saMzo. dhana vibhAge prAraMbhamAM A bIjI dizAmA kAryakrama yojyo. 1933 mAM AcAryazrI muni jinavijayajIe gujarAta sAhitya sabhAnA mAnArha sabhya tarIke prAcIna gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhanasAmagrI upara vicArapreraka ane vRttipreraka vyAkhyAna ApyuM hatuM. e mArge pote asAdhAraNa zrama uThAvI kArya kare che ane siMghI jaina graMthamALAmAM ane e pUrvenAM emanAM prakAzanomAM pote saMzodhita saMgRhIta sAmagrI prakaTa karye jAya che. saMzodhana vibhAganI yojanAmAM be khANomAMthI sAdhano bahAra kADhavAno amAro kAryakrama e ja dizAmAM vIjo phAMTo che. eka khANa te purANo ane bIjI jaina Agamo-niyuktio-bhASyo-cUrNio. A bane AkaromAM itihAsanAM sAdhano mATe je 'khodakAma' tharbu joIe te thayelaM nahi; ethI A dizAmAM bho. je. vidyAbhavana taraphathI AdaravAmAM AvelI pravRttinA prathama phaLa tarIke adhyApaka umAzaMkara joSIe taiyAra karela purANomAM gujarAta e graMtha 1946 mAM prasiddha karavAmAM Avyo, tyAre bIjuM phaLa te A jaina AgamasAhityamAM gujarAta prasiddha thAya che. ____ jaina Agama sAhityamAna lagabhaga pAMca lAkha zloka pUra saMskRta prAkRta sAhitya joI vaLI sthaLapratIko tAravavAna bhinna bhinna Agamo-ane e uparanA sAhityamAMnA ullekhone ekatrita karavAna, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka sthaLanAM ane eka ja vyaktinAM judAM judAM nAmone eka sthAne samAvavAna, ane eka ja nAma dharAvatAM judAM judAM sthaLo ane vyakti one alaga alaga pADavAnuM ityAdi kAma ghaNo dhIraja cIvaTa ane jhINavaTa mAgI le che. A darekane avataraNa pramANothI puSTa karI pratyeka vigatane enA prApya prAmANika svarUpamA noMdhavAnuM vipula-zramasAdhya kArya pro. DaoN. bhogIlAla sAMDesarAe sAdhyuM che. Ama karatI veLAe bhinna bhinna vidvAnoe rajU karelA mato ane pramANonI vivecanapUrvaka samAlocanA karI zakya hoya tyAM potAno mata A vidvAna saMzodhake pramANapuraHsara rajU ko che. A kImatI grantha pUnamacaMda ka. koTAvALA TrasTanI sahAyathI prasiddha thAya che, tethI ahIM enI savizeSa sAbhAra noMdha ghaTe che tA. 1-'.-'52 ) rasikalAla cho. rIkha adhyakSa, bho. je. vidyAbhavana, gujarAta vidyAsabhA bhadra, amadAvAda Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika gujarAtanA itihAsane lagatI sAmagrInA sAdhanagrantho taiyAra karAvavAnI gujarAta vidyAsabhAnI yojanA anusAra, 'purANomAM gujarAta'nA anusaMdhAnamAM A 'jaina AgamasAhityamAM gujarAta ' taiyAra thayela che. jaina sAhitya ane temAM ye jaina AgamasAhityanuM zAstrIya dRSTikoNathI adhyayana ane saMzodhana hajI bAlyAvasthAmAM che; e sAhityanI tathA enI sAthai saMbaMdha dharAvatI paraMparAo tathA anuzrutionI aneka te tapAsa hI have karavAnI che, ane te kAraNe, prAcIna bhAratIya saMskRtinA abhyAsa mATe vividha dRSTie navIna lAgatI mAhitI tathA saMzodhananA aneka koyaDAonA ukela mATe prayatna karavA mere evA rasaprada muddAo emAMthI prApta thAya che. A granthamAM AgamasAhityamAthI maLatI prAcIna gurjara dezanA rAjakIya ane sAMskRtika itihAsanA abhyAsamA upayogI thAya evI, bhaugolika sthaLo, vyaktivizeSo tathA anya viSayo - ' nemsa aeNnDa sabjekTsa ' -ne lagatI sAmagrI sUcinA rUpamA saMkalita karI che. I prAraMbhamAM ApaNe e jovuM joIe ke 'jaina AgamasAhitya ' eTale zuM. sAhityarasikomA paNa keTalIka vAra jaina sAhitya' ane 'jaina Agama sAhitya' e bannenI bhedarekhA para ve eka prakArano saMbhrama pravarte cheema jovAmAM AvyuM che. 'jaina sAhitya ' eTale jaino dvArA racAyeluM sAhitya, jemAM jaina dhArmika viSayo uparAMta vividha binadhArmika viSayo upara paNa jainoe saMskRta, prAkRta, apabhraMza tathA prAdezika bhASAomAM racelA sAhityano samAveza thAya che prAcIna bhAratIya vAGmayanA lalita temaja zAstrIya tamAma prakAronA namUnAo ApaNane jaina sAhityamAM prApta thAya che. ' jaina AgamasAhitya ' eTale jainonA mUla dhArmika grantho - 'skripcarsa' athavA 'kaeNnana ' - tathA te uparanuM bhASyAtmaka ane Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAtmaka sAhitya. arthAt 'jaina AgamasAhitya 'no samAveza 'jaina sAhitya 'mAM thaI jAya che. 11 aMga ( mULa 12 aMga, paNa emAMnu bAramuM aMga 'dRSTivAda' lupta thaI gayelaM hovAthI 11 aMga ), 12 upAMga, 6 chedasUtra, 4 mUlasUtra, 10 prakIrNaka, tathA 'anuyogadvAra sUtra' ane 'naMdisUtra' e 2 chUTA sUtro maLI kula 45 Agamagrantho gaNAvavAmAM Ave che. bIjI eka gaNatarI anusAra 84 Agamo paNa che. ahIM 45 AgamavALI gaNatarI anusAranA grantho lIdhA che. upara kaDaM te pramANe, 'AgamasAhitya 'mAM mUla Agamagrantho uparAMta te uparanA tamAma TIkAtmaka sAhityano samAveza thAya che. TIkAtmaka sAhitya cAra prakArarnu cha : niyukti, bhASya, cUrNi ane vRtti. mUla grantho tathA te uparanAM A caturvidha vivaraNono artha ekasAmaTo vyakta karavA mATe keTalIka vAra 'paMcAMgI' zabdano prayoga karavAmAM Ave che. mUla Agamagrantho ArSa prAkRta bhASAmAM che, je sAmAnya vyavahAramA 'ardhamAgadhI' kahevAya che. Agamone vItarAga-tIrthakaranI vANI gaNavAmAM Ave che ane paraMparA pramANe, te gaNadharabhASita arthAt sudharmAsvAmI jevA mahAvIranA gaNadhara athavA paTTaziSya vaDe vyAkRta che. chatAM bhASA, nirUpaNarIti, zailI, gadyapadyanA bhedo vagere aneka rIte AgamomAM aneka tharo mAlUma paDe che. 'naMdisUtra', 'dazavakAlika sUtra', 'anuyogadvAra sUtra' ane 'prajJApanA sUtra' jevAM Agamo to jaina paraMparA pramANe ja anukrame devardhigaNi kSamAzramaNa, zayyabhavasUri, Arya rakSitasUri ane Arya zyAma jevA vyaktivizeSonI racanAo gaNAya che. bhASAkAya pRthakkaraNanA dhoraNe * uttarAdhyayana sUtra' 'AcArAMga sUtra ' 'dazavaikAlika sUtra' jevA Agamagranthone sauthI prAcIna gaNavAnuM vidvAnonuM valaNa che ane evA granthono saMkalanAsamaya bhagavAna mahAvIranA nirvANathI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhAjho arvAcIna nahi hoya evaM anumAna thAya che. paNa ekaMdare jotAM, koI nizcita pramANa na hoya to Agamagranthone amuka cokkasa zatAbdImAM ja mUkavAnuM muzkela che. vaLI magadhamAM, mathurAmAM ane valamImAM ema RNa vAra AgamonI saMkalanA thaI hatI ane chevaTe I. sa. 454 mAM balabhImAM badhAM Agamo lekhAdhirUDha thayAM hatAM - e badhA samaya daramiyAna thayelA bhASAkIya ane bIjAM parivartano dhyAnamA rAkhavAnAM che (juo A granthamAM devarddhigaNi kSamAzramaNa, nAgArjuna, valabhI, skandila Arya, ityAdi ). Agamo atyAra sudhImAM aneka bAra chapAyAM che, paNa teonI zAstrIya, samIkSita vAcanAo hajI taiyAra thaI nathI, e paNa eka muzkelI che. AgamasAhitya ane prAcIna granthabhaMDAronA AjIvana abhyAsI pU. munizrI puNyavijayajIe e mATenA mahAbhArata kAryano prAraMbha thoDAMka varSa pahelAM karyo che ane ApaNe AzA rAkhIe ke ApaNane najadIkanA bhaviSyamAM AgamonI tathA te uparanA tamAma TIkAtmaka sAhityanI samIkSita vAcanAo maLaze. niyukti ane bhASya e mUla Agamagrantho upara prAkRta gAthAmAM thayelA saMkSipta vivaraNa che. mudrita vAcanAomAM temaja hastalikhita pratomAM paNa ghaNI vAra niyukti ane bhASyanI gAthAo eTalI bheLaseLa thayelI hoya che ke temane niyukti ane bhASya tarIke alaga karavAnuM kAma ghaNuM muzkela che. cUrNi e prAkRta gadyamAM- koI bAra saMskRta ane prAkRtanA mizraNa jevA gadyamA - mUla granthonuM vivaraNa che. vRtti athavA TIkA e saMskRta gadyamA thayelAM vivaraNo che. jUnAmAM jUnI upalabdha saMskRta TIkAo AThamA saikAmAM thayelA AcArya haribhadrasUrinI che. tyArapachI zIlAMkadeva, zAntisUri, abhayadevasUri, droNAcArya, maladhArI hemacaMdra ane malayagiri jevA mahAna AcAryoMe pramANabhUta saMskRta 1. atyAre keTalAka zikSito vAtacItamAM ardha dezI bhASAmAM ane ardha aMgrejImA bole che, enA jevu A nathI ? Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAonI A paMraparA cAlu rAkhI hatI. A paraMparA ochAmAM ochu arADhamA saikA sudhI cAlu rahelI che, ane koI koI dAkhalAmA TheTha arvAcIna kALamAM paNa jaina AcAryoe Agamagrantho upara saMskRta TIkAo racelI che. saMskRta TIkAomAM paNa dRSTAnto, kathAnako ane bIjAM avataraNo ghaNuMkharuM prAkRtamAM Ave che, je prAcInatara racanAomAMthI zabdazaH levAyAM haze evaM anumAna thAya che. mukAbale arvAcIna kALamAM racAyelI saMskRta TIkAo paNa. A temaja bIjI aneka rIte prAcInatara paraMparAonI RNI che ane e kAraNe emarnu mUlya te te samayamAM racAyelA bIjA sAmAnya granthonI tulanAe ghaNuM vadhAre che. batrIsa akSarano eka zloka e gaNatarI pramANe tamAma upalabdha jaina AgamasAhitya Azare sADAcha lAkha zlokapramANa che. sane 1943 nA julAImAM gujarAta vidyAsabhAnA anusnAtaka ane saMzodhana vibhAgamAM (have zeTha bho. je. vidyAbhavanamAM ) adhyApaka tarIke hu~ joDAyo tyArathI AgamasAhityamAMthI prAcIna bhAratanA sAMskRtika abhyAsa mATenI sAmagrI saMkalita karavAnuM kArya AraMbhyu hatuM. lagabhaga tamAma mudrita AgamasAhitya-jenuM pramANa Azare savApAMca lAkha zlokapramANa karatAM kaIka vadhAre thAya che-sane 1950 sudhImAM jovAI gayu. emAthI prAcIna gurjara deza tathA te sAthe saMbaMdha dharAvatA viSayonI mAhitI alaga tAravIne A grantha taiyAra karyo che. Azare savA lAkha zlokapramANa jeTalaM AgamasAhitya hajI aprasiddha che. emAM keTalIka mahattva nI cUrNio, TIkAo ane thoDAka maulika granthono paNa samAveza thAya che. emAthI maLatI sAmagrInuM prakAzana A pustakanI pUrtirUpe karI zakAya. . bhagavAna mahAvIranuM janmasthAna temaja pravRttikSetra magadha hatuM; jaina zrutanI saMkalanA mATe sau pahelI pariSada paNa magadhanA pATanagara pATali Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 'putramAM vIranirvANa pachI bIjI zatAbdImAM maLI hatI. jaina AgamanA mUla grantho paNa svAbhAvika rote ja magadhamAM racAyelA che. mukhyatve A kAraNe AgamanA mUla granthomAM gujarAta vize thoDA achaDatA ullekho maLe che, ane te paNa mukhyatve bAvIsamA tIrthakara neminAthanA jIvana ane yAdavonA itihAsa sAthai saMbaMdha dharAve che. prAcIna gurjara dezamAM racAyelI TIkAcUrNiomAMthI ja ApaNane vizeSa mAhitI prApta thAya che. -- vI A pustakamA saMkalita thayelI sAmagrI jema prAcInatama mUla granthomAthI che tema 17 mA - 18 mA saikAmAM racAyelI TIkAomAMthI paNa che. amuka vastu je racanAmAMthI maLe che te racanA ( mAtra mUla AgamonA apavAdane bAjue rAkhatAM ) kayA samayanI che tenI noMdha saMdarbhasUcimAM karI che, jethI vAcakane kAlAnukramano khyAla Ave. jyAM cokasa sAla nathI maLatI, paNa anumAne samaya nakkI thaI zake che tyAM e prakArano ullekha karyo che. 66 jaina Agama sAhityamA gujarAta. paNa gujarAta eTale ? gujarAtanI sImAo to samaye samaye badalAtI rahI che. vaLI eka cokasa pradezane ApaNe abhyAsaviSaya banAvIe topaNa tene pUrI te samajavA mATe AjUbAjUnA pradezono paNa paricaya ApaNane hovo joIe. eTale, A pustakamAM, Aje ApaNe jene gujarAta nA me oLakhIe chIe te pradezanI sImA upara dhyAna kendrita karavAnI sAthe sAthai, AsapAsanA pradezonA ullekhono paNa samAveza karyo che. 17 * kAmAM sUcavI zakAya ke giranAranA, I. sa. kSatrapa rAjA rudradAmAnA, zilAlekhamAM je pradezo te badhA ja pradezone AvarI levAno khyAla rAkhyo che. TALavA mATe pradhAnagauNaviveka jALavavo paDyo che. AjanA gujarAtamAM parisImita thatA pradezone apAyuM che teTalaM mahattva paDozanA ne dUranA 150 nAM, gaNAvAyA che alabatta, laMbANa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradezone hamezAM ApI zakAyuM nathI.'' pratyeka agatyanA vidhAna mATe mULa sAhityano AdhAra Apyo che, jethI abhyAsIne te te sthAna jovAnuM saraLa paDe. granthanuM zIrSaka sUcave che te pramANe nirUpaNa mukhyatve jaina AgamasAhityamAthI prApta thatI sAmagrIne anulakSIne kayu che, chatAM e ja viSayone lagatI sAmagrI anya sAdhanomAthI anAyAse prApta thaI che tyAM teno paNa tulanAtmaka viniyoga karyoM che. ___ A saMkalanAmAM prAcIna bhArata temaja prAcIna gurjara dezanA itihAsa paratve je jJAtavya vastuo che te mATe jijJAsu vAcakane prastuta viSayonAM zIrSako jovA bhalAmaNa che. paNa emAMthI pradhAnapaNe UpasI AvatA keTalAka muddAo pratye A prastAvanAmA dhyAna khaMcavAnuM ghaTita jaNAya che. sau pahelo jAtio dezanAma ane sthaLanAma laIe: jAtionAM nAma uparathI dezanAma paDelAM che e dRSTie bannene sAthe levAmAM eka prakArarnu aucitya paNa che. AbhIra jAtinI vasAhato, uttarottara dakSiNa dizAmAM khasatI jatI hatI evA 'purANomAM gujarAta ' (pR. 45) nA anumAnane jaina AgamasAhityamAMthI spaSTa anumodana maLe che. AbhIra deza dakSiNApathamA hato evaM vidhAna ahIM che, eTalaM ja nahi, paNa AbhIra dezanAM je nagaro acalapura, veNAtaTa, tagarA ityAdi gaNAvyAM che e paNa dakSiNApathanAM che (pR. 20). Ama chatAM anyatra paNa AbhIro hatA; jemake kacchamAM AmIro jaina-dharmAnuyAyI hovArnu kayuM che (pR. 5). 'sUtrakRtAMga sUtra'nI zIlAMkadevanI TIkA pramANe, zUdrane khIjamAM 'AbhIra,' vaNikane 'kirATa' ane brAhmaNane 'DoDa' kahetA. e sUcave che ke zIlAMka: - 1. umAzaMkara joSI : 'purANomAM gujarAta ', prAstAvika, pR. 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devanA samaya sudhImAM 'AbhIra' zabdano artha halako banI gayo hato (pR. 21). mAlava jAti prAcInatara avaMti janapadane 'mAlava' nAma ApavAmAM kAraNabhUta che. e. jAtinA loko tyAM lUMTaphATa mATe AkramaNa karatA, manuSyonuM apaharaNa karatA, ane temane gulAma tarIke vecI detA (pR. 138-40 ). AgamasAhityamAM kavacit -- mAlava ' ane 'bodhika ' jAtine abhinna gaNI che (pR. 138). emane vizenI prakIrNa mAhitI TokAomAthI sArA pramANamAM maLe che (pR. 120-21). yAdavo ane emanI gaNasattAka rAjyapaddhati vize paNa keTaluka jANavA maLe che (pR. 87 ). kuzAvarta ane zauripura be hatAM : eka uttaramA ane bIjaM pazcimamAM (pR. 49). navAM sthAnone jUnAM nAmo ApavAna sthaLAntara karatI jAtionuM valaNa emAM jaNAya che. A nAmono saMbaMdha yAdavonA sthaLAntara sAthe che. 'bRhatkalpasUtra' ( uddezaka 1, sUtra 50 ) ane 'nizIthasUtra' jevAM chedasUtromAMthI jANavA maLe che ke bhagavAna mahAvIra jyAre sAketa nagaranA subhUmibhAga udyAnamAM nivAsa karatA hatA tyAre temaNe upadeza ko hato ke " nirgrantho ane nirgranthIone pUrvamAM aMga-magadha sudhI, dakSiNamAM kauzAMbI sudhI, pazcimamA sthUNA sudhI ane uttaramA kuNAlA ( uttara kosala) sudhI vihAra karavo kalpe che. eTalaM ja AryakSetra che. enI bahAra viharavaM kalpatuM nathI, paNa enI bahAra jyA jJAna darzana ane cAritryanI vRdvi thAya tyAM viharI zakAya." e pachI keTalIka 1 A sUtranAM aMtima be vAkyo A pramANe che : 'etAva tAva Arie khette No se kappai etto baahiN| teNa paraM jastha nANa-dasaNa-carittAI ussappaMti ti bemi|' upara meM karelo artha 'bRhatkalpasUtra 'nA TIkAkAra AcArya kSemakIrtine anusarIne che. DaoN. jagadIzacandra jaine eno artha jarA judI rIte kayoM che : ' itane hI kSetra Arya kSetra hai, bAkI nahIM, kyoMki Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatAbdIo bAda azokanA pautra rAjA saMpratinA AzrayathI jaina zramaNo dUra dUranA pradezomAM vicaravA lAgyA ane Andhra, draviDa, mahArASTra ane kuDukka (kUrga) vyAM pUrva sAdhuo jatA nahotA tyAM paNa zramaNono sukhavihAra prabo. e samayatho nIce pramANe sADIpacIsa Aryadezo gaNAvA lAgyA, jeno moghama ullekha paNa AgamasAhityamAM vAraMvAra maLe cha : magadha (rAjadhAnI rAjagRha ), aMga ( caMpA), baMga (tAmralipti ), kaliMga ( kAMcanapura ), kAzI (vArANasI), kozala( sAketa ), kuru (gajapura-hastinApura ), kuzAvarta ( zauripura ), pAMcAla (kAmpilyapura), jAMgala (ahicchatrA), surASTra ( dvAravatI), videha (mithilA), vatsa ( kauzAMbI ), zAMDilya naMdipura ), malaya ( bhadilapura ), matsya (vairATa ), varaNA ( acchA ), dazArNa ( mRttikAvatI), cedi (zuktimatI), sindhu-sauvIra (vItimaya ), zUrasena (mathurA), bhaMgi (pAvA), vaTTA ( mAsapuro), kuNAlA ( zrAvasto), lADha (koTivarSa), kekayIno ardhabhAga (zvetikA). A sUcimAM Andhra mahArASTrAdi pradezono ullekha nathI e dhyAna kheMce che. koMkaNa ke jyAM jaina sAdhuo vicaratA hatA enuM nAma paNa emAM natho. gujarAta ane rAjasthAnanA je pradezo pAchaLathI jaina dharmanAM pramukha kendro banyAM e paNa emAM nazrI. paNa ekaMdare ema kahI zakAya ke saMpratinA rAjyakALa pachInA samayamA bhAratamAM jaina dharmanA prabhAvano sarvasAmAnya nakazo e rajU kare che. inhI kSetromeM nirgrantha bhikSu aura bhikSuNiyoM ke jJAna-darzana aura cAritra akSuNNa raha sakate haiN|' ('bhArata ke prAcIna jaina tIrtha,' pR. 14). jJAna darzana ane cAritryanI vRddhi thatI hoya to 'AryakSetra 'nI bahAra vihAra thaI zake evo prAcIna TokAkArono artha mane saMgata lAge che. 'AryakSena'nI sAmAjika sthiti jaina sAdhuonA kaDaka AcArapAlanane anukULa hatI; paNa jema jema anya pradezomAM jaina dharmano pracAra thayo tema tema vihArakSetrano vistAra paNa vadhyo. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 1. hindustAna mATe 'hinduga deza evaM nAma I. sa. nA sAtamA zataka AsapAsanI 'nizItha sUtra 'nI cUrNimAM maLe che (pR. 218 ). atratya sAhityamAM A nAmanA ATalA prAcIna ullekho virala che. gRhastha rahetA hoya evAM makAnomA sAdhuo rahe e vastu kaccha doSarUpa gaNAtI nahotI (pR. 32 ) e batAve che ke sAdhuone rahevA yogya makAno - upAzrayono tyAM abhAva haze . maru dezamAM khanija tela hovAnI nirdeza (pR. 126 ) TheTha bhAgya jeTalo jUno hoI khUba agavya dharAve che. ' pAli sAhityamA nirdiSTa ariSTapura uparAMta mahArASTramAM bojuM eka ariSTapura hatuM (pR. 5). arkasthalI ane kAlanagara e ve AnaMdapuranAM paryAya nAmo hatAM (1. 14, 19). AnaMdapura koI kALe sUryapUjAnuM kendra haze evo tarka karavAne 'arkasthalI' e nAma prere che. AnaMdapura nAme bIjuM eka nagara vindhyATavI pAse hatuM (pR. 19). te uttara gujarAtanA AnaMdapura- vaDanagarathI bhinna hotuM joIe. zUrasena janapadanA pATanagara mathurAnuM bIjuM nAma indrapura hatuM (pR. 23), jo ke mathurAthI bhinna evaM indrapura nAmanuM anya nagara paNa hatuM (pR. 24 ). uttara mathurA ne dakSiNa mathurAno pRthak nirdeza che (pR. 122, 192). uttara mathurA te zUrasena janapadanI ane dakSiNa mathurA te madurA. kSemapurI e saurASTranuM nagara che (pR. 58), paNa e kyuM te nakkI thaI zakyuM nathI. pAdaliptapura ( pAlItANA ) nI sthApanA ' taraMgavatI' kathAnA kartA AcArya pAdalitanA smaraNArthe thaI hovAnI anuzruti che (pR. 99 ). zrIkRSNAnA caritravarNana sAthai saMbaMdha dharAvatuM zaMkhapura e uttara gujarAtanuM zaMkhezvara saMbhave che (pR. 173-74) sUtrakRtAMga sUtra 'no zIlAMka 1 e tarapha kendrIya sarakAranA ' jiyolojikala sarvhe 'nuM dhyAna vAmAM AvyuM che ane e khAtAe A mAhitIno sAbhAra svIkAra karyoM che e noMdhavu aprastuta nahi gaNAya, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devanI vRttimAM uddhRta thayelA eka prAkRta hAlaraDAmAMnuM nagara siMhapura e saurASTranuM siMhapura-zIhora haze ke banArasa pAsenU siMhapurI (pR. 201) e vicAravA jevo prazna che. e ja hAlaraDAmA nirdiSTa hastakalpa ke hastikalpa e niHzaMkapaNe bhAvanagara pAsenuM hAthaba cha (pR. 215), je eka kALe vizeSa rAjakIya agatya dharAvatuM hovU joIe. kosuMbAraNya e dakSiNa gujarAtamAM kosaMvA AsapAsano samRddha jaMgalavistAra che (pR. 56-57). jenI AsapAsa dhULano prAkAra hoya evA gAmane 'kheTa' (prAkRta * kheDa') kahetA (pR. 61-62). samaya jatAM 'kheTa' sAmAnya nAmamAMthI vizeSanAma banI gayu, jema ke kheDA. jo ke gujarAtI, marAThI ane hindI-paMjAbImA 'kheDaM', 'kheDe ' ane 'kheDA' zabda -- gAma 'nA sAmAnya arthamAM paNa che. 'kheTa' athavA teno tadbhava jemAM aMgabhUta hoya evAM sthaLanAma paNa aneka sthaLe cha (pR. 61-62). jala ane sthala ema banne mArgoe jyAM jaI zakAya evA nagarane ' droNamukha' kahe che. enA udAharaNa tarIke bharukaccha, tAmralipti ane sthAnaka-thANA ApavAmAM Ave che (pR. 79, 110, 211). kacchamAM ' doNa ' nAme eka gAma che eno vyutpattigata saMbaMdha droNamukhamAMnA 'droNa' sAthe haze? mALavAnA dazapura (maMdasora ) nagaranuM nAma sindhu-sauvIranA rAjA udAyananA sahAyaka daza rAjAoe e sthaLe paDAva nAkhyo hato tathA prAkAra bAMdhyo hato e uparathI paDyu evI anuzruti noMdhAI che (,. 81-82). dharmoM ane saMpradAyo : bauddho ane jaino vacce ghaNAM spardhA ane vAdavivAda cAlatAM (pR. 59-61, 68-69, 195-96). gujarAta ane rAjasthAnamAM jaino uparAMta bauddhonI vasatI sArA pramANamAM hatI evaM sAdhAra anumAna thaI zake che. bharukacchamAM eka bauddha stUpa hato. e nagaramAM jainonA suprasiddha azvAvabodha tIrthano kabajo bauddhoe lIdho hato, te khapuTAcArya choDAnyo hato. govindAcArya nAme bauddha Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 bhikSu jaina AcAryane parAjita karavA mATe jainonI vidyA zIlyA hatA, paNa pachI pote ja jaina thaI 'govindaniyukti 'no racanA karI hatI (pR. 68-69). mathurAnA 'devanirmita stUpa' upara bauddhoe Adhipatya jamAvyu hatuM, eno kabajo mathurAnA rAjAe jainone pAcho sopyo hato ( pR. 120-21). _ bauddha uparAMta anya matonI paNa vAta Ave che. Arya rakSitanA. mAmA goSThAmAhile mathurAmA eka akriyAvAdIne parAjita karyo hato, paNa pachI teo pote ja abaddhika nAme nihnava thayA hatA (pR. 69). ___ prAcIna bhAratanA lokadharmomAM yakSapujA ghaNI lokapriya hatI. AnaMdapuramA yakSanI ane nAgavalikAmA nAganI pUjA thatI (pR. 94). mathurAmAM bhUtaguhA nAme vyaMtaragRha-yakSAyatana hatuM (pR. 122 ) ane dvArakA pAse naMdana udyAnamA surapriya nAme yakSa- Ayatana hatuM (pR. 203). surAmbara nAme yakSanuM Ayatana zauripuramA hatuM (pR. 203). bharukaccha pAsenA guDazastra nAme nagaramAM yakSa sAdhuone upadrava karato ene khapuTAcArye zAnta ko hato ( pR. 59). eka brAhmaNe 'bhullissara' nAme vyaMtaranI upAsanA karI hovAnI kathA maLe che (pa. 114 ). bharukacchathI ujjayinI javAnA mArga upara AvelA naTapiTaka gAmamA nAgagRha hatuM (pR. 91 ). arthAt tyAM paNa nAgapUjA thatI. aneka nagaronA parisaramA AvelAM udyAnomA yakSAyatano hatAM ane tyAM loko yAtrAe jatA. enAM thoDAMka udAharaNo ApaNe AgaLa noMdhIzu. ___bharukacchathI dakSiNApatha javAnA mArgamAM 'bhallIgRha ' nAmarnu bhAgavato- eka mandira hatuM ane emAM 'bhallI'-bANathI vodhAyelI kRSNa vAsudevanI mUrti hatI (pR. 57. 113-14 ). agnipUjakono ullekha paNa kvacit Ave che. girinagaramA eka. agnipUjaka vaNika dara varSe eka gharamA ratno bharIne pachI e ghara saLagAvI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agminu saMtarpaNa karato hato. ema karatAM eka bAra AluM nagara baLI gayu hatuM (pR. 66). jaina AcAranA itihAsanI dRSTie agatyanA paNa eka be ullekho A granthamA che. zayyAtara-vasati ApanAra kone gaNavo e saMbaMdhamA lATAcAryano mata noMdhAyelo cha (pR. 162-63 ). lATAcArya, emanA nAma uparathI, lATanA vatanI haze ema anumAna thAya che. dazapurano rAjA kadAca Arya rakSitane dIkSA nahi levA de e bhayathI tosaliputrAcArya rakSitane laIne anyatra cAlyA gayA hatA, e jaina anuzruti pramANe pahelI ziSyacorI hatI ( pR. 80). udyAno : jaina zramaNo ghaNI vAra nagaraparisaramA AvelAM udyAnomAM nivAsa karatA, eTale have udyAno vizenA thoDAka ullekho joIe. ikSugRha udyAna dazapuramA AvelaM hatuM. tyAM rahIne AryarakSite cAturmAsa kayoM hato (pR. 22). e pradezamA zeraDInuM vAvetara thatuM haze evI aTakaLa A udyAnanA nAma uparathI karI zakAya ? koraMTaka udyAna bharukacchanA IzAna khUNe hatuM (pR. 55). koraMTaka athavA kAMTAseriyAnA kamanIya choDavAo uparathI A udyAnanuM nAmakaraNa thayuM haze. ujjayinInA snapana udyAnamAM paNa sAdhuo UtaratA (pR. 211 ). 'snapana' nAma, tyAM koI snAnAgAra haze evo, tarka karavA prere che. dvArakA pAse naMdana udyAnamA surapriya yakSa- Ayatana hatuM e ApaNe upara joI gayA. e udyAna dvArakAne IzAna khUNe raivatakanI pAse hatuM (pR. 91 ). keTalAMka sUtromAM raivatakano ullekha parvata tarIke che, jyAre pachInA samayanI keTalIka TIkAomAM eno ullekha udyAna tarIke che (pR. 157 ). sindhu-sauvIra dezanA pATanagara vItibhayanI pUrvadizAmAM mRgavana nAme udyAna hatuM (pR. 170). sAranAtha pAsenA udyAnane pAli sAhiyamAM ' mRgadAva' kahela che te sAthe A nAma Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarasvAvI zakAya. jaina tema ja bauddha sAhityamAM bIjAM aneka udyAnonA ullekha che. utsavo: udyAnonI sAthe utsavo paNa saMkaLAyelA hatA. 'saMkhaDi' eTale ujANI, AnaMdapuranA loko zaradaRtumAM prAcIna vAhinI sarasvatI nA kinAre jaI saMkhaDi karatA ( pR. 19) prabhAsatIrthamAM ane arbuda parvata upara yAtrAmAM saMkhaDi thatI ( pU. 15, 106 ). mathurAmAM bhaMDIra yakSanI yAtrAmAM loko gADAM joDIne jatA ( pR. 33, 119 ). kuMDalameMTha nAme vyaMtaranI yAtrAmA bharukacchanA loko saMkhaDi karatA (pR. 44, 110-11 ). lATadezamAM giriyajJa athavA mattavAla - saMkhaDi nAme utsava thato ( pR. 161 ) enuM bIjuM nAma bhUmidAha hatuM. e utsavanuM varNana maLatuM nathI, paNa kokaNAdi dezomAM giriyajJa nAme utsava dararoja saMdhyAkALe thato hovAno ullekha anyatra che (pR. 53 ), te e ja haze evaM anumAna thAya che. mahArASTramAM bhAdavA suda paDavAne divase zramaNapUjAno utsava thato, emAM loko sAdhuone vahorAvIne amanA upavAsanuM pAraNaM karatA ( pR. 135 ) : ujjayinI, mAhezvarI, zrImAla vagaire nagaronA loko utsavaprasaMgopa ekatra thaIne madirApAna karatA. e madirApAna karanArAomAM brAhmaNono paNa samAveza thato ( pU. 20 ). tarivAjo : jaina sAdhuo AkhA dezamAM page cAlIne paryaTana karatA. comAsAnA cAra mahinA bAda karatAM bAkInA AkhA ye varSamA moTA bhAganA sAdhuo satata paritrajana karatA. bRhatkalpasUtra 'nA bhASyamA ' janapadaparIkSA' prakaraNamAM kahAM che ke janapada vihAra karavAthI sAdhuonI darzanavizuddhi thAya che emAM sAdhuone vividha dezonI bhASAomA kuzala banavAnuM kahIM che, jethI teo lokone emanI potAnI 6 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja bhASAmAM upadeza ApI zake. vaLI vividha pradezonA rItarivAjo ane daizika paristhitithI mAhitagAra thavAnuM paNa sUcana emAM karelaM che. A badhAM kAraNe bhAratavarSanA vividha pradezonA rItarivAjone lagatI prakIrNa paNa mUlyavAna sAmagrI AgamasAhityamAMthI prApta thAya che. e prakAranA thoDAka lAkSaNika ullekho ahIM joIe: koMkaNavAsIo puSpa ane phaLano pracura pramANamAM upayoga karatA. uttarApatha ane bAlhikanA loko saktu khAya che tema koMkaNavAsIo ' pejjA' (saM. peyA ) arthAt cokhAnI rAba le che. tyAM bhojananA prAraMbhamAM ja rAba apAya che (pR. 52 ). atyAre paNa koMkaNamAM mukhya khorAka cokhA che te A sAthe dhyAnamA rAkhavAnuM che. sopArakanA be zrAvakomA eka zAkaTika ( gADaM calAvanAra ) ane bIjo vaikaTika ( dArU gALanAra ) hato (pa. 185-86 ). e batAve che ke vaikaTiko bahiSkRta nahotA. paDozanA mahArASTramAM paNa kalAlo bahiSkRta gaNAtA nahotA; eTalaM ja nahi, paNa emanI sAthe bIjAo bhojana laI zakatA (pR. 135). jo ke dakSiNApathamAM kalAla ane lohakAra jAyadhama gaNAtA (pR. 160 ). mahArASTramA madyanI dukAnamA madya hoya ke na hoya, paNa tenI upara dhvaja pharakAvavAmAM Avato, je joIne bhikSAcara Adi tyAM jatA nahi (pR. 134). je prakAranA strIonA paheravezane lATavAsIo 'kaccha' kahetA ene mahArASToo 'bhoyaDA' kahetA. strIo bAlapaNathI mAMDI lagna thayA bAda sagarbhA thatAM sudhI kaccha bAMdhato. sagarbhA thayA pachI bhojana karavAmAM AvatuM, svajanone bolAvI vastra pAtharavAmAM AvatuM, ane e samayathI kaccha bAMdhavAnuM baMdha thatuM (pR. 160 ). marusthala Adi retALa pradezomA mArga mUlo na javAya mATe mArgamA kIlikAo ThokavAmAM AvatI evA ullekho cha (pR. 124 ). marusthalanA paheravezane lagatI paNa keTalIka rasika mAhitI maLe che (pR. 125 ). karoDapatio mahotsava prasaMge potAnA makAna upara Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ z koTipatAkA caDAvatA ( pR. 64 ) ' koTidhvaja' tathA emAMthI vyutpanna thayelA gujarAtI zabda 'koTidhaja' no saMbaMdha A sAthe joDAya che. satIno rivAja koI kALe caulukyomA vizeSa pracalita haze ema eka subhASita uparathI lAge che ( 2. 71-72). A uparAMta AmIra, mAlava Adi jAtio AnaMdapura, DiMbharelaka, tAmralipti, dvIpa, mathurA Adi nagaro tathA koMkaNa, bannAsA ( banAsa nadI) AsapAsano bhAga, mahArASTra, lATa, sindha, surASTra Adi pradezonI viziSTatAo tathA lAkSaNika rItarivAja mATe A granthanAM te te zIrSako jovA vinaMti che. vANijya : vANijya vize paNa keTalIka agatyAnI mAhitI maLe che. tribhuvananI sarva vastuoM jemAM maLe evA vastubhaMDAro - ' kutrikApaNa '- vizenA ullekho khAsa dhyAna kheMce che. ujjayinI ane rAjagRha jevAM prAcIna bhAratanAM mahAna nagaromAM evA bhaMDAro hatA. emAM vastunuM mUlya kharIdanAra vyaktinA sAmAjika darajjA pramANe levAmAM AvatuM e vAta khUba rasaprada che (pR. 26-27, 44-45 ) kutrikApaNa sAthai saMbaMdha dharAvatI keTalIka lokakathAo noMvAyelI che ( pR. 112, 115-16) e batAve che ke lokamAnase enI smRtine kevI rIte saMgharI hatI. bharukaccha pAsenuM bhUtataDAga kutrikApaNamAMthI kharIdAyelA eka bhUte bAMkyuM hatuM evI anuzruti che. vepAranA eka mathaka tarIke 'droNanukha 'nI vyAkhyA upara sthaLanAmonI carcA karatAM ApI che. vepAranuM kendra hoya evA nagarane ' pattana' paNa kahevAmAM AvatuM ' pattana' be prakAranAM hoyaH jyAM jalamArge mAla Ave te jalapattana, jemake dvIpa ( dIva) ane kAnanadvIpa; jyAM sthaLamArge mAla Ave te sthalapattana, jemake mathurA ane AnaMdapura. keTalAka TIkAkAroe prAkRta 'paTTaNa' zabdanAM ' paDDana ' Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ane 'pattana' evAM ve saMskRta rUpo svIkArIne benA judA artha ApyA che (pR. 97 ). mAlava jAtinA luTAruo manuSyanuM haraNa karIne emane gulAmo tarIke vecatA e upara kahyuM che. girinagaranI traNa strIo ujjayaMta upara gaI hatI vyAre coro emanuM haraNa karI gayA hatA ane pArasakUla - irAnI akhAtanA kinArA upara temane vecI hato ( pR. 66 ). bharukacchamAM AvelA eka paradezI vepArIe kapaTI zrAvakapaNuM dhAraNa karIne keTalIka rUpavatI sAdhvIone vahANa upara bolAvI emanuM haraNa ka hatuM (pR. 112) mathurAmAM ' devanirmita stUpa 'no mahimA karavA mATe keTalIka zrAvikAo sAdhvIonI sAthe gaI hatI emanuM haraNa karavAno prayAsa bodhika jAtinA luTAruoe karyo hato, paNa eka sAdhu jeo pUrvAzramamAM rAjaputra hatA, teoe emane choDAvI hatI. (pR. 121 ). A badhA ullekha gulAmonA vepAra upara prakAza pADe che. jaina sUtromAM anyatra ( dA. ta. ' rAjapraznIya' sU. 83, pR. 147) judA judA dezomAMthI AvelI dAsIono yAdI ApIche emAMthI paNa jagatabharamAM vyApalA gulAmonA vepAranuM sUcana thAya che. vepArIonI prAcIna 'zreNI'o ( guilds ) ne lagatI eka mahattvanI anuzruti maLe che. sopAraka e bhAratanA pazcima kinAre vepAranuM mathaka hatuM ane A anuzruti pramANe, tyAM vepArIonAM pAMcaso kuTuMba hatAM. e vepArIonuM eka mahAjana hatuM e mahAjana pAse potAnI kacerI ane emAM moTuM sabhAgRha hatuM, jemAM pAMcaso pUtaLIo hatI. arthAt e sabhAgRha zilpakalAnI dRSTie paNa noMdhapAtra haze . emano mApha thayelo kara rAjAe levA dhAryo e sAme virodha karatAM badhA vepArIo maraNa pAmyA, e vastu jUnAM mahAjanonA saMgaThananA pratIka jevI che (pR. 208 ). Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ujjayinImA eka vAra moTI Aga lAgI hatI ane nagarano ghaNo bhAga baLI gayo hato tyAre je vepArIoe nagaranI bahAra vakhAro rAkhI hato temaNe potAnA mAlanAM anekagaNAM nANAM upajAvyAM hatAM (pR. 28) e vAta paNa dhyAna kheMce evI che. traNa dizAe samudrathI vATAyela saurASTramA bahoLo vepAra cAlato hato. (pR. 204). prAcIna sikAo vize ThIka mAhitI maLe che. sikkAonuM nAnu sara koSThaka Apelu cha ane eka pradezanA sikkAnI bIjA pradezanA sikAmAM keTalI kImata thAya e paNa keTalAka dAkhalAmAM jaNAveluM che (pR. 89, 180-81). ' kAkiNI' eka nAno sikko hato ane enuM mUlya vIsa koDI barAbara thatuM. paNa rAjaputronA saMbaMdhamA prayojAya tyAre -- kAkiNI' zabdano artha rAjya' thato e noMdhapAtra cha (pR. 34, 43). cakravartInAM ratnomAM kAkiNIratnano paNa samAveza thato te uparathI ema haze? sthApatya ane kalA : ardhamAgadha e sthApatyano eka viziSTakadAca mizra-prakAra ho ema lAge cha (pR. 15). ardhamAgadhI bhASAnI jema ! abhinayane dhaMdhA tarIke svIkAranAra naTonAM judAM gAma hatAM ema rohakanI vArtA batAve che (pa. 28). naTapiTaka gAmamAM (pR. 91 ) naTonI vastI haze ema enA nAma uparathI kalpanA thAya che. kokAsa ane enAM yaMtrakapotonu kathAnaka (pR. 50-51 ) prAcIna bhAratamAM yaMtrakalAnA abhyAsa mATe jovA jedhuM che. 'rAjapraznIya sUtra 'mAM nRtya ane saMgIta vize vistRta ane 'anuyogadvAra sUtra 'mAM saMgIta vize saMkSipta nirdezo che te A viSayanA abhyAsa mATe ghaNA upayogI che; jo ke A pustakanI maryAdAmAM eno samAveza thaI zakyo nathI. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vidyAdhyayana: prAcIna vidyAdhyayananI ghaNA agatyanI paraMparAo--- khAsa karIne jainone saMyaMtra che tyAMsudhI - AgamasAhityamAM sacavAyelI che. vedonA paraMparAgata saMkramaNanI jema AgamonAM saMkalana ane saMgopananI pAchaLa smRti ane buddhinA mahAna puruSArthI rahelA che. prAcIna kALathI mAMDI AgamavAcanA (pR. 83, 84, 94 ) e gaMbhIra adhyayanane pAtra viSaya che. AgamonI racanA pUrva bhAratamAM thaI, paMNa e lekhAdhirUDha pazcima bhAratamAM thayAM e paNa jaina dharmanA itihAsa ane tenAM dazAntaro mATe eka pAtra hakIkata che. madhyakALamAM gujarAtanI saMskAritAnuM temaja gujarAtamAM jaina dharmanuM pramukha kendra aNahilavADa pATaNa hatuM. AcArya haribhadranI TIkAo sivAya Agamo uparanI badhI mukhya TIkAo aNahilavADa ke AsapAsanA pradezamAM racAyelI che (pR. 8-9 ). AgamonA vivecanamAM rokAyelA paMDito paraspara sahakArathI kArya karatA hatA. navAMgI vRttikAra abhayadevasUrinI TIkAonI sahAya vinA pachInA kALamAM game tevA prakAMDa paMDita mATe paNa AgamonA arthoM samajavAnuM muzkela thaI paData. emanI e TIkAonuM zodhana droNAcArye ka hatuM ( 10-12 ) droNAcAryanI sahAyamAM eka paMDitapariSada hatI. droNAcArya e pATaNanA caulukya rAjA bhImadeva pahelAnA mAmA hatA ane temaNe pote ' oghaniyukti ' upara TIkA racI itI (pR. 83 ). ' AcArAMga sUtra' ane ' sUtrakRtAMga sUtra' upara TIkAo lakhanAra zIlAcArya athavA zIlAMka te pATaNanA sthApaka vanarAjanA guru zIlaguNasUri evI eka anuzruti che, eTale aNahilavADamAM AgamonuM adhyayana ochAmAM oluM e nagaranI sthApanA jeTalaM jUnuM che, ane eno vAraso haribhadrAcArya Adi rAjasthAnamAM thayelA TIkAkAro taraphathI maLelo che. pATaNamAM thayelA AgamonA bIjA mahAna TIkAkAro maladhArI hemacaMdra (kalikAlasarvajJa hemacaMdrathI bhinna ) o AcArya malayagiri che. malavArI hemacaMdrane maLavA mAde rAjA 7 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddharAja jayasiMha vAraMvAra emanA upAzraye Avato (pa. 219). emanA hastAkSaravALI eka tADapatrIya pothI khaMbhAtanA bhaMDAramA mojUda che. Agamo upara gujarAtamA pramANabhUta saMskRta TIkAo TheTha arADhamA zataka sudhI racAtI rahI che ane Aja sudhI AgamonA adhyayananI prAcIna paraMparA ahIM avicchinnapaNe cAlu rahelI che. ___ vidyAdhyayanane lagatA bIjA paNa keTalAka agatyanA ullekho ahIM saMgharAyA che. bharukacchanA vajramUti AcArya vizenuM kathAnaka gujarAtanA eka prAcIna kavi vize thoDIka mAhitI Ape cha (pR. 165-66). kAlakAcArye AjIvako pAse aSTAMga mahAnimittano abhyAsa karyo hato (pR. 40). AjIvako niyativAdI hatA, eTale nimittazAstranA abhyAsa pratye emaNe khAsa dhyAna Apyu haze, bhane ethI ja kAlakAcArya jevA mahAna AcArya e mATe emanI pAse javAne AkarSAyA haze. mULa AgamomAM (dA. ta. 'uttarAdhyayana sUtra'15 muM adhyayana ) sAdhuo mATe jyotiSa temaja vaidyakano abhyAsa varya gaNelo che, paNa madhyakALamAM caityavAsIoe e banne zAstrone lagabhaga potAnAM karI lIghAM hatAM e paNa samayanI balihArI che. ujjayinIno vidyArthI astravidyA zIkhavA mATe kauzAMbI jAya che ane zaMkhapurano vidyArthI vArANasInA kalAcArya pAse zIkhe cha (pR. 1) e ullekho vidyAbhyAsa mATe dezAntaromAM javAnI pramAgamA vyApaka pravRttinA sUcaka che. aTTaNa mallanu kathAnaka prAcIna bhAratamA mallavidyAnA itihAsa upara sAro prakAza pADe cha (pR. 6-8). lupta grantho : naSTa thaI gayelA aneka prAcIna granthomA ullekho ane kvacit emAMthI avataraNo AgamasAhityamAM maLe che. A pustaka. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 mAM noghAyalA evA grantho vize joIe. cauda pUrva dRSTivAda vizenA, ullekho dera Thera maLe che. 'nandisUtra' mAM to eno anukrama paNa Apyo che. pUrvo ghaNA saikA pahelAM nAza pAnI gayelAM hovA chatAM - athavA kadAca e kAraNathI pachInA kALamAM tamAma jaina granthakAro tathA sAmAnya jaina prajAnA mAnasa upara paNa eno adbhuta mahimA aMkita thayelo rahyo che. -14 anya vilupta racanAomAM kAlakAcAryakRta 'prathamAnuyoga' (pR. 40), AcArAMgasUtra' nA ' zastraparijJA' adhyayananA vivaraNarUpe ' lakhAyelI govindAcAryanI ' govinda niryukti' (pR. 68-69), pAdaliptAcAryakRta mahAna prAkRta kathAprantha ' taraMgavatI ' athavA 'taraMgalolA' (pR. 98 ) tathA emanI ja bIjI eka racanA 'kAlajJAna ' (pR. 99), ' tatvArthasUtra' uparanI AcArya malayagirinI vRtti ( pU. 128), 'nizIthasUtra' upara siddhasenanI TIkA (pR. 197 ), 'yoniprAbhRta' zAstra (pR. 197), 'vizeSAvazyakabhASya' upara jinabhadragaNinI svopajJa TIkA (pR. 220), ityAdino ullekha thaI zake. zIlAcArya, abhayadevasUri, malayagiri Adi AgamonA TIkAkAroe evI pUrvakAlIna TIkAonA ullekha karyA che, je Aje maLatI nathI (1. 11, 129, 177, ityAdi ) kadAcit emanI suvizada ane vistRta TokAo ja pUrvakAlIna TIkAonI viluptimAM nimitta nahi banI hoya ? sAtavAhana hAlanA prAkRta subhASitasaMgraha 'gAthA saptazatI 'mAM pAdalitAcAryanI gAthAo uddhRta thayelI che ( 1 99 ) te kAM to ' taraMgavatI 'mAMthI hoya athavA emanI bIjI koI kRtimAMthI hoya. 'jyotiSkaraMDaka' uparanI pAdaliptAcAryanI vRtti naSTa thayelI manAtI hatI, paNa te jesalameranA granthabhaMDAramAthI thoDA samaya pahelAM pU. munizrI puNyavijayajIne maLI che ( pU. 98 ) eja pramANe 'jaMbudvIpaprajJapti 'nI malayagirinI vRtti nAza pAmI hovAnuM e granthanA bIjA be Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 TIkAkAroe noMvyu cha (pR. 128), parantu e vRtti paNa jesalameranA bhaMDAramAthI jaDI che. . bhASAzAstra : bhAratIya Arya bhASAnI dvatIyaka bhUmikAnA abhyAsa mATe vipula sAmagrI AgamomAMtho maLe emAM vazuM Azcarya nathI. badhA ja mULa Agamagrantho prAkRtamA che eTalI hakIkata e viSayamA emanu mahattva batAvavA mATe basa che. A prastAvanAnA prAraMbhamA ja kahyu che te pramANe, judA judA sUtragranthonI bhASAnA svarUpamAM keTaloka noMdhapAtra taphAvata che. vaLI AgamasAhityanI pahelI saMkalanA magadhamAM thaI ane tyAra pachInI saMkalanAo IsavI sananI cothI zatAbdImA eTake ke vIranirvANa paMchI navamI zatAbdImAM mathurA ane valabhImAM thaI ane sarva Agamo enI ye pachI eka saikA bAda devardhigaNinA adhyakSapaNA nIce valabhImAM ekasAmaTA lipibaddha thayA, e badhA samaya daramiyAna temaja tyAra paThI enI nakalo ane nakalonI paNa nakalonI je aneka zAkhAprazAkhAo thaI tene pariNAme e granthonI bhASAmA anekavidha pheraphAro thayA haze, topaNa bhAratIya Arya bhASAnI prAkRta bhUmikAnA adhyayana mATe eka tarapha jaina AgamasAhitya ane bojI tarapha pAli sAhitya e banne maLI parama mahattvanI sAmagrI pUrI pADe che. mULa Agamo tathA te uparanAM niyukti ane bhASyonI ArSa prAkRta, cUrNionI A karatAM bhinna to paNa ArSanI koTimA ja gaNavI paDe tevI prAkRta-jemA saMskRtarnu paNa vilakSaNa mizraNa thayelaM ghaNI vAra najare paDe che, ane madhyakALanI saMskRta vRttiomAMnAM prAkRta kathAnako, jemanI bhASA keTalIka vAra cUrNionI lagolaga AvI jAya che to keTalIka bAra spaSTa rIte prakRSTa mahArASTrI prAkRta hoya che-A sarvanuM pUruM anveSaNa hajI thayu nathI. AgamasAhityanI samIkSita vAcanAo bahAra paDe tyAre ja e kArya thaI zake. vaLI AgamonI saMskRta vRttiomA AvatA zabdo ane rUDhi Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayogo jene sAmAnya rIte 'jaina saMskRta' kahevAmAM Ave che--je eka prakAranI 'mizra saMskRta' hoI bauddhonI -- gAthA saMskRta' sAthe enI tulanA thaI zake-jUnA gujarAtInI asarathI je pariplAvita hoI gujarAtInA sAmAnya jJAna vinA e samajAya paNa bhAgyeja, e kAraNe harTala jevA vidvAne jene 'prAdezika saMskRta' ( Vernacular Sanskrit) kahI che, eno vyavasthita abhyAsa eka karatAM vadhu grantho mAgo le evo vizALa viSaya che, ane jaina kathAsAhitya temaja prabandhasAhityamAM paNa e ja prakAranI saMskRtano prayoga hoI enI abhyAsamaryAdA AgarasAhityanI bahAra paNa vistarelI che. saMskRta upara prAdezika bhASAoe karelI asaranA dRSTikoNathI e sarva sAhityana avalokana phaLadAyI nIvaDaze. saMskRte lokabhASAo sAthe keQ samAdhAna sAdhyu e jema emAMthI jaNAze tema lokabhASAnAM paNa aneka bhulAyelAM rUpo ane arthonI temaja e rUpo tathA arthonI pAchaLa rahelA mAnasika baLonI emAthI bhALa maLaze. . paNa A pustakanI maryAdAmAM A badhI vastuono samAveza karavAnuM azakya hatuM. ahIM to rAjakIya ane sAMskRtika agatyanI vastuonI sAthosAtha bhASAkIya agatyanA. paNa je muddA noMdhAyA che temAMnA keTalAka tarapha dhyAna doya che. ___ paMjAbaceM mUla sthAna (mulatAna ), saurASTranuM sthAna (thAna ), ane muMbaI pAsenuM sthAnaka (thANA ), emAMnA 'sthAna', 'sthAnaka ' padAntono saMbaMdha bhASA ane sAmAjika itihAsanI dRSTie vicAravA ako che. mulatAna ane thAna to sUryapUjAnAM prAcIna kendro che, thANA vize vadhu saMzodhana Avazyaka cha (pR. 211). bhAratanAM prAcIna nagarone aMte Avato saMskRta 'kRta ' ane prAkRta 'kaDa' padAnta tathA jAvA jevI bhAratanI prAcIna vasAhatonAM keTalAMka nagaronAM nAmono Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 'karta' padAnta, e sarvanuM sAmya paNa e ja rIte dhyAna kheMce che (pR. 46-47 ). ' giranAra ' arvAcIna bhASAmAM parvatavAcI vizeSanAma che, paNa enuM mULa saMskRta 'girinagara 'mAM che ( parvatanuM nAma to ujjayaMta che), ane 'koDinAra', 'nAra' vagere anya sthaLanAmomAMno 'nAra " paNa saMskRta 'nagara 'mAMthI prAkRta ' naara' dvArA vyutpanna thayelo che (pR. 66 ). Agama sAhityAnA prAcInatara aMzomAM, purANonI jema, arvAcIna bharUcane mATe, 'bharukaccha ' prayoganI vyApakatA che e vastu sUcave che ke ' bharUca 'nI vyutpatti, sAmAnya rIte manAya che tema, saMskRta 'bhRgukaccha 'mAMthI nahi, paNa ' bharukaccha 'mAMthI ' bharuacca' dvArA sAdhavAnI che (pR. 110-12 ). ' kheTa' ane tenI sAthai saMbaMdha gharAvatAM nAmonI carcA agAu karelI che. kuDukka (pR. 159 ), lATa (pR. 159-60 ), koMkaNa (pR. 53 ), mahArASTra (pR. 135 ) Adi pradezono bhASAnA lAkSaNika zabdaprayogonI noMdha TIkAkAroe vAraMvAra karelI che. eka pradezanI bhASAnA zabdo vagara samajye bIje bolanAra kevI rIte hAsyapAtra thAya che e paNa batAyuM che (pR. 135 ). lokavArtA ane purANakathA : jaina sAhityano eka moTo bhAga kathApradhAna che. AgamasAhityanA cAra anuyogo paikI eka kathAnuyoga che. mULa Agamo tathA te uparanI cUrNio ane TIkAomAM ardhaaitihAsika kathAo ane lokakathAono vipula bhaMDAra che. jainonA kathAsAhityanA udbhava ane vikAsano tulanAtmaka abhyAsa e eka svataMtra viSaya che, arhI kevaLa A pustakane anulakSIne prastuta katha vitavya rajU kartuM che. agaDadatta (pR. 1-5 ), aDDaNa (pR. 6-8 ), indradatta (pR. 23 ), kokkAsa (pR. 50-52 ) AdinI kathAo lokavArtAo che; jo ke emAM aitihAsika anuzrutionA aMzo rahelA che Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e cokkasa. bharukacchanI uttare AvelA bhUtataDAgane lagatI vArtA (pR. 115) tathA bauddho ane jainonI spardhAne lagatI keTalIka vArtAo (dA. ta. pR. 172-73 ) e paNa lokakathAo ja che. pAdaliptAcArya (pR. 98 ) ane naTaputra rohakanI (pR. 157-58) hAjarajavAbInI vAtomAMnI keTalIka pachInA samayamA rAjA bhoja ane kavi kAlidAsa tathA akabara ane birabalane nAme caDhelI hAjarajavAbonI vAto che. corazAstranA praNetA gaNAyelA mUladevane lagatI bhinna bhinna kathAo (pR. 144-48) paNa lokavArtAonI koTimAM jaze; joke mUladeva pote eka aitihAsika vyakti haze evaM keTalAka vidvAnonuM maMtavya che. avaMtisukumAla, azakaTApitA, thAvaccAputra AdinAM kathAnako je kharekhara jaina purANakathA ( Mythology )nA aMza banI gayAM che emAM paNa lokavArtAnAM tattvo mizrita thayAM haze evaM svAbhAvika anumAna thAya che. jaina ane bauddha sAhityamA lokakathAo, ja dharmakathAomA rUpAntara karavAmAM AvyuM che e siddha hakIkata che. AgaLa vadhIne ema paNa kahI zakAya ke duniyAbharanI purANakathAo ane devakathAono anAdikALathI lokakathAo sAthe saMbaMdha rahelo che. yAdavakuLamAM thayelA, bAvIsamA tIrthaMkara ariSTanemi athavA neminAtha vizenA ullekho A pustakamAM aneka sthaLe (pR. 24, 4950, 80-81, 96, ityAdi ) jovAmAM Avaze. teo zrIkRSNanA kAkAnA dIkarA hatA. jaina sAhityamAM sarvatra yAdavakuLano itihAsa neminAthanA caritranI AsapAsa gaMthAyelo che; brAhmaNa purANomAM yAdavono itihAsa mukhya aMzomAM jaina sAhityamAM apAyelA vRttAnta sAthe sAmya dharAve che. mAtra neminAthano vRttAnta, temano nAmollekha paNa, emAM maLato natho ! jaina dharmanI sthApanA mahAvIre karI nahoto, mahAvIra to navIna dharmanA pravartaka karatAM prAcIna dharmanA sudhAraka ane samuddhAraka hatA. temanI pUrvenA trevIsamA tIrthakara pArzvanAtha niHzaMkapaNe aitihAsika Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakti puravAra thayA che ane e sivAyanA bAvIsa tIrthaMkaro paiko keTalAkanI aitihAsikatAnAM pramANo maLe to navAI jevU nathI. bauddha grantha 'mahAvagga' (1. 22, 13) anusAra buddhanA samayamAM rAjagRhamAM sAtamA tIrthakara supArzvanAthanu mandira hatuM. e je grantha jaNAve che ke AjIvaka saMpradAyano upaka nAme tapasvI anaMtanAthano upAsaka hato. jaino ane AjIvakonA gADha aitihAsika saMparkano vicAra karatAM A anaMtanAtha te cauramA tIrthakara saMbhave che. alabata, AvAM pramANo tArkika dRSTie supArzvanAtha ke anaMtanAthanI aitihAsikatA puravAra kare ke kema e vize matabheda rahevAno, paNa mahAvIranA samayamAM temaja e pUrve prAcInatara tIrthaMkaro pUjAtA hatA e hakIkata to emAthI nirvivAdapaNe phalita thAya che. neminAthanA viSayamA vAta karIe to, mAtra pachInA kALanAM caritromAM ja nahi, parantu bhASA chaMda temaja anya dRSTibindue sauthI prAcIna puravAra thayelA mUla AgamagranthomAM neminAtha vize temaja yAdavonA itihAsa vize puSkaLa sAmagro maLe che. 'vasudeva-hiMDI' jevA prAcIna kathAgranthano ThIka moTo gaNI zakAya evo aMza e vRttAnta vaDe rokAyelo che, jyAre bIjI tarapha purANAdimAM bhAgavata saMpradAyanA kathayitavyane rajU karavAmAM upayogI thAya eTale ja aMze yAdavakuLanA vRttAntano viniyoga karavAmAM Avyo che. A badhuM jotAM neminAthanu itihAsamAM astitva nahi hoya ane teo kevaLa devakathAnI ja vyakti haze evo tarka bhAgyeja sAdhAra gaNAze. purANakAroe zrIkRSNanA caritranI AsapAsa yAdavakuLano itihAsa graMthavA mATe neminAthanA jIvanavRttAntane jANI joIne paDato mUkyo haze evI kalpanA thAya che. ___ jaina kathAomA AvatAM sAMbanAM tophAno zrIkRSNanAM bAlacaritronI yAda Ape che. (pR. 189-92 ).. gujarAtanA madhyakAlIna itihAsane lagatI eka anuzruti pramANa Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAM arvAcIna kahI zakAya evI eka TIkAmAM nodhAyelI che. abhISTa strInI kAmanA karatAM manuSya duHkhI thAya ane strInI prApti thavA chatAM putrAdinI AzAthI duHkhI thAya, e saMbaMdhamAM rAjA siddharAja jayasiMharnu udAharaNa TIkAkAre Apyu cha (pR. 195), te siddharAja mATe A prakAranI kiMvadantI lokaprasiddha haze ema sUcave che. ___ aMte, maryAdita samayamA ekale hAthe badhu AgamasAhitya tapAsavAno prayatna e dariyo DahoLavA jevU eka sAhasa hatuM. sAthe zikSaNa ane saMzodhananAM bIjAM kAryoM paNa cAlu rAkhavAnAM hatAM. A badhAM kAraNoe temaja mArI aNasamaja ke saratacUkane kAraNe A pustakamAM trUTIo rahevA pAmI haze te vidvAno batAvaze to upakRta thaIza. AbhAradarzana __ A pustaka taiyAra karavAnuM kAma sau pahelAM mArA vidyAguru pU. munizrI puNyavijayajIne sopAyu hatuM, paNa teoe AgamavAcanAnu bhagIratha kAma hAthamAM lodhuM tathA lagabhaga e arasAmAM gujarAta vidhAsabhAnA anusnAtaka vibhAgamAM mArI nimaNUMka thaI, eTrale e kAma mane sopAyuM. A kAmane aMge badho samaya temanA taraphathI sUcano temaja joItAM pustakonI sahAya maLatI rahI hatI e badala temano RNI chaM. bho. je. vidyAbhavananA adhyakSa zrI. rasikalAla cho. parIkhane A AkhU pustaka, chApavA ApatAM pahelAM, sAdhanta batAvyu hatuM. temanAM sUcanone pariNAme pustakanuM mUlya vadhyu che ema kahevAmAM huM lezamAtra atyukti karato nathI. AcArya zrI. jinavijayajI ane paM. sukhalAlajI saMghavI sAthe paNa A kArya aMge vakhatovakhata carcA thaI hatI. zrI. umAzaMkara joSIkRta 'purAgomAM gujarAta' A pahelAM prasiddha thayelaM che, enI yojanAno lAbha svAbhAvika rIte ahIM mane maLyo hato, ane ekatrita sAmagrInI vyavasthAno zrama pramANamAM haLavo thayo hato. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustakanI taiyArInAM prAraMbhanAM keTalAMka varSa daramiyAna ame banne bho. je. vidyAbhavanamAM sahAdhyApako hatA tyAre emano sAthe vAraMvAra upayogI vicAravinimaya, anya uparAMta, A kAma aMge paNa thayo hato. prUpha jovAnA temaja mudraNanI vyavasthAnA kAryamA vidyAsabhAnA kyureTara ane gujarAtInA adhyApaka zrI. kezavarAma kA. zAstrInI sahAya ghaNI mUlyavAna hatI tathA DaoN. hariprasAda zAstrI ane anya sahAdhyApako sAthe paNa keTalAka agatyanA muddAo aMge carcA-vicAraNA thaI hatI. tapasvI munizrI kAntivijayajIe keTalAka grantho pUrA pADayA hatA tathA zrI. dhIrubhAI ThAkare 'nizItha cUrNi 'nA TAipa karelA pAMca durlabha grantho upayoga mATe meLavI ApyA hatA. zrI. aMbAlAla AzArAma jetalapuriyAe keTaluka AgamasAhitya tapAsavAmAM sahAya karI hatI. vaDodarA yunivarsiTImAM mArA sahakAryakara zrI. indravadana aMbAlAla davee A pustakanI sUci kALajIpUrvaka taiyAra karI ApI che. e sarva sajjano pratye A sthaLe huM kRtajJabhAva vyakta karUM chu. 'adhyApaka nivAsa' pratApagaMja, ghaDodarA bhogIlAla jayacaMdabhAI sAMDesarA tA. 11-4-1952 / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSepa-sUci anu : anuyogadvAra sUtra - maladhArI hemacandranI vRtti sameta : prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, I. sa. 1924 anucU : anuyogadvAra sUtra - cUrNi prakAzaka RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma anuhA: anuyogadvAra sUtra - hAribhadIyA vRtti (I. sa. no 8 mo saiko ) : prakAzaka RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma anu : anuyogadvAra sUtra - maladhArI hemacandranI vRtti ( I. sa. no 12 mo saiMko ) : prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, I. sa. 1924 ( upara ' anu ' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) arA : abhidhAna rAjendra : grantha 1 thI 7 : saMpAdaka vijayarAjendrasUri, ratalAma, I. sa. 1913 -34 AcU : Avazyaka sUtra - cUrNi, pUrvabhAga ane uttarabhAga : prakAzaka RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma Ani : Avazyaka sUtra-niryukti (nIce 'Ama' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) Ama : Avazyaka sUtra-AcArya malayagirinI vRtti (I. sa. no 12 mo saiko ), bhAga 1 thI 3: prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, I. sa. 1928-32 AzI : AcArAMga sUtra - zIlAMkadevanI vRtti ( 8 mA saikA AsapAsa), bhAga 1 - 2 : prakAzaka Agamodaya samiti, saM. 197273; enuM punarmudraNa jainAnaMda pustakAlaya, sUrata taraphathI thayuM che. AsUcU : AcArAMga sUtra - cUrNi : kartA jinadAsagaNi mahattara ( I. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa. no 7 mo saiko) : prakAzaka RSabhadevajI kesarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, saM. 1998 Aha : Avazyaka sUtra-haribhadrasUrinI vRtti ( I. sa. no 8 mo saikro): prakAzaka de. lA. jaina pustakodvAra phaMDa, muMbaI AhehA : maladhArI hemacandra (I. sa. no 12 mo saiko) sUtrita hAribhadrIya AvazyakavRttiTippaNa : prakAzaka de. lA. jaina pustakodvAra phaMDa, muMbaI, I. sa. 1920 onidro : oghaniyukti-droNAcAryanI vRtti (I. sa. no 11 mo saiko) : prakAzaka Agamodaya samiti, mesANA, saM. 1975 onibhA : oghaniyukti-bhASya, (upara 'onidro' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) ausUa : aupapAtika sUtra-abhayadevasUrinI vRtti (I. sa. no 11 mo saiko ) : prakAzaka Agamodaya samiti, mesANA, saM. 1972 aMda : aMtakRtdazA sUtra : prakAzaka Agamodaya samiti, saM. 1976 aMdavR : aMtakRtdazA sUtra-abhayadevasUrino vRtti (I. sa. no 11 mo saiko). ( upara 'aMda' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) u : uttarAdhyayana sUtra (nIce 'uzA' vaDe nirdiSTa saMskaraNa uka : uttarAdhyayana sUtra-upAdhyAya kamalasaMgamakRta TIkA (saM. 1544 I. sa. 1488) : saMpAdaka muni jayaMtavijayajI ucU : uttarAdhyayana sUtra-cUrNi : prakAzaka RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, saM. 1998 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uni : uttarAdhyayana sUtra-niyukti. (nIce 'uzA' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) / une : uttarAdhyayana sUtra-nemicandranI vRtti ( saM. 1129 I. sa. 1073 ) : saMpAdaka vijayaumaMgasUri, saM. 1993 uzA : uttarAdhyayana sUtra-zAntisUrinI vRtti ( I. sa. no 11 mo saiko ) : prakAzaka de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa; bhAga 1 ane 2, saM. 1972; bhAga 3, saM. 1973 kaki : kalpasUtra-upAdhyAya dharmasAgarakRta kiraNAvalI TIkA (saM. 1628 I. sa. 1572 ) : saMpAdaka paM. dAnavijaya, bhAvanagara, saM. 1978 kakau : kalpasUtra-upAdhyAya zAntisAgarakRta kaumudI TokA (saM. 1707 I. sa. 1651), prakAzaka RSabhadevajI kezarI malajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, saM. 1992 kadI : kalpasUtra-jayavijayakRta dIpikA TIkA (saM. 1677 I. . sa. 1621) : saMpAdaka paM. maphatalAla jhaveracaMda, prakAzaka mahopAdhyAya yazovijaya pustakAlaya, rAdhanapura, saM. 1991 kasu : kalpasUtra-upAdhyAya vinayavijayakRta subodhikA TIkA (saM. 1696 I. sa. 1640) : prakAzaka de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, sUrata, saM. 1967 kasaM : kalpasUtra-kharataragacchIya jinaprabhasUrikRta saMdehaviSauSadhi TIkA (saM. 1364 I. sa. 1308) : saMpAdaka paM. hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara, saM 1969 caM : caMdAvijjhaya prakIrNaka ('prakIrNakadazaka 'mAM mudrita, prakAzaka : Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamodaya samiti, muMbaI, saM. 1983). alaga paNa chapAyu che : saMpAdaka vijayakSamAbhadrasUri, pATaNa, saM. 1997 jirako : jinaratnakoza : hari dAmodara velaNakara, bhAga 1, pUnA, I. sa. 1944 jIkacU : jItakarUpacUrNi : saMpAdaka muni jinavijayajI, amadAvAda, saM. 1983 jIkacUnyA : jItakalpacUrNi : viSamapada vyAkhyA-kartA zrIcandrasUri (saM. 1227 I. sa. 1171) . (upara 'jIkacU' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ). jIkamA : jItakalpabhASya : (nIce 'jIkasU' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) jIkasU : jItakalpasUtra-kartA jinabhadragaNi kSamAzramaNa (I. sa. no 7 mo saiko) : saMpAdaka munizrI puNyavijayajI, amadAvAda, saM. 1994 jIma : jIvAbhigama sUtra-AcArya malayagirinI vRtti ( I. sa. no 12 mo saiko ) : prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI. jesU : jesalamera bhAMDAgArIya granthasUci : paM. lAlacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhI, vaDodarA, I. sa. 1923 jaisAi : jaina sAhityano saMkSipta itihAsa : zrI. mohanalAla dalIcaMda desAI, muMbaI, I. sa. 1933 jaMga : jaMbudvIpaprajJapti ( nIce 'jazA' bar3e nirdiSTa saMskaraNa ) jaMprazA : jaMbudvIpaprajJati-vAcaka zAnticaMdranI vRtti (saM. 1650 = I. sa. 1594 ) : prakAzaka de, lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, muMbaI, saM. 1976 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAdha : jJAtAdharmakathA sUtra (nIce 'jJAdhaa' vaDe nirdiSTa saMskaraNa) jJAdhama : jJAtAdharmakathA sUtra-abhayadevasUrinI vRtti (saM. 1120 = I. sa. 1064 ), prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, I.sa. 1916 jyokama : jyotiSkaraMDaka-malayagirinI vRtti (I. sa. no 12 mo saiko) : prakAzaka RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, saM. 1984 jyoDi : jyogrAphikala DikzanerI oNpha anzyanTa aeNnDa miDIvala inDiyA : naMdalAla de, laMDana, I. sa. 1927 davai : dazavaikAlika sUtra (noce 'davahA' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) davaicU : dazavakAlika cUrNi-jinadAsagaNi mahattarakRta (I. sa. no 7 mo saiko) : prakAzaka RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, saM. 1989 / davasa : dazavaikAlika sUtra-samayasundarakRta TIkA (saM. 1691 = I. sa. 1635) : jinayazaHsUri granthamALA, khaMbhAta, saM. 1975 davahA : dazavakAlika sUtra-hAribhadrIyA vRtti (I. sa. mo AThamo saiko): prakAzaka de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, saM. 1974 nicU : nizItha sUtra-cUrNi ( TAipa karelI nakala ) : saMpAdaka AcArya vijayapremasUri, bhAga 1 thI 5, saM. 1995-96 nibhA : nizItha sUtra-bhASya ( upara 'nicU' bar3e nirdiSTa saMskaraNa) , Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMcU : naMdisUtra cUrNi-jinadAsagaNi mahattarakRta (. sa. no 7 mo saiko) : prakAzaka RSabhadevajI kezaromalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, I. sa. 1928 naMma : naMdisUtra-AcArya malayagirinI vRtti ( I. sa. no 12mo saiko ) : prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, I. sa. 1924 naMsU : naMdisUtra ( upara 'nama' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) naMhA : naMdisUtra-hAribhadrIyA vRtti (I. sa. no 8 mo saiko) : - prakAzaka RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, I. sa. 1928 pAya : pAkSikasUtra-yazodevasUrinI vRttiH ( saM. 1188 I. sa. 1124 ) : prakAzaka de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, muMbaI, saM. 1967. pinima : piMDaniyukti-bhASya ane malayagirinI TIkA ( I. sa. no 12 mo saiko ) sahita : prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, saM. 1974 pugu : purANomAM gujarAta : umAzaMkara joSI, amadAvAda, I.sa. 1946 praca : prabhAvakacarita ( saM. 1334 I. sa. 1278 )-prabhAcandra sUrikRta : saMpAdaka muni jinavijayajI, amadAvAda kalakattA, I. sa. 1940 prama : prajJApanA sUtra-malayagirinI vRtti ( I. sa. no 12mo saiko): prakAzaka Agamodaya samiti, mesANA, pUrvArdha-uttarArdha, saM. 1974-75 pravyA : praznavyAkaraNa sUtra (nIce 'pravyAa' vaDe nirdiSTa saMskaraNa) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 pravyAa : praznavyAkaraNa sUtra-abhayadevasUrinI vRtti (I. sa.no 11 mo saiko ) : prakAzaka Agamodaya samiti, mesANA, saM. 1975 prasU : prajJApanA sUtra : prakAzaka Agamodaya samiti, mesANA, pUrvArdha ___ utarArdha, saM. 1974-75 buka : bRhatkalpasUtra : saMpAdaka munizrI caturavijayajI ane munizrI puNyavijayajI, bhAga 1 thI 5, bhAvanagara, I. sa. 1933-- 38; 6ho grantha have pachI prasiddha thaze. bakakSe : bahatkalpasUtra-AcArya kSemakIrtinI vRtti (saM. 1332 I.sa. 1276) (upara 'buka' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) bukamA : bahatkalpasUtra-saMghadAsagaNi kSamAzramaNakRta bhASya (I. sa. nA 6hA saikA AsapAsa) (upara bRka vaDe nirdiSTa saMskaraNa) bakama : bRhatkalpasUtra-AcArya malayagirinI pIThikA vRtti (I. sa. no 12mo saiko) ( upara 'buka' vaDe nirdiSTa saMskaraNa) bhapa : bhaktaparijJA prakIrNaka ('prakIrNakadazaka 'mAM mudrita ): prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, saM. 1983 bhasU : bhagavatI sUtra : prakAzaka Agamodaya samiti, bhAga 1-3, amadAvAda, saM. 1982-85 bhasUa : bhagavatIsUtra-abhayadevasUrinI vRtti (saM. 1128 I. sa. 1072) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (upara 'bhasU' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) masa : maraNasamAdhi prakIrNaka ( 'prakIrNakadazaka 'mAM mudrita ) : prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, saM. 1983 rAprama : rAjapraznIya sUtra-malayagirinI vRtti (I. sa.no 12 mo saiko) : prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, saM. 1981 viko : vizeSAvazyaka bhASya-koTyAcAryanI vRtti ( I. sa. nA 8mA saikA AsapAsa ) : prakAzaka RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma vibhA : vizeSAvazyaka bhASya-kartA jinabhadragaNi kSamAzramaNa ( I. sa.nA 7 mA saikAno prAraMbha ) : prakAzaka RSabhadevajI kezarI malajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma visUa : vipAka sUtra-abhayadevasUrinI vRtti (I. sa. no 11mo saiko) : prakAzaka Agamodaya samiti, saM. 1976 vRda : vRSNidazA (niryAvalikA 'mAM mudrita ) : prakAzaka Agamodaya ___ samiti, saM. 1978 vavR : vandAruvRtti-zrAddhapratikramaNasUtra upara devendrasUrinI vRtti ( i. sa. no 13mo saiko) : prakAzaka de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, muMbaI, saM. 1968 vyabhA : vyavahAra sUtra-saMghadAsagaNi samAzramaNakRta bhASya (I. sa.nA chaThA saikA AsapAsa ) (nIce 'vyama' vaDe nirdiSTa saMskaraNa ) vyama : vyavahAra sUtra-malayagirinI vRtti ( I. sa.no 12mo saiko): saMpAdaka muni mANeka, amadAvAda zrApara : zrAddha pratikramaNa sUtra--ratnazekharasUrinI vRtti (saM. 1946= Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. I. sa. 1440 ) : prakAzaka de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, muMbaI, saM. 1968 sasUa : samavAyAMga sUtra- abhayadevasUrinI vRtti (saM. 1120 = I. sa. 1064 ) : prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, saM. 1974 sukRcU : sUtrakRtAMga sUtra - jinadAsagaNi mahattarakRta cUrNi ( I. sa. no 7 mo saiko) : prakAzaka RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, saM 1998 sukRzI : sUtrakRtAMga sUtra - zIlAMkadevanI vRtti ( I. sa. nA 8 mA saikA AsapAsa ) : prakAzaka Agamodaya samiti, mesANA, saM. 1973 sUprama : sUryaprajJapti - malayagirinI vRtti ( I. sa. no 12 mo saiko ) : prakAzaka Agamodaya samiti, saM. 1975 saMpra : saMstAraka prakIrNaka ( 'prakIrNakadazaka 'mAM mudrita) prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, saM. 1983 1120 = I sa. sthAsUa : sthAnAMga sUtra - abhayadevasUrinI vRtti (saM. 1064 ) : prakAzaka Agamodaya samiti, bhAga 1 - 2, saM. 1976 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbhasUci [A pUrva nirdezAyelA uparAMta upayogamA levAyelA mahattvanA pranthonI sUci / AgamasAhitya anuttaropapAtikadazA sUtra-abhayadevasarinI vRtti (I. sa.no 11mo saiko ) sameta : prakAzaka Agamodaya samiti, saM. 1976 upAsakadazA sUtra-abhayadevasUrinI vRtti (i. sa. no 11 mo saiko) sameta : prakAzaka Agamodaya samiti, mesANA, saM. 1976 ___ dazAzrutaskandha -saMpAdaka upAdhyAya AtmArAmajI paMjAbI, jaina zAstramAlA naM. 1, lAhora, saM. 1997 niryAvalikA (kappiyA, kappavaDaMsiyA, puSphiyA, puSphacUliyA, vahnidasA e pAMca sUtro)-zrIcandrasUrinI vRtti ( saM. 1128-I sa. 1072 ) sameta : prakAzaka Agamodaya samiti, saM. 1978 prakIrNakadazakam ( causaraNa, AturapratyAkhyAna, mahAparijJA, bhaktaparijJA, taMdulaveyAliya, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi e daza prakIrNako) : prakAzaka Agamodaya samiti, muMbaI, saM. 1983 zramaNapratikramaNa sUtra vRtti-pUrvAcAryakRta : prakAzaka de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, muMbaI, saM. 1967 itara sAhitya alo hisTarI oNpha inDiyAH vinsenTa smitha, 4 thI AvRtti, oNkspharDa, I. sa. 1932 ___ alaMkArasarvasva (ruyyakakRta) : saMpAdaka paM. girijAprasAda dvivedI, 2 jI AvRtti, muMbaI, I. sa. 1939 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Abu, bhAga 1 : muni jayaMtavijayajI, ujjaina, I. sa. 1933 itihAsanI keDI : bhogIlAla ja. sAMDesarA, vaDodarA, I. sa. 1945 inDiyA ajha DiskrAibDa ina dhI arlI TeksTsa oNpha buddhijhama aeNnDa jainijhama : bimalAcaraNa lo, laMDana, I. sa. 1941 inDo-Aryana aeNnDa hindI : sunItikumAra ceTarajI, amadAvAda, I. sa. 1942 __ ujjayinI ina aeNnzyanTa inDiyAH bimalAcaraNa lo, kalakattA, I. sa. 1944 kamperiTiva aeNnDa iTimolojikala DikzanarI oNpha dhI nepAlI leMgveja : rAlpha lIlI Tarnara, laMDana, I. sa. 1931 me hisTarI oNpha inDiyana liTarecara : vaoNlyUma 2 jUM : ama. vinTaranitsa, kalakattA, I. sa. 1933 a hisTarI oNpha imporTenTa anzyanTa TAunsa anDa siTIjha ina gujarAta aeNnDa kAThiyAvADa : anaMta sadAziva aLaTekara, muMbaI, I. sa. 1926 tihAsika saMzodhana : durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI, muMbaI, I. sa. 1941 kaniMgaheMgsa anzyanTa jyographI oNpha inDiyA : saMpAdaka surendranAtha majamUdAra zAstrI, kalakattA, I. sa. 1924 karakaMDa cariu (kanakAmarakRta) : saMpAdaka hIrAlAla jaina, kAraMjA, I. sa. 1934 ____ kAdaMbarI (bANabhaTTakRta ) : nirNayasAgara presanI sAtamI AvRtti, muMbaI, I. sa. 1928 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuzAsana (hemacandrakRta ), bhAga 2 jo, prastAvanAH rasikalAla cho. parIkha, muMbaI, I. sa. 1938 kumAra (mAsika) kaimbrija hisTarI oNpha inDiyA, vAlyuma 1 ( anzyanTa inDiyA): saMpAdaka i. je. repsana, kaimbrija yunivarsiTI presa, I. sa. 1922 khaMbhotano itihAsa : ratnamaNirAva bhImarAva joTe : amadAvAda, I. sa. 1935 gujarAtI sAhityasaMmelana : 12muM adhivezana : ahevAla ane nibaMdhasaMgraha, amadAvAda, I. sa. 1937 gAthAsaptazatI ( sAtavAhana hAlakRta ) : saMpAdaka paM. mathurAnAtha zAstrI, 3 jI AvRtti, muMbaI, I. sa. 1933 gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa, bhAga 1-2 : durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI, amadAvAda, I. sa. 1937-39 gujarAtanA jaitihAsika lekho, bhAga 1 : saMpAdaka girijAzaMkara : vallabhajI AcArya, muMbaI, I. sa. 1933 caturbhANI : saMpAdaka ema. rAmakRSNa kavi ane esa. ramAnAtha zAstrI, paTaNA, I. sa. 1922 catvAraH karmagranthAH (devendrasUrikRta ) : saMpAdaka muni caturavijayajI, bhAvanagara, I. sa. 1947 jarnala oNpha dhI auriyenTala insTiTyUTa ( traimAsika) jaina sAhitya aura itihAsa : nAthurAma premI, muMbaI, I. sa. 1942 jaina sAhitya saMzodhaka (traimAsika ) jainijhama ina nArtha inDiyA : sI. je. zAha, muMbaI, I. sa. 1932 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAisa ina aeNndayanTa inDiyA : bimalAcaraNa lo, pUnA, I. sa. 1943 DAinesTijha oNpha dhI kali eja : apha. i. pArjiTara, oNkspharDa yunivarsiTI presa, I. sa. 1913 DikzanarI oNpha pAli propara nemsa, bhAga 1-2: jI. pI. malAlasekara, laMDana, I. sa. 1938 ___ tattvArthasatra ( vAcaka umAsvAtikRta) : saMpAdaka paM. sukhalAlajI, 2 jI AvRtti, amadAvAda, I. sa. 1940 taMtropAkhyAna : saMpAdaka sAMbaziva zAstrI, trivendram, I. sa. 1938 triSaSTizalAkApuruSacaritra ( AcArya hemacandrakRta ) : bhAvanagara, I. sa. 1906-13 dazakumAracarita (daMDIkRta ): saMpAdaka nArAyaNa bAlakRSNa goDabole ane TI. veMkaTarAma zAstrI, 8 mI AvRtti, muMbaI, I. sa. 1917 devatAmUrtiprakaraNa ane rUpamaMDana : saMpAdaka upendramohana sAMkhyatIrtha, kalakattA, I. sa. 1936 dvayAzraya mahAkAvya (AcArya hemacandrakRta), grantha 1-2 : saMpAdaka AbAjI biSNu kAthavaTe, muMbaI, 1915-21 .. dhUrtAkhyAna (haribhadrasUrikRta) : saMpAdaka AdinAtha neminAtha upAdhye, muMbaI, I. sa. 1944 nighaMTu Adarza, pUrvArdha-uttarArdha : vaidya bApAlAla ga. zAha, hAMsoTa, I. sa. 1927-28 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka nirvANakalikA ( pAdalipsAcAryakRta ) saMpAdaka mohanalAla bhagavAnadAsa jhaverI, muMbaI, I. sa. 1926 nivavAda muni dhuraMdhara vijayajI, bhAvanagara, I. sa. 1947 nyAyAyatArabArtika vRtti (pUrNatalagacchIya zAntisUrikRta ) : saMpAdaka paM. dalasukha mAlavaNiyA, muMbaI, I. sa. 1949 nyU inDiyana enTikvero ( mAsika ) : pAia - sada- mahaNNavo paM. haragovindadAsa trIkamacaMda zeTha, kalakattA, I. sa. 1923-28 purAtana prabandha saMgraha : saMpAdaka jinavijayajI muni, kalakattA, I. sa. 1936 poliTikala hisTarI oNpha aeNnzyanTa inDiyA : hemacandra rAyacaudharI, 3 jI AvRtti, kalakattA, I. sa. 1932 paMcataMtra : saMpAdaka ane anuvAdaka bhogIlAla ja. sAMDesarA, muMbaI, I. sa. 1949 pratijJAyaugandharAyaNa ( bhAsakRta ) saMpAdaka TI. gaNapatizAstrI, trivendrama, I. sa. 1912 prabandhakoza ( rAjazekharasUrikRta ) saMpAdaka jinavijaya muni, zAntiniketana, I. sa. 1935 prabandhacintAmaNi ( merutuMgAcAryakRta ) : saMpAdaka jinavijaya muni, zAntiniketana, I. sa. 1933 prameyakamalamArtaMDa ( prabhAcandrAcAryakRta ) : saMpAdaka paM. mahendrakumAra zAstrI, 2 jI AvRtti, muMbaI, I. sa. 1941 premI abhinaMdana grantha, TIkamagaDha, I. sa. 1946 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 buddhisTa inDiyA : rahAisa DeviDjha, nyUyorka, I. sa. 1903 bRhat kathAkoza (hariSeNAcArya kRta ) : saMpAdaka AdinAtha neminAtha upAdhye, muMbaI, I. sa. 1943 bhArata ke prAcIna jaina tIrtha : DaoN. jagadIzacandra jaina, banArasa, I. sa. 1952 bhAratIya vidyA ( aMgrejI mAsika ) bhAratIya vidyA ( hindI - gujarAtI traimAsika) marAThI vyutpattikoza : kRSNAjI pAMDuraMga kulakarNI, muMbaI, I. sa. 1946 mahAvIra jaina vidyAlaya rajata mahotsava grantha, muMbaI, I. sa. 1941 mAlaviyA kaoNmemorezana vaoNlyUma, banArasa hindu yunivarsiTI, I. sa. 1932 meghadUta ( kAlidAsakRta ) : saMpAdaka vAsudeva lakSmaNa zAstrI paNazIkara, 14 mI AvRtti, muMbaI, I. sa. 1935 moDherA : maNilAla mULacaMda mistrI, vaDodarA, I. sa. 1935 lAipha ina aeNnzyanTa inDiyA ejha DipikTeDa ina bhI jaina kaeNnana : jagadIzacandra jaina, muMbaI, I. sa. 1947 lAipha oNpha hemacandrAcArya : DaoN. jyaoNrja vyUlara, anuvAdaka DaoN. maNilAla paTela, zAntiniketana, I. sa. 1936 lIlAva kahA ( koUhalakRta ) : saMpAdaka DaoN. e. ena. upAdhye, mubaI, I.sa 1949 lekhapaddhati : saMpAdaka sI. DI. dalAla, vaDodarA, I. sa. 1935 vaDanagara : kanaiyAlAla bhAIzaMkara dave, vaDodarA, I. sa. 1937 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasudeva-hiMDI : prathama khaMDa (saMghadAsagaNi vAcakakRta ) : bhASAntara : bhogIlAla ja. sAMDesarA, bhAvanagara, I. sa. 1946 vasudeva-hiMDI : prathama khaMDa (saMghadAsagaNi vAcakakRta) : mUla : saMpAdaka muni caturavijayajI ane muni puNyavijayajI, bhAvanagara. I. sa. 1930-31 vasaMta rajatamahotsava smAraka grantha, amadAvAda, I. sa. 1927 vividha tIrthakalpa (jinaprabhasUrikRta ) : saMpAdaka jinavijaya muni, zAntiniketana, I. sa. 1934 / vIranirvANa saMvat aura jaina kAlagaNanA : muni kalyANavijaya, jAlora, saM. 1987 zaMkhezvara mahAtIrtha : muni jayaMtavijayajI, ujjaina, sa. 1998 zramaNa bhagavAna mahAvIra : muni kalyANavijayajI, jAlora, saM. 1998 zrIkAlakakathAsaMgraha : saMpAdaka paM. aMbAlAla premacaMda zAha, amadAvAda, I. sa. 1949 sanmatiprakaraNa (anuvAda ane prastAvanA) : paM. sukhalAlajI saMghavI ane paM. becaradAsa dozI, amadAvAda, I. sa. 1932 sarasvatIpurANa : saMpAdaka kanayAlAla bhAIzaMkara dave, muMbaI, I. sa. 1940 silekTa inskripzansa beriMga Ana inDiyana hisTarI aeNnDa sivilAijhezana, vo. 1 : saMpAdaka dinezacandra sarakAra, kalakattA, I. sa. 1942 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sTorI oNpha kAlaka : naoNrmana brAuna, vaoNziMgTana, I. sa. 1933 sthavirAvalicarita athavA pariziSTa parva ( AcArya hemacandrakRta): saMpAdaka harmana yAkobI, 2jI AvRtti, kalakattA, I. sa. 1932 syAdvAdamaMjarI ( malliSeNakRta) : saMpAdaka AnaMdazaMkara bApubhAI dhruva, muMbaI, I. sa. 1933 hammIramadamardana nATaka (jayasiMhasUrikRta ) : saMpAdaka cimanalAla DAhyAbhAI dalAla, vaDodarA, I. sa. 1920 hemacandrAcArya : dhUmaketu, muMbaI, I. sa. 1940 haimasamIkSA : madhusUdana modI, amadAvAda, I. sa. 1942 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatraka paMkti 1 ahH mArI nAma pArasakula mAro nAma. pArasa kUla m m irSyAlu IrSyAlu om 0 0 hatI hato TikAkAroe TIkAkAroe 'jaMbudvIpaprajJApti' 'jaMbudvIpaprajJapti' tathA tathA tathA 'vasudeva viMDI' 'vasudeva-hiMDI' arvAcIta arvAcIna tAmralipta tAmralipti 0 / 196 199 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AgamasAhityamAM gujarAta Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaDadatta agaDadattanI kathA uttarAdhyayana sUtra (adhya, 4) uparanI zAntisUrinI vRtti (pR. 213-16)mAM tathA e ja sUtra uparanI nemicandranI vRtti (pR. 84-94)mAM Ave che. zAntisUrikRta vRttyantargata kathA pramANe, agaDadatta ujjayinInA jitazatru rAjAnA rathika amogharathano putra hato (nemicandra pramANe, zaMkhapuranA rAjA sundarano putra hato). pitAnA maraNa pachI astravidyA zIkhavA mATe e pitAnA eka mitra pAse kauzAMbImA gayo (nemicandra pramANe, agaDadattanA svacchaMdAcArathI kaMTALI gajAe ene dezavaTo Apyo; cArANasImAM pavanacaMDa nAme eka kalAcArya sAthe paricaya thatAM ene tyAM rahI agaDadatta abhyAsa karavA lAgyo). tyAM vidyA zIkhyA pachI gurunI AjJA laI potAnI pravINatA darzAvavA mATe e rAjakulamA gayo; nagaramAM azrutapUrva saMdhiccheda karatA-khAtara pADatA eka corane pakaDI lAvavAnI rAjAe sUcanA karatAM eNe yuktipUrvaka e corane tema ja eNe ekatra karelo bhaMDAra sAcavanArI enI bahenane-bannene pakaDI lIyAM. ____ zAntisurinI vRttimAM agaDadattanI kathAno ATalo ja aMza Ave che; paNa nemicandravALI kathAmAM prasaMgavistAra lAMbo che. cora pakaDavAnA enA parAkramathI prasanna thaIne rAjAe agaDadattane potAnI putrI kamalasenA paraNAvI. kamalasenAne tathA agAu kauzAMbImAM astravidyA zIkhatAM jenI sAthe potAne prema thayo hato te, zreSThI baMdhudattanI putrI madanamaMjarIne sAthe laIne mArgamA aneka parAkrama karato agaDadatta ghera jAya che ane sukhapUrvaka rahe che, paNa eka bAra potAnI patnInu duzcarita jANavAmAM AvatAM nirveda pAmI dIkSA le che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ agaDadatta spaSTa cha ke banne vRttiomAM ApelI agaDadattano kathA be vibhinna paraMparAone anusare che. zAntisUrinI vRttimAMnI kathA ati saMkSepamAM, sarala gadyamAM rajU thayelI che, jyAre nemicandranI TIkAmAMnI kathA 329 padyomA vistarelI hoI eka svataMtra kRti banI rahe che. banneya saMskRta TIkAomAM A kathAo to prAkRtamA ja che e dAve che ke tulanAe pachInA samayanI TIkAomAM banyu che tema, A kathAo vAcInatara mUla granthomAMthI yathAvat uddhRta karelI che. uttarAdhyayana sUtra uparanI cUrNi (pR. 116 )mAM cAreka paMktimA agaDadattanI kathAnuM mAtra sUcana karavAmAM AveluM che. bauddha athavA brAhmaNa sAhityamA kyAMya agaDadattanI kathAnuM spaSTa sArUpAntara jovAmAM AvatuM nathI. evaM svarUpAntara prApta thAya to mULa kathAmuM svarUpa temaja samaya makkI karavAmAM e avazya upayogI thAya, kema ke e so spaSTa che ke jaina kartAe eka parAkramI kSatriya yubakanAM sAhasonu nirUpaNa karatI lokakathAne dharmakathAnuM rUpa Apyu che. jaima Agametara sAhityamA agaDadattanI kathA enA sauthI prAcIna svarUpe saMghadAsagaNikRta bRhat prAkRta kathAgrantha 'vasudevahiMDI' (I. sa.nA pAMcamA saikA AsapAsa) je guNADhacanI lupta 'bRhatkathA'nU jaina rUpAntara che temAM (pR. 37-39) che. zAntisUrie je kathAnaka uddhRta kayu che tenI upara 'vasudeva-hiMDI' nI spaSTa asara che ane keTaleka sthAne to dekhItuM zAbdika sAmya che, jyAre nemicandre uddharelu kathAnaka, pAtro ane sthAnonAM bhinna nAmo tathA keTalAka bhinna kathApnasaMgo sUcave che te pramANe, koI judI paraMparAne anusare che.'. ___ agaDadalanI kathA eka lokapriya jaina dharmakathA gaNAI che. e vize saMskRtamA eka 'agaDadatta purANa' racAyu che, ane jaina gurjara sAhityamA agaDadatta vize aneka nAnI moTI kRtio prApta thaI che... Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajamera 1 uttarAdhyayananI uparyukta beTrIkAomAM sacavAyelI agadattanI kathAnI be vibhinna pAThaparaMparAono samAveza DA. cAkobIe Erzahlu. ngen in Maharastri e granthamAM ko che, tathA e bannenA keTalIka yuropIya bhASAomAM anuvAda paNa thayA che. 'vasudeva-hiMDI'- aMtargata kathAnA anuvAda mATe juo e granthana meM karelu gujarAtI bhAvAntara, pR 45-60. uttarAdhyayana-TIkAomAnI kathAo sAthe 'vasudeva-hiMDI'mAMnA kathAnakanI tulanA mATe juo 'nyU inDiyana aeNnTIkacerI, vo. 1 (1281-99) mAM DA. AlsaDaoNrphano lekha 'e nyU varjhana Apha dhI agaDadatta sTorI. 2 jirako, pR. 1 3 juo 'jaina gurjara kavio,' bhAga 1-2-3 acalagrAma acalagrAmanA bhadrika kauTumbikoe yazodharamuninI pAse dIkSA lIdhI hatI. A acalagrAma e ja AbhIradezamAM AveluM acalapura ke ethI bhinna e nakkI thaI zakyu nathI. 1 masa, gA. 449-51 acalapura AbhIradezamAM kRSNA-veNA nadIonA saMgamasthAna pAse AveDhuM nagara. kRSNA-veNAnA saMgama AgaLa AvelA brahmadvIpa nAme dvIpamA vasatA pAMcaso tApasone Arya vajanA mAmA Arya samitasUrio pratibodha pamADyo hato; e pratibodha pAmela tApasothI jaina sAdhuonI brahmadvIpaka nAme zAkhAno AraMbha thayo hato.' juo AbhIra 1 AcU, pUrva bhAga, pR. 543; Ama, pR. 515, kasaM, pR. 132; kasu, pR. 134; kaki, pR. 171; kadI, pR. 149-59, naMsU, pR. 51; vinima, pR. 144. ajameru ajamera. ajamera pAsenA, rAjA subhaTapAla-zAsita gAma harSapuramA brAhmaNA yajJamAM bakarAne mAratA halA tyAre priyagranthasUrie potAnI Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ anameha maMtrazaktithI bakarAne vAcA arkI, brAhmaNone bodha Apyo hato.' 1 kasu, pR. 509-10; kaki, pR. 169; kadI, pR. 148-49. aTTaNa ___aTTaNa e ujjayinIno eka ajeya malla hato. sopArakano siMhagiri rAjA mallonI sAThamArI karAvato ane je jIte ene ghaNuM dravya Apato. aTTaNa prativarSe sopAraka jaIne vijayacihna tarIke patAkA laI Avato. AthI siMhagiri rAjAe eka mAchInuM baLa pArakhIne ene poSyo; ane e mAtsyika-mAchI malla tarIke oLakhAyo. bIje varSe aTTaNa Avyo tyAre mAtsyika malle ene harAvI dIgho. eka yuvake potAne harAvyo tethI mAnabhaMga thayelo aTTaNa surASTramAM enI barAbarI kare evo bIjo malla che ema sAMbhaLIne enI zodhamAM sopArakathI surASTra tarapha jato hato tyA mArgamAM bharukaccha pAse eNe eka kheDUta joyo. e eka hAthe hala calAvato hato ane bIje hAthe phalahI-kapAsa cUMTato hato' (egeNaM hattheNaM halaM vAheti, ekeNaM phalahIo uppADei). aTTaNe surASTra javAno vicAra mAMDI vALyo ane e kheDUtane dhanavAna banAvavAnI lAlaca ApI potAnI sAthe ujjayinI laI gayo ane ene mallavidyA zIkhavI. e malla phalahImalla tarIke prasiddha thayo. pachI eo banne sopAraka AlyA. tyAM phalahImalla sAthe mAtsyika mallanu yuddha thayu. pahelA divase mallayudno kaI nirNaya thaI zakayo nahi. e sAMje aTTaNe potAnA ziSya phalahIne pUchayaM ke 'tArAM kayAM aMga dukhe che ?' ane pachI teNe kA tyAM ene khUba mardana karAvIne tAjo ko. bIjI bAjU , siMhagiri rAjAe potAnA mAriyaka mallane evo ja prazna kayoM; tyAre eNe garvathI uttara Apyo ke 'phalahI bicAro koNa che ? huM enA bApano paNa parAjaya karI zakuM ema chaM.' AthI bIje divase banne mallornu sama yuddha thayuM ane trIje divase mAtsyika malla hAryo ane maraNa Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTaNa ] [ 7 pAmyo, tathA aDDaNa satkAra pAmIne ujjayinI gayo ( AvazyakasUtra uparanI cUrNimAM aha sudhInuM ja kathAnaka ApyuM che. ) ujjayinI gayA pachI eNe mallayuddhano tyAga karI dIdho. vaLI vRddha thaI gayo hovAthI saMbaMdhIo enuM apamAna karavA lAgyA. AthI saMbaMdhIone samAcAra ApyA vinA ja e kauzAMbI cAlyo gayo. tyAM eka varSa ArAma laIne rasAyaNo khAdhAM tathA baliSTha thayo. pachI eka bAra eNe kauzAMbInA rAjAnA mala niraMgaNano mallayuddhamAM parAjaya karIne ene mArI nAkhyo. potAno malla maraNa pAmyo ethI rAjAe aTTaNanI prazaMsA karI nahi, ane tethI sabhAjanAe paNa na karI. AthI aTTaNe rAjAnI jANa mATeka ke - sAhaha vaNa saNANaM, sAhaha bho sauNigA sauNigANaM / hito NiraMgaNo aTTaNeNa NikkhittasattheNaM // [ arthAt he vana ! pakSIone kahe, ane he pakSIo ! bIjAM pakSIone kaho ke jeNe zastro choDI dIghAM hRtAM tevA aTTaNe niraMgaNane mArI nAkhyo che. ] A ukti uparathI rAjAe ene aTTaNa tarIke oLakhyo ane eno satkAra karyo, tathA jIvana paryaMta cAle teTaluM dravya ApyuM. dravyalobhathI saMbaMdhoo paNa aTTaNa pAse AvyAM. parantu 'A loko pharI paNa mArI parAbhava karaze' e samajIne tathA potAnI jAtane jarAgrasta jANIne ' saceSTa kuM tyAMsudhI ja dharma thaI zakaze ' evI samajapUrvaka aTTaNe dIkSA lodhI. A kathA, jemAM vAstavika sAmAjika sthiti lokavArtA rUpe nirUpaNa pAmI hoya evo saMbhava che te prAcIna bhAratamAM mallavidyAnA itihAsa mATe ghaNI agatyanI che, kema ke harivaMza bhAgavatAdimAM kRSNabalarAmanA tathA kaMsanA caritraprasaMgamAM tathA mahAbhAratAdimAM duryodhana Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] [ aTTaNa bhIma AdinA caritraprasaMgamA AvatA malla ane mallayuddhanA nirdeza bAda karIe to e prakAranA ullekho ke kathAnako prAcIna sAhityamAM virala che. mallavidyAviSayaka svataMtra racanAomAM hamaNAM jANavAmAM AveluM eka 'mallapurANa' tathA kalyANonA caulukya rAjA somezvarakRta sarvasaMgrahAtmaka saMskRta grantha 'mAnasollAsa' (I. sa. no bAramo saiko)mAnu 'mallavinoda' nAme prakaraNa gaNAvI zakAya. prAcIna gurjara dezamA mallavidyAnA itihAsa mATe juo gujarAta vidyAsabhA-prakAzita mArI pustikA 'jyeSThImalla jJAti ane mallapurANa.' upara TAMkelI kathAmA mallonAM mAtsyika ane phalahI e nAmo jema vizeSa nAmo nathI, paNa anukrame jAtivAcaka ane kriyAsUcaka che tema aTTaNa paNa vizeSa nAma lAgatuM nathI, kema ke 'aTThaNa'no artha vyAyAma che, ane e uparathI ahIM satata vyAyAma karanAra eka suprasiddha malla mATe 'aTThaNa' nAma pracalita thayuM haze evaM anumAna vadhAre paDatuM natho. 1. une, pR. 79; uzA, pR. 192 2. bhAcU, uttara bhAga, pR. 152-53; uzA, pR 192-93; une; pR. 78-79. vaLI juo vyama, pR. 3, jyAM Ama ne anusarato A kathAnakano sAra Apyo che. AcUmA A kathAnaka mAtsyika mallamuM maraNa thAya che tyAMsudhI ja Apyu che. aNahilapATaka aNahilavADa pATaNa. uttara gujarAtamAM sarasvatIne kinAre AvelA lAkkhArAma nAmanA prAcIna gAmane sthAne cAvaDA vaMzanA vanarAje saM. 802 I. sa. 746mA potAnA mitra aNahila bharavADanA nAma uparathI basAvelaM nagara, je madhyakAlIna hindu gujarAtanuM pATanagara, tathA IsavI sanamA dasamAthI teramA saikAnA aMta sudhI pazcima bhAratanuM pramukha nagara ane saMskRtikendra hatuM. jaina AgamasAhityanA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ andhakavRSNi ] itihAsamA pATaNanuM viziSTa sthAna che. AgamanAM mULa prAkRta sUtro magadhamAM racAyAM to e uparanI sauthI pramANabhUta vidyamAna saMskRta TIkAo, eka mAtra haribhadrasUrikRta TIkAonA apavAdane bAda karIe no, aNahilavADamAM athavA AsapAsanA pradezamA racAI che. AcArAMga ane sUtrakRtAMga sUtra uparanI zIlAMkAcAryanI suprasiddha TIkAo pATaNathI thoDAka ja mAila dUra AvelA gaMbhUtA (gAMbhU )mAM lakhAI hato. vikramanA bAramA zatakanA prAraMbhamAM arthAt IsavI agiyAramI sadInA uttarArdhamAM navAMgIvRttikAra tarIke jANItA thayelA abhayadevasUrie jaina AgamanAM nava aMga upara pramANabhUta TIkAo pATaNamAM racI ane e ja nagaramAM vasatA bIjA eka prakAMDa paMDita droNAcArye tyAM ja e TokAonuM saMzodhana kayu. saM. 1129 I. sa. 1073mA dohaDi zreSThInI vasatimA rahIne racAyelI nemicandranI uttarAdhyayana uparanI vRtti, saM. 1180 I. sa. 1124mAM sauvarNika nemicandranI pauSadhazALAmAM rahIne racAyelI pAkSikasUtra uparanI yazodevasUrinI vRtti, tathA saM. 1227= I. sa. 1171mAM jItakalpasUtra uparanI zrIcandrasUrinI vyAkhyAnI racanA pATaNapAM thaI. zAntisUrinI uttarAdhyayana vRtti, AcArya malaya girinI sarala ane zAstrIya vRttio, droNAcAryakRta oghaniyukti vRtti tathA maladhArI hemacaMdrakRta TIkAo paNa pATaNamAM racAI hovI joIe ema ekaMdare purAvAono vicAra karatAM anumAna thAya che. Agametara viSayomA paNa gujarAtanI je sarvAMgINa sAhityapravRttinuM pATaNa saikAo sudhI kendra hatuM tenI carcA karavAnuM A sthAna nathI. . ___ vadhu mATe juo abhayadevamUri, droNAcArya, nemicandra, malayagiri, yazodevamUri, zAntimari, zIlAcArya, zrIcandrasari, hemacandra maladhArI ityAdi. andhakaSNi yadukuLanA zauri rAjAnA tra. eo zauripuramA rAjya karatA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] [ andhaka hatA ane pAchaLathI emaNe dvArakAmAM AvIne rAjya sthApayuM hatuM. emane subhadrA rANIthI samudravijaya vagere daza putro thayA hatA, jeo daza dazAI tarIke oLakhAyA. emaNe potAnA moTA putrane rAjya sopIne dIkSA lIdhI hatI. 1 juo dazA 2 ada, varga 1 abhayadevari ra caMdra (pAlathI kharatara ) gacchanA AcArya jinezvarasUri tathA emanA bhAI buddhisAgarasUrinA ziSya AcArya abhayadevasUrie jaina Agamagrantho paikI nava aMga upara saMskRta TIkAo racI ane tethI teo navAMgIvRttikAra tarIke oLakhAyA. nIMce pramANe nava aMgo upara emanI TIkAo che. jJAtAdharmakathA (saM. 1920 I. sa. 1064), sthAnAMga (saM. 1920), samavAyAMga (saM. 1920), bhagavaMtI (saM. 1128= I. sa. 1072)*, upAsaka dazA, aMtakRddazA, anuttaropapAtika dazA, praznavyAkaraNa ane vipAka aupapAtika TIkA ane prajJApanA tRtIya pada saMgrahaNI gAthA 133 emanI racanAoM che. A uparAMta abhayadevasUrie jinezvarasUrikRta SaTsthAnaka upara bhASya, haribhadrasUrikRta paMcAzaka upara vRtti tathA ArAdhanAkulaka nAme svataMtra grantha paNa racyo che. vaLI abhayadevasUrinI vinaMtithI emanA gurubhAI jinacaMdra sUrie 'saMvega raMgazAlA' (saM. 1925 = I. sa. 1069) nAme grantha racyo hato. . abhayadevasUrinI uparyukta Agamagrantho uparanI vRttionI prazastimAM ullekha maLe che te pramANe, e vRttiAnuM saMzodhana nirvRti kulanA droNAcArye kartuM hatuM. vaLI prazastio uparathI anumAna thAya che ke droNAcArya jemAM mukhya hatA tevI eka paMDitapariSada A vRttionA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadevasUri ] saMzodhanamA rasa letI hatI. bhagavatIvRttinA lekhanamA jinabhadranA ziSya yazazcaMdre abhayadevane sahAya karI hatI." ___ sthAnAMgavRttinI prazastimAM abhayadevasUrie potAno vRttiracanAnA mArgamA rahelI muzkelIono nirdeza karatAM uttama saMpradAya-adhyayanaparaMparAno abhAva, uttama Uhano abhAva, vAcanAonI anekatA, pustakonI azuddhi Adino ullekha karyo che. khAsa karIne bhagavatI sUtra uparanI vRttimA emaNe potAnA pUrvakAlIna TIkAkAronA nirdeza karyA che, ane e nirdezonuM svarUpa jotAM e spaSTa che ke e pUrvakAlIna TIkAo paikI amuka to emanI sAme hatI, eTaluja nahi paNa cUrNithI te bhinna hatI. ___ A saMbaMdhamAM bIjI eka anuzrutinI noMdha karavA jebI che. 'prabhAvakacarita' (saM. 1334-I. sa. 1278)nA abhayadeksari-carita'mAM zAsanadevI abhayadevasUrine kahe che ke pUrva nirdoSa evA zIlAMka athavA koTyAcArya nAme AcArye agiyAra aMgo upara vRtti racI hatI; temAM kALe karIne be sivAya badhAM aMgono viccheda thayo che, mATe saMgha upara anugraha karavA mATe e aMgonI vRtti racavAno udyama karo.' A uparathI abhayadevasUrie nava aMgo upara vRtti racI." ___ A anuzrutimAMnA zolAMka AcArya te zIlAcArya hovA joIe. ene AdhAre kahIe to zIlAcAryanI AcArAMga ane sUtrakRtAMga sivAya bIjAM 11 aMgo uparanI vRttio abhayadevasUrinA samaya pahelAM nAza pAmI gaI hatI. AthI abhayadevasurie sucita karelI vRttio koI bIjA vidvAne racelI hovI joIe. AgamasAhityanA sauthI pramANabhUta TIkAkAromAM abhayadevasUrinI gaNatarI thAya che. e TIkAonI sahAya vinA aMgasAhityanAM rahasya samajavAnuM pachInA samayamAM game tevA ArUDha vidvAno mATe paNa lagabhaga Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] [ abhayadevasari azakya banyu hota. pachInA samayanA TIkAkAro ane abhyAsIoe niraMtara abhayadevasUrino AdhAra lIdho che.'' abhayadevasUrinu paraMparAgata caritra prabhAvakacarita 'nA 'abhayadevasuri-carita mAM nirUpeluM che. ___ 'sanmatitarka' upara 'tattvabodhavidhAyinI' athavA 'vAdamahArNava' nAme TIkA lakhanAra abhayadevasUri rAjagacchanA hoI navAMgIvRttikArathI bhanna che. eka kALe abhayadeva nAma jaina sAdhuomAM khUba pracalita hatuM, ane abhayadevasUri nAmanA daza AcAryoM atyAra sudhI jANavAmAM AvyA che.12 1 jJAdhaa, prazasti 2 sthAsUa, prazasti 3 sasUa, prazasti 4 bhasUa, prazasti 5 jesU , pR. 21 6 nirvatakakulanamastalacandradroNAkhyasUrimukhyena / paNDitagaNena guNavatpriyeNa saMzodhitA ceyam // jJAdhaa, prazasti, zlo. 10; pravyAa, prazasti, zlo. 10 namaH prastutAnuyogazodhikAyai zrodroNAcAryapramukhapaNDitaparSade sthAsUa, prazasti zAstrArthanirNayasusaurabhalampaTasya vidvanmadhuvratagaNasya sadaiva sevyaH / zrInirvRtAkhyakulasannadapadmakalpaH zrIdroNasUriranavadyayazaHparAgaH // zodhitavAn vRttimimAM yukto viduSAM mahAsamuhena / zAstrArthaniSkanikaSaNakaSapaTTakakalpabuddhInAm / / --bhasUa, prazasti, zlo. 9-10 aNahilapATakanagare zrImadroNAkhyasUrimukhyena / paNDitagaNena guNavatpriyeNa saMzodhitA ceyam // ausUa, prazasti, zlo.. 3 7 bhasUa, prazasti, zlo. 7-8 8 satsampradAyahInatvAt sahasya viyogataH / . sarvasvaparazAstrANAmadRSTerasmRtezca me // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhIci ] vAcanAnAmanekatvAt pustakAnAmazuddhitaH / sUtrANAmatigAmbhIryAnmatabhedAcca kutracit // kSUNAni sambhavantIha kevalaM suvivekibhiH / siddhAntAnugato yo'rthaH so'smAd grAhyo na cetaraH // 9 'AyaMcaNiodaeNaM'ti iha kumbhakArasya yadbhAjane sthitaM temanAya (1) mRnmizraM jalaM tena / pR. 684 - bhasUa, prazasti, zlo. 1-3 [ 13 TIkAvyAkhyA-AtanyanikodakaM taararti kvacidapi vacabhcaurNamanaghaM kvacicchAdI vRtti kvacidapi gamaM vAcyaviSayam / . kvacidvidvadvAcaM kvacidapi mahAzAstramaparaM samAzritya vyAkhyA zata iha kRtA durgamagirAm // - e ja, 25mA zatakanI vRttine aMte yadvAGmahAmandaramanthanena zAstrArNavAducchalitAnyatuccham / bhAvArtharatnAni mamApi dRSTau yAtAni te vRttikRto jayanti // - eja, 30mA zatakanI vRttine aMte. e ja, 10 praca, 19 - zlo. 104-13 11 udAharaNa tarIke jao kasu, pR. 20-21; kaki, pR. 12; jaMzA, pR. 201. 12 juo jaisAi. abhIci * sindhu - sauvIranA rAjA udAyanano putra udAyana rAjAe mahAvIra pAse dIkSA letAM potAnA putra pratyenI zreyabuddhidhI rAjya tene nahi ApatAM potAnA bhANeja kezIne ApyuM hatuM. AthI risAIne abhIci potAnA aMtaHpura sAdhe sindhu-sauvIranuM pATanagara vItabhaya choDIne caMpAmAM kRNika rAjA pAse cAlyo gayo hato.' AmAM Avato kRNika te mahAvIrano samakAlIna magadhano rAjA, jene bauddho ajAtazatru kahe che. enuM jaitihAsikatva niHsaMdigdha che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ avadhi AmAM AvatI bojI vyaktio kezI, abhIci vagere paNa atihAsika hovA saMbhava che. 1 bhasU, zataka 13, uddezaka 6 ariSTapura mahArASTranuM eka nagara.' pAli sAhityamA zivirAjAnA rAjyanI rAjadhAnI tarIke eka ariSTapurano ullekha che, paNa te mithilAthI pAMcAlanA mArga upara Avelu hoya ema jaNAya che. 'praznavyAkaraNavRtti ane 'vasudevahiMDI'mA anukrame ariSTapura ane riSTapurano ullekha che, paNa eno sthAnanirNaya e uparathI thaI zakato nathI. ariSTapura te ja riSTapura, ema paNa eTalA uparathI nizcitapaNe kahI zakAya nahi. kadAca mathurAnI jema ariSTapura paNa be hoya-eka uttaramA ane bIju dakSiNamAM. juo riSTapura , ramyamasti mahArASTreSvariSTapurapattanam / tatra trilocano rAjA babhUva bhuvi vizrutaH // -vaM, pR. 67 2 malAlasekara, 'pAli propara nemsa' 3 pravyAa, pR 88 4 vasudeva-hiMDI, pR. 78 arkasthalI AnaMdapuranuM bIjaM nAma.' arkasthalI nAmanu nirvacana eka ja rIte zakya che ane te e ke koI kALe arkasthalI paNa koTayarkanI jema arka-sUryanI pUjA- kendra hoya. jinaprabhasUrinA vividha tIrthakalpa'mAM varNavelAM mathurAnAM noce pramANe pAMca sthaLomA eka arkasthala che- arkasthala, cIrasthala, pana Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anti ] sthala, kuzasthala ane mahAsthalaH jo ke AmAMnu arkasthala e ApaNu arkasthalI nathI. 1 khettavivajAso duNAme kae, jahA-ANaMdapuraM akkatyalIM, akkatthali ANaMdapuraM, nica, ur3e. 11. juo Anandapura. 2 'vividha tIrthakalpa,' pR. 18 ardhamAgadha ardhamAgadha-dhI jema prAkRta bhASAnuM eka mizra svarUpa che sema sthApatyanI paNa eka paddhati hoya ema jaNAya che.' amuka prakAranA mizra sthApatyane ardhamAgadha nAma ApavAmAM AvatuM haze. 1 jaMpanI vRttimA utAreMlo varNaka-dhavalahara addhamAgahavinbhamaseladraselasaMThia...tathA e upara zAnticandanI vRtti- dhaklagRhaM saudha ardhamAgadha. vibhramANi-gRhavizeSAH zailasaMsthitAni-parvatAkArANi gRhANi, jaMprazA, patra 107 arbuda gujarAtanI uttara samhade Avelo Abuno pahADa, jainonAM mukhya tIrtho paikI eka. prabhAsa tIrthamAM ane arbuda parvata upara yAtrAmA saMkhaDi (ujANI) karavAmAM AvatI hatI.' 1 koMDalameMDha pabhAse, abbuya0 // 3150 // prabhAse vA tIrthe arbude vA parvate yAtrAyAM saMkhaDiH kriyate / bRkakSe, vi. 3, pR. 884. "pabhAse abbue ya pavvae jattAe saMkhaDI kIrati" iti cUrNA vizeSacUrNA ca / - e ja, pR. 883 Ti. avanti ujjayinI je janapadanI rAjadhAnI hatuM te pradezana-mALavArnu prAcIna nAma.' jo ke jainadharmanu e eka pramukha kendra hatuM, paNa jaina Agama sAhityamA je 'AryakSetra' tathA emAMnA sADIpacIsa Aryadezono ullekha che temAM avaMti nathI. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] [ avanti juo ujjayinI, mAlava 1 udAharaNa tarIke-ayaMtIjaNavae ujjeNIe nayarIe NhavaNujjANe sAhuNo samosariyA, une, pR. 4; avaMtIjaNavae pajjoyassa raNNo maMtI khaMDakaNo nAma, vyama, pR. 93; janAnAM lokAnAM padAni avasthAnAni yeSu te janapadAH avantyAdaya..., AzI, pR. 231, ityAdi. juo pugu mAM avanti . 2 juo bRkasU , ude. 1, sU. 50 tathA e uparanI kSemakIrtinI avantivardhana ___ujjayinInA pAlaka rAjAno putra. rAjAe dIkSA letAM avantivardhanane rAjya sopyu hatuM ane bIjA putra rASTravardhana (rAjyavardhana)ne yuvarAja banAvyo hato. avantivardhane potAnA bhAInI strIne vaza karavA mATe bhAIne mArI nAkhyo hato; paNa pAchaLathI pazcAttApa thatAM bhAInA putra avantisenane rAjya sauMpIne eNe dIkSA lIdhI hatI. mahAvIranA samakAlIna, ujjayinInA rAjA pradyotane be putro hatApAlaka ane gopAlaka. pAlaka ane avantivardhana rAjAnA ullekho purANAdimAM paNa che (juo kembrija hisTrI oNpha inDiyA, vo. 1, pR. 311). _____ juo pAlaka, maNiprabha, rASTravadhana ... 1 AcU , uttara bhAga, pR. 189-90. vaLI vatra, pR, 90-92 avantimukumAla ujayinonI bhadrA nAme zeThANIno putra. Arya suhastI vihAra karatA enI yAnazALAmAM AvIne vasyA hatA. eka vAra saMdhyAkALe avaMtisukumAla potAnI batrIsa patnIo sAthe ramaNa karato hato tyAre nalinIgulma adhyayananu Avartana karatA AcAryane eNe sAMbhaLyA. AthI ene jAtismaraNa thayu ane e AcAryano ziSya thayo. pachI avaMtisukumAle AcAryI anujJA laI, smazAnamAM jaI anazanapUrvaka kAyo Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azakaTApitA] [17 sarga karyo, enA sukumAra pagamAthI lohI TapakatuM hatu tenI vAsathI potAnAM baccoM sahita AvelI eka ziyAlaNI avaMtisukumAlanu zarIra khAI gaI ane e kAladharma pAmyA. eka sagarbhA patnI sivAya emanI ekatrIsa patnIoe tathA mAtAe dIkSA lodhI. sagarbhA vadhUtho janmelA putre potAnA pitAnA maraNasthAna upara eka devamandira karAvyu, je mahAkAla tarIke oLakhAya che.' 1 AbU, uttara bhAga, pR 157. AgamasAhityamA anyatra avaMtisukumAlanA ullekho mATe juo vyama, pR. 80, tathA masa (gA. 43538), saMpra (gA. 65-66) ane bhapa (gA. 16.). hemacandre A prasaMgarnu varNana vadhu vistArathI kayu che; juo 'pariziSTa parva,' sarga 11, zlo. 151-77. avantisukumAlanA mRtyanuM sthAna AcUmA 'smazAnA kaMthAra. kuDaMga' ane masamA 'vaMzakuDaMga' batAveluM che. Aja paNa e sthaLe kuDaMgezvaranuM sthAna che ema masa (gA. 438) noMdhe che. kuDaMgesara,' 'kuDaMgezvara' athavA 'kuDuMgezvara' evA nAme A sthAnano nirdeza aneka prabandhAtmaka pranthomAM che. 'vividhatIrthakarupa' (14mo saiko)nI koI koI pratomAM eno 'kuTuMbezvara' evo pATha che arA, bhAga 3, pR. 578).A 'kuTuMbezvara' nAma skandapurANanA AvantyakhaMDamAM paNa che e sUcaka "che (pugu, pR. 30). mahAkAla ane kuDagezvaranI ekatA saMbaMdhamaM juo 'vikamasmRtiprantha'mA DA. zArloTe kAujheno lekha 'jaina sAhitya aura mahAkAla mandira.' azakaTApitA ___ AbhIra jAtinA eka sAdhu. emarnu nAma azakaTApitA paDyu e vize AvI kathA ApavAmAM Ave cheH jyAre gRhasthAvasthAmA hatA tyAre emane tyAM atyaMta rUpavatI putrI janmI hatI. e moTo zrayA pachI ene gADAnI AgaLa besADIne eo jatA hatA, te samaye e taruNIne jobA mATe pAchaLa AvatA AbhIra taruNoe AgaLa pahoMcI javAnI sparvAmAM potAnAM gADAM utpatha upara laI jatAM gADAM bhAMgI gayA. AthI lokoe e taruNInuM nAma 'azakaTA' ane enA pitAnu 'azakaTApitA' Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] [ azakaTApitA pADyu, A prasaMgathI nirveda pAmI azakaTApitAe potAnI putrIne paraNAvIne dIkSA lIdhI.' 1 uzA, pR. 129-30 (niyukti gA 121); nicU, uhe. 1 azvasena vAcaka ___A koI dArzanika che, ane 'vAcaka' padavI uparathI jaina hoya ema anumAna thAya che. vikramanA agiyAramA zatakamAM thayelA AcArya zAntisUrie potAnI 'uttarAdhyayana' TokAmAM epano mata TAMkyo che, eTale teo ethI prAcInatara che. azvasena vAcaka vize kaI vizeSa jANavAmAM nathI. 1 uktaM cAzvasenavAcakena-'AtmapratyakSa AtmAya'-mityAdi, athAya na dRggocara iti nAstItyucyate, nAyamapyekAnto, yatastenaivokam-"na ca nAstIha tat sarva cakSuSA yana gRhyate," ityAdi, uzA, pR. 132 Anandapura ___ uttara gujarAtamA Avela vaDanagara. enuM bIjuM nAma arkasthalI hatuM (juo arkasthalI). jamIna mArge vepArana e moTuM mathaka hobAthI tene sthalapattana kartuM che.' A nagarano killo IMTono banelo hato.' AnaMdapura jaina dharmanuM moThaM kendrasthAna ho, joIe. AnaMdapurathI mathurA ane mathurAthI AnaMdapura jatA tema ja AnaMdapuramAM vasatA sAdhuonA aneka ullekho maLe che " bIranirvANa saM. 980mA (athavA 993mAM) =I. sa. 454 (athavA 467)mAM dhruvasena rAjAne putra vIrasenanA maraNathI thayelo zoka zamAvavA mATe AnaMdapuramA sabhA samakSa 'kalpasUtra' vAcavAmAM Avyu hatuM evA ullekha 'kalpasUtra'nI vividha TokAomAM che. puSpamaya mukuTa AnaMdapuramA sArA banatA hatA tathA 'veDhima' (je prAkRta zabdanu 'veSTima' evaM saMskRta rUpa TIkAkAro Ape che) eTale ke vastrAdinA veSTanathI banAvelI pUtaLIo vagere mATe paNa e Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Anandapura ] prakhyAta hatuM. AnaMdapuramA thatI yakSapUjA jANItI hatI. AnaMdapuranA lokA zaradaRtumA prAcInavAhinI sarasvatInA kinAre jaIne saMkhaDi -ujANI karatA hatA. prAcInavAhinI sarasvatI uttaragujarAtamAM siddhapura pAse che, jyAM hajI paNa kArtikI pUrNimAno moTo meLo bharAya che ane AsapAsanA pradezanA loko ekatra thAya che. vaLI uparyukta ullekha batAve che ke AnaMdapura e prAcInavAhinI sarasvatIrthI adUravartI ho, joIe, je hAlanA vaDanagara sAthe ThIka baMba vese che. ___AnaMdapuramA pracalita keTalAMka dhArAdhoraNono paNa nirdeza maLe che; jema ke koInA upara khaDgano prahAra thavAthI e marI jAya to mAranArano aMzI rUpaka daMDa thato, prahAra thAya paNa mare nahi to pAMca rUpaka, ane moTo kalaha karavA mATe sADAtera rUpaka daMDa thato." AnaMdapura saMbaMdhamAM keTalIka lokavArtAo paNa AgamasAhityanI TIkAcUrNiomAM saMgharAI cha : ___ AnaMdapuramA eka brAhmaNa putravadhUno sahavAsa karato hato ane pachI upAdhyAyane kaheto ke- Aje svapnamAM mane putravadhUno sahavAsa thayo hato." AnaMdapurano bojo eka caturvedI brAhmaNa kacchamAM gayAno ullekha che. AnaMdapura brAhmaNonu kendrasthAna hatuM e vastu AmAMtho paNa phalita thAya che. AnaMdapura- 'kAlanagara' evaM paryAya nAma eka sthaLe ApelaM che. seMkaDo ane. hajAro hAthIothI saMkula vindhya nAme araNya AnaMdapuranI pAse Avelu hatuM evo eka ullekha 'piMDaniyukti 'nI TIkAmAM che." A AnaMdapura e uttaragujarAtanuM vaDanagara nahi .paNa vindhyATavI pAsenuM bIju kAI AnaMdapura hovU joIe. 1 enA sthAna viSenI sAdhAraNa carcA mATe juo pugu mAM Anandapura. vividha sAdhano uparathI saMkaleta karelA vaDanagaranA saMkSipta itihAsa mATe juo zrI. kanaiyAlAla davekRta pustikA 'vaDanagara.' Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ Agandapura 2 yatra tu sthalapathena zakaTAdau sthApitaM bhANDamAyati tat sthalapattanam , yathA Anandapuram / - vRkakSe, grantha 2, pR. 342; vaLI nicU , bhAga 2, pR. 411 3 iSTakAmayaH prAkAro yathA''nandapure, vRkakSe, grantha 2, pR. 251 4 nicU , bhAga 2, pR. 434; vyama, bhAga 3, pR. 86; e ja, (u0 uparathI vRtti ) pR. 45; sUkRcU , pR. 253 5 kasaM, pR. 118-19: kaki, pR. 129-12; kadI, pR. 113-- 15; kasu, pR. 375-78. 6 davecU , pR. 76; anuhe, pR. 13; anuhA, pR. 7 5 AcU ,, pR. 331 8 kakSe, grantha 3, patra 883-84 9 azuddhizothI bharelI vyama nI mudrita pratimAM (bhAga 1, pR. 5-6 ) 'rUpakANAmazItisahasradaNDo' pATha che, parantu pachIthI bIjA daMDonA je AMkaDA ApyA che tenI tulanAe ahI 80 'sahasra' na hoya; AthI 'sahasradaNDo' pATha sudhArIne 'sAhasadaNDo' lIdho che. 10 vyama, bhAga 1, pR 5-6 11 Ama, pR. 585, pAya, pR. 11 12 AcU uttara bhAga, pR. 291 13 kasaMvi, pR 119, juo kAlanagara 14 AnandaM nAma puraM tatra ripumardano nAma rAjA, tasya bhAryA dhAriNI, tasya ca purasya pratyAsannaM gajakulazatasahasrasaMkulaM vindhyamaraNyaM / pinima, pR 31 AbhIra [1] dakSiNApathamAM kRSNA ane veNA nadInI AsapAsano pradeza, jemAM acalapura,' veNAtaTa, tagarA vagere nagaro AvelA hatA. AbhIra jAti uparathI jenuM nAma paDelu che tevA AbhIra pradeza mATe judAM judA purANomAM je sthaLanirdeza che e jotAM lAge che ke AbhIronI vasAhato uttarottara dakSiNa tarapha khasatI hatI. jaina AgamomAM AbhIradeza dakSiNApathamA hovAno nirdeza che. Ayasamita ane Aryavajra A pradezamA gayA hatA. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAra ] [ 29 'kalpasUtra'nI vividha TIkAomAM judAM judAM rAjyo bhane dezonAM nAmonI eka sUci che temAM 'Abhora' paNa che. ' [2] vartamAnakALamAM 'AbhIra' pradezanAma tarIke rahyo nathI, 'AhIra' jAtimAM TakI rahyo che. judA judA varNoM mATe khIjamAM vaparAtA zabdono nirdeza karatAM 'sUtrakRtAMga sUtra' uparanI zIlAMkadevanI vRttimAM kahAM che ke-- brAhmaNane 'Doha, ' vaNikane 'kirATa' tathA zUdrane 'AbhIra' kahevAmAM Ave che. " : AbhIra jAtimAM pracalita diyakhaTAnA rivAjanuM sUcana paNa eka kathAnakamAM karavAmAM AvyuM che suragrAmamAM yazodharA nAme koI AbhIrI hatI, teno yogarAja nAme pati ane vatsarAja nAme diyara hatA. diyaranI patnInuM nAma yodhanI hatuM. eka vAra daivayoge yodhanI ane yogarAja samakALe maraNa pAmyAM eTale yazodharAe potAnA diyara vatsarAja pAse yAcanA karI ke 'huM tamArI patnI thAuM.' potAnI patnI maraNa pAmI hatI e vicArIne vatsarAje paNa eno svIkAra karyo. - kulAcAranI vAta karatAM AbhIgenI maMthanikAzuddhino khAsa nirdeza karavAmAM Avyo che, e vastu emanI gopAlanapradhAna jIvanaprathAnI dhotaka che.. kacchamAM jaina dharma pALatA AbhIro hatA ema eka sthaLe kayuM che. AnaMdapurano eka daridra caturvedI brAhmaNa kacchamAM gayo halo ane tyAMnA AbhIe ene pratibodha pamADyo hato. " 1 AbhIradeze'calapurAsanne kannAnnAnayormadhye brahmadvIpe paJcazatI tApasAnAmabhUt, kasu, pR. 513; saheja judA zabdomAM Aja ullekha mATe juo kaki, pR. 171 tathA kadI, pR. 149. 2 juo veNAtaTa. 3 juo tagarA. 4. juo pugu mAM AbhIra. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] [ AbhIra .. 5 AcU, pR. 397. vaLI juo vana Arya tathA samita Arya. 6 kasu, pR. 457; kaki pR 152; kako, pR. 181-82. ___7 jagatyarthA jagadA ye yathA vyavasthitAH padArthAstAnAbhASituM zIlamastha jagadarthabhASI, tadyathA-brAhmaNaM DoDamiti brUyAttathA vaNijaM kirATamiti zUdamAbhIra miti zvapAkaM cANDAlamityAdi tathA kANaM kANamiti tathA khaja kubjaM vaDabhamityAdi tathA kuSThinaM kSayiNaM yo yasya doSastaM tena kharaparuSaM brayAt yaH sa jagadarthabhASI / sUkRzI, pR. 234 juo 'bhAratIya vidyA' mArca-eprila 1947 mAM mAro lekha 'e noTa Ana dhI varDa kirATa-e DisITaphula marcanTa,' vaLI juo gujarAtI sAhitya pariSada prakAzita mArA vaDe anUdita 'paMcataMtra, pR. 11-12, TippaNa; tathA eno upodghAta, pR. 43-44 TippaNa. 8 pinima pR. 64. 9 kulasamayaH-kulAcAro yathA zakAnAM pitRzuddhiH, AbhIrakANAM manthanikAzuddhiH, sUkRzI, pR. 11. 1. AcU, uttara bhAga, pR. 291. juo kaccha, ASADhabhUti ujjayinImAM ASADha athavA ASADhabhUti nAme AcArya hatA. kAladharma pAmatA eka sAdhune temaNe kA hatuM ke 'tuM devalokamAM jAya to mane darzana Apaje.' A pachI unmArge jatA AcAryane devalokamAM gayelA pelA sAdhue camatkArapUrvaka pratibodha pamADyo hato, evaM kathAnaka che.' 1 nicU , bhAga 1, pR. 19-20; zrApara, pR. 30 ikSugRha udyAna A udyAna dazapuramA AveluM hatuM. tyAM rahIne Arya rakSite cAtumasi ko hato.' ikSugRha'no zabdArtha 'zeraDInu ghara' evo thAya. to A pradezamA e kALe zeraDInuM vAvetara thatuM haze evI aTakaLa karI zakAya ? juo dazapura. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrapura ] 1 vyasUma, pR. 41-42 indradatta cirakALa pratiSThita mathurA nagarImA indradatta purohita hato. prAsAdamAM beThelA eNe nIce thaIne jatA jaina sAdhu upara paga laTakato rAkhyo ane e rIte ene mAthe paga mUkyAno saMtoSa meLavyo. eka zrAvaka e A joyuM, ane krodhAyamAna thaIne eNe purohitano paga kApavAnI pratijJA karI. e. mATe e purohitanAM chidro zodhavA lAgyo, paga emAM saphaLatA nahi maLatAM eNe sAdhune vAta karI. sAdhue kahyuM ke 'AmAM pUchavAnuM zuM che ! satkAra - puraskAra parISaha to sahana karavo joie.' zreSThIe kaM: 'paNa meM pratijJA karI che.' sAdhue pUchayuMH 'purohita ne ghera atyAre zuM cAle che ?' zreSThIe uttara ApyoH ' prAsAda karAvyo che; enA pravezamahotsava vakhate e rAjAne bhojana Apaze. ' AcArya bolyAH 'jyAre rAjA prAsAdamAM praveza karato hoya tyAre tamAre ene hAtha cIne Agho karavo ane kahetuM ke prAsAda paDe che. eTale e samaye huM vidyArthI prAsAdane pADI nAkhIza' pachI zreSThIe e pramANe ka ane rAjAne karchu : 'A purohita to tamane mArI nAkhavA icchato hato. ' kruddha thayelA rAjAe purohita zreSTIne sopI dIdho. zreSThIe purohito paga indrakIlarmA mUkyo ane pachI kApI nAkhyo. ' - [ 23 vikramanA teramA kAmAM gujarAtamAM maMtrI vastupAle eka jaina sAdhunuM apamAna karanAra, vIsaladeva rAjAnA mAmAno hAtha kApI nAkhyo hatI - evI prabandhomAM maLatI anuzruti A kathAnaka sAthe sarakhAvavA jevI che. 1 uzA, pR. 125-26; une, pR 49 indrapura mathurAnuM bIjuM nAma jo ke mathurAthI bhinna evaM indrapura nAme Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] [ indrapura eka nagara hatuM evo ullekha paNa anyatra che.* A bIjaM indrapura te uttara pradezamAM bulaMdazahara jillAmA DibhAI pAse Avelu indora hovU ghaTe, jyAMthI skandaguptanuM gupta saM. 146 (I-. sa. 466)nu tAmrapatra maLelaM che. e. tAmrapatramA ja e sthAna- indrapura nAma Ayu che (juoM dinezacandra sarakAra, 'silekTa insakripzansa', naM. 27), jemAMthI prA. 'indaura' dvArA 'indora vyutpanna thAya. 1 vRttaM mahurAe ceva bIyaM nAma iMdapuraM ti / AcU , uttara bhAga pR. 193 2 AcU , pUrva bhAga, pR. 448-50; Ama, pR. 453-54 ugrasena ___ bhojavRSNinA putra ane kaMsanA pitA. emanAM bIjAM saMtAno atimuktaka, rAjImatI vagere hatAM, jemaNe dIkSA lIdhI hatI. jarAsaMdhanA bhayathI nAsIne e kRSNanI sAthe dvArakAmAM AvyA hatA, ugrasenano vRttAnta aneka jaina caritragranthomAM Ave che, paNa AgamasAhityamA to emame vizenA kevaLa prakIrNa prAsaMgika ullekho ja prApta thAya che.' 1 udAharaNa tarIke vRda (pR. 38-41) AdimAM dvAravatIno varNaka; kasUnI vividha TokAomA neminAthano caritraprasaMga, ityAdi. ujjayanta giranAra parvata. enA sthAna ane nAma vizenI carcA mATe juo pugumAM 'ujayanta'. ___ jaina Agama sAhitya anusAra, ujjayaMtanuM zikhara 22mA tIrthaMkara neminAthanAM dokSA, kevalajJAna ane nirvANathI pavitra thayelaM che.' neminAthanA nirvAganA samAcAra sAMbhaLone dakSiNanI pAMDumathurAmAMthI surASTra bAju AvelA pAMDavo ujjayata upara AvI, ghaNuM tapa karIne siddhimAM gayA hatA. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ujjayinI ] ___ ujjayaMta, vaibhAra vagere parvatone krIDAparvata kahevAmAM AvyA che. ujjayaMta upara ghaNA prapAta-jaLadhodha hatA. hAla to giranAra ghodha mATe jANIto nathI, paNa giranAranI taLeTImAM azoke baMdhAvelU sudarzana taLAva puSkaLa pANI bharAvAne kAraNe vAraMvAra phATI jatuM emAM jUnA kALanA A dhodhano paNa hisso hoya. ujjayaMtAdi tIrthomAM prativarSa yAtrAo-ujANIo thatI hatI. juo girinagara tathA raivataka 1 jJAdha, pR. 126-27; va. pR. 30; Ama, pR. 214; kasu, pR. 399 thI AgaLa; kakau, pR. 169-70, ityAdi 2 jJAdha, pR. 226-27 3 bhasUna, zataka 7, ude. 6 4 bRkakSe, bhAga 3, pR. 825; bhAga 4, pR. 957 5 ujjeMta gAyasaMDe siddhasilAdINa ceva jattAsu / samattabhAviesu Na huMti mirachattadosA u // 3192 // ujjayante jJAtakhaNDe siddhazilAyAmevamAdiSu tIrtheSu thAH prativarSa yAtrA:-saGkhaDayo bhavanti tAsu gacchato mithyAtvasthirIkaraNAdayo doSA na bhvnti| eja, bhAga 3, pR. 893 ujjayinI avanti janapada- pATanagara. samrATa azoke potAnA putra kuNAlane ujjayinI kumArabhuktimA Apyu hatuM,' ane kuNAlanA putra saMpratie tyAM rahIne AkhA dakSiNApatha tema ja surASTra upara Adhipatya jamAvyu hatuM. __ujjayinImA jIvaMtasvAmInI pratimA hatI, tene vaMdana karavA mATe Arya suhastI ujjayinI AvyA hatA. A sivAya Arya mahAgiri, caNDarudrAcArya, Arya rakSita, bhadraguptAcArya, Arya ASADha vagere aneka AcAryo ujjayinImA AvatA hatA. ujjayinonA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] [ ujjayinI gardabhilla rAjAe kAlakAcAryanI bahena sarasvatInuM haraNa karyu hatuM, tethI kAlakAcArya zaka lokone teDI lAvyA hatA e atihAsika anuzruti paNa jANItI che.' ujjayinImAM snapana nAme udyAna Avelu hatuM, jyAM sAdhuo AvAsa karatA." ujayinImA eka kALe pAMcaso upAzrayo hatA." paNa ujjayinI kevaLa jaina dharmaneM kendra hatuM ema nahi. bhAratavarSanA hRdayabhAgamA Avelu hoi e jema eka saMskRtikendra hatuM tema vepAranuM paNa moTuM mathaka hatuM. dUra dUranA pradezanA loko kAryavazAt ujjayino AvatA. ujjayinInA pradyota rAjAno ANa bharukancha upara paNa hatI, eTale lATa ane ujjayinIno saMbaMdha to svAbhAvika che. bharukacchamAMthI eka AcArye potAnA vijaya nAme ziSyane prayojanavazAt ujjayinI mokalyo hato. duSkALanA samayamAM surASTrano eka zrAvaka ujjayinI javA nIkaLayo hato ane mArgamAM ene raktapaTa (bauddha) bhikSuono saMgAtha thaI gayo hato. AbhIra dezanA acalapura ane ujjayinI vacce paNa evo ja saMbaMdha hato ane eka samudAyanA sAdhuo Abhora dezanAM nagaromAM tema ja ujjayinI AsapAsanA pradezamA viharatA." ujjayinI ane kauzAMbI vacce paNa avarajavarano ghaNo saMbaMdha hato (juo uzA, pR. 111). jo ke mArgamAM gADha aTavImAMthI pasAra thavAna hovAthI pravAsanAM vighna dhaNAM hatAM ema 'utarAdhyayana 'nI nemicandranI vRttimAM tathA 'vasudevahiMDI'mAM AvatA agaDadattanA pravAsavarNana uparathI jaNAya che. . 'kutrika' arthAt tribhuvananI koI paNa vastu jemA maLe evA 'ApaNa' arthAt moTA vastubhaMDAro-'kutrikApaNa' prAcIna bhAratanAM be mahAnagaro-ujjayinI tema ja rAjagRhamA hatA." rAjA pradyotanA rAjyakALa daramiyAna ujjayinImAM nava kutrikApaNa hatA. A bhaMDAromAM vastunI kImata te kharIdanAranA sAmAjika darajA pramANe levAmAM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ujjayinI [ 27 AvatI. je mANasa dIkSA levAno hoya te potAnAM jarUrI upakaraNa, pote sAmAnya mANasa hoya to kutrikApaNamAthI pAMca rUpiyAnI kImate kharIdI zakato, jo te ibhya (lakSAdhipati) athavA sArthavAha hoya to tene eka hajAra ApavA paDatA ane jo te rAjA hoya to tene eka lAkha rUpiyA ApavA paDatA. evI kathA che ke tosali nagaravAsI eka vaNike ujjayinInA kutrikApaNamAMthI RSipAla nAme eka vyaMtara kharIdho hato ane pachI tene prasanna karIne enI pAse RSitaDAga nAme eka taLAva baMdhAvyu hatuM." eja pramANe bharukacchavAsI bIjA eka vaNike kutrikApaNamAMthI eka mRta kharIyo hato ane tenI pAse bhUtataDAga nAme taLAva baMdhAvyu hatuM. tribhuvananI koI paNa sajIva ke nirjIva vastu-bhUta suddhAM-kutrikApaNamA alabhya nahotI evaM A kathAnako sUcave che ane lokamAnasamAM ujjayinI ane rAjagRha jevAM nagaronI vANijyasamRddhie keva' sthAna jamAvyu hatuM e batAve che. prAcIna bhAratanA sArtha mArgo-'TreDa rUTsa'-nA eka mahattvanA saMgamasthAna upara ujjayinI AvelaM hatuM. eka bhoLA patine tenI puMzcalI patnI UMTanAM lauDAM vecavA mATe ujjayino mokale che ane pachI pote viTasevA kare che evaM kathAnaka paNa maLe che.18 ahika samRddhi sAthe joDAyelA mojazokha ane bhogavilAsa paNa svAbhAvika rIte ja ujjayinImAM pravartamAna hatA. 'bRhatkalpasUtra'. vRttimAMnA eka kathAnaka pramANe-eka devIe vidhavA- rUpa dhAraNa kayu ane dAsoothI vITAyelI te upAzrayamAM AvI sAdhune vaMdana karIne beThI. sAdhue pUchyu ke 'zrAvikA ! tuM kyAMthI AvI cha ? ' tyAre te bolI ke 'pATaliputramA hu~ janmo chu ane sAketanA eka Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] [ ujjayinI zreSThI sAthe mAraM lagna thayu hatuM. palinu maraNa thatAM tIrthayAtrAnA miSatho vaDIlonI rajA laIne bhoganI AkAMkSA karatI hu~ ujjayinI jAuM chu. meM sAMbhaLyuM che ke ujjayinImAM parISahathI parAjita thayelA ghaNA sAdhuo che. paNa have tamane joyA pachI mAruM mana AgaLa javAno nA pADe che. 11 sarvagaNikApradhAna devadattA ujjayinInI gaNikA hatI ane viTomAM pradhAna mUladeva paNa ujjayinImAM vasato hato." ___ ujjayinI, mAhezvarI, zrImAla vagere nagarIomA loko utsavaprasaMgoe ekatra thaIne madirApAna karatA hatA.' ane evA lokomA brAhmaNono paNa samAveza thato hato.22 ujjayinImAM ane tenI AsapAsamAM rAjAo ane dhanikornu samArAdhana karanArA vargonI paNa vastI hatI. ujjayinInI pAse naTona eka gAma hatuM.7 ujjayinIvAsI aTTaNamallanu kathAnaka paNa A dRSTie rasaprada che.24 ujjayinImA eka vAra moTI Aga lAgI hatI ane nagarano ghaNo bhAga baLI gayo hato. AthI je vepArIoe nagaranI bahAra potAno mAla bharyo hato temaNe anekagaNAM nANAM upajAvyAM hatA.25 mAlava jAtinA AkramaNakAro ujjayinI ane AsapAsanA pradezo upara ghaNI vAra humalA karatA ane mANasonu haraNa karI jatA tathA temane gulAma tarIke vecI nAkhatA." samaya jatAM mAlava jAtinA loko avaMtijanapadamAM vasyA haze ane tethI e pradeza paNa pAchaLathI 'mAlaya lAmathI oLakhAyo haze. sAtamA-AThamA saikAthI avanti mAlava tarIke oLakhAya che, evo keTalAka vidvAnono mata che, paNa 'anuyogadvArasUtra' mAMnA eka ullekhano vicAra karatA AthI ye jUnA samayathI avanti mATe 'mAlava' nAma pracAramA hovU joIe.28 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ujjayinI ] [ 29 < nodha: - judAM judAM sAdhano uparathI racAyelA ujjayinInA kAlAnukramika itihAsa mATe juo bimalAcaraNa lo-kRta ujjayinI ina enzyanTa liTarecara' jo ke e itihAsa mukhyatve bauddha ane bIjAM sAdhanone AdhAre lakhAyo che. jaina sAdhanaprantho emanA dhyAnama tulanAe ochA AvyA jaNAya che. 1 bRkakSe, bhAga 3, pR. 917, anuhA, pR. 10. 2 e ja. vaLI nicU, bhAga 2, pR. 438 3 bRkakSe, bhAga 3, pR. 918 4 juo mahAgiri Arya. 5 juo caNDarudrAcArya. 6 jubho rakSita Arya. 7 juo bhadraguptAcArya. * juo ASADhabhUti. 9 juo kAlakAcArya. 10 une, pR. 4. 11 AcU, uttara bhAga, pR. 196 12 e ja, pR. 209 13 eja, pR. 278 14 uzA, pR. 100 15 vRkabhA, gA. 4219 bukaze bhAga 4, pR. 1145. A vize juo sAtamI oriyenTala konpharansamAM mAro lekha 'e noTa ona dhI kutrikApaNa enA gujarAtI sAra mATe juo 'itihAsanI beDI'mAM ' kutrikApaNa prAcIna bhAratanA janarala sTorsa' e lekha; vaLI juo kutrikApaNa. 16 bukakSe, bhAga 4, pR. 1945-46 17 e ja. 18 davA, pR. 57; sthAlUa, pR. 261 19 bukabhA, gA. 5705 - 6 bukakSe, bhAga 5, pR. 1509 20 uzA, pR. 218; juo mUladeva. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ujjayinI 21 AsUcU , pR. 333. 22 uzA, pR. 111. 23 naMma, pR. 145. ujjayinI pAsenA eka gAmanA naTanI hAjara. javAbI saMbaMdhI dhAto vize juo 'prajAbaMdhu -gujarAta samAcAra,' dIpotsavI aMka, saM. 2006 mAM mAro lekha 'naTaputra rohaka ane rAjA.' 24 juo aTTaNa. 25 bRkakSe, bhAga 5, pR. 1362-63. 26 onidro, pR. 19; AcU. pR. 283; uzA, pR. 294, ityAdi 27 'buddhisTa inDiyA,' pR. 28; jyoDi, pR. 13 28 juo mAlava. udayana vatsadezanI rAjadhAnI kauzAMbIno rAjA; sahasrAnIkano pautra, zatAnIka ane mRgAvatIno putra, vaizAlInA gaNasattAka rAjyanA nAyaka ceTakano bhANeja, ane jayaMtI zramaNopAsikAno bhatrIjo.' vINAvAdanamAM nipuNatAne kAraNe te 'vINAvatsarAja' tarIke oLakhAto hato.' avaMtinA rAjA pradyota athavA caMDapradyote potAnI putrI vAsavadattAne vINA zIkhavavA mATe udayanane yuktithI keda ko hato, paraMtu udayana vAsavadattAne sAthe laI kedamAMthI nAsI chUTayo hato. 'uttarAdhyayana sUtra' uparanI zAntyAcAryanI vRttimA eka aMgavilepana banAvabArnu pramANa ApalaM che, ane vAsavadattAe udayana- citta harI levA mATe A vilepanano upayoga karyo hato ema kayuM che.. vatsarAja udayana ane vAsavadattA aneka saMskRta kAvyanATakomAM nAyaka-nAyikA tarIke Ave che e suprasiddha che. purANonI rAjavaMzAvalIomAM zatAnIka pachI udayananuM nAma Ave che (pArjiTara, 'DAine. sTijha oNpha dha kali. eja,' pR. 7, 66, 82.). pAli sAhityamAM paNa aneka sthaLe udayana-vAsavadattA vizenAM kathAnaka maLe che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ elakacchapura ] udayana e buddha ane mahAvIranI samakAlIna atihAsika vyakti tarIke puravAra thayela che. juo pradyota 1 bhasU, zataka 12, ude. 2 2 uzA, pR. 142 3 AcU , uttara bhAga, pR. 161-62 4 uzA, pR. 142 5 juo malAlasekara, 'pAli propara nemsa' 6 juo ' kembrija hisTrI oNpha inDiyA, vo. 1, pR. 308.10 udAyana , sindhu-sauvIra dezano baLavAna rAjA. te vaizAlInA rAjA ceTakanI putrI prabhAvatIne paraNyo hato. te sindhu-sauvIra Adi soLa janapadono, vItabhaya Adi presaTha nagarono ane mahAsena (caMDaprayota ) Adi daza mukuTabaddha. rAjAono adhipati hato.' udAyane potAnA bhANeja kezIne rAjya ApIne mahAvIra pAse dIkSA lIdhI hatI. keTalAka samaya pachI mahAvIranI anujJA laIne te pAcho vItabhaya Avyo tyAre A potArnu rAjya pAchu levA Ayo haze ema mAnIne kezIe tene viSa khavarAvIne mArI nAkhyo hato. 1 bhasU , zataka 13 udde* 6; une, pR. 252-55; kasu, 2. pAcU, uttara bhAga, pR. 36-37 elakacchapura dazANapuranuM bIjuM nAma. dazArNapura elakaccha tarIke oLakhAyu enA kAraNamAM nIce pramANe kathAnaka ApavAmAM Ave che-dazANapuramAM eka zrAvikAno pati mithyAdRSTi hato. enA upara koSAyamAna thaIne eka vAra devatAe enI AMkho phoDI nAkhI, paNa AthI zrAvikAno Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] [elakacchapura apayaza thaze ema jANIne gheTAnI AMkho ( 'elagassa acchIgi') lAvIne besADI dodhI, savAre e mANasane loko kahevA lAgyA ke 'tArI AMkho elaka-gheTA jevI che.' lokomA Avo paNa pravAda thayoH koI pUche 'kyAMthI Avo cho ?' to ene javAba maLato 'jyAM pelo elakaccha ( 'gheTA jevI AMkhavALo') che tyAMthI.' A pramANe dazArNapuraelakaccha nAma thayu.' A nagara vatthagA nadInA kinAre AveluM hatuM. gajAprapada tIrtha paNa elakacchanI pAse hatuM. Arya mahAgiri vidizAmAM jinapratimAne vaMdana karIne gajAprapada tIrthanI yAtrA mATe elakaccha gayA hatA. ___jhAMsI jillAmAM motha tahesIlamAM AveluM eracha te A elakaccha haze evo keTalAkano mata che. juo gajAgrapada, dazArNapura, rathAvarta 1 AcU, uttara bhAga, pR. 156-57; AsUcU pR. 226 2 AcU, uttara bhAga, pR. 156-157; AsUcU, pR. 226 . 3 do vi jaNA vaidisiM gatA, tattha jiNapaDimaM vaMdiUNa ajamahAgiri elakacchaM gatA gayaggapada vaMdakA, AcU, uttara bhAga, pR. 156-57 4 jagadIzacandra jaina, ' lAipha ina enzyanTa inDiyA,' pR. 282 kaccha bharata cakravartInA digvijayavarNanamA teNe kaccha deza upara vijaya koM hovAno ullekha che.' kacchamAM AbhIro jaina dharmAnuyAyI hatA. AnaMdapurano eka daridra brAhmaNa kacchamAM gayo hato tene e AbhIroe pratibodha pamADyo hato.' dezAcAranI nAMdha karatAM kayuM che ke kacchamAM gRhastho rahetA hoya evA AvAsamA sAdhuo rahe e doSarUpa gaNAtuM nathI.' juo AbhIra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kambala - sambala ] 1. jaMtra, pR. 218; jaMprazA, pR. 220 2 AcU, uttara bhAga, pR. 291 3 buka ( vizeSacUrNi ), bhAga 2, patra 380 Ti. kaccha' no mULa artha 'samudra athavA nadIkinAre Avelo bhInAzavALo pradeza ' evo che. prAkRtamAM paNa eno evo artha che. sara0 mAluyAkaccha ( jJAgha, zru. 1, adhya. 1 ), bharukaccha Adi. kaccha vizenA paurANika ullekho mATe juo pugu. kamalasaMyama upAdhyAya kharataragacchanA jinabhadrasUrinA ziSya kamalasaMyama upAdhyAye saM. 1544= I. sa. 1488mAM ' uttarAdhyayana sUtra' upara ' sarvArthasiddhi ' nAme vRtti racI che.' kamalasaMyame saM. 1549 = I. sa. 1493 mAM 'karmastava ' nAma karmagrantha upara vivaraNa racyuM che. A sivAya jUnA gujarAtI gadyamA 'siddhAMtasAroddhAra samyaktvollAsa Tippana' e temanI kRti che. 2 1 juo uka, pratyeka adhyayanane aMte puSpikA 2 jaisAi, pR. 517 [ 33 kambala - sambala mathurAnA jinadAsa zrAvaka pAse kaMbala - saMbala nAme be uttama baLada hatA. eka vAra mathurAmAM bhaMDIra yakSanI yAtrA hatI tyAre jinadAsano eka mitra tene pUchayA sivAya e baLadone gADe joDavA laI gayo, ane teNe vaLI bIjAne ApyA. jyAre pAchA lAvavAmAM AvyA tyAye kaMbala - saMbala khUba thAkI gayA hatA ane thoDA samaya pachI teo anazana karIne maraNa pAmyA, teo marIne nAgakumAra thayA hatA; surabhipura jatI vakhate gaMgA pAra karatAM mahAvIra je nAvamAM beThA hatA tene thayelo upadrava e nAgakumAroe TALyo hato evaM kathAnaka che, ' juo jinadAsa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] [kambala-sambala 1 AcU, pUrva bhAga pR 281; mAni, gA. 469-71; bRkakSe, bhAga 5. pR. 1489; kamu, pR. 306-7; kaki, pR. 105; kadI pR. 90; nicU , bhAga 4, pR. 824 mAM A kathAnaka che, paNa tyAM 'kaMbalasaMbala'no nAmanirdeza nathI. kaserumatI e nAmanI nadI. e ghaNI prasiddha hatI. ene vizenA eka mAtra upalabdha ullekha uparathI anumAna thAya che ke kAM to emAM pANI rahetuM nahotuM athavA e pANI besvAda hatuM.' . A nadIno ullekha bharukacchavAsI vajrabhUti AcAryanA saMbaMdhamAM Ave che. ethI lATamA athavA AsapAsanA pradezamA te AvelI haze. _rAjazekharanI 'kAvyamImAMsA' (trIjI AvRtti, pR. 92 tathA pariziSTa pR. 284)mAM tema ja anyatra paurANika bhUgoLa varNavatAM bhAratavarSanA nava bhAgomAM eka 'kaserumAn' pradezano ullekha che; paNa ene A kaserumatI nadI sAthe kaI saMbaMdha hoya ema lAgatuM nathI. dihA si kaserumatI, pIyaM te pANiyaM, vara tuha nAma na daMsaNaya / atra kaseru nAma ndii| tasyAH prasidiratIva / navaraM na prasiyanurUpaM tasyAH pAnIyamiti kSepaH / vyama ( bhA. gA. 58-59 uparanI vRtti ). 2 juo vanabhUti AcArya. kAkiNI eka nAno sikko. vIsa kapardaka-koDI barAbara eka kAkiNI thatI.' e sikko tAMbAno hato ane dakSiNApathamAM paNa teno vyavahAra cAlato hato.' eka bhikhArIe rUpaka vaTAvIne kAkiNIo karI hatI ane dararoja eka-eka kAkiNI te vAparato hato evaM kathAnaka 'uttarAdhyayana sUtra 'nI zAntisUrinI vRttimAM che. Ama chatAM rAjaputronI bAbatamA 'kAkiNI' zabdano artha 'rAjya' evo thato hato. jaina Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnanadvIpa ] mAnyatA pramANe cakravartInAM ratnomA - kAkiNI' ratnano paNa samAveza thAya che. kAkiNInI kImata rUpakanA aMzImA bhAga barAbara hatI ema DaoN. yAkobIe keTalI TIkAone AdhAre kayuM che.' 'kAkiNI 'nuM bIju nAma 'boDI' hatuM ema saM. 1449 I. sa. 1393 mAM pATaNamAM lakhAyelA 'gaNitasAra'nA gujarAtI anuvAdamAM ApelAM tola, mApa ane nANAnAM koSThako uparathI jaNAya che. halakI kImatanA sikkA tarIke AcArya hemacandranAM apabhraMza avataraNomA 'boDDi 'no prayoga che." 1 'kAkiNiH' viMzatikapardakAH, uzA, pR. 272 2 tAmramayaM vA nANakaM yad vyavahiyate yathA dakSiNApathe kaakinnii| bRkaze, bhAga 2, pR. 574 3 uzA, pR. 276 4 juo kuNAla. 5 u. no aMgrejI anuvAda ( sekeDa buksa oNpha dha isTa, grantha 45), pR. 28 6 . 20 karaDe kAgiNI te bhaNIi boDI'-cAramu guNa. sAhitya-saMmelana, ahevAla, itihAsa vibhAga, pR. 40 ___'kesari na lahai boDia vi gaya lakkhehi gheppati'-'prAkRta vyAkaraNa,' 4. 335 kAnanadvIpa ___ jyAM judI judI dizAomAthI jaLamArge mAla Avato hato evA jalapattana tarIke kAnanadvopano nirdeza che.' emAM bahArathI nAvadvArA AvatuM dhAnya khavAtuM hatuM.' A dvoparnu kAlaNAdrIpa' evaM nAma paNa pAThapherathI maLe che. A dvIparnu sthAna nirNIta thaI zakyu nathI. 1 AsUcU, pR. 281; uzA, pR. 605. uzAmAM A sAye sthalapattana tarIke mathurAno ullekha cha / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ kAmanadvIpa 2 bRkakSe, bhAga 3, pR. 383-84 3 AsUcU , pR. 281 kAnyakubja kanoja zahera. kAnyakubja nagaranA rAjA sAthe eka jaina sUrino goSThiprabaMdha 'Avazyaka sUtra' uparanI malayagirinI vRttimAM che.' prastuta rAjA te kAnyakubjano pratihAravaMzIya Ama rAjA athavA nAgabhaTTa bIjo (saM. 864-890-I. sa. 808-834)2 ane e sUri te bappabhaTisUri hovA ghaTe, moDherAthI kAnyakubja , ane kAnyakubjathI moDherAnAM bappabhaTTisUrinAM paryaTano tathA Ama rAjA sAthenI temanI goSThi ityAdinu varNana 'prabhAvakacarita'-aMtargata 'bappabhaTisUricarita 'mAM prApta thAya che. kAnyakubja e niHzaMka rIte madhyakAlIna bhAratanAM sauthI samRddha nagaro paikI eka hatuM. 'sUtrakRtAMga sUtra' uparanI zIlAcAryanI vRttimAM uddhata karavAmAM AvelA eka hAlaraDAmAM nakapura, hastakalpa, giripattana, siMhapura, kukSipura, AyAmukha ane zauripuranI sAthe kAnyakubjano paNa nirdeza che. raDatA bALakane A badhAM nagaronA rAjA tarIke varNavIne chAnu rAkhavAno prayAsa emAM che. , Ama, pR. 92-93 2 munazI, 'glorI dheTa vAjha gurjara deza,' vA. 3, pR. 59, 75; ojhA, 'rAjapUtAne kA itihAsa,' khaMDa 1, pR. 167 3 rAtrAvapyutthitAH santo rudantaM dAraka dhAtrIvat saMsthApayantyanekaprakArairullApanaiH tadyathA--" sAmio si nagarassa ya pakaurassa ya hattha(kappagiripaTTaNasIhapurassa ya uNNayAsa ninnassa ya kucchipurassa ya kaNNakujjaAyAmuhasoriyapurasse ya," sukRzI, pR. 119 kArtavIrya __ hastinApurano rAjA, je purANo pramANe mAhiSmatInA sahasrArjuna tarIke prasiddha che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlakAcArya-2] jamadagni RSinI patnI reNukAneM haraNa kArtavIryano pitA anaMtavIrya karI gayo hato, ethI jamadagninA putra rAme-parazurAme ene mAryo. AdhI kArtavIrye jamadagnino vadha karyo; pariNAme parazurAme sAta vAra pRthvI nakSatrI karI, jenA badalAmAM kArtavIryanA putra subhUme ekavIsa vAra brAhmaNono saMhAra kayoM.' - subhUme ekavIsa vAra brAhmaNono saMhAra ko e vastu purANomAM kyAMya nathI e nodhapAtra che. 1 sUkRzI, pR. 170 kAlakAcArya-1 __turumiNI nagarImA raheto bhadrA nAme brAhmaNInA teo bhAI hatA. temano bhANeja-bhadrAno putra datta e nagaranA rAjAne hAMkIne gAdI pacAvI paDyo hato. eNe ghaNA yajJo karyA hatA. tenI samakSa kAlakAcArye yajJonI nindA karavAthI datte AcAryane keda karyA hatA. AcAryanI bhaviSyavANI anusAra, rAjA pAchaLathI mUMDe hAle maraNa pAmyo hato.' A kAlakAcArye indra samakSa nigodanA jIvo saMbaMdhI vyAkhyAna kayu hovAnI paNa kathA che. A kAlakAcArya gardabhillano nAza karanAra kAlakAcAryathI bhinna tema ja emanA pUrvavartI hobAno muni kalyANavijayajIno mata che. A prathama kAlakAcAryano samaya temaNe vIranirvANa saM. 300 thI 376 (=I. sa. pUrve 226thI 150)no gaNyo che.. 1 AcU , pUrva bhAga, pR. 495-96; Ama, pR. 478-79 2 'prabhAvakacarita,' prastAvanA, pR. 23-24 kAlakAcArya-2 ujjayinInA viSayI rAjA gardabhillano nAza karAvanAra tathA paryuSaNaparvane bhAdaravA suda pAMcamane badale cothanA divase karAvanAra Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] [ kAlakAcArya - 2 tarIke A AcArya jaina itihAsamAM prasiddha che. prathama kAlakAcArya brAhmaNaputra hatA, jyAre A dvitIya kAlakAcArya, ' prabhAvakacarita' anusAra, dhArAvAsanagaranA kSatriya rAjA vIrasiMhanA putra hatA. ' emano jIvanakALa munizrI kalyANavijayajInA mata pramANe, vIranirvANanI pAMcamI zatAbdImA arthAt IsavI sana pUrve 1lI sadInA arasAmA che. ujjayinInA gardabhilla rAjAe kAlakAcAryanI yuvAna bahena sarasvatI je paNa sAdhvI hatI tenuM haraNa karIne ene aMtaHpuramA dAkhala karI hatI. AthI kAlakAcArya pArasakula - IrAnane kinAre jaIne zakone hindukadeza - hinda (juo hindukadeza) upara AkramaNa karavA mATe teDI lAvyA hatA. pahelAM to teo badhA surASTramAM AvyA varasAdano samaya hovAthI tyAM rokAI javuM paDyaM pachI comAsuM pUruM thatAM kAlakAcArye zakone gardabhilla upara AkramaNa karavA mATe preryA. lATanA rAjAo jemanuM gardabhille apamAna kartuM hatuM teo paNa sAdhe bhaLyA; ane badhAe maLI ujjayinIne ghero ghAlyo. A bAjU, garda bhilla rAjA gardabhIvidyAnI sAdhanA karato hato. gardabhInA svarUpamA e vidyA avIne moTo avAja karatI, eTale zatrusainyamAM je koI eno avAja sAMbhaLe te rudhira okato dharatI upara paDato. kAlakAcArye A rahasya jANIne aneka bANAvaLI yoddhAone taiyAra rahebA kahAM ke 'gardabhI potAnuM ma pahoLu karIne zabda kare vyAra pahelAM tamAre te bANavarSAthI pUrI devu.' tebhae tema karyu, eTale gardabhI krodhAyamAna thaI gardabhilla upara viSTamUtra karI, tene lAta mArIne cAlI gaI. abaLa banelA garda bhillano nAza karIne ujjayinI kabaje levAmAM AvI, tathA kAlakAcArye potAnI banane pAchI saMyamamAM sthApita karI. 3 paryuSaNa parvanA tithiparivartana saMbaMdhamAM Agamokta kathAnaka A pramANe cheH bharukacchamAM* balamitra rAjA hato, ane teno bhAI bhAnumitra Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlakAcArya-2] [19 yuvarAja hato. temanI bahena bhAnuzrI nAme hatI, jeno putra balabhAnu hato. kAlakAcArya eka vAra vihAra karatA tyAM AvyA ane temanI dezanA sAMbhaLI balabhAnue dIkSA lIdhI. AthI ruSTa thayelA balamitrabhAnumitre kAlakAcAryane nirvAsita karyA. vaLI bIjI eka prAcIna paraMparA pramANe, balamitra-bhAnumitra kAlakAcAryatA bhANeja hatA. temaNe potAnA purohitanI zikhavaNIthI temane nirvAsita karyA hatA. jyAre trIjA eka mata pramANe, rAjAe AkhA zaheramAM aneSaNA karAvI hatIeTale AcAryane kyAyathI bhikSA maLatI nahotI. AthI temaNe nagara choDI dIdhuM. varSAkALamAM ja AcArya pratiSThAna javA nokaLyA ane tyAMnA saMghane tathA zrAvaka rAjA sAtavAhanane agAuthI potAnA AgamananI khabara ApI. tyAM jaIne AcArye bhAdaravA suda pAMcamane divase paryuSaNa karavAneM kahyu, tyAre rAjAe kahyu, 'te divase to mAre lokarUhi anusAra indramahotsava karavAno hoya che, mATe parva ApaNe chaThane divase karIe.' AcArya bolyA ke 'parva- atikramaNa na thaI zake.' AthI rAjAe cothanuM sUcana kayu ane te AcArye svIkAryu. tyArathI cothanA divase paryuSaNanI ujavaNI zarU thaI... - avinIta ziSyanA parityAgarnu eka kathAnaka paNa kAlakAcAryanA saMbaMdhamAM che. e samaye kAlakAcArya ujjayinImA rahetA hatA. temano koI ziSya bhaNavA icchato nahoto; AthI nArAja thaIne, emanA bahuzruta praziSya sAgarazramaNa suvarNabhUmimAM viharatA hatA tyAM, koIne khabara ApyA sivAya teo cAlyA gayA hatA. sAgarazramaNe kAlakAcAryane oLalyA vinA garvathI vyAkhyAna karavA mAMDyu. pAchaLathI bIjA sAdhuo AvI pahoMcatAM rahatyasphoTana thayu ane kAlakAcArye sAgarazramaNane prajJAparISaha sahana karavA-jJAnano garva nahi karavA vize upadeza ApyA. kAlakAcArya AjIvako pAse aSTAMga mahAnimittano abhyAsa karavA mATe gayA hovAno ullekha saMdhadAsagaginA 'paMcakalpa' Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] [ kAlakAcArya-2 bhASyamA che; eTale bIjA aneka prAcIna jaina AcAryonI jema teo naimittika-jyotiSI hatA. vaLI nimittazAstramA jaina AcAryoM karatAM paNa e kALe AjIvako caDhiyAtA hatA ema A ullekha puravAra kare che. ___kAlakAcArya eka granthakAra paNa hatA eno purAvo maLe che. suprasiddha jaina kathAgrantha 'vasudeva-hiMDI'nA prAraMbhamAM 'prathamAnuyoga'no AdhAra Tokyo che ane 'vasudeva-hiMDI'nI kathAno sArAMza 'prathamAnuyoga' granthamAthI uddhRta thayo hovAnuM sUcana tyAM karavAmAM Avyu che. saMghadAsagaNinA 'paMcakalpa' bhASya pramANe 'prathamAnuyoga'nA kartA Arya kAlaka hatA. bAramA aMga 'dRSTivAda'-aMtargata 'mUla prathamAnuyoga' jeno savistara ullekha 'naMdisUtra 'mAM zrutajJAnanuM svarUpa varNavatAM karelo che te susaMbaddha grantharUpe naSTa thatAM teno punaruddhAra Arya kAlake karyo hoya ema anumAna thAya che. paNa Arya kAlakano punaruddhRta 'prathamAnuyoga' paNa Aje ghaNA saikA thayAM nAza pAmI gayelo che. kAlakAcArya vizenA prAsaMgika ullekho paNa Agama sAhityamAM aneka sthaLe che. ___Agamottara sAhityamAM paNa kAlakAcAryanI kathA e sAhityaracanA mATe eka khUba ja lokapriya viSaya rahyo che. saMskRta, prAkRta tema ja jUnI gujarAtImAM-gadyamAM tema ja padyamAM moTI saMkhyAmAM judA judA jJAta tema ja ajJAta lekhakone haste kAlakAcAryanI kathAo racAI che ane 'kalpasUtra' tema ja 'uttarAdhyayana' jevA AgamasAhityanA pavitra granthonI jema 'kAlakAcArya kathA'nI paNa sacitra hastaprato maLe che." 'prajJApanA sUtra'nA kartA Arya zyAmane keTalAka vidvAno kAlakAcAryathI abhinna gaNe che." . uparyukta be kAlakAcArya.. uparAMta e ja nAmanA - trIjA eka Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlaNadvIpa ] [41 AcArya paNa thayA hovAnuM anumAna jaina zAstro ane sthavirovalIo uparathI keTalAka vidvAno kare che.12 1 praca, 4-*lo. 3-5. 2 praca (anuvAda), prastAvanA pR. 23-24 '3 nicU, bhAga 3, pR. 571-72 4 nighUnI TAipa karelI pratamA ahIM bharukacchane badale ujjayinI che, paNa anya mULa granthomAM bharukaccha che. eTale nicUnA pAThamAM kaIka bhraSTatA hovArnu anumAna thAya che. 5 nicU , bhAga 3, pR. 633 6 ucU , pR. 83-84; uzA, pR. 127 (ni. gA. 120); une, pR. 50 7 praca (anuvAda ), pR. 23 8 'vasudeva-hiMDI' ( anuvAda ) pR. 36 9 vyama ( uhe. 10), pR. 94; ghRkaze, bhAga 5, pR. 1458 tathA 1480; vRkama, bhAga 1, pR. 73-74; kasu, pR. 524-25; kadI, pR. 113-15; kaki, pR. 153, 176-79; kadI, pR. 3-5; kasaMvi, pR. 118-19; zrApara, pR 7, ityAdi. 10 kAlakAcArya vizenI jUnI kathAo mATe juo sArAbhAI navAbaprakAzita 'zrIkAlaka-kathAsaMgraha.' emAM nathI saMgharAI evI soLamA saikAnI gujarAtI gadyamAM lakhAyelI kathA mATe juo 'prasthAna,' phAgaNa-caitra, saM. 1988 mAM mAro lekha 'kAlakAcAryakathA.' kAlakakathAnI hAthapratomAM maLatAM citronA abhyAsa mATe juo naoNrmana brAunakRta 'sTorI oNpha kAlaka. 11 juo zyAma Arya. 12 praca ( anuvAda ), prastAvanA, pR. 23; 'kAlakakathAsaMgraha,' prastAvanA, pR. 52-53. kAlaNadvIpa _ juo kAnanadvIpa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ kAlanagara kAlanagara AnaMdapuranuM bIjaM nAma. tyAM dhruvasena rAjAno putramaraNano zoka zamAvavA mATe 'kalpasUtra'nI vAcanA thaI hatI.' juo Anandapura 1 dhruvasenanRpasya putramaraNAtasya samAdhimAdhAtumAnandapure, saMprati kAlanagaramahAsthAnAkhyayA rUDhe sabhAsamakSamayaM grantho vAcayitumArabdha iti / kasaMvi, pR. 118-19. A ullekhane zabdazaH svIkArIe to kasaMvinA kartA jinaprabhasUrinA samayamAM (14 mo seko) AnaMdapura 'kAlanagara' tarIke jANItuM hatuM. A ullekha vicAraNIya eTalA mATe che ke jaina ke anya sAhityamA upalabdha thatAM AnaMdapuranA aneka nAmomAM A nAma nathI. kAlavezika ___ mathurAnA jitazatru rAjAnA kAlA nAme vezyAthI thayelA putra. dIkSA lIdhA pachI vihAra karatA teo mudgazailapura jyAMnA hatazatru rAjA sAthe temanI bahena paraNAvI hatI tyAM gayA hatA. tyAM pratimA-kAyotsarga dhyAnamA rahelA hatA tyAre eka ziyAlaNIe temane phAGI khAdhA hatA. ___bhagavatI sUtra' ( zataka 1, udde0 9)mAM pArthApatya kAlAzyaveziputra aNagArano vRttAnta Ave che te AthI bhinna che ke kema e kahevU muzkela che. 1 A jaina pAribhASika zabda che, ane mUrtivAcaka sarvasAdhAraNa 'pratimA' zabdathI bhinna che. 2 uzA, pR. 121; une, pR. 47. juo koGkaNa kuJjarAvarta kuMjarAvarta ane rathAvarta e be parvata pAse pAse AvelA hatA. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuNAla juo rathAvartagiri kuDaGgezvara ujjayinImAM avaMtisukumAlanA deho sarganA sthAna upara tenA putre baMdhAvelu mandira. juo avantisukumAla kuNAla samrATa azokano putra. azoke tene ujjayinI kumArabhuktimA Apyu hatuM. te ATha varSano thayo tyAre azoke tenA upara eka patra pAThanyo ane temAM lakhyu ke-'adhIyatAM kumAraH' (kumAra vidyAbhyAsa kare). paNa kuNAlanI apara mAtAe e upara anusvAra mUkIne 'aMdhIyatAM kumAraH' (kumArane aMdha banAvavAmAM Ave) ema karI dIdhuM. kuNAle to pitAnI AjJA zirodhArya gaNIne tapAvelI saLothI AMkho AMjI ane aMdha banyo. A vAta jANIne rAjAe ujjayinI anya kumArane ApI, ane kuNAlane bIjAM gAmaDAM ApyAM. kuNAla saMgItavidyAmAM nipuNa hato. eka vAra azoka pAse AvIne paDadA pAchaLathI gAna karIne teNe azokane prasanna karyo. azoke pUchayuM, 'tane zuM ApuM?' tyAre kuNAla bolyoH caMdaguttapaputto ya biMdusArassa nttuo| asogasiriNo putto aMdho jAyai kAgiNiM // (caMdraguptano prapautra, bindusArano pautra ane azokazrIno aMdha putra kAkiNI mAge chai.) azoke putrane oLakhyo ane AliMgana karyu. amAtyoMe kA ke 'rAjaputronI bAbatamA kAkiNIno artha rAjya thAya che." pachI kuNAlanA putra saMpratine rAjya ApavAmAM Avyu. A vRttAMtamAMnI badhI vyaktio aitihAsika che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] juo saMprati 1 juo kAkiNI. *lakSaNAthI ja AvI zake. 6 [ kuNAla kAkiNI' mAM rAjyanI artha to kevaLa 2 bukabhA, gA, 292-94 bukama, bhAga 1, pR. 88-89; bRkakSe, bhAga 3, pR. 917; anuhA, pR. 10-11 kaki, pR 164-65, ityAdi. kuNDalameNTa kuMDala meMTha nAme vyaMtaranI yAtrAmAM bharukacchanI AsapAsanA ghaNA loko saMkhaDi - ujANI karatA hatA. 1 1 koMDala meMDha pabhAse0 brukabhA, gA. 3150 tathA kuNDalameNThanAmno vanamantarasya yAtrAyAM bharakacchaparisaravartI bhUyAn lokaH saMkhaDiM karoti / bRkakSe, bhAga 3, pR. 883-84. vaLI juo tyAM ja ThippaNamAM ApelaM cUrNi ane vizeSacUrNinuM avataraNa - " ahavA koMDalamiMDhe koMDalameMDho vANamaMtarI / devadroNI bharuyacchAharaNIe tattha yAtrAe bahujaNo saMkhaDi karei / ... ' iti cUrNoM vizeSacUNa ca / kutrikApaNa kutrika eTale traNe bhuvananI tamAma vastuo jemAM maLe evo ApaNa eTale dukAna te kutrikApaNa.' kutrikApaNamAM vastunuM mUlya kharIdanAranA sAmAjika darajjA pramANe levAmAM AvatuM. je mANasa dIkSA levAno hoya te potAnAM jarUrI upakaraNa, pote sAmAnya mANasa hoya to pAMca rUpiyAne kImate kharIdI zakato, jo ibhya ( lakSAdhipati ) athavA sArthavAha hoya to teNe eka hajAra ApavA paDatA, ane jo te. sajA hoya to teNe eka lAkha ApavA paDatA. rAjagRhamAM zreNikanA rAjyakALamAM dhanika zreSThIputra zAlibhadre dIkSA letI vakhate potAnuM rajoharaNa ane pAtra kutrikApaNamAMthI dareka mATe eka lAkha ApIne kharIyAM hRtAM mahAvIrasvAmInA jamAI kSatriyakumAra jamAlie dokSA 3 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutrikApaNa ] [45 lIdhI tyAre tema ja rAjA zreNikanA putra medhakumAre dIkSA lodhI tyAre paNa eTalI ja kImate pAtra. ane rajoharaNa kutrikApaNamAthI kharIdavAmAM AvyAM hatAM. rAjA caMDapradyota vyAre avantijanapada upara rAjya karato hato tyAre ujjayinImAM AvA nava kutrikApaNa hatA; tathA rAjagRhamAM zreNikanA rAjyakALamAM paNa kutrikAyaNa hato. vaLI kutrikApaNa sAthe keTalIka lokavArtAo paNa joDAI che, jemAM kutrikApaNamAM bhUta paNa maLatA ema kaDaM che.' A prakAranI lokaprasiddha vArtAo kutrikApaNanA vRttAnta sAthe vaNAI gaI che e vastu ja batAve che ke kutrikApaNa dhyAre kevaLa bhUtakALanI vastu banI gayo hato tyAre paNa lokamAnase enI smRti kevI rIte saMgharI rAkhI hatI. kutrikApaNa jema tribhuvananI sarva vastuono bhaMDAra hato tema icchita vastu saMpAdita karavAnI labdhivALA athavA sakala guNanA bhaMDAra sAdhune 'kuttiyAvaNabhUA ('kutrikApaNa jevA') kahyA che. [noMdhaH-kutrikApaNa vizenA AgamatAhityanA keTalAka prAsaMgika ullekho mATe juo abhidhAnarAjendra,' prantha 3. vaLI sAtamI akhila bhArata prAcyavidyA pariSadanA ahevAlamAM: mAro lekha 'e noTa Ana dhI kutrikApaNa' tathA 'itihAsanI keDI' mAM granthastha , thayelo lekha * kutrikApaNa arthAt prAcIna bhAratanA janarala sTorsa' jovo.] 1bakabhA, gA. 4214 tathA te uparathI kSemakItinI vRttiH bhasUa, zataka 1, udde. 33. 2 akabhA, gA. 4215 tathA 4220-22; bRkase, bhAga 4, pR. 1144-46. 3 eja 4 bhasU, zataka :, udde. 33 5 jJAdha, pR. 53 6 bRkamA, gA. 4220; bRkaze, pR. 1145-46 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ kutrikApaNa 7 juo ujjayinI 8 te Na kAle NaM se NaM samaye NaM pAsAvanicajjA therA bhagavaMto kuttiyAvaNabhUA, vahussuyA, bahuparivArA paMcarhi aNagArasaehiM saddhi saMparibuDhA...bhapU, zataka 2, udde. 5. juo emAMnA aghorekhita zabda uparanI abhayadevasUrinI vRtti-xx 'kuttiAvaNabhUpatti kutrika svarga-martya- pAtAlalakSaNaM bhUmitrayaM, tassaMbhavaM vastu aghi kutrikam , satsaMpAdaka ApaNo haH kutrikApaNa:-tadbhUtAH / samIhitArthasaMpAdanalabdhiyuktatvena sakalaguNopetatvena vA tadupamA / kumArapAla gujarAtano prasiddha caulukyavaMzIya rAjA (saM. 1199-1229 I. sa. 1143-1173 ). jainadharma pratyenuM enuM valaNa jANItuM che, kumArapAlanAM bahena ane banevI ekavAra dhUta ramatAM hatAM temAM banevIe 'mUMDiyAne mAra' ema kahone jaina sAdhunI mazkarI karI hatI emAthI ghora veranAM bIja vavAyAM hatA.' 1 zrApara, pR. 135. kumbhakArakaTa caMpAnagarInA (keTalAkanA mata mujaba, zrAvastInA) skandaka rAjAe pokhAnI bahena puraMdarayazA kuMbhakArakaTamA rAjA daMDakI sAthe paraNAvI hatI. keTalAka samaya pachI skandake dIkSA lIdhI ane vihAra karatA te kuMbhakArakaTa naI pahoMnyo, jyAM daMDakInA AdezathI eno vadha karavAmAM Avyo. skandaka marIne agnikumAra deva thayo ane teNe AkhaM ye nagara bALIne bhasma karI nAkhyu. Ama kuMbhakArakaTa nagarane sthAne araNya banyu ane daMDakanA nAma uparathI daMDakAraNya tarIke oLakhAyuM.' dakSiNa gujarAtamA DAMgathI zarU thatA ane godAvarI nadInI AsapAsa mudhI vistarelA araNyame daMDakAraNya gaNavAmAM Ave che. vaLI kuMbhakArakaTane aMte Avato 'kaTa' padAnta modhapAtra che. jo ke jaina saMskRtamA e prayojAya che ane prAkRsamAM enuM kaI eSu rUpa apAya Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumbhakAraprakSepa ] [ che, chatAM mULe te saMskRta 'kRta'mAMthI vyutpanna thayela che. prAcIna ane madhyakAlIna bhAratamAM saMkhyAbaMdha nagaronAM nAmane aMte 'kaTa' padAnta maLe che, jemake kophkaTa, bhogakaTa, vaMzakaTa, keNAkaTaka, ityAdi. paMcAsaranA jayazikharI upara AkramaNa karanAra bhuvaGa kalyANakaTakano rAjA hato e jANItuM che. orisAnA pATanagara ' kaTaka 'nuM nAma AdhI rote mULa koI AkhA nAmano saMkSepa haze jema 'aNahilavADa pATaNa'no saMkSepa 'pATaNa' che tema. jAvA vagere bhAratanI prAcIna vasAhatomA 'jogyakarta' 'jakarta' varore nagaromAM nAmone aMte 'karta' padAnta che, e saMskRta 'kRta'mAMthI che, jemAMthI uparyukta 'kaTa' paNa vyuptanna thayelo che. gujarAtanAM 'ka' 'kaDI' vagaire sthaLanAmonI vyuptatti A rIte kRtakam 7 7kaTakam7kaDauM kaDuM tathA kRtikA kaDiA 7 kar3I ema sAdhI zakAya. saMskRtamA 'kaTaka 'no eka artha 'sainyanI chAvaNI' evo thAya che, e A sAthai sarakhAcI zakAya. jo ke tyAM paNa e zabda prAkRtamAMthI saMskRtamA levAmAM Avyo hoya e ja saMbhavita che. juo daNDakAraNya 1 bRkabhA, gA. 3274; uc, pR. 73; une, pR. 36; uzA, pR. 114- 16; ni, pR. 1113. 2 kadI, 118 3 uzA, pR. 85 4 'gujarAtanA jaitihAsika lekho,' bhAga 1 naM. 54, 60, 88 5 ' taMtropAkhyAna, ' pR. 12; 'paMcataMtra' (anuvAda), upodaghAta, pR. 39. 6 caTarajI, 'inDo-Aryana aeNnDa hindI, ' pR. 69. kumbhakAraprakSepa vItabhaya nagaranuM bIjuM nAma. e sinavallImA AvelaM hatuM. sindhusauvIrano udAyana rAjA je sAdhu banI gayo hato teNe ahA~ eka Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] [ kumbhakAraprakSepa kuMbhakAranA gharamAM nivAsa ko hato. rAjAnA bhANeja kezIe ene jhera ApI * mArI nAkhyo hato, AthI devoe jhaMjhAvAta pedA karI AkhA nagarano nAza karI nAlyo. emAthI eka mAtra kuMbhakAra- ghara ja bacyuM. tyArathI e sthaLa kuMbhakAraprakSepa (prA. kumbhayArapakkheva) tarIke prasiddha thayu. ''jAtaka' (naM. 463 )mAM retInA tophAnathI kuMbhavatI nagarIno nAza thayAno ullekha che te uparyuka kathAnaka sAthe sarakhAvI zakAya, juo udAyana, vItabhaya nagara ane sinavallI 1 AcU, uttara bhAga pR. 37 kuvalayamAlA kathA - dAkSiNyAMka udyotanasUrie zaka saM. 699 ( I. sa. 777)nA challA divase jAbAlipura (jAlora)mAM racelI vistRta prAkRta dharmakathA. bhAratanA bIjA pradezonA vAsIonI jema lATavAsIo ane gurjaronI bhASAnI lAkSaNikatA paNa emAM sUcanarUpe varNavelI che, je khAsa to enI prAcInatAne kAraNe noMdhapAtra che.' _____ abhayadevasUrie 'kuvalayamAlA kathA'nA mahendrasiMha nAme eka pAtrano ' sthAnAMgasUtra 'vRttimA nirdeza karyo che. 2 1 juo 'vasanta rajata mahotsava smAraka grantha ' mAM AcArya jinavijayajIno lekha, 'kuvalayamAlA; AThamA saikAnI eka janakathA.' 2 zoMDIro yaH zauryavatA zUra eva raNakaraNena vazIkRtaH putratayA pratipadyate yathA kuvalayamAlAkathAyAM mahendrasiMhAbhidhAno rAjasutaH zrUyate, sthAsUbha, pR. 516. kuzAvarta jaina sAdhuoe vihAra karavA yogya sADIpacIza dezo-AryakSetra -paikIno eka deza, je- pATanagara zauripura ituM.1 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSNa bAsudeva ] [ 49 na 'vasudeva - hiMDI' nA kathana pramANe Anarta, kuzAvarta, surASTra ane zukrarASTra e cAra janapado pazcima samudrane kinAre AvelA hatA, ane e janapadonI pradhAna nagarI dvAravatI hatI. have, prAcInatara zauripura yamunA nadInA kinAre hatuM ane zauri rAjAe potAnA nAnA bhAI subIrane te sopIne pazcimamAM kuzAvartamAM jaIne zauripura nAme nagara vasAyuM hatuM ane yAdavo paNa jarAsaMdhanA bhayathI pazcimamAM dvAravatImAM jaIne vasyA hatA. A uparathI anumAna thaI zake ke kuzAvarta tema ja zauripura be hatAM - eka uttaramAM ane bIjuM pazcimamAM. sthaLAntara karyA pachI navAM sthAnone jUnAM nAmo ApavAnuM jAtionuM valaNa jANItuM che. 3 1 bRkabhA tathA bRkakSe, bhAga 3, pR. 912 - 14 sUkRzI, pR. 123. 2 ' vasudeva - hiMDI' (mUla), pR. 77, anuvAda, pR. 92. 3 juo zauripura. kRSNa vAsudeva jaina purANakathA pramANe, nava vAsudevo paikInA challA - navamA vAsudeva, yAdavonA netA; bAvIsamA tIrthaMkara neminAthanA kAkAnA dIkarA bhAI. emane mATe devoe pazcima samudrane kinAre dvAravatI nagarI basAvI hatI. kRSNa vAsudevano prativAsudeva jarAsaMdha hato. pradyumna, sAMca, bhAnu, sAraNa, jAli, mayAli, uvayAli, puruSasena, vIrasena Adi kRSNanA putro hatA. zrI kRSNanuM saMpUrNa caritra AgamasAhityAnA eke granthamAM nathI. 'triSaSTizalA kApuruSacaritra' jevA granthanA neminAthacaritra 'mAMthI tathA anya neminAthacaritromAMthI temaja digaMbara paraMparAnA paNa e prakAranA granthomAMthI jaina paraMparA anusAranuM emanuM caritra saMkalita thaI 7 6 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] [ kRSNa vAsudeva zake ema che. Agama sAhityamAM to kRSNa vizenAM saMkhyAbaMdha prAsaMgika kathAnako ane prasaMgopAtta ullekha mAtra prApta thAya che. ' 1 jhAdha, adhya. 16; AcU, uttara bhAga, pR. 16-18; Ama, pR. 356-59; aMda. varga 1-5; vRda, pR. 41-42; caM, gA. 111; masa, gA. 377; uzA, pR. 118; kaki, pR. 7, 34-35, 137-42; kI, pU, 29, 120-23 kakau, pR. 8, 33, 163-70 kasu, pR. 37, 70-71, 399 - 424; vatra. pU. 34-35; pAya, pR. 679 ityAdi. kRSNanA keTalAka saMbaMdhIonAM caritra mATe juo aMda. kezI sindhu- sauvIranA rAjA udAyanano bhANeja. udAyane mahAvIra pAse dIkSA lodhI vyAre potAnA putra abhIci pratyenI zreyabuddhithI tene gAdI nahi ApatA kezIne ApI hatI; paNa pAchaLathI kezIe udAyanane jhera ApIne mArI nAkhyo hato. ' juo abhIci ane udAyana 1 bhalU zataka 13, udde. 6; une, pR. 252-55; kasu, 1. 587; AcU, uttara bhAga, pR. 36-37, kokAsa eka niSNAta yAMtrika. sopArakanA eka rathakAranI dAsImAM brAhmaNathI utpanna thayelo te putra hato. rathakAranI badhI vidyA teNe zIkhI lodhI hatI. eka vAra sopArakamAM duSkALa paDatAM te ujjayinI Ayo. evakhate pATaliputrano rAjA je kAkavarNa nAmathI oLakhAto hato, teNe ujjayinI kabaje karI hatI. rAjAne potAnA AgamananI jANa karAvA mATe kokAyaMtrakapoto taiyAra karAvIne temanI dvArA rAjamahelamAMthI gaMdhazAli arthAt UMcI jAtanI DAMgara meLavI. rAjAe kokAsane bolAgyo tathA tene vRtti bAMdhI ApIne yAMtrika garuDa taiyAra karAvyA. kokAsa bar3e haMkArAtA e garuDa upara besIne rAjA devInI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kokkAsa ] [ 51 sAthai AkAzamAM pharato. pachI badhA rAjAone paNa teNe A rIte potAno prabhAva batAvIne vaza karI lodhA. have, eka bAra rAjAnI bIjI eka irSyAlu rANIe yaMtrane pA lAvA mATenI khIlI kADhI nAkhI. garuDa AkAzamAM UDyA pachI A vAtanI rAjAne khabara paDI. kaliMgadezamAM RSiprANita taLAva AgaLa jorathI UDatAM garuDanI pAMkha bhAMgI gaI, ane sau nIce paDayAM. garuDanI pAMkha sAMdhavA mATe sAmagrI meLavAvA mATe kokkAsa nIkaLyo ane eka rathakA pAIne teNe enAM upakaraNo mAgyAM rathakAra upakaraNa levA gayo, eTalAmAM to kokkA se tenA rathanuM cakra taiyAra karI Ayu. A nipuNatA uparathI rathakAre anumAna karyu ke Aja kokAsa hovo joIe. teNe jaIne potAnA rAjAne khabara ApI. rAjAe kokkAsane tathA kAkavarNa rAjA ane tenI devIne pakaDyAM. pachI kaliMganA rAjAe kokkAsa pAse potAne mATe ane potAnA putra mATe prAsAda taiyAra karAvyo. A pacho kokAse kAkavarNanA putrane patra lakhyo ke 'huM kaliMganA rAjAne mAruM eTale tuM mane ane tArAM mAtApitAne choDAva. ' A mATeno niyata divasa paNa teNe patrabhAM lakhyo. e divase kaliMgano rAjA putra sahita prAsAdamA pravezyo, eTale kokAse yaMtranI kholI dabAvatAM putrasahita rAjA maraNa pAmyo. kAkavarNanA putre nagara kabaje karyu tathA mAtApitAne ane kokkAsane choDAvyAM.' kokkAsanuM kathAnaka Agametara sAhityamAM sauthI prAcIna svarUpe vasudeva- hiMDI 'mAM che. bAlyAvasthAmAM te khAMDaNiyA pAse besato ane DAMgaranI kusakI ('kukkuse' ) khAto, tethI enuM nAma kokkAsa paDyu, 6 ema vasudeva - hiMDI" nodhe che. jo ke uparyukta kathAnaka sAthe tulanA karatAM enA prasaMgaumAM kaMIka phera mAlUma paDe che. 'Avazyaka cUrNi 'vALA kathAnakamAM yAMtrika garuDa kaliMga dezamAM RSiprANita taLAba AgaLa Utare che, jyAre 'vasudeva - hiMDI' mAM kokkA se banAvelA vAyuyAnane " Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52) [ kokAsa tosali nagara AgaLa UtaravAnI pharaja paDe che. A tosali nagara paNa kaliMgamAM AveluM hatu e ahIM noMdhaq joIe jemAM lokavArtAjanya kalpanAnA aMzo moTA pramANamAM bhaLelA che evA A vikhyAta zilpInA kathAnakamAMthI kaliMganA rAjya ane magadhanA sAmrAjya vaccenA prAcInakALathI cAlyA AvatA vairanuM sUcana thAya che, jene azokanA kaliMgavijayamAMthI tathA kaliMgacakravartI jaina samrAT khAravelanA udayagiri uparanI hAthIguMphAnA lekhamAMthI paNa anumodana maLe che. 1 AcU, pUrva bhAga, pR. 540-41; Ama, pR. 512-13. vaLI mAtra sUcanarUpe kokAsanA nirdeza mATe juo vyama, ude0 5. prAcIna bhAratIya sAhityamAM aneka sthaLe jaDatA vAyuyAnaviSayaka ullekhonA abhyAsa mATe juo itihAsanI keDI'mAM pranthastha thayelo mAro lekha 'prAcIna bhAratamAM vimAna.' 2. 'vasudeva-hiMDI' (mUla), pR. 61-64; anuvAda, pR. 74-077 koNa . gujarAtanI dakSiNa sarahadane aDIne Avelo koMkaNano pradeza. sAdhue vihAra karavA yogya 25 // AryadezomAM koMkaNano samAveza thato nathI ane koMkaNakane eka anArya jAti tarIke gaNAvelI che, chatAM AgamasAhityamAM koMkaNa vizenA saMkhyAbaMdha prakIrNa ullekho maLe che, je sUcave che ke samaya jatAM e pradezamAM jaina dharmano ThIka pracAra thayo hato ane tyAM jaina sAdhuo vAraMvAra vicaratA hatA. 'koMkaNa' e pradeza nAma ' koMkaNaka' e jAtinAma uparathI paDyu jaNAya che (juoM koGkaNaka). ___koMkaNavAsIo puSpa ane phaLano pracura pramANamA upabhoga karatA hatA. uttarApatha ane bAlhikanA loko jema sakta khAya che tema koMkaNavAsIo 'pejjA' (saM. peyA) arthAt cokhAnI rAba le che. syAM bhojananA prAraMbhamAM ja A rAba apAya che. atyAre paNa koMkaNamAM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kokaNa ] cokhA mukhya khorAka che e vastu ApaNe dhyAnamA rAkhavI joIe. koMkaNAdi dezomAM giriyajJa nAmano utsava dararoja saMdhyAkALe thAya che." tyA pANIne 'vicca' kahe vAmAM Ave che. saMkhyAvaMdha arvAcIna bhAratIya bhASA onA 'picakArI,' 'pica(ka)dAnI' jevA zabdomAMnA 'pica' aMgarnu saMtoSakAraka nirvacana saMskRtadvArA thatuM nathI, eno saMbaMdha A 'picca' sAthe haze. saMbhava che ke ravAnukArI lAgato e zabda mULe koI Aryetara bhASAmAMthI hoya. ___koMkaNadezodbhava puruSo sahya parvata uparathI goLa, ghI, dhauM, tela, vagere mAla utAre che ane tyAM caDhAve che. koMkaNadezamAM bhAre varasAdane kAraNe jaina sAdhune chatrI rAkhabAnI paNa anujJA ApavAmAM AvelI che. koMkaNanI nadIomAM tINA paththaro hovAne kAraNe emAM cAlavU kaSTadAyaka che. koMkaNane eka sthaLe ' asaMdInadvIpa' arthAt samudrano bharatIthI pariplAvita na thaI jAya evo pradeza kahevAmAM Avyo che." 'koMkaNArya' athavA 'koMkaNakakSAnta '-kokaNavAsI sAdhunuM dRSTAnta aneka sthaLe Ave che. dIkSA lodhA pachI potAnA putrAdi mATe teo cintA karatA hatA, emane AcArye samajAvyA hatA." eka koMkaNavAsInI patnI maraNa pAmI hatI, parantu ene eka putra hovAthI pharI vAra lagna mATe kanyA maLatI nahotI; AthI teNe potAnA putrane kapaTa karI bANathI vIdhIne mArI nAkhyo hato, evI paNa eka kathA che. eka koMkaNavAsI zrAvakanA Adarza satyabhASaNa dRSTAnta Avazyaka cUrNi'mAM che, jemAM teNe potAnA pitAnI sAme ja sAkSI pUrI hatI. 1 juo koGkaNaka. . 2 bRkakSe, bhAga 2, pR. 384. vaLI juo tyAM - TippaNamAM cUrNi ane vizeSacUNimAMthI ApeThe avataraNa, 3 AzI, pR. 5; davaicU , pR. 316 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] 4 nicU, bhAga 1, pR 46. 5 vRkabhA, gA. 2855; bRkakSe, bhAga 3, pR. 807 cUrNi bhane vizeSacUrNinuM avataraNa paNa tyAM ApeluM che. 6 sthAsUa, pR 490; pAya, pR. 50. 7 Ahe, pR. 55; Ama, pR. 512. 8 AzI, pR. 371. 9 nicU, pR. 827, 10 tattha jo AsAsadIvo so duvidho-saMdINo asaMdINo ya, tattha saMdINo NAma jo jaleNa chAdejjati, so Na jIvitatthasaMtANAya, jo puNa so vicchiNNattaNeNa usitattaNeNa ya jaleNa Na chAdejjati so jIvitatthINaM trANAya, asaMdINo dIvo jahA koMkaNadIvo, ucU, pR. 114-15. [ kokaNa 11 AcU, uttara bhAga, pR. 77 pAya, pR. 56; kasu, pR. 9 kaki, pR. 5; koMkaNAryanA mAtra sUcanarUpa nirdeza mATe juo jIkacU, pR. 10, 14, 15 tathA jIkacUvyA, pR. 43. 12 AcU, uttara bhAga, pR. 282-83, Ama, pR. 136 bRkama, bhAga 1, pR. 55. koGkaNaka eka anArya jAti' ' kuMkaNA' nAmathI oLakhAtI AdivAsI prajA sUrata, thANA, pazcima khAnadeza, vagere jillAomAM vase che tene ja a ' kokaNaka' gaNavI joIe. 'koMkaNa' e pradezanAma A jAti nAma uparathI paDyuM haro. 1 pravyA, pR. 14. asU, pR. 54. koTipatAkA karoDapatio mahotsavaprasaMge potAnA makAna upara samRddhisUcaka koTipatAkA caDhAvatA. ' 1 AcU, pUrva bhAga, pU. 477-48; Ama, pU. 452. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koraNTaka udyAna ]. koTayAcArya jinabhadragaNikRta 'vizeSAvazyaka bhASya 'nA vivaraNakAra. emane ' AcArAMga, ' ' sutrakRtAMga' Adi upara vRttio lakhanAra zIlAcAryathI abhinna gaNavAmAM Ave che. juo zIlAcArya koraNTaka udyAna bharukacchanuM eka udyAna. vosamA tIrthaMkara munisuvratasvAmI tyAM ghaNI vAra samosaryA' hatA. koraMTaka Adi udyAnomAM jaIne devatAnI samakSa AlocanA karI prAyazcitta levAnuM vidhAna che. vAdI devasUrikRta ' syAdvAdaratnAkara' nA maMgalAcaraNa uparathI jaNAya che ke A udyAna bharukacchanA. IzAna khUNe AveluM hatuM. [ 65 koraMTa athavA koraMTaka eka vanaspativizeSa che ane prAkRta sAhityamA enA ullekha che (juo 'pAia sada mahaNNavo' ). hemacandranA 'nighaMTuzeSa 'mAM gulmakAMDamAM naraharikRta ' rAjanighaMTu ' mAM temaja anya nighaMTuomAM teno 'kuraMTaka' tarIke ullekha che. A ' koraMTaka ' ke 'kuraMTaka ' ne gujarAtImAM 'kAMTAseriyo' kahe che. enI judI judI cAra jAto che. 'nighaMTu Adarza 'nA kartA zrI. bApAlAla ga. vaidya e vize tA. 14-12-50 nA patramAM mane lakhe che " Apa koraMTaka nAme udyAnanI vAta karo ch| e mAre mATe navI mAhitI che, parantu Avo udyAna hoya to navAI jevuM na kahevAya. A chor3a ane temAM ye enI cAre jAto udyAnamAM hoya to enuM dRzya kharekhara ramaNIya lAge tevuM che ja parantu A choDa che. bahu sAruM poSaNa maLe to gulmanI koTimAM Ave parantu vRkSa to A nathI ja-saghana chAyAdAra vRkSa to nathI ja. parantu bharUcanA IzAna khUNAmAM koraMTaka nAme udyAna hato e mAhitI mane khUba ja gamI che. uthAnamAM bIjAM vRkSo to hoya ja, parantu A " Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] [ koraNTaka udyAna kamanIya choDoe koI rasika kavi ke bIjAnI dRSTi kheMcI lAge che ane eTale ja A nAma udyAnane ApyuM lAge che." 1 tIrthaMkaranA mahAmaMgala Agamana mATe prayojAtuM kriyApada 'samosara' : ane nAma 'samosaraNa' che. e jaina pAribhASika zabda che. enI vyutpatti saMskRta sam + a + sR uparathI che. 2 vyama, vibhAga 3, pR. 137. 3 ' nighaMTu Adarza,' uttarArdha, pR. 219-24. kosuMbAraNya eka araNya, jyAM jarAkumAranuM bANa vAgavAthI kRSNa vAsudeva maraNa pAmyA hatA. dvaipAyana nAme parivAjaka je sAMba Adi surAmata yAdavakumArone hAthe maraNa pAmI agnikumAra deva thayo hato teNe dvArakAnuM dahana karyA pachI balarAma ane kRSNa surASTra deza choDIne pAMDavo pAse dakSiNamathurA tarapha jatA hatA. dvArakAthI pUrva tarapha nIkaLI teo hastikalpa nagaramA AvyA, tyAMnA rAjA acchadaMtane harAvI dakSiNa tarapha jatAM teo kosuMbAraNya (prA. kosuMbAranna ) nAme araNyamAM AdhyA tyAM kRSNane tarasa lAgatAM baladeva pANI levA gayA. e samaye kRSNanA moTA bhAI jarAkumAra, jeo emane hAthe kRSNanuM maraNa thaze evI bhaviSyavANI neminAthe bhAkhI hovAne kAraNe dvArakAno tyAga karIne araNyamAM jaIne rhy| hatA te zikArIrUpe AlyA ane DhoMcaNa upara eka paga rAkhIne sUtelA vAsudevane mRga dhArI temanA paga upara marmasthAne bANa mArI temanA mRtyanuM kAraNa banyA. ' * hastikalpa e bhAvanagara pAsenuM hAthaba hovA saMbhava che. kosuMbAraNya e uparyukta varNana pramANe, surASTramAMthI dakSiNa tarapha jatAM Ave che, ane dakSiNa gujarAtarmA AvelA kosaMbA AsapAsano vistAra je Aje paNa gujarAtano samRddha araNyapradeza che te ja e hoI zake. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaumudikA ] [57 bharukacchathI dakSiNApatha javAnA mArgamAM -- bhallIgRha' nAmathI oLakhAtuM eka mandira hatuM ane emAM bhallI-bANathI vadhAyelA pagavALI kRSNa vAsudevanI mUrti hatI, ema -- nizIthacUrNi' noMdhe che, tethI A vidhAnane sabaLa anumodana maLe che... ___vaLI Arya mahAgiri ane Arya suhastI eka vAra vihAra karatA * kosaMbAhAra 'mAM AvyA hatA, ema saMprati rAjAnA pUrvajanmanA varNanaprasaMgamAM nizIthacUrNa' ( bhAga 2, pR. 437) noMdhe che. paNa ahIM 'kosaMbAhAra' e 'kosaMbI AhAra'-'kauzAMbI AhAra'no apabhraSTa pATha che, ane uparyukta gujarAtanA kosaMbA sAthe ene saMbaMdha nathI, ema 'bRhatkalpasUtra' (kSemakIrtinI vRtti, bhAga 3, pR. 917-21), 'pariziSTaparva' (sarga 11) Adi granthomAMnA varNananI. enI sAthe tulanA karatAM jaNAya che. 1 une, pR. 40-41; vabU, pR. 67-69, vaLI juo aMda, pR. 15-16; sthAsUa, pR. 433. aMdamAM A sthAnanuM nAma 'kosaMbavaNakANaNa' (= kosAMvavanakAnana ) ane sthAsUamAM 'kozAMbakAnana' ApyuM che. 2 juo hasti lpa, 3 juo bhallIgRha. - 4 annayA te vi viharaMtA kosaMbAhAraM gatA / nicU , bhAga 2, pR. 437. kaumudikA ____ kRSNa vAsudevanI eka bherI (prA. komuiA). sAmudAyika utsavonI ghoSaNA karavAnA prasaMge vagADavAnuM e utsavavAdya hatuM.' purANomAM caturbhuja viSNunA Ayudho paikI eka kaumodakI gadA che, e ahIM nodhaq joIe. 1 jJAdha, pR. 100-1.1; jJAdhaa, pR. 101. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] kSemakIrti vRddha tapAgacchanA sthApaka vijayacaMdrasUrinA traNa ziSyo- vajrasena, padmacandra ane kSemakIrtti nAme AcAryo hatA. e paikI kSemakIrttie 'bRhat kalpasUtra' uparanI vRtti je pUrvakAlIna AcArya malayagirie adhUrI mUkI hatI te' saM. 1332 ( I. sa. 1276 ) nA varSamA pUrNa karI. e vRttino prathamAdarza nayaprabha Adi sAdhuoe lakhyo hato. 1 juo malayagiri. 2 brukajhe, vibhAga 6, pR. 1710-12, prazasti. kSemapurI rASTra eka nagara. tyAMnA zrAvaka rAjA tArAcandranA kumAra naradevanI dharmakathA ' vandAruvRtti 'mAM che.' kSemapurIno sthAnanirNaya thaI zakyo nathI. 1 kSemapuryAM surASTrAsu tArAcandrasya bhUbhujaH / padmava padmanAbhasya priyA padmAvatItyabhUt // [ kSemakIrti prajAyetAM tayoH putrau rUpalAvaNyasaMyutau / tatrAdyo naradevAkhyo devacandro dvitIyakaH // vatra, pR. 86. khaNDakarNa ujjayinInA rAjA pradyotano maMtrI. eka sahasrayodhI malla pradyotanA darabAramA Agyo hato ane potAnI sevA badala eka hajAra yoddhAone apAya eTalA vetananI teNe mAgaNI karI hatI. khaMDakarNanI sUcanAnusAra enA sAhasanI parIkSA karyA pachI enI mAgaNI mujaba vRtti bAMdhI ApavAmAM AvI hatI. ' 1 vyama, vibhAga 3, pR. 93. khapuTAcArya eka prabhAvaka AcArya. ' AvazyakasUtra 'nI cUrNi ane vRttimAM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khapuTAcArya prApta thatA emanA vRttAntano sAra A pramANe che : khapuTAcArya eka vidyAsiddha AcArya hatA. temano eka bhANeja temano ziSya hato. te sAMbhaLavA mAtrathI vidyAo zIkhI jato hato, have, guDazastra nagaramAM eka bauddhAcArya jaina sAdhuo vaDe vAdamA parAjita thayA pachI kALa karone vRddhakara nAme vyaMtara thayo hato, te sAdhuone upadrava karato hato. AthI khapuTAcArya potAnA bhANeja ziSyane bharukacchamAM bIjA sAdhuo pAse rAkhIne guDazanamAM gayA. tyAM yakSanA mandiramA pravezI vastra oDhI sUI gayA. pUjArI Avyo, paNa teo UThayA nahi. pachI rAjAnI AjJAthI temanA upara anucaro lAkaDIono prahAra karavA maMDyA, to e prahAro UlaTA aMtaHpuramAMnI rANIone vAgyA. AthI rAjA AcAyane karagaravA lAgyo. pachI AcArya UThIne cAlyA ane yakSa tathA bIjI mUrtione potAnI pAchaLa cAlavA kayuM, eTale te paNa cAlavA mAMDI. be moTI pASANanI kUDIone paNa e rIte pAchaLa calAvI. gAmanA sImADe AvIne yakSa ane bIjA vyaMtarone mukta karyA, eTale temanI mUrtio potapotAne sthAne gaI, parantu ve kUDIo tyAM ja rahevA dIdhI. ___ bIjI bAjU , AcAryane khabara paDI ke temana ziSya-bhANeja vidyAprabhAvathI zrAvakone gherathI svAdiSTha khorAka AkAzamArge UDatAM pAtromAM maMgAvIne khAya che tathA baudomA bhaLI gayo che. bharukacchanA saMgha taraphathI paNa AcArya upara saMdezo Avyo. AcArya bharukancha gayA. pelA UDatAM pAtronI AgaLa temaNe eka zilA goThavI, eTale barSA pAtrono teno sAthe athaDAIne bhUko thaI gayo, ane ziSya DarIne nAsI gayo. pachI AcArya bauddho pAse gayA. baudroe temane kahyu ke 'bhagavAna buddhane page paDo,' tyAre AcArya bolyA, 'Ava vatsa, zuddhodanasuta ! mane vaMdana kara !' eTale buddhanI mUrti temane page par3I. tyAM dvAra AmaLa eka stUpa hato tene page paDavA kaDaM, eTale te paNa namI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [khapuTAcArya paDyo. pachI buddhanI mUrtine UThavA kahyu, eTale te ardhanata avasthAmA rahI, ane 'nirgranthanAmita ' evA nAmathI prasiddha thaI. 'prabhAvakacarita 'nA' pAdalitasUricarita'mAM khapuTAcAryano vRttAnta Apyo che tyAM temane bhRgukanchanA rAjA balamitra-bhAnumitra tathA kAlakAcAryanA samakAlIna kahyA che.* e ullekhane jo atihAsika vastusUcaka gaNIe to, kAlakAcArya vizeno muni kalyANavijayano samaya nirNaya dhyAnamAM letAM, teo vIranirvANa pachI cothA saikAmAM thayelA gaNAya. ' prabhAvakacarita' anusAra, bauddhoe bhRgukacchanA azvAvabodha tIrthano kabajo laI lodho hato te tIrtha khapuTAcArye 'bilADA pAsethI dUdha mukAvavAmAM Ave tema' choDAvyuM hatuM. 'AvazyakasUtra'nI cUNi ane vRttimA bauddhonA khapuTAcArya karelA parAjayano je nirdeza che te azvAvabodhatIrtha vizeno haze. vaLI 'prabhAvakacarita' kahe che ke Arya khapuTanI pATe temanA ziSya upAdhyAya mahendra beThA hatA, ane azvAvabodhatIrthamAM temanI paraMparA hajI paNa ( eTale ke prabhAvakacarita 'nA racanAkALe, saM. 1334 I. sa. 1278 mAM ) vidyamAna che. ____ uparyukta paraMparAgata vRttAntomAthI camatkAranuM tattva bAda karIe to eTalaM spaSTa che ke khapuTAcAryano vihArapradeza mukhyatve lATa AsapAsano hato, bharUcamA e kALe bauddho ane jainonI moTo vasatI hatI tathA temanI vacce spardhA cAlatI hatA, eka bauddha stUpa paNa bharUcamA hato, khapuTAcAryano eka ziSya bauddho sAthe maLI gayo hato, baudroe AcAryanI gerahAjarImAM jainonA azvAvavodha tIrthano kabajo laI lIdho hato, paNa AcArye yuktiprayuktithI bauddhone dUra karyA hatA ane potAnI paTTaparaMparA tyAM punaHsthApita karI hatI. 1 AcU, pUrva bhAga, pR. 542-43; Ama, pR. 514. bukamA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kheTa ] ( gA. 5593 ) tathA bRkakSe (bhAga 5, pR. 1480) mAM 'vidyAbalI' tarIke khapuTAcAryano ullekha che. 2 praca, 5-zlo, 143-46. juo balamitra-bhAnumitra ane kAlakAcArya, 3 praca, 5-lo. 224. 4 zakunikAvihAra, jenA upara vastupAla - tejapAle suvarNanA dhvajadaMDo karAvyA hatA te, azvAvabodhatIrthamA hatI (juo e prasaMganA smArakarUpe racAyelI jayasiMhamUrinI 'vastugala-tejapAlaprazasti' ). zakunikAvihAranI pAchaLathI masjida banI gaI che, paNa ejeM Alekhana karatAM zilpo Abu uparanA tejapAlanA mandiramA che. ( azvAvabodhatIrtha tathA zakunikAvihAranA paraMparAgata itivRtta tathA e zilpAnAM citra mATe juo muni jayantavijayajIkRta 'Abu,' pR. 109-15. vaLI 'triSaSTizalAkApuruSacaritra' parva 7, tathA 'vividhatIrthakalpa' mA 'azvAvabodhakalpa.') 5 Ti. 4 mAM nirdiSTa jayasiMhasUri ( I. sa, no teramo saiko ), jeo A tIrthamAM AvelA muni suvratacaityanA adhiSThAyaka -hatA teo khapuTAcAryanI paraMparAmAM thayelA hovA joIe. kheTa [1] jenI AsapAsa dhULano prAkAra hoya evA gAmane kheTa athavA kheDa kahe vAmAM Ave che.' [2] samaya jatAM * kheTa' e sAmAnya nAmamAMthI vizeSa nAma banI gayuM. saMkhyAbaMdha TIkAgranthomAM maLatA eka kathAnaka pramANe, kheDano vatanI rudra nAme brAhmaNa khetara kheDato hato tyAre teno eka baLada gaLiyo thaI javAthI teNe baLadane nirdayapaNe mAra mAryoM ane pariNAme baLada maraNa pAmyo, AthI tenI jJAtie tene paMkti bahAra karyo hato. ___ A kheTa athavA teno tadbhava zabda jenA nAmamAM aMgabhUta hoya evAM gAmo aneka sthaLe che;jemake gujarAtanA kheDA, kheDabrahmA,saMkher3A,cAnakheDA, Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] [ kheTa Adi; mahArASTranAM kheDegAMva, Adi. AdhI uparyukta kathAmAMnuM ' kheTa ' kayuM gAma haze e kahI zakAya nahi. ' ujjaDa kheDe vAgyo Dhola' e akhAnI paMktimAM tathA ' ujjaDa kheDAM pharI vase nirdhaniyAM dhana hoya e subhASitamAM kheDaM' zabda ' gAmaDA'nA arthamAM che. marAThI 'kherDe, ' tathA hindI - paMjAbI 'kheDA ' paNa Aja arthamAM che. " 6 1 pAMzuprAkArabaddha kheDaM, AzI, pR. 258; dhUlaprAkAropetaM kheTaM eja, pR. 299. A prakAranA bIjA ullekho mATe juo uzA, pU. 605; jJASaa, pR. 55, 140; bRkabhA tathA bRkakSe, bhAga 2, pR. 342, ityAdi. 2 kasu, pR. 505-06; kaki, pR. 199; kadI, pR. 22; kakau, pR. 234. 3 kheDA mATe juo pugu mAM kheTaka. kheTa AhAra kAhArano ullekha valabhInAM dAnapatromAM aneka vAra Ave che. ' gujarAtanA kheDA AsapAsano e pradeza hato. AhAra e eka vahIvaTI ekama che. vaLI valabhInA lekhomAM AhAra athavA AharaNIno ullekha paryAya tarIke karyo jaNAya che. (juo hastakalpa Ti. 6) 'AvazyakacUrNi ' uttara bhAga pR. 152-53 mAM bharukaccha ' AharaNI 'no nirdeza che te A dRSTie rasaprada che. aTTaNa mallano sahAyaka phalahI malla bharukaccha AharaNInA eka gAmano ( 'bharukacchAharaNIe gAme' ) hato ema tyAM kahAM che. ' uttarAdhyayana 'nI zAntisUrinI (pR. 192 ) tathA nemicandranI vRtti (pR. 79 ) mAM 'bharukacchaharaNIgAme' evo pATha che te dekhItI azuddhi che. dhAnya, indhanAdi pUrAM pADavA vaDe je upabhogya bane te eno AhAra gaNAya evo pradeza je nagarane mATe nirdeza AgamasAhityamAM Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gajApada ] [ 63 che. AhAranAM udAharaNa tarIke madhurAhAra, moDherakAhAra, kheTAhAra vagere ApelAM che." 1 pugu, pR. 71. tadyathA 2 kSetrAhArastu yasmin kSetre AhAraH kriyate utpadyate vyAkhyAyate (?) yadi vA nagarasya yo dezo dhAnyendhanAdinopabhogyaH sa kSetrAhAraH, -- mathurAyAH samAsanno dezaH paribhogyo madhurAhAro moDherakAhAraH kheDAhAra ityAdi, sUkRzI, pR. 343; khettAhAro jo jahasa nagarassa AhAro, AhAryata ityAhAraH, visabho AhArotti vuccati, jahA madhurAhAro kheDAhAro, sukRcU, pR. 376. sukRcUmAM ' AhAra' ane 'viSaya' ne paryAya gaNyA che e sUcaka che. gaja sukumAla kRSNa vAsudevanA nAnA bhAI. temanAM lagna dvArakAnA somila nAme eka brAhmaNanI putrI sAthe nakkI thayAM hatAM, paNa gajasukumAle tIrthaMkara neminAthano upadeza sAMbhaLIne dIkSA lIdhI, ane rAtre smazAnamAM jaI kAyotsarga dhyAnamA rahyA. A vAtanI somila brAhmaNane khabara paDatAM tene gajasukumAla upara ghaNo krodha caDhyo ane rAtre smazAnamAM jaI gajasukumAlanA mAthA upara baLatAM lAkaDAM mUkIne teNe temano vadha karyo. e samaye zukla dhyAnamA rahelA gajasukumAlane kevala jJAna thayuM. zrIkRSNane A vAtanI khabara paDatAM temaNe somila brAhmaNane dehAnta daMDa kayoM. ' 1 aMda pR. 5- 14; AcU, pUrva bhAga, pR. 355-56; Ama, pR. 356-59. gajasukumAla vizenA prAsaMgika ullekho mATe juo bRkabhA, gA. 6196 tathA bRkakSe, bhAga 6, pR. 1637; vyama, vibhAga 4, peTA vibhAga 1, pra. 28, ityAdi. gajAnapada dazArNapura pAsenA dazArNakUTa parvatanuM A zrIjuM nAma che. eka cAra vyAM mahAvIra svAmI samosaryA tyAre indre aurAvata upara besIne, Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gajAya pada bhAre samRddhipUrvaka tyAM AvIne temane vaMdana karyA hatA. e samaye dazArNakUTa upara aurAvatanAM pagalAM paDavAthI te parvata gajAprapada nAmathI oLakhAyo.' Arya mahAgiri vidizAmAM jinapratimAne vaMdana karIne gajAgrapada tIrthanI yAtrA mATe elakaccha ( dazArNapura) gayA hatA.' juo elakaccha, dazANapura 1 Ama, pR. 468. 2 AcU , uttara bhAga, pR. 156-57. gandhahastI eka prAcIna AcArya. 'AcArAMga sUtra' nA 'zastraparijJA' adhyayana uparanA temanA vivaraNano ullekha e sUtra uparanI zIlAcAryanI TIkAmAM che.' ' tattvArthasUtra 'nA TIkAkAra tarIke paNa anyatra temano ullekha che.* 'jItakalpabhASya' mAM gaMdhahastIno zrutadhara tarIke nirdeza che. 'uttarAdhyayana sUtra' uparanI zAntisUrinI vRttimAM tathA ' Avazyaka' uparanA maladhArI hemacandranA TippaNamAM paNa gaMdhahastIno mata TAMkelo che. ___gaMdhahastI koNa e vize keTaloka matabheda che. prasiddha stutikAra svAmI samaMtabhadra e gaMdhahastI ane temaNe ' tattvArthasUtra' upara racela bhASya e ja gaMdhaharitamahAbhASya ebI mAnyatA digaMbara saMpradAyamAM sAmAnya rIte che, jyAre vRddhavAdiziSya siddhasena divAkara e gaMdhahastI ane ' tattvArthasUtra ' upara temaNe vyAkhyA lakhI hatI evo mAnyatA sAmAnya rIte zvetAMbara saMpradAyamA che." paNa paM. sukhalAlajI ane paM. becaradAse ' sanmatitarka 'nI temanI prastAvanAmAM sapramANa batAvyuM che ke gaMdhahasto e siMhasUrinA praziSya ane bhAsvAmInA ziSya, 'tattvArthabhASya 'nI vRttinA kartA siddhasena che. A vRttimAM siddhasene akalaMkanA 'siddhivinizcaya 'mAMthI avataraNo ApyAM che, eTale teo IsavI sananA sAtamA saikAthI to arvAcIna che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gardabhilla ] [65 1 zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtaM pUjyaiH / zrIgandhahastimitrairvivRNomi tato'hamavaziSTam // AzI, pR 74. 2 yadAha tattvArthamUlaTIkAkRd gandhahastI, jaMprazA, pR. 306. 3 jIkamA, pR. 11 4 uzA, pR. 519; Ahe, pR. 111 5 'sanmatitarka,' prastAvanA, pR. 59 6 e ja, pR. 59-60. gambhUtA uttara gujarAtamAM pATaNa pAsenuM gAMbhU gAma. tyAM rahIne zIlAcArye * AcArAMgasUtra' nI vRtti racI hatI.' juo zIlAcArya 1 AzI, pR. 288 gardabha ___ ujjayinInA yava rAjAno yuvarAja. eNe potAnI bahena aDolikAne viSayasevana mATe bhoyarAmAM pUrI hatI.' ___ kAlakAcAryanI bahena sarasvatI- apaharaNa karanAra ujjayinInA rAjA gardabhillanuM A smaraNa karAve che. gardabha ane gardabhilla eka ja jaNAya che. juo kAlakAcArya ane gardabhilla 1 bRkakSe, bhAga 2, pR. 359 gardabhilla ujjayinIno rAjA. eNe kAlakAcAryanI bahena sarasvatInuM apaharaNa kayu hatuM, tethI kAlakAcArye zakone bolAvI gardabhillano uccheda karyo hato. ___ juo kAlakAcArya ane gardabha Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] girinagara jUnAgar3ha, girinI taLeTImAM AvelaM hovAthI te 'girinagara' kahe vAya che. girinagaramA eka agnipUjaka vaNika daravarSe eka gharamA ratno bharIne pachI e ghara saLagAvI agninuM saMtarpaNa karato hato. eka vAra teNe ghara saLagAvyuM, e samaye khUba pavana vAyo, tethI AkhuM nagara baLI gayuM. bIjA eka nagaramA eka vaNika A pramANe agninuM saMtarpaNa karavAnI taiyArI kare che ema tyAMnA rAjAe sAMbhaLyuM, eTale girinagaranI Agano prasaMga yAda karIne teNe enuM sarvasva harI lIdhuM.' girinagaranI traNa navaprasUtA strIo ujjayaMta upara gaI hatI pyAre coro temanuM haraNa karI gayA hatA ane pArasakUla - IrAnI akhAtanA kinArA upara temane vecI dIghI hatI evaM paNa eka kathAnaka che. [ girinagara ' sUtrakRtAMga 'nI zIlAcAryanI vRttimAM udbhuta thayelA eka hAlaraDAmA raDatA bALakane girinagara Adi nagarono rAjA kahIne chAnuM rAkhavAno prayAsa che. viziSTa parvatavAcI 'giranAra' zabda girinagara 7 girinaara 7 giranAra ekame vyutpanna thayelo che, gujarAtamAM 'nAra' padAntavALAM bIjAM paNa sthaLanAmo che, je A sAdhe sarakhAvI zakAya dA. ta. nagara-naaranAra ( peTalAda pAsenuM ), koTinagara- koDinaara-koDinAra, ityAdi. " giranAra 'nI bAbatamAM, 'nagara' padAntavALu nAma parvata mATe rUDha thayuM eTalaM ja nahi paNa 'ujjayaMta', 'raivataka' Adi paryAyAne teNe sthAnabhraSTa karI dIghA e vastu zabdonI arthasaMkrAntinI dRSTie nodhapAtra che. juo ujjayanta ane raivataka 1 AcU, pUrva bhAga, pR. 71; Ama, pR. 88; viko, pR. 278; anuhA, pR. 18, anuhe, pR. 27, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjara ] 2 AcU, uttara bhAga, pR. 289 3 juo kAnyakubja. bIjA keTalAka ullekho mATe juo anu, pR. 159; AsUcU, pR. 339; jIma, pR. 56; ityAdi. 4 juo itihAsanI keDI'mAM granthastha thayelo 'gujarAtanoM sthaLanAmo' e mAro lekha. girinAra ___ saurASTramA Avelo parvata, jene prAcInatara sAdhanagranthomA 'ujjayaMta' kahyo che. e mATe 'girinAra' evaM tulanAe arvAcIna nAma 'kalpasUtra' nI * kaumudI' TIkAmAM maLe che.' juo ujjayanta ane girinagara. 1 tataH prabhuranyatra vihatya punarapi girinAre samavasRtaH, tadA rathanemidIkSAM jamAha / kakau, pR. 169. guDazastra nagara A nagara lATadezamAM bharukacchathI bahu dUra nahi eve sthaLe Avyu harI, kemake khapuTAcArya potAnA ziSyane bharukacchamAM rAkhIne vRddhakara vyatarano upadrava zamAvavA mATe guDazastramA gayA hatA, ane potAno ziSya zithilAcArI thaIne bauddhomAM bhaLI gayo hovAnA samAcAra maLatAM pAchA bharukaccha AvyA hatA.' vadhu mATe juo khapuTAcArya 1 AcU , pUrva bhAga, pR. 542, Ama, pR. 514 gurjara gujarAtano vAsI. judA judA prakAranAM vaiparItyanAM udAharaNa ApatAM gurjaro madhya dezanI bhASA bole ene bhASAvaiparItya kayuM che. AvAM vaiparItyathI hAsyarasa niSpanna thAya che.' 'kalpasUtra 'nI TIkAomAM 'rAjyadeza Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] [ gurjara nAma ' ApyAM che temAM aMga, vaMga, kaliMga, gauDa, cauDa, karNATa, lATa, saurASTa, kAzmIra, sauvIra, AbhIra, cIna, mahAcIna, baMgAla, zrImAla, nepAla, jahAla (kako no pATha sUcave che ke 'DAhala' joIe), kauzala, mAlava, siMhala ane marusthalanI sAthe gurjara paNa ApyuM che. 1 rUpavayovezabhASANAM hAsyotpAdanAthai vaiparItyena yA viDambanAnivartanA tatsamutpanno hosyo raso bhavatIti saMyogaH, tatra puruSAderyoSidAdirUpakaraNaM rUpavaiparItyaM, taruNAdeva'ddhAdibhAvApAdanaM vayovaiparItya, rAjaputrAdervaNi gAdivezadhAraNaM vezavaiparItyaM, gurjarAdestu madhyadezAdibhASAbhidhAnaM bhASAvaiparItya, anuhe, pR. 139. arthAt ahIM 'vaiparItya ' ne hAsyotpAdana- eka nimitta kA che. ene mATeno samucita aMgrejI zabda Incongruency che, je vartamAna sAhityavivecanamAM paNa hAsya- eka nimitta gaNAya che. __ 2 kasu, pR. 457; kaki, pR. 152. kakau (pR. 181-82) mAM 'bhoTa' nAma vadhArAnuM che. gopAlagiri __ vasativALA parvatomA gopAlagiri, citrakUTa Adino ullekha che.' 'prabandhakoza ' anusAra gopAlagiri kAnyakubja dezamAM Avelo che.. paNa vizeSa purAvAne abhAve eno cokkasa sthAnanirNaya thaI zake ema nathI. 1 gRNanti zabdAyante jananivAsabhUtatveneti girayaH gopAlagiricitrakUTaprabhRtayaH / bhasUa, zataka 7, udde. 6 uparanI vRtti. 2 kanyakubjadeze gopAlagiridurganagare yazovarmanRpateH suyazAdevIkukSijanmA nandano'ham / 'prabandhakoza,' pR. 27. govindAcArya govinda nAme eka bauddha bhikSu hato tene eka jaina AcArya vAdamAM arADha vAra parAjita karyo hato. AthI teNe vicAra kayoM ke 'jyAMsudhI hu~ jaina siddhAntanuM svarUpa nahi samajuM tyAMsudhI jaina AcAryane parAjita karI zakIza nahi.' Ama vicArI teNe e ja Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ goSThAmAhila ] AcArya pAse dIkSA lIdhI. tyAM abhyAsa karatAM ene samyaktva prApta thayu. guru pAsethI vrato lIyAM ane badhI vAta nikhAlasapaNe karI, pachI teNe ekendriya jIvanI siddhi karato 'govindaniyukti' nAme grantha racyo,' govindaniyukti ' upalabdha nathI. 'bRhatkalpasUtra' nA vRttikAra AcArya kSemakAttie zAstra tarIke 'sanmatitarka' ane 'tattvArtha 'nI sAthe 'govindaniyukti 'no sabahumAna ullekha kayoM che. 'AvazyakacUNi 'mAM paNa 'govindaniyukti 'ne darzanaprabhAvaka zAstra kahuM che. 'govindaniyukti 'nI racanA 'AcArAMgasUtra'nA ' zastraparijJA' adhyayananA vivaraNarUpe thaI hovI joIe tathA govindAcArya vikramanA pAMcamA saikAmAM vidyamAna hatA ema pU. muni zrI puNyavijayajIe sAdhAra rIte pratipAdana kayu che. 1 nicU, udde0 11; zrApara, pR. 27. zrApara mAM govindane 'vAcaka' kahyA che. 2 bRkakSe, bhAga 3, pR. 816; bhAga 5, pR. 1452. 3 AcU, pUrva bhAga, pR. 353 'govindaniyukti ' mAMnI keTalIka dArzanika carvAnA saMkSipta nirdeza mATe juo e ja, pR. 31. 4 'mahAvIra jana vidyAlaya rajata mahotsava grantha,' pR. 199-201. goSThAmAhila __Arya rakSitasUrinA mAmA tema ja temanA parivAranA eka sAdhu. emaNe. mathurAmAM eka akriyAvAdIne vAdamA parAjita karyo hato. AcArye gacchAdhipati tarIke temane badale durbala puSpamitrano abhiSeka koM tethI viruddha paDI te sAtamA nihnava-sAcA dharmanA saMghamAM taDa paDAvanAra mithyAvAdI banyA.' vIra nirvANa saM. 584 I. saM. 58mAM dazapuramA A nihnava utpanna thayo. emano mata 'abadvika' tarIke jANIto che. 'karmono AtmA sAthe sparza ja thAya che, ane ethI AtmA karmathI baMdhAto nathIM' ema mAnanAro e mata che. 4 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7] [ goSThAmAhila juo rakSita Arya 1 AcU, pUrva bhAga, pR. 411; Ama, pR. 396-401; uzA, pR. 172-88. 2 vibhA, gA. 3009 . 3 eja, gA. 3009-50 tathA viko, pR. 72-294; AcU, pUrva bhAga, pR. 413-15; Ama, pR. 415-18. 4 e ja. vaLI avaddhika matanA saraLa gujarAtI nirUpaNa mATe juo muni dhuraMdharavijayajIkRta 'nihUnavavAda', pR. 165-82. gaurIputra 'gaurIputro' tarIke 'bhikSAko' prasiddha che' evo ullekha 'kalpasUtra 'nA TIkAkAro kare che; eTale 'gaurIputra' tarIke teone samAjano koI cokkasa varga uddiSTa che. 'kalpasUtra 'nI TIkAonA racayitAo caudamA saikAthI mAMDI gujarAtamAM thayA che. gujarAtamAM madhyakALathI bhATacAraNo devIputra' tarIke prasiddha che, to TikAkAroe noMdhela 'gaurIputro' bhATa-cAraNo kema na hoya ? 1 bhikSAkA gaurIputrakA iti prasiddhAH, kasaM, pR. 85; kadI, pR. 73. caNDapradyota juo pradyota caNDarudrAcArya . emane vizernu kathAnaka nIce pramANe che : ujjayinImA snapana udyAnamA eka vAra sAdhuo samosaryA hatA. eka udAttavezI yuvAne mitro sahita yA AvIne potAne dIkSA ApavA mAgaNI karI. 'A amAro parihAsa kare che' ema mAnIne sAdhuoe tene caMDadAcArya nopanA kopazIla AcArya pAse mokalyo. caMDarudrAcArye bhasma maMgAvI, loca karI tene dIkSA ApI. mitro pAchA gayA. pachI paroDhamAM vihAra kastAM AcArya ziSyane AgaLa cAlavA kapu. mArgamA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caulukya ] [71 eka DhUMThA upara AcArya paDI gayA; AthI krodha karIne temaNe ziSyanA mAthA upara daMDano prahAra karyo potArnu mAthu phUTI javA chatAM ziSye samyakpaNe te sahana karyu. prabhAtamAM ziSyanuM lohotho kharaDAyelaM mAthu jo ine AcAryane potAnA durvartana- bhAna thayuM, ane kSapakazreNi upara ArUDha thatAM temane kevala jJAna thayu' kopazIla gurune paNa vinayazIla ziSya prasanna karI zake e viSayamAM caMDamadrAcArya, dRSTAnta ApavAmAM Ave che. A AcAryakharaM nAma rudra haze, paNa caMDa prakRtinA hovAthI teo caMDarudra tarIke oLakhAyA haze-jema avaMtino rAjA pradyota caMDaprayota kahevAyo hato tema, 1 AcU, uttara bhAga, pR. 77-78; ucU, pR. 31; uzA, pR. 49-50; une, pR. 4-5; bRkabhA, gA, 6103-4; bRkakSe, pR.. 1612-13; pAya, pR. 56-57. citrakUTa A mevADano citoDagaDha hovA saMbhava che. citrakUTamA tapazcaryA karatA sukozala munine eka vAghaNe phADI khAdhA hatA,' vasativALA parvatomA gopAlagiri, citrakUTa Adino ullekha karelo che. AgamonA pahelA saMskRta TokAkAra yAkinI mahattarAsU nu haribhadrasUri citrakUTanA vidvAna brAhmaNa hatA. 1 masa, gA. 466 2 gRNanti zabdAyante jananivAsabhUtatveneti girayaH gopAlagiricitrakUTaprabhRtayaH / bhasUa, zataka 7, udde0 6 uparanI vRtti. 3 juo haribhadrasUri. caulukya eka kSatriya jAti. kulakathAnA udAharaNa tarIke e vize nIcenA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] [ caulukya Azayano eka zloka uddhRta karavAmAM Ave che-' aho ! caulukyaputrIonuM sAhasa jagatamA sauthI vizeSa che, kema ke premarahita hoya topaNa teo patirnu mRtyu thatAM agnimAM praveze che." 1 evaM upAdikulotpannAnAmanyatamAyA yat prazaMsAdi sA kulakathA, yathA-"aho caulukyaputrINAM sAhasaM jagato'dhikam / patyumatyo vizantyagnau yAH premarahitA api // " sthAsUa, pR. 210; vaLI juo pravyAa, pR. 139 tathA pAya, pR. 48. jauNa juo yavana jayavijaya tapAgacchanA vijayAnaMdasUrinA ziSya vAcaka vimalaharSanA ziSya. temaNe saM. 1677 I. sa. 1621 mAM -- kalpasUtra' upara 'dIpikA' nAme TIkA racI hatI. A TokAnuM saMzodhana bhAvavijayagaNie kayu hatuM, ane teno prathamAdarza kartAe pote potAnA ziSya vRddhivijayanI prArthanAthI taiyAra karyo hato.' kadI, prazasti. jinadatta sopArakavAsI zrAvaka. tenI patnInuM nAma IzvarI hatuM. vajrasvAmInA ziSya vajrasena sopArakamAM AvyA tyAre jinadatta ane IzvarI bannee potAnA cAra putro nAgendra, candra, nirvRti ane vidyAdharanI sAthe dIkSA lIdhI hatI. nAgendra, candra, nirvRti ane vidyAdhara e pramANe sAdhuonI cAra zAkhAo A cArathI pravartI.' juo vajrasena 1 kasu, pR. 513; kaki, pR. 171; kadI, pR. 151. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ minadAsagaNi mahattara ] [ 3 jinadAsa ___ mathurAno zrAvaka. enI patnInU nAma sAdhudAsI hatuM. temanI pAse kaMbala-saMbala nAme ve uttama baLado hatA. eka vAra mathurAmAM bhaMDIra yakSanI yAtrA hatI tyAre jinadAsano eka mitra e vaLadone gADe joDI laI gayo, ane teNe vaLI. bIjAne ApyA. jyAre pAchA. lAvavAmAM AvyA tyAre kaMbala-saMbala khUba thAkI gayA hatA, ane thoDA samaya pachI teo anazana karone maraNa pAmyA,' evI kathA aneka TokAgranthomAM che. juo kambala-sambala 1 AcU, pUrva bhAga, pR. 281; Ani, gA. 469-71; bRkakSe, bhAga 5, pR. 1489; kasu, pR. 306-7; kaki, pR. 105; kadI, pR. 90. jinadAsagaNi mahattara ___ paraMparA pramANe, Agamo uparanI cUrNi nAmathI prasiddha saMkhyAvaMdha prAkRta TIkAonA kartA. ' naMdisUtra' uparanI temanI cUrNi zaka saM. 598 I. sa. 676 mAM racAyelI che,' eTale temano samaya IsavI sananA sAtamA saikAmAM nizcita che. 'nizIthasUtra' uparanI vizeSa nAme cUrNi paNa temanI kRti che. 'anuyogadvArasUtra / cUrNinI pratone aMte jinadAsagaNino karttA tarIke nAmollekha che. A uparAMta 'Avazyaka' ane 'uttarAdhyayana 'nI cUrNio paNa temanI kRtio gaNAya che. 'uttarAdhyayana ' cUrNine aMte kartAe potAnuM nAma Apyu nathI, paNa potAnA guru tarIke govAliya mahattarano nAmollekha karyo che. * uttarAdhyayana ' cUrNinA kartA govAliya mahattaranA ziSya jinadAsagaNi mahattara che ema svIkArIe to, cUrNimAMnA ullekha anusAra teo vANijya kula, koTika gaNa ane vajrazAkhAnA sAdhu hatA ema mAnavu prApta thAya che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] [ jinadAsagaNi mahattara ___ uparyukta cUrNionuM kartRtva jinadAsagaNi upara Aropita karavA mATenAM pramANa aho jaNAvyAM che, paNa e sivAyano cUrNio jemAM kartAnAM nAma nathI, te paikI keTalInA teo kharekhara kartA che enA purAvA tapAsavAnI jarUra che. ahIM e paNa yAda rAkhaq joIe ke keTalIka cUrNi omAM kartA tarIke anya prasiddha granthakArono ullekha che. dA. ta. siddhasenagaNie 'jItakalpasUtra' upara cUrNi racI che (juo siddhasenagaNi), ane / zrAddhapratikramaNa sUtra' uparanI vijayasiMhasUrinI cUrNino ullekha ratnazekharasUrie kayoM che (juo vijayasiMhamUri ). ___ pachInA samayamAM thayelA saMskRta TIkAkAroe cUrNiono upayoga vyApaka pramANamAM ko che ane prAkRta kathAnako to ghaNI vAra cUrNimAMthI ja zabdazaH uddhRta karyA che. 1 zakarAjJaH paMcasu varSazateSu vyatikrAnteSu aSTanavatiSu nanyadhyayanacUrNiH samAptA / naMcU , aMtabhAga, 2 'sanmatitarka,' prastAvanA, pR. 35-36. 3 iti zrIzvetAmbarAcAryajinadAsagaNimahattarapUjyapAdAnAmanuyogadvArANAM cUrNiH / / anuca, pR. 91. 4 vANijakulasaMbhUo koDiyagaNio u vayarasAhIto / govAliyamahattarao vikkhAo Asi logami // sasamayaparasamayaviU oyasvI dittimaM sugaMbhIro / sIsagaNasaMparivuDo vakkhANaratippio AsI // tesiM sIseNa imaM uttarajjhayaNANa cuNNikhaMDa tu / raiyaM aNuggahasthaM sIsANaM maMdabuddhIrNa // ucU, pR. 283. jinabhaTAcArya 'vizeSAvazyaka bhASya' uparanI koTyAcAryanI vRttimAM jinabhaTAcAryano mata bahumAnapUrvaka TAMkelo che.' yAkinI mahattarAsUnu haribhadrasUrie je gacchamAM jaina dIkSA lIdhI hatI tenA adhipati AcArya- nAma jinabhada hatuM, eTalaM ja nahi, haribhadrasUrie 'Avazyaka sUtra 'no Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [. jinabhadragaNi kSamAzramaNa ] TIkAne aMte spaSTa kA che ke pote enI racanAmAM jinabhaTanA abhiprAyane anusaryA che. Ano artha e thayo ke jinabhaTAcArye 'Avazyaka sUtra' upara eka TIkA racI hatI, je atyAre upalabdha nathI. 'vizeSAvazyaka bhASya ' uparanI koTyAcAryano vRttimA sthaLe sthaLe 'mUlaTIkA' ane Avazyaka mUlaTIkA 'mAthI uddharaNo ApyAM che te jinabhaTAcAryanI TIkAmAMthI hovAM joIe. 1 viko ( bhA. gA. 498 uparanI vRtti), pR. 186 2 praca, 9-zlo. 3, 30, 181 3 samAptA ceya ziSyahitA nAma AvazyakavRttiTIkA / vRttiH sitAmbarAcAryajinabhaTanigadAnusAriNo vidyAdharakulatilakAcAryajinadatta-: ziSyadharmatoyAkinImahattarAsUnorarupamAturAcAryaharibhadrasya / Aha, aMtabhAga. - 4 Ako, pR. 609, 674, 675, 793, 846, 855 ityAdi. juo paM. bhagavAnadAsanI prastAvanA, pR. 1-4. jinabhadragaNi kSamAzramaNa 'Avazyaka sUtra 'nA sAmAyika adhyayananI bhadrabAhunI niyukti upara gAthAbaddha ' vizeSAvazyaka bhASya' tathA bojA aneka prauDha grantho racanAra AcArya, e mahAna bhASyagranthane anulakSIne AcArya malayagirie jinabhadragaNine 'duSSamAndhakAranimagnajinavacanapradIpa' kahyA che.' jesalamera bhaMDAranI eka prAcIna tADapatrIya pratane AdhAre AcArya jinavijayajIe 'vizeSAvazyaka bhASya 'no racanAkALa zakAbda 531 I. sa. 609 hovAnuM nizcitapaNe puravAra kayu che.' jinabhadragaNie pote 'vizeSAvazyaka bhASya' upara eka TIkA racI hatI. e atyAre upalabdha nathI, paNa koTyAcArya tathA maladhArI hemacandre potAnAM vivaraNomA eno nirdeza kayoM che. pachInA samayamA thayelA AgamasAhityanA aneka TIkAkAroe jinabhadragaNinA abhiprAyo' Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ninabhadragaNi kSamAzramaNa TAMkyA che athavA temanI racanAomAMthI mAnapUrvaka avataraNo ApyAM che. ___ haribhadra, hemacandra ane abhayadevanI jema jinabhadra nAma paNa jaina sAdhuomA vyApaka pracAra pAmyu hatuM, ane jinabhadra-nAmadhArI aneka granthakAro ApaNe joIe chIe. 1 Aha ca duSSamAndhakAranimagnajinavacanapradIpo jinabhadragaNikSamAzramaNa : x x x naMma, pR. 87. 2 'bhAratIya vidyA', bhAga 3, siMghI smRti aMkamA 'zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNano sunizcita samaya ' e lekha. 3 kSamAzramaNaTIkAyAM tviyam...viko, pR. 265; kSamAzramaNa TIkA'pIyaM, e ja, pR 373 vaLI pUjyAstu vyAcakSate (pR. 859) e pramANe jinabhadrano moghama ullekha paNa che. 4 juo viko bhI paM. bhagavAnadAsanI prastAvanA. 5 udAharaNa tarIke-bhasUa, bhAga 1, pR. 129; nahA, pR. 52; bRkakSe, bhAga 1, pR. 256; bhAga 2, pR. 400; jIkacU, pR. 1, 30; kasaM, pR. 115; zrAra, pR. 1, 28, ityAdi. 6 jaisAi, pR. 846 Dimbharelaka mahirAvaNamAM pUra Ave tyAre Dibharelaka pradezamAM dhAnya vavAya che, evo ullekha che.' . DiMbharelaka koMkaNamAM athavA AsapAsanA pradezamAM AvyuM haze, kema ke 'purAtana prabandha saMgraha 'mAM koMkaNanA rAjA mallikArjunane 'mahirAvaNAdhipati' kahyo che. 1 kvacidatipUrakeNa, yathA bannAsAyAM pUrAdavaricyamAnAyAM tatpUrapAnIyabhAvitAyAM kSetrabhUmau dhAnyAni prakIryante; yathA Dimbharelake mahirAvaNapUreNa dhAnyAni panti / bRkamA, mA. 1239 nA vivaraNarUpe bRkakSe, bhAga Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tagarA [71 2 anyadA kuGkaNe jAlapatanaM zrutvA mahirAvaNAdhipati mallikArjunaM prati dUtaM prAhiNot / purAtanaprabandhasaMgraha,' pR. 39 DhaNDhaNakumAra ___ kRSNa vAsudevano DhaMDhaNA nAme rANIthI thayelo putra. ene vize A pramANe kathAnaka maLe cheH teNe tIrthaMkara neminAthano upadeza sAMbhaLIne dIkSA lIdhI hatI, paNa pUrvakarmanA udayane kAraNe emane AhAra prApta thato nahoto. AthI potAnI labdhithI AhAra maLe to ja svIkAravo evo abhigraha temaNe lIdho hato. have, eka vAra DhaMDhaNa muni dvArakAmAM gocarI mATe nokaLyA tyAre mArgamAM kRSNe temane vaMdana kayu, AthI 'A koI prabhAvazALI muni che' ema dhArIne eka gRhasthe temane lADu vahorAvyA. pachI DhaMDhaNa munie neminAtha pAse jaIne potAnI labdhithI lADu maLyAnI vAta karI, tyAre neminAthe kahyu ke 'e AhAra to vAsudevanI labdhino che.' AthI kayA pUrvakarmane kAraNe potAne AhAraprApti thatI nathI e vize DhaMDhaNa munie neminAthane prazna karatAM tIrthakare temano pUrvabhava kahyo ane aneka kheDUto ane baLadone temaNe AhArano aMtarAya pADyo hato e vAta karI. A sAMbhaLI DhaMDhaNamunie lADane paraThavI dIdhA ane pazcAttApanI bhAvanA bhAvatAM temane kevalajJAna thayu.' 1 uzA, pR. 118-19, tagarA 'anuyogadvAra sUtra 'mAM 'samIpa nAma 'nAM udAharaNa ApatAM kA che ke giri pAsenuM nagara te girinagara, vidizAnI pAsenuM nagara te vaidizanagara (vidizA), veNA pAsernu nagara te veNAtaTa ane tagarA pAsenuM nagara te tagarAtaTa.' Ama tagarAtaTa nagara tagarA nadIne kinAre AvelaM hatuM. TIkAomAM eno saMkSepa karIne mAtra 'tagarI tarIke ullekha karavAmAM Avyo che. rAdha AcArya vihAra . karatA tagarAmAM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78] [ tagarA AvyA hatA ane temanA ziSyo ujjayinIthI tagarAmA temanI pAse AvI pahoMcyA hatA. arahamitra nAme bIjA eka AcArya paNa tagarAmA rahetA hatA. eka tagarAvAsI AcArya pAse soLa ziSyo hatA, jemAMnA ATha vyavahArI (vyavahArakriyA-pravartaka ) ane ATha avyavahArI hatA. e ATha vyavahArI ziSyonAM nAma puSyamitra, vIra, zivakoSThaka, AryAsa, ahetaka, dharmAnvaga, skandila ane gopendradatta e pramANe hatA. tagarA nagara AmIra dezamAM AveLu hatuM. vi. saM. 989 I. sa. 933 mAM vaDhavANamAM racAyelA, digaMbara AcArya hariSeNa kRta 'bRhat kathAkoza'mAM 'terA' (tagarA7 tayarAtiirA7 terA ) nagarane 'AbhIrAkhya mahAdeza'mAM batAveluM che. digaMbara kavi kanakAmare agiyAramA zatakamAM racelA apabhraMza kAvya 'karakaMDacariu' (4--5)mAM terApuranuM tathA tyAMnA guphAmandiranu varNana che, tathA e ja kAvya jaina dhArmika dRTie terApurano keTaloka itihAsa paNa Ape che. haidarAbAda rAjyanA usmAnAbAda jillAmA tIrNA nadInA kinAre AvelaM terA nAma gAmaDuM A atihAsika tagarA nagarIno avazeSa che ema mAnavAmAM Ave che. atyAre paNa tyAM prAcIna jaina guphAonA avazeSa vidyamAna che.' juo AbhIra 1 se kiM taM samIvanAme ! 2 girisamIve NayaraM giriNayaraM vidisAsamIve NayaraM vedisaM NayaraM bennAe samIve NayaraM bennAyaDaM tagarAe samIve NayaraM tagarAyaDaM, se taM samIvanAme / anu, pR. 149 2 uzA, pR. 200 3 uni, gA. 92; uzA, pR. 90 4 vyama, vibhAga 4, peTA vibhAga 2, pR. 68-7. . Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAmralipti ] 5 AmIrAkhyamahAdeze terAkhyanagaraM param / tadA nIlamahAnIlau prayAtau vijigISayA // 'karavaMDacariu,' prastAvanA, pR. 41-48. taraGgavatI kathA pAdalitAcAryakRta eka dharmakathA. juo pAdaliptAcArya tAmralipti 'bRhat kathAkAza, 56. 52 [ 79 tAmraliptine ' droNamukha' kahevAmAM AvyuM che. jala ane sthala ema banne mArgoe jyAM jaI zakAya te droNamukha. enA udAharaNa tarIke bharukaccha bhane tAmraliptinAM nAma ApavAmAM Ave che.' sindhu, tAmralipti Adi pradezomAM macchara puSkaLa hoya che evo ullekha ' sUtrakRtAMga sUtra 'nI cUrNimAM che. 2 tAmraliptine sAdhAraNa rIte baMgALanuM tAmaluka gaNavAno mata purAvidomAM che, paNa gujarAtanA staMbhatIrtha - khaMbhAtane paNa prAcIna kALathI tAmralipti tarIke oLakhavAmAM Ave che enA majabUta purAvA che, ane jaina Agamagrantho uparanI TIkAcUrNio gurjara dezamAM racAyelI hoI ema baMgAlanA tAmralipti karatAM gujarAtanA ja moTA vepArI mathaka tAmralipti ( khaMbhAta )no droNamukha tarIke nirdeza hoya ema mAnavu vadhAre sayuktika che. prabhAcandrasUrinA' prabhAvaka carita ' ( I. sa. 1278 ) nA 'hemAcAryacarita' (zlo. 32-41) mAM ' staMbhatIrtha' ane 'tAmralipti' e banne nAmo paryAyo tarIke vAparelA che e vastu paNa aha nA~dhavI joIe. juo sindhu 1 dohiM gammati jaleNa vi thaleNa vi doNamuhaM jahA bharuyaccha tAmalittI evamAdi, AsUcU, pR. 282. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tAmralipti droNyo - nAvo mukhamasyeti droNamukhaM-jalasthalanirgama-praveza yathA bhRgukaccha tAmraliptirvA, uzA, pR. 6.5. droNamukhaM jalasthalanirgamapraveza, yathA bharukacchaM tAmaliptiA , AzI, pU. 258. vaLI juo prama, pR. 48, juo bharukaccha. 2 sUkRcU , pR. 101 3 jyoDi, pR. 203. 4 'khabhAtano itihAsa,' pR. 18-19; tathA pugu mAM stambhatIrtha. tumbavanagrAma avanti janapadamAM tumbavanagrAmamA dhanagiri ane sunaMdA e daMpatInA putra tarIke vajasvAmI janmyA hatA.' juo va Arya 1 pAcU, pUrva bhAga, pR. 39. ; Ama, pR. 387. tosaliputrAcArya .. tosaliputrAcArya dazapuramAM AvyA tyAre temanI pAse Arya rakSite dIkSA lIdhI hatI. rakSita vidvAna hoI rAjAnA prItipAtra hatA; tethI rAjA kadAca dIkSA nahi levA de ema dhArone AcArya temane laIne anyatra cAlyA gayA hatA. jaina anuzruti pramANe A pahelI ziSyacorI ('paDhamA sehanippheDiA') hatI.' 1 Ama, pR. 394-95; une, pR. 24; kaki pR 172-73; ityAdi. thAvaccAputra ___ene vizenI kathA A pramANe chaH dvArakA nagaranI samRddha sArthavAhI thAvaccAno e putra hato yuvAvasthAmAM AvatAM ibhyakuLanI batrIsa kanyAo sAthe tenuM lagna thayu hatuM. eka vAra ariSTanemi tIrthaMkara dvArakAmA surapriya udyAnamAM samosaryA hatA. kRSNa vAsudeva prajAjano sAthe temane vaMdana karavA mATe AvyA. temano upadeza sAMbhaLIne Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazapura ] [83 thAvaccAputrane pravrajyA levAnI icchA thaI. mAtAe tathA vAsudeve aNu samajAvyA chatAM vyAre eno nizcaya calAyamAna thayo nahi tyAre vAsudeve ghoSaNA karAvI ke 'jeo mRtyubhayano nAza karavA icchatA hoya chatA saMbaMdhIonA yogakSemanI cintAthI tema karI zakatA na hoya teo thAvaccAputranI sAthe dIkSA le; emanA saMbaMdhIono nirvAha hu~ karIza.' AthI keTalAka vicAraka yuvAnoe thAvaccAputranI sAthe dIkSA lIdhI. pachI thAvaccAputre tIrthakaranA sthaviro pAse cauda pUrvonuM adhyayana kayu. potAnA aMtevAsI badhA yuvAnone tIrthakare thAvaccAputrane emanA ziSya tarIke sauMpI dIdhA. pachI vihAra karatA thAvaccAputre zailakapuranA zailaka rAjAne upadeza Apyo ane 500 maMtrIo sahita tene zramaNo pAsaka banAvyo. saugaMdhikA nagarIno nagarazeTha sudarzana zuka nAme parivrAjakanA upadezathI tenA zaucamUlaka pravacanamAM mAnato hato tene paNa thAvaccAputre zramaNopAsaka banAvyo, eTalaM ja nahi, sudarzanano guru zuka paNa thAvAcAputranI vANI sAMbhaLI potAnA hajAra tApaso sahita temano ziSya thayo. chevaTe thAvaccAputra potAnA parivAra sahita puMDarIka ( zatrujaya ) parvata upara gayA ane anazana karIne siddha, buddha ane mukta thayA.' 1 jJAdha, zru. 1, adhya. 5 (zailakajJAta ) daNDakAraNya juo kumbhakArakaTa dazapura mALavAmAM AvelaM maMdasora.' dazapuranI sthApanA kevI rIte thaI eno paraMparAgata itihAsa Ama ApavAmAM Ave cheH vItabhaya nagaranA rAjA udAyana pAse jIvaMtasvAmI mahAvIranI gozISacaMdananI sundara kASThapratimA hatI te ujjayinIno 11 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] [ dazapura rAjA pradyota uThAvI gayo hato. te pAchI meLavAvA mATe udAyane daza rAjAone sAthai laI prayota upara AkramaNa karyu. pratimA to ene sthAne thI UkhaDI nahi, paNa pradyotane keda pakaDIne udAyana pAcho vaLyo. varSARtune kAraNe mArgamAM teo paDAva nAkhIne rahyA. koI zakya AkramaNano pratikAra thaI zake e mATe daza rAjAoe chAvaNInI AsapAsa dhULano prAkAra bAMdhyo. varSAkALa pUro thayA pachI udAyana tyAMthI gayo, paNa enA sainya sAthe je vaNikavarga Avyo hato te tyAM ja vasyo. daza rAjAoe prAkAra bAMdhyo hovAne kAraNe nagaranuM nAma dazapura par3acaM. ' 2 Arya rakSitasUri dazapuranA purohita somadevanA putra hanA. dIkSA pahelAM brAhmaNa zAstrono vizeSa abhyAsa karavA mATe teo dazapurathI pATaliputra gayA hatA ane dIkSA lIdhA pachI pUrvono abhyAsa karavA mATe Arya vajra pAse ujjayinI gayA hatA. sAtamo nihUna goSThAmAhila dazapuramA dhayo hato. 4 1 jyaoNDi, pR. 54. 2 AcU, pUrva bhAga, pR. 397 - 401; Ama, pR. 392-94; nibhA, gA. 3173; nicU, bhAga 3, pR. 646; une, pR. 23, ityAdi. 3 juo uparyukta AcU, Ama 4 sthAsU, pR. 410. juo goSThAmAhila. vaLI dazapura vizenA prakIrNa ullekha mATe juo kakau, pR. 234 kaki pR. 172-73, 199, kadI, pR. 23: kasU, pR. 587-88. dazArNapura dazArNapura ekacchapura tarIke paNa oLakhAtuM hatuM, tathA gajAnapada tIrtha enI pAsenA dazArNakUTa parvata upara hatuM dazArNapuramA dazAbhadra rAjA rAjya karato hato. ' juo elakacchapura, gajAgrapada Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devarddhigaNi kSamAzramaNa ] 1 Aca, pUrva bhAga, pR. 479; bhAma, pR. 468. dazAha aMdhakavRSNinA daza putro, jemAM neminAthanA pitA samudravijaya sauthI moTA hatA teo dazAha athavA dasAra rAjAo tarIke jANotA che.' e dazA) paikI sauthI nAnA vasudevanA putra kRSNa vAsudeva hatA. emanAM nAma-samudravijaya, akSobha, stimita, sAgara, himavAna, acala, dharaNa, pUraNa, abhicaMda, vasudeva.' kuntI ane mAdrI e dazA)nI baheno hatI. 1 davaicU , pR. 41. 2 aMda, varga 1-2. devarddhigaNi kSamAzramaNa ___ dUSyagaNinA ziSya.' paraMparAnusAra teo 'naMdisUtra 'nA kartA che. vIranirvANa saM. 980=I. sa. 454 (vi saM. 510 ) athavA 993 I. sa. 467 (vi. saM. 523 )mAM temanI adhyakSatA nIce valabhImAM eka pariSada maLI hatI ane temAM jaina zrutanI chevaTanI saMkalanA karavAmAM Ayo hatI. emAM Arya skandile taiyAra karelI jaina zrutanI mAthuro vAcanA devarSigaNie mukhya vAcanA tarIke sarvasaMmatithI cAlu rAkhI hatI, ane Arya nAgArjunanI valabhI vAcanAnA mukhya pAThabhedo 'vAyaNaMtare' athavA evA arthanI noMdha sAthe svIkAryA hatA. valabhI vAcanAnA vizeSa bhedo TIkAkAroe 'nAgArjunIyAstu paTanti' evA TippaNa sAthe TAMkyA che, eTale adhyayana-adhyApanamA valabhI vAcanAnuM mahattva svIkAravAmAM AvatuM hatuM e nizcita che.. devardhigaNie jaina zrutanI eka navI vAcanA taiyAra karI ema na kahevAya, paNa temaNe eka pUrvakAlIna vAcanAne sarvamAnya banAvavAnuM tema ja bojI vAcanAnA mukhya pAThabhedo sAcavI rAkhavAnuM mahattvaceM kArya karyu. vaLI Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ devaddhigaNi samAzramaNa tamAma upalabba Agamagranthone temanA netRtva nIce eka cokasa paddhati anusAra eka sAthe lipibaddha karavAmAM AvyA e paNa jaina itihAsamA eka ghaNA mahattvano banAva gaNAya, / 'naMdisUtra 'nA prAraMbhamAM devardhigaNinI guruparaMparA ApavAmAM AtrI che. e pramANe teo mahAvIrathI batrIsamA yugapradhAna AcArya che. e paTTAvali nIce pramANe che : mahAvIra pachI Arya sudharmA, jaMbusvAmI, prabhavasvAmI, zayyaMbhava, yazobhadra, saMbhUtivijaya, bhadrabAhu, sthUlabhadra, mahAgiri, suhastI, balissaha, svAti, zyAmArya, zAMDilya, samudra, maMgU, Arya dharma, bhadragupta, vajra, rakSita, naMdila, nAgahastI, revatinakSatra, brahmadvIpaka siMha, skandilAcArya, himavaMta, nAgArjuna, govinda, bhUtadinna, lauhitya, dUSyagaNi, devardhigaNi.' 'kalpasUtra' aMtargata sthavirAvalI anusAra devarkigaNi mahAvIrathI 32mA nahi, paNa 34mA puruSa hatA.' tyAM devarSigaNinI guruparaMparA nIce mujaba ApelI che-mahAvIra pachI sudharmA, jaMbu, prabhava, zayyaMbhava, yazobhadra, saMbhUtavijaya-bhadrabAhu, sthUlabhadra, suhastI, susthita-supratibuddha, indradinna, dinna, siMhagiri, vajra, ratha, puSyagiri, phalgumitra, dhanagiri, zivabhUti, bhadra, nakSatra, rakSa, nAga, jehila, viSNu, kAlaka, saMpalita-bhadra, vRddha, saMghapAlita, hastI, dharma, siMha, dharma, zAMDilya, devardhi. . juo nAgArjuna, bhaTTi AcArya, mathurA, valabhI 1 naMma, pR, 65. 2 kasaM, pR. 118-19; kaki, pR. 129--32; kasU, 375-78% kako, pR. 156; kI, 113-15; ityAdi. 3 nasU, sthavirAvalI, gA. 1-41. 4 vividha paTTAvalIomA prApta devadhigaNinI guruparaMparAnI tulanAtmaka carcA mATe juo muni kalyANavijayajIkRta : vIranirvANa saMvat ora Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasari ] jaina kAlagaNanA, pR. 119 thI AgaLa. devilAmuta ___ ujjayinIno rAjA. enI kathA A pramANe cha : potAnA kezamAM paLiyAM joIne teNe rANInI sAthe tApasa tarIke dIkSA lIdhI hatI. rANI e samaye sagarmA hatI, yathAsamaye teNe putrIne janma Apyo, paNa prasUtikALe te maraNa pAmI. putrIne bojI tApasIoe ucherI. pachI samaya jatAM yuvAvasthAmAM AvelI putrIne joIne devilAsuta mohita thayo ane tene AzleSa karavA jatAM bhoMya upara paDI gayo. potAnA durvartananu phaLa ahIM ja prApta thayuM che, ema samajIne teNe putrI sAdhvIone ApI ane pote virakta thaIne siddhimAM gayo.' 1 AcU , uttara bhAga, pR. 202-3. devendramUri tapAgacchanA sthApaka jagaccaMdrasUrinA ziSya ane paTTadhara. temaNe ' zrAddhapratikramaNa sUtra / upara vRtti lakho che, je 'vaMdAruvRtti' nAme prasiddha che.' ___ devendrasUri maMtrI vastupAlanA samakAlIna hoI I. sa. nA teramA zatakamAM vidyamAna hatA. khaMbhAtamAM temanuM vyAkhyAna sAMbhaLanAra zrotAomAM vastupAla paNa eka hato. devendrasurie prAcIna karmagranthono uddhAra karIne 'karmavipAka,' 'karmastava,' 'baMdhasvAmitva,' 'ghaDazIti' ane 'zataka' nAme navya karmagrantho tathA te uparanI svopajJa TIkAo racI. A sivAya paNa bojA keTalAka grantho temaNe racelA che, je paiko prAkRta 'sudarzanAcaritra'nA sahakartA temanA gurubhAI vijayacaMdramUri hatA.. devendrasurinuM avasAna saM. 1327 I. sa. 1271mAM thayu hatu.. 1 ya, pR. 96. 2 jaisAi, pR. 407-8. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ droNAcArya droNAcArya _ 'oghaniyukti' nA TIkAkAra. navAMgIvRttikAra abhayadevasUrikRta vRttionuM saMzodhana droNAcArya jemA mukhya hatA evI eka paMDitapariSade kayuM hatuM.' droNAcArya pUrvAzramamA kSatriya hatA tathA aNahilavADanA caulukya rAjA bhImadeva pahelAnA mAmA hatA.' temano samaya vikramanA 12mA zatakanA pUrvArdhamA arthAt I. sa. nA 11mA zatakanA uttarArdhamAM nizcita che. emanuM mukhya pravRttikSetra aNahilavADa hatuM. 1 juo abhayadevasari. 2 pratApAkAntarAjanyacakrazcakezvaropamaH / / zrIbhImabhUpatistatrAbhavad duHzAsanArdanaH // zAstrazikSAgururdoNAcAryaH satyAkSatavrataH / asti kSAtra kulotpanno narendrasyAsya mAtulaH // praca, 18-zlo. 5-6. 3 juo aNahilapATaka. dvArakA-dvAravatI dvArakAnA sthAna vize sAdhAra carcA mATe juo pugu mAM dvArakA. sADIpacIsa Arya dezo paikI surASTanI rAjadhAnI tarIke dvAravatIno ullekha che.' A nagarane nava yojana pahochaM ane bAra yojana lAMbu varNavavAmAM AveluM che.' enI AsapAsa paththarano prAkAra hato e darzAvato ullekha vastusthitino sUcaka che, jo ke anyatra ene suvarNanA prAkAravALI varNavI che.' enAthI IzAnamAM raivataka nAme parvata hato. emAM naMdanavana nAme udyAna hatuM ane tyAM surapriya yakSanuM Ayatana hatuM. jude jude prasaMge aMdhakavRSNi, kRSNa vAsudeva tathA baladevane dvArakAnA rAjA tarIke varNavelA che. vaLI dvArakAnA vikhyAta Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArakA dvAravatI ] [ 87 nivAsI omAM samudravijaya pramukha daza dazAro, baladeva pramukha pAMca mahAvIro, ugrasena pramukha soLa hajAra rAjAo, pradyumna pramukha sADAtraNa karoDa kumAro, sAMba pramukha sATha hajAra durdAMta puruSo, vIrasena pramukha ekavIsa hajAra vIra puruSo, rukmiNI pramukha soLa hajAra devoo, anaMga senA pramukha aneka gaNikAoM tathA bIjA aneka sArthavAho Adi hatA. A uparathI yAdavonI rAjapaddhati vajjI, licchavI AdanI jema gaNasattAka hatI ane temAM aneka yAdavavizeSo rAjA nAma dhAraNa karI zakatA hatA ema anumAna thAya che. 8 prativAsudeva jarAsaMghanA bhayathI yAdavono samUha mathurAthI dvArakA Agyo hato. " dvArakAnA nAza mATe AgamasAhityabhAM nIce pramANe kathA ApavAmAM Ave che : yAdavakumAroe dArU pIne dvaipAyana RSine mAryA hatA. AdhI bAlatapa karIne, dvAravatIvinAzanuM nidAna karIne maraNa pAmI dvaipAyana agnikumAra deva tarIke utpanna thayA hatA. agnikumAre dvAravatI bALIne bhasma karI dIghI hatI. mAtra balarAma ane kRSNa be ja jaNa bacIne nIkaLyA hatA. ' 11 1 pra, pR. 55 sukuzI, pR. 123; bRkakSe, bhAga 3, pR. 912 - 14. 2 jJAdha, pR. 99 tathA 101 vRda, pR. 38- 41; ityAdi. pASANamayaH prAkAro yathA dvArikAyAm, bRkakSe, bhAga 2, pR. 251. 4 dA. ta. bAravaI nAma nagarI hotyA... .. cAmIyarapavarapAgAraNANAmaNipaMcavannakavisIsa kasohiyA, jJAgha, pR. 99. 5 aMda, pR. 1; vRda, pR. 38-41; jJAdha, pR. 99; Ama, pR. 356; ityAdi. 6 dA. ta. tattha NaM bAravatInayarIe kaNhe NAmaM vAsudeve rAyA parivasati, aMda, pR. 2. tattha NaM vAravatIe nayarIe aMdhagavaNhI NAmaM rAyA parivasati, eja, pR. 2. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] [ dvArakA-dvAravatI ... tattha NaM pAravatIe baladeve nAma rAyA hotthA, e ja, pR. 14. 7 A yAdImAM 'mahasena pramukha chappana hamAra baLavAna puruSo' eTalaM jJAdha (pR. 207) umere che. 8 vRda, pR. 38-41; jJAdha, pR. 207; ityAdi. 9 saMbhavataH eja kAraNe ' aMtakRt dazA' nuM vivaraNa karatAM abhayadevasUrane lakhavU paDayuM che ke -tasyAM ca dvArikAvatyAM nagaryAmandhakavRSNidivavizeSa eva, aMdavR, pR. 2. 1. kaMsami viNivAie sAvAyaM khettameyaMti kAUNa jarAsaMdhabhaeNa dasAravaggo mahurAo avaka miUNa bAravaiM gao tti| davaihA pR. 36-37. - 11 juo kosumbAraNya. dvArakAnA anya prAsaMgika ullekho tathA varNano mATe juo naMma, pR. 60, 61, 62, 161; bRkama, bhAga 1, pR. 56, 57, vaya, pR. 34-35 tathA 67-69; pAya, pR. 65; kamu, pR. 399-424, kaki. pR. 34-35; kakau, pR. 162-168, ityAdi. dvIpa saurASTranI dakSiNe Avelo dIvano beTa. jalapattana arthAt jyAM jaLamArge mAla Ave che evA vepAranA mathaka tarIke dvIpano nirdeza maLe che.' sAtamA-AThamA saikA sudhI dIva saurASTranI mukhya bhUmi sAthe joDAyelo hato ane tyAra pachI koI bhUstarIya parivartanone kAraNe e TApu banI gayo hato ema sUcavatI eka anuzruti DaoN. aLatekara nodhe che. paNa te upara AdhAra rAkhI zakAya ema nathI, kemake sAtamA saikAnA arasAmA racAyelI ' nizItha sUtra' uparanI cUrNimAM spaSTa kA che ke dIva surASTranI dakSiNe eka yojana dUra samudramA Avelo che. 'nizItha sUtra' uparanA cUrNi karatAM prAcInatara bhASyamAM A vastuno sucana rUpe ullekha che tathA temAMnA 'dIvanA sikkA' mATe 'dIviccagAu' zabda e sthaLarnu dvopatva siddha kare che. jaina TIkAcUrNiomAM moTe bhAge vRddhaparaMparAnuM saMkalana karelaM hoya che, eTale A ullekhone tAttvika rIte sAtamA saikA karatAM keTalAka saikA jeTalA prAcInatara gaNavA joIe. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanapAla paNDita ] [89 - dIvamA cAlato mukhya sikko 'sAbharaka' kahevAto. ene 'rUpaka' kahyo che, eTale te cAMdIno hovo joIe. be sAbharaka barAbara uttarAH pathano eka rUpaka ane uttarApathanA be rUpaka barAbara pATaliputrano eka rUpaka thato. vaLI A ja koSThaka bIjI rote ApelaM che ke dakSiNApathanA be rUpaka barAbara drAviDa pradezamA Avela kAMcIpurano 'nelaka' nAmano eka rUpaka ane be nelaka barAbara pATaliputrano eka rUpaka thAya che. pattanaM dvidhA-jalapattanaM ca sthalapatanaM c| yatra jalapathena nAvAdivAhanArUDhaM bhANDamupaiti tad jalapattanaM, yathA dvIpam / bRkaze, bhAga 2, pR 342. 2 'enzyanTa TAunsa aeNnDa siTIjha ina gujarAta aeNnDa kAThiyAvADa,' pR. 26. 3 do sAbharagA dIviccagAu so uttarApadhe ekko / ___ do uttarApadhA puNa pADaliputte havati eko // (bhA. gA. 952) " sAharako" NAma rUpakaH, so ya dIvicciko / taM dIvaM surahAe dakkhiNeNa joyaNamettaM samuddamavagAhittA bhavati, nicU , bhAga 2, pR, 125. 4 nibhA, gA. 952-53; nicU, bhAga 2, pR. 225; bRkamA, gA. 3891-92; bRkaze, bhAga 4, pR. 1069. dhanapAla paNDita I. sa. nA 17 mA zatakamAM thayelA mALavAnA rAjAo muMja ane bhoja banneno mAnya kavi. bhojanA vinoda mATe dhanapAle 'tilakamaMjarI' nAme kathAgrantha racyo hato. ___zrAddhapratikramaNasUtra' uparanI ratnazekhara sUrinI vRttimAM dhanapAla vizenA be ullekho che. eka ullekha pramANe, dhanapAla vaidika dharmAvalaMbI hato, paNa potAnA baMdhu zobhananA saMsargathI teNe jaina dharmano svIkAra ko hato.' vIjA ullekha pramANe, pratibodha pAmelA dhanapAle kAvya Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ dhanapAla paNDita goSThimAM bhojane vinoda karAyavApUrvaka upadeza Apone tenI pAse mRgayA tathA yajJamAM pazuvadhano tyAga karA yo hato.' 1 zrApara, pR 118.. / 2 e ja, pR. 41. dhanapAla tathA tenI kRtio mATe juo jaina sAhitya saMzodhaka,' khaMDa 3, aMka 3 tathA jaisAi, pR. 200-206 dhanamitra __A vizenI kathA nIce pramANe che : ujjayinInA dhanamitra nAme vaNike putra dhanazarmA sAthe dIkSA lodhI hato. teoe eka vAra madhyA hnakALe vihAra ko hato. kSullaka ( bALasAdhu ) dhanazarmA tRSAtura thatAM pitAe mArgamA AvatI eka nadImAMthI pANI pIvA kahyu. dhanazarmAe pANInI aMjali UMcI karI, paNa vicAra karIne pANIne savitta jANIne na pIdhuM ane pipAsA parISaha sahana karIne maraNa pAmyo.' 1 uzA, pR 87; une, pR 19. A bIjI kRtimA kathAno keTaloka camatkArapUrNa vistAra ApavAmAM Avyo che. dhanvantari dvArakAmAM kRSNa vAsudevanA be vaidyo hatA-dhanvantari ane vaitaraNi. emAMno dhanvantari abhavya-muktine ayogya hato, jyAre vaitaraNi bhavyamuktiyogya hato. dhanvantari sAdhuone sAvadha auSadha batAvato, jyAre vaitaraNi prAsuka-nirdoSa auSadha sUcavato. dhanvantarine AnuM kAraNa chavAmAM Ave tyAre te kaheto ke-' meM kaI zramaNone mATe vaidyakazAstranuM adhyayana kayu nathI" 1 AcU , pUrva bhAga, pR. 464-61; Ama, pR. 461 dharmasAgara upAdhyAya tapAgacchAcArya hIravijayasUrinA ziSya. emaNe saM. 1628 I. sa. 1572 mAM rAjadhanyapura-rAdhanapuramAM ' kalpasUtra ' upara ' kiraNAvalI' nAme pramANabhUta TIkA racI hatI. amadAvAdanivAsI saMghavI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nabhovAhana kuMarajIe e TIkAnI seMkaDo prato lakhAvI hatI.' 1 kaki, prazasti, pR. 203-4. dharmasAgare bIjA paNa aneka pranyo racelA che. emanI khaMDanapradhAna zailIe tatkAlIna jaina samAjamA moTo khaLabhaLATa macAvyo hato. emanI racanAo mATe juo jaisAI, pR. 582-83. dhruvasena dhruvasena rAjAne putramaraNathI thayelo zoka zamAvavA mATe AnaMdapuramA sabhA samakSa ' kalpasUtra' vAMcavAmAM AvyuM hatuM.' juo Anandapura 1 kasaM, pR. 118-19; kasu, pR. 15-16, 375-78; kaki, pR. 9, 16, 110; kadI, pR. 113-15; kako, pR. 9. naTapiTaka bharukacchathI ujjayinI javAnA mArgamAM AvelaM eka gAma. bharukacchathI eka AcArye potAnA vijaya nAme ziSyane ujjayinI mokalyo hato, paNa mArgamAM koI mAMdA sAdhunI sAravAra mATe ene rokAvU paDyaM hatuM, ane ema samaya bItI jatAM teNe naTapiTaka (prA. naDapiDaa ) gAmamA nAgagRhamA cAturmAsa ko hato.' 1 AcU , uttara bhAga, pR. 209. nandana udyAna dvArakAnA IzAna khUNe raivatakanI pAse Avelu udyAna. juo dvArakA, dvAravatI ane raivataka nabhovAhana bharukanchano nabhovAhana rAjA kozasamRddha hato. pratiSThAnano sAlavAhana balasamRdra hato. dara varSe sAlavAhana rAjA bharuka chane ghero ghAlato ane varSARtu vese eTale potAnA nagaramAM pAcho jato. nabhovAhana kozasamRddha hato, eTale gherA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] [ nabhovAhana > vakhate je koI sAlavAhananA sainikonA hAtha athavA mAthAM kApI lAve tene hajAronAM inAma Apato hato. sAlavAhana potAnA mAyasone parAkramanA badalAmAM kazuM Apato nahoto: AdhI tenuM sainya kSINa zra ane tene pratiSThAna pAchA pharavuM paDataM. bIje varSe pharI pAcho te sainya sAthai AvIne ghero ghAlato. A pramANe samaya bItato hato. ema karatAM yuktithI vijaya meLavAvA mATe ekavAra sAlavAhanane tenA amAtye kartuM ke ' mAro aparAdha thayo che ema jAhera karIne mane dezavaTo Apo ' sAlavAhane ema karyu, eTale maMtrI bharakaccha gayo ane eka devakulamAM rahyo sAlavAhanano e nirvAsita maMtrI che e bAta samaya jatAM jAhera thaI. namovAhane mANase mokalIne ene bolAgyo, paNa jyAre e Avyo nahi tyAre rAjA pote tyAM Avyo ane potAnA maMtrI tarIke enI namaNUka karI. pachI maMtrIe nabhovAhanane salAha ApI ke 'puNyathI rAjya maLe che, mATe bojA bhava mATe puNya saMcita karo. ' pachI nabhovAhane enA kahevA pramANe devakulo ane stUpo, taLAvo ane vAvo baMdhAyAM tathA 'nabhovAhana khAI' nAmanI khAI khodAvI. ema dravya caparAI gayuM, eTale maMtrIe potAnA rAjA sAlavAhanane bolAvyo. eka vAranA kozasamRddha nabhovAhana pAse have potAnA mANasAne prItidAnarUpe ApavA jevuM kaMI nahotuM, AthI tene nAsI javuM paDyuM ane bharukacchano kabajo sAlavAhane lIdho. ' nabhovAhananI rANInuM nAma padmAvatI hatuM vajrabhUti AcAryanI kavi tarIkenI khyAtithI AkarSAIne e AcAryane maLavA gaI hatI. pazcima bhAratano kSaharAtavaMzIya zaka kSatrapa nahapAna teja A nabhovAhana (prA. NahavAhaNa, NadhavAhaNa ) hoI zake. eno samaya IsavI sannA bIjA zatakanA pUrvArdhamA hoya e sauthI vadhu saMbhavita che. e. samaye mahArASTramAM sAlavAhana vaMzano gautamIputra zAtakarNi Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narmadA ] rAjya karato hato," e ja AgamasAhityamA jeno 'sAlavAhana-sAtavAhana ' evo nAmanirdeza karyo che e saMbhave. sAtavAhano ane pazcima bhAratanA zaka-kSatrapo bacce zatrukTa cAlI AvatI hatI e itihAsasiddha che. zAtakarNinA uttarAdhikArI vAsiSThIputra puLumAyInA eka lekhamAM zAtakarNine mATe 'khakharAta-usa-niravasesa-karasa sAtavAhanakula-yasa-patithApana-karasa' (=saM. kSaharAtavaMza-niravazeSakarasya zAtavAhanakulayazaHpratiSThApanakarasya ) evA zabdo vAparIne ene kSaharAtavaMzano uccheda karanAra tarIke varNavyo che e ghaNuM sUcaka che. juo sAtavAhana, sAlavAhana 1 AcU , uttara bhAga, pR. 200-201. 2 juo vajrabhUti AcArya, 3 rAyacaudharI, 'poliTikala hisTarI Apha aeNnzyanTa inDiyA,' pR. 221 thI AgaLa. 4 'silekTa insakripzansa,' naM. 58, TippaNa 1.. 5 e ja, naM. 83-84. 6 e ja, naM. 86. narmadA narmadA nadI. ' Avazyaka sUtra 'no cUrNinI eka kathAmAM strIcaritraviSayaka eka prAkRta zlokano pUrvArdha nIce pramANe che : diyA kAgANa bobhesi rattiM tarasi naMmadaM / ' 'vizeSAvazyaka bhASya ' uparano koTyAcAryanI vRttimAM narmadAnA pUrano ullekha che. 1 AcU , uttara bhAga, pR. 61. eka suprasiddha saMskRta zlokArtha" divA kAkaravAd bhItA rAtrau tarati narmadAm "-nu A prAkRta che. athavA janasamAjamAM vahetI prAkRta kahevata uparathI ja A zloka banAvavAmAM Avyo hoya. 2 viko, pR. 170 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ] [ nAgavalikA nAgavalikA A koI nagaranuM nAma che ane teno AnaMdapuranI sAthe ullekha che. AnaMdapuramA jema yakSapUjA thatI tema nAgavalikAmA nAgapUjA thatI.' nAgabalikAnuM sthAna nizcita thaI zakyu nathI. 1 iMdamahe iMdo, khaMdo mahAseNo, saddo ruimahe, muguMdo baladevo, NAgA NAgavaliyAe, jakkhA ANaMdapure siddhA ceva, AsUcU , pR 331. nAgArjuna Arya vIranirvANa pachI navamI zatAbdImAM (Azare IsunI cothI zatAbdImAM)' mathurA ane valabhI ema be sthaLe anukrame skandilAcArya ane nAgArjuna ema be AcAryoe AgamavAcanAnuM kArya kayu. durbhAgye A be AcAryo parasparane maLI zakyA nahi, tethI temanI vAcanAomAM keTalAka bheda rahI gayA. devarddhigaNie IsavI pAMcamI zatAbdImAM vyAre Agamo lipibaddha karAvyAM tyAre skandilAcAryanI mAthurI vAcanAne mukhya vAcanA tarIke svIkArI ane nAgArjunanI vAlamI vAcanAnA pAThono nirdeza 'vAyaNaMtare puNa' evI noMdha sAthe kayoM.' pachInA samayanI TIkAcUrNiomAM paNa nAgArjunIya vAcanAnI skandilAcAryanI vAcanAthI bhinnatA 'nAgArjunIyAstu paThanti' ( nAgArjunanA anuyAyIone anumata pATha Avo che ) evA ullekha sAthe noMdhavAmAM AvI che. 1 'vIranirvANa saMvat aura jaina kAlagaNanA,' pR 104. 2 juo kasU ne aMte. 3 udAharaNa tarIke ucU, pR. 99; uzA, pR. 186, 263, 29.; AzI, pR. 150, 166, 180, 216, 222, 228, 232, 274, ityAdi.. nArada zauripura nagaranA yajJayaza tApasanA putra yajJadatta ane putravadha Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nemicandrasari [ 95 somayazAno putra. teo bALakane azokavRkSa nIce mUkIne uMchavRtti karatAM hatAM tyAre jaMbhaka devatAoe tene laIne ucheyaryo hato tathA prajJapti, AkAzagAminI Adi vidyAo ApI hatI.' nArada mahAsamartha parivrAjaka hatA. temano svabhAva jhagaDo karAvadhAno hato. kRSNa ane temanI patnIo rukmiNI Adi vacce teo kalaha utpanna karAvatA ane vaLI zamAvI detA. bAhmaNa paraMparAnA nArada munine Ama jaina paraMparAmAM eka paritrAjaka tarIke varNavelA che. 1 AcU, uttara bhAga, pR. 194. nAsikya hAla- nAsika. 'nAsikyapura" ane * nAsikyanagara* tarIke paNa eno prayoga thayo che. nAsIkano naMda nAme vaNika potAnI patno sundarImAM atyaMta Asakta hovAne kAraNe 'sundarInaMda' tarIke oLakhAto hato. buddhano oramAna bhAI naMda potAnI patnI sundarImA atyAsakta hato, ene parANe dIkSA ApavAmAM AvI hatI ane aneka dRSTAntothI vairAgyamAM sthira karavAmAM Avyo hato-enI vArtA varNavatA azvaghoSanA -- saundarAnanda' kAvyanA vastunu koI svarUpAntara upayukta ullekhamAM rajU thayu lAge che. juo sundarInanda 1 nama, pR. 167. 2 vava, pR. 52. 3 AcU, pUrva bhAga, pR. 566; Ama, pR. 533. nemicandramUri bRhadgacchanA Amradeza upAdhyAganA ziSya. temaNe potAnA gurubhAI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 ] [ nemicandrasUri municandranA vacanathI saM. 1129--I. sa. 1073 mAM aNahilapATakamA dohaDi zreSThonI vasatimA rahIne 'uttarAdhyayana sUtra' upara vRtti racI.' e ja nagaramAM ane e ja vasatinAM rahIne temaNe saM. 1141-I. sa. 1085 mAM prAkRta ' mahAvIracarita ' racyu hatuM.' nemicandranuM sUripadanI prApti pahelAnu nAma devendragaNi hatuM.' 1 une, prazasti. 2 une, prastAvanA, pR. 2 3 jisko, pR. 43; une, prastAvanA, pR. 1. neminAtha ___ bAvIsamA tIrthakara. daza dazAro paikI sauthI moTA samudravijaya ane temanI rANI zivAdevInA putra. temanA janma pUrve mAtAe cakranI riSTa-ratnamaya nemi AkAzamAM joI hatI, tethI teo * ariSTanemi' kahevAyA.' kRSNe temano vivAha ugrasena rAjAnI putrI rAjimatI sAthe nakkI ko hato, paNa lagnamaMDapamAM notarelA mANasone mAMsano khorAka ApavA mATe bAMdhelAM pazuono ArtanAda sAMbhaLIne neminAthe vairAgya pAmIne raivataka udyAnamAM dIkSA lodhI hatI. yAdavakuLanA aneka yuvAnoe neminAtha pAse dIkSA lIdhI hatI. neminAtha giranAra upara nirvANa pAmyA hatA. covIsa tIrthakaro paikI RSabhadeva, zAntinAtha, pArzvanAtha, neminAtha ane mahAvIranAM caritro sAhityika dRSTie sauthI vadhAre loka priya banyAM che. Agametara sAhityamAM neminAthanAM saMskRta-prAkRta caritro, stotro, emanA jIvana vizenAM kAvyo vagaire maLIne kuDIbaMdha kRtio jANavAmAM AvelI che. 1 kasaM, pR. 199-20. 2 kamu, pR. 399-423; kaki, pR. 164; kakau, pR. 162-70%; kadI, pR. 120-23, va, pR. 34-35, ityAdi. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAvaliptAdhArya ] 3 aMda, varga 1-5 4 jirako, pR. 216-19 pattana . vepAraneM kendra hoya evaM nagara, pattana be prakAranAM hoya chaH jalapattana ane sthalapattana. jyAM jaLamArge mAla Ave te jalapattana ane sthalamArge Ave te sthalapattana, jalapattananA udAharaNa tarIke dvIpa ( dIva ) ane kAnanadvIpanA nAma apAya che, jyAre sthalapattana tarIke mathurA ane AnaMdapura ApavAmAM Ave che.' keTalAka TIkAkAroe prAkRta -- paTTaNa' zabdanAM paTTana ane -- pattana' evAM be saMskRta rUpo svIkArIne benA judA artha ApyA chaH jema ke jyAM naukAo mAraphata javAya te paTTana ane jyAM gADAMmAM ke ghoDe besIne tema ja naukA mAraphata javAya te pattana. kAlakrame -- pattana' sAmAnya nAmamAMthI vizeSa nAma banyu: ane gujarAtanuM madhyakAlIna pATanagara 'aNahilapattana' mAtra 'pattama' evA DhUMkA nAme jANItuM thayuM. ' kalpasUtra 'nI * kaumudI' nAme TIkAnA kartA zAntisAgara pote e TIkA 'pattanapattana 'mAM -eTale ke pATaNanagaramAM lakho hobArnu jaNAve che. 1 uzA, pR. 605; AzI, pR. 258; bRkamA, gA 1090; bRkakSe, bhAga 2, pR. 342; vaLI juo jJAdhaa, pR. 55, 140. 2 juo bharukaccha. 3 kako, prazasti, zlo. 4. pANDumathurA juo mathurA pAdaliptAcArya eka prabhAvaka AcArya, jemanuM nAma saurASTranA prasiddha jaina tIrtha Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pAdaliptAcArya pAdaliptapura-pAlItANA sAthe joDAyelaM che. pAdaliptAcArya pATaliputramA muruMDa rAjAnA darabAramA hatA. eka vAra muruMDa rAjA upara yavanoe mINavALu sUtara, kApIne sarakhI karelI lAkaDI tathA suMvALI mudrita dAbaDI mokalI ane sAthe saMdezo kahAvyo ke ' sUtrano aMta, lAkaDIno AdibhAga ane samudgakanuM dvAra batAvo.' paNa A kArya koI karI zakyu nahi. chevaTe pAdalipte sUtara UnA pANImAM nAlyuM, eTale mINa ogaLI gayuM ane cheDA dekhAyA: lAkaDI paNa pANImAM nAkhI, eTale mULano bhAga bhAre hovAthI aMdara DUbyo ane. dAbaDI upara lAkha hatI te garama pANImAM boLIne ukhADI.' muruMDa rAjAnI zirovedanA vaidyo mADI zakyA naheAtA, te pAdaliptAcArya maMtrazaktithI maTADI hatI evaM kathAnaka maLe che. pAdalitAcArya yaMtravidyAmAM paNa kuzaLa hatA. temaNe eka vAra rAjAnI bahenane barAbara maLatI yaMtrapratimA banAvI hatI. e pratimA unmeSanimeSa karatI hAthamAM paMkho laIne UbhelI hatI. pAdaliptAcArya ' taraMgavatI' nAmanI eka vikhyAta prAkRta dharma kathA racI hatI, jenA ullekho AgamasAhityamAM tema ja anyatra aneka sthaLe prAta thAya che. mULa kathA to saikAo pahelA nAza pAmI gaI cha, paNa pAdalipanI pachI thayelA parantu jeno cokasa samaya anizcita che evA AcArya vIrabhaTTa ke vIrabhadranA ziSya nemicandre 1900 prAkRta gAthAomAM karelo teno saMkSepa mAtra hAlapAM upalabdha che. pAdalisacArye ' jyotiSkaraMDaka' upara vRtti lakhI hatI ema AgamasAhityanA suprasiddha TIkAkAra AcArya malayagirinA kathana uparathI spaSTa che. A vRtti naSTa thaI gaI hoparnu mAnavAmAM AvatuM hatuM, paNa enI hastalikhita prati pU. munizrI puNyavijayajIe jesalameranA granthabhaMDAramAthI zodhI kADhI che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptAcArya 1 ___ pAdalipte dIkSA ane pratiSThAvidhi vize -- nirvANakalikA' nAme jANIto grantha racyo che. A uparAMta 'prabhAvakacarita 'nA. pAdaliptasUricarita 'mAM temaNe 'praznaprakAza' nAme jyotiSagranthanu nirmANa karyu hovAno ullekha che. cUrNiomAM 'kAlajJAna' nAme eka racanAnu kartRtva paNa pAdalisa upara Aropita kareluM che. pAdalitanI prAkRta gAthAo hAlakRta prAkRta subhASitasaMgraha 'gAthAsaptazatI'mAM uddhata karelI che. ___ 'prabhAvakacarita' nodhe che ke pAdaliptAcArya eka vAra tIrthayAtrA karatA saurASTramA DhaMkApurI ( DhAMka )mAM gayA hatA. tyAM emane siddha nAgArjunano samAgama thayo. pachI nAgArjune potAnA e gurunA smaraNarUpe zatrujayanI taLeTImAM pAdaliptapura nAmanu nagara vasAvyuM, zatrujaya upara jinacaitya karAvI tyAM mahAvIranI pratimA sthApita karo ane tyAM ja pAdaliptasUrinI mUrti paNa sthApita karI. ___ pAdaliptAcAryano samaya vikrama saMvatanI prAraMbhika zatAbdIomAM nizcita karavAmAM Avyo che. emarnu paraMparAgata vistRta carita 'prabhAvakacarita 'nA 'pAdaliptasUricarita 'mAM maLe che. 1 AcU, pUrva bhAga, pR. 554; Ama, pR. 524-25; nama. pR. 162. 2 nicU , bhAga 4, pR. 872; pinima, pR. 141-42. pinima mAM muruMDane pratiSThAnapurano rAjA kayo che, e mudraNadoSa hovo joIe, kema ke e ja kAe racelI anya vRttiomAM spaSTa rIte pATaliputrano ullekha cha ( juo upara TippaNa 1). 3 bRkabhA, gA. 4915, bRko, bhAga 5, pR 1315-16. A prakAranAM 'strIrUpo' * yavanaviSaya' mAM puSkaLa bane cha ema ahI TIkAkAra noMdhe che. 4 nicU, bhAga 3, pR. 479; bhAga 5, pR. 1029; viko, pU. 433; bRkama, pR. 164-165; bRkakSe, bhAga 3, pR. 722; bhAga Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 [ pAdaliptAcArya 5, pR. 1489; vyama ( u0 5 uparanI vRtti ). pR 6, Agametara sAhityamA 'taraMgavatI' nA ullekho mATe juo 'nirvANakalikA,' prastAvanA, pR. 15-16. 5 A saMkSepano jarmana anuvAda pro. lyumene kayoM che. enA gujarAtI bhASAntara mATe juo 'jaina sAhitya saMzodhaka,' grantha 2. 6 xx jyotiSkaraNDakamUlaTIkAyAM zrIpAdaliptasUribhiH uktaM, sUprama, pR. 73 tathA cAsyaiva jyotiHkaraNDakasya TIkAkAraH pAdaliptasUrirAha-" ee u susamAdayo addhAvisekA jugAiNA saha pavattaMte, jugateNa saha samApaMti" tti / jyokama, pR. 52 7 praca, 5-zlo, 347 8 prava. guja, anuvAda, prastAvanA, pR. 32; vaLI juo vyama ( bhA. gA. 263 uparanI vRtti)-yathA pAdaliptakRtavivaraNe kAlajJAne.... 9 praca, 5-lo. 247-306 1. 'nirvANakalikA,' prastAvanA, pR 16 pAlaka ujjayinInA pradyota rAjAnA be putro hatA-pAlaka ane gopAlaka, emAthI gopAlake dIkSA lIdhI, eTale pAlaka rAjA thayo. ene be putro hatA-rASTravardhana ( rAjyavardhana ) ane avaMtivardhana. temAMthI avaMtivardhanane rAjapade ane rAjyavardhanane yuvarAjapade sthApIne pAlake paNa rAjya bhogavIne dIkSA lIdhI hatI.' titthogAlI' prakIrNakamAM jaNAcyA pramANe-je rAtrie bhagavAna mahAvIra nirvANa pAmyA hatA te.ja rAtrie avaMtimAM pAlaka rAjAno abhiSeka thayo hato. juo avantivardhana 1 AcU, uttara bhAga, pR. 189; vavR, pR. 90- 92. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyota ] / 101 2 ja rayaNi siddhigao. amhA titthaMkaro mahAvIro / taM syaNimavaMtIe ahisitto pAlago rAyA // 'abhidhAna-rAjendra,' bhAga 1, pR. 494 pratiSThAna mahArASTramAM godAvarIne kinAre AveluM paiThaNa. pratiSThAna godAvarI nadInA taTa upara AveluM hatuM. tyAM sAlavAhana rAjA rAjya karato hato. eno amAtya kharaka nAme hato.' sAlavAhana dara varSe bharukaccha, jyAM nabhovAhana rAjya karato hato tyA AkramaNa karato hato.' ___pratiSThAnamAM jainonI moTI vastI hatI tathA rAjAnu valaNa paNa jainadharmane anukULa hatuM. A nagaranA saMgha tathA rAjAnA anumodanathI kAlakAcArye paryuSaNa bhAdaravA suda pAMcamane badale cothe pravartAvyu hatuM niyuktikAra bhadrabAhusvAmI ane temanA bhAI varAhamihira A nagaranA brAhmaNakumAro hatA. 1 bRko, bhAga 6, pR. 1647 2 juo nabhovAhana 3 juo kAlakAcArya. 4 'abhidhAna-rAjendra,' bhAga 5, pR. 1369 pradyota ujjayinIno rAjA. te ugra svabhAvano hovAthI caMDapradyota tarIke oLakhAto hato. tene ATha rANIo hatI, jemAMnI zikAdevI vaizAlInA rAjA ceTakanI putrI hatI ane aMgAravatI suMsumArapuranA rAjA dhuMdhumAranI putrI hatI.' enA maMtrI nAma khaMDakarNa hatuM (juo khaNDakarNa ). zakunta nAme eno eka aMdha maMtrI paNa hato (juo zakunta ). pradyotanA samayanuM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] [ prayota ujjayinI bhAratanAM sauthI samRddha nagaro paikI eka hatuM. enA samayamAM ujjayinImAM nava kutrikApaNa-tribhuvananI sarva vastu jemAM maLe evA vastubhaMDAro hatA. pradyotanA jIvanano ghaNo bhAga potAnA paDozI rAjAo je enA sADhuo thatA hatA emanI sAthe laDavAmAM gayo hato. paDozI rAjyo sAthenA A kalahanA paraMparAgata vRttAnto AgamasAhityamAM maLe cheH .. eka bAra pradyote rAjagRha nagara gheyu. rAjagRhanA rAjA zreNikano naMdA rANIthI thayelo putra abhayakumAra je eno maMtrI paNa hato teNe pradyota Avyo te pahelAM enA skaMdhAvAranivezanI jagyA jANI lIdhI hatI ane tyAM ghaNuM dhana daTAvyuM hatuM. pachI pradyote AvIne paDAva nAkhyo eTale abhayakumAre kahevarAvyu ke " tamAruM AkhU sainya mArA pitAe phoDI nAtyu che; A vAta upara vizvAsa na paDato hoya to chAvaNImAM khodIne juo." A pramANe khodatAM dravya nIkaLyu, eTale pradyota DarIne nAsI gayo. paNa pAchaLathI vastusthiti jANavAmAM AvatAM pradyote abhayakumAra upara roSe bharAI tene keda karavAno nizcaya kayoM, teNe eka gaNikAne rAjagRha mokalI ane sahAyaka tarIke bojI keTaloka gaNikAo ApI. gaNikAe eka dharmapremI jaina vidhavAno veza dhAraNa karyo. caityaparipATImAM sau abhayane ghera gayA. tyAM teNe dharmapremI abhayane potAne ghera jamavAnuM nimaMtraNa ApyuM ane bhoLavIne madyapAna karAvI, keda karIne avaMti bhego ko. tyAM abhayakumAre cAturyathI pradyotane prasanna karyo, eTale pradyote ene choDI mUkyo, paNa e samaye abhayakumAre prayotane kahyu ke " tame mane kapaTathI pakar3I ANyo hato, paNa huM to tame pokAro pADatA hazo ane ahIthI tamane upADI jaIza." thoDA samaya pachI abhayakumAra rAjagRhathI be gaNi. kAo laIne Avyo ane vepArIne veze ujjayinImA rahevA lAgyo. teNe Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayota ] [ 103 potAnA eka dAsane gAMDAno veza dhAraNa karAyo hato ane tene pradyota nAma ApyuM hatuM. ene dararoja khATalAmAM bAMdhIne vaidya pAse laI javAmAM Avato tyAre te ' huM pradyota kuM' evI bUmo pADato hato. have, pelI gaNikAo je abhayakumAra sAthai rahetI hatI temanA saundaryathI AkarSAne emanI kAmanA karato pradyota saMketa anusAra tyAM anyo, eTale tene abhayakumAranI sUcanA thI pakaDI levAmAM Avyo, ane 'huM pradyota kuM' evI bUmo te pADato rahyo ane ene ujjayinI baccethI khATalAmAM bAMdhane upADI javAmAM Agyo. nagarajanoe tenI bUmo sAMbhaLIne mAnyuM ke pelA prayotanAmadhArI gAMDAne dararojanI jema vaidhayAM laI vAmAM Ave che. rAjagRhamAM zreNike pradyodano vadha karavAno vicAra karyo, paNa abhayakumAre tene ema karatAM aTakAvyoH pAchaLathI pradyotane mukta karavAmAM Avyo hato. * 3 sindhu - sauvIranA rAjA udAyana sAdhe paNa pradyotane yuddhano prasaMga Avyo hato. udAyana pAse jIvaMtasvAmI mahAvIranI eka sundara kASThapratimA hatI ane udAyananI devadattA nAme eka kubjA dAsI e pratimAnuM saMgopana karatI hatI. pratimAne vaMdana karavA mATe gAMdhArathI AvelA eka zrAvake ApelI guTikA levAthI e dAsIno kAyA kAMcanavarNI banI gaI hatI ane te suvarNagulikA tarIke prasiddha thaI hatI. nalagiri hAthI upara AbIne prayote e dAsonuM haraNa kartuM hatuM ane enA Agrahane kAraNe pelI kASThapratimA paNa sAye lodhI hatI. A khabara paDatAM udAyana daza rAjAone sahAyamA laIne ujjayinI upara caDI Avyo ane prayotane parAjita karyo prayota kedra pakaDAyo ane udAyane enA kapALa para ' dAsIpati' zabda aMkita karyo. pratimAne levA mATe udAyane ghaNo prayAsa karyo, paNa e to enA sthAnethI calita bhaI nahi. eTale prayotane lAIne udAyana pAcho sindhu-sauvIra tarapha cAlyo. mArgamAM cAlatAM paryuSaNano samaya Agyo ane temAM pradyote upavAsa karavAnI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] [ pradhota icchA vyakta karatAM udAyane ene dharmabaMdhu jANIne mukta karyo ane khamAgyo, ane kapALamAMno ' dAsIpati' zabda na vaMcAya e mATe tyAM suvarNapaTTa bAMdhyo ane prayotanuM rAjya ene pAchu ApyuM kahevAya che ke vyArathI rAjAo mastaka upara mukuTane sthAne paTTa bAMdhanArA thayA. " 1 vatsa dezanA rAjA zatAnIka upara paNa pradyote AkramaNa kayai hatuM. pradyotane Avato sAMbhaLIne zatAnIka yamunAnA dakSiNa kinArethI uttara kinAre cAlyo gayo, pradyota yamunA oLaMgI zakyo nahi; ane chevaTe keTalIka herAnagati veThI pAcho pharyo. keTalAka samaya pachI eka citrakAre zatAnIka sAthenA aNavanAvane kAraNe enI svarUpavAna rANI mRgAvatI citra cItarI prayotane batAnyuM mRgAvatInA saundaryathI moha pAmIne pradyote zatAnIka pAse dUta mokalIne mRgAvatInI mAgaNI karo; paNa zatAnIke dUtano tiraskAra karIne ene pAcho kADhaco. AdhI krodhe bharAyelo pradyota vatsadezanI rAjadhAnI kauzAMbI upara caDI Avyo. tene Avato sAMbhaLI alpa baLavALo zatAnIka kSobha pAmyo ane atisArathI maraNa pAmyo. AdhI mRgAvatIe vicArya ke " mAro bALaka putra nAza na pAme ema karavuM joIe. " AdhI teNe pradyota pAse dUta mokalIne yuktipUrvaka kahevarAtryuM ke " huM tamArI pAse AvuM tyAra pachI mArA putrane koI pIDA kare ema vu na joIe. " pachI mRgAvatInA kadAyI prathote ujjayinInI IMTothI mRgAvatInA nagarane dRDha karAyuM, emA dhAnya vagere bharAvyaM. A pramANe pradyotane mUrkha vanAcyA pachI mRgAvatI pharI gaI. e arasAmAM bhagavAna mahAvIra kauzAMbImAM samosaryA. temanI dezanA sAMbhaLIne mRgAvatIe pradyotanI anujJA laIne dIkSA levAnI icchA ivyakta karo. e mahAna parSadAnI lajjAne kAraNe pradyota mRgAvatIne vArI zakyo nahi; ane mRgAvatIe potAno putra udayana pradyotane sone dIkSA lodhI e samaye pradyotanI aMgAravatI Adi * Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsa] [ 105 ATha rANIoe paNa mahAvIra pAse dIkSA lIdhI. udayana pAchaLathI pradyotanI putrI vAsavadattAne paraNyo hato. __pradyotane be putro hatA-pAlaka ane gopAlaka. emAthI gopAlake dIkSA lIdhI hatI, eTale enI pachI pAlaka gAdI upara Ayo.. 1 AcU , uttara bhAga, pR. 199-200; viko, pR. 335 2 vRkabhA, gA 4214; vRkakSe, prantha 4, pR. 1144-46. juo kutrikApaNa. 3 AcU , pUrva bhAga, pR. 557-558; uttara bhAga, pR. 158-59; Ama, pR. 527-28 4 juo dazapura. 5 AcU, pUrvamAga, pR. 400; Ama, pR. 292-94: vividha divya ane mAnava pAtrone mATe kevA prakAranA mukuTo, pahabaMdho ane zirobhUSaNo yogya che e mAThe juo maratanuM nASTathazAstra' ( kAzInI bhAvRtti), adhyAya 23, lo. 132-49; tathA 'viSNudharmottara purANa, tRtIya khaMDa, adhyAya 27, lo. 33 ane AgaLa. 6 AcU, uttara bhAga, pR. 167 7 AcU, pUrva bhAga, pR. 88-91; Ama, pR. 101-4 8 juo udayana. 6 AcU , uttara bhAga, pR. 189. pradyota vizenA anya mahattvanA kathArUpa vRttAnto athavA ulle kho mATe juo naMma, pR. 16% bRkakSe, bhAga 2, pR. 587; kasu; pR. 587-88; kaki, pR. 93 tathA 199; kadI, pR. 23; kako, pR. 234. prabhAsa saurASTranA dakSiNa kinAre AveluM prabhAsatIrtha. e tIrthanI utpatti A pramANe ApavAmAM Ave che: pAMDavonA vaMzamAM pAMDusena nAme rAjA thayo hato. tenI be putrIo mati ane sumati samudramArge surASTramA AvatI hatI. mArgamA samudranuM tophAna thatAM bIjA loko Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] skanda ane rudrane namaskAra karavA lAgyA, vyAre A be bahenoe potAnI jAtane saMyamamAM joDI. chevaTe vahANa mAMgI gayuM ane banne jaNIo kAladharma pAmI mokSe gaI. lavaNasamudranA adhipati susthita deve temano mahimA karyo. tyAM devodyota thayo, ane tyArathI prabhAsatIrtha thayuM.' 9 bharata cakravartInA digvijayavarNanamAM pazcimamAM prabhAsatIrthano ullekha che, ' ' bahatkalpasUtra 'nAM bhASya, cUrNi ane vRttimAM prabhAsatIrthamAM yAtrAmA thatI saMkhaDI - ujANIno nirdeza che. 2 u 1 AcU, uttara bhAga, pR. 1970 2 Ama, pR. 230. vaLI jubho 'vasudevahiMDI' anuvAda, pR. 241. 3 bukamA, gA. 3150; brukakSe, bhAga 3, pR. 883-84 priyagranthamUri prabhAsa susthita- supratibuddhanA ziSya priyagranthasUrie ajameru pAse AvelA harSapuramA potAnA vidyAcamatkArathI yajJamAM thato pazuvadha aTakAvyo hato.' juo ajameru 1 kaphi, pR. 169, kasu, pR. 509-10; kadI, pR. 148-49. phalahI.. sopArakanA mAtsyika mallane parAjita karavA mATe ujjayinIvAsI aTTaNamalle bharukaccha pAsenA eka kheDUtane tAlIma ApI taiyAra karyo hato, je phalahI nAme prasiddha thayo hatoM. juo aTTaNa bannAsA uttara gujarAtanI banAsa nadI. ( bahata kalpasUtra 'nA vRttikAra kahe che ke koI sthaLe ati Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balamitra - bhAnumitra ] [ 107 pUrathI paNa dhAnya pAke che, jema ke bannAsAmAM jyAre khUba pUra Ave tyAre e pUrI bhAvita thayelI kSetrabhUmimAM bIja veravAmAM Ave che. ' 1 vRkase, bhAga 2, pR. 383. balabhadra kRSNa vAsudevanA moTA bhAI ane navamA baladeva teo atyaMta svarUpavAna hatA. dvArakA nagarInuM dahana thayuM tyAre banne bhAIo jaladIthI tyAMthI nIkaLIne dakSiNa tarapha jatA hatA tyAre kosuMbAraNyamAM kRSNanuM maraNa thayuM ane kRSNanA zarIrane agnisaMskAra karIne balabhadre dIkSA lodhI. sumukha, durmukha, kUpadAraka, niSada, DhaMDa vagere balabhadranA putro hatA. balabhadranuM saMpUrNa caritra AgamasAhityamAM nathI, paNa niSaDha Adi temanA bAra putroe neminAtha pAse dIkSA lodhI hatI teno vRttAnta e tathA balabhadranA jIvananA keTalAka prasaMgo ane temane vizenA ullekho maLe 3 che. kRSNanI jema balabhadranuM caritra paNa neminAthacaritra sAthai saMkaLAyeluM che' ane ' triSaSTi' aMtargata tathA vividha lekhakoe racelAM 'neminAthacaritro 'mAM te upalabdha thaI zake. 1 juo kosuMbAraNya. 2 vRda; tathA aMda, varga 4 3 3 udAharaNa tarIke - uzA, pR. 117; masa, gA. 496-97; kasu, pR. 399 - 424, kaki, pR. 137-42; ityAdi. valamitra - bhAnumitra bharukacchatA rAjakartAo. teo be bhAIo hatA. temanA bhANeja * balabhAne kAlakAcArye dIkSma ApI hovAne kAraNe AcAryane kaccha choDIne pratiSThAna cAlyA javuM paDyuM hatuM. eka paraMparA pramANe, balamitrabhAnumitra kAlakAcAryanA bhANeja haptA. emane mATe juo kAlakAcArya - 2 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] arras eka anArya jAti, je lUTapATa karI trAsa vartAvatI hatI. AgamasAhityamA bokine mAlavothI abhinna gaNyA che. juo mAlatra - 1 baLI juo ujjayinI, mathurA brahmadvIpa AmIra dezamAM kRSNA ane veNA nadInA saMgama AgaLa Avelo eka dvIpa. tyAM vasatA pAMcaso tApasone Arya vajranA mAmA Arya samita sUrie pratighoSa mADyo hato. e pratibodha pAmelA sAdhuozrI jaina sAdhuonI brahRdIpaka zAkhAno prAraMbha thayo hato.' 'naMdisUtra'nA prAraMbha ApalI devarddhigaNinI guruparaMparAmA siMhasUrane 'brahmadvIpaka siMha' kA che. 2 [ bodhika 1 AcU, pUrva bhAga, pR. 543; Ama, pR. 515, kasaM, Ta 132; kasu, pR. 134; kaki, pR. 171; kadI, pR. 149 - 150 naMsU, pR. 51; pinima, paM. 144. 2 juo devarddhigaNi kSamAzramaNa. bhaTTi AcArya 2 dUSyamaNi kSamAzramaNanA ziSya bhaTTi AcAryano mata ' sUtrakRtAMga sutra 'nI cUrNimAM TAMkelo che.' jaina paraMparA anusAra, mULa Agamone saMkalita rUpe lipibaddha karAvanAra devarddhigaNi dUSyagaNinA ziSya che. bhaTTi AcArya e devagiNinuM jIjuM nAma hatuM ke temane mAnArthe bhaTTi (saM. bharma) AcArya eTale mukhya AcArya kahevAmAM AvatA hatA ke pachI bhaTTi AcArya dUSyagaNinA bIjA ja koI ziSya jemane vize ayAra sudhImAM kaI jANavAmAM AvyuM nathI emanuM nAma haze e nizcitapaNe kahetuM muzkela che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadraguptAcArya ] [ 109 suprasiddha saMskRta vyAkaraNakAvya 'rAvaNavadha ' je sAmAnya rIte ' bhaTTikAvya ' tarIke oLakhAya che teno kartA 'mahAbrAhmaNa mahAyAkaraNa svAmiputra bhaTTi' valabhIno hato, eTale balabhImA bhaTTi nAma pracalita hatu; ane devagiNino nivAsa paNa valabhomA hato, eTale bhaTTi e devardhigaNirnu apara nAma hAya e kadAcit saMbhave che. 1 atra dUSagaNikSamAzramaNaziSyA bhaTTiyAcAryA bravate...sUkRcU , pR 405 2 naMma, pR. 65. juo devaddhigaNi kSamAzramaNa. bhaNDIravana mathurAnI pAse AveluM eka udyAna. tyAM maMDIra yakSanuM Ayatana hatuM. loko baLadagADA joDIne enI yAtrAe jatA. juo kambala-sambala, mathurA bhadraguptAcArya ujjayinIvAsI eka AcArya. Arya rakSita dazapuramA potAnA guru tosaliputrAcArya pAse agiyAra aMga ane jeTalo dRSTivAda temane avagata hatA teTalo zIkhyA. pachI ujjayinImAM dRSTivAdanA jJAtA Arya vana che ema sAMbhaLIne teo ujjayinI gayA. tyAM bhadraguta nAme eka vRddha AcAryanI saMlekhanA prasaMge Arya rakSita niryAmaka tarIke rahyA ane temanI uttama zuzrUSA karI. bhadraguptAcArya kAladharma pAmyA pachI rakSite vajrasvAmI pAse sADAnava pUrvono abhyAsa karyo. potAnA aMtakALe bhadraguhA kArye Arya rakSitane kayuM hatuM ke " tamAre Arya vajranI sAthe rahevu nahi, kAraNa ke je temanI sAthe raheze te temanI sAthe ja maraNa pAmaze. " AthI Aya rakSita vajrasvAmothI alaga rahyA hatA.' 1 AcU , pUrvabhAga, pR. 403-4; une, pR. 23; kaki, pR. 170-73; kadI, pR. 145. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 / [ bharUkaccha bharukaccha . bharUca, gujarAtanuM prAcIna baMdara. AgamasAhityanA prAcInatara aMzomAM moTe bhAge A nagaranuM ' bharukancha' nAma cha, 'sRgukaccha 'no prayoga mukAbale pAchaLanI saMskRta TIkAomAM che.' ' bharUca 'nI vyutpatti bharukaccha 7 bharuacca 7 bharUca e pramANe sAdhI zakAya, je 'bhRgukaccha 'mAthI zakya nathI, e vastu paNa mULa nAma ' bharukancha / hovAnA pakSamA che... ___ keTaleka sthaLe bharukacchane 'droNamukha' kA che. jala ane. sthala ema banne mArgoe vyAthI jaI zakAya te droNamukha. enA udAharaNamAM tarIke bharukaccha ane tAmraliptinAM nAma ApavAmAM Ave che. kaLo keTalAka TIkAkAroe prAkRta 'paTTaNa' zabdanA 'paTTana' ane 'pattana' evAM be saMskRta rUpo svIkArIne bannenA judA artho ApyA che : jyAM naukAoM mAraphata javAya te 'paTTana', ane jyAM gADAMmAM ke ghoDe vesIne tema ja naukAo dvArA javAya te 'pattana,' jemake "bharukaccha.' 'AvazyakacUrNi' ( uttara bhAga, pR. 152-53 )mAM eka sthaLe 'bharukacchane' 'AharaNI' arthAt 'AhAra' jevU vahIvaTI ekama kahela che ( juo kheTa AhAra ). bharukacchanA IzAna khUNe koraTaka nAme udyAna hatuM ane temAM muni suvratasvAmInu caitya hatuM. bharukacchamAM jaino tema ja bauddhonI moTI vasto hatI ane banne bacce dhaNI vAra paraspara spardhA cAlatI hatI.' bharukacchamAM jinadeva nAme jaina AcArya bhadaMtamitra ane kuNAla nAme ve bauddha sAdhuo jeo be bhAIo hatA temane vAdamA parAjita karyA hatA ane te be jaNa govindAcAryanI jema jinadevanA ziSyo thayA hatA evo paNa ullekha che. bharukacchanI pAse kuMDalameNTha nAme vyaMtararnu Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharukaccha ] [ 111 sthAnaka hatuM ane enI yAtrAmAM AsapAsanA pradezanA ghaNA loko ekatra thaIne saMkhaDi - ujANI karatA hatA. vikrama pUrve pAMcamI zatAbdImAM bharukaccha avaMtinA rAjA pradyota athavA caMDapradyotanA AdhipatyamAM hatuM pradyotano dUta lohajaMgha eka divasamAM pacIsa yojananI saphara karI zakato hato ane te pradyotanA hukamo laIne vAraMvAra bharuncha Avato hato A pramANe navA navA hukamo lAvato ene baMdha karavAne lokoe tene eka vAra viSamizrita mAthu ApyuM hatuM, paNa mArgamAM mAnazukana thatAM lohajaMghe te khAdhuM nahotuM. ' bharukaccha ane ujjayinI bacce sAro saMparka hato. bharukacchamAMthI eka AcArye potAnA vijaya nAme ziSyane ujjayinI mokalyo hato, paNa mArgamAM eka mAMdA sAdhunI sAravAra mATe tene rokAI javaM pahaca hatuM, ane ethI naTapiTaka gAmamAM nAgagRhamAM ene comAsuM gALavu paDyu hatuM. 9 10 bharukacchamAM nabhovAhana rAjA rAjya karato hato tyAre pratiSThAnano rAjA sAlavAhana e nagara upara dara varSe AkramaNa karato hato. ' kAlakAcAryanA samayamA bharukacchamAM valamitra ane bhAnubhitra e be bhAIo rAjya karatA hatA." nabhovAhananA rAjyakALamAM vajrabhUti nAme eka AcArya bharukacchamAM vasatA hatA. e AcAryane uttama kavi tarIke varNavelA che." aTTaNa mallano sahAyaka phalahI malla rukaccha pAsenA gAmano eka kheDUta hato, ' 13 upara kartuM tema, bharukaccha jaLamArge temaja sthaLamArge vepAranuM moTuM bhathaka hatuM. mukhyatve A dRSTie pradhota jevA mALavAnA rAjAne bharukaccha upara Adhipatya jALavavAnI jarUra lAgI ho. bharukacchanA vepArIo vize keTalI kiMvadantIo Agama sAhityamAMzrI maLe che : marukacchanA koI vepArIe ujjayinInA eka kutrikApaNamAMthI" Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 [ bharakaccha bhUta kharIbo hato. vaNikanI buddhithI pote parAjita thayo enI yAda. gorImA e bhUte bharakacchanI uttare bAra yojana dUra 'bhUtataDAga' nAme taLAva bAMdhyu hatuM." bharukacchamAM AvelA eka paradezI vepArIe kapaTI zrAyakapaNuM dhAraNa karIne, keTalIka rUpavatI sAdhvIone potAnA vahANa upara bolAvIne temanuM haraNa kayu hatuM." - bharukacchatho dakSiNApatha tarapha jatAM mArgamAM bhAgavata saMpradAyanA anuyAyInuM eka mandira Avelu hatuM. jene jaino 'bhallIgRha ' nAme oLakhatA hatA." 1 mukAbale jUnA kahI zakAya evA TIkAgranthomA une (pR. 605), vyama ( bhAga. 3, pR. 127), prama (pR. 48), bRkama (pR. 52) ane bRkakSe (pR. 342, 594 ityAdi) 'bhRgukaccha / no prayoga kare che, jyAre cUrNio ane bhASyomA 'bharukaccha' (prA. bharuyaccha ) zabdaprayoga lagabhaga nirapavAda che. purANomAM paNa 'bhRgukaccha' nI tulanAe 'bhArukaccha ' ane 'bharukaccha 'nI vyApakatA che (juo pugu). 2 dohiM gammati jalega vi thaleNa vi doNamuhaM, jahA bharuyacche tAmalittI evamAdi, AsUcU , pR. 282.. droNyo-nAvo mukhamasyeti droNamukha-jalasthalanirgamapravezaM yathA bhRgukacchaM tAmraliptirvA, uzA, pR 605. droNamukhaM jalasthalanirgamapravezaM, yathA bharukacchaM tAmaliptI bA, AzI, pR. 258. vaLI juo prama, pR. 48. "jIvAbhigama sUtra ' nI malayagirinI vRtti (pR. 40 ) mAM 'droNamukha prAyeNa jalanirgamapravezam / che, tyAM mudita pratamAM 'jala'nI pachI sthala' zabda rahI gayo haze ema anumAna thAya che. 3 -- paTTaNa ' tti paTTanaM pattanaM vA, umayatrApi prAkRtatvena nirdezasya samAnatvAt , tatra yannaubhireva gamyaM tatpaTTana, yatpunaH zakaToTakainauMbhirvA gamyaM tatpattana yathA bharukaccham / uktaM ca-" pasanaM zakaTairgamyaM ghoTakainauMbhireva ca / naubhireva tu yad gamyaM paTTana tatpracakSate // 1 // " jIma, pR. 40 pattanaM jalasthalanirgamazveza-yathA mRgukaccham / uktaM ca-pattanaM Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhallIgRha ] [ 193 zakaTaigamyaM ghoTakainauMbhireva gha / naubhireva tu yad gamyaM paTanaM tatpracakSate // vyama, bhAga 3, pR 127. juo pattana. 4 juo koraNTaka udyAna. 5 juo khapuTAcArya. 6 Aca , uttara bhAga, pR 201 .7 bRkabhA, gA. 3150; bRkakSe, bhAga 3, pR. 883-84. juo kuNDalameNTha. 8 AcU , uttara bhAga, pR. 160-61 9 AcU , uttara bhAga, pR. 209 10 juo nabhovAhana ane sAlavAhana. 11 juo kAlakAcArya. 12 juo vanabhUti AcArya. 13 juo aTTaNa ane phalahI. 14 juo kutrikApaNa. 15 bRkabhA, gA. 4220-22; bRkakSe, pR. 1145-46. 16 nicU , bhAga 3, pR. 498; bRkabhA, gA. 2054; bRkakSe, pR 594 17 juo kosubAraNya ta bhallIgRha. bhallIgRha ___ mahIgRha saMbaMdhamAM nIcena! bhAvArtha- kathAnaka 'nizIthacUrNi 'mAM che: eka sAdhu sArthanI sAthe bharukacchathI dakSiNApatha jato hato. tene koI bhAgavate pUchA, ' bhallIgRha e zuM che ? ' eTale sAdhue dvAravatonA dahanathI mAMDIne vAsudeva kosuMbAraNyanAM pravezyA ane jarAkumAranuM bANa vAgavAthI temanuM maraNa thayuM tyAMsudhonI hakIkata kahI saMbhaLAvI. A pramANe bhallIgRhanI utpattino sarva vRttAnta teNe kayo. A sAMbhaLIne bhAgavata dveSapUrvaka vicAra karavA lAyo, 'jo ema nahi hoya to A Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] [ bhallIgRha zramaNano huM ghAta karIza. pachI te gayo, ane teNe vAsudevano paga bANathI vaudhAyelo joyo, eTale AvIne sAdhune khamAlyA ane kahyu, ' meM A pramANe ciMtavyuM hatuM, mATe kSamA karo." ___A kathAnaka uparathI anumAna thAya che ke kosuMbAraNya ke jyAM jaina paraMparA anusAra, jarAkumAra- bANa pagamAM vAgavAthI kRSNa vAsudeve dehatyAga karyo tyAM pagamAM bhallI-bANanA ghA hoya evA prakAranI vAsudevanI mUrti haze. je mandiramA AvI mUrti haze te bhallIgRha tarIke oLakhAtuM haze. ___ brAhmaNa paraMparA anusAra, zrIkRSNano dehotsarga prabhAsamAM thayo hato. jyAM kRSNane bANa vAgyuM hatuM te jagyA tyA bhAlakuM (bhallukezvara) tarIke jANItI che tathA samudrakinAre jyA temanuM avasAna thayuM hatuM tyAM dehotsarganuM tIrtha che. 1 nicU, ( bhA. gA. 2330 nI cUrNi), bhAga 3, pR. 479 2 juo kosuMbAraNya bhillamAla - juo zrImAla bhUlezvara eka vyaMtara. guja. -- bhUlezvara.' AnaMdapuranA eka daridra brAhmaNe bhUlezvara (prA. bhUlissara )nA upAsanA karI hatI. vyaMtare tene kacchamAM jyAM AbhIro zrAvaka hatA tyAM mokalyo hato.' jaina zAstromA ghaNI vAra ziva, brahmA Adi brAhmaNa devAne vyaMtara athavA bAnamaMtara tarIke varNavelA hoya che; eTale ahIM bhUlezvara vyaMtara vaDe bhUlezvara mahAdeva uddiSTa che ema anumAna karavu vadhAre paDatuM nathI. bhUlezvaranAM mandiro gujarAtamA che tathA IDara taraphanA brAhmaNomAM Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUta taDAga ] [ 115 bhUlezvara vizeSa nAma paNa hoya che. ahIM, ' AvazyakacUrNi 'mAM 'bhUlissara 'no ullekha che, eTale e nAma ochAmAM oluM AThamA saikA jeTaluM jUnuM che. baLI prastuta ullekha ema sUcave che ke AnaMdapuramAM ' bhUlissara 'nuM mandira hovuM joIe. prAkRta 'bhulla'-' bhUla' (guja. 'bhUla' ) ane 'mola' (guja. 'bhoLo' ) e dezya zabdo lAge che. jo ke keTalAka eno saMbaMdha saM. bhadra prA. bhalla7guja. bhalo ityAdi sAthai joDe che. A zabdone tema ja bhUlissara' zabdamAMnA ' bhUla ' aMgane mahAdevanA arthamAM vaparAtA bholAnAtha, ' ' bhoLA zaMbhu' jevA prayogo sAthe vAgvyApAragata saMbaMdha e at svAbhAvika kalpanA thAya che. 6 " 1 kacche AbhIrANi saDDhANa, AnaMdapurato dhijjAtio dariddo bhUlissare uvavAse Thito, varaM maggati, cAuvejjassa bhattamulaM dehi, vANamaMtareNa bhaNgati-kacche sAvargANi bhajjavatiyANi tANaM bhattaM karehi / AcU, uttara bhAga, pR. 291 bhUtataDAga bharucchathI bAra yojana uttare AvelaM eka taLAva e vizenuM paraMparApata kathAnaka A pramANe che : bharukacchanA eka vaNike ujjayinInA kutrikApaNamAMthI eka bhUta kharIdho hato. e bhUta evo hato ke ene satata kAma ApavAmAM na Ave to kharIdanArane mArI nAkhe vaNike je kAma sopyuM te badhuM bhUte kSaNa vAramAM karI dIdhuM. AthI chevaTe vaNike ene eka staMbha upara caDhavA UtaravAnuM kAma soyuM bhUte potAno parAjaya svIkArI lodho ane parAjayanuM kaIka cihna mUkavAnI icchA vyakta karIne kadhuM ke 'ghoDA upara savArI karIne cAlatAM jyAM tuM pArchu vALIne joIza tyAM huM eka taLAva bAMdhIza. ' vaNi bAra yojana jaIne pAhuM vALIne joyuM ane tyAM bhUte eka taLAva bAMdhayuM, je bhUtataDAga nAmathI prasiddha thayuM. ' Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] [ bhUtataDAga A kathAnakanA kAlpanika aMzo na svIkArIe to paNa bharukacchanI uttare bAreka yojana dUra AvelaM eka taLAva lokazrutimAM bhUtataDAga nAme jANItuM hatuM eTalI vastu to nithita che. juo kutrikApaNa 1 bRkamA, gA. 4220-22; bRkakSe, bhAga 4, pR. 1145-46 bhRgukaccha juo bharukaccha ma Arya eka prAcIna AcArya. teo Arya samudranI sAthe vihAra karatA sopA rakamAM gayA hatA. temanuM zarIrasvAsthya sAruM hatuM, jyAre Arya samudra durbaLa hatA.' vaLI Arya maMgU AcArya bahuzruta, ghaNA ziSyonA parivAravALA tathA udyatavihArI hatA. teo eka vAra mathurA gayA hatA. tyAMnA zrAvako dararoja dUdha, dahI, ghI ane goLavALo khorAka bahorAyatA hatA. bojA sAdhuo tyAMcI cAlyA gayA, paNa Arya maMgUe jihvArasanA lobhathI vihAra na karyo . zrAmaNyanI virAdhanA karIne te maraNa pAmyA ane nagaranI nirdhamanI - nIkamAM vyaMtara thayA. pachI koI sAdhu tyAMthI pasAra thAya eTale e vyaMtara pratimAmA pravezIne moTI jIbha lAMbI karato, ane sAdhuo pUche tyAre kahetA ke 'huM jihvA - doSathI vyaMtara thayo luM ane tamArA pratibodha mATe Avyo chu. mATe mArA jevuM vartana tame karazo nahi. ' vaLI bIjo eka mata evo che ke jyAre sAdhuo jamavA besatA tyAre sAdhuonI sAme te potAno alaMkArakhacita hAtha laMbAvato, ane jyAre pUchavAmAM Ave tyAre upara pramANe kaheto. 2 'naMdisUtra 'nI sthavirAvalImAM Arya samudranI pachI Arya maMgUne caMdana kI che, eTale Arya maMgU Arya samudranA ziSya saMbhave che. 3 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNiprabha] [ 117 prastuta sthavirAvalImAM Arya maMgUne khUba AdarapUrvaka praNAma karelAM che, jyAre uparyukta kathAnakano dhvani ethI UlaTo ja che. AthI eka ja nAmavALA be judA judA AcAryono pachInA samayamAM thayelA cUrNikAro ane TIkAkAroe saMbhrama koM haze ema anumAna thAya che." 1 vyama (udde0 6 uparanI vRtti), pR. 44. juo samudra Arya. 2 nicU , bhAga 3; pR. 650-51; baLI juo AcU , uttara bhAga, pR. 80; bRkama; pR. 44; zrApara, pR. 192. 3 tisamudakhAyakitti dIvasamuhesu gahiyapeyAla / vaMde ajjasamudaM akkhubhiyasamudgabhIraM // 27 // bhaNagaM karagaM jharagaM pabhAvagaM NANadasaNaguNANaM / vaMdAmi ajjamaguM suyasAgarapAraga dhIraM // 28 // naMsU, pR. 49-10 4 ' zrAddhapratikramaNa sUtra 'nA be TIkAkAro devendrasUri (va, pR. 92) ane ratnazekharasUri (zrApara, pR. 192) A rasagRddhinI vAta karatA ' mathurAmaMgU' AcAyano ullekha kare che te zu sopArakavAlA maMgUthI bhinnatA darzAvavA mATe haze ? maNiprabha ujjayinInA rAjA pAlakanA putra rAhavardhana ( rAjyavardhana )no nAno putra, je pAchaLathI kauzAMbIno rAjA thyo hato. pAlakanA moTA putra avantivardhane potAnA bhAInI strIne vaza karavA bhATe bhAIne mArI nAkhyo hato.' AthI tenA bhAInI strI dhAriNI potAnuM zIla bacAvavA mATe eka sArthanI sAthe kauzAMbI cAlI gaI hatI. e vakhate e sagarbhA hatI. kauzAMbImA rAjAnI yAnaza lAmA rahe tI sAdhvIo pAse teNe dIkSA lIdhI, paNa potAnA garbhanI vAta karo nahi. paNa pAchaLathI e vAtanI khabara paDatAM ene gupta rAkhavAmAM Avo ane ene putrano janma thatAM nAmamudrAthI aMkita karIne rAjAnA AMgaNAmA mUkI devAmAM Avyo. e putra te maNiprabha. kauzAMbIno rAjA ajitasena. paNa aputra hato, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] [ maNiprabha tethI teNe maNiprabhane putra tarIke svIkAryo. putrapremane lIdhe dhAriNIe ajitasenanI rANI sAthe maitrI karI. kALe karI ajitasenanI pachI maNiprabha gAdo upara Ayo. e samaye teno sago bhAI avantisena je avantivardhanano pachI ujayinInI gAdIe beTho hato te kauzAMbI upara caDhI Avyo, ane banne bhAIo vacce yuddha thavAnI taiyArI hatI tyAM mAtA dhAriNIe banne pAse jaIne temano sAco vRttAnta kahI saMbhaLAvyo, ane yuddha rahevA daIne banne utsAhapUrvaka nagarImA pravezyA. 1 juo avantivardhana. 2 juo avantivardhana. 3 AcU , uttara bhAga, pR. 189-90; vatra, pR 90-92 maNDana mUtradhAra sUtradhAra maMDanakRta ' vAstusAraM 'mAthI keTalAka zloko 'jaMbudvIpaprajJapti' uparanI zAnticandranI vRttimAM uddhRta thayelA che.' maMDana e nAma madhyakALamAM gujarAta-rAjasthAna ane mALavAmAM vyApaka vizeSanAma -- mAMDaNa 'nuM saMskRtIkaraNa che. ___maMDana mevADanA rAjA kuMbhakarNa-kuMbhArANA ( I. sa. no 15 mo saiko )no Azrita hato. 'rUpamaMDana' Adi zilpa ane vAstuzAstranA saMkhyAbaMdha grantho teNe racelA che. vikramanA paMdaramA zatakanA aMtamAM ane soLamAnA prAraMbhamAM arthAt IsunA paMdaramAM zatakamAM 'alaMkAramaMDana', 'kAvyamaMDana', 'caMpUmaMDana,' 'kAvyamanohara' Adi grantho lakhanAra maMtrI maMDana athavA mAMDaNa mALavAmAM AvelA maMDapadurga (mAMDu)no zrImAlI vaNika hoI sUtradhAra maMDanathI bhinna che.' 1 etatsaMvAdanAya sUtradhAramaNDanakRtavAstusArokirapi likhyate yathA-" catuHSaSTayA padairvAstu pure rAjagRhe'cayet / ekAzItyA gRhe bhAgaH zataM prAsAdamaNDape // " ityAdi 13 zloka TaoNkyA che. prazA, pR. 208. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathurA ] [ 119 2 juo 'devatAmUrti prakaraNa ane rUpamaMDana,' prastAvanA, pR. 1-4 3 juo hemacandrAcArya sabhA prakAzita 'maMDanagranthasaMpraha.' maNDika veNataTa nagarano eka cora, je divase tUnArAno dhaMdho karato ane rAtre corI karato. e ja nagaranA rAjA mUladevanA hAthe te pakaDAI gayo hato. juo mUladeva matsyadeza 25 / / Arya dezo paikI eka. ernu pATanagara vairATa nagaramA hatuM.' matsya dezamAM jayapura rAjyano keTaloka bhAga tathA alvara rAjya AvI jAya che. 1. sUkRzI, pR. 123; bRkakSe, bhAga 3, pR. 912-14 2 jyoDi, pR. 128-29 mathurA 25 // Arya dezo paikI zUrasenA janapadanI rAjadhAnI.' mathurA nagarI ghaNI prAcIna cha, bhane tethI ene 'cirakAla-pratiSThita kahevAmAM AvI che ane tyAMnA stUpane 'devanirmita ' kahyo che.' mathurAnuM bIjuM nAma indrapura hatuM. prAcIna bhAratanA mahattvanA sArthamArgo upara Avelu hoI mathurA eka mahattvanuM vepArI kendra (pattana') hatuM, ethI e. ' sthalapattana' tarIke varNavAyuM che." ___ mathurAmAM bhaMDIra udyAnamA sudarzana yakSanuM Ayatana hatuM.' keTaleka sthaLe yakSanuM nAma paNa bhaMDIra yakSa ApeluM che. loko bhAre utsAhapUrvaka bhaMDIra yakSanI yAtrAmA gADA joDIne jatA. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] [ mathurA Avazyaka sUtra 'nI vRttimAM A yajJAyatanano paraMparAgata itihAsa nIce pramANe ApavAmAM Avyo cheH mathurAmAM rAjAnI AjJAthI huMDika nAme eka corane zULIe caDhAvavAmAM Avyo hato. coranA bIjA sAthIo pakaDAI jAya e mATe tenI tapAsa rAkhavAnI sUcanA rAjAe potAnA mANasone karI hato. jinadatta nAme zrAvaka e sthaLethI pasAra thato hato, tenI pAse core pANI mAgyuM. jinadatte ene navakAra bhaNavAnuM kahyuM ane pote pANI levo gayo. A bAjU navakAra bolatA corano jIva nIkaLI gayo ane te yakSa thayo. rAjAnA mANasoe jinadattane pakaDyo ane rAjAe ene zUlo upara caDhAvavAnI AjJA karI. yakSe avadhithI A vAta jANI. teNe parvata upADIne nagara upara bhUkyo ane kahAM ke ' zrAvakane khamAvo, nahi to nagarano cUro karI nAkhIza. ' A pachI jinadattane khamAbIne vaibhavapUrvaka eno nagarapraveza karAvavAmAM Avyo, ane nagaranI pUrva dizAe yakSanuM Ayatana baMdhAvavAmAM Ayu. A vRttAnta uparathI spaSTa che ke uparyukta yakSAyatana mathurAnI pUrva dizAe hovu joIe. 6 rAjakIya dRSTie mathurA uttarApathanu eka agatyanuM zahera hatuM ane 96 gAma enI sAthe joDAyelAM hatAM.' A dRSTie 'mathurAhAra'no ullekha nodhapAtra che. ' 10 * mathurA jaina dharma eka moTu kendra hatu mathurAmAM varanA bAraNAnI otaraMga upara sau pahelAM arhat-pratimAnuM sthApana karavAmAM Avatu, ane ema na thAya to e makAna paDI jAya ema manAtuM. AvI sthApanAne ' maMgalacaitya' kahetA. mathurA sAthe saMbaMdha dharAvatAM 96 gAmamA paNa maMgalacaitya hatAM.' 11 mathurAno jaina stUpa eTalo prAcIna hato ke ene 'devanirmita stUpa' kahetA . " koI samaye A tUpano kabajo bauddhora laI lIdho 12 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathuza ] [121 hato. AnA nirNaya mATe rAjAnI saMmatithI ema nakkI thayuM hatuM ke 'jo stUpa kharekhara raktapaTono-baudono hoya to te upara prabhAtamAM rAtI patAkA pharake ane jo jainono hoya to ta patAkA pharake.' rAtre devatAe stUpa upara zveta patAkA pharakAvI te prabhAtamAM saue joyu, ane e rIte jaina saMghano vijaya thayo." A anuzrutimAthI atihAsika dRSTie evo niSkarSa nokaLI zake ke mathurAnA jaina stUpa upara baudroe Adhipatya jamAvyuM hatuM, paNa mathurAnA rAjAe e stUpa jainone pAcho sopyo hato. ____ uparyukta devanirmita stupano mahimA-utsava paga parvadivasoe thato. eka vAra stUpano mahimA karavA mATe keTalIka zrAvikAo sAdhvIonI sAthe gaI hatI. e samaye tyAM eka sAdhu, jeo pUrvAzramamA rAjaputra hatA teo AtApanA letA hatA. vAcaka jAtinA luTAmaoe e strIone pakaDI ane stUpamAthI teo emane bahAra lAvyA. sAdhune joIne strIoe bhAre AnaMda kayu, e sAMbhaLI kSatriya sAdhue bodhiko sAthe yuddha karIne temane choDAvI." __ devanirmita stUpa jevA jainonA prasiddha yAtrAdhAma pAsethA AvI rIte pUjArtha Avelo strIonuM luTAru bho haraNa kare e vatAve che ke A ghaTanAnA samaya sudhImAM mathurAmAthI jainonuM varcasa ThIkaThIka pramANamAM ghaTyuM haze ane stUpanI AsapAsano pradeza ujjaDa jebo banI gayo haze. 'sUtrakRtAMga sUtra'nI cUNi ane vRttimA eka purAtana gAthA utArelo cha,' emAM kusumapura chAne mathurAno eko sAthe evI rIte ullekha che, je prastuta gAthAnA racanAkALe kusumapura (pATaliputra ) ane mathurAnuM ekasarakhaM prAdhAnya sUcave che. pATaliputramA jaina zrutanI pahelI vAcanA thayA pachI keTalI zatAbdIo bAda skandilAcArya Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ mathurA 17 122 ] jaina zrutI bIjI vAcanA mathurAmAM karI" ane ene devardhigaNi kSamAzramaNe potAnI chevaTano zrutasaMkalanAmA mukhya vAcanA tarIke sarvasaMmata rote svIkArI, e. vastu jaina itihAsamA ghaNI mahattvatnI che, ane mAdhurI vAcanA mATe muni kalyANavijayajIe nizcita karelo samaya (vIranirvANa saM. 827 thI 840 I. sa. 301 thI 314) mAnya rAkhIe to, evaM vidhAna niHsaMdeha thaI zake ke cothI zatAbdImAM mathurA jaina dharmanuM evaM moDhuM kendra hatuM, jenI barAbarI pazcima bhAratanuM valabhI ja karI zake ema hatuM. 20 6 bhagavAna mahAvIra mathurAmAM AvyA hatA evo eka ullekha * vipAka sUtra 'mAM che." Arya maMgU" ane Arya rakSita jevA AcAryoe mathurAma vihAra karyo hato. Arya rakSita mathurAmAM bhUtaguhA nAmanA vyaMtaragRha- yakSAyatanamAM rahyA hatA Avazyaka sUtra 'nI cUrNimAM eka sthaLe mathurAne ' pAkhaMDigabbha' (saM. pASaNDigarbha ) kaM che, " e batAve che ke emAM bauddho ane anya saMpradAyanA anuyAyIonI vastI sArA pramANamA hatI. 22 ca 24 mathurAne lagatA keTalAka prakIrNa ullekhoM maLe che, jema ke - devatApUjanamA upayogI trAMcA eka vAsaNa mathurAmAM 'caMdAlaka ' tarIke suparicita che patnI ne putrane ghera mUkIne dezAvaramA pharatA mathurAnA vaNikonI keTalIka kathAo TIkA - cUrNiomAM che. uttaramathurAno vaNika vepAra arthe dakSiNamathurA (madurA ) paNa jAya che. apAyavALA kSetrano tyAga karavA saMbaMdhamAM, jarAsaMghanA upadravane kAraNe dazAhoMe mathurAno tyAga karyo hato e udAharaNa apAya che. A uparAMta mathurAnA aneka prAsaMgika ullekho AgamasAhityamA che, " je A prAcIna nagarInuM brAhmaNa ane bauddhanI jema jaina itihAsamA paNa je asAdhAraNa mahattva che e batAve che. 25 26 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathurA ] 1 sUkRzI, pR. 123 bRkakSe, bhAga 3, pR. 912-14. 2 cirakAlapaTTiyAe mahurAe... uzA, pR. 125. 3 juo Ti. 12. 4 juo indrapura. 5 uzA, pR. 605; AzI, pR. 258 6 mahurA visU, pR. 70 7 nAma nayarI, bhaMDIre ujjANe, juo bhaNDIra yakSa. 123 8 Ama, pR. 555 9 juo Ti. 11 10 juo kheTa AhAra 11 arahaMta pahAe mahurAnayarIe maMgalAI tu gehesu caracaresu ya channa uI gAmaadvesu // ( bhA. gA. 1776 ) mathurAnagaya gRhe kRte maGgalanimittamuttaratreSu prathamamaI pratimAH, riSThApyante, anyathA tad gRhaM patati / tAni maGgalacaityAni / tAni ca tasyAM nagaya geheSu catvareSu ca bhavanti / na kevalaM tasyAmeva kintu tarapurI prativaddhA ye SaNavatisaMkhyAkA prAmArddhAsteSvapi bhavanti / ihottarApathAnAM grAmastha grAmArddha iti saMjJA / Aha ca cUrNikRt - grAmadvesu si devabhaNitI, channauIgAmesu tti bhaNiyaM hoi, uttarAvahANaM esA bhaNiiti / buka, bhAga 2, pR. 524. uttarApathamAM grAmane prAmArdha kahevAnI rUDhi che, evo AmAMno nirdeza noMdhapAtra che. sudaMsaNe jakkhe, 12 nicU, bhAga 3, pR. 590 bRkakSe, bhAga 6, 1656; vyama, bhAga 4, peTA vi. 1, pR. 43 13 vyamA tathA vyama ( udde0 5 ), pR. 8 " 14 nica, bhAga 3, pR 590; bRkakSe, bhAga 6, pR. 1656; vyama, bhAga 4, peTA vi. 1, pR. 43. bodhika' jAtino ullekha 'mahAbhArata' ane 'rAmAyaNa' mAM 'bodha' tarIke che. juo bimalAcaraNa lA- kRta ' TrAibsa ina anzyanTa inDiyA', pR. 397. jaina Agama sAhityamAM ' bodhika ' ne 'mAlava' zrI abhinna gaNelA che; juo mAlaba. 8 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] [ mathurA 15 kusumapuropte bIje mathurAyAM nAGkuraH samudbhavati / yatraiva tasya bIjaM tatraivotpadyate prasavaH // sUkacU , pR. 379-80; sUkRzI, pR. 350 16 naMcU , pR. 8; naMma, pR. 51; jyokama, pR 41; ityAdi. vaLI juo devaddhigaNi kSamAzramaNa. 17 'vIranirvANa saMvat aura jaina kAlagaNanA', pR 186 18 juo jaina, 'lAipha ina aeNnzyanTa inDiyA,' pR. 309. 19 juo ma gU Arya. 28 AcU, pUrva bhAga, pR. 411; Ama, pR. 400 21 AcU, pUrva bhAga, pR. 163 22 sUkRzI, pR. 118 23 AcU , uttara bhAga, pR. 287; vyama, bhAga 4, peTA vi. pR. 47 24 AcU , uttara bhAga, pR. 17. 25 sthAa, pR. 255 26 jJAdha, pR. 208; jIka vyA, pR. 40; nicU , bhAga 4, pR. 743; masa, gA. 494-503; bhapa, gA. 145; AcU , uttara bhAga, pR. 35-36; ityAdi mathurA maGgu AcArya juo mafa Arya marusthala __ Ajano mAravADa. enAM maru, marubhUmi, maruviSaya, marudeza evAM nAmo paNa maLe che. 'kalpasUtrAMnI vividha TIkAomAM rAjyadezanAma ApyAM che temAM 'marusthala' che.' - maru Adi retALa pradezamA rasto bhUlI na javAya e mATe mArgamAM kIlikAo tokavAmAM Ave che evo ullekha AgamasAhityamA che.' Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marusthala ] [ 125 maruviSayamAM pANInI taMgI che ane pANI meLavAvA mATe rAtre dUra sudhI javuM paDe che. jala vikalatAne kAraNe marusthalamA dhAnyasaMpat joIe evI thatI nathI. niSNuNyapipAsita manuSyone jema pIyUSa prApta thatuM nathI tema marubhUmimAM kalpavRkSano prAdurbhAva thato nathI. " 5 6 marumaMDalanI keTalI vizeSatAo paNa nodhavAmAM AvI che: yavanAlaka ' ( prA. javaNAlao ) nAmano kanyA colaka ' - kanyAono paheraveza marumaMDalAdimAM prasiddha hovAnuM kathaM che. emAM caNiyocoLI bhegAM sIvI levAmAM AvatAM, jethI vastra khasI paDe nahi. kanyAnA mAthI te paherAto, ethI e prakAranA paheravezane Upo ' sarakaMcuka ' paNa kadevAmAM Avato. 6 6 A ullekha viziSTa mahatvano che, kema ke emAM kanyAonA khAsa pozAkane nirdeza che. vaLI prAcIna saMskRta sAhityamAM strIonA paheravezamAM ' nIvi 'no nirdeza Ave che te vastranI gAMTha che, caNiyAnI dorInI gAMTha nathI, e dRSTie paNa A vastu vicAravA jevI che. saMbhava che ke sADInI nIce caNiyo paheravAnuM koI paradezI jAti ke jAtionI asarathI dAkhala thayuM hoya; dakSiNa bhAratamAM cagiyAno paheraveza nathIe paNa AdRSTi sUcaka che uparyukta ullekhamAMnA 'javaNAlao' zabdanuM 'javaNa' (saM. yavana. e zabda zithila arthamAM game te paradezI jAti mATe prayojAto hato e jANItuM che ) aMga paNa ghaNuM karIne e ja sUcave che. e 'kanyAcolaka ' marumaMDalAdimAM prasiddha hovAnuM kathaM che, eTale marumaMDala sivAyanA bIjA keTalAka pradezomAM paNa eno pracAra hovo joIe. hemacandranA 'dvayAzraya' mahAkAvyamAthI ene lagato eka rasika ullekha prApta thAya che. emAM latAgRhamA rahelI mayaNalAno 'colaka ' joIne eno bhAvI pati karNa solaMkI anumAna kare che ke e kanyA hovI joIe 1 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ marusthala yaccolakamadhAstannAdyApi kanyAtvamatyagAH / ArtevAsthA yatra tvaM smarastazvAM zarairadAt // ( sarga 9, zlo. 145 ) 126 ] dayAzraya 'nA TIkAkAra abhayatilakagaNi ahIM ' colaka 'no artha samajAvatAM lakhe che-'yatvaM colakaM kanyocitaM sarvAGgINakaJcukavizeSamadhAH paridhAnenAdhArayastajJAyate tvamadyApi kanyAvaM nAvyagAH / ' a ' colaka 'ne ' kanyocita sarvAMgINakaMcuka vizeSa ' kahyo che, e AgamasAhitya- aMtargata ullekhane barAbara maLatuM Ave che. 6 7 vaLI ' bRhat kalpasUtra ' uparanI kSemakIrttinI TIkAmAM 'marutaila' nAmanA eka viziSTa telano paNa ullekha che; e tela mahadezamAM parvatamAthI nIkaLatuM. arthAt A khanija tela che. mAravADamAM paNa eka kALe khanija tela nIkaLatuM hatuM e dRSTie A ullekhane aneka zakyatAono sUcaka gaNI zakAya . nakA ghAsa noMdavA mATe je nAnuM lAkaDaM ( guja. ' kharapaDI ' ) haLa sAthai khetaramA pheravavAmAM Ave che ene marumaMDaLamAM 'kulika' kahe che evo paNa eka ullekha che. " 1 juo gurjara. 2 reNupracure pradeze kIlikAnusAreNa gamyate, anyathA pathabhraMzaH / sUkkRc, pR. 240 kIlakamArgoM yatra vAlukotkaTe maskAdiviSaye kIlikAbhijJAnena gamyate / sUkazI, pR. 196 3 nicU, bhAga 5, pR. 1097 4 naM pR. 223 5 kasu, pR. 220, kakau, pR. 87 6 retreat nAma kanyAcolakaH, sa ca marumaNDalAdiprasiddhazvaraNatrarUpeNa kanyA paridhAnena saha cIvito bhavati yena paridhAnaM na khasati, Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagiri AcArya ] [ 127 kanyAnAM ceSa mastakapradezena prakSipyate, ata evAyamUrdhvaH- sarakaJcuka iti vyapadizyate, tathA ca taprAdivyAkhyAnaM kurvannAha bhASyakRt-" x x javanA lau tti bhaNio ubbho sarakaMcuo kumArIe xx" iti| Ama, pR. 68 . . marutailaM-marudeze parvatAdutpadyate / bRkakSe. bhAga 5. pR. 1591. bRkabhA, gA, 6031 mAM 'marutella'no ullekha che. jenI TIkArUpe uparyukta saMskRta avataraNa che, e sUcave cha ke ' marutaila' vizeno ullekha mukAbale ghaNo prAcIna che. . 8 'kulika ' laghutaraM kASThaM tRNAdicchedArtha yat kSetre vAhyate tat marumaNDalAdiprasiddhaM kulikamucyate, tatazca yadA halakulikAdibhiH kSetrANyupa. kramyante... , anuhe, pR. 44 malayAMgari AcArya . AgamasAhityanA sauthI moTA saMskRta TIkAkAromA AcArya malayagirinu sthAna che. emaNe potAnI aneka kRtio paikI ekeyamAM racanAsaMvata Apyo nathI tema ja potAne vize kazI mAhitI ApI nathI. pote racelaM 'zabdAnuzAsana' je 'muSTivyAkaraNa' (mUThImAM mAya evaM saMkSipta vyAkaraNa ) paNa kahevAya che emAM temaNe 'aruNat kumArapAlo'rAtIn ' evaM udAharaNa ApyuM che,' ane emAM kriyApada adyatana bhRtamA hoI kartA thoDAka samaya upara banelA banAvanI vAta kare che evaM anumAna svAbhAvika rIte thaI zake. AcArya malayagiri gujarAtamAM thaI gayA che e to nizcita che, paNa uparyukta pramANane AdhAre teo I.sa.nA bAramA saikAmAM thayelA rAjA kumArapAla (I. sa. 11431173 ) nA samakAlIna hatA ke enI pachI thoDAka samaye thayA hatA evaM anumAna thaI zake. vaLI malayagirie Avazyaka sUtra ' uparanI potAnI vRttimA * Aha ca stutiSu guravaH ' evI noMdha sAthe AcArya hemacandrakRta 'anyayogavyavacchedadvAtriMzikA 'mAMthI * anyonyapakSapratipakSabhAvAt ' ( zlo. 30) e zloka uddhRta kayoM che, tyAM hemacandra mATe emanuM nAma lIdhA sivAya ' guravaH' evo bahumAnasUcaka Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] [ malayagiri AcArya chatA paricayapradarzaka moghama nirdeza karyo che e uparathI paNa teo hemacandranA laghuvayaska samakAlIna hobArnu anumAna thAya che. ___ malayagirie nIcenA Agamagrantho upara TIkAo lakhI che : 'Avazyaka,' 'oghaniyukti,' 'jIvAbhigama,' 'jyotiSkaraMDaka,' 'naMdisUtra,' ' piMDaniyukti,' 'prajJApanA,' 'bhagavatI' dvitIya zataka, 'rAjapraznIya,' 'vyavahAra sUtra, ' ' sUryaprajJapti,' ane 'vizeSAvazyaka.' 'bahatkalpasUtra'nI pIThikA upara malayagirinI vRtti cha, paNa tyAra pachInI vRtti AcArya kSemakAtie pUrI karI che, e uparathI anumAna thAya che ke 'bahatkalpasUtra'nI vRtti lakhatAM lakhatAM ja mala yagirinu avasAna thayu haze. 'jaMbudvIpaprajJapti 'nI malayagirinI vRtti nAza pAmI hovAnuM vidhAna sattaramA saikAmAM thayelA TIkAkAro puNyasAgara ane zAnticandre kayu che," paNa e vRttinI prata jesalameranA bhaMDAramAthI jANavAmAM AvI che.' A TIkAkArone enI prato alabhya hovI joIe. vaLI ' tattvArtha sUtra' upara paNa malayagirie eka TokA racI hatI, je Aje upalabdha nathI (juo Ti. 19). AgamagranthonI TokAo uparAMta malayagirie keTalAka Agametara dharmagrantho upara TIkAo racI che, ane jemAMthI emano samaya nakkI karavAmAM upayogI thAya evo ullekha prApta thAya che te, uparyukta ' muSTivyAkaraNa' nAme ' zabdAnuzAsana' paNa lakhyu che. malayagirinI TIkAomA ucca koTinI vidvattA sAthe saralatAno subhaga samanvaya thayo che ane pariNAma vidvAno tema ja vidyArthIone te ekasarakhI upayogI vanI che. emAM emaNe prasaMgopAtta potAnA pUrvakAlanA vRttikArono ullekha ko hovAne kAraNe AgamasAhityanA itihAsa mATe e keTaloka agatyanI sAmagrI pUrI pADe che. jema ke( Avazyaka sUtra' upara haribhadrasUrinI vRtti hovAnuM prasiddha che, paNa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagiri AcArya ] [ 129 malayagirie potAnI ' Avazyaka vRtti'mA pUrvakAlIna, vRttiono bahu, vacanamA nirdeza ko che, e sUcaka che. haribhadra uparAMta bojA eka AcArya jinabhaTanI TokA ja jo temane uddiSTa hota to nirdeza dvivacanamA hota. paNa bahuvacanano prayoga batAve che ke e sivAya paNa bIjI eka athavA vadhAre TIkAo 'AvazyakasUtra' upara hovI joIe. 'vivRtayaH' evo spaSTa ullekha hobAthI upayukta be vivaraNomAM cUrNino samAveza karIne bahuvacananA prayoganuM samAdhAna karavu e dUrAkRSTa lAge che. .. jyotiSkaraMDaka, 10 : piMDaniyukti, 11 ane 'jIvAbhigama'nI'2 vRttiomAM malayagirie vAraMvAra te te grantho uparanI 'mUla TIkA'no ullekha ko che. A traNe sUtragrantho , upara malayagiri pUrvenI koI TIkA Aje vidyamAna nathI. jIvAbhigama'nI 'mUla TIkA'nA ullekho 'rAjapraznIya'nI vRttimAM paNa che." 'prajJApanA' tathA 'naMdisUna uparanI haribhadrasUrinI TIkAono ullekha temaNe kayoM che." vaLI potAnI racanAomA malayagirie potAnI ja anyAnya vRttionA ullekha karyA che, je temanI kRtionI AnupUrvI nakkI karavAmAM sahAyabhUta thAya che. 'naMdisUtra' ane 'piMDaniyukti'nI vRttiomAM potAnI 'dharmasaMgrahaNi TIkA'no ullekha" temaNe karyo che. e ja rIte 'jyotiSkaraMDaka'nI vRttimA kSetrasamAsa'nau TIkAno ullekha karyo che." 'bRhatkalpa sUtra'nI pIThikAvRttimAM 'saMskRta' zabdano artha samajAvatAM temaNe potAnA vyAkaraNa no nirdeza kayoM che." e ja pramANe 'sUryaprajJapti' nI vRttimAM paga temaNe svaracita 'zabdAnuzAsana'no ullekha koM che.8 'tattvArthapUtra' uparanI svaracita TIkAno ullekha emaNe 'prajJApanA sUtra' tathA 'jyotiSkaraMDaka'nI vRttiomAM ko che." .. 'jIvAbhigamasUtra' uparanI potAnI vRttimA 'dezInAmamAlA' Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ malayagiri AcArya ('pahakara-oroha saMdhAyA' iti dezInAmamAlAvacanAt , jIma, pR.188) ane 'nAmamAlA' ( 'mohaNagharagA' iti mohaNaM-maithunasevA "ramiya mohaNarayAI" iti nAmamAlAvacanAt, jIma, pR 200) e be kozagrantho sUcita karyA che, paNa emaNe ApelAM avataraNa anukrame hemacandrakRta 'dezInAmamAlA'mAM ke dhanapAlakRta 'pAIalacchI nAmamAlA'mAM nathI, eTale e sivAyanA koI pUrvakAlIna kozono AdhAra AcArya malayagiri aIM TAMke cha ema mAnavU joIe. pachInA samayamAM thayelA AgamasAhityanA TIkAkAroe malayagirinI TokAonA prasaMgopAtta AdhAra ApyA che. jemake-' zrAddhapratikramaNa sUtra 'nA TIkAkAra ratnazekharasUrie malayagirikRta -- rAjapraznIya ' vRttino AdhAra Tokyo chedeg ane 'jaMbudvIpaprajJApti 'nA TIkAkAra zAnticandre 'bahatsaMgrahaNi,21 kSetrasamAsa'22 ane 'jyotiSkaraMDaka' uparanI temanI vRttiono bahumAnapUrvaka ullekha karyo che. 1 jaisAi, pR. 273 2 Ama, pR. " 3 jaisAi, pR. 273-74 4 juo kSemakIrti. 5 tatra prastutopAGgasya vRttiH zrImalayagirikRtApi saMprati kAladoSeNa vyAcchinnA, jaMprazA, pR. 2. vaLI juo jirako, pR. 130-31. 6 jirako, pR. 130 7 jaisAi, pR. 274; jirako, pR. 312 8 natyA gurupadakamalaM prabhAvatastasya mandazaktirapi / Avazyakaniyukti vivRNomi yathA''gamaM spaSTam // 3 // vadyapi vivRtayo'syAH santi vicitrAstathApi viSamAstAH / samprati jano hi jaDadhI yAniti vivRtisaMrambhaH // 4 // Ama pR. 1 9 juo jinabhaTAcArya Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkAla ] 10 jyokama, pR. 121, 186 11 pinima, pR. 42, 62, 81 194, 100, 204, 205, 12 jIma, pR. 4, 15, 186, 2.9, 210, 213, 214, 231, 321, 354, 438, 444, 450, 452, 457, ityAdi. 13 rAma, pR. 62, 64, 68, 69, 70, 71, 75, 79 ityAdi. 93, 14 prama, pR. 611; naMma, pR. 250 15 naMma, pR. 193; pinima, pR. 23 16 jyokama, pR. 56-57, 101, 107 17 malayagiriprabhRtivyAkaraNapraNItena lakSaNena saMskAramApAditaM vacanaM saMskRtam, bRkama, pR. 3. 18 sUtrama, 223 19 prama, pR. 298; jyokama, pR. 81 20 zrAmara, pR. 35 31 jaMprazA, pR. 127, 216 22 jaMprazA, pR. 229, 348, 357 23 jaMprazA, pR. 87 malayapaTTaNa [ 131 sopArakanI pAse AveluM zahera. e vepAranuM mathaka hatuM. eka sArthavAha hajAra vRSabha upara mAla bharIne tyAM gayo hato. ' muMbaI pAsenuM malADa A kadAcit hoya evo tarka thaI zake. jo ke nepA ko atihAMsika AdhAra nathI. 1 vasahANaM sahassehiM satthavAhu va so gao / thalamaggeNa sopArAsannaM malayapaTTaNaM // zrAmara, Ta 66 mahAkAla . avantisukumAlanA putre ujjayinImAM potAnA pitAnA maraNasthAna Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139] [mahAkAla upara baMdhAveluM devamandira ' mahAkAla' tarIke oLakhAya che. juo avantisukumAla mahAgiri Arya sthUlabhadrasvAmInA be ziSyo Aye mahAgiri ane Arya suhastI nAme hatA. emAM mahAgiri suhastInA upAdhyAya hatA. samaya jatAM mahAgirie sAdhugaNa Arya suhastIne sopyo, ane e. kALe jinakalpano viccheda thayo hovAthI gacchanizrAmA rahIne teo jinakalpane yogya vRttithI vihAra karavA lAgyA. eka vAra teo vihAra karatA pATaliputra gayA. e samaye Arya suhastI paNa tyAM hatA. pATaliputrano vasubhUti nAme eka zreSThI Arya suhastInA upadezathI zrAvaka thayo hato. enAM kuTuM. bIone upadeza ApavA bhATe Arya suhastI ene ghera gayA hatA. e vakhate Arya mahAgiri bhikSAne mATe tyAM AvI caDhayA. Arya suhastIe emane vaMdana kayu. AthI zreSThIe emane vize prazna karatAM suhastIe kahyu ke ' teo mArA guru che. ' A sAMbhaLIne zreSThoe potAnAM mANa sone kahyu ke 'vyAre A sAdhu Ave tyAre--A badhuM tyAga karavA lAyaka bhaktapAna che-ema kahIne tamAre temane bahorAvaq.' boje divase Arya mahAgiri AvyA kharA, paNa Ama kRtrima rIte vahorAbavAmAM AktAM anna-pANImAMthI kazuM paNa temane levA lAyaka mAyuM nahi. upAzrayamAM pAchA AvIne temaNe Arya suhastIne kahyu ke 'tame gaI kAle mAro vinaya karIne mAre mATe aneSaNA karI dIdhI che, mATe pharI vAra tamAre Aq na karavU. ' suhastIe mahAgirinI kSamA mAgI.' ____ kaDaka AcArapAlana mATenA Arya mahAgirinA Agrahane lagato bIjo eka vRttAnta paNa maLe cha, je anusAra temaNe Arya suhastI sAthe AhArapANI levAnuM baMdha kayu hatuM : jIvanasthAmInI pratimAne vaMdana karavA mATe Arya suhastI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAgiri Arya] (133 ujjayinImAM AvyA hatA. e samaye tyAM saMprati rAmA hato. jIvaMtasvAmInI rathayAtrAmA rathanI sAme Arya suhastIne joIne rAjAne jAtismaraNa thayu ane pUrvajanmamAM saMprati potAno ziSya hovAno vRttAnta Arya suhastIe tene kahyo. temanA upadezathI saMpratie zrAvaka dharmano svIkAra ko. pachI rAjAe potAnA rasoyAone AjJA karI ke 'rasoDAmAM je kaI vadhe te akRta ane akAritanA artho sAdhuone tamAre Apaq. ' baLI nagaranA kaMdoIo, telIo, chAza vecanArAo, dozIo vagerene teNe sUcanA karo ke ' sAdhuone je joIe te tamAre Apaq; ernu mUlya huM ApIza. ' A pachI sAdhuone icchAnusAra AhAra ane vastra maLavA maMDyAM. AthI Arya mahAgirie Arya suhastIne kahyu ke 'pracura AhAra vastrAdi sAdhuone maLe che; mATe rAjAnI preraNAthI to loko ApatA nathI ne ! e bAbatamA tapAsa karo.' Arya suhastI badhuM jANatA hatA, chatAM potAnA ziSyo pratyenA mamatvathI teo bolyA ke 'rAjadharmanuM anukaraNa karatI prajA ja A AhArAdi Ape che. eTale Arya maha girie kayuH tame bahuzruta hovA chatAM potAnA ziSyo pratyenA mamatvathI Aq bolo cho, mATe havethI ApaNe banne judA AhAra laIzaM.' pAchaLathI Arya suhastIe potAnA aparAdhanI kSamA mAgI hasI ane banne AcAryo karI vAra sAMbhogika-sAthe AhAra letA-thayA hatA. ___ Arya mahAgiri dazArNapurano pAse AvelA gajAgrapadamAM anazana karIne kALadharma pAmyA hatA. juo sampati, suhastI Arya / AcU, uttara bhAga, pR. 155-55 2 bukamA (gA. 2142 ) tathA bRkajhe, mAga 3, pR. 917-21; nicU, bhAga 2, pR. 437-38. vaLI nicU , bhAga 5, pR. 1714-16 (bhA. gA. 5654-57.8 uparamI cUli )mAM eja vRttAnta saMkSepamA che.. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ mahAgiri Arya jIvantasvAmInI pratimA saMbaMdhamAM juo 'janala oNpha dhI oriyenTala insTiTayuTa,' anya 1, pR. 72-79 mAM zrI umAkAnta zAhano lekha 'e yunika imeja Apha jIvantasvAmI.' AcU uttara bhAga, pR.155; Ama, pR. 468. juo gajAgrapada. mahArAS pazcima bhAratano mahArASTra prAnta. mahArASTranI gaNanA jaina AgamasAhityamA anAyaM dezomAM karelI che. mahArASTra, kuDukka Adi anArya dezomAM jaina sAdhuono vihAra rAjA saMpratinA prayatnane lIdhe zakya banyo hato.' 'praznavyAkaraNa sUtra 'mAM' 'mahArASTra' (prA. marahaTTha) jAtine mleccha jAti tarIke gaNAvelI che. ___mleccha jAti tarIke ' marahaTa 'no ullekha javalle ja maLe che e dRSTie A nodhapAtra che. ahIM 'mleccha' zabda vaDe kA to paradezI jAti ke kAM to ajhainA bhULa vatanI-bemAthI eka uddiSTa hoya. bhAratanA bIjA aneka prAntonAM nAma jema te te jAtio uparathI che tema mahArASTranuM nAma paNa A 'marahaTu' jAti uparathI paDelu che. _ 'anuyogadvAra sUtra'mA mAgadha, mAlava, saurASTra ane koMkaNanI sAthe mahArASTrano ullekha che. mahArASTrIonI vAcAlatA prasiddha hatI. 'vyavahAra sUtra'nA bhASyamA kayuM che ke-akrUra matavALo AMdhravAsI, avAcAla mahArASTrI, ane niSpApa kosalavAsI somAM eka paNa dekhAto nathI. ___ mahArASTranA vividha rivAjo ane rUDhionA ullekha AgamasAhityamAM che. 'mahArASTra dezamA madyanI dukAnomAM madya hoya ke na hoya, paNa tenI upara dhvaja pharakAvavAmAM Ave che, je joIne bhikSAcara Adi tyAM jatA nazI. mahArASTra dezamAM. ThaMDA pANImAM.dIvaDA mUka Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTra ] [ 135 vAmAM Ave che. mahArASTamAM prasiddha kollukacakraparaMparA - zeraDI pIlavAnA kolanAM cakono paNa nirdeza che." pAlaMka ( guja. pAlakha ) nuM zAka mahArASTra ane golla dezamAM prasiddha che.' mahArASTamAM nagna sAdhunuM cihna vadhIne emAM kaDI nAkhavAno rivAja hato. mahArASTramAM kalpapAla - kalAlane bahiSkRta gaNavAmAM Avato nahoto; enI sAdhe bIjAo bhojana laI zakatA. " nIlakaMbala Adi UnanAM vastro mahArASTra dezamAM ghaNAM moMghAM hoya che, chatAM ziyALAmAM sAdhuoe e dhAraNa karavAM, kema ke e. sivAya zItanuM nivAraNa thatuM nathI." mahArASTramAM bhAdaravA suda paDavAnA divase 'zramaNapUjA' nAme utsava thato. emAM loko sAdhuone vahorAvIne aTTamanA upavAsanuM pAraNaM karatA. kAlakAcArye pratiSThAnamAM paryuSaNa karyu vyArathI A utsavano prAraMbha thayo hato. 13 13 14 116 mahArASTranI bhASAne lagatA paNa keTalAka ullekho che. mAlavamahArASTrAdi dezaprasiddha vividha bhASAo bolavAthI sAMbhaLanArane hAsya utpanna thAya che." mahArASTranI bhASAmAM strIne 'mAuggAma, " rUnI pUNIne 'pelu tathA pUNI banAvavA mATenI kASThazalAkAne 'pelu - karaNa" kahe che. ' dazavaikAlika sUtra'nI cUrNi anusAra, mahArASTramAM saMbodhanArthe ( aNNa' zabda caparAya che; e batAve che ke arvAcIna marAThI zabda 'aNNA'no prayoga ochAmAM oluM AThamA saikA jeTalA prAcIna kALamAM jAya che. 18 ' codditi ' athavA 'kuNiya' jevA zabdo bolanAra mahArASTra pradezamA hAsyapAtra thAya che, " ema 'nizIthacUrNi' lakhe che. eno artha ethayo ke 'nizItha cUrNi' jyAM racAI e prAcIna gurjara dezamAM lagabhaga AThamA saikA sudhI Azabdo azlIla gaNatA nahotA. 1. juo samprati. 2 pranyA ( adharmadvAra ), pR. 14. temAMnuM avataraNa - xxx ime ya bahave bahave milakkhU jAtI, ke te? saka- javaNa - sabara-bara- mAya Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] [ mahArASTra muruDa-uda-bhaDaga- titiya-pakkaNiya - kulakkha-goDa sIhala- pArasa- koMcaMdhadavila- bilada - puliMda - arosa - Dova - pokaNa - gaMdhahAraga-bahalIya-jala- romamAsa - bausa malayA - caMcuyA ya cUliyA koMkaNagA meta- paNDava- mAlava-mahuraAmAsiyA aNaka- cINa-lhA siya-khasa khAsiyA - nehura- marahaTTha- muTThiaAraba-Dobilaga- kuhaNa - kekaya-hUNa- romaga haru- maruNA cilAsavisayavAsI ya pAramatiNo xxx A uparAMta ' prajJApanA sUtra (pada 1, sU 37 ) patra 54 mAM mleccha jAtionI eka yAdI che, paNa emAM ' marahaTTa' nathI. > 3 anu, pR 143 4. aMdha akUramayayaM avi ya marahaTTayaM avagilaM / kosalayaM apAvaM saesa ekaM na pecchAmo // vyabhA, gA. 126 ruyyakanA alaMkAra sarvasva ( I. sa. no 12 mo saiko ) mAM vyAjastuti alaMkAranA udAharaNa tarIke ApelA eka zlokamAM dAkSiNAtyanI prakRtimukharatAno ullekha che, ema Thokano kartA pote dAkSiNAtya jaNAya che- ki vRttAntaiH paragRhagataiH kiM tu nAhaM samarthastUSNIM sthAtuM prakRtimukharI dAkSiNAtyaH svabhAvaH / gehe gehe vipaNiSu tathA catvare pAnagoSThayAmunmatteva bhramati bhavato vallabhA hanta kIrttiH // ' 5 nicU ( bhA. gA 1147 upara ), bhAga 2, pR. 257; 'bRkakSe, bhAga 3, pR. 921 6 nicU, bhAga 5, pR. 1153 7 bRkama, bhAga 1, pR. 167 8 bRkakSe, bhAga 2, pR. 303. golla deza e gaMtura jillAmAM gallA nadIne kinAre Avela golI AsapAsano pradeza che evo keTalAka vidvAnono mata che ( jaina, 'lAipha ina enzyanTa inDiyA' pR. 286 ). A vize kadAca matabheda saMbhave toSaNa golla deza dakSiNamAM hovA vize zaMkA nathI, kemake e zabda ja drAviDa bhASAno che. tAmila ane kannaDama 'golla ' no artha ' bharavADa ' thAya che. caMdraguptano guru cANakya mola dezanA caNaka nAme gAmano vatanI hato sAhityamA che (juo ' abhidhAna rAjendra,' ? evA ullekho AgamabhAga 2, pR. 1011). Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyamikA ] [137 caulukyayuganA gujarAtanA zilAlekho ane sAhityamAM vaNikonI eka 'gallaka' jAtino ullekha che, eno saMbaMdha dakSiNa bhArata sAthe haze ? 9 mahArASTraviSaye sAgArikaM vidvA tatra viNTakaH prakSipyate, bRkakSe, bhAga 3, pR. 730 yadvA kasyApi mahArASTrAdiviSayotpannasya sAdhoraGgAdAnaM veNTakaviddhaM, tatastad dRSTvA bruvate-kathaM nu nAmAsau sAdhudharma na kariSyati yastheyantaH karNA viddhAH ? e ja, bhAga 3, pR. 741 10 e ja, bhAga 2, pR. 383-84 11 e ja, bhAga 4, pR. 1074 12 nicU, bhAga 2, pR. 633 13 juo kAlakAcArya-2. 13 bRkakSe, bhAga 6, pR. 1670 15 nicU, bhAga 3, pR. 446 16 viko, pR. 922 17 eja 18 davaicU , pR. 250 19 nicU, bhAga 3, pR. 555 mahirAvaNa koMkaNanI koI nadI. juo Dimmarelaka mAtsyika malla ___sopArakano eka malla, jene ujjayinInA aTTaNa mallane hAthe tAlIma pAmelA phalahI malle parAjita karyo hato. juo aTTaNa mAdhyamikA mAdhyamikA nagarIno ullekha 'vipAka sUtra 'mAM che.' Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] [ mAdhyamikA. .....citoDanI dakSiNe AvelaM 'nAgarI' nAme sthAna mAdhyamikA che evo vidvAnono mata che. hAla paNa mAdhyamikAmAM keTalAka virala prAcIna avazeSo che. 1 visU, 2-5 2 jyoDi, pR. 116 mAlava-1 eka anArya jAti, jenA nAma uparathI avanti janapada mAlaba tarIke prasiddha thayo.' AgamasAhityamAM 'mAlava' jAtine ' mleccha jAti' tathA ' mAlava ' dezane ' mleccha deza' kahyo che. A mAlava mleccho parvatamALAomA rahetA ane vastImAM Avone mANasonuM haraNa karI jatA. 'nizIthacUrNi' kahe che ke teo mAlava nAmanA parvata upara viSama pravezamA rahetA.' keTalAka granthomAM -- mAlaba' tema ja 'bodhika 'ne abhinna gaNyA che tathA teonA AkramaNano bhaya AvI paDatAM zIghra dezAntara karavu evaM sUcana karelaM che. mAlavane ' stena 'cora tema ja 'ujjayinItaskara" kahyA che. A bIjA vizeSaNa uparathI teo ujjayinI AsapAsanA pradeza upara vAraMvAra AkramaNa karatA e hakIkata sUcita thAya che. ujjayinInA eka zrAvakaputrane cora harI gayA hatA ane tene ' mAlavaka '-mAlavadezamA sUpakArane tyAM vecyoM hato, evaM kathAnaka maLe che. mAlaba jAtinA AkramaNakAronI ujjayinImAM keTalo dhAka hatI ejeM eka viziSTa dRSTAnta ' odhaniyukti 'nA bhASyamA che, jenuM spaSTIkaraNa droNAcAryanI TIkA kare che. e dRSTAnta vAstavika na hoya to paNa paristhitinuM dyotaka to avazya che. droNAcArya lakhe chaH ujjayinImAM vAraMvAra mAlavonu AkramaNa thatuM ane teo manuSyone harI jatA. eka vAra kUvAmAM raheMTanI mALA paDI gaI ( mAlA patitA); koI bolyu ke ' mALA paDI.' bIjo koI saMbhramamA ema samajyo ke Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlava-1] [139 'mAlavo AvyA che' ( mAlavAH patitAH ); ane ema nAsabhAga thaI rahI." aNasamajune bhaDakAvavA mATe paNa ' mAlavastena AvyA che !' (mAlavateNA paDiyA ) ema koI bolatuM evo nirdeza maLe che." A ullekho batAve che ke bola cAlanI prAkRtamA 'mAlavAH' ne 'mAlA' paNa kahetA haze. 'oghaniyukti ' ( gA. 26) mAM -- subhie mAlujjeNI palAyaNe jo jao turiyaM' e pramANe 'mAlava' ne badale 'mAla' no ullekha che, te paNa A anumAnanuM samarthana kare che. have bIjI tarapha joIe to, saMskRtamAM ( ane keTalIka arvAcIna bhAratIya bhASAomAM) 'mAla' zabdano artha 'gharano uparano bhAga' thAya che. baMgALImAM 'mAlabhUmi 'no artha 'pArvatya bhUmi, ucca pradeza' thAya che, ane pazcima baMgALanA -- mAlabhUma' nAmanA DuMgarALa jillAmA rahetI eka AdivAsI jAti paNa 'mAla' jAti kahevAya che. prAcIna gurjara dezanA pATanagara 'bhillamAla 'nA uttara aMgamAM -- mAla 'no saMbaMdha paNa e mAla jAti sAthe hoya e zakya che.. ___ koI vAra samayasUcakatAvALA mANaso hiMmata karIne A luTArAne kevI rote parAjita karatA enA paNa ullekha chaH koI gAma upara mAlavazabaronA sainye AkramaNa kayu hatuM. emAMnA keTalAka bodhikoe keTalIka sAdhvIonuM tathA eka kSullaka-nAnA sAdhunuM apaharaNa kayu. e coro potAnAmAMthI ekane sAdhvIo tathA kSullakanI soMpaNI karIne bIjAMnu haraNa karavA mATe gayA. have, e eka cora tarasyo thatAM pANI povA mATe kUvAmAM UtayoM, kSullake vicAra kayoM ke ' amane ATalAM badhAMne A eka cora zuM karI zakavAno cha ?' teNe sAdhvIone kahyu ke 'ApaNe A cora upara pASANapuMja nAkhoe.' sAdhvIoe gabharAIne nA pADI, parantu kSullake to eka moTo patthara pelA cora upara nAkhyo, eTale badhI sAdhyooe paNa. eka sAthe paththaro nAkhyA. enAthI cora maraNa pAmyo, ane kSullaka sAdhvoone laIne surakSita sthaLe gayo.12 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] [ mAlava-1 ____ A mAlavo jyAre pakaDAtA tyAre temane heDamAM nAkhavAmAM AvatA." mAlavo svabhAvathI ja paruSa vANI bolanArA hatA evo ullekha cha.14 mAlavo ( mAloi' )nA je gaNasattAka rAjyano sikaMdaranI savArInA kALe ( I. sa. pUrve cotho saiko) nirdeza che te paMjAbamAM mulatAnanI AsapAsa Avelu hatuM evo vidvAnono mata che." AgamasAhityano mAlavadeza enAtho abhinna che ke kema e nizcitapaNe kahevU muzkela che. parantu potAnA mULa pradezamAthI paryaTana karatA mAlavo ujjayinI AsapAsanAM jaMgalomAM AvyA haze ane tyAMthI ujjayinI ane avanti janapadanA pradezamA corI, lUMTa ane manuSyaharaNa karatA haze, ane kAlakrame A jAtinuM varcasa vadhatAM avaMtine paNa 'mAlava' nAma maLyu haze. juo avanti, ujjayinI, bodhika, mathurA 1 juo ujjayinI. 2 pravyA, pR. 14; prasU, pR. 54. vaLI juo sUkRzI, pR. 123, 277. 3 dvitIyabhaGge Aryadeze mAlavanAmakamlecchadezena, vyama, bhAga 3, pR. 122 4 'bohigA' mAlavAdimecchA, te pavvayamAlesu ThiyA mANusANi haraMti, nicU, bhAga 5, pR. 1110 mAlavA mlecchavizeSAH zarIrApahAriNaH...vyama ( udde0 4 uparanI vRtti), pR. 13 5 mAlavago pavyato tassuvariM visamate teNayA vasaMti, te mAlavateNA / nicU, bhAga 2, pR. 290 6 bodhikAH mAlavastenAH, mlecchAH pArasIkAdayaH tadAdInAM bhaye samupasthite zIghra dezAntaraM gantavyam / bRkA, bhAga 3, pR. 880 kvacit prAme mAlabazabarAnIkamApatitam / tatra kaizcid bodhikai Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlava-2) [ 142 zcaurairAryikANAmekasya ca kSullakasya haraNaM kRtam / vyama ( udde0 7 uparanI vRtti), pR. 71 bodhika ane mAlavanI abhinnatA saMbaMdhamA vaLI juo Ti. 4. 7 jIkamA, gA. 933 8 mAlavA-ujjayinItaskarAH / jIkacUlyA, pR. 43 9 ujjeNIe sAvagassa suto corehiM hariuM mAlavake sUyagArassa hatthe vikIto, ucU, pR. 174 ujjeNIe sAvagasuto corehiM hariu~ mAlavake sUyagArassa hatye vikIto, uzA, pR. 294. AcU (uttara bhAga, pR. 283 ) mAM mAlava dezano ullekha nathI, paNa ujjayinImAMthI chokarAone mAlavo upADhI gayA itA ane emAMthI zrAvakanA chokarAne rasoyAe kharIdyo hato, ema kathu che. 10 onibhA, gA. 26; onidro, pR. 19 11 nicU, bhAga 2, pR. 29. 12 vyabhA, gA. 411; byama ( u0 7 uparanI vRtti ), pR. 71 13 prAyeNa jigalaraMdho haDibaMdhaNAdiNA vivareNa kareti, bahA mAlavANa, sUkRcU, pR. 364 64 dravyato nAma-na duSTabhAvatayA paruSa bhaNanti kintu tatsvAbhAvyAt , yathA mAlavAH paruSavAkyA bhavanti / bRkakSe, bhAga 6, pR. 1619 15 jyoDi, pR. 122. jaina AgamasAhitya sivAyanAM sApanomAMthI prApta thatA mAlava jAtinA vRttAnta mATe juo 'TAinsa hana anzyanTa inDiyA, pR. 60-65. mAlava-2 madhya bhAratano mALavA prAnta. 'anuyogadvAra sUtra'mAM kSetrasaMyoganI vAta karatAM mAgadha, saurASTra, mahArASTra ane koMkaNanI sAthe mAlavakano ullekha karyoM che.' spaSTa che ke ahIM 'mAlavaka' vaDe jaMgalI mAlavajAtinA mULa pahADI vatanano nahi, paNa saMbhavataH atyAranA mALavA prAntano nirdeza che (juo mAlava-1). e rIte 'anuyogadvAra sUtra'nA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] [ mAlaba-2 2 racanAkAle avanti janapada mATe 'mAlava' nAma pracAramAM hovuM joIe evaM anumAna karI zakAya.' 'kalpasUtra'nI vividha TIkAomAM ApelAM 'rAjyadezanAma' mAM mAlava paNa che. e mAlavamAM 'maMDaka'- mAMDA nAmano khAdya padArtha prasiddha che. mAlavAdimAM masUra dhAnyane 'cavalaga' kahevAmAM Ave che." masUra ane tuvera be dhAnyA mALavAmAM jANotAM che. tripuTaka e paNa mALavAmAM prasiddha dhAnyavizeSa che. aLasI tathA emAMthI banatuM vastra e banne mALavAmAM jANItAM che.' 'mana hoya to mALave javAya' ema mALavAnuM dUratva sUcavatI kahevata gujarAtImAM che, enI sAthai sarakhAvI zakAya evo eka zloka 'kalpasUtra'nI keTalIka TIkAomAM che. indrabhUti, jeo pachIthI mahAvIranA prathama gaNadhara thAnA che teo mahAvIra pAse vAda karavA mATe jatAM potAnI vidvattA vize abhimAnapUrvaka kahe che : yamasya mAlavo dUre kiM sthAt ko vA vacasvinaH / apoSito raso nUnaM kimajeyaM ca cakriNaH // ( yamane mATe mALavA zuM dUra che ? vacasvI puruSa kayA rasanuM poSaNa karato nathI ? cakradhArI viSNu mATe kharekhara zuM ajeya che ? ) juo avanti, ujjayinI 1 anu, pR. 143 2 juo ujjayinI. 3 jao gurjara. 4 vinima, pR. 73 5 davaicU, pR. 212 6 zrAra, 199 * e a 8 nica, bhAga pR. 236; Ama, pR. 265; anuhe, pR. 35 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAhezvarI] [143 9 kasu, pR. 399; kadI, pR. 104 mAhezvara ____ juo mAhezvarI mAhezvarI mAhezvarInI sthApanA vizenI kathA A pramANe chaH potanapuranA rAjA prajApatine bhadrA nAme rANIthI acala nAme putra thayo hato. acala baladeva hato prajApatie potAnI mRgAvatI nAme putrI sAthe gAndharvavivAha ko hato; AthI bhadrA potAnA putra acala sAthe dakSiNApatha cAlI gaI hatI ane tyAM teNe mAhezvarI nAme nagaro vasAvI hatI. e nagarI moTA auzvaryavALI hovAthI mAhezvarI (prA. mAhessarI) kahevAtI hatI. acala potAnI mAtAne e nagara sopone pAcho pitAnI pAse gayo hato.' __ mAhezvara, zrImAla ane ujjayinImAM loko samUhamA ekatra thaIne surApAna kare che evo ullekha maLe che. purikApurInA bauddha rAjAe paryuSaNa parvamA jinapUjAmAM puSpono niSedha karyo hato, tethI vajrasvAmI AkAzamArge mAhezvarI jaIne potAnA pitAnA mitra eka mALI pAsethI puSpo lAvyA hatA.' ___ mAhezvarI eja kArtavIryanI mAhiSmatI che ane te indoranI dakSiNe cALIsa mAIla dUra narmadAkinAre Avela mahezvara athavA maheza che, evo sAmAnya mata che. paNa narmadAtaTe Avela mAndhAtAne paNa mAhimatI gaNavAmAM Ave che, jyAre zrI. ka. mA. munazInA mata pramANe hAlanu bharUca te ja kArtavIryanI mAhiSmatI che. 1 mAcU, pUrva bhAga, pR. 232 2 AsUcU , pR. 333. vaLI juo ujjayinI. . 3 kasu, pR. 511-13; kaki, pR. 170-71 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] 4 jyADi, pR 120 5 pugu, pR. 160 8 atihAsika saMzodhana, pR. 561 mUladeva " eka prasiddha viTa ane dhUrta, je pAchaLathI veNAtaTa nagarano rAjA thayo hato. 'uttarAdhyayana sUtra 'nI cUrNi tathA te uparanI zAntisUri ane nemicandra vRttiomAM mUladevano vRttAnta pramANamAM vistArathI ane vigatathI Apelo che. cUrNi ane zAntisUri anusAra, mUladeva ujjayinIno viTa hato. ( nemicandranAkathana mujaba mUladeva pATaliputrano rAjakumAra hato ane potAnA pitAthI risAIne ujjayinImAM AvIne rahyo hato. ) te eka moTo dhatakAra hovA uparAMta gItakalA ane mardanakalAmAM paNa nipuNa hato. ujjayinInI eka suprasiddha gaNikA devadattA tenI sAthai premamAM paDI hatI, parantu gaNikAnI mAtA acala nAme bojA eka dhanika vaNikano pakSa karatI hovAne kAraNe mUladevane ujjayinI choDIne cAlyAM javuM paDyuM hatuM pachI e dakSiNamAM AvelA veNAtaTa nagaramAM jaIne rahyo . tyAM koInA gharamA khAtara pADato hato tyAre nagararakSakoe ene pakar3I lIdho ane vadhasthAna upara laI javA mAMDyo. e divase nagarano rAjA aputra maraNa pAmyo hato. maMtrIo navA rAjAnI zodhamAM hatA. e mATe adhivAsita karelo azva mUladeva pAse AvI Ubho. ( nemicandranA kathana mujaba, mUladevane joIne hAthIe garjanA karI, azve hepArava karyo, bhRMgAre abhiSeka karyo, cAmare vIjana kayu~, ane kamaLa teno upara AvI rahyuM; e pramANe pAMca divya thayAM . ) eTale teno rAjA tarIke abhiSeka thayo. pachI mUladeve ujjayinInA vikrama rAjA upara patra lakhIne tathA aneka prakAranoM bheTa mokalIne devadattA gaNikA potAne sopavAnI vinaMti karI, ane vikrama rAjAe devadattAnI icchA jANyA pachI, te kabUla rAkhI. mUladeva devadattAnI sAthai sukhapUrvaka rahevA lAgyo. e samaye maMDika nAme eka [ mUladeSa Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUladeva ] cora divase laMgaDA tUnArA tarIke raheto ne rAtre zaheramA khAtara pADIne - lokone trAsa Apato. eka vAranA cora mUladeve yuktiprayuktithI maMDikane pakaDayo ane tenI pAsenuM badhuM dravya laI lIdhA pachI ene zULoe caDhAvyo.' 'vyavahArasUtra 'nAM bhASya tathA vRttimAM mUladevanA rAjyAbhiSekano vRttAnta saMkSepamAM ane saheja judI rIte Apyo che. vaLI tyAM nagaranu nAma paNa nathI. corI karatAM pakaDAyelA mUladevano vadha karavAnI rAjAe AjJA karI hatI, paNa e pachI turata ja rAjA ekAeka maraNa pAmyo. rAjA aputra hato, tethI enI pachI kono rAjyAbhiSeka karavo e prazna upasthita thayo. vaidya ane maMtrIe rAjAnA maraNanI bAta gupta rAkhIne tathA rAjA bolI zakatA nathI ema jaNAvI, paDadAmAthI rAjAno hAtha lAbo karAvI teo mUladevanA abhiSekanI sUcanA karatA hovArnu jaNAvyu. pachI eka vArano A cora rAjA thayo hovAthI sAmaMto tenuM yogya sanmAna karatA nahotA. rAjadarabAramA potAnI upekSA karatA sAmaMtone joIne mUladeva bolyo ke ' mArI AjJA pALanAra koI che ke nahi !' e samaye tenA puNyaprabhAvathI rAjyadevatA vaDe adhiSThita zrayelA citramaya pratIhAroe keTalA ye sAmaMtonAM mAthAM kApI nAkhyAM. AthI bAkInA sAmaMto tAbe thaI gayA.' ____ AcArya haribhadrasUrie (vi. saM. 757-827 I. sa. 701771) narma ane kaTAkSathI bharelu 'dhUrtAkhyAna' nAme eka prAkRta kathAnaka racyu che, jemAM mUladeva eka pAtra tarIke Ave che. A dhUrtAkhyAnanuM vastu 'nizItha sUtra'nAM bhASya ane cUrNimA maLe che. emAM mUladeva, elAbAda, ane zaza e traNa dhUrtI tathA khaMDapAnA nAme dhUrtAnI vAta che. emAMnA pratyeka dhUtanI sAthe bojA pAMcaso dhUrto ane khaMDapAnAnI sAthe pAMcaso dhUrtAo hatI. eka vAra bharacomAsAmA ujjayinInI uttare AvelA jIrNodyAnamA e badhAM ThaMDIthI tharatharatAM bhUkhe maratAM beThAM hatAM tyAra mUladeve ema kA ke Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] [ mUladeva 'ApaNe dareke potapotAnA anubhavo kahevA, ane jenA anubhavo khoTA puravAra thAya teNe A dhUrtamaMDaLIne bhojana Apaq.' emAM traNe dhUrtAnI na mAnI zakAya evI vAtone paNa bIjAoe brAhmaNa zAstrapurANomAMnI e prakAranI kathAo rajU karI samarthana Apyu. A pachI haribhadrasUrinA 'dhUrtAkhyAna 'mAM ema Ave che ke-khaMDapAnAnI vAtane koI sAcI ke khoTI kahI zakyu nahi; sarvee hAra svIkArI, ane pachI saunI vinaMtithI khaMDapAnAe pote bhojana paNa ApyuM. paNa e badhu nahi varNavatAM 'nizItha cUrNi' to ' sesaM dhuttakkhANANusAreNa NeyaM (bAkI- 'dhUrtAkhyAna' pramANe jANI levU) ema kahIne vAta pUrI karI le che. 'nizIthacUrNi 'no samaya paNa IsavI sananA sAtamA saikAthI arvAcIna nathI, eTale te je 'dhUrtAkhyAna 'no ullekha kara che te haribhadrasUrikRta hovAno saMbhava nathI. kAM to cUrNikAra pAse bIjaM koI prAcInatara prAkRta 'dhUrtAkhyAna' hoya athavA A dhUrtInI lokapracalita kathA je paNa 'dhUrtAkhyAna' kahevAtI hoya, eno ullekha temaNe ko hoya. ___ 'Avazyaka sUtra 'nI cUrNi' ane vRttimA mUladevanA mitra tarIke kaMDarIkanuM nAma che, je haribhadrasUrinA 'dhUrtAkhyAna 'mAM eka pAtra tarIke che. mUladevanAM vidagdhatA, dhUrtatA ane buddhicAturyanI kathAo paNa AgamasAhityamA aneka sthaLe che. eka ThekANe buddhivAna puruSane 'mUladeva jevo' kahyo che. prAcIna bhAratanI lokakathAmAM amara banelo A mUladeva kharekhara tihAsika vyakti haze evo DaoN. vinTaranitsano mata che; jo ke mUladeva vizenI badhI vArtAo atihAsika haze evaM kaI emAthI phalita thatuM nathI. Agametara tema ja jainetara saMskRta-prAkRta sAhityamA mUladeva vizenAM kathAnako tathA enA mitrone lagatA ullekho saMkhyAbaMdha che. zUdraka kavinA ' padmaprAbhRtaka bhANa 'mAM mUladeva ane devasenA ( deva Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUladeva ] [ 147 dattA ) nI praNayakathA Ave che tathA e bhANano pravaktA mUladevano mitra zaza che. mUladevanuM 'karNIsuta' evaM nAma paNa emAM che. mahAkavi bAnI ' kAdaMbarI 'mAM vindhyATavInA varNanamAM eka liTa vAkyakhaMDamAM karNIsuta (mUladeva) ane tenA RNa mitro - vipula, acala ane zarAno ullekha che. kAzmIrI somadeva bhaTTakRta ' kathAsaritsAgara 'nA 'viSamazIla laMbaka 'no chellI vArtAmA - ' strImAtra kaMI naThArI hotI nathI. badhe kaI viSavallIo hotI nathI; atimuktalatA jevI Atrane vaLaganArI veloo paNa hoya che' - e sUtra puravAra karavA mATe mUladeva potAnA ja raMgIlA jIvanano eka prasaMga rAjA vikramAdityane kahI saMbhaLAve che, emAM paNa mUladevanI sAthe eno mitra zaza che. saM. 1255I. sa. 1199 mAM racAyelaM pUrNabhadra muninuM ' paMcAkhyAna', je 'paMcataMtra 'nuM ja eka alaMkRta saMskaraNa che temAM ( taMtra 1, kathA 10 ) mUladeva vizeno eka rasaprada ullekha che: eka rAjAnI pathArIpAM jU rahetI hatI tyAM AvIne eka mAkaNe paNa potAne rahevA devAnI vinaMti karI. " jUe dAkSiNyathI mAkaNanI vinaMti svIkArI, kAraNa ke eka vAra rAjAne mUladevanaM kathAnaka kahevAmAM AvatuM hatuM tyAre cAdaranA eka bhAgamA rahelI jUe te sAMbhaLyuM hatuM. emAM mUladeve devadattA gaNikAne kAM hatuM ke 'pagamAM paDIne karelI vinaMti paNa je mAnato nathI tenA upara brahmA, viSNu ane mahAdeva traNe kopAyamAna thAya che.' e vacana saMbhArIne jUe mAkaNanI vinaMti svIkArI. " eka prakAranI gupta sAMketika bhASA mUladevapraNIta hovAne kAraNe 'mRladevI' nAmathI oLakhAtI (juo koUhala- kRta 'lIlAvaIkahA 'nuM saMskRta TippaNa, pR. 28 ). baLI mUladevane steyazAstra athavA corazAtrano pravartaka mAnavAmAM Ave che." ene mUla zrI, mUlabhadra, karaTaka, kalAMkura, kharapaTa, karNIsuta Adi nAmothI saMskRta sAhityamAM oLakhavAmAM Ave che. IsavI sananA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 [ mUladeva sAtamA zatakanA pUrvArdhamA thayelA mahendravikramavarmAkRta 'mattavilAsa prahasana' (pR. 15 )mA 'kharapaTane namaskAra ema kaho, jeNe corazAstra racyu !' evo ullekha che. daMDInA 'dazakumAracarita ' ( ucchvAsa 2)mAM corIno dhaMdho svIkAranAra eka pAtra 'karNIsute upadezelA mArgamAM meM buddhi calAvI!' ema kahe che. A lAkSaNika udAharaNothI e spaSTa thaze ke jenI AsapAsa lokapriya vArtAcako racAyAM che evAM thoDAMka vicitra ane vilakSaNa pAtro paikIno eka mUladeva che. sAhasa, vidagdhatA ane mukta praNayamAM rAcatI je saSTi 'dazakumAracarita ' jevI prAcIna kathAonA nAyako rajU kare che teno ja eka viziSTa pratinidhi A mUladeva paNa che. enI ane enA mitronI kathAo jema jaina sAhityamA che tema jainetara sAhityamAM paNa che, e batAve che ke vatsarAja udayananI jIvanakathAnI jema mUladeva vizenI vAto paNa prAcIna bhAratIya kathAsAhitya- eka jIvaMta aMga hatuM. 1 ucU, pR. 118-21; uzA, pR. 218-22; une, pR. 59-65 2 vyabhA, gA. 168-69; pyama ( u0 4) nI vRtti, pR. 32 3 haribhadrasUrikRta 'dhUrtAkhyAna ' mAM A RNa uparAMta kaMDarIka nAme cotho dhUrta che. 4 nibhA, gA. 294; nic , bhAga 1, pR. 93-95 5 AcU, pUrva bhAga, pR. 549 6 Ama, pR. 521 * AcU, pUrva bhAga, pR. 549; Ama, pR. 521; davaicU , pR. 55-56, davaihA, pR. 57-58, ityAdi. tattha ya ego mUladevasariso maNusso Agacchai. davaicU, pR. 58 9 'hisTarI oNpha inDiyana liTarecara,' bhAga 2, pR. 488 10 mA vize vadhu vistAra mATe juo 'kumAra' nA 300 mA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yevana aMkamAM mAro lekha prAcIna sAhityamA corazAstra.' medapATa mevADa. mUyaka nAme tRNavizeSa mevADamA prasiddha che.' 1 pradhyAa, pR. 127 moDheraka ___ uttara gujarAtanu moDherA. moDheraka AhArano ullekha ' sUtrakRtAMgasUtra 'nI vRttimA che.' e ja sUtranI cUrNimAM moDherakano e prakArano ullekha che, jethI e eka mahattva- sthaLa hovAnuM siddha thAya che.' purANomAM A nagara- ' moheraka ' evaM nAma maLe che.' 1 sUkazI, pR. 343. juo kheTa AhAra. 2 mahA puTTho keNai-kesi tuma moDheragAto Agato bhavAn ? so bhaNai-gAhaM moDheragAto, bhavaprAmAyAto- / sUkacU, pR. 348 __3 juo pugu mA moheraka. moDherAnA itihAsa mATe juo zrI. maNilAla mU. mistrIkRta pustikA - moDherA.' ___ juo yavana yavana ... mathurAno eka rAjA. prAkRttamA enuM nAma jauNa, jabuNa athavA jauNaseNa maLe che. enA maMtrI- nAma cittapriya hatuM.' e rAmA vize AvI kathA cha: 'jauNAka' nAme udyAnamAM bhAtApamA letA daMDa nAme aNagArano e rAjAe vadha karyo hato. daMDa aNagAra kALa karIne siddhimAM gayA. temano mahimA karavA AvelA indre rAjAne kA ke 'tuM dIkSA laIza to ja A pApathI mukta thaIza.' pachI rAjAe sthaviroM pAse dIkSA lIdhI... jauNa, javuNa Adi saMskRta rUpa ' abhiyAnarAjendra' (grantha Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] [ yavana " 4 ) tathA ' pAia - saha - mahaNNavo 'e sUcavyuM che te pramANe ' yamuna evaM paNa jo ke ApI zakAya tathA mathurA nagara yamunA nadInA taTe baseluM hoI tyAMnA rAjAne paNa 'yamuna' nAma ApavAmAM Ave emAM eka prakAranuM kathocita sAralya jaNAya che kharaM, parantu mane enI 'yavana' evI chAyA vadhAre ucita lAge che. mathurAmAM eka kALe yavana arthAt grIka rAjAonuM rAjya hatuM e itihAsasiddha che. evo koI paradezI rAjA dhArmika asahiSNutAthI prerAI jaina sAdhuno vadha kare e paNa saMbhavita che. AgamasAhityamA A rAjAne 'parapakSa ' no kahyo che, ethI enaM paradezIpaNuM sUcavAya che ema samajavuM ? viko, pR 294 < 2 AcU, uttara bhAga, pR. 155. ' vividha tIrthakalpa ' (pR. 19) ma A prasaMgano nirdeza che, tyAM rAjAnuM nAma ' vaMkajaNa ' ApyuM che ane rAjAe sAdhu upara ghA karatAM sAdhune kevala jJAna thayuM ema kahyuM che. 3 parapakkho u sapakkhe bhaito jaha hoi jauNarAyA tu / taM puNa atisayaNANI dikkhaMtadhikAraNaM nAuM // parapakkho sapakkhe duho jahA madhurAe mauNarAyA, nicU (u0 11 ), pR. 743 mathurA nagarI navaNo rAyA, yavuNAvakaM ujjANaM, AcU, uttara bhAga, pR. 155 nibhA, gA. 3672 maharAe jaNaseNo rAyA, cittappio ya se maMtI, viko, pR. 294 yazodevari caMdragacchanA vIragaNinA ziSya zrIcandrasUrinA ziSya. emaNe saM. 1980 = I. sa. 11924 mAM jayasiMhanA rAjyamA ahila -- vADamAM sauvarNika nemicandranI pauSadhazALAmAM rahIne pAkSika sUtra 1 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaugandharAyaNa . upara 'sukhAvabodhA' nAme vRtti racI hatI.' yazodevasUrie saMkhyAbaMdha Agametara dhArmika grantho upara paNa TIkAo lakhI che.' 1 pAya, prazasti 2 jaisAi, pR. 244 yAdava yadunA vaMzajo,' jeo prathama zauripuramAM ane pachI dvArakAmA vasatA hatA. 1 jaina sAhitya anusAra yadunA vaMzavRkSa mATe juo jaina, anzyanTa inDiyA, pR. 376 yaugandharAyaNa vatsarAja udayanano maMtrI. avaMtinA rAjA pradyote udayanane keda pakaDyo hato, ene choDAvavAno prayatna karato yaugaMdharAyaNa ujjayinI Avyo hato. udayana ane vAsavadattAne hAthaNI upara besADIne nasADavAnI yojanA teNe vicArI, ane pachI e yojanA paratve potAnA budvivaibhavanuM abhimAna nahi jIravI zakAyAthI mAgeM jatAM te eka zloka bolyo ke yadi tAM caiva tAM caiva tAM caivAyatalocanAm / na harAmi nRpasyArthe nAhaM yaugandharAyaNaH // eja samaye nagaramA pharavA nIkaLelA pradyota rAjAe A zabdo sAMbhaLyA ane kuddha dRSTithI enI sAme joyu. paNa yaugaMdharAyaNe gAMDapaNano dekhAva koM, eTale pradyota potAnA kopano nigraha karone cAlyo gayo. thoDA samaya pacho vatsarAja ane vAsavadattA ujjayinIthI kauzAMbI cAlyAM gayAM ane ghaNo prayatna karavA chatAM pradyota emane pakar3I zakyo nahi.' Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] [ yaugandharAyaNa ___ aho e noMdha, rasaprada thaze ke upara TAMkelo "yadi tAM caiva0" e zloka najIvA pAThAMtara sAthe, bhAsanA 'natijJAyogaMdharAyaNa' nATaka ( aMka 3, zlo. 8 ) mAM yaugaMdharAyaNanA mukhamAM mukAyelo che. eka ja jIvaMta, lokapriya vastuno judI judI paraMparAomAM kevI rIte viniyoga thayo enuM A paNa eka rasika udAharaNa che. juo udayana, prayota 1 AcU , uttara bhAga, pR. 162-63. jaina paraMparA anusAra A AkhA ye prasaMganA rasaprada varNana mATe juo hemacandrakRta 'triSaSTizalAkApuruSacaritra,' parva 10, sarga 11. . rakSita Arya ___Arya rakSita athavA rakSitasUrinI stuti * naMdisUtra' nI sthavirAvalImAM anuyogonA rakSaka tarIke karelI che.' Arya rakSita dazapuranA rAjAnA purohita somadevanA putra hatA. emanI mAtAnuM nAma rudrasomA hatuM; tosaliputra nAme AcArya jeo dazapura AvyA hatA temanI pAse emaNe dIkSA lIdhI hatI. ujjayinImAM vanasvAmI pAse jaIne temaNe sADAnava pUrvano abhyAsa karyo hato, tathA te pahelAM ujjayinImAM eka vRddha AcArya bhadraguptasUrine anazananI ArAdhanA karAvI hatI.' Aya rakSite emanA pitA somadeva ane bhAI phalgurakSita suddhA AkhA kuTuMbane dIkSita kayu hatuM. temanA pitA somadeva eka yAjJika brAhmaNa hoI, potAne bIjAo vaMdana kare ke na kare, paNa vastrano tyAga karavAnI viruddha hatA. chevaTe temaNe kaTibanane badale colapaTTaka dhAraNa koM hato. jo ke prabhAvakacarita' Adi grantho kahe che ke svargavAsa pAmelA eka munino mRtadeha vyAre somadeve upADyo hato tyAre emanuM adhovastra kheMcI levAmAM avyuM, ane tyAra pachI emaNe vastra dhAraNa kayu nahi.' pUrva kALamAM sAdhuone mAtra eka ja pAtra rAkhavAnI chUTa hatI, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakSita Arya : Arya rakSitasUrie comAsAnA cAra mAsa mATe pAtra uparAMta eka mAtraka ( nAnu pAtra ) rAkhavAnI chUTa ApI hato. Arya rakSitasUrinA samaya pUrve sAdhvIo sAdhvIonI pAse AlocanA letI, paNa emanA samayathI sAdhvIoe sAdhuonI pAse AlocanA levAna Tayu. Arya rakSite potAnI pachI gaccharnu Adhipatya durbala puSpamitra nAme sAdhune sopyu hatuM, AzrI goSThAmAhila nAme bIjA vidvAna muni jeo emanA mAmA thatA hatA temane mATuM lAgyuM goSThAmAhila sAtamA nihnava banyA. emano mata 'abaddhika' tarIke jANIto che. -Arya rakSitano janma vi. saM. 52 I. sa. pUrve 4 mAM, dIkSA saM. 74I. sa. 18 mAM, yugapradhAnapada saM. 114 I. sa. 58 mAM ane avasAna saM. 127 I. sa. 71 mAM thayAM hatAM." 1 'abhidhAna rAjendra,' bhAga 1, pR. 212 2 juo dazapura. 3 juo tosaliputrAcArya 4 juo bhadraguptAcArya tathA vana Arya. 5 uzA, pR. 98; une, pR. 23-25. 6 juo 'pariziSTa parva ' mAM teramo sarga tathA 'prabhAvakacarita ' mAM 'AryarakSitasUricarita '. Arya rakSitanA vRttAnta mATe juo uni, gA. 94-97; uzA, pR. 96-98; une, pR. 23-25, ityAdi. emane vizenA prAsaMgika ullekho paNa AgamasAhityamAM aneka sthaLe he, jemake-- masa, gA. 489; jIkabhA, pR. 53, kaki, pR. 172-73; kadI, pR. 151, ityAdi - 7 nibhA, mA. 4514; nicU , bhAga 4, pR. 887, nyama ( u0 : 8 uparanI vRtti), pR. 41-42. 8 vyama ( udde0 5 uparanI vRtti ), pR. 16 9 juo goSThAmAhila. ....10 praca (anuvAda), prastAvanA, pR. 21 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] [ ratnazekharagaNi ratnazekharagaNi - tapAgacchAdhipati somasundarasUrinA ziSya bhuvanasundarasUrinA ziSya. emaNe saM. 1496 I. sa. 1440mAM zrAddhapratikramaNasUtra' upara 'arthadIpikA' nAme vRtti racI che.' ratnazekharanI vRttino ullekha zAnticaMdre * jaMbudvIpaprajJati 'nI vRttimAM koM che.' 1 zrApara, maMgalAcaraNa tathA prazasti 2 prazA, pR. 327, 366, 431 rathanemi zauripuranA samudravijaya rAjAnA, rANI zivAdevIthI thayelA cAra putro hatA-ariSTane ma (neminAtha), rathanemi, satyanemi ane dRDhanemi. ugrasenanI putrI rAjImatIne paraNavA mATe neminAtha jatA hatA tyAM mArgamAM jAnane bhojana ApavA mATe bAMdhelAM pazuonA citkAra sAMbhaLI temane vairAgya utpanna thayo ane temaNe dIkSA lIdhI.' emanAM vAgdattA rAjImatI paNa dIkSita thayAM. pachI eka vAra varSARtumAM dvArakA pAsenA raivataka udyAnamA rahelA neminAthane vaMdana karIne AvatAM rAjImatInAM vastro varasAdamAM bhIjAyAM. temaNe eka guphAmAM Azraya lIdho ane tamAma vastro utArIne te sUkavavA maMDyAM. e samaye neminAthanA bhAI rathanemi jemaNe paNa dokSA lIdhI hatI teo vRSTinA kAraNathI guphAmAM pravezyA ane rAjImatIne joIne vikAravaza thayA. paNa rAjImatInA upadezathI teo potAno bhUla samajyA, ane aMte rathanemi ane rAjImatI banne kevala jJAna pAmyAM. .. 1 rathanemi ane rAjImatInA adbhuta kavitvamaya saMvAda mATe juo u, adhyAya 22 ( rathanemIya ); vaLI juo kasu, pR. 399-24; kako, pR. 169-70; kaki, pR. 137-42; kadI, pR. 120-23, ityAdi. sthAvartagiri vajasvAmIe bAra varSanA duSkALanI zarUAtamAM A parvata upara Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjadhanyapura ] [155 jaIne anazanapUrvaka dehatyAga kayoM hato. emanA dehatyAga pachI indre tyAM AvIne potAnA ratha sAthe e sthAnanI pradakSiNA karI hatI, ane e kAraNathI parvatarnu nAma ' rathAvarta ' paDyu hatuM.' sthAvartagiri kuMjarAvartanI yAse Avelo hato.' bIjI eka paraMparA pramANe, vajrasvAmI pAMcaso sAdhuono sAthe rathAvarta parvata upara AvyA hatA. tyAM eka kSullaka-nAnA sAdhune mUkIne teo bIjA parvata upara gayA hatA. kSullakanA kAladharma pAmyA pachI lokapAloe rathamAM AvIne emanI zarIrapUjA karI hatI; AthI e giri rathAvartagiri tarIke lokamAM prasiddha thayo. bIjA parvata upara vajrasvAmI maraNa pAmyA. indre hAthI upara tyAM AvIne e sthAnanI pradakSiNA karI tyArathI e giri 'kuMjarAvarta tarIke oLakhAyo. rathAvarta e jaino- eka prasiddha tIrtha hatuM. muni kalyANavijayajInA mata pramANe te mALavAmAM vidizAnI pAse AveluM hatuM.' 1 Ama, pR. 396 2 juo kuarAvata; vaLI muni kasyANavijayajIkRta 'vIranirvANa saMvat aura jaina kAlagaNanA, pR. 90. 3 masa, gA. 467-473 4 praca (anuvAda), prastAvanA, pR. 17. bIjA ullekho mATe juo kasu, pR. 511-13; kadI, pR. 145. rAjadhanyapura rAdhanapura. upAdhyAya dharmasAgare ' rAjadhanyapura 'mAM saM. 1628I. sa. 1572 mAM ' kalpasUtra' upara ' kiraNAvalI' nAme pramANabhUta TIkA racI hatI. juo dharmasAgara upAdhyAya Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] rAjImatI juo neminAtha, rathanemi rAdha AcArya 1 acalapuranA jitazatru rAjAnA yuvarAje rAdha AcArya pAse dIkSA lodhI hatI. teo eka bAra bihAra karatA tagarA nagarImA AvyA hatA. ' rAdha AcAryanA bIjA eka ziSya-jemanuM nAma paNa rAdha hatuM teoujjayinImAM hatA. tyAM rAjaputra ane purohitaputra sAdhuone herAna karatA hatA, enA samAcAra ApakA ujjayinothI sAdhuo tagarAmAM AvyA hatA. 1 juo tagarA. 2 ayalapure juvarAyA sIso rAhassa nagarImujjeNiM / ajjA rAhakhamaNA purohie rAyapukto ya // ( uni, gA. 98 ) acalapuraM nAma patidvANaM tattha jiyasattU rAyA, tassa putto juvarAyA, kho rAhAyariyANa aMtie pavvaio / so ya annayA viharaMto gato tagaraM nagari, tassa rAddAvariyassa sajyaMtevAsI ajjarAhakhamaNA ujjeNie 'viharati, tao AgayA sAhuNo tagaraM, gayA zahasamIvaM, te pacchiyA niruvasagaM ti, bhaNati - rAyaputta puroddiyaputto ya vArhiti uzA, pR. 99-100 [ rAjImatI vaLI juo - rAhAyariyasa sajjhatevAsI ajarAhA nAmA bhAyariyA ujjeNIMe viharati, tesiM sayAsAo sAhuNo tagaraM gayA rAhAyariyasamIvaM, une, pR. 26 rASTrakUTa eka kSatriyakula. ' rAThoDa ' zabda te uparathI rASTrakUTa 7 rahaUDa 7 rAThoDa e krame Avelo che. zIlAcArye je paricitatAnI rItie 6. rASTrakUTa 'no nirdeza karyo che te uparathI anumAna thAya che ke emanA samayamAM gurjara dezamAM rASTrakUTo sujJAta hatA. ' 1' yasmin rASTrakUTAdau kule jAto * ... sUkRzI, pU. 13 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rohaka ] rASTravardhana ujjayinInA pAlaka rAjAnoM putra. vizeSa mATe juo avantivardhana, pAlaka, maNiprabha riSTapura $ dazamA tIrthaMkara zItalanAthane prathama bhikSA riSTapuramA maLI hatI. juo ariSTapura raivataka 1 Ani, pR. 324 2 ujjayaMta arthAt giranAranu bIjuM nAma raivataka che.' raivataka parvata dvArakAnI IzAne Avelo hato. raivatakamAM naMdanavana nAme udyAna hatuM ane surapriya nAme yakSanuM Ayatana hatuM sAmAnya raute raivatakano ullekha parvata tarIke che. mUlasUtro jevAM ke ' aMtakRtdazA ', ' vRSNidazA, ' ' jJAtAdharma kathA' AdimAM raivatakane parvata kahyo che, jyAre pachInA samayanI keTalIka TIkAo AdimA raivatakano ullekha udyAna tarIke che. [ S 0 raivatakatA paraMparAgata vRttAnta gATe juo ' vividhatIrthakalpa mAM 'raivatakalpa'; vaLI juo ujjayaMta, dvArakA 1. ' niSkramya' nirgamya dvArakAtaH dvArakApuryAH ' raivatake ' ujjayaMte. ' sthitaH ' gamanAnnivRttaH, uzA, pR. 492 2 nuo dvArakA. 3 bRkama, bhAga 1, pR. 56-57, kasu, pR. 399-424; kako, pR. 162-68, ityAdi. rohaka ujjayinI pAsenA naToga eka gAmaDAmAM vasato naTaputraH enI aupattikI buddhinI caturAImarI kathAo AgamasAhityatAM jANItI che. ' Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158] [ rohaka e kathAo pramANe rohaka chevaTe ujjayinInA rAjAne prasanna karIne eno maMtrI thayo hato. lokavArtAnA tulanAtmaka abhyAsamA rohakanA saMbaMdhamAM maLatI kathAo ghaNI mahattvanI che, kema ke enI e kathAo saheja pheraphAra sAthe bhoja ane kAlidAsa tathA akabara ane bIrabalane vize paNa pracalita che. rohakane nAme caDhelI kathAono nirdeza di. sUtra 'nA bhASyamA che-jo ke eno vistAra to TokAcUrNiomAM chee uparathI lokakathA tarIke paNa emanI prAcInatA- saheje anumAna thaI zake che. 1 Ama, pR. 515-18; naMma, pR. 145-49. 2 rohakanA buddhicAturyanI kathAo mATe juo 'prajAbaMdhu-gujarAtasamAcAra ' dIpotsavA aMka, saM. 1999 mA mAro lekha ' naTaputra rohaka ane rAjA.' lATa lATadeza. 'kalpasUtra 'nI TIkAomA 'rAjyadezanAma ' ApyAM che tyA lATano paNa ullekha cha,' lATadeza vaDe sAmAnyataH Ajano dakSiNa gujarAta uddiSTa che, je- pATanagara bharukaccha hatuM. paNa eka kALe lATa vaDe uttara sindhanA lADakANA (lArakhAnA )thI mAMDI pazcima bhAratano samudrakinArAno Akho pradeza uddiSTa hato, e viSayanI vigatavAra carcA mATe tathA lATanI vyutpatti mATe juo 'pugu'mAM lATa. jaina AgamasAhityanA ullekhomA 'lATa ' vaDe hAlano dakSiNa gujarAta ja uddiSTa hoya ema jaNAya che. emAthI lATa tathA tyAMnA vatanIo vize keTalIka prakIrNa paNa rasika sAmagrI maLe che. lATaviSayamA varasAdanAM pANIthI dhAnya nIpaje che.' lATanA vatanoone 'guMTha'-kapaTI kahyA che tathA ene lagatI eka rasika vArtA Apo chaH eka lATavAsI gADAmAM besIne koI nagara tarapha jato hato. mArgamAM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lATa] [ 159 eka mahArASTrI maLyo. teNe lATavAsIne pUchayu ke ' lATavAsIo kapaTI kahevAya che te kevA ?' lATavAsIe kahyu, 'pachIthI batAvIza.' mArgamA savArano samaya bItI jatAM pote oDhelaM vastra mahArASTrIe gADA upara mUkyu. lATavAsIe enI dasIo (laTakatA cheDA ) gaNI lIdhI. pachI nagaramAM pahoMcyA pachI mahArASTrIe potAnuM vastra levA mAMDyuM, eTale lATavAsI bolyo ke 'A to mAraM vastra che.' mahArASTrI ene rAjadarabAramA laI gayo.. tyAM vivAda thatAM lATavAsI bolyo, 'mahArASTrIne pUcho ke vastranI dasIo keTalI che.' mahArASTI e kahI zakyo nahi ane lATavAsIe te kahI, eTale vastra lATavAsIne maLyu. rAjadarabAramAthI bahAra nokaLyA pachI lATavAsIe mahArASTrIne bolAvone vastra pArcha Apyu ane kahyu ke 'mitra ! teM pUchayu hatuM eno A javAba che. lATavAsIo AvA hoya che. ___ lATavAsIo jene 'kSIra' kahe che tene kuDukka (ghaNe bhAge kUrga)nA vatanIo 'pIlu' kahe che. lATadezamAM 'davaraka-valanaka'-dorAnA gUMcaLAne mAMgalika gaNavAmAM Ave che. A 'davaraka-valanaka' e nADAchaDI hoya e saMbhavita che. lATadezamAM dhAnya bharavAnI koThI 'pallaga' athavA 'pallaka' ( sara0 guja 'pAllu' koThI ) kahevAya che te UMce ane nIce pahoLI, paNa cheka upara kaIka sAMkaDI hoya che." lAdezanI 'rUtapoNikA'rUnI pUNI mahArASTramA 'pelu' kahevAya che.' lATadezamA samAna vayanI sakhIone ' hali' (guja. -- alI') ane naNaMdane 'bhaTTA' kahIne saMbodhavAmAM Ave che. kaNasalAMmAMthI anAja chUTuM karavAnI kriyA - jovaNa, " cokhAnuM dhovaNa 'kAMjiya' ke ' kAMjika'' (guja. 'kAMjI' ) kahevAya che. lATavAsIo jene 'aDDapallANa' ( ghoDA, palANa; enuM gujarAtI rUpa 'ADapalANa' Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] lAra evaM thaI zake ) kahe che te vIjA pradezomAM 'thilli' tarIke oLakhAya che." eka khAsa prakAranI vanaspati lATavAsIomAM 'ikaDA' (arvAcIna guja. 'IkaDa' ) nAme prasiddha che." lATa ane mahArASTranA vatanI cokhAne 'kUra ' kahe che; ene ja pUrvadezanA vAsIo 'odana,' drAviDo 'cora' ane Andhro -- kanAyu' kahe che. ___ lATanI keTalIka rUDhiono paNa nirdeza che. 'nizIthacUrNi' pramANe, lATamA mAmAnI dIkarI gamya che, paNa mAzInI dIkarI agamya che. 'sthAnAMgasUtra 'nI abhayadevasUrinI vRtti pramANe lATadezamA 'mAtulaginI'-mAzI gamya che, paNa anyatra te agamya che." ____ A chello ullekha cintya lAge che, kema ke sAmAnya rIte AvaM bane nahi. jo ke TIkAno pATha A bAbatamA spaSTa che. to zuM arthanI spaSTatA hovA chatAM pAThamAM koI prakAranI bhraSTatA pravezI haze ?" 'nizIthacUrNimA prAkRta zabda 'bhoyaDA 'nI samajUtI A pramANe ApI cheH lATavAsIo jene 'kaccha ' kahe che te mahArASTramA 'bhoyaDA' kahevAya che. strIo bAlapaNathI mAMDIne lagna thayA bAda sagarbhA thatAM sudhI kaccha bAMdhe che. sagI thAya tyAre bhojana karavAmAM Ave che, vajanAne bolAvI vastra pAtharavAmAM Ave che, ane e samayathI kaccha bAMdhavAnuM baMdha thAya che." lATadezamA varSARtumAM giriyajJa athavA mattabAla-saMkhaDi nAme utsava thAya che. bhUmidAha e paNa ejeM bIjuM nAma che. lATavAsIoM zrAvaNapUrNimAne divase ASADhI pUrNimA kare che" ema 'Avazyaka cUrNi' noMdhe che. dakSiNApathamAM lohakAra ane kalAla jAtyadhama gaNAya che tema lATamAM carmakAra adhama gaNAya che." lATadezanI strIonA rUpa ane bidagdhatAnuM varNana karato eka zloka AgamasAhityamA keTaleka sthaLe uddhata karavAmAM Avyo che." Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lATa ] [ 161 lATadezanI strIonA kaccha-baMdhAdi nepathyanI prazaMsA mATe audIcya dezanI strIonAM vastra-paridhAnanI nindA karato zloka paNa eka sthaLe udbhuta thayelo che.21 1 bRkakSe, bhAga 2, pR. 383-84 2 vyabhA, gA. 345; vyama, bhAga 4, pega bhAga 2, pR. 69-70 3 AcU, pUrvabhAga, pR. 27 4 Ama, pR. 6; viko, pR. 18 5 Ama, pR 68, 113; naMma, pR. 88; prama, pR. 542 6 viko, pR. 922. juo mahArASTra. 7 davaicU , pR. 250. ahIM cUrNikAra elo jhINo bheda pADe che ke lATamAM sakhIne 'hali' kahe che, jyAre varadAtaTa ( vardhA nadInA kinArAnA pradeza ) mAM tene 'hali' tarIke saMbodhAya che. 8 onidro, pR. 75 9 bRkakSe, bhAga 3, pR. 871 10 ausUa, pR. 59; jIma, pR. 282; jJAdhaa, pR. 43 11 nicU , pR 214 12 davaicU, pR. 236 13 nicU , bhAga 1, pR. 46; AcU, uttara bhAga, pR. 81; Ama ( uttara bhAga, pR. 81) eTalaM ja kahe che ke lATamAM mAmAnI dIkarI gamya che; AcU vadhArAmAM ema paNa noMdhe che ke golla dezamA bhaginI gamya che, 'vicco 'ne ( 'viccANa'-arthAt vacamA rahenArAone ! madhya pradezamA rahenArAne ? ) mAtAnI sapatnIo gamya che. 14 sthAsUa, pR. 211. chando-gamyAgamyavibhAgo yathA-lATadeze mAtulabhaginI gamyA anyatrAgamyeti / 15 saMbhava che ke " mAtulabhAgineyA'-mAzInI putrI hoya. 16 NevatthaM bhoyaDAdIyaM bhavati / " bhoyaDA" NAma jA lADANaM kacchA sA marahaTTayANaM bhoyaDA bhaNNati / taM ca bAlappabhiti itthiyA tAva baMdhanti jAva pariNIyA jAva ya AvaNNasattA jAyA tado bhoyaNaM kajjati, 21 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] [ lATa saya meleUNa paDao dijjati, tappabhiI phii bhoyaDA / nicU , bhAga 1, pR. 46 17 vizeSacUrNikAraH punarAha-girijanno ti mattavAlasaMkhaDI bhannai, sA lADavisae varisAratte bhavai ti [ girika(ja)-nati bhUmidAho tti bhaNitaM hoi ] bRkaze, bhAga 3, pR. 807 18 AsADhI-AsAhapuNimA iha, lADANa puNa sAvaSNapuNimAe bhavati, AcU, uttara bhAga, pR. 221 / 19 nicU . bhAga 5, pR. 1117 20 sthAsUa, pR. 210,445, pravyAa, pR. 139; pAya, pR 48. juo-tathA andhrIprabhRtInAmanyatamAyA yatprazaMsAdi sA rUpakathA. candravaktrA sarojAkSI sadgIH pInaghanastanI / ki lATI no matA sA'sya devAnAmapi durlabhA // sthAsUa, pR. 210 21 tAsAmevAnyatamAyAH kacchapandhAdinepathyasya yatprazaMsAdi sA nepathyakathA yathA dhiga nArIraudIcyA bahuvasanAcchAditAGgalatikatvAt / yadyoknaM na yUnAM cakSurmodAya bhavati sadeti // pAya, pR. 48 lATAcArya eka AcArya. emanA nAma uparathI teo lATanA ho evaM anumAna thAya che. ___ jaina zAstranu sAmAnya vidhAna evaM che ke zayyAtara-vasati Apa. nAranA gRhethI sAdhue piMDa na levA. have, eka ja gurunA ziSyo jagyAnI saMka.DAzane kAraNe be judI vasatimA rahetA hoya to zayyAtara kone maNayo ? boje sthaLe rahelA sAdhuo savAre sUtrapauruSI karyA pachI mUla upAzrayamAM Ave to banne sthAnanA mAliko zayyAtara gaNAya ane jo mUla upAzrayamA AvIne sUtrapaurUSI kare to eka ja zayyAtara gaNAya. A vAbatamA lATAcAryano mata evo che ke jyAM AcArya ksatA hoya te vasatino mAlika zayyAtara gagAya, bIjo vasatino mAlika zayyAtara gaNAya nahi. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baca Arya ] [ 163 1 bRkabhA, gA. 3531; bRkakSe, bhAga 4, pR. 903; nibhA, gA. 1139; nicU, bhAga 2, pR. 255 lohajaGga ujjayinInA rAjA pradyotano dUta. te eka divasamAM pacIsa yojananI saphara karI zakato hato. juo bharukaccha. vajra Arya emane viSenI kathA A pramANe che : Arya vajra athavA vajrasvAmI avaMti janapadamAM tuMbavana grAmamAM vasatAM dhanagari ane sunandA e daMpatInA putra hatA. vajrasvAmI mAtAnA garbhamAM jahatA, ane dhanagirie siMhagiri guru pAse dIkSA lodhI hatI. janma pachI vajrasvAmI potAnA jRMbhaka deva tarIkenA pUrvajanmanuM smaraNa karIne royA karatA hatA; ane enA A satata rudanathI mAtA khUba kaMTALI gaI hatI. A bALaka enA dIkSita pitA dhanagarine sopavAmAM Avyo tyAre ja chAno rahyo . vajra jevo zaktizAlI hovAthI A bALaka vajra nAmathI oLakhAyo. keTalAka samaya pachI sunaMdAe A bALakane sAdhuo pAsethI pAcho meLavavA prayatna karyo, paNa jyAre le na Avyo tyAre mAtAe pote ja jaina sAdhvI tarIke dIkSA lIdhI. bALa vajrasvAmIne zayyAtara strIoe ucheryA tathA sAdhvIonA upAzrayamAM rahIne teo amiyAra aMga bhaNyA. bAlyAvasthAmAM ja emanI asAdhAraNa vidvattAthI prasanna thaIne gurue emane vAcanAcArya banAvyA halA. eka bAra guru sahita vajrasvAmInI dazapuramA sthiti hatI tyAMthI ujjayinImAM daza pUrvaghara bhadraguptAcArya' pAse jahane tepaNe daza pUrvono abhyAsa karyo. e pachI vajrasvAmIne gaccha sopIne siMhagiri AcArya anazanapUrvaka kAladharma pAmyA. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] [ vajra Arya duSkALathI pIDA pAmatA jaina saMghane teo pATaliputratho purikApurI nAme nagarImA laI gayA hatA. A nagarano rAjA bauddha hato, ane teNe jainone paryuSaNa parvamA puSpo apavAno niSedha karyo hato, tethI vajasvAmI AkAzagAminI vidyAthI mAhezvarI nagarImA jaIne jinapUjA mATe puSpo lAvyA hatA. A AkAzagAminI vidyA temaNe 'AcArAMgasUtra 'nA 'mahAparijJA' adhyayanamAMthI udarI hatI ema kahevAya che. bAra varSanA eka moTA duSkALanA samayamAM vajasvAmI eka parvata upara anazana karIne kAladharma pAmyA, je parvata pAchaLathI 'rathAvarta" tarIke prasiddha thayo. vajUsvAmI eka prabhAvaka jaina AcArya hatA. temano vihAra mukhyatve mALavA, magadha ane kaliMganA pradezamAM thayo hato. jo ke temanA ziSyoe koMkaNamAM vihAra karelo che, eTale saMbhava che ke teo paNa kadAca koMkaNamAM AvyA hoya. Arya rakSitasRrie sADAnava pUrvonuM adhyayana vajUsvAmI pAse kayu hatuM. vajasvAmInA nAmazrI sAdhuonI vajUzAkhA pravartamAna thaI hatI. yugapradhAna paTTAvalIone AdhAre munizrI kalyANavijayajIe vajUsvAmInA samaya vize evo nirNaya karyo che ke temano janma saM. 26 I. sa. pUrve 30mAM, dIkSA saM. 34 I. sa. pUrve 22mAM, yugapradhAnapada saM. 78 I. sa. 22mAM ane svargavAsa saM. 114 I. sa. 58mAM thayo hato.. __vajrasvAmInA jIvananA prAsaMgika ullekho paNa AgamasAhityamAM aneka sthaLe che." 1 juo bhadraguptAcArya. 2 purikApurI e prAcIna kaliMganI purI (jagannAthapurI) hovA Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vajrabhUti AcArya ] saMbhava che. juo 'lAipha ina envayanTa inDiyA, pR. 325. 3 juo mAhezvarI. 4 juo rathAvarta 5 AcU, pUrva bhAga, pR. 390 thI AgaLa, Ama, pR. 38791 tathA 532; vibhA, gA. 2775-83 tathA te uparanI koTyAcAryanI vRtti Agametara sAhityama vajrasvAmInA vRttAnta mATe juo hemacandranA 'pariziSTaparva ' mAM sarga 12 tathA prabhAcandrasUrinA ' prabhAvakacarita' mAM vajrasvAmicarita '. " 6 juo vajrasena. 7 juo bhadraguptAcArya, rakSita Arya. 8 kasaM, pR. 130 9 praca (anuvAda), prastAvanA, pR. 17 [ 165 10 juo Ani, gA. 264; AzI, pR. 237, 386; jIkabhA, gA. 610 -12; jIkacUvyA, pR. 35; bRkama, pR. 119; naMma, pR. 167, ityAdi. ' kalpasUtra ' nI vividha TIkAomAM vajrasvAmInuM caritra ThIka ThIka vistArathI ApeluM che, jema ke kaki, pR. 170-73; Rbhu, pR. 511 - 14; kadI, pR. 145, ityAdi. vatrabhUti AcArya bharukacchavAsI eka AcArya. bharukacchamAM nabhovAhana rAjA hato.' tenI padmAvatI devI hatI. e nagaramA vajrabhUti nAme AcArya rahetA hatA. teo moTA kavi hatA, paNa rUpahIna bhane atyaMta kRza hatA. emane ziSyAdi parivAra paNa nahoto. emanAM kAvyo rAjAnA aMtaHpuramA gavAtAM hatAM. e kAvyothI padmAvatI devonuM citta AkarSAyuM hatuM ane e racanAonA kartAne jovAne te utsuka banI hatI. eka bAra rAjAnI anujJA laIne tathA yogya bheTaNaM sAdhe laIne aneka dAsIo sahita te vajabhUtinI vasaMti tarapha gaI. padmAvatIne vasatinA bAraNAmAM UbhelI joIne vajrabhRti pote ja, pari ma Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] [ bajrabhUti AcArya vArane abhAve, hAthamAM Asana laIne bahAra nIkaLyA. padmAvatIe pUchayuM, vajrabhUti AcArya kyAM che ? ' vajrabhUtie uttara Ayo, 'bahAra gayA che.' paNa dAsIe rANIne nizAnIthI samajAyaM ke ' Aja vajrabhUti che.' AthI padmAvatI virAga pAmIne, vicAra karIne bolI ke - ' he kaserumatI nadI ! tane joI ane tAruM pANI pIdhuM ! tAruM nAma sAru cha, paNa darzana sAruM nathI. * pachI pote ANeluM bheTaNuM rANIe vajrabhUtine saoNpyuM, ane pote emane oLakhatI ja nathI evo dekhAva cAlu rAkhI, 'A AcAryane Apajo,' ema kahIne pAchI gaI. ( agAu sUcavyuM che tema, nabhovAhanano samaya isavI sananA bIjA saikAnA pUrvArdhamA mAnIe to vajrabhUtino samaya paNa eja magavo joIe. 1 juo nabhovAhana. 2 juo kaserumatI. 3 vyabhA, gA. 58-59; vyama, vibhAga 4, peTA vi. 2, pR. 14-15 4 juo nabhovAhana. vajrasena vajrasvAmInA ziSya. 1 eka moTA durbhikSane kAraNe sAdhuone bhikSA maLavAnuM muzkela banyuM tyAre bajrasvAmI anazana karakA mATe sthAvartagiri tarapha gayA. ' tyAre pahelAM emaNe potAnA ziSya vajrasenane kAM hatuM ke ' je divase tane zatasahasraM mUlyanI bhikSA maLe tene bIje divase subhikSa thaze. A pachI keTaleka samaye vajrasena vihAra karatA sopArakamAM alyA. tyAM jinadatta nAme zrAvaka ane tenI IzvarI nAme patnI hatI. temanuM AkhaM kuTuMba dhAnyanA abhAve duHkhAkula banI gayuM hatuM. AdhI chevaTano lakSamUlya pAka rAMdhI, temAM viSa nAkhIne maraNane bheTavAno nizcaya teoe Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palamI] [ 167 kayoM. A pramANe lakSamUlya pAka rAMdhIne IzvarI emAM viSa nAkhayA jatI hatI eTalAmA vajUsena muni tyAM AvI pahoMcyA. IzvarIe harSita thaIne munine e pAka bhikSA tarIke Apyo ane badhI. vAta karI. potAnA gurue bhAkhelA bhaviSya uparathI vajUsene teone kahyu ke ' have tamAre cintA karavAnI jarUra nathI, kema ke AvatI kAle subhikSa thaze.' bIje divase anAjathI bharelAM vahANo sopAraka baMdare AvyAM ane lokasamudAya nizcinta thayo. jinadatta ane tenA kuTuMbIjanoe vajUsena pAse dIkSA lIthI. 1 juo rathAvarta. 2 juo jinadatta. 3 Ama, pR, 395-96; vaLI kasu, pR. 513; kaki, pR. 170 -71, ityAdi vatsakA eka nadI. A nadI ujayinI ane kauzAMbInI vakmAM AvelI che. e nadIne kinAre parvatakaMdarAmAM dharmayazamunie tapazcaryA karI hatI.' 1 bitio dhammajaso vibhUsaM necchato kosaMbIe ujjeNIe aMtarA vasthakAtIre pavvatakaMdarAe ekantha bhattaM paccakkhAti / AcU, uttara bhAga, pR. 19.. vaLI juo vavR, pR. 90-91. valabhI saurASTranuM vaLA athavA valabhIpura, je valabhI vaMzanA rAjAonI rAjadhAnI hatuM. jaina Agamano nAgArjunI vAcanA je 'vAlabhI' vAcanA nAmazrIH oLakhAya che te tathA jaina zrutanuM likhita svarUpe saMkalana valabhImAM thayAM hatA. juo devaddhiMgaNi kSamAzramaNa, nAgArjuna, skandila Arya. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vasudevavarita vasudevacarita ___ 'vasudeva-hiMDI 'nuM kharaM nAma, je enA kartAne uddiSTa hatuM. juo saGghadAsagaNi vAcaka vAsudeva juo kRSNa vAsudeva vijayasiMhamUri ___ zrAdrapratikramaNa sUtra ' upara vijayasiMhasUrie saM. 1183 I. sa. 1127 mAM racelI cUrNino ullekha ratnazekharasUrie 'zrAddhapratikramaNa sUtra 'nI vRttimAM koM che. eno sAthosAtha ratnazekhare e ja grantha uparanA jinadevasUrikRta bhASyano nirdeza karyo che,' paNa evaM koI bhASya hajI sudhI jANavAmAM AvyuM nathI. 1 zrAddhapratikramaNasUtrasya ca vikrama 1183 varSe zrIvijayasiMhasUrizrIjinadevasUrikRte cUrNibhASye api staH, vRttayaH ca bahavaH, zrApara, pR. 201. 2 juo jirako, pR. 390. vidizA mALavAmAM bhopAlathI Azare 24 - mAila IzAna khUNe beTavA athavA vetravatIne kinAre AveluM bhilasA. 'anuyogadvAra sUtra 'mAM ' samIpa nAma 'nAM udAharaNa ApatAM kA che ke giri pAsenuM nagara te girinagara, vidizAnI pAsenuM nagara te vaidizanagara (vidizA), veNA pAsenuM nagara te veNAtaTa ane tagarA pAsenuM nagara te tagarAtaTa.' A ullekhamAMnI 'vidizA' te besa athavA besalI nadI che, je milasA pAse beTavAne maLe che. bhilasAnuM besanagara evaM nAma e nadI sAthe saMbaMdha dharAve che, jenuM mULa 'vaidizanagara / (prA. vedisaNayara )mAM che... Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ birATanagara ] [ 169 Arya mahAgiri vidizAmA jinapratimAne vaMdana karIne gajAgrapada evo ullekha ' Avazyaka tIrthanI yAtrA mATe elakacchapura gayA halA, sUtra 'nI cUrNimAM che. OM juo elakacchapura, gajAgrapada, vetravatI 1 se kiM taM samovanAme ? 2 girisamove NayaraM giriNayaraM vidisAsamIve yaraM vedisa yaraM bennAe samIce NayaraM bennAyaDaM tagarAe samIve NayaraM tagarAyaDe, se taM samIvanAme / anu, pR. 149 2 jyoddhi, pR. 35 3 do vi jaNA vaidisiM gatA, tastha jiNapaDimaM vaMdiUNa ajamahAgiri elakacchaM gatA gayaggapadaM vedakA / AcU, uttara bhAga, pR. 156-57. vinayavijaya upAdhyAya hIravijayasUrinA ziSya kIrttivijayanA ziSya emaNe rAmavijaya paMDitanA ziSya vijayagaNinI abhyarthanAthI saM. 1696=I. sa. 1640 mAM ' kalpasUtra upara 'subodhikA' nAme pramANabhUta TIkA racI hatI, ane te vimalaharSa vAcakanA ziSya bhAvavijaye zodhI hatI. ' " vinayavijaye saM 1708=I. sa. 1652 mAM jUnAgaDhamAM jaina vizvavidyAviSayaka mahAna grantha lokaprakAza' racyo hato. nyAya, vyAkaraNa, kAvya, stotra Adi vividha viSayo upara temaNe racanAo karelI che. ' 2 1 kasu, prazasti 2 juo jaisAi, pR. 647-49 virATanagara ' sADIpacIza Aryadezo paikI matsyadezanuM pATanagara. ' jayapura rAjyamAM AvelaM vairATa eja virATa ke vairATa nagara hoya e saMbhave che. 2 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] juo matsya 1 sukuzI, pR. 123; bRkakSe, bhAga 3, pR. 912-14 vItibhayanagara [ virATanagara mahAvIranA samayamA sindhu-sauvIra dezanuM pATanagara' enI pUrva 2 dizAmAM mRgavana nAme udyAna AveluM hatuM. vItibhayamA udAyana rAjA rAjya karato hato. vItibhayanuM bIjuM nAma kuMbhakAraprakSepa hatuM. ra paMjAbanuM merA gAma e prAcIna vItibhayanagara hovAnuM mAnavAmAM Ave che." 1 bhasU, zataka 13, uhe. 6; bRkakSe, bhAga 2, pR. 314; AcU, uttara bhAga, pR. 36-37, Ama, pR. 392; kaki, pR. 199; ka. kau, pR. 134, ityAdi 2 bhasU, zataka 13, u. 6 3 juo udAyana. 4 juo kumbhakAraprakSepa. 5 muni kalyANavijaya, 'zramaNa bhagavAna mahAvIra', pR. 388 vetravatI 2 - eka nadI. cArudatta vetralatAne vaLagIne e nadI oLaMgA gayAno ullekha che.' cArudattanI A kathA ' vasudeva- hiMDI 'nA 'gandharvadattA laMka 'mAM vistArathI varNavelI che emAM evaM varNana che ke - vaitADhya - parvatAMthI nakaLata iSuvegA nadI atAga che. enAM pANIno vega eTalo badho che ke tIrachA mArge paNa sAme pAra jaI zakAya ema nathI. mAtra velA ono AdhAra laIne, uttara taraphathI pavana vAya tyAre, enA uttara kinArethI dakSiNa kinAra javAtuM, ane dakSiNa taraphathI pavana vAya tyAre eja rIte uttara kinAre jaI zakAtuM pravAse nIkaLelo cArudatta e te vetravatI nadI oLaMgI gayo hato. iSuvegA ane vetravatI e banne nAma eka ja nadInAM hoya evaM anumAna A varNana uparathI thaI zake. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veNAtaTa ] [171 ___ kavi kAlidAsanA 'meghadUta' (pUrvamegha, 24)mAM mALavAnA varNanamAM vetravatInAM UchaLatAM pUrano nirdeza che. enA taTe vidizA Avelu hatuM evaM sUcana paNa tyAM che. gujarAtanI vAtraka nadono paNa purANomAM vetravatI tarIke ullekha che e arho nodharbu joIe.' ___ mALavAmAM vahetI beTavA nadI e Agamokta vetravatI hovArnu mAnavAmAM Ave che. juo vidizA 1 vetramAgoM yatra vetralatopaTammena jalAdo gamyate iti, tadyathAcArudatto vetralatopaSTambhena vetravatI nadImuttIrya parakUlaM ganaH / sukRzI, pR. 196. vaLI juo sUkRcU, pR. 239. 2 'vasudeva-hiMDo' ( bhASAntara ), pR. 192 3 pugumAM vetravatI. 4 e ja; tathA jyoDi, pR. 35; jaina, 'lAipha ina enzyanTa inDiyA,' pR. 354 veNAtaTa ___ AbhIradezamA' veNAnadInA kinAre Avelu nagara'. enAM prAkRta rUpo veNAtaDa, beNNAyaDa, bennAyaDa, evAM thAya che. rAjagRhanA rAjA prasenajitano putra zreNika jyAre kumArAvasthAmA hato tyAre veNAtaTamA gayo hato. tyAM eka vaNikanI naMdA nAme putrIthI tene abhayakumAra nAme putra thayo hato, je moTo thatAM rAjagRha AvIne potAnI caturAIthI zreNikane prasanna karIne teno maMtrI thayo hato. eka vArano cora mUladeva bhAgyayoge veNA taTa nagarano rAjA banyo hato evI kathA che. veNAtaTamA bauddho tema ja jainonI vastI hatI tathA A banne saMpradAyo bacce spardhA cAlatI hatI, ema kevaLa lokakathAnA prakArano Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] [ veNAtaTa eka Tucako 'naMdisUtra 'nI vRttimAM Apyo che te uparathI anumAna thAya che : " vegAtaTa nagaramAM koI bauddha bhikSue zvetAMbara kSullaka-nAnA sAdhune pUchayu, 'are kSullaka ! tamArA arhato sarvajJa che ane tame emanA dIkarAo cho, mATe kahe ke A nagaramA keTalA kAgaDA che ? " kSullake cAturyathI uttara Apyo 'sahi kAgasahassA iha(yaM ) binnAyaDe parivasati / jai UNagA pasiyA abbhahiyA pAhuNA AyA / / ( A veNAtaTa nagaramA sATha hajAra kAgaDA kse che. e karatAM jo ochA hoya to te pravAse gayA che ane vadhAre hoya to paroNA tarIke AvyA che.) A sAMbhaLIne bauddha bhikSu mAthu khaNato cUpa thaI gayo.'' hariSeNAcAryanA 'bRhatkathAkoza 'mAM kA che ke vinyAtaTapura varATa viSayamA vinyA ( veNA ) nadInA kinAre AveluM che. 1 juo AbhIra. 2...se kiM taM samIvanAme ! 2 girisamIve NayaraM giriNayara vidisAsamIve NayaraM vedisaM NayaraM bennAe samIve NayaraM bennAyaDaM tagarAe samIve jayaraM tagarAyaDa, se taM smiivnaame| 3 AcU, pUrvabhAga, pR. 547; Ama, pR. 519. 4 juoM mUladeSa. 5 naMma, pR. 152. vaLI A kathA mATe juo AcU, pUrva bhAga, pR. 545, Ama, pR. 52.. 6 varATaviSaye ramye dizAbhAge ca pshcime| vairAkarasya sArasya janAnandavidhAyinaH // vinyAnadIsamIpasthaM sAlUrApaNarAjitam / viharan sa muniH kvApi prApa vinyAtaTaM puram // _ 'bRhatkathAkoza, ' pR. 199. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaGkhapura / vaitaraNi kRSNa vAsudevano eka vaidya. juo dhanvantari zakunta avantipati pradyotano aMdha maMtrI. vAsavadattAe udayananI sAthe ujjayinIthI kauzAMbI cAlyAM javA mATe hAthaNI sajja karavAnI AjJA karI. hAthaNIne jyAre taMga bAMdhavA mAMDyo tyAre hAthaNIe garjanA karI. e sAMbhaLIne zakunta nAme aMdha maMtrIe kahyu ke ' taMga bAMdhatI vakhate A hAzraNI garjanA kare che, mATe so yojana jaIne te maraNa pAmaze." mArganA zramathI thAkelI hAthaNI so yojana jeTalo pravAsa karIne kauzAMbImA pravezato maraNa pAmI hatI. juo udayana, pradyota 1 kakSAyAM badhyamAnAyAM yathA rasati hastinI / yojanAnAM zataM gatvA prANatyAgaM kariSyati // A cU, pR. 162 zaGkhapura ' uttarAdhyayana sUtra 'nI nemicandranI TIkA pramANe, agaDadatta zaMkhapuranA rAjAno putra hato.' 'vividhatIrthakalpa' anusAra, rAjagRhano rAjA prativAsudeva jarAsaMdha, vAsudeva kRSNa sAthe yuddha karavA mATe pazcima dizA tarapha nIkaLyo. kRSNa paNa badhI sAmagrI sAthe dvAravatIthI nIkaLIne potAnA pradezanI somA sudhI AvyA. e sthaLe ariSTanemi kumAre zaMkhanAda kayoM ane tyAM jarAsaMdha upara vijaya prApta thayA pachI zaMkhapura athavA zaMkhezvara nAme nagara vasAvavAmAM AvyuM, tathA tyAM pArzvanAthanI pratimA sthApita karavAmAM AvI. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] [ zaGkhapura uttara gujarAtamAM vaDhiyAramAM AveluM jaina tIrtha zaMkhezvara e A zaMkhapura hovA saMbhava che. 1 juo agaDadatta. 2 ' vividhatIrthaMkalpa mAM muni jayantavijayakRta 'mahAtIrtha zaMkhezvara,' pR. 16-25. zatruJjaya saurASTrano eka parvata, jyAM arvAcIna kALamAM jainonuM sauthI vadhu prasiddha tIrthadhAma che. 'zaMkhapurapArzvakalpa;' vaLI juo 2 gautamakumAra ariSTanemi pAse dIkSA laIne zatruMjaya upara nirvANa pAmyA hatA.' bojA keTalAka sAdhuonI paNa e nirvANabhUmi che. thAvaccAputranuM nirvANa paNa zatruMjaya upara thayuM hatuM. pAMca pAMDavo kRSNanA maraNathI saMvega pAmIne, susthita sthaviranI pAse dIkSA laIne zatruMjayanA zikhara upara pAdapopagamana ( vRkSanI jema sthira rahane anazana kare te ) karIne kAladharma pAmyA hatA 3 'vividhatIrthakalpa 'mAM zatruMjayanAM nIce pramANe ekavIsa nAma ApelAM cheH siddhikSetra, tIrtharAja, marudeva, bhagIratha, vimalAdi, bAhu " calI, sahastrakamala, tAladhvaja, kadaMba, zatapatra, nagAdhirAja, aSTottarazatakUTa, sahasrapatra, DhaMka, lauhitya, kapardinivAsa, siddhizekhara, zatruMjaya, muktinilaya, siddhiparvata, puMDarIka. 4 1 ada 1 457-464; AcU, uttara bhAga, pR. 1970 2 aMda 2 tathA 4 3 masa, gA. pramANamA arvAcIna kahI zakAya evA Agamika TIkApranthomAM zatruMjayanA keTalAka prAsaMgika ullekha mATe juo kasu, pR. 13-14; kaki, pR. 8; kadI, pR. 8 kakau, pR. 8, ityAdi. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAntisUri ] [ 175 zAnticandra vAcaka - tapAgacchanA sakalacandra vAcakanA ziSya. emaNe ' jaMbudvIpaprajJapti' upara 'prameyaratnamaMjuSA' nAme TIkA racI che. e TokAne aMte ApelI 51 zlokanI vistRta prazasti' pramANe, enI racanA saM. 1651= I. sa. 1595 mAM thaI hatI ( zlo. 19 ). saM. 1610I. sa. 1604mAM rAjadhanyapura-rAdhanapuramA keTalAka samakAlIna jaina vidvAnone haste vijayasenasUrinI samakSa enuM saMzodhana thayu hatuM . (zlo. 34-40). enA lekhana ane zodhanamAM kartAnA ziSya tejacandre sahAya karI hatI ( zlo. 42). ratnacaMdre gurubhaktizrI enA aneka AdarzoM taiyAra karyA hatA (zlo. 49 ) ane lipikalAmAM catura dhanacandre eno prathamAdarza lakhyo hato ( zlo. 51 ). 1 prazA, pR, 543-46. zAnticandra ane temanA anya prantho mATe juo jaisAi, pR. 548 .55. zAntisAgara upAdhyAya ____ tapAgacchanA upAdhyAya dharmasAgaranA ziSya zrutasAgaranA ziSya. emaNe saM. 1707 I. sa. 1651mAM pATaNamA * kalpasUtra' upara 'kaumudI' nAme vRtti racI che.' 1 kakau, prazasti zAntisUri zAntisUri thArApadrIya gacchanA AcArya hatA. emaNe 'uttarAdhyayana sUtra' upara 'pAia TIkA' nAme prasiddha pramANabhUta TIkAnI racanA karI hatI.' 'prabhAvakacarita 'nA 16 mA 'vAdivetAla zAntisUricarita 'mAM A AcArya- carita vistArathI ApeluM che. teo pATaNa pAsenA unnatAyu-UNa gAmanA vatanI hatA (zlo. 9-18). emanA gururnu nAma vijayasiMha hatuM (zlo. 7). bhoja rAjAnA Azrita kavi Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] [ zAntisUri dhanapAlakRta ' tilakamaMjarI ' kathAnuM saMzodhana temaNe kartuM hatuM tathA bhoje temane 'vAdivetAla 'nuM biruda ApyuM hatuM ( zlo. 24 - 59 ). zAntisUrinuM avasAna saM. 1096 I. sa. 1040mAM thayuM hatuM ( zlo. 130 ). AgamasAhityamA keTaleka sthaLe zAntisUrino 'vAdivetAla ' tarIke ullekha che." zAntisUri nAmanA aneka AcAryo thaI gayA che. emane mATe juo 'nyAyAvatAravArttika vRtti, prastAvanA, pR. " 146-149. 1 uzA, prazasti. 2 kasaM, pR. 119-20 kadI, pR. 115, ityAdi zAlavAhana juo sAlavAhana zIlAcArya 6 6 AcArAMga sUtra' ane 'sUtrakRtAMga sUtra 'nA TIkAkAra. AcArAMgasUtra 'nI TIkA gaMbhUtA ( gAMbhU) gAmamAM racAI hatI. ' A banne TIkAonI racanAmA zIlAcAryane vAharigaNie sahAya karI hatI. 'AcArAMga sUtra 'nI TIkAnI judI judI pratonI puSpikAomAM teno racanA saMvata judA judo Apyo che. koImAM zaka saM. 788, koImAM zaka saM. 798, koImAM gupta saM. 772, to koImAM zaka saM. 772 che. A cAramAMnI kaI sAla sAcI e nakkI karavAno koI cokasa purAvo nathI. udyotanasUrinI 'kuvalayamAlA 'nI prazastimAM jemano ullekha che te tattvAcArya e ja zIlAMka athavA zIlAcArya evo eka mata che, ane A zIlAMka aNahilavADanA sthApaka vanarAjanA guru hatA evI paNa eka paraMparA che. A sarva uparathI, zIlAcArya haribhadra Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlAcArya ] [ TES sUrinA samakAlIna hoI IsavI sannA AThamA saikAmAM thayA haze evo ajamAyazI nirNaya AcArya zrIjinavijayajIe karyo che. 'prabhAvakacarita 'nA kartA prabhAcandrasUrie zIlAMka ane koTyAcAryane abhinna gaNyA che. ' ' vizeSAvazyaka bhASya' uparanI vRttinA kartA koTyAcArya ja ' prabhAvakacarita'ne uddiSTa haze evaM anumAna saheje zraI zake che. zIlAcAryanI pUrve ' sUtrakRtAMga sUtra' upara TIkA athavA TIkAo hovo joIe ema emanA ja vidhAna uparathI jaNAya che." vaLI eka sthaLe to teo lakhe che ke - judA judA sUtrAdarzomAM nAnAvidha sUtroM dekhAya che, ane TIkAsaMvAdI eka paNa Adarza maLI zakyo nathI, AthI amuka eka ja Adarzane anusarIne vivaraNa kartuM che, e vastu vacane koI sthaLe sUtradhI visaMvAda jaNAya to cittavyAmoha na karavo. # 1 juo gambhUtA. 2... nirvRtikulIna zrI zIlAcAryeNa tattvAdityAparanAmnA vArisAdhusahAyena kRtA TIkA parisamApteti / AzI, pR. 288 samAptA ceyaM sUtrakRtadvitIyAGgasya TIkA kRtA ceyaM zIlAcAryeNa vAharigaNisahAyena | yadavAptamatra puNyaM TIkAkaraNe mayA samAdhimRtA, tenApetatamasko bhavyaH kalyANabhAga bhavatu // sUkRzI, pR. 427 3 ' jItakalpasUtra, ' prastAvanA, pR. 11 - 15; vaLI juo ' vastupAlanuM sAhityamaMDaLa ane saMskRta sAhityamAM tenI phAlo, ' perA 19. 4 juo abhayadevasUri, koTyAcArya. 5 vyAkhyAtamaGgamiha yadyapi sUrimukhyai bhaktyA tathApi vivarItumahaM yatiSye / kiM pakSirAja gatamityavagamya samyak yenaiva vAJchati pathA zalabho na gantum // sUkuzI, pR. 1 6 iha ca prAyaH sUtrAdarzeSu nAnAvidhAni sUtrANi dRzyante, na ca 23 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] [zIlAcArya TIkAsaMvAdyeko'pyasmAbhirAdarzaH samupalabdho'ta ekama darzamaGgIkRtyAsmAbhivivaraNa kriyate ityetadavagamya sUtravisaMvAdadarzanAccittavyAmoho na vidheya iti / sUkRzI, pR. 336 A avataraNamA spaSTa rIte -- TIkA 'no nirdeza che, eTale zIlAcArya ahIM 'sUtrakRtAMga sUtra 'nI prAcInatara cUrNino ullekha karatA nathI-prAcIna. vara koI TIkAno kare che-e dekhItuM che. zailakapura thAvaccAputra aNagAra dvAravatIthI zailakapura AvyA hatA ane tyAMnA zailaka rAjAne upadeza ApIne zramaNopAsaka banAyo hato. varNana uparathI zailakapura saurASTranA pradezamA hoya eSu anumAna thAya che. 'zailakapura ' e nAma jotAM saurASTranA pArvatIya pradezamAM te Avelu haze. juo thAvaccAputra zobhana ___ kavi dhanapAlano bhAI. ' zobhanastuti ' nAme eNe racelaM stotra prasiddha che. juo dhanapAla zauripura sADIpa cIza Arya dezo paikI kuzAvartana pATanagara. dvArakAnI pahelAM e yAdavonI rAjadhAnI hatuM. mahAvIra zauripuramA AvyA hatA.' emanA samayamA zauripuranA rAjAnu nAma sauryadatta hatuM. tyAMnA sauryAvataMsaka udyAnamA eka mAchImAranA pUrvabhavornu mahAvIre varNana kayu hatuM.' ___ AgrA jillAmAM yamunA nadInA kinAre baTezvaranI pAse Avelu sUryapura athavA sUrajapura e prAcIna kALajeM zauripura manAya che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAla ] [ 179 juo kuzAvarta 1 AcU , gA. 1289; AcU, uttara bhAga, pR. 193. 2 muni kalyANavijaya, 'zramaNa bhagavAna mahAvIra,' pR. 396-97 3 jaina, 'lAipha ina ezyanTa inDiyA,' pR. 335 zyAma Arya paraMparAnusAra, Arya zyAma prajJApanA sUtra 'nA kartA gaNAya che.' Arya zyAma tathA Arya kAlaka ke kAlakA cArya eka hovA saMbhava che evo keTalAka vidvAnono mata che, paNa kAlakAcArya eka karatAM vadhu thayA che jemAMthI kone Arya zyAma gaNavA eno nirNaya sarala nazrI ema teoe ja svIkAryu che. bIjA keTalAka ema mAne che ke pahelA kAlakAcArya jeo ' nigodavyAkhyAtA' tarIke prasiddha che teo z2a Arya zyAma che. 1 viko, pR. 142; naMma, pR. 105, 115, 118; Ama, pR. 536; zrApara, pR. 133, ityAdi 2 paM. becaradAsakRta 'bhagavatI sUtra, ' anuvAda, bhAga 2, pR. 139-40, TippaNa 3 'kAlakakathAsaMgraha,' upodghAta, pR. 52. juo kAlakAcArya-1 zrIcandramuri caMdrakulanA zIlabhadrasUrinA ziSya dhanezvarasUrinA ziSya. emaNe saM. 1227 I. sa. 1171 mAM aNahilavADamA 'jItakalpa sUtra 'nI bRhaccUrNi upara viSamapadavyAkhyA racI che.' 1 jIkacUlyA, prazasti. zrIcandrasUrinA anya andho mATe juo jaisAi, pR. 243. zrImAla ___ kalpasUtra 'nI vividha TIkAomA 'rAjyadezanAma ' ApyAM che temAM zrImAla paNa che.' Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] [ zrImAla zrImAnuM bIjuM nAma bhillamAla ke bhinnamAla che. bhillamAlamAM dramma nAmanuM rUpAnArthaM cAlatuM hatuM.' vaLI 'nizIthacUrNi ' anusAra, bhimAlamA cAlato rupAno eka sikko 'cammalAta ' - ( saM 'carmalAta') kahe vAto. mAhezvara, ujjayinI, zrImAla vagaire nagaromAM loko utsava - prasaMgoe ekatra thaIne surApAna karatA hatA. bhillamAlamAM cAlatA eka sikkAne cammalAta ' - ' carmalAta ' kahyo che e vastu jarA vicAravA jevI che. sikkAnuM e nAma ja vilakSaNa ane artharahita lAge che. 'nizIthacUrNi 'nI TAIpa karelI AvRttinA saMpAdanamA aneka azuddhio che, ane ahIM paNa mULa pratanA 'va' ne badale bhUlathI 'ca' vaMcAyo hoya athavA mULa pratonA lahiyAoe 'va' no 'ca' karI nAkhyo hoya ema banavu asaMbhavita nathI. A rIte 'cammalAta'ne sthAne ' vammalAta ' ( = saM.' varmalAta ' ) vAMcavAmAM Ave to e nAmanuM zrI mAlanA itihAsa sAdhe anusaMdhAna thaI zake tema che. zrImAlanA rAjA varmalAno ullekha ' prabhAvakacarita 'mAM che. gujarAtanA suprasiddha saMskRta kavi mAghe potAnA ' zizupAlavadha 'nI prazastimAM je varmalAtano nirdeza karyo che te ja A hoya ema bane. mAghano dAdo suprabhadeva A varmalAno maMtrI hato." varmalAta rAjAnA nAmathI bahAra paDelA sikkA ' varmalAta' nAmathI oLakhAtA hoya e taddana zakya che-jema madhyakAlanA keTalAka rAjAonA sikkAono nirdeza 'bhImapriya, ' 'bIsala kadAca varmalAta 'e varmalAta priya' Adi vaDe karelo che tema. priya 'nuM saMkSipta rUpa paNa hoya. 6 6 zrImAlanA paurANika vRttAnta mATe juo 'pugu' mAM zrImAla, enA itihAsa mATe juo 'baoNmbe gejheTiyara, ' pu. 1, bhAga 1mAM 'bhinnamAla ' vizenuM pariziSTa, tathA ' kAvyAnuzAsana, ' prastAvanA, pR. 83 - 102. 1 juo gurjara. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIharSa ] [ 181 2 rUpamayaM vA nAmakaM bhavati, yathA-bhillamAle drammaH / bRkakSe, bhAga 2, pR. 574, zrImAlanA drammane 'pAropatha dramma' kahetA. ' zrImAlanI TaMkazALamAM pADelA, traNa vAra parakhelA, bajAranA vyavahAramA AvatA, cAla, bheLaseLa vinAnA, rokaDA' pAraupatha drammanu calaNa gujarAtamA ochAmAM orcha, vikramanA teramA zatakanA aMta sudhI hatuM ema 'lekhapaddhati' (pR. 20, 33, 35, 37, 39 42, 55 ityAdi ) uparathI jaNAya che. 3 kavaDDagA se dijjati, tAmramayaM vA jaM NANagaM vavaharati taM dijjati / jahA dakkhiNAvahe kAgaNI, ruppamayaM jahA bhillamAle cammalAto, nicU, bhAga 3, pR. 616-17 4 AsUcU , pR. 333 5 hemacandrakRta 'kAvyAnuzAsana,' prastAvanA (pro. ra. cho. parIkha ), zrIsthalaka zrIsthalaka nagaramAM bhAnu rAjA hato. enA surUpa nAme putrane modaka bhAvatA hovAthI te 'modakapriya' nAme prasiddha thayo hato. surUpane eka vAra vairAgya pedA thatAM samyak jJAna, darzana, cAritrya sAMpaDyAM hatAM ane chevaTe te kevalajJAna pAmyo hato, evI kathA che.' gujarAtanuM siddhapura prAcIna kALathI 'zrIsthala' tarIke jANItuM che. te A zrIsthalaka haze ? 1 pinima, pR. 33. zrIharSa IsavI sananA bAramA saikAnA uttarArdhamAM thaI gayelo ' naiSadhIyacarita'no kartA. 'zrAddhapratikramaNa sUtra 'nI ratnazekharasUrinI vRttimAM 'naiSadha " ane zrIharSano nAmollekha karIne e kAvyanA zloko TAMkelA che. maMtrI vastupAlanA samayamA 'naiSadha 'nI nakala gujarAtamAM AvI tyAra pachI e kAvyanuM adhyayana-adhyApana ahIM cAlatuM raghu hatuM eno A eka vizeSa purAvo che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.82 ] [ zrIharSa 1 yaduktaM naiSadhe'pi-pUrvapuNyavibhavavyayabaddhAH zrApara. pR. 102 2 zrIharSamahAkavinApi yajJe hiMsA doSaheturdarzitA, yannaiSadhe dvAviMze sarge SaTsaptatitama vRtta-ijyeva devatra nabhojyaRddhiH0 / e ja, pR. 41 3 A saMbaMdhamA 'bhAratIya vidyA,' siMghI smRtipranthamA mAro lekha 'gujarAtamAM naiSadhIyacaritano pracAra tathA tathA te upara lakhAyelI TIkAo.'. A lekha 'vastupAlanu vidyAmaMDaLa ane bIjA lekho' e pustakamAM paNa saMgRhIta thayo che. saGghadAsagaNi kSamAzramaNa 'vyavahArabhASya, ' 'bahatkalpamASya,' 'paMcakalpabhASya' Adi bhASyagranthonA kartA. teo 'vasudeva-hiMDI'nA kartA saMghadAsagaNi yAcakathI bhinna che tathA temanAthI kaMIka arvAcIna kALamAM thayelA che evaM munizrI puNyavijayajI maMtavya che.' juo saindAsagaNi vAcaka 1 juo 'bRhatkalpa sUtra, ' grantha 6, prastAvanA, pR. 20-13. saGghandAsagaNi vAcaka paizAcI prAkRtamAM racAyelA, guNADhya kavikRta lupta kathAgrantha 'baha kathA 'nA prAkRta gadyamAM thayelA jaina rUpAntara 'vasudeva-hiMDI'nA kartA. enI racanA IsavI sananI pAMcamI zatAbdInI AsapAsa thayelI che.' _ 'vasudeva-hiMDI 'nuM je nAma enA kartAne iSTa hatuM te 'vasudevacarita' che; paNa vasudevanA 'hiMDaNa'--paribhramaNano vRttAnta emAM hovAthI e grantha samaya jatAM 'vasudeva-hiMDo' tarIke vadhu prakhyAta thayo.' AgamasAhityamAM A grantha vizenA sauthI prAcIna ullekho 'Avazyaka sUtra 'nI cUrNimA che, tyAM enuM nAma 'vasudeva-hiMDI' Apyu che.' jo ke 'vasudeva-carita' nAma paNa kvacit maLe che khalaM. 'zrAdapratikramaNa sUtra 'nI ratnazekharasUrinI vRttimAM 'vasudevahiMDI'ne 'Agama' kahela che ane 'jJAtAdharmakathA 'nI sAthe teno Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saGghadAsagaNi vAcaka ] [ 183 ullekha karyo che, te uparathI kathAnuyoganA grantha tarIke enuM keTalaM mahattva gaNAtuM enI kalpanA thaI zake che. jaina sAhityanA sarva upalabdha Agametara kathAgranthomAM 'vasudeva-hiMDI' prAcInatama che. juo saGghadAsagaNi kSamAzramaNa 1' vasudeva- biMDI' (anuvAda), upodghAta, pR. 1-2 2 eja, pR. 3-5 3 AcU, pUrvabhAga, pR. 164, 324, 460. AgamasAhityamAM ' vasudeva - hiMDI' nA anya AdhAro tathA ullekho mATe juo Ama, pR. 218; vyama ( udde. 5 uparanI vRtti ), pR. 6; zrAra, pR. 165; vatra, pR. 165; kaki, pR. 35. 4 naMma, pR. 117; bRkakSe, bhAga 3 pR. 722 5 na ca teSAmiSTasiddhibhavanaM sandigdhamiti vAcyaM jJAtAdharmakathAGgavasudevahiNDiprabhRtyAgame sAkSAduktatvAt / zrApara, pR. 165. ( 6 saMghadAsagaNino samaya, vasudeva - hiMDI' ane 'bRhatkathA 'no saMbaMdha, ' vasudeva- hiMDI 'nI bhASA, emAMtho prApta thatI sAMskRtika-sAmAjika mAhitI ane bIjA AnuSaMgika muddAonI carcA mATe juo ' vasudevahiMDI' (anuvAda), upodaghAta. sapAdalakSa rAjapUtAnAmAM Avela zAkaMbharI sAMbharanI AsapAsano pradeza sAMbhara e pradezanuM mukhya nagara hatuM.' 2 sapAdalakSa AdimAM ' baraDI ' - baMTI nAmanuM dhAnya prasiddha che. juo sAmbhari 1 jyADi, pR. 174 tathA 178 2 baragati barahI dhAnyavizeSaH sapAdalakSAdiSu prasiddhaH / jaMprazA, " pR. 124 samayasundara kharataragacchanA jinacandrasUriMnA ziSya sakalacandranA ziSya. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 ] [ samayasundara temaNe rataMbhatIrthamAM saM. 1691 = 1635 mAM 'dazavaikAlika sUtra upara ' dIpikA' nAme TIkA racI hatI.' A uparAMta ' kalpasUtra upara paNa ' kalpalatA' nAme emanI TokA jANItI che. samayasundara saMskRtanA eka uttama vidvAna hatA, ane temaNe aneka grantho racelA che. jaina gurjara sAhityanA paNa teo eka suprasiddha kavi che. temanI sAhityapravRtti saM. 1642 = I. sa. 1585 ( 'bhAvazataka ' racAyuM ) thI mAMDI saM. 1698=I sa. 1642 ( ' jIvavicAra,' 'navatattva ' ane ' daMDaka ' uparanI TIkAo) sudhInA arthI zatAbdI karatAM ye lAMbA samayapaTa upara vistarelA che. 1 davesa, pR. 117 ( prazasti ) 2 samayasundaranA jIvana ane temanA grantho mATe juo jaisAi, pR. 576 tathA 588-89. temanAM gujarAtI kAvyo mATe juo pAMcamI gujarAtI sAhitya pariSadamAM sva. zrI. mohanalAla da. desAIno nibaMdha 'kavivara samayasundara . samitAcArya samitAcArya athavA Arya samita vajrasvAmInA mAmA hatA. jaina sAdhuonI brahmadvIpaka zAkhA temanA kartRtvathI kevI rIte pravartamAna thaI e vize nIceno vRttAnta maLe che: AbhIradezamAM kRSNA ane veNA nadIonA saMgamasthAne brahmadvIpamA pAMcaso tApaso rahetA hatA. emAMno eka tApasa potAnA paga upara amuka prakArano lepa karIne pANI upara pharato hato, A camatkArathI loko Azcarya pAmatA hatA ane zrAvakonI helanA thatI hatI, vajrasvAmInA mAmA Arya samita eka vAra vihAra karatA tyAM AvyA. zrAvakoe temane badhI vAta karI. ' A tApasa koI prayogathI zrAvakone chetarato haze ' evaM anumAna karIne Arya samite temane kayuM ke 'tApasane tamAre ghera AmaMtraNathI bolAvIne caraNa prakSAlana-nA miSathI enA paga barAbara dhoI nAkho. ' pachI eka zrAvake tApasa Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudra Arya] [185 AmaMtraNa ApIne tenA paga dhoI nAkhyA, eTale pelo lepa paNa dhovAI gayo. tApasa nadIkinAre AvI pANImAM Utaryo, eTale DUbI gayo. pachI AcArya tyAMthI nIkaLyA. temaNe nadIkinAre AvI bAsakSepa nAkhI kaDaM, ' Ava, putri ! mAre sAme kinAre jaq che.' eTale nadInA banne taTa maLI gayA, ane AcArya sAme kinAre cAlyA gayA. AthI badhA tApasoe camatkRta thaIne Arya samita pAse jaina dIkSA lIdhI. tebho sarve brahmadvIpamA rahetA hatA, tethI * brahmadIpaka' tarIke prasiddha thayA.' - vasantapuranA nilaya zreSThInA putra kSemaMkare samitisUri pAse dIkSA lIdhI hatI. haranta nAme saMnivezamAM samitisUri AvyA tyAre tyAMno jinadatta nAme zrAvaka sAdhuo pratyenI bhaktithI khAsa temane nimitte AhAra taiyAra karAvato hato, tethI AcArya potAnA sAdhuone e vahoravAno niSedha karyo hato, evo vRttAnta paNa maLe che.' juo acalapura, brahmadvIpa, vajra Arya 1 AcU , pUrvabhAga, pR. 514-15; nibhA, gA. 4448-50; nicU, bhAga 4, pR 874-75, vaLI juo jIkabhA, * gA. 1463, kasaM, pR. 132, kasu, pR. 513-14; kaki, pR. 171; kadI, pR. 149-50, ityAdi. 2 vinima, pR. 100. 3 pinima, pR. 31. samudra Arya - Arya samudra e Arya maMgUnA guma hoya ema jaNAya che.' emarnu zarIra ghaNuM durbaLa hatuM. AthI emane mATe AhAranI vAnIo judAM judA mAtraka AdimAM judA judI levAmAM AvatI hatI, jyAre Arya maMgU to badhI cIjo eka ja pAtramA letA hatA; judAM judA pAtramA lAvelI cIjo teo khAtA nahotA. eka vAra e banne AcAryo vihAra karatA sopArakamAM gayA. tyAMnA be zrAvakomAMno eka gADAM calAvato hato, Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .186] [ samudra kArya jyAre bIjo dArU mALavAno dhaMdho karato hato. teoe A banne AcAyonI AhAra svIkAravAnI rItino bheda joIne Arya maMmUnI pAse AvIne A vize pUchA, tyAre Arya maMmUe teno nIce pramANe uttara ApyoH gADAMvALA zrAvakane temaNe kaDaM, 'he zAkaTika ! tamAraM je gADaM durbaLa hoya tene tame prayatnapUrvaka doraDAMthI bAMdho cho; -pachI te cAle che. bAMdhyA vinA ja calAvavAmAM Ave to te tUTI paDe che. majabUta gADaM baMdha vinA paNa cAlI zake che, eTale tene tame bAMdhatA nathI.' pachI vaikaTika-dArUvALAne temaNe kA, 'he vaikaTika ! tamArI je kuMDI durbaLa hoya tene vAMsanI paTIothI bAMdhIne pachI temAM madya bharo cho; paNa majabUta kuMDIne baMdhananI jarUra paDatI. nathA. Arya samudra durbaLa gADA athavA kuMDI jevA che, jyAre ame majabUta gADAH athavA kuMDI jevA choe. Arya samudra sArI rIte yogasaMdhAna karI zake, e mATe temano AhAra A rIte levAmAM Ave che." 'bRhatkalpasUtra' nI vRttimA Arya maMgU, Arya samudra ane Arya suhastInA matono eka sAthe ullekha karelo che. ____ aMdhAbala kSINa' thatAM Arya samudre pAdapopagamanathI dehatyAga koM hato. 1 jubho maMgU Arya. 2 tatra ca dvau dhAvakAvekaH zAkaTiko'paro vaikaTiko / vaikaTiko nAma suraasndhaankaarii| vyama (udde. 6), pR. 44 3. vyamA (ude. 6), gA. 241-46; vyama ( uhe. 6), pR. 43-44 4 bRkama, bhAga 1, pR. 44 5 mAzI,pR. 23.8 mata mauryavaMzIya rAjA azokanA aMdha putra kuNAlano putra.' jaina paraMpasa pramANe, te ujjayinImAM vasato hato ane tyAM rahIne eNe Akha Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samprati dakSiNApatha, surASTra tathA AMdhra, drAviDa Adi dezo tAbe karyA hatA. ___ jaina kathA anusAra, saMprati pUrvajanmamAM kauzAMbImA 'bhikhArI hato ane maratI vakhate Arya suhastIno ziSya thayo hato. bojA janmamAM te rAjA thayo, e vakhate Arya suhastI ujjayinImAM jIvantasvAmInI pratimAnuM vaMdana karavA mATe AvyA tyAre rathayAtrAmA emane joIne saMpratine pUrvajanmanu smaraNa thayu ane te AcAryano ziSya ane moTo pravacanabhakta thayo. saMpratino rAjapiMDa Arya suhastInA ziSyo vAparatA hatA e nimitta mahAmiri ane suhastI e banne AcAryoM bacce matabheda thayo hato, jemA chevaTe suhastIe kSamA mAgI hatI. e samaye sADIpacIza Aryadezo sivAyanA pradezomAM jaina sAdhuono vihAra thato nahoto. AthI saMpratie potAnA sarahadI mAMDalikone bolAvI temane jaina dharbhano upadeza Apyo, ane sAdhuo jyAre eonA dezamA vihAra kare tyAre emanI pratye kevA prakAracaM pravacanocita vartana thaq joIe ejeM sUcana kayu. pachI saMpratie rAjapuruSone sAdhuveza dhAraNa karAvI e dezomAM mokalyA, ane e zaite tyAMnI prajAne sAdhuo sAthe kevI rIte vartavu enI vidhithI paricita banAvI. pachauthI sAdhuo paNa tyAM javA lAgyA, ane sarahadI dezo 'bhadraka'-vihAra yogya banyA. A pramANe saMpratie Andhra, draviDa, mahArASTra, kuDuka Adi sarahadI pradezo, je aneka apAyothI bharelA hatA temAM sAdhuono sukhavihAra pravartAvyo.' ___ saMprati rAjA e jaina itihAsamAM moTo pravacanabhakta rAjA gaNAya che. teNe savA karoDa jinacaitya, savA karoDa jinabiMba, chatrIsa hajAra jIrNa jinacaityono uddhAra, paMcANu hajAra pitaLanAM biMba tathA hajAro upA. zrayo karAvyAM hovAnI anuzruti che.' Aje paNa koI sthaLe bhUgarbhamA daTAyelI pratimA maLe cha eme zraddhAlu jaino saMprati rAjAnA samayanI mAne che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] [samprati 1 juo kuNAla. 2 bRkakSe, bhAga 3, pR. 917-18 3 nicU, bhAga 2, pR. 438 4 juo mahAgiri Arya, suhastI Arya. 5 bukakSe, bhAga 3, pR. 917-21 6 kaki, pR. 164-65; kakau, pR. 196 sarasvatI uttara gujarAtanI sarasvatI nadI, jenA kinAre pATaNa, siddhapura vagere atihAsika sthAno AvelAM che. sarasvatI nadIno pUrvadizAbhimukha pravAha jyAM che tyAM jaIne AnaMdapuravAsI loko zaradaRtumA yathAvaibhava saMkhaDi-ujANI kare che.' vaLI anyatra, eka divasanI saMkhaDi mATe sarasvatIyAtrAnuM udAharaNa ApelaM che. ___ sarasvatIko pravAha pUrvathI pazcime vahe che, AthI je thoDA pradezamAM paNa e pUrvAbhimukha thAya che e pradeza pavitra gaNAya che. sarasvatIno A ' prAvInavAha' pravAha siddhapura pAse che, ane tyAM jUnA samayathI kArtikI pUrNimAne divase moTo meLo bharAya che, jyAM AsapAsanA pradezamAthI hajAro mANaso ekatra thAya che. 'AnaMdapuravAsI loko 'no artha ' prAcIna AnaMdapuranI AsapAsanA vistAramA vasatA loko' evo karIe to ethI atihAsika aucitya jaLavAze. ___ sarasvatInA pUrvAbhimukha pravAhano ullekha jayasiMhasUrinA ' hammIramadamardana' nATaka (I. sa. nA 13mA zatakano pUrvArdha) mAM siddhapuranA / rudramahAlayanA varNanaprasaMgamAM paNa che... sarasvatInA itihAsa mATe juo 'khaMbhAtanA itihAsa 'mAM pariziSTa 2; pugu mAM sarasvatI, tathA zrI. kanaiyAlAla dave saMpAdita 'sara.. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmba ] [ 189 svatI purANa'. 1 bukakSe, bhAga 3, pR. 883-84. juo Anandapura. 2 tattha tAo saMkhaDIo egadevasiyAo jahA sarassaIjattA, AsUcu, 3 nUnamasyAH [ sarasvatyAH ] siddhapuraparisare prAcImukhaprasmaraM payaHpravAhamadhivasan suciraviraJciziraHkartanasaJjAtapAtakavizuddhayarthamiva bhagavAn bhadramahAkAla:, hammIramadamardana, pR. 47 . sahasrAmravana ujjayaMtagiri upara- e vana, jyAM neminAthane kevalajJAna thayuM hatuM.' 1 ko, pR. 169-70 sAparvata ___pazvimaghATane uttara taraphano bhAga. eno ullekha 'AvazyakasUtra'nI niyuktimA che.' eka durgamA basatA koMkaNa dezanA puruSo sahya nAme parvata uparathI ghaDaM, goLa, ghI, tela Adi utAravArnu ane tyAM caDhAvavAnuM kAma kare che, evo paNa nirdeza che 1 Ani, gA. 925 2 ekasmin durge nivasantaH kukuNadezodbhavAH puruSA: sahyanAmnaH parvatAd godhUmaguDaghRtatailAdibhANDamavatArayantyArohayanti ca / AhehA, pR. 55 koNe egammi dugge samjhassa bhaMDaM AihaMti vilayaMti ya, Ama, pR. 512 sAtavAhana ___ juo sAlavAhana sAmba ___ jAMbavatothI thayelo kRSNano tophAnI putra. enAM aDapalAMnI kathAo aneka sthaLe che, ane te purANAdimA varNavelI kRSNanI krIDAo sAdhe Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190] [sAba keTaleka aMze maLatI Ave che. keTalIka udAharaNarUpa kathAomo saMkSepa ahIM Apyo che : dvAravatImAM baladevanA putra nisaDhano putra sAgaracandra khUba rUpALo hato ane sAMba vagere sarvane te priya hato. dvAravatImAM vasatA bIjA eka rAjAne kamalamelA nAmanI evI ja rUpavAna putrI hatI. ugrasenanA bhANeja dhanadeva sAthe enuM sagapaNa karelu hatuM. eka bAra nArada muni sAgaracandra pAse AvyA ane tenI AgaLa kamalamelAnI prazaMsA karI. AthI sAgaracandra kamalamelAmAM Asakta thayo, ane te kanyAnI AkRti cItarato tathA enuM nAma raTato rahevA lAgyo. pachI nArada kamalamelA pAse gayA, ane enI AgaLa temaNe sAgaracandranI prazaMsA karI ane dhanadevanI nindA karI, AthI kamalamelA paNa sAgaracandramA Asakta thaI. nArade A vAta jaIne sAgaracandrane karI. pachI sAgaracandre sabane kamalamelA sAthe potAno meLApa karI ApavAnI vinaMti karI. bIjA kumAroe sAMbane madya pivarAvIne tenI pAse A vinaMto svIkArAvI, paNa madhanu dhena UtarI gayA pachI sAMbane A kAmanI muskelInuM bhAna thayu. vicAra karIne teNe pradyumna pAse prajJaptividyAnI mAgaNI karI. prajJaptino sahAyathI teNe kamalamelAnu pratirUpa vikuyu tathA kamalamelAnI jagAe goThavI dIdhuM ane je divase kamalamelAnuM dhanadeva sAthe lagna thavAnuM hatuM te divase ernu haraNa karIne raivataka udyAnamA ene sAgaracaMdra sAthe paraNAvI dIdhI. pachI dhanadeva sAthenA lagna samaye vidyApratirUpa to aTTahAsa karIne AkAzamAM UDI gayu. kamalamelA vize nAradane pUchavAmAM AvatAM temaNe kayu ke 'kamalamelAne meM raivataka udyAnamAM joI hatI; koI vidyAvara ene harI gayo. cha. ' A sAMbhaLI kRSNa sainya sahita nagaranI bahAra nokaLyA. sAMba paNa vidyAdharanu rUpa dhAraNa karIne laDavA mATe sAme Avyo. sarva rAjAono sAMdhe parAjaya koM, paNa jyAre eNe joyu ke pitA krodhAyamAna thayA cha tyAre e kRSNane page paDayo, ane kA, 'A kamalamelA ApaghAta Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha ] karavA mATe gokhamAthI paDatuM mUkatI hatI, tene bacAvIne ame ahIM lAvyA chIe.' pachI kRSNe ugrasenanu sAntvana karyu ane badhA sukhapUrvaka rahevA lAgyA. eka bAra bhagavAna ariSTanemi hAsvatImAM samosaryA. emaneA upadeza sAMbhaLIne sAgaracandre emanI pAse dIkSA lIdhI. e pachI eka vAra sAgaracandra zUnyagRhamA ekarAtrikI pratimAmA rahelA hatA tyAre dhanadeve emanA vIse nakhamAM trAMbAnI soyo ThAkI. dIdhI. AdhI sAgaracandra maraNa pAmyA. bIje divase tapAsa karatAM trAMbAnA kArIgara pAsethI mAlUma paDyu ke A soyo dhanadeve ghaDAvI hatI. krodhAyamAna thayelA sAMba Adi kumAroe dhanadeva potAne soMpI devAmAM Ave evI mAgaNI karI. pariNAme yAdavonA be pakSo vacce yuddha bhyu, parantu deva thayelA sAgaracandre bannene zAnta karyA. pachI kamalamelAe paNa bhagavAna ariSTanemi pAse dIkSA lIdho. .. eka vAra jAMbavatIe kRSNane kahyu ke 'mArA putranuM koI tophAna hajI jovAmAM Avyu nathI,' tyAre kRSNe kaDaM ke 'kAI vAra batAvIza.' pachI kRSNa pote AbhIra thayA ane jAMbavatIe AmIrInuM rUpa lodhu, ane teo dvAravatImA dahI vecatAM pharavA lAgyAM. sAMbe jAMbavatIne joIne dahIM levA bolAko; ane pachI tene ekalIne parANe eka devaLamAM kheMco javA lAgyo. pAchaLathI AbhIranA rUpamAM kRSNa AvyA, ane banne vacce yuddha thayu. AbhIra kRSNa vAsudeva thayA ane AbhIrI jAMbavatIrUpe prakaTa thaI, eTale mAbApathI zaramAyelo sAMba avaguMThana karIne nAsI gayA. boje divase yAdavonI sabhAmA ene parANe bolAvavAmAM Avyo tyAre te lAkaDAno eka kholo ghaDato ghaDato Avyo. kRSNe enuM kAraNa pUchatAM te bolyo, 'je gaI kAlanI bAta kaheze enA mukhamAM A ThokavAno che." 1 Ama, pR. 136-35; AcU, pUrva bhAga, pR. 112-114. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ) [sAmba sAMba bhane pradyumnanI krIDAo, satyabhAmAnA putra bhAnunI sAMbe karelI pajavaNI, kRSNe karelaM sAMbarnu dezanirvAsana, tathA chevaTe enA upara karelo anugraha, e sarva mATe juo 'vamujheva-hiMDI 'nA pIThikA, mukha bhane pratimukha e vibhAgo (guja. anuvAda, pR. 92-143 ). AvI kathAo temanI atizaya tAmAM kAlpanika haze, paNa yAdava gaNarAjyanI vAstavika sthiti tathA yAdavonA AMtarika saMgharSa upara te dvArA keTaloka prakAza paDe che. , sAmbhari sAMbhara-zAkaMbharI; sapAdalakSaveM mukhya zahera. sAMbharinA lavaNano ullekha maLe che. 1 jyoDi, pR. 174 bhane 178. vaLI juo sapAdalakSa. 2 'lavaNaM ca ' sAMbharilavaNaM, davaihA, pR. 118 / punaH sauvarcalaM, saindhavaM parvatadezaikajAtaM, lavaNaM ca sAMbharalavaNaM, davasa, pR. 7 sAlavAhana godAvarIne kinAre AvelA pratiSThAnano rAjA.' enA 'zAlivAhana,' 'zAlavAhana' ane 'sAtavAhana' evAM paNa nAma maLe che. e dara varSe bharukacchanA nabhovAhana rAjA upara AkramaNa karato hato. sAlavAhananA maMtrI- nAma kharaka hatuM. sAlavAhananI sUcanAthI kAlakAcArye paryuSaNaparva caturthIne badale paMcamIe karavAnuM zarU kayu hatuM. sAlavAhana vizenAM keTalAMka rasaprada kathAnako AgamasAhityamAM che. eka bAra sAlavAhana rAjAe enA daMDanAyakane AjJA ApI ke 'zIghra mathurAno kabajo laI lo.' daMDanAyaka vadhAre kaMI pUchyA sivAya sainya laIne nIkaLyo, paNa pachI tene vicAra thayo ke 'kaI mathurAno kabajo levo ? uttara mathurAno ke dakSiNa mathurA (madurA)no !' paNa sAlavAhananI AjJA ghaNI kaDaka gaNAtI hatI, AthI vadhAre pUchaparacha karavAna zakya naho. eNe potAnA sainyanA be bhAga pADI dIdhA, ane uttara Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [193 sAlavAhama] mathurA tema ja dakSiNa mathurA banne upara vijaya koM. pachI jaIne rAjAne vijayanI vadhAmaNI ApI. e ja samaye bIjA koI dRte rAjAne jaIne kaDaM ke ' agramahiSIne putra janmyA che.' tyAre vaLI trIjAe khabara ApI ke ' amuka sthaLe vipula nidhi prakaTa thayo che.' A pramANe eka sAthe aneka maMgala samAcAro AvavAthI atiharSane kAraNe sAlavAhana dIptacitta thaI gayo. te palaMgo toDavA lAgyo, staMbho upara prahAra karavA lAgyo, ane aneka prakAre asamaMjasa bolavA lAgyo. enA pralApamA nIcenI gAthAo paNa hatI : sacaM bhaNa godAvari ! puvvasamuddeNa sAviyA sNtii| sAtAhaNakulasarisa, jati te kUle kulaM asthi // 6246 / / uttarato himavaMto, dAhiNata sAlivAhaNo raayaa| samabhArabharakatA. teNa na palhatthae puhavI // 6247 / / [arthAt he godAvarI ! pUrva samudranA sogana khAIne sAdhu kahe : sAtavAhananA jevU bIjuM koI kula tArA kUla-kinArA upara che ! uttaramA himAlaya ane dakSiNamA zAlivAhana rAjA-ema (banne dizAmAM) sarakhA bhArathI AkrAnta thayelI pRthvI calAyamAna thatI nathI.] pachI rAjAne bhAnamAM lAvavA mATe kharaka maMtrIe eka upAya kayoM. aneka staMbho ane bhIto teNe toDI nAkhyAM. rAjAe pUchyu : 'A koNe kayu ?' eTale maMtrIe uttara Apyo : ' Ape.' pachI 'A mArI AgaLa mithyA bhASaNa kara che' ema mAnIne rAjAe tene lAta mArI. saMketa pramANe bIjA mANasoe amAtyane anyatra chupAvI dodho. pachI kaMIka jarUra paDatAM rAjAe pachyuH 'amAtya kayAM che ?' pelA mANasoe kahyu: 'ApanI AgaLa avinaya koM, tethI emano vadha karavAmAM Avyo che.' tyAre rAjA soravA mAMDyo , ' meM A sAruM na kayuH e samaye mane kaI bhAna na raDuM.' pachI pelA rAjapuruSo bolyA ke 25 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sAlabAhara kadAca caMDAloe amAtyanuM rakSaNa karyu hoya to ame tapAsa karIe.' pachI amAtyane lAvavAmAM Avyo, ane rAjA prasanna thayo.' sAtavAhananI agramahiSInuM nAma' pRthvI hatuM. eka vAra sajA kyAMka bahAra gayoM hato tyAre teno veza dhAraNa karIne, badhI rANIothI vauTaLAIne te rAjAnA Asana upara beThI. keTalIka vAra pachI rAjA tyAM AvyA; to paNa te UThI nahi. pRthvInuM A vartana rAjAne gamyu nahi. tyAre pRthvI bolI ke 'rAjA jyAre darabAra bharIne beTho hoya tyAre gurujano sibAya bojo game tevo moTA mANasa Ave to paNa te Ubho thato nathI. huM tamArI lIlA karato hatI, tethI UbhI na thaI. jo ema na hota. to jarUra UbhI thaIne tamAraM abhivAdana karata.' ema kahIne teNe rAjAne prasanna karyo. 1 juo pratiSThAna. 2 juo. nabhovAhana. nabhovAhana te IpavI sananA bIjA zatakanA pUrvArdhamA thayelo kSaharAtavaMzIya zaka-kSatrapa nahapAna, tathA sAlavAhana athavA sAtavAhana te enoM samakAlIna sAtavAhana vaMzano gotamIputra zAtakarNi hoI zake. A saMbaMdhamAM paNa juo nabhovAhana. 3 bRkakSe, bhAga 6, pR. 1647 4. juo kAlakAcArya-2. 5 A -- dIptacitta' zabda mULano che. tyAM eno artha 'harakhaghelo, haSonmata ' ( Excited ) evo che. jhINI arthacchAyAo vyakta karavA mATe ApaNane aneka zabdonI jarUra che tyAre A jUno zabda pracalita karavA jevo che. AvoM eka bIjo zabda 'kSiptacitta' che. rAga, bhaya, apamAnAdiyI jenI sajJA naSTa thaI gaI hoya e 'kSiptacitta' kahevAya che (jubho / abhidhAnarAjendra' grantha 3 mA 'khittacitta'). 6 bukamA. gA. 6244-49; bRkakSe, bhAga 6, pR. 1647-49 7 vyabhA ( udde. 6, gAH 199-201 ), vyama ( udde. 6), Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasAdhu ] [195 siddharAja jayasiMha saM. 1149 thI 1199 I. sa. 1093 thI 1143 sudhI maNahilavADanI gAdI bhogavanAra gujarAtano caulukyavaMzIya rAjA. abhilaSita dhana hoya chatAM enI rakSA, pratiSThAprApti ane abhISTa strInI kAmanA karatAM manuSya duHkhI thAya, ane strInI prApti thAya chatAM manuSya putrAdinI AzAthI duHkhI thAya-e sabaMdhamAM rAjA siddharAja jayasiMhanuM udAharaNa 'zrAddhapratikramaNa sUtra'no ratnazekharanI vRtti (I. sa. 1440) mAM ApelaM che.' siddharAja vizenI A prakAranI kiMvadaMtI lokaprasiddha ho, te uparathI A udAharaNa levAyuM lAge che. 1 evamabhilaSitadhanatve'pi tadrakSAsvapratiSThAprAptyabhISTa-strIsayogakAmitakAmabhogAdyAzayA tatprAptAvapi siddharAja-jayasiMhanRpAdivat putrAdyapatyAzayA......sarvadApi duHkhina eva,...zrApara, pR. 101 siddhasAdhu __ teo haribhadrasUrinA ziSya hatA. buddhadharmano marma jANavA mATe teo bauddho pAse gayA hatA; tyAM bauddha matathI teo bhAvita thayA, paNa gurune vacana Apyu hatuM, eTale temanI vidAya levA mATe AvyA. gurue temane pratibodha karyo, paNa bauddhone paNa vacana Apyu hatuM eTale pAchA temanI vidAya levA mATe gayA. oma ekavIsa vAra thayu. chevaTe haribhadrasUrie temamA pratibodha mATe 'lalitavistarA' vRtti racI, tyArapachI teo guru pAse sthira thaIne rahyA.' 'prabhAvakacarita' anusAra A siddha sAdhu te 'upamitibhavaprapaMca. kathA'nA kartA siddharSi che. paNa aitihAsika pramANo ApaNane nizcitapaNe ema mAnavA prera che ke siddharSi e haribhadrasUrinA pratyakSa ziSya nahotA, kema ke siddharSinA potAnA ja kathana mujaba, temanI uparyukta kathA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] [ siddhasAdhu saM. 962 I. sa. 906mAM racAI che, jyAre haribhadrasUri e vikramanA AThamA saikAnA uttarAdhamAM ane navamA saikAnA pUrvArdhamAM thaI gayA. siddharSie potAnA 'dharmabodhakara guru ' tarIke haribhadrano ullekha karyo che ane temaNe 'lalitavistarA' vRtti anAgatano vicAra karIne potAne mATe ja nirmI hovAnuM bahumAnapUrvaka noMdhyu che. 'lalitavistarA' vRtti jANe ke anAgata-bhaviSyano vicAra karIne potAne mATe haribhadre racI e siddharSinA zabdono vAstavika artha to e thaI zake ke banne pratyakSa samakAlIno nathI. emAM to eka pUrvakAlIna vidvAne potAnI AdhyAtmika dRSTine barAbara ruce evI kRti lakhI e mATenA siddharSinA prazaMsAnA udgAro che. siddharSine bauddhamatarnu AkarSaNa haze, paNa 'lalitavistarI'nuM adhyayana karIne teoM jaina matamAM sthira thayA evo artha paNa upara TAMkelI anuzrutino karI zakAya. 1 zrApara, pR. 32 2 praca, 'sirSicarita,' zlo. 99-147 3 pahelI oriyenTala kaoNnpharansamAM AcArya jinavijayajIno nibaMdha 'haribhadAcAyasya samayanirNayaH / siddhasenagaNi : jinabhadragaNi kSamAzramaNakRta 'jItakalpasUtra' uparanI cUrNinA kartA.' A siddhasenagaNi jinabhadragaNinI pachI arthAt I. sa. 609thI arvAcIta kALamAM thayA eTalaM to nako che, paNa temanA samaya vize tathA teo koNa hatA e vize nizcayapUrvaka kahI zakAya ema nathI.' 1 jItakarupacUrNiH smaaptaa| siddhsenkRtiressaa| jIkasU , pR. 30 2 jIkasU, prastAvanA pR. 17 siddhasena divAkara Adi jaina tArkika, kavi ane stutikAra, jemane paraMparAthI rAjA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasena divAkara ] vikramAdityanA samakAlIna gaNavAmAM Ave che, tathA vikramane jemaNe jainadharmI ko hovArnu manAya che. emane vizenA keTalAka prakIrNa ullekho aAgamasAhityamA che emAM sauthI mahattvano ullekha kevalIne kevalajJAna ane kevaladarzana yugapat thatuM hobA vizeno temano mata che. Agamika mata evo che ke kevalIne kevalajJAna ane kevaladarzana yugapat-eka sAthe thatuM nathI, paNa eka samaye kevalajJAna ane bIje samaye kevaladarzana ema vAraMvAra thayAM kare che. siddhasena A matane tarkathI asiddha gaNe che. jinabhadragaNi kSamAzramaNa jevA pachInA AcAryoe siddhasenanA A matanuM khaMDana karyu che. AgamasAhityamAM siddhasena ane jinabhadranA A matAMtaronI vAraMvAra noMdha levAmAM AvI che.' siddhasenakRta ' dvAtriMzikAo' mAMthI kavacit avataraNa ApabAmAM AvelaM che. 'nizIthasUtra ' upara siddhasene eka TIkA racI hatI, ema 'nizIthacUrNi mAMnA ullekho uparathI jaNAya che. paNa Aje e TIkA vidyamAna nathI. ' yoniprAbhRta' zAstrathI siddhasenAcArya ghoDA banAvyA hovAno ullekha paNa che. emanA suprasiddha nyAyagrantha 'sanmatitarka-' no ullekha prAcIna cUrNiomAM : darzanaprabhAvaka zAna' tarIke karelo che. 'nyAyAvatAra sUtra' ane 'kalyAgamandirastotra' e siddhasenanI anya kRtio che. siddhasenanA samaya vize vidvAnomAM jabaro matabheda che ane IsavI sananI pahelI zatAbdIthI mAMDI sAtamI zatAbdI sudhI judA judA vidvAnoe emano samaya gaNyo che.' 'sanmatitake 'no prastAvanA (pR. 35-43)mAM temano samaya vikramano pAMcamo saiko gaNelo che. misa zArloTa kraujhee siddhasenane samudraguptanA samakAlIna gaNyA che." Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 ] [ siddhasena divAkara siddhasena vizenA paraMparAgata vRttAnta mATe juo ' prabhAvakacarita -' mAM ' vRddhavAdicarita' tathA ' prabandhakoza 'mAM ' vRddhavAdi - siddhasena - sUriprabandha, ' tathA emanA jIvana vize atihAsika carcA mATe juo sanmatiprakaraNa, ' prastAvanA, pR. 35-82. siddhasenanI viziSTatAonA saMkSipta, paNa samartha nirUpaNa mATe juo 'bhAratIya vidyA, pu. 3, siMdhI smRtigranthamAM paM. sukhalAlajIno lekha ' pratibhAmUrti siddhasena divAkara. ' 1 juo gandhahastI 1 bhasUa ( zataka 1, u. ), nehA, pR. 52; naMma, pR. 134, 135, 138, 175; kasaM, pR. 115; kaki, pR. 127; ityAdi. 2 bRkakSe, bhAga 2 pR. 355 3 etassa cirAtanagAhApAyassa siddhasenAcAryaH spaSTenAbhidhAnenArthamabhidhate / nicU, bhAga 1, pR 78 asyaivArthasya spaSTataraM vyAkhyAnaM siddhasenAcAryaH karoti - bhuMjasu pa* kkhAtaM ( bhA. gA. 303 ), eja, pR. 96 ! bhA. gA. 504 ( ekkekaM taM duvihaM0 ) siddhasenakRta che, kema ke enI pUrve lakhyuM che : idamevArtha siddhasenAcAryoM vaktukAma idamAha, eja, pR. 153 4 yatra yoniprAbhRtAdinA yadekendriyAdizarIrANi nirvarttayati, yathA siddhasenAcAryeNAzvA utpAditAH / bRkakSe, bhAga 3, pR. 753 'nizIthacUrNi 'mAM paNa A prakArano ullekha che ( 'sanmati prakaraNa', prastAvanA, pR. 37 ). 5 praca, (anuvAda), prastAvanA, pR. 49 6 vinTaranitsa, hisTarI oNpha inDiyana liTarecara, ' prantha 2, pu. 4.77, TippaNa ' 8 > 7 'vikrama volyuma (pR. 213 - 280 ) mAM temano lekha 'siddhasena divAkara nDa vikramAditya. * Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sindhu 1 sinavallI sinavallI raNa jevI jagA hatI.' kuMbhakAraprakSepa nagara tyAM AvelaM hatuM. 199 'sinavallI 'nuM 'sina' aMga ' sindha ' zabdanuM apabhraSTa rUpa haze ? juo kumbhakAraprakSepa, vItabhayanagara 1 AcU, uttara bhAga, pU. 34-37 sindhu [1] sindhu nadI: gaMgA, sindhu vagerene mahAnadIo kahI che ane temanA jaLane : ' mahAsalilA jala' kahyuM che. ' ma 5 [2] sindha deza. sindha Adi dezo' asaMyama viSaya ' ( jyAM saMyama pALavo kaThaNa paDe evA pradeza) hovAthI tyAM vAraMvAra vihAra karavAno niSedha karelo che. sindhu, tAmralipta (khaMbhAta) Adi pradezomAM macchara puSkaLa hoya che." sindhanAM UMTanuM carmaH ghaNuM mRdu hoya che.* sindhamAM gorasano khorAka vyApaka pracAramAM hovAthI je sindhavAsIe dIkSA lodhI hoya te gorasa vinA rahI zakato nathI. " sindha dezamAM agnine maMgala gaNelo che, tathA tyAM dhobIone apavitra gaNanAmAM AvatA nathI. sindhu viSayamAM vagara phADelAM, AkhAM vastroM paravAno rivAja che.' durbhikSanA samayamAM mAMsabhakSaNa sAmAnya che, paNa sindhamAM subhikSanA samayamA paNa loko mAMsa khAya che. tyAM nadInAM pANIthI dhAnya nIpaje che." sindhamAM dArU rAkhavAnA pAtramAM paNa bhojana garhita gaNAtuM nathI, evo dezAcAra che. 6 cha 11 1 bRkakSe, bhAga 4, pR. 957 2 e ja, bhAga 3, pR. 816 3. sUkRc, pR. 101, juo tAmralipti. 4 AsUca, pR. 364 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] 5 bRkakSe, bhAga 3, pR. 775 6 viko, pR. 18 Ama, pR. 6 7 nicU, bhAga 2, pR. 346; bRkakSe, bhAga 2, pR. 383-84 8 bRkakSe, bhAga 6, pR. 1681 3 9 e ja, bhAga 2, pR. 383-84 10 e ja, bhAga 2, pR. 383-84 11 bRka ( vizeSacUrNi ), bhAga 2, pR. 384 Ti. sindhu - sauvIra sADIpacIza Aryadezo paikIno eka deza, enI rAjadhAnI bItibhaya nagaramA hatI, jyAM udAyana rAjA rAjya karato hato. [ sindhu ala birUnIe mUlatAnano AsapAsanA pradezane sauvIra kahyo che. sindhu - sauvIrano sAmAnyataH eka sAthe ullekha hoya che, " e uparathI banne pradezonuM eka ja ekama gaNAtuM hotuM joIe. AjanA sindha tathA pazcima paMjAbanA pradezonoM samAveza sindhu- sauvIramAM thato hato. ' 1 sUkRzI, pR. 123; bRkakSe, bhAga 3, pR. 912-14 12 juo vItibhayanagara. sindhu - sauvIrAdimAM tyAga karavA lAyaka virUpa vatra paheranAra garhita thAya che, tethI tyAM AkhAM vastro pahevAnuM vidhAna che. 7 3 juo udAyana. 4 jyADi, pR. 183 5 bhasU, zataka 13, ude. 6; kaki, pR. 199; ka, pR. 58788; kadI, pR. 23 kakau, pR. 234, ityAdi. juo udAyana, vItibhayanagara. 6 jyADi, pR. 183 7 bRkabhA, gA. 3913 bRkase, bhAga 4, pR. 1073-74. sarakhAvo sindhu. 5 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundarInanda ] [201 sipA mALavAnI eka nadI, jenA kinAre ujjayinI AveluM che. rohakane siprA nadInA kinAra besADIne eno pitA koI bIsarAyelI vastu levA mATe pAcho ujjayinImAM gayo, tyAre rohake nadInI retImAM prAkAra sahita AkhI ujjayinInuM Alekhana kayu hatuM. evI vArtA che.' 1 naMma, pR. 145. juo rohaka. siMhapura agiyAramA tIrthaMkara zreyAMsanAthanA janmasthAna tarIke siMhapurano ullekha che, te banAssa pAsenuM jaina tArtha sihapurI mAnavAmAM Ave che.' . paNa 'sUtrakRtAMga sUtra'no zolAMkadevanI vRttimAM uddhata thayelA eka hAlaraDAmAM nakapura, hastakalpa, giripattana, kukSipura, pitAmahamukha ane zauripura e nagaronI sAthe siMhapurano ullekha che. A siMhapura te banArasa pAsenuM siMhapurI ke saurASTranu siMhapura-sIhora e. prazna vicAravA jevo che. e hAlaraDAmA nirdezelAM hastakalpa ane giripattana" e be nagaro niHzaMkapaNe gujarAtanAM che e paNa sAthosAtha yAda rAkhavU joIe. 1 Ani, 383 . . 2 'prAcIna tIrthamAlA,' pR. 4 3 sUkRzI, pR. 119; avataraNa mATe juo kAnyakubja. 4 juo hastikalpa. 5 juo girinagara. sundarInanda ene vizenI kathAno sArAMza A pramANe che. nAsikya-nAsIkamAM naMda nAme vaNika hato, enI sundarI nAme patnI hatI. sundarImAM naMda atyaMta Asakta hovAne kAraNe lokoe enuM nAma 'sundarInanda' pADyuM hatuM. enA bhAIe dIkSA lIdhI hatI, e naMdane pratibodha pamADavA mATe Avyo, Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] [ sundarInanda sundarInaMde tene bhojana vahorAvyu. pachI sAdhue tenI pAse pAtra upaDAvyu ane potAnI sAthe calAvyo. sundarInandanA manamA hatuM ke 'hamaNAM bhAI mane rajA Apaze.' paNa sAdhu to tene potAnA nivAsa jyAM hato te udyAna sudhI laI gayA. lokoe hAthamAM pAtra sahita naMdane joyo, ane kahevA lAgyA ke 'sundarInaMde dIkSA lIdhI che !' eTalAmAM to udyAnamAM sAdhue naMdane dezanA ApI, paNa utkaTa rAgavALo hovAne kAraNe tene pratibodha pamADI zakAyo nahi. sAdhu vaikriya labdhivALA-icchA mujabanAM rUpo utpanna karavAnI zaktivALA hatA. temaNe vAnarayugala vikuvyu, ane naMdane pUThyu ke, 'sundarI ane vAnarI bacce keTaluM aMtara !' naMde uttara Apyo, 'bhagavan ! sarasava ane meru jeTalaM.' pachI sAdhue vidyAdharamithuna vi kuvyu ane naMdane pUchayu, eTale teNe uttara Apyo ke 'vidyAdharI ane sundarI tulya rUpavALAM che.' pachI sAdhue devamithuna vikunyu, eTale e devAMganAne joIne naMda bolyo ke 'bhagavan ! AnI AgaLa, sundarI vAnarI jevI che.' sAdhue kahyu ke 'A to thoDA dharmathI pAmI zakAya che.' A pachI sAcA dharmanuM phaLa vicArIne sundarInande dIkSA lIdhI.' buddhano oramAna bhAI naMda potAnI patnI sundarImA atyAsakta hato, ene parANe dIkSA ApavAmAM AvIhatI ane dRSTAntothI vairAgyamAM sthira karavAmAM Avyo hato-enI kathA varNavatA azvaghoSanA 'saundarAnanda kAvya'nA vastunu koI svarUpAntara uparyukta kathAmAM rajU thayu che ema jaNAya che. ____eka bhAI dIkSita hoya ane te gRhastha bhAIne tyAM bhikSA mATe AvI pAtra upaDAvI ene potAnI sAthe laI jAya ane pachI dIkSA Ape e prasaMga uparyukta kathAnI jema jaMbusvAmInI pUrvabhavakathAmAM bhavadatta ane bhavadevanA saMbaMdhamAM maLe che, je enA prAcInatama rUpe 'vasudeva-hiMDI' (bhASAntara, pR. 25-27)mAM prApta thAya che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surASTra juo nAsikya 1 AcU, pUrva bhAga, pR. 566; Ama, pR. 533 surapriya eka yakSa. enuM Ayatana dvAravatI pAsenA naMdanavana udyAnamA hatuM. juo dvAravatI, raivataka surAmbara eka yakSa. enuM Ayatana zauripuramA hatuM.' 1 pAya, pR. 67 surASTra sADIpacIsa Arya dezo paikI eka. jenI rAjadhAnI dvAravatIdvArakAmA hatI.' 'anuyogadvAra sUtra'mAM kSetranI vAta karatA, magadha, mAlava, mahArASTra ane kokaNanI sAthe surASTrano ullekha karyo che.' 'kalpasUtra'nI vividha TIkAomAM ApelAM 'rAjyadezanAma'mA 'saurASTra' paNa che. 'suradvA' athavA surASTra channu maMDalamAM vaheM cAyelo hato. . eka mANasa 'saurASTra' eTale ke 'surASTrano' kevI rIte kahevAya e nIce pramANe samajAvyu chaH girinagaramAM nivAsa karavAnI icchAthI koI mANasa magadhamAMthI surASTra tarapha javA nIkaLe ane surASTranA sImADe AvelA gAmamAM pahoMcI jAya, pachI eno nirdeza karavAno prasaMga upasthita. thatAM ene mATe 'saurASTra' arthAt 'surASTrano'-evA zabdano vyavahAra thAya che. vaLI 'sUtrakRtAMgacUrNi'mAM magadhanA zrAvaka sAthe surASTranA zrAvakano ullekha cha ('khette jo jattha khette puriso, jahA soraTTo. sAvago mAgadho vA evamAdi,' pR. 127), e vastu sUcave che ke cUrNikAranA samayamA jainadharmanAM kendromAM magadha ane surASTra paNa hatA, Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ] [ surASTra eka saMnivezamAM ve daridra bhAIo hatA; teoe surASTramAM jaIne eka hajAra rUpaka upArjita karyA hatA evaM eka prAcIna kathAnaka che. te uparathI samudrI vaTAyelA surASTramAM bahoLo vepAra cAlato hato evaM anumAna svAbhAvika rIte ja thAya che. 'vasudeva - hiMDI' ( I. sa. nA pAMcamA saikA AsapAsa ) nA 'gandharvadattA laMbhaka'mAMthI surASTranI vepArI jAhojalAlInuM samarthana karato purAvo prApta thAya che. emAM cArudatta nAme vaNikaputra cInasthAna, suvarNabhUmi, kamalapura, yavadvIpa, siMhala tathA pazcime barbara ane yavana dezano jalapravAsa kheDIne paache| pharatAM surASTranA kinAre pravAsa karato hato ane kinAro dRSTimaryAdAmAM hato vyAre enuM vahANa bhAMgI gayuM ane sAta rAtrio eka pATiyAne AdhAre samudramAM gALyA pachI 'uMbarAvatIvelA' e nAmathI oLakhatA tIrapradeza upara te pheMkAI gayo hato ( 'vasudevahiMDI,' mULa pR. 146; bhASAntara, pR. 189). kuNAlanA putra saMprati ujjayinI mAM rahIne surA viSaya svAdhIna karyo hato." surA e neminAthanI janmabhUmi ane vihArabhUmi hoI tyAM jaina dharmanuM jora hoya ane jaina sAdhuo e pradezamAM vicaratA hoya e svAbhAvika che, paNa saMpratinuM Adhipatya tyAM sthapAyA pachI jaina dharmanI pravRttine vega maLyo haze 'A anumAnane samarthana ApatAM pramANarUpa kathAnako AgamasAhityamAM maLe cheH surASTra viSayamAM be AcAryo hatA. eka AcArya kAyama tyAM ja rahetA hatA, teo AgaMtuka AcAryane sugamadurgama mArgo tathA sukhavihAra karI zakAya evAM kSetro vagere badhuM samajAvatA hatA. judA judA pradezonA vatanI sAdhuonA dezarAga vize Ama kayuM che: eka sAdhu surASTranI prazaMsA kare che ke ' surarASTra viSaya ramaNIya che. ' bIjo sAdhu bolyo ke 'tuM kUpamaMDUka che. tane zIM khabara che ! sAro deza to dakSiNApatha che.' Ama dezarAgathI cAlatA uttara- pratyuttaromAMthI kalaha utpanna thAya che.' 10 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surASTra ] / 205 __surASTramAM jaina sAdhuono vihAra ghaNA prAcIna kALathI vyApaka hato ema sUcavatuM eka lokapracalita padya, I. sa. nA pAMcamA saikA AsapAsa racAyela prAkRta gadya kathAgrantha 'vasudeva-hiMDI'nA 'gaMvadattA laMbhaka'mAM maLe che. juoaTTha NiyaMThA suraThaM paviTThA, kaviTThassa heh| aha sanniviTThA / paDiyaM kaviTTha phuTTa ca sIsaM, avvo ! avyo ! vAharaMti hasati sIsA / / ( mUla, pR. 127) arthAt ATha nirgranthA surAS mAM pravezyA, ane tyAM eka koThanA jhADanI nIce beThA; koha paDyu ane (nirgranthanu) mAthu phUTI gayuM 'avvo!' 'abyo ! ' ema bolatA ziSyo hasavA lAgyA (bhASAntara, pR. 162). surASTrano eka zrAvaka ujjayinI jato hato. duSkALano samaya hato. ene bauddha sAdhuono saMgAtha thayo. mArgamAM cAlatAM enuM bhA, khUTI gayu. bauddhoe kaDaM ke 'amAro dharma svIkAra to tane khAvArnu ApIe.' pachI zrAvakane peTamAM darda thayu baudroe anukaMpAthI tenA upara cIvara orADhyu, paNa te to namaskAramaMtrano jApa karato kAladharma pAmyo." surASTra ane ujjayinI vacceno vyavahAra, surASTra tathA AsapAsanA pradezomAM bauddhonI vastI vagere bAbato upara A kathAnaka keTaloka prakAza pADe che. tela bharavA mATenuM viziSTa prakAraceM mATInuM pAtra saurASTramAM 'tailakelA' nAmathI prasiddha hatuM. e tUTI na jAya tema ja corAI na jAya e mATe enuM sArI rIte saMgopana karavAmAM AvatuM hatuM.15. 'kaMgu'-kAMga nAme dhAnya surA'TramA sArA pramANamAM thatuM hatuM.13 AgamasAhityanA prAcInatara aMzomAM 'saurASTra' karatAM 'surASTrA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 [surASTra -surASTra' (prA. suravA, sugda) zabdanA prayoga pratye spaSTa pakSapAta jovAmAM Ave che. anya sAhityamA paNa ema ja che e vastu novapAtra che." 1 sUkRzI, pR. 123; vRkakSe, bhAga 3, pR. 912-14 2 anu, pR. 143 3 juo gurjara. 4 channauI maMDalAI suravA, nicU, bhAga 5, pR. 940 maNDalamiti dezakhaNDam , yathA-SaNNavatimaNDalAni surASTrAdezaH, bRkakSe, bhAga 1, pR. 298 5 jIma, pR. 56 6 davaicU , pR. 40; davaihA, pR. 35 7 nicU , bhAga 2, pR. 430 8 juo samprati. . 9 nicU, bhAga 2, pR. 434 10 bRkaze, bhAga 3, pR. 76. 11 AcU , uttara bhAga, pR. 278 12 tailakelA-saurASTraprasiddho mRnmayastailasya bhAjanavizeSaH sa ca bhAbhayAloca(Tha)nabhayAcca suThu saMgopyate...jJAdhaa, pR. 14 13 nicU , bhAga 2, pR. 265 14 juo pugu mAM surASTra. muhastI Arya Arya mahAgiri ane Arya suhastI e be sthUlabhadra svAmInA ziSyo hatA. emAM mahAgiri e suhastonA upAdhyAya hatA. Agamaprokta AcArapAlana mATe Arya mahAgiri khUba AgrahI hatA. Arya suhastInA sAdhuo rAjA saMpratino rAjapiMDa svIkAratA hatA ane suhastI e bastu cAlavA detA hatA e muddA upara temanI ane suhastI Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sopAraka] [ 207 vacce matabheda thayo hato, jemA chevaTe suhastIe potAnI bhUlano svIkAra karyo hato.' __ Arya mahAgirie gajAgrapadamAM' anazana karyu tyArapachI Arya suhastI potAnA ziSyo sAthe ujjayinI gayA ane tyAM bhadrA nAme zeThANInI yAnazAlA-vAhanazAlAmAM nivAsa ko. tyAM bhadrAno avaMtisukumAla nAme putra emaneA ziSya thayo hato.' Arya suhastInA nIce pramANe bAra ziSyo hatAH Arya rohaNa, bhadrayaza, megha, kAlarSi, susthita, supratibuddha, rakSita, rohagupta, RSigupta, zrIgupta, brahmA ane soma. 1 juo mahAgiri Arya, samprati. 2 juo gajAyapada. 3 juo avantisukumAla. 4 kaki, pR. 168 sopAraka muMbaInI uttare thANA jillAmA dariyAkinAre AveDhaM sopArA. AgamasAhityanA ullekho paNa sopAraka samudra kinAre Avelu hovAna kahe che.' tyAMnI siMhagiri rAjA mallavidyAno zokhona hato.' ___ sopAraka jaina dharmanuM eka kendra hatuM. Arya samudra, Arya maMgU ane vajUsvAmInA ziSya vajasena jevA AcAryonI e bihArabhUmi hatuM, tathA nAgendra, candra, nirvRti ane vidyAdhara-e sAdhuonI cAra zAkhAo sopArakathI pravartI hatI.' __prasiddha zilpI kokAsa sopArakano vatanI hato ane tyAMthI potArnu nasoba ajamAvavA mATe ujjayinI Avyo hato. sopArakamAM kalAlo bahiSkRta gagAtA nahi hoya, kema ke Arya samudraganA zrAvakomA eka vaikaTika-dArU gALanAra paNa hato evo Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] [sopAraka ullekha che. paDozanA mahArASTramA paNa kalAlo bahiSkRta nahotA ane temanI sAthe bIjAo bhojana laI zakatA, evA anya ullekhanI tulanA A sAthe karavA jevI che. - sopAraka dariyAkinArA nagara hoI vepAra- kendra hatuM. paradezI dhAnya bharIne vahANo AvatAM tyAM eka vAra durbhikSano subhikSa thayo hato. 'nizIthacU rNimAM nodhAyelI eka anuzruti pramANe, sopArakamAM vepArIonAM pAMcaso kuTuMbo hatA. emano kara mApha thayelo hato, paNa tyAMnA rAjAe maMtrInA kahevAthI temanI pAse kara mAgyo, parantu 'ema karavAthI putrapautrAdie paNa kara Apako paDaze' ema samajIne vepArIoe nA pADo. rAjAo kayu ke ' kara ApavoM na hoya to agnipraveza karo.' AthI pAMcaso ye vaNiko potAnI strIo sAthe agnipraveza karIne maraNa pAmyA hatA. A vaNikoe agAu sopArakamA potAnuM eka sabhAgRha karAvyu hA~, emAM pAMcaso sAlabhaMjikAo hatI." ___A chello ullekha Arthika-sAmAjika itihAsanI dRSTie ghaNo agatyano che. emAthI mukhya ATalo vastuo phalita thAya chaH sopArA vepAranuM moTuM mathaka hoI emAM vepArIonAM pAMcaso kuTuMbo hatAM. e vepArIonuM eka mahAjana hatuM. mahAjana pAse tenI potAnI kacerI ane emAM moTuM sabhAgRha hatuM, jemAM pAMcaso pUtaLIo hato. arthAt zilpanI dRSTie paNa e sabhAgRha noMdhapAtra haze. mApha karelo kara rAjAe levA dhAryoM e sAme virodha karatAM badhA vepArIo maraNa pAmyA, e vastu paNa prAcIna zreNi'o (Juilds) nA saMgaThananA pratIka jevI che. 'nizIthasUtra'nI cUrNimAM ja nahi, paNa tenA bhASyamA ye ) anuzruti naudhAI che, e enI prAcInatA sUcave che. sopAraka-zUrpArakanA ullekho purANo ane bauddha sAhityamA tema ja grIka bhUgoLagranthomAM paNa che. juo 'pugumAM zUrpAraka. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saurASTrikA ] "1 io ya samuddataDe sopArayaM nAma nagaraM / bane, pR. 79. vaLI juo AcU , uttarabhAga, pR. 152 2 juo aTTaNa. 3 juo samudra Aya. 4 juo madhe Arya. 5 juo panasena. 6 juo jinadatta. 7 juo kokAsa. 8 juo samudra Arya. 9 juo mahArASTra. 10 nibhA, gA. 5133-34; nicU, bhAga 5, pR. 102.. vaLI bRkakSe, bhAga 3, pR. 708 sauryapura juo zauripura saurASTra juo surASTra saurASTikA ___saurASTramA thatI eka khAsa prakAranI mATIne 'saurASTikA' (prA. soraTriA)kahevAmAM Ave che. eno jUnAmAM jUno ullekha 'dazavakAlika sUtra'mAM che.' emAMnA 'soradviA' zabdano artha TIkAkAra samayasundara 'tuvarikA' evo paryAya ApIne samajAve che, parantu te paNa Aje to aparicita che. sidvasenanI 'jItakalpacUrNimA pRthvIkAyanA bhedomA sora. TriyA'no ullekha karyo che' tathA te uparanI vRttimAM zrIcandrasUsthi 'tUvarikA' nAma Apyu che. 'vyavahAra sUtra'nI malayagirinI vRttimA paNa 'saurASTrikI' zabda che.* zrIcandrasUrie ene 'varNikA' kahI che te uparathI e kadAca gopIcaMdana jebI raMgIna mATI hoya evo tarka thAya che, Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] [ saurASTrakA paM. haragovindadAsanA 'pAia - sada-mahaNNavo 'mAM 'soraTTiyAM'nA eka artha 'phaTAkaDI' Apyo che. 1 geruavanniase dia - soraTThiapiTTha kukurAe, dave, 5-1-34 2 saurASTrakA tuvarikA, davesa, pR. 30 3...mahiyA - osa - hariyAla - higulya-maNosilA - aMjaNa- loNa- gesya - vanniya-seDiya - soraTThiya - maklie karamatte savvaztha purimaDDhe / eyaM puDha* vimakkhiyaM / jI.cU, pR. 15-16 ... 4 . esthetyAdinA pRthvIkAyo mRttikAlavaNoSatva rikAvarNikAdirUpaH / jIkacUvyA, pR. 47 5 . tathA haritAla higulakamanaH zilAH pratItAH, aMjanaM sauvIrAjanAdi, lavaNaM sAmudAdi, ete sacittapRthivIkAyabhedAH, upalakSaNametat, tena zuddhapRthivyUSa geruvarNikA seTikA saurASTrikyAdayo'pi sacitta pRthvIkAya medAH pratipattavyAH / vyama ( prathama bhAga ), pR. 43-44 sauvIra ' kalpasUtra 'nI vividha TIkAomAM ApelAM ' rAjyadezanAma 'mAM sauvIra paNa che. ' juo sindhu- sauvIra 1 juo gurjara. skandila Arya Aye skandila athavA skandilAcAryanA adhyakSapaNA nIce IsavI cothA sekAmAM mathurAmAM jaina zrutanI vAcanA thaI hatI, je 'mAthurI 'vAcanA' tarIke prasiddha che. devardhigaNi kSamAzramaNe valabhImAM Agamo lipibaddha karyA temAM A ' mAthurI vAcanA'ne mukhya bAcanA tarIke svIkArI hatI. juo devarSigaNa kSamAzramaNa, mathurA, valamI Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haranta saMniveza [ 219 sthAnaka muMbaInI uttare AveluM thANA.. koMkaNa dezanA sthAnakapurano ullekha 'droNamukha'-arthAt jaLa ane sthaLa ema banne mArge jaI zakAya evA sthAna-tarIke karelo che.' 'sthAna' padAntavALAM sthaLanAmo-paMjAbana mUlasthAna ( mulatAna ), saurASTranuM thAna tathA A thANAno saMbaMdha bhASAzAstra tema ja sAmAjika itihAsanI dRSTie vicAravA jevo che. mUlasthAna ane thAna to sUryapUjAnAM prAcIna kendro che; thANA vize vadhu saMzodhana apekSita che. 1 tasya vA droNamukhaM jala[ sthala ]nirgmprveshm| yathA koGkaNadeze sthAnaka nAmakaM puram / vyama, bhAga 3, pR. 127 ahIM kosamA mUkelo 'sthala' zabda mudrita pratamAM nathI. vyama nuM e saMpAdana hajAro azuddhibhothI bhareluM che. bIjI tarapha 'droNamukha'no uparyukta artha nizcita che (juo bharukacchamAM Ti. 2, tathA abhidhAnarAjendra 'mAM doNamuha), eTale ATalo sudhAro Avazyaka che. snapana ujjayinI, eka udyAna. tyAM sAdhuo UtaratA hatA.' snapana zabdanuM prAkRta rUpa 'NhavaNa' che; e uparathI tyAM koI jAhera snAnAgAra athavA nAhavAdhovAnI jagyA haze evaM anumAna karI zakAya! 1. avaMtIjaNavae ujjeNIgayarIe NhavaNujjANe sAhuNo samosariyA, uzA, pR. 49-50 haranta saMniveza samitAcArya vihAra karatA eka vAra haraMta saMnivezamAM gayA hatA. . haraMta saMnivezanuM sthAna nizcita thaI zakyu nathI,. paNa samitAcAryanI vihArabhUmi mukhyatve mALavA ane kRSNA tathA veNA AsapAsano Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212. ] [ harantaH saMniveza pradeza je e samaye AbhIra deza tarIke oLakhAto hato tyAM hatI, eTale haraMta saMniveza paNa eTalA pradezamAM kyoMka hovA saMbhava che. juo AbhIra, brahmadvIpa, samitAcArya 1 pinima, pR. 31 haribhadrasUri yAkinI mahattarAsUnu (yAkinI nAme sAdhyInA dharmaputra ) hari - bhadrasUri AgamonA pahelA saMskRta TIkAkAra che. emano samaya AcArya jinavijayajIe saM. 757 thI 827 I. sa. 701 thI. 771 sudhIno nizcita karyo che' haribhadrasUri pUrvAzramamAM citrakUTanA samartha vidvAna brAhmaNa hatA. emanA paraMparAgata vRttAnta mATe juo 'prabhAvakacarita 'mAM' haribhadrasUri carita. ' 15 Amamo uparanI haribhadrasUrinI saMskRta TIkAomAM ' Avazyaka, ' 'dazavaikAlika, " ' anuyogadvAra," tathA ' naMdisUtra " uparanI TIkAoM mukhya che. emanI TIkAonA ullekha ane AdhAra pachInA samayanI AgamaTIkA omAM aneka sthaLe ApavAmAM AjyA che; jema ke --- ' tattvArtha sUtra' uparanI haribhadrasUrinI vRttinuM uddharaNa malayagirie 'jIvAbhigama sUtra' uparanI vRttimAM ApyuM che. haribhadranI 'anuyogadvAra' TIkAno AdhAra paNa malayagirie 'jyotiSkaraMDaka' vRttimAM Apyo che. vaLI "bRhatkalpasUtra 'nA TIkAkAra kSemakIrttie haribhadrasUrikRta 'paMcavastuka 'mAMthI,' 'zrAddhapratikramaNa sUtra 'nA vRttikAra ratnazekharasUrie 'dazavaikAlika 'nI haribhadrakRta vRttimAMthI, tathA kalpasUtra 'nA TIkAkAra dharmasAgare haribhadrakRta 'paMcAzaka 'mAMthI,' avataraNa AbhyAM che, ane ' kalpasUtra 'nA bIjA TIkAkAra vinayavijaye 'paMcAzaka' uparanI navAMgovRttikAra abhayadevasUriMnI TIkAnoM paNa Here Ayo che." haribhadrakRta kathAnaka ' dhUtakhyAna 'nuM vastu paNa prAcInatara AgamasAhityamAM prApta thAya che. 12 haribhadanI pachI thayelA . 6 100/ 11 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ afrat ] [ 213 bRhatkalpasUtra 'nA TIkAkAre kartAnuM nAma lIvA sivAya dhUrtAkhyAna 'no ullekha karyo che. saMbhava che ke temane haribhadranI kRti uddiSTa hoya. 4 jaina sAhityanA itihAsamA haribhadrasUri eka asAmAnya vyakti che. AgamonI TIkAo e to tenanI sAhityapravRttino eka aMzamAtra che. nyAya, yoga, dharmakathA, aupadezika sAhitya Adi aneka viSayonI emanI racanAo che, ane ' SaDdarzanasamuccaya' jevI kRtimAM-je bhAratIya sAhityamA e prakArano pahelo ja saMgrahagraMtha che tamAma bhAratIya darzanono sAra samartha rote temaNaM Apyo che. paraMparA to emanA upara 1400 granthonA kartRtvanuM AropaNa kare che. emanI racanAonI samAlocanA mATe juo 'samarAiccakahA 'nI DaoN. yAkobIkRta prastAvanA tathA 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, pR. 153-170. CR , 1 pahelI oriyenTala kaoNnpharansamAM AcArya jinavijayajInA lekha haribhadrAcAryasya samayanirNayaH ' 2 juo jinabhaTAcArya. 3. mahattarAyA yAkinyA dharmaputreNa cintitA / AcAryaharibhadreNa TIkeyaM ziSyabodhinI // 4. davaiA, pR. 286 ( aMte ) 4 samApteyaM ziSyahitA nAmAnuyogadvAraTIkA, kRtiH khitAmbarA''cArya haribhadrasya / kRtvA vivaraNametatprAptaM yatkiJcidiha mayA kuzalam / anuyAgapurassaradhvaM labhatAM bhavyo janastena // anuhA, pR. 128 5 A TIkAno ullekha malayagirie 'naMdisUtra' uparanI vRttimAM karyo che. juo jirako, pR. 201. 6 Aha ca tatrArthaTIkAkAro haribhadrasUriH - " nAtyantaM zItAcandramasaH nAtyantoSNAH sUryAH kintu sAdhAraNA dvayorapI "ti, jIma, pR. 341. A TokAno ullekha ' pravacana sAroddhAra 'nA TIkAkAra siddhasene (pR. 3.37 ) paNa karyo che. paM. sukhalAlajInA mata pramANe ( ' tasvArthasUtra', bIjI AvRtti, prastAvanA, pR. 55- 65 ) tattvArthaTIkAkAra haribhadrasUri e yAkinI mahattarAsUnu ja che, bIjA koI haribhava hovA saMbhava nathI. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 [ haribhadrasari 7. jyokama, pR. 46 8 bRkakSe, bhAga 2, pR. 396, 485 9 zrApara, pR. 2 1. kaki, pR. 6, 12 11 kasu, pR. 20-21. juo abhaya devasUri. 12 juo mUladeva. harSapura ___ajameru pAsenuM eka nagara, jyAM subhaTapAla rAjA rAjya karato hato. harSapuramAM brAhmaNo yajJamAM bakarAno vadha karatA hatA tyAre priyagranthasUrie potAnI maMtrazaktithI bakarAne vAcA arpo, brAhmaNone bodha Apyo hato, evI kathA che.' vikramanA agiyAramA saikAmAM thayelA mevADanA rAjA allU athavA allaTanI rANI hariyadevIe harSapura vasAvyuM hatuM. jainono harSapurIya gaccha je pAchaLathI maladhAra gaccha tarIke oLakhAyo te A harSa pura uparathI thayo che. e gacchanA jayasiMhasurinA ziSya abhayadevasUri vastramA mAtra eka ja colapaTTo ane pacheDI rAkhatA hatA. temane malina vatra ane dehavALA joIne sidvarAje ( matAMtare karNadave ) ' maladhArI' biruda Apyu ane tyArathI emano gaccha 'malavAra gaccha' kahevAyo. 1 kasu, pR. 509-10; kaki, pR, 169; kadI, pR. 148-49 2 'rAjapUtAne kA itihAsa,' bhAga 1, pR. 426-28 3 jaisAi, pR. 193, 227 hastakalpa juo hastikalpa hastikalpa dvAravatIne dahana thayA pachI balarAma ane kRSNa tyAMthI pUrva tarapha nIkaLIne hastikalpa (prA. hathikappa, hatthakappa) nagaramAM AvyA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hastakalpa ] [ 215 " hatA. tyAMnA rAjA acchadaMtane harAvI pachI dakSiNa tarapha jatAM teo kosuMbAraNya nAme araNyamAM AvI pahoMcyA hatA. dakSiNa madhurAmAM vasatA pAMca pAMDavo ariSTanemi arihaMta surASTra janapadamAM vihAra kare che ema sAMbhaLIne surASTra AvyA. tyAM hastakalpa nagara pAse emaNe sAMbhaLayuM ke ariSTanemi giranAra upara nirmANa pAmyA che. A ullekho uparathI spaSTa che ke hastakalpa ke hastikalpa nagara surASTrathI dakSiNa tarapha javAnA mArgamAM, paNa surASTranI bhUmi upara ja Alu hatuM. 3 'piMDaniryukti' uparanI malayagirinI vRttimAM krodhapiMDanA udAharaNamAM hastakalpa nagaramA eka brAhmaNanA gharamA bhikSArthe gayelA jaina sAdhunuM kathAnaka che. ' sutrakRtAMga sUtra ' uparanI zIlAcAryanI vRttimA udAhRta karavAmAM AvelA eka hAlaraDAmA bIjAM nagaronI sAthe hastakalpano paNa ullekha che. jItakalpa bhASya 'mAM hastakalpa ' ( prA. hatthappa, hatthakappa )no nirdeza che. * bhAvanagara pAsenuM koLiyAka tAlukAnuM 'hAtha' gAma e ja A hastakalpa hoI zake. ' jItakalpabhASya' mAMnuM enuM 'hatthaSpa' nAma enA arvAcIna uccAraNane maLatuM ja che. valabhInAM dAnapatromAM tenuM 'hastavapra' evaM nAma maLe che. ' 1 une, pR. 40. juo kosuMbAraNya. 2 jJAdha, pR 226 AcU, uttara bhAga, pR. 197 3 pinima, pR. 134 4 sUzI, pR. 119; avataraNa mATe juo kAnyakubja. 5 jIkabhA, gA. 1394-95. 6 gujarAtanA atihAsika lekho, ' naM. 25, 61; ahIM taLa 6 hastaprano ullekha che. valabhInA anya lekhomAM hastavaprano ullekha e nAmanA AhAra athavA AharaNInA mukhya zahera tarIke che ( ' gujarAtanA atihAsika lekho, ' naM. 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 41, 45, 26 a tathA 61, 70, 79, 80 ). / - Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] hastimitra ujjayinInA eka gAthApati- gRhastha. emanuM kathAnaka nIce pramANe che: hastimitra gAthApatie potAnI patnI maraNa pAmatAM putra hastibhUti sAthe dIkSA lIdhI. eka bAra teo ujjayinIthI bhojakaTaka javA mATe nIkaLyA. mArgamAM aTavImAM hastimitrane page lAkaDAno khUMTo vAgyo, eTale bIjA sAdhuone AmhI vidAya karI teo eka girikaMdarAmAM anazana karIne rahyA. hastibhUti kSullakane sAdhuo parANe laI gayA, paNa te emane vibha mADIne pAcho pitA pAse Avyo. vedanAne lIdhe hastimitra te ja divase kAladharma pAmIne devalokamAM gayA, paNa temano putra 'to' pitA maraNa pAyA che' e samajato ja nahoto, AdhI deva tenA pitAnA zarIramA pravezIne tenI sAthai vAto karavA lAgyA. deve hastibhUtine vRkSo pAse bhikSA mATe javA kayuM vRkSo pAse jaIne dharmalAbha kahetAM emAMthI sAlaMkAra hasta nIkaLIne mikSA ApavA lAgyo. A pramANe eka varSa vItI gayuM. bIje varSe sAdhuo tyAM AvyA. emaNe kSullakane joyo tathA vRddhanA zuSka zarIrane paNa joyuM, ane teo samajyA ke devoe anukaMpA karI che. ' 1 [ hastimizra 1 uni, gA. 86; uzA, pR. 85-86; une, pR. 18, masa, gA. 485 mAM paNa A kathAnakanA sArabhAganuM sUcana che. hAriLa vAcaka hArila vAcakakRta be vairAgyabodhaka zloko ' uttarAdhyayana uparanI zAntisUrinI vRttimAM uddhRta karelA che. A hArila vAcaka koNa, teo kyAre thayA tathA emanI kaI racanAmAthI A udAharaNa ApavAmAM AvyAM ke e nizcita karavAnuM sAdhana nathI. zloko sAmAnya vairAgyabocanA che ane emAMzrI kartAnA saMpradAya parave kaI anumAna karI zakAya nahi, parantu 'vAcaka' padavI temanA jainatvanI sUcaka che. ' 9 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArila vApaka ] alabatta, paTTAvalIo pramANe eka hArila nAme yugapradhAna AcArya vIra saM. 1055 (vi. saM. 585 I. sa. 529 )mAM svargavAsI thayA hatA ('prabhAvakacarita,' bhASAntara, prastAvanA pR. 54 ), semane A hArila vAcakathI abhinna gaNavAmAM Ave to hArila vAcaka IsavI sananA pAMcamA zatakanA uttarArdhamA ane chaThA zatkanA prAraMbhamAM vidyamAna hatA ema gaNI zakAya. 1 prastuna udaraNo nIce pramANe cha : tathA ca hArilavAcakaH"calaM rAjyaizvarya dhanakanakasAraH parijano nRpAda vAlabhyaM ca calamamarasaukhyaM ca vipulam / calaM rUpArogyaM calamiha caraM jIvitamidaM jano dRSTo yo vai janayati sukhaM so'pi hi balaH // " pasA, pR. 289; une, pR. 126 tathA ca hArila: vAsoddhato dahati hutabhugvehamekaM narANAM mato bhAgaH kupitamujagavidehaM tathaiva / zAnaM zIlaM vinayavimavaudAryavijJAnadehAn sarvAnarthAn dahati vanitA''muSmikAnaihikAMzca // uzA, pR. 297 bIjA eka avataraNa sAthe jo ke hArila vAcaka nAma- Apyu nathI, paNa enI racanAzailI jotAM e paNa hArilana hoya e asaMbhavita. nathI : khAsa karIne enA zikhariNInI tulanA upara TAMkelA pahelA avataraNa sAthe karavA jevI che: tathA cAhu: bhavitrI bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM purA yadyatkizcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm // uzA, pR. 246 . Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] hinduka deza hinduono deza - hindustAna. racanAkALa lagabhaga I. sa. nA sAtamA saikA jeTalo jUno che e' nizIthacUrNi 'mAM hinduka deza 'no prayoga che. ujjayinInA rAjA garda bhille emanI bahena sarasvatInuM haraNa kartuM hovAthI kAlakAcArya ' pArasa kUla 'mAM jaIne channu ' zAhi ' rAjAo - zaka rAjAo - jeo emanA adhirAjA ' sAhAnusA hi ? ( sara0 zahenazAha ) thI trAselA hatA emane hinduka deza 'mAM AvatrA prere che; ane sarvane laine surASTramA AvI pAMce che. ' juo kAlakAcArya - 2 . 1 sAhiNA bhaNiyaM paramasAmiNA rudreNa ettha acchiu Na taraha / kAlagajjeNa bhaNiyaM-eha hindugadesa baccAmA / raSNA pa Dissu / tattallANa ya aNNesi pi paMcANautIe sAhiNA saaMkeNa kAriyAo mudde pesiyAo / teNa puvvilleNa dUyA pesiyA mA appANe mAraha | eha vaccAmo hiMdugadesaM / te chaNNauti pi suradramAgayA / kAlo ya NavapAuso vaha / varisAkAle Na tIrati gaMtuM / chaNNauI maMDalAI kayAtiNi vimatiUNaM / jaM kAlagajjo samallINo so tattha adhirAyA Thevito / tAhe samabaMso uppaNNo / nicU, bhAga 3, pR. 571-72 [ hinduka deza hemacandraH kalikAlasarvajJa gujarAtamAM bAramA kAma thayelA pratApI rAjAo siddharAja tathA kumArapAlanA samakAlIna A mahAna AcAryanAM jIvana ane kArya prasiddha che. e mATe juA DaoN. vyularakRta 'lAIpha oNpha hemacandrAcArya, ' adhyApaka rasikalAla cho parIkhanI hemacandrakRta 'kAvyAnuzAsana 'nI aMgrejI prastAvanA, tathA zrI. madhusUdana modIkRta haimasamIkSA' ityAdi. " AcArya hemacandranI pachI thayelA AgamasAhityanA TIkAkAro emanA vividha granthonA AdhAro ghaNA vAra TAMke che. udAharaNarUpe emAMnA keTAko nirdeza aha karyo che. ' Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandra maladhArI ] [219 1 hemacandrakRta 'prAkRta vyAkaraNa' : jaMprazA, pR. 13, 24, 26, 41, 177; 'dezInAmamAlA ' : jaMprazA, pR. 124 " anekArthakozaH zrAra, pR. 175 'trizilAkA puruSacaritra 'aMtargata pR. 127, 134, 136 ' mahAvIracarita: ' kaki, pR. 125; , ' RSamadeva caritraH' aMprazA, zAntinAthacarita: jaMprazA, pR. 197; " pariziSTaparva: ' jaMprazA, pR. 280 dvAtriMzikA : kaki, pR. 125. anyayogavyavacchedadvAtriMzikA . mAMthI malayagiri paNa avataraNa ApyuM che, je malayagirino samaya nakkI karavAma upayogI thAya che ( juo malayagiri ). yogazAstraH zrAra, pR. 202 granthanI nAmollekha karyA vinA hemacandramAthI avataraNaH zrAmara, pR. 7, 62, 149, ityAdi " 8 , . 6 hemacandra maladhArI 6 harSapurI ( maladhAra ) ' gacchanA municandrasUrinA ziSya abhayadevasUrinA ziSya maladhArI rAjazekharasUri saM. 1387= I. sa. 1331mAM racAyelI potAnI prAkRta dayAzraya 'vRttimAM jaNAve che tema, hemacandra pUrvAzramamAM pradyumna nAme rAjasaciva hatA ane temaNe cAra strIo tyajIneM abhayadevasUrinA upadezathI temanI pAse dIkSA lodhI hatI. maladhArI hemacandrakRta ' jIvasamAsa ' vivaraNa saM. 1164 I. sa. 1108 mAM, ' bhavabhAvanAsUtra' saM. 1970 = I. sa. 1194 mI ane ' vizeSAvazyaka bhASya' uparanI bRhadvRtti saM. 1975 =I. sa. 1919 mAM racAyela hoI teo IsavI bAramA zataMkanA pUrvArdhamAM vidyamAna hatA e nizcita che. hemacandanA ziSya zrIcaMdrasUri potAnA 'munisuvratacarita 'nI prazastimAM jaNAve che te pramANe, rAjA, siddharAja jayasiMha A AcArya pratye khUba bhaktibhAva rAkhato hato ane ghaNI vAra temanA darzana karavA mATe pote ja temanA upAzrayamAM Avato hato. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] [ hemacandra maladhArI AgamonA nAmAMkita TokAkAromA maladhArI hemacandranI paNa gaNanA thAya che. ' Avazyaka sUtra' ane 'naMdisUtra' upara TippaNa tathA 'anuyogadvAra sUtra' ane / vizeSAvazyaka bhASya ' uparanI vRttio e A kSetramA emano mukhya phALo che. vizeSAvazyaka bhASya 'nI vRttinI racanAmA temaNe potAnA sAta sahAyakonAM nAma ApyAM che, je emanA ziSyasamudAyanI vyaktio hoya ema jaNAya cha : abhayakumAragaNi, dhanavagaNi, jinabhadragaNi, lakSmaNagaNi, vibudhacandramuni. tathA AnaMdazrI mahattarA ame vIramatI gaNinI e be sAdhvIo. maladhArI hemacandre 'vizeSAvazyaka bhASya' uparanI, vRttimA jinabhadragaNi kSamAzramaNAnI svopajJa TIkAno ullekha kayoM che, eTale e TIkA ochAmA ochu bAramA saikA sudhI to vidyamAna hatI ja. vaLI A sivAyanI paNa bIjI be prAcIna TIkAonA havAlA teo Ape che.. uparyukta jIvasamAsa ' vRttinI maladhArI hemacandranA hastAkSaromAM lakhAyelI tADapatrIya prata khaMbhAtamAM zAntinAthanA . bhaMDAramA che, eTale maMtrI vastupAlanI jema A prakAMDa vidvAnanA hastAkSara paNa aneka zatAbdIonA aMtara pachI ApaNane jovA maLe che. maMtrI vastupAlanA hastAkSaromAM saM. 1290 I. sa. 123 4 mAM lakhAyelI 'dharmAbhyutya' mahAkAvyanI sADapatrIya prati paNa khaMbhAtamA e ja bhaMDAramA che. 1 julo harSapura. 2 jaisAi, pR. 246-47 3 e na. emanA anya pranyo mATe paNa jubho tyAM. 4 A lakSmaNagaNi te prAkRta 'supArzvanAthacarita 'nA kartA che. 5 jaisAi, pR. 247 6' vizeSAvazyaka bhASya,' zrIsAgarAnaMdasUrinI prastAvanA, pR. 3 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci [ saMskRta - prAkRta avataraNomAM AvatAM vizeSanAmono samAveza A sUcimA karyo nathI. ] akabara 158 akalaMka 64 akriyAvAdI 69 akSobha 83 akho 62 agadatta 3,4, 5, 16, 173 'agaDadasa purANa' 4 agiyAra aMga 163 agnikumAra deva 46, 56, 57 agnipUjaka vaNika 66 acala 83, 143, 144, 147 acalagrAma 5 acalapura 5, 20, 26, 156 acchadaMta 56, 215 ajamera 5 ajameru 106, ajAtazatru 13 ajitasena 117, 118 214 aTTaNa 6, 7, 8 aTTaNa malla 28, 62, 106 111, 137 aDolikA 65 aNahila pattana 97 aNahilapATaka 96 aNahila bharavADa : 8. aNahilavADa 9, 86, 150, 176, 179, 195 aNahilavADa pATaNa 8, 47 'aNNA' 135 atimuktaka 24 anazana 73, 81, 133, 155, 163, 164, 166, 207, 216 'anuttaropapAtikadazA' 10 anuyoga 152 'anuyogadvAra' TIkA 212 'anuyogadvArasUtra' 28, 73,67, 134, 141, 203, 21218, . 220 'anekArthakoza' 219 aneSaNA 39, 132 anaMga senA 87 anaMtavIrya 370 'anyayogavyavacchedadvAtriMzikA 1221 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ) [ sUci abaddhika 69, 153 arhat-pratimA 120 abadhika mata 70 ahaMtaka 78 abhayakumAra 102,103, 171 ala bIrUno 200 abhayakumAragaNi 220 'alaMkAramaMDana' 118 abhayadeva 11, 76 'alaMkArasarvasva' 136 abhayadevasUri 9, 10, 12, 46, allaTa 214 48, 86, 88, 160, allU 214 212, 214, 219 albara 119 "abhayadevasUri-carita' 11, 12 / avadhi 120 abhayatilakagaNi 126 avanti 15,71, 100, 102, abhavya 90 111, 151, 173 abhicandra 83 avanti janapada 25, 28, 45, 'abhidhAnarAjendra' 45, 101, 80,138, 140,142, 136, 149, 153, 163 194, 211 avantivardhana 16,100, 117, abhIci 13, 14, 50 118 amadAvAda 90 avantisukumAla 16, 17,43, amogharatha 3 . 131, 207 ariSTanemi . 80, 96, 154, | avantisena 16,118 / 173, 174, 191,215 avyavahArI,78 ariSTapura 14 azakaTA 17 arkasthala 14, 15 : azakaTApitA 17, 18 arkasthalI 14, 15, 14 azoka 25, 43, 52, 1.86 'arthadIpikA' 154 azokazrI 43 ardhamAgadha-dhI 15 azvaghoSa 95, 202 arbuda parvata 15 azvasena vAcaka 1.8 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saci] 'azvAvabodha kalpa' 6 azvAvabodha tIrtha 60, 61 aSTottarazatakUTa 174 aSTAMga mahAnimitta 39 asaMdIna dvIpa 53 asaMyama viSaya 199 arahamitra 78 aMga 68, 109 aMgAravatI 101, 104 'aMtakRt dazA' 10, 88, 157 aMdhakavRSNi 83, 86 aMgrejI 68 AkAzagAminI vidyA 95, 164 Agametara sAhitya 4 . AgrA jillo 178 'AcArAMga' 9, 11, 55 'AcArAMga sUtra' 64, 65, [ 223 32, 42, 91, 94, 97,114, 115,188 AnaMdazrI mahattarA 220 Andhra 187 AndhravAsI 134 Andhro 160 Abu 15, 61 AbhIra 21, 26, 32, 68, 191 AbhIra jAti 17, 20 AbhIra deza 5, 78, 108, 171, 184, 212 AbhIrI 191 Ama rAjA 36 Amradeva upAdhyAya 95 AyAmukha 36 'ArAdhanAkulaka' 10 Arya kAlaka 179 Arya kSetra 15, 48 Aya dezo 52 Arya dharma 84 Arya nAgArjuna 83 . Arya mahAgiri 57, 64, 132, . 133, 169, 206, AcArya malayagiri 75 AcArya zrIjinavijayajI 177, 196, 212, 213 AjIvako 39, 40 AtApanA 121, 149 Anata 49 AnaMdapura 14, 18, 19, 21, 207 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227] [ sUci Arya maMgU 116, 117, 122, 'Avazyaka mUlaTIkA' 75 185, 186, 207 / 'Avazyaka vRtti' 129 Arya rakSita 80, 109, 122, ! 'Avazyaka sUtra' 7, 36, 58, 150 60, 64, 74, 75, Arya rakSitasUri 69, 82, 93, 120, 122, 127, 128, 129, 'Arya rakSitasUricarita' 153 . 146, 169, 182, Arya rohaNa 207 189, 212, 220 Arya vajra 5, 20, 82, 108, ASADha 22, 25 109, 163 ASADhabhUti 22 Arya zyAma 179 AharaNI 62, 110, 215 Arya samita 20, 184, 185 'AhAra' 62, 110, 215 Arya samitasUri 108 AhIra 21 Arya samudra 116, 185, 186, 207 ikSugRha 22 Arya sudharmA 84. iDara 114 Arya suhastI 57, 131, 133, 'itihAsanI keDI' . 29, 45, 52, 67 186, 187, 206 Arya skandila 2.10 'inDo-Aryana aeNnDa hindI' 47 AryAsa 78 indaura 24 AlocanA 153 . indora 24, 143. AlsaDaoNrpha 5 indra 37, 63, 155 'Avantya khaMDa' 17 indrakIla 23 'Avazyaka. cUrNi' 51, 53, indradatta 23 62, 69, 73, 110, indradina 84 115, 160 / indrapura 23, 24, 119 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci [225 indrabhUti 142 173, 180, 186, indramahotsava 39 187, 202, 204, ibhya 27, 44 205, 207, 211, iSuvegAnadI 170 216, 218 IrAna 38 'ujjayinI ina enzyanTa liTarecara' IzvarI 72, 166, 167 29 ugrasena 24, 87, 96,154, 'ujjayinItaskara' 138 190, 191 uttara mathurA 122, 195 ujjayanta 24, 25, 66, 67, 'uttarAdhyayana' 5, 9, 26, 40, 157 62, 216 ujjayantagiri 189 'uttarAdhyayana' TIkA 18 ujjayinI 3, 6, 7, 15, 16, 'uttarAdhyayana sUtra' 3, 4, 30, 22, 25, 26, 27, 33, 34,64,73,96, 28, 29, 30, 37, 144, 173, 175. 38, 39, 41. 43, uttarApatha 52, 89, 120 45, 50, 58, 65. udayagiri 52 70, 78, 81, 82, udayana 104, 105, 148, 85, 90, 91, 100, 151, 173 101, 102, 103, udAyana 13, 30, 31, 47, . 104, 106, 109, 50, 81, 82, 103, 111, 115, 117, 104, 170, 200 . 118, 131, 133, udyotanasUri 176 137, 138, 140, unnatAyu 175 143, 144, 145, 'upamitibhavaprapaMcakathA' 195 . 152, 156, 157, upAdhyAya dharmasAgara 155,175 158, 163, 167; / upAdhyAya mahendra 60 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'upAsaka dazA' 10 umAkAnta zAha 134 uvadhAli 49 usmAnAbAda 78 uMchavRtti 95 raMbarAvatIvelA 204 UNa 175 .. Ubho 'sarakaMcuka' 125 RSabhadeva 96 'RSabhadevacaritra' 219 RSigupta 207 RSitaDAga 27 RSipAla 27 RSiprANita taLAca 51 ekarAtrikI pratimA 191 ekendriya jIba 69 eracha 32 'e noTa oNna dhI kutrikApaNa' 29, 45 'e moTa Ana dhI varDa kirATa- e DisauTaphula marcanTa' 22 'e nyU varsana oNpha dhI agaDadatta sTorI' 5 'enzyanTa inDiyA' 152 . 'ensyanTa TAunsa aeNnDa siTIjha ina gujarAla aeNnDa kAThi yAcADa' 89 [ sUci elakaccha 31, 32, 64 elakacchapura 82, 169 elASADha 145 'aitihAsika saMzodhana' 144 airAvata 63, 64 'opaniyukti' 138, 139 'oghaniyukti vRtti' 9, 86, 128 ojhA 36 orisA 47 audIcya deza 161 autpattikI buddhi 157 aupadezika sAhitya 213 'aupapAtika TIkA 10 . kancha 19, 21, 32, 33, kaTaka 47 'kaTa' padAnta 46 kaDI 47 kaDaM 47 kathAnuyoga 183 'kathAsaritsAgara' 147 kadaMba 174 kanakAmara 78 kanaiyAlAla dave 19, 188 kanoja 36 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 27 kannaDa 136 91,97, 124, 142, 'kanyAcolaka' 125 155, 158, 165, kapardaka 34 169, 175, 179, kapardinivAsa 174 184, 203, 210, kamalapura 204 212 kamalamelA 190 kalyANakaTaka 47.. kamalasenA 3 'kalyANamaMdirastotra' 197 / / kamalasaMyama upAdhyAya 33 kalyANavijayajI 37,38,122 ka. mA. munazo 143 kalyANI 8 'karakaMDacariu' 78, 79 'kavivara samayasundara' 184 karaTaka 147 kaserUmatI nadI 34, 166 karNadeva 214 kaserUmAn 34 karNa solaMkI 125 kaMDarIka 146, 148 karNATaka 68 kaMthArakuDaMga 17 karNIsuta 147 kaMbala-saMbala 33, 34, 73 'karmavipAka' 85 kaMsa 7, 24 'karmastava' 33, 85 kAkavarNa 50, 51 kalAcArya 3 kAkiNI 34, 35, 43, 44 kalAla 207, 208 kAkiNIratna 35 kalAMkura 147 'kAdaMbarI' 147 kaliMga 68 kAnanadvIpa 35, 97 kaliMga deza 51, 52, 164 / kAnyakubja 36, 68 .. kaliMgavijaya 52 kArtavIrya 37, 143 'kalpalatA' 184 kAlaka 40, 84 'kalpasUtra' 18,21, 40, 42, . 'kAlaka kathAsaMgraha' 179 67, 70, 84, 90, / 'kAlakAcArya kathA' 40, 41 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] kAlakAcArya 26, 37, 38, 39, 40, 41, 60, 65, 101, 107, 135, 179, 192, 218 kAlaNadvIpa 35 kAlanagara 19, 42 kAla 20 'kAlajJAna ' kAlA 42 kAlAyaveziputra 42 kAlidAsa 158, 171 kAyotsarga 16, 17 kAyotsarga dhyAna 42, 63 kAvyagoSThi 89, 90 'kAvyamanohara' 118 99 6 krIDAparvata 25 kukSipura 36, 201 kuTuMbezvara 17 kuDaMgezvara 17 kuDaMgesara 17 kuDuka 134, 159, 187 kuDuMgezvara 17 kuNAla 25, 43, 110, 186, 204 ' kAvya maMDana' 118 ' kAvyamImAMsA' 34 kAvyAnuzAsana' 180, 181, kuraMTaka 55 4 218 kAzI 105 kAzmIra 68, kAMcIpura 89 kAMTAseriyo 55 ; 'kiraNAvalI 90, 155 : kirATa 11 kIrtivijaya 169 kutrikApaNa 26, 27, 44, 45, 102, 111, 115 'kutrikApaNa - prAcIna bhArata jana rala sTorsa' 29, 45 [ sUci 'kuntI 83 'kumAra' 148 kumArapAla 46, 127, 218 kumArabhukti 25, 43 'kulika' 126 'kuvalayamAlA, ' AThamA saikAnI eka jaina kathA 48, 176 kuzasthala 95 kuzAvarta 49, 178 kusumapura 121 kuMarajI 91 kuMkaNA 54 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci [ 229 kuMjarAvarta 42, 55 kezI 13, 14, 31, 48, 50 kuMDalameMTha 44, 110 koUhala 147 kuMbhakarNa 118 kokAsa 50, 51, 52, 207 koTikagaNa 73 kuMbhakArakaTa 46 . koTinagara 66 kuMbhakAraprakSepa 48, 170 koTipatAkA 54 kuMbhakAraprakSepa nagara 199 kuMbharANA 118 koTayarka 14 koTyAcArya 11, 74, 75, kuMbhavatI nagarI 48 93, 164, 177 kUNika 13 koDinAra 66 kUpadAraka 107 kopakaTa 47 kUrga 159 koraMTaka 55 kRSNa 7, 20, 24, 50, 56, koraMTaka udyAna 55, 110 87, 95, 96, 107, 07, komuiA 57 174, 189, 190, kollukacakraparaMparA 135 191, 214 kozAMbakAnana 57 kRSNa vAsudeva 49, 56, 57, kosalavAsI 134 - 63, 77, 80, 83,86, kosaMbavaNa kANaNa 57 90, 106, 173 kosaMbA 56, 57 kRSNA 5, 108, 184, 21.1 / kosaMbI. AhAra 57 'kaeNmbrija hisTrI oNpha inDiyA' kosuMbAraNye 56, 107, 113, 16, 31 114, 215 kevalajJAna 63, 71,77,181, kosaMbAhAra 57 . 189, 197 koLiyAka 215 kevaladarzana 197 . koMkaNa 52, 53, 76, 134, kevalI 197 137, 141, 164, Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] 189, 203, 211 koMkaNaka 52 kokaNakakSAnta 53, 54 koMkaNAcArya 53 krodhapiMDa 215 'kaumudI' 175 'kaumudI' TIkA 67, kaumodakI gadA 57 kauzala 68 kauzAMbI 3,7, 26, 30, 104, 117, 118, 151, 167, 173, 187 kauzAMbI AhAra 57 kSapakazreNi 71 kSaharAtavaMzI 92, 93, 194 kSiptacitta 194 kSullaka 90, 139, 155, 172, 216 'kSetrasamAsa' 130 'kSetrasamAsa' nI TIkA 129 kSemakIrti 16, 45, 57, 59 69,126, 128, 212 kSemaMkara 185 khanija tela 126. khapuTAcArya 59, 60, 61, 67 kharaka 101, 192 [ ci kharaka maMtrI 193 kharatara gaccha 10, 33, 183 kharapaTa 147, 148 khAravela 52 kheTa 61, 62 kheTakAhAra 6.2 kheTAhAra 63 kheDa 61 kheDA 61, 62 kheDaM 62 kheDabrahmA 61 kheDegAMva 62 khaMDakarNa 101 khaMDapAnA dhUrtA 145, 146 khaMbhAta 79, 85, 199, 220 'khaMbhAtano itihAsa' 80, 188 gacchanizrA 132 gajasukumAla 63 gajAmrapada 64, 133, 207 gajApada tIrtha 32, 82, 169 gaNadhara 142 gaNarAjya 192 gaNasattAka rAjya 30, 87, 140 'gaNitasAra' 35 gardabha 65 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 saci] [ 231 gardabhilla 26, 37, 38, 65, gujarAta 57 'gujarAtanA atihAsika lekho' gardabhIviyA 38 47, 215 'gallaka' jAti 137 'gujarAtanAM sthaLanAmo' 67 gallAru nadI 136 'gujarAtamA naiSadhIyacaritano pra gaMgA nadI 199 cAra tathA te upara lakhA gaMtura 136 yelI TIkAo' 182 'gaMdharvadattA laMbhaka' 170, 204, gujarAta vidyAsabhA 8. 205 guDazastranagara 59 guNADhya 4, 182 'gaMdhahastI' 64 gurjara deza 79 gaMdhahastI 'mahAbhASya' 64 gurjaro 48, 67 gaMbhUtA 176 gulAma 28 'glorI gheTa vojha gurjaradeza' 36 gocarI 77 gAthApati 216 godAvarI 46, 101, 192, 'gAthAsaptazatI' 99 gAndharva vivAha 143 gopAlaka 16, 100, 105 gAMdhAra 103 : gopAlagiri 68, 71 gAMbhU 9, 65, 176 / gopIcaMda 209 giranAra 24,23, 96, 157, gopendradatta 78 govAliya mahattara 73 girinagara 66, 67, 77, govinda 68, 84 168, 203 govindAcArya 110 giripattana 36, 201 'govindaniyukti' : 69 giriyajJa 53, 160 golI 136 grIka 150 golla 136 grIka bhUgoLagrantho 208 | golladeza 135, 136, 161 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sUci cInasthAna 204 cIvara 205 cUrNi 4, 11, 44, 53, 54, __73, 74, 99, 129, 232] goSThAmAhila 82, 153 goDa 68 gautamakumAra 174 gotamIputrI zAtakarNi 92, 194 'gaurIputro' 70. caNaka 136 caNDapradyota 30, 31, 45,71, 101, 111 caNDarudrAcArya 25, 70, 71... caturvedI 19, 21 'candAlaka' 122 candra 72 candrakula 179 candra gaccha 10, 150 candragupta 43, 136 'cammalAta' 180 'carmalAta' 180 cANakya 136 cAnakheDA 61 cArudatta 170, 204 cAvaDAvaMza 8 citoDa 138 citoDa gaDha 71 cittapriya 149 citrakUTa 68, 71, 212 cIna 68 cUrNikAra 203 ceTaka 30, 31, 101 ceTarajI 47 caityaparipATI 102 corazAstra 147 'colaka' 125, 126 colapaTTaka 152 colapaTTo 214 cauDa 68 cauda pUrvo 81 caulukya 8, 72, 86 caulukya yuga 137 . caulukyavaMzI 46, 195 caMpA 13 caMpAnagarI 46 'caMpUmaMDana' 118 jauNa 149 jauNaseNa 149 'jauNAvaMka' udyAna 149 jakarta 47 jagaccandrasUri 85 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baci] [215 jagadIzacandra jaina 32 jAli 49 jagannAthapurI 164 jAlora 48 jamadagni RSi 37 jAvA 47 jamAli 44 jAMbavatI 189, 191 jayapura 119, 169 jitazatru rAjA 3, 42, 156 jayazikharo 47 jinakalpa 132 jayasiMha 150 jinacaMdrasUri 10, 183 jayasiMhasUri 61, 188,214 / jinacaitya 187 jayaMtI zramaNopAsikA 30 jinadatta 72, 120, 166, jarAkumAra 56, 113, 114 167, 185 jarAsaMdha 24, 49, 87, 122, jinadAsa 73 173 jinadAsagaNi 73 'jarnala oNpha dhI oriyenTala | jinadAsagaNi mahattara 73 insTiTyUTa' 134 jinadAsa zrAvaka 33 jarmana 100 jinadeva 110 jalapattana 35, 88, 97 jinadevasUri 168 javaNAlao 125 jinaprabhasUri 14, 42 javuNa 149 jinabiMba 187 jahAla 68 jinabhaTa 129 jaLadhodha 25 jinabhaTAcArya 74, 75 'jaMbudvIpaprajJapti' 118, 128, jinabhadra 11, 55, 76 130, 154, 175 jinabhadragaNi 75, 220 jaMbusvAmI 84, 202 jinabhadragaNi kSamA zramaNa 196, jAtaka 48 197, 220 jAtismaraNa 133 jinabhadrasUri 33 jAbAlipura 48 jinavijayajI 48, 75 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 [sUci jinezvarasUri 10 / 'jaina sAhitya saMzodhaka' 90, 'jItakalpa cUrNi' 209 'jItakalpa bhASya' 215 jaina stUpa 120, 121 'jItakalpa sUtra' 9, 74, ___ jogyakarta 47. 177, 179 'jyeSThImalla jJAti ane mallapurANa' 8 'jItakalpa sUtra' uparanI cUrNi jyotiSkaraMDaka' 98, 128, 129, 130 jIrNodyAna 145 'jyotiSkaraMDaka' vRtti 212 'jIvavicAra' 184 'jJAtAdharmakathA' 10, 157; 'jIvasamAsa' vivaraNa 219 182 'jIvasamAsa' vRtti 220 'TrAibsa ina enzyanTa inDiyA' jIvaMtasvAmI 25, 81, 103, 123 132, 133, 134, 187 'DAinesTijha Apha dha kali eja' 'jIvAbhigama sUtra' 128, 129, 212 30 'jIvAbhigamasUtra' uparanI vRtti DAhala 68 212 DAMga 46 jUnAgaDha 66, 169 DibhAi 24 jaMbhaka devatAo 95, 163 Dibharelaka 76 jehila 84 DoDa 21 jesalamera 98 DaoN aLatekara 88 jesalamera bhaMDAra 75, 128 DaoN. vyulara 218 jaina guphAo 78 DaoN. yAkobI 213 'jaina gUrjara kavio' 5 DaoN. vinTaranitsa 146 jaina zruta 83, 210 DhaMka 174 'jaina sAhitya aura mahAkAla- DhaMkApurI 99 mandira' 17 DhaMDha 107 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUdhi] [235 DhaMDhaNamuni 77 tumbavanagrAma 80, 163 DhaMDhaNA 77 turumiNI 37 DhAMka 99 tejacandra 175 NadhavAhaNa 92 tejapAla 61 NahavAhaNa 92 terA 78 tagarA 20, 77, 78, 168 terApura 78... tagarAtaTa 77, 168 'tailakelA ' 205 tagarA nagarI 156 . tosalinagara 27, 52 'tattvabodhavidhAyinI' 12 tosaliputrAcArya 80, 109, 'tattvArthasUtra' 64, 69, 128, 129, 212, 213 / 'triSaSTizalAkApuruSacaritra' 49, tapAgaccha 72, 85, 90,154, 61, 107, 152, 219 thAna 211 'taraMgavatI' 98, 100 thANA 54, 211 . 'taMtropAkhyAna' 47 thANA jillo 207 tApasa 85, 184 thArApadrIya gaccha 175 tAmaluka 79 thAvaccA 80 tAmila 136 thAvaccAputra 81, 174 tAmralipti 79, 110, 199 thAvaccAputra aNagAra 178. tArAcandra 58 dakSiNa mathurA 56, . 122, tAladhvaja 174 192, 193, 215 'titthogAlI' prakIrNaka 100 dakSiNApatha 20,25,34, 57, 'tilakamaMjarI' 89, 176, 89, 112, 113, 143, tIrNA 78 160, 187, 204 tIrthakara 96. datta 37 tIrtharAja 174, 201 / 'dazakumAracarita ' 14.8 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dazapura 22, 69, 80, 81, dIva 88, 89, 97 82, 109, 152, 163 / 'dItacitta' 193, 194. daza pUrvadhara 163 durbala puSpamitra 69, 153 daza pUrvo 163 | durmukha 107 'dazavaikAlika sUtra' 135, duryodhana 7 184, 209, 212 / dUNyagaNi 83, 84 dazArNakUTa parvata 62, 82 dUSyagaNi kSamAzramaNa 108 dazArNapura 31, 32, 63, 64, dRDhanemi 154 82, 133 dRSTivAda 40.109 dazAbhadra 82 devakula 92 dazAha 10, 83, 122 'devatAmUrti prakaraNa ane rUpadasAra 83, 87, 96 maMDana' 119 daMDa aNagAra 149 / devadattA 28, 103, 144, 'daMDaka' 184 146, 147, daMDakAraNya 46 'devanirmita stUpa' 120, 121 daMDakI 46 devardhigaNi 83, 84, 94, 108 daMDI 118 'devardhigaNi kSamAzramaNa' 122, dAkSiNyAMka udyotanasUri 48 210 dAnapatro 215 devasenA 146 digaMbara AcArya 78 devendragaNi 96 digaMbara paraMparA 19 devendrasUri 117 dinaMbara saMpradAya 64 devilAghuta 85 divezakadra sarakAra 24 'devIputra' 70 dina 84 dezanA 104 diyaravaTuM 21 'dezInAmamAlA' 129, 130, 'dIpikA 184 219 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 dehotsargarnu tIrtha 114 . dhanabhitra 90 dohaDi zreSThI 9, 96 dhanazarmA 90 dramma 180 dhanezvarasUri 179 drAviDa 187 dhanvantari 90 drAviDa pradeza 89 dharaNa 83 drAviDo 160 dharma 84 droNamukha 79, 110, 211 / dharmakathA 98, 213 droNAcArya 9, 10, 138 dharmayaza muni 167 'vyAzraya' mahAkAvya 125, 126 dharmasAgara 91, 212 dvArakA 10, 24, 56, 63, 'dharmasaMgrahaNi TIkA' 129 77, 80, 86, 87, dharmAnvaga 78 90, 107, 151, 'dharmAbhyudaya' 220 154, 157, 178, dhArAvAsanagara 38 203 dhAriNI 117, 118 dvAravatI 24, 49, 86, 113, dhuMdhumAra 101 173, 178, 190, dhUrtAkhyAna' 145, 146, 202, 214 148, 212, 213 'dvAtriMzikAo' 197, 219 dhUrto 145, 146 dvIpa 88, 97 dhruvasena rAjA 18, 42, 91 dvaipAyana 56, 87 nakapura 36, 201 dhanagiri 80, 84, 163 nakSatra 84 dhanacandra 175 . nagAdhirAja 174 dhanadeva 190, 191 naTa 28, 30 dhanadevagaNi 220 naSidaka 91, 111 dhanapAla 89, 90, 130, 'naTaSutra rohaka ane rAjA' 30 176, 178 | naDapiDaa 91 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] nabhovAhana 91, 92, 101, 111, 165, 166 192, 194 nabhovAhana khAI ' 92 namaskAra maMtra 205 4 nayaprabha 58 naradeva 58 narahari 55 narmadA nadI 93, 143 nalagiri hAthI 103. 'nalinogulma ' adhyayana 16 navakAra 120 6 navatattva 984 navAMgI vRttikAra 9, 10, 12, 86, 212 navya karmagrantho 85 nahapAna 92, 194 naMda 95, 202 naMdanavana 86, 157 naMdanavana udyAna 203 naMdA 171 naMdArANI 102 naMdila 84 'naMdisUtra' 40, 73, 83, 84, 108, 116, 128, 129, 152, 158, [ ci 172, 212, 213, 220 nAga 84 nAgarI 138 nAgavalikA 94 nAgagRha 91, 111 nAgapUjA 94 nAgabhadra bIjo 36 nAgahastI 84 nAgArjuna 84, 94 nAgArjunIya vAcanA 94, 167 nAgendra 72, 207 'nATyazAstra? 105 nAmamAlA' 130 nAra 66 " nArada 95 nAradamuni 190 nAzika 95 nAsikya 201 nAsikya nagara 95 nAsIka 201 nigodanA jIvo 37 'nigodavyAkhyAtA 179 'nighaMTu Adarza' 55, 56 'nighaMTuzeSa' 55 nimittazAstra 40 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci ] niraMgaNa 7 nirgranthanAmita 60 nirgrantho 205 niryAmaka 109 niryukti 18, 17, 189 'nirvANakalikA 99, 100 nirvRti 72, 207 nirvRtikula 10 nilaya zreSThI 180 niSaDha 107, 190 'nizIthacUrNi ' 57, 113, 135, 138, 146, 160, 180, 197, 198, 208, 218 'nizItha sUtra' 73, 88, 145 197, 208 nihnava 69, 82, 153 'nihnavavAda' 70 nelaka 89 'naiSadhIyacarita' 181 normana brAuna 4 1 nyAya 213 'nyAyAvatAravArttika vRtti' 176 'nyAyAvatAra sUtra' 197 'nyU inDiyana enTikverI' 5 paTTaNa 97, 110 paTTana 97, 110 paTTAvali 84, 217 pattana 97, 110, 119 pattanapattana 97 padmacandra 58 'padmaprAbhRtaka bhANa' 146 padmasthala 14, 15 padmAvatI 92, 165, 166 parazurAma 37 ' pariziSTa parva' 17, '57, 153, 'nIvi' 125 165, 219 nepAla 68 nemicandra 3, 4, 9, 26, 62, paryuSaNa 101, 103 paryuSaNa parva 37, 192 96,98, 144, 173 neminAtha 24, 49, 56, 63, 77, 83, 96, 107, 154, 189, 204 'neminAthacaritra' 49, 107 pavanacaMDa 3 pazcima khAnadeza 54 pazcima ghATa 189 pazcima paMjAba 200 [ 239 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] pahelI oriyenTala kaoNnpharansa 196, 213 paMkti bahAra 61 'paMcakalpa' bhASya 39, 40, 182 'paMcataMtra' 22, 47, 147 'paMcavastuka' 212 'paMcAkhyAna' 147 'paMcAzaka' 10, 212 paMcAsara 47 paMjAba 140 paMDita pariSada 86 paM. becaradAsa 64, 179 paM. bhagavAnadAsa 75, 76 paM. sukhalAlajI 64, 198, 213 paM. haragovindadAsa 210 'pAia TIkA' 175 ' pAialacchInAmamAlA' 130 6 pAiasaddamahaNNavo' 55, 150, 210 9 'pAkSika sUtra 9, 150 pATaNa 9, 35, 47, 65, 97, 175, 188 pATaliputra 27, 50, 82, 89, 98, 121, 132, 144, 164 pAdapopagamana 174, 186 pAdalitapura 98, 99 ' pAdaliptasUricarita' 60, 99 pAdaliptAcArya 79, 98, 99 pArasaMkUla 38, 66, 218 , pAraupatha dramma 181 6 [ ci pArjiTara 30 pAzvanAtha 96, 173 pArzvApatya 42 pAlaka 16, 100, 105, 117 pAlaka rAjA 16, 157 'pAli propara nemsa' 14, 31 pAli sAhitya 14, 30 pAlItANA 98 pAMca divya 144 pAMcamI gujarAtI sAhitya pariSad 184 pAMcAla 14 pAMDavo 24, 56, 105, 174, 215 pAMDu mathurA 24 pAMDusena 105 pitAmahamukha 201 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saci pipAsA parISaha 90 'piMDaniyukti' 19, 128, 129, 215 puNyasAgara 128 puraMdarayazA 46 purANa 30, 189 'purAtanaprabandhasaMgraha' 76, 77 purikApurI 143, 164 purI 164 puNyagiri 84 puSyamitra 78 puruSasena 49 puMDarIka 81, 174 pUraNa 83 pUrNabhadra muni 147 pUrvo 82, 109, 152 pRthvI 194 peTalAda 66 paiThaNa 101 pazAcI prAkRta 182 potanapura 143 'poliTikila hisTarI oNpha anzya Ta inDiyA' 93 prajJaptividyA 95, 190 'prajJApanAsUtra' 10, 40, 128, 129, 136, 179 [249 prajJA parISaha 39prajApati 143 'prajAbaMdhu-gujarAta samAcAra ! 30, 158 'pratijJAyaugaMdharAyaNa' 152 'pratibhAmUrti siddhasena divAkara' 198 pratimA 42 prativAsudeva 49, 87, 173 pratiSThAna 39, 91, 92, 101 107, 111 pratiSThAnapura 99 pratiSThAvidhi 99 pratihAravaMzIya 36 prathamAdarza 175 prathamAnuyoMga 40 pradhamna 49, 87, 190, 192, 219 pradyota 16, 26, 30, 58, 71, 82, 100,101, 102, 103, 104, 105, 111, 151, 163, 173 prapAta 25 prabandha 23 prabandhakoza' 68, 198 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 242] [ sUci prabhavasvAmI 84. / 'prAcIna bhAratamA vimAna'.52 prabhAcandrasUri 79, 165, 177 / prAcInavAhinI sarasvatI 19 / 'prabhAvakacarita' 11, 12, 36, / 'prAcIna sAhityamAM corazAstra' 37, 38, 60, 79, 99, 152, 153, prApuka 90 165, 175, 177, priyagranthasUri 5, 106, 214 180, 195, 198, pro. lyumena 100 212, 217 phalahI 8, 106 prabhAvatI 31 phalahI malla 6, 62, 111, prabhAsa 114 prabhAsa tIrtha 15, 105, 106 / phalgumitra 84 'prameyaratnamaMjuSA 175 phalgurakSita 152 pravaktA 147 baTezvara 178 'pravacanasAroddhAra ' 213 banArasa 201 'praznaprakAza' 99 banAsa nadI 106 'praznavyAkaraNa' 10 bannAsA 107 'prazvavyAkaraNa' vRtti 14 . bappabhaTTisUri 36 'praznavyAkaraNa sUtra' 134 . 'bappabhaTisUricarita' 36 prasenajita 171 barbara 204 'prasthAna' 41 valadeva 86, 87, 107, prAkRta 93, 98, 99, 146 147, 190 prAkRta TIkAo 73 balabhadra 107 prAkRta 'dvayAzraya' vRtti 219 balabhAnu 39, 107 'prAkRta vyAkaraNa' 219 / balamitra 38, 39, 107, 111 prAcIna karmagrantho 85 balamitra-bhAnumitra 60 'prAcIna tIrthamALA' 201 / balarAma 7, 56, 87, 214 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saci] [243 balissaha 84 'bahatkalpasUtra' 57, 58, 69, baMga 68 106, 126, 128, baMgAla 68, 79 129, 186, 212, baMgAlI 139 213 'baMdhasvAmitva' 85 'bahatkalpasUtra' vRtti 27 baMdhudatta 3 'bRhat saMgrahaNi' 130 bANa 147 bRhad gaccha 95 bApAlAla ga. vaidya 55 beTavA nadI 168, 171 bAramuM guja. sAhitya-saMmelana 35 / beNNAyaDa 171 bAlatapa 87 bennAyaDa 171 bAlhika 52 besa 168 bAhubalI 174 besanagara 168 bindusAra 43 besalI nadI 168 biMba 187 boDDi 35 bIrabala 158 boDI 35 buddha 31, 59, 95, 202 bodha 123 buddhanI mUrti 60 buddhisAgarasUri 10 bodhika 108, 121, 123, 'buddhisTa inDiyA' 30 138, 139, 141 bulaMdazahara 24 'baoNmbe gejheTiyara' 180 bRhaccUrNi 179 bauddha 164 'bRhatkathA' 4, 182, 183, bauddhadharma 195 'bRhat katha,koza' 78, 79, bauddha bhikSu 68, 172 172 bauddhamata 195, 196 'bRhAkalpa bhASya' 182 bauddha sAdhuo 205 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dhi raj bauddha sAhitya 208 bauddha stUpa 60 bodrAcArya 59 bauddho 110, 120, 121, 122, 171, 195, brahmA 114, 207 brahmadvIpa 5, 184, 185 brahmadvIpaka 185 brahmadvIpaka zAkhA 5, 108,184 brahmadvIpaka siMha 84, 108 bhaktapAna 132 'bhagavatI' 10, 128 ' bhagavatI vRtti' 11 'bhagavatI sUtra' 42, 179 bhagoratha 174 bhaTTi 109 bhaTi AcArya- 100 'bhaDikAvya' 109 bhadaMtamitra 110 bhadra 84 bhadragupta 84 bhadraguptasUri 152 bhadraguptAcArya. 25, 109, 163 bhadrabAhu 75, 84 bhadrabAhusvAmI 101 bhadrayaza 207 bhadrA 16, 37. 143 bhadrA zeThANI 207 bharata 105 bharata cakravartI 32, 106 / / bharukaccha 6, 26, 27, 33, 34, 38, 41, 44, 55, 57, 59, 60, 65, 79, 91, 92, 101, 106, 105, 110, 111, 112, 115, 116, 158, 165, 192 bharukaccha AharaNI 62 bharuyaccha 112 bharUca 55, 60, 110, 143 bhallIgRha 57, 112, 113, bhallukezvara 116 bhavadatta 202 bhavadeva 202 'bhavabhAvanA sUtra' 219 bhavya 90 bhaMDIra udyAna 119 bhaMDIra yakSa 73, 109, 119 bhaMDIra yakSanI yAtrA 33 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ afe ] bhAgavata 7, 113 bhAgavata saMpradAya 112 bhANa 147 bhAnu 49, 192 bhAnu rAjA 181 bhAnumitra 38, 39, bhAnuzrI 39 'bhAratIya vidyA' 22, 76 6 'bhAratIya vidyA, ' siMghI smRti grantha 182, 198 bhArakaccha 112 bhAlakuM 114 bhAvanagara 56215 bhAvanA 77 bhAvavijayagaNi 72, 169 bhAvazataka' 184 bhASya 208 bhASyamantho 182 107, 111 bhAsa 152 bhAsvAmI 64 bhikSAko 70 bhinnamAla 180 bhilasA 168 'bhillamAla' 139, 180 bhImadeva pahelo 86 'bhImapriya' 180 mukDa 47 bhuvanasundarasUri 154 bhUtaguhA 122 bhUtataDAga 27, 192, 115, 126 bhUta dinna 84 bhUmidAha 160 [ 245 bhUlissara 114, 115 bhUlezvara 114115 bhUstarIya parivartano 88 bhRgukaccha 110, 112 bherA gAma 170 bhogakaTa 47 bhoja 89, 90, 158, 176 bhojakaTaka 216 bhojarAjA 175 bhojavRSNi 24 bhoTa 68 magadha 9, 13, 52, 164, 203 maNiprabha 117, 118 maNilAla mU. mistrI 149 mati 105 mattavAla - saMkhaDi 160 ' mattavilAsa prahasana 148 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246] [dhi matsyadeza 119, 169 mayAli 49 mathurA 14, 18, 33, 35, / maladhAra gaccha 214 42, 69, 73, 87, maladhArI 214 94,97, 109, 116, maladhArI rAjazekharasUri 219 119, 120, 121, maladhArI hemacaMdra 9, 64, 75, 122, 149, 150, 219, 220 192, 210 malayagiri 9, 36, 58, 98, 'mathurA maMgU' 117 112, 127, 129, mathurAhAra 63, 120 130, 209, 212, madanamaMjarI 3 213, 215, 219 madurA 122, 192 malADa 131 madhusadana modI 218 malAlasekara 14, 31 madhyapradeza 161 'mallapurANa' 8 marahaTu 134, 136 mallayuddha 6, 7, 8 marAThI 135 mallavidyA 7, 8, 207 maru 124 'mallavinoda ' 8 marutella 127 mallikArjuna 76 marutaila 126, 127 mahAkAla 17, 132 marudeva 174 mahAgiri 25, 32, 84, 187 marudeza 124, 126 mahAjana 208 marubhUmi 124 'mahAtIrtha zaMkhezvara' 174 marumaMDala 125 'mahAparijJA' adhyayana 164 . maruviSaya 124, 125 'mahAbhArata' 7, 123 marusthala 68, 124. 125, mahArASTra 14, 62, 92, 101 mayaNallA 125 134, 135, 141, Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadhi ] ( 27 159, 160, 187, maMDika 144, 145 203, 208 maMtrazakti 98 mahArASTrI 134, 159 maMthanikAzuddhi 21 mahAvIra 13, 16, 31, 33, maMdasora 81 50, 81, 84, 87, muMja 89 . 96, 100, 103, mAgadha 134, 141 104, 105, 122, mAgha 180 142, 170, 178 mAtraka 153, 185 'mahAvIracarita ' 96, 219 | mAtsyika 8 mahAcIna 68 mAtsyika-mAchI malla 6, 106 * mahAvIra jaina vidyAlaya rajata | mAdI 83 mahotsava grantha' 69 mAthurI vAcanA 83, 94, 122 mahAvIrasvAmI 44, 63 210 mahAsena 31 mAdhyamikA 137, 138 mahAsthala 15 'mAnasollAsa' 8 mahirAvaNa 76 mAndhAtA 143 mahendravikramavarmA 148 mAravADa 124 mahendrasiMha 48 mAla 139 maheza 143 'mAla' jAti 139 mahezvara 143 mAlamRmi 139 maMgala caiHya 120 mAlava 28, 68, 108, 123, maMgU 84 134, 138, 139, maMDana 118 141, 142, 203 'maMDana granthasaMgraha' 119 mAlavaka 138, 141 maMDapadurga 118 mAlava jAti 28, 138 maMDala 203 | mAlava deza 141 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] mAlava parvata 138 mAlava mleccho 138 mAlava zabarI 139 mAlavastena 139 mAlavo 139, 140 mAjhyA kaccha 33 'mAloi' 140 mAhiSmatI 36, 143 mAhezvara 143, 180 mAhezvarI 28, 143 mAhezvarI nagarI 164 mALavA 15,89, 111,118, 141, 155, 164, 168, 171, 201, 211 mAMDaNa 118 mAMDu 108 mithilA 14 mithyAvAdI 69 muktinilaya 174 madgazailapura 42 munazI 36 muni kalyANavijayajI 60, 84, 155, 164, 170, 179 municandra 96 municandrasUri 219 [ sUci muni jayantavijayajI 61, 174 muni dhuraMdharavijayajI 70 munizrI puNyavijayajI 69, 98, 182 'muni suvratacarita' 219 munisuvratacaitya 61 muni suvratasvAmI 55 muni suvratasvAmInuM caitya 110 muruDarAjA 98 99 mulatAna 140, 200, 211 'muSTivyAkaraNa' 127, 128 muMbaI 131, 211 'mUla TIkA ' 75, 129. mUladeva 28, 119, 144, 145, 147, 148, 171 'mUladevI' 147 mUla 'prathamAnuyoga' 40 mUlabhadra 147 mUlazrI 147 mUlasthAna 211 mRgavana udyAna 170 mRgAvatI 29, 104, 143 megha 207 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci [249 meghakumAra 45 yavana viSaya 99 'meghadUta' 171 yavanAlaka 125 mevADa 118, 149, 214 yavano 125 moDheraka 149 yavarAjA 65 moDherakAhAra 63, 149 yazazcaMdra 11 moDherA 36, 149 yazodevasUri 9, 151 'moDherA' 149 yazodhara muni 5 motha tahesIla 32 yazodharA 21 mohanalAla da. desAI 184 yazobhadra 84 moheraka 149. yaMtrakapota 50 mauryavaMzI 186 yaMtrapratimA 98 mleccha 134 yaMtravidyA 98 mlecchadeza 138 yAkina 212 yakSa 203 yAkinI mahattarAsUnu 71, 74, yakSatuM maMdira 59 . 212, 213 yakSapUjA 19, 94 yakSAyatana 120, 122 yAdava 192 yAdavakuLa 96 yajJadatta 94 yajJayaza tApasa 94 yAdavo 49, 178 yAMtrika 50 yadu 151 yAMtrika garuDa 50 yadukuLa 9 yamuna 150 yugapradhAna AcArya 84, 217 yamunA nadI 49, 104, 150, yugapradhAna paTTAvalIo 164 178 yoga 213 yavadvIpa 204 yogarAja 21 yavana 150, 204 | yogazAstra' 219 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ sUci 250 ] yognI 21 'rAjapUnAne kA itihAsa' 36, 'yoniprAmRta' zAstra 197. . / 214 yaugaMdharAyaNa 151 'rAjapraznIya' 128 thI 130 raktapaTa 26, 121 rAjazekhara 34 rakSa 84 rAjasthAna 118 rakSita 22, 25, 84, 207 / rAjimatI 24, 96, 154 rakSitasUra 152 rAjyavardhana 16, 100, 117 ratnacaMdra 175 rAThoDa 156 ratnazekharasUri 74, 89, 117, rAdha AcArya 77, 156 130, 154, 168, rAdhanapura 90, 155, 175 181, 195, 212 rAma 37 rAmavijaya paMDita 169 ratha 84 rathanemi 154 'rAmAyaNa' 123 rAya caudharI 93 rathayAtrA 133, 187 'rAvaNavadha' 109 rathAvarta gari 42, 155,164, rASTrakUTa 156 rA TUrdhana 16, 100, 117 rasikalAla cho. parIkha 218 . riSTapura 14, 157 rAjagaccha 12 rukmiNI 87, 95 - rAjagRha 26, 27, 44, 45, . rudra 61, 71, 106 102, 103, 171, rudramahAlaya 188 rudrasomA 152 rAjadhanyapura 90, 155, 175 rupyaka 136 'rAjanighaMTu' 55 rUpaka 19, 34, 35, 89, rAjapiMDa 187, 206 204 rAjapUtAnA 183 . | 'rUpamaMDana' 118 . Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bajU 84 - 196 saci] [ 251 rUpA nANuM 180 licchavI 87 reNukA 37 lipikalA 175 revatI nakSatra 84 'lIlAvaI kahA' 147 raivataka 66, 86, 91, 157 'lekhapadati' 181 . " raivataka udyAna 96, 154, 190 lokaprakAza' 169 'raivatakalpa ' 157 lokapracalita padya 205 rohaka 158, 201 loca 70 roha gupta 207 lehajaMgha 111 lakSmaNagaNi 220 lauhitya 84, 174 labdhi 77 vajjI 87 'lalitavistarA' vRtti 195, vajUbhUti AcArya 34, 92, lavaNa samudra 106 . 111, 165, 166 'lAipha ina ezyanTa inDiyA' vajUzAkhA 73, 164 . 32, 124, 136, vajUsena 58, 72, , 166, 165, 171, 179 'lAipha oNpha hemacandrAcArya 167, 207 218 | vajUsvAmI 72, 80, 143, lAkkhArAma 8 152, 154, 155, lATa 26, 38, 60, 68, 163 thI 166, 160, 162 184, 207 lATadeza 67, 158, 161 vajasvAmI carita' 165 lATavAsI 48, 159, 160. vaDanagara 18, 19 lATAcArya 162 vaDhavANa 78 lADakANA 158 vaDhiyAra 174 lArakhAnA 158 vatthagA nadI 32 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 vatsadeza 30, 104 vatsarAja 21, 30, vanarAja 8, 176 ' vandAru vRtti' 58, 85 varadAtaTa 161 varATa viSaya 172 varAhamihira 101 vardhA 161 vammalAta 180 barmalAta 180 148, 151 barmalAtapriya 180 valabhI 62, 83, 94, 109 122, 210, 215 valabhIpura 167 balabhI vAcanA 83, 94 bhovaMza 167 vasati 162, 165 vasantapura 985 'vasanta rajata mahotsava smArakagraMtha ' 48 vasudeva 83 ' vasudeva-carita' 182 'vasudeva - hiMDI' 4, 5, 14, 26, 40, 41, 49, 51,52, 106, 168, [ sUci 170, 182, 183, 192, 204, 205 'vasudeva - hiMDI' ( bhASAntara ) 171, 183, 202 vasubhUti 132 vastupAla 23, 85, 181, 220 vastupAla - tejapAla 61 'vastupAla - tejapAla prazasti '61 'vastupAlanuM vidyAmaMDaLa ane bIjA lekho' 182 'vastupAlanuM sAhityamaMDaLa ane saMskRta sAhityamAM teno phALo' 177 vaLA 167 vaMzakaTa 47 paMkaja uNa 150 vaMzakuDaMga 17 vAcaka 18 vAcaka padavI 216 vAcaka vimalaharSa 72 vAcanAcArya 163 vANijya kula 73 vAtraka nadI 171 vAda 68, 69 'vAda mahArNava' 12 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saci] vAdi devasUri 55 | vijayasiMha 175 vAdivetAla 176 vijayasiMhasUri 74, 168 'vAdivetAla zAntisUra carita' / vijayasenasUra 175 vijayAnaMdasUri 72 vAnamaMtara 114 viTa 144 vAyuyAna 51 vidizA 32, 64,77, 155, vArANasI 3 161, 169, 171 vAlabhI vAcanA 167 viNyA nadI 172 vAsakSepa 185 vidyAdhara 72, 207 vAsavadattA 30, 105, 151, vinayavijaya 169, 212 vinTaranitsa 198 vAsiSThIputra pulumAyI 93 vindhya 19 vAsudeva 77, 81, 113, vindhyATavI 19, 147 vinyAtaTapura 172 vAsudeva kRSNa 173 vipAka 10 vAsudevo 49, 56 vAstuzAstra 118 vidula 147 'vAstusAra' 118 'vipAkasUtra' 122, 137 vAharigaNi 176 vibudhacandra muni 220 vimalaharSa vAcaka 169 vikramarAjA 144 'vikramasmRtigraMtha' 17 vimalAcaraNa lo 29, 213 vikramAditya 147, 197 vimalAdri 174 'vikrama volyuma 198 virATanagara 169 vijaya 26, 91, 111 'vividha tIrthakalpa' 14, 17, vijayagagi 169 61, 150, 157, vijayacaMdrasUri 58, 85 173, 174 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 254] [ sUci 'vizeSacUrNi' 33, 44, 53, vIrasena 18, 49, 87 54, 200 vIrasthala 14 'vizeSAvazyaka bhASya' 55, 74, vIsaladeva 23 75,93, 128, 177, vIsalapriya 180 220 vRddha 84 'vizeSAvazyaka bhASya' bRhadvRti vRddhakara vyaMtara 59, 67 vRddha tapAgaccha 58 vizvavidyA 169 'vRddhavAdicarita' 198 'viSamapada vyAkhyA 179 'vRddhavAdi-sidvasenasUri prabandha' viSNu 57, 84 'viSNudharmottara purANa' 105 vRddhavAdI 64 vINAvatsarAja 30 vRdrivijaya 72 vIta bhaya 13, 31 'vRSNidazA' 157 vItabhayanagara 47, 81 veDhina. 18 vItibhaya 170 veNA 5, 20, 77, 108, vItibhayanagara 200 . 168, 171, 172, vIra 78 184, 211 vIragaNi 150 . veNAkaTaka 47 vIranirvANa 94 veNAtaTa 20, 77, 119, 'vIranirvANa saMvata aura jaina 144, 168, 172 kAlagaNanA' 84, 85, veNAtaDa 171 ___ 94, 124, 155. vetravatI 168, 170, 171 vIrabhaTTa 98 vedisa Nayara 168 vIrabhadra 98 vaikaTika 186, 207 vIramatI gaginI 220 vaikriya labdhi 202 vIrasiMha 38 | vaitaraNi 90 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci ] vaitAdaya parvata 170 vedizanagara 77, 168 vaidyakazAstra 90 vaibhAra 25 varATanagara 119, 169 31 vaizAlI 30, vyavahAra kriyA - pravartaka 78 6 'vyavahAra bhASya ' 182 " vyavahAra sUtra' 128, 134, 145, 209 vyavahArI 78 vyaMtaragRha 122 vyaMtarI 59, 114 vyAkaraNa kAvya 109 vyAjastuti alaMkAra 136 zaka 38, 65 zaka kSatrapa 92, 96, 194 zaka rAjA 218 zaka loko 26 zakunikAvihAra 61 zakunta 109, 173 " " zataka 85. zatapatra 104 zatAnIka 30, 104 zatruMjaya 81, 99, 174 " [ 295 zabdAnuzAsana 127, 128, 129 " zayyAtara 162, 163 zayyaMbhava 84 zaza 145, 147 ' zastraparijJA' adhyayana 64, 69 zekhapura 3, 173, 174 'khapura pArzva kalpa' 174 zaMkhezvara 173, 174 zAkaMbharI 183, 192 zAtakarNi 93 zAnticandra 15, 118, 128, 130, 154 zAntinAtha 96 'zAntinAthacarita' 219 zAntinAthano bhaMDAra 220 zAntisAgara 97 zAntisUri 3, 4, 9, 18, 34, 62, 64, 144, 175, 176, 216 zAntyAcArya 30 zArloTekAujhe 197 zAlivAhana 192 zAlibhadra 44 zAlivAhana 192 zAlivAhana rAjA 193 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sUci zAsanadevI 11 zailakapura 81, 178 'zAhi ' rAjAo 218 zailakarAjA 81, 178 zAMDilya 84 zobhana 89 . zilpa 118 'zobhanastuti ' 178 ziva 114 zaucamUlaka pravacana 81 zivakoSThaka 78 zauripura 9, 36, 48, 49, zivamUti 84 .94, 151, 154, zivAdevI 96, 101, 154 178, 201, 203 zivirAjA 14 zauri rAjA 9, 49 'zizupAlabadha' 180 zramaNa 114 ziSyacorI 80 'zramaNa bhagavAna mahAvIra ' 1701 zItalanAtha 157 179 zIlabhadrasUri 179 zramaNapUjA utsava 135 zIlAcArya 11, 36, 55, zramaNopAsaka 81, 178 64, 65, 66, 156, 'zrAddhapratikramaNa sUtra' 74, 176, 178, 215 85, 89, 117, 130, zIlAMka 11, 176, 177 154, 168, 181, zIlAMkadeva 21, 201 182, 195, 212 zIlAMkAcArya 9 zrAvastI 46 zuka 81 zrIkAlaka-kathAsaMgraha 41 zukrarASTra 49 zrIkRSNa 49, 63, 114 zuddhodanasuta 59 zrIgupta 207 zukladhyAna 63 zrIcandrasUri 9, 150, 179, zUdraka kavi 146 209, 219 zUrasenA janapada 119 zrImAla 28, 68, 143, zUrpAraka 208 179, 180 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadhi] [ 250 zrImAlanA dramma 181 'sanmatitarka' 12, 64, 65, zrImAlanI TaMkazALA 181 69, 74, 197 zrImAlI vaNika 118 'sanmatiprakaraNa' 198 zrIsthala 181 sapAdalakSa 183, 192 zrIharSa 181 sabhAgRha 208 zruta 122 samayasundara 184, 209 zrutajJAna 40 'samarAiccakahA' 213 .. zrutadhara 64 'samavAyAMga' 10 zrutasAgara 175 samitrasUri 5 zreNika 44, 45, 102, samitAcArya 184, 211 103, 171 | samIpanAma 77 zreNI 208 samudra 84 zreyAMsanAtha 201 samudragupta 197 zyAma 40 samudravijaya 10, 83, 87, zyAmAcArya 84 96, 154 zvetAMbara 172 samyaktva 69 zvetAMbara saMpradAya 64 sarasvatI 8, 19, 26, 38, 'SaTsthAnaka' 10 65, 188, 218 'SaDazIti ' 85 sarasvatIno pUrvAbhimukha pravAha 'SaDdarzanasamuccaya ' 213 188 sakalacandra 183 'sarasvatIpurANa' 188, 189 sakalacandra vAcaka 175 sarasvatIyAtrA 188 sacitta 90 sarvajJa 172 satkAra-puraskAra pariSaha 23 sarvArthasiddhi 33 satyanemi 154 sahasrakamala 174 satyabhAmA 192 sahasrapatra 174 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] [ sUci sahasrayodhI malla 58 sADIpacIsa Aryadezo 15, 48, sahasrArjuna 36 86, 119, 169, sahasrAnIka 30 178, 187, 200, sahyaparvata 53, 189 203 saMkhaDi 15, 19, 44, 106, sAtamI akhila bhArata prAcyavidhA 111, 188 pariSada 45 saMkheDA 61 sAtamI oriyenTala saMghadAsagaNi 4, 39, 40, konpharansa 29 sAtavAhana 39, 93, 192, saMghadAsagaNi vAcaka 182 193, 194 saMghapAlita 84 sAtavAhana vaMza 194 saMniveza 204 sAdhudAsI 73 saMpalitabhadra 84 sAbharaka 89 sAmAyika adhyayana 75 saMprati 25, 47, 57, 133, sAraNa 94 134, 187, 204, sArAbhAI navAba 41 206 sArthamArgo 27, 119 saMbhUtivijaya 84 sArthavAha 27, 44 . saMlekhanA 109 sAlabhaMjikA 208 'saMvegaraMgazAlA' 10 sAlavAhana 91, 92, 101, sAketa 27 111, 192, 194 sAgara 83 sAlavAhana vaMza 92 sAgaracandra 190, 191 sAlavAhana 93 sAgarazramaNa 39 sAvadha auSadha 90 sAgarAnaMdasUri 220 sAhasadaNDa 20 sADAnava pUrvo 164 sAhAnusAhi 218 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci ] [259 sAMketika bhASA 147 siddhizekhara 174 sAMba 49, 56, 87, 190, sinavalli 47, 199 191, 192 sindha 199, 200 sAMbhara 183, 192 sindha deza 199 sAMbharinu lavaNa 192 sindhavAsI 199 sAMbhogika 133 sindhu 79, 158, 199 sikaMdara 140 sindhu-sauvIra 13, 31, 47, siddhanAgArjuna 99 50, 103, 170, siddhapura 19, 188 200 siddharAja 214, 218 | simA 201 siddharAja jayasiMha 195, 219 silekTa inskripzansa'24, 93 siSi 195, 196 siMha 84 'siddharSicarita ' 196 siMhagiri 6, 84, 163 siddhasAdhu 195 siMhagiri rAjA 207 siddhasena 64, 197, 198, | siMhapura 36 208, 213 siMhapurI 201 sidrasenagaNi 74, 196 siMhala 68, 204 siddhasena divAkara 64 siMhasUri 64 'siddhasena divAkara aeNnDa vikramA. sIhora 201 / / ditya' 198 sukozala muni 71 'siddhAMtasArodvAra ' samyaktvollAsa 'sukhAvabodhA' 151 Tippana 33 sudarzana 81 siddhi 85.. sudarzana taLAva 25 sidrikSetra 174 / sudarzana yakSa 119 siddhiparvata 174 'sudarzanAcaritra' 85 'siddhivinizcaya' 64 sunaMdA 80, 163 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 'supArzvanAthacarita' 220 susthita-supratibuddha 84, 106 supratibuddha 207 susthita sthavira 174 suprabhadeva 180 suhastI 16, 25, 84 'subodhikA' 169 suMdara 3 subhaTapAla 5, 214 suMdarI 95, 201, 202 subhadrA 10 suMdarInanda 95, 201, 202 subhUma 37 susumArapura 101 sumati 105 'sUtrakRtAMga cUrNi' 203 sumukha 107 'sUtrakRtAMga sUtra' 9, 11, 21, suraTa 206 36, 55, 56, 79, suradvA 203, 206 108, 121, 176surapriya udyAna 80 178, 201, 215 surapriya yakSa 86, 157 sUtradhAra 118 surabhipura 33 sUtrapauruSI 162 surASTra 6, 24, 25, 26, sUragrAma 21 38, 49, 56, 58, sUrajapura 178 86, 105, 187, sUrata 54 203, 204, 205, / sUryapura 178 sUryapUjA 211 surASTrA 205 'sUryaprajJapti ' 128, 129 surUpa 181 sekreDa buksa oNpha dha isTa 35 suvarNagulikA 103 sopAraka 6, 50, 72, 106, suvarNabhUmi 39, 204 116, 131, 137, suvIra 49 166, 167, 185, susthita 207 207, 208 susthitadeva 106 sopArakavALA maMgU 117 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAMcI [11 sopArA 207, 208 | skandila 78 soma 207 skandilAcArya 84, 94, 121, somadeva 82, 152 210 somadeva bhaTTa 147 'sTorI oNpha kAlaka' 41 somayaza 95 stimita 83 somasundarasUri 154 steyazAstra 147 somila 63 stUpa 59, 120, 121 soraThThiyA 209, 210 staMbhatIrtha 79, 184 saugaMdhikAnagarI 81 sthalapattana 18, 35, 97, -- saundarAnanda' kAvya 95, 202 saurASTra 67, 68, 88, 97, sthavirAvalI 41, 84, 116, 99, 105, 134, 117, 152 141, 167, 174, sthaviro 81 / / 178, 205, 209, sthAnakapura 211 'sthAnAMga' 10 saurASTra (saurASTrano) 203 'sthAnAMgavRtti' 11 saurASTrikA 209 saurASTrikI 209 'sthAnAMgasUtra' 160 saurthadatta 178 sthUlabhadra 84, 132, 206 sauryAvataMsaka udyAna 178 snapana udyAna 26, 70 sauvarNika nemicandra 9, 150 snAnAgAra 211 sauvIra 68, 200, 210 'syAdvAdaratnAkara' 55 skanda 106 svAti 84 skandagupta 24 svAmI samaMtabhadra 64 skandapurANa 17 hatazatru 42 skandarAjA 46 hatthappa 215 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] hatthakapa 214, 215 hatyikappa 214 'hammIramadamardana' nATaka 188 hanta saMniveza 185, 211, 212 haribhadra 76, 129, 213. haribhadrasUri 9, 10, 71, 74, 128, 145, 146, 148, 176, 195, 196, 212 'haribhadrasUricarita' 212 'haribhadrAcAryasya samayanirNayaH ' 196, 213 hariyadevI 214 'harivaMza' 7 hariSeNAcArya 7, 8, 172 harSapura 5, 106, 214 harSapuroya gaccha 214 harSapurI (maladhArI) gaccha 219 hastakalpa 36, 56, 201, 215 hastava 215 hasti 84 hastikalpa 214, 215 hastinApura 36 hastibhUti 216 hAthaba 56; 215 hAthIguphA 52 hArila 217 hArilavAcaka 216 hAla 99 | hAraDuM 66, 201, 215 [ sUci himavaMta 84 himavAna 83 himAlaya 193 hindukadeza 38, 218 'hisTrI oNpha inDiyana liTarecara' 148, 198 hIravijayasUri 90, 169 huMDika 120 hemacandra 17, 35, 55, 76, 125, 127, 128, 130, 152, 161, 181, 218, 219 6 'hemacandrAcAryacarita' 79 hemacandrAcArya sabhA 119 haidarAbAda 78 'haimasamIkSA' 218 Erzahlungen in Maha. rastri 5 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________