Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
દીદી
ના, પણીલાલ
5
પ્રશ ભોગીલાલ રતનચંદ ટાક ધરમપુર સ્ટેટ
નાબાદ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
TIT
રસમય
વિવિધ કુસુમ
કાવ્યતર )
કે
થોડાજ વખતમાં બહારં પડશેઃ
ઘણજે વિષથી ભ૨પર : પૃટે ૩૦૦ પાકુ બાઈક્સઠળ
કી ફી ૩૦e=6 કવિ ભેગીલાલ કૃત
શ્રી પ્રભુગુણ જૈન સ્તવનાવલિ
રત્નાકર ચોવીસે તીર્થકરોના સ્તવન
તથા ઘણીજ પ્રભુગુણની કવિતાઓ
વીગેરે ટ્રક વખતમાં બહાર પડેશે. પૃષ્ટ ૧૫૦ થી ૨૦૦
કી. રૂા. ૧-૪-૭ કવિ ભોગીલાલ કૃત
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
hallan
શ્રી દેવકુમાર
[ સામાજિક અને ધાર્મિક ચરિત્ર ]
લેખક અને પ્રકાશક ભાગીલાલ રતનચ'દ વારા. રાજકવિ ધરમપુર સ્ટેટ. કેઃ ઝવેરીવાડ, પાણીની ખડકી
અમદાવાદ.
આવૃત્ત ૧ લી
કિંમત રૂા. ૨-૦-૦
૧૯૪૨
— will find y
새콤
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
અગાઉથી ગ્રાહક થનાર ગૃહસ્થોના નામ. ૧૫૦. શેઠ બુધાભાઈ સાકરચંદ સુતરીયા અમદાવાદ ૧૦૦, ધરમપુર મહારાજા શ્રીના પ્રાઈવેટ સેક્રેટરી.
રા. . ભોગીલાલભાઈ જે. મોદી. ૧૫. શેઠ મંગળદાસ ડાહ્યાભાઈ મુલચંદ અમદાવાદ, ૨. શેઠ કુલચંદ કાલીદાસ અમદાવાદ. ૧. શેઠ પરસેતમ ઘેલાભાઈ ૨. શા રીખવચંદ લલ્લુભાઈ વિદ્રોલવાળા. ૧૦૦. રા. ર. મેઘજી હીરજી મુંબાઈ.
૫. શેઠ વાડીલાલ જમનાદાસ અમદાવાદ, ૭. શેઠ પોપટલાલ મોહનલાલ સાબુગોળા વાળા. અમદાવાદ. ૨. શેઠ ત્રીકમલાલ પ્રેમચંદ અમદાવાદ વાઘેશ્વરની પળ.
એક પંથ ને દો કાજ. ધામીક તેમજ સામાજીક સંગીત સાથે આખ્યાનકાર જેઓએ ઘણું ગામ નગર-શહેરોમાં તેમજ રાજા મહારાજાઓમાં આખ્યાનો કરી મુગ્ધ કરી ઘણું જ સુવર્ણચંદ્રક મેળવ્યા છે તે તમારા ધાર્મિક પ્રસંગમાં તેમજ શુભ પ્રસંગોમાં જરૂર લાભ લેવા વિનંતિ છે. પિતાના ચુનંદા સ્ટાફ સાથે શ્રોતાજનેને મુગ્ધ કરી જનતાના આત્માને સંગીતથી હચમચાવી મુકશે.
લી. દવાખાનું ) કવિ ભેગીલાલ રતનચંદ વેરા, પીંપળાવાળો ખાંચો;
ઘર. ઝવેરીવાડ, પટણીની ખડકી, રતનપોળ,
અમદાવાદ. તા. ક. આ સિવાય દરેક અસાધ્ય રોગોની દવા કરવામાં આવે છે. તેમજ હીસ્ટ્રીયા તથા પક્ષઘાત જીવલેણ દર્દો ગેરંટીથી મટાડવામાં આવે છે. માટે મળો યા લખો.
કવિ ભેગીલાલ.
મુદ્રકઃ શાહ મણીલાલ છગનલાલ ધી નવપ્રભાત પ્રીટીંગ
પ્રેસ લીકાંટા રેઠ, અમદાવાદ
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ધરમપુર સ્ટેટ રાજકવિ ) ભાગીલાલ રતનચંદ વારા
અમદાવાદ.
જેઓએ પેાતાની શક્તિ અનુસાર લગભગ દસ પુસ્તક્રા બહાર પાડી જનતાની સાહિત્ય પ્રત્યે સેવા ખાવી પેાતાની ફરજ અદા કરી છે. તેમજ સંગીત સાથે ધાર્મિČક પ્રવચન કરી ધણાજ સુવણુ પદા મેળવી જનતાને સુગ્ધ કરી છે. જેઓશ્રી મા શ્રીપાળના રાસની બીજી આવૃત્તિ લોકલાગણીને વશ થઈ બહાર પાડી ધાર્મિક જનતાના આશીર્વાદ મેળવવા ભાગ્યશાળી થયા છે.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
લેખકના બે એલ.
સદરહુ પુસ્તકનું પ્રકાશન કરવા મારી અંતીમ ઈચ્છા ત્રણા વખતથી મારા અંતરમાં હતી. પરંતુ તે અભિલાષા કેટલાક અનીવા સ જોગાને લખ પુરી થઈ શકી નહી. પરંતુ જ્યારે મારા હૃદયથી ચેાક્કસ વિચાર થયા ત્યારે મારા મીત્ર શેઠ. બુધાભાઇ સકરચંદ સુતરીયાએ પેાતાના માતુશ્રીના સ્મરણાર્થે આ પુસ્તકનું પ્રકાશન બહાર પાડવા સારૂ મને આથી'ક સાથે સારામાં સારી આપી મારા ઉત્સાહને જાગૃત અનાથૈ. અને તેથી જ આજે આ પુસ્તક જનતા સમક્ષ રજી કરવા ભાગ્યશાળી બન્યા. તેથી આ સ્થળે શેઠ બુધાભાઈ ના અંતઃકરણુથી આભારી છું.
શ્રી. સુતરીયા કુટુંબ મને ઘણા વર્ષોથી વાસલ્યભાવથી ચહાય છે. અને મારા આવા સાહીત્યના કાર્યમાં અવાર નવાર ઉત્તેજન આપી મારા ઉત્સાહ વધારવામાં સહાયભૂત થાય છે. શ્રીમાન શેઠ ભગુભાઈ તથા શ્રીમાન શેઠ તીકમભાઈ તથા શ્રીમાન શેઠ ભોગીલાલ ભાઇ વીગેરે ગૃહસ્થાએ મને ધણા જ પ્રેમથી અને લાગણીથી પાતાના અનાવ્યા છે. વળી આ જગ્યાએ બીજા પણ કેટલાક મારા અગ્રગણ્ય મીત્રાએ પણ પોતાના મુબારક નામ આગળથી આપી મારા આ પુસ્તકમાં સાહ્યભૂત થયા છે. તેથી આ સ્થળે દરેક મિત્રાને પણ આભાર માનું છું અને આશા રાખુ છુ કે મારા આવા દરેક શુભ કાર્ય માં મને હંમેશાં મદદ આપી આભારી કરશે. પરમાત્મા સૈાને સુખી અને દીર્ઘાયુ રાખેા એજ ભાવના.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
તા. કે.
મારા પરમ સ્નેહી.
નામદાર ધરમપુર મહારાજા શ્રી. વિજયદેવજી સાહેબ. બહાદુરશ્રીના પ્રાઈવેટ સેક્રેટરી રાજકોટ નિવાસી ભોગીલાલભાઈ. જે. મેદી. તેએશ્રીના મહુ†મ વડીલ ભાઈ દિવાન સાહેબ અને પચંદભાઈ જગજીવનદાસ મેદીના સ્મર્ણાર્થે આ પુસ્તકમાં મદદ આપી મને અતી આભારી કર્યાં છે. તેથી આ સ્થલે તેઓશ્રીના પણ આભાર માનુ છું.
લી. ભાગીલાલ કવિ.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
આભાર,
આ પુસ્તક છપાવવા સારૂ જ્યારે મેં મારે વિચાર કર્યો ત્યારે કુદરતે મને ગેબી મદદ આપવા એક સખી ગૃહસ્થને પ્રેરણા કરી અને તે ગૃહસ્થ રાજનગરનિવાસી શેઠ બુધાલાલ સકરચંદ સુતરીયા છે. મારા પુસ્તકમાં પિતાનાં માતુશ્રી બહેન પુંજીબેનના સ્મરણાર્થે આ પુસ્તકમાં મને રૂ. ત્રણસોની મદદ આપવા ઉદાર હાથ લંબાવી મારી મરી ગયેલી આશા સજીવન કરી મારા પુસ્તકને પ્રોત્સાહન આપી મને આભારી કર્યો. ભાઈ બુધાલાલ એક સદાચારો યુવક છે અને માતૃભક્તિને પ્રેમ પિતાની રગેરગમાં ભરેલું છે અને પિતાની યથાશક્તિ અનુસાર સારા કાર્યમાં પોતાની લક્ષ્મીનો સપગ કરી પોતાનું જીવન ધન્ય ગણે છે. ધન્ય છે! આવા માતૃપ્રેમી પુત્રને! પરમાત્મા ! તે ભાગ્યશાળી માતાને ભાગ્યશાળી પુત્રને સદા આરોગ્યમય અને દીર્ધાયુષ્ય રાખે.
એજ પ્રાર્થના.
લી.
ભેગીલાલ કવિ
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક
નવલકથા
મંગળાચરણ
સાચી માતા સરસ્વતિ યાચી કરૂ અરદાસ, સદા કૃપા મુજપર કરી કર જ્હાએ વાસ. રચના કરૂ પુસ્તક તણી નામ દેવકુમાર, યશ કીર્ત્તિ મુજ કાર્ય માં દેજે સદા સુખકાર તુજ કૃપાથી હું ઉજળા ધજે રક પર વહાલ, કરજોડી તુજ ચરણમાં નમતે ભોગીલાલ.
૩
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વ. મહ મ શેઠ લાલભાઈ છોટાલાલ શાહ
અમદાવાદ (નિવાસી)
| . મહું મ એક એજ્યુકેશન ડીપાર્ટમેન્ટ ખાતાના વડા ઍફીસર
હતા. અને સાહિત્યનું ઘણું જ ઊચું જ્ઞાન હતું. તેઓશ્રીના નીકટ પરિચયમાં ઘણા વર્ષોથી હતો. તેઓશ્રીનું દેવકુમાર નામનું લખેલું પુસ્તકે ઘણા જ વર્ષો પહેલાં છપાવેલું હતું. તે પુસ્તક તેઓશ્રીના (નાના) ભાઈ શ્રીયુત જમનાદાસ છોટાલાલ શાહ તથા તેઓશ્રીના સુપુત્રો ભાઈ રમણલાલ તથા ભાઈ રસીકલાલની શુભ ભાવનાથી પિતાના પિતાશ્રીની યાદગીરી મથે મજકુર પુસ્તકમાં ભાષા વગેરેને ફેરફાર કરી મને ફરી છપાવવા સારૂ જે ઉદારતાભરી લાગણી બતાવી મને જે પ્રોત્સાહન આપ્યું છે તેના માટે તે સર્વને હું અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનું છું. પરમાત્મા મહૂમના અતિમાને અપૂર્વ શાન્તિ અર્પે.
લી. | ભેગીલાલ રતનચંદ કવિ.
છે
IT
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ ભા .
દેવકુમારનું પુસ્તક મ મ શેઠ લાલભાઈ હેટાલાલ શાહે ચાલીશ વર્ષા પૂર્વે પાતે બનાવી છપાવેલું હતું તે પુસ્તક સામાજીક તેમજ વ્યવહારિક જ્ઞાન ને પોષણ આપનારૂ અતી ઉપયાગી હાવાથી તેઓશ્રીના (નાના)ભાઈ શ્રીમાન શેઠ જમનાદાસ ટાલાલ શાહ તથા તેએાત્રીના સુપુત્ર રા. રા. રમણલાલભાઇ તથા રા. રા. રસીકલાલભાઈ વીગેરેની પેાતાના પિતાશ્રીની યાદગીરી માટે મજકુર પુસ્તકની કરી આવૃત્તિ સુધારા વધારા સાથે નવીન ઢબથી લખવાનું તેમજ છપાવવાનું કા મને સોંપવામાં જે ઉદારતાભરી લાગણી બતાવી છે તેના માટે હું તેઓશ્રીના ભાઈ તથા તેમના પુત્રાને સદા આભારી ક્રં મમ મારા એક નીકટના સ્નેહી હતા. તેઓશ્રીની પક્ષઘાતની માંદગી વખતે તેઓશ્રીની સેવા કરવાના મને ત્રણ વર્ષ સુધી અમુલ્ય લાભ મધ્યે હતા મહુĆમ પાતે મને એક પોતાના ભાઇ તરીકે ચહાતા હતા. તેથી આ મજકુર પુસ્તક દેવકુમારનાં નામનું તેઓશ્રીની યાદગીરી કાયમ મારા હૃદયમાં તેમજ વિશ્વમાં રહું. અને તે અમુલ્ય સેવાનું કાર્ય જે મારા હસ્તે થયું તેના માટે હું મારા આત્માને ભાગ્યશાળી સમજી છું. પ્રભુ તેઓશ્રીના નાનાભાઈ શ્રોમાન જમનાદાસભાઈ તથા તેઓશ્રોના સુપુત્ર ભાઈ રમણુલાલ તથા ભાઈ રસીકલાલ વીગેરેને પરમાત્મા સદા સુખી રાખે અને દીર્ઘાયુ ભાગવે અને મારે અને એએને સદા કુંટુંબી સબંધ પ્રભુ કાયમ રાખે. એજ હૃદયની ભાવના,
લી. ભોગીલાલ કવિ ના સ્નેહુવદન
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પહેલું.
ભદ્રબાહુ સ્વામીનું ટુંક જીવન વૃત્તાંત.
પ્રાચીન સમયની આ વાત છે. પ્રભુ મહાવીરસ્વામીના સમય પછીની વાત કહું છું. જે સમયે જૈન શાસનમાં દિવસે દિવસે ઘણું જ પરિવર્તન થવા માંડ્યું, અને તે પરિવર્તન એટલે સુધી થવા લાગ્યું કે શાસનના નામથી ઘણી જ અંધાધુંધી ચાલવા માંડી–વધવા લાગી.
રાજા નંદના વખતમાં સત્યાસત્યની સાબીતી કરવી ભાગ્યે જ જરૂર પડે. આવા સમયમાં પ્રભુ મહાવીર સ્વામીની પાટ પરંપરામાં શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીનું નામ પ્રથમ સ્થાને છે, અને જેન જૈનેત્તરના ઘણુ ગ્રંથમાં તેમના જીવનના દાખલાઓ જડી આવે છે. ભદ્રબાહુસ્વામી બ્રાહ્મણકુળમાં ઉત્પન્ન થયા હતા, તેઓ બે ભાઈ હતા, તેમનું મુખ્ય વતન પ્રતિષ્ઠાનપુર હતું, તેમના બીજા ભાઈનું નામ “વરાહમિહીર” હતું. તેઓનો મુખ્ય ધંધો ભણવાનો હતો. આ બંને ભાઈઓને શ્રી સરસ્વતિ દેવી શાક્ષાત વારસામાં વરી ચૂકી હતી. જેથી બંને ભાઈઓ વિદ્યામાં ઘણા જ પ્રવીણ–ચતૂર હતા. તેથી તેમની જગતમાં પણ જેડ મળવી મુશ્કેલ હતી. તેઓ વિદ્વતામાં અજોડ હતા.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા તેઓ આટલા વિદ્વાન હોવા છતાં પણ સંયમી તથા ચારિત્રશાળી હતા. તેઓ વૈભવવિલાસની અભિરૂચીવાળા નહતા, કેવળ સાદાઈમાં જ મહત્તા અને પવિત્રતા સમજતા હતા. આ પ્રમાણે બંને ભાઈઓ વિદા ભણવામાં ઘણું જ કુશળ અને દરેક ધર્મશાસ્ત્રને પુરેપુરો અભ્યાસ કરી પારંગત થયા હતા.
એક વખતે તેઓને યશોભદ્રસૂરિ નામના અગાધ વિદ્વાન જ્ઞાની આચાર્યને સમાગમ થયે. તે આચાર્યશ્રી દશ વૈકાલિક સૂત્રની રચના કરનાર શય્યભવસૂરિના ચૌદ પૂર્વ ધારી શિષ્ય હતા. જેમ સૂર્ય આગળ આગીઓ ઝાંખો પડી જાય તેમ આ બને ભાઈએ તે આચાર્યશ્રી પાસે સાધારણ વિદ્વાન પણ ન જણ્યા, અને બંને ભાઈઓએ જાણ્યું કે જે ખરી વિદ્યા શીખવી હોય તે આ આચાર્ય પાસેથી શીખાય તેમ છે. તેથી બંને ભાઈઓએ આચાર્યશ્રી પાસે વિનયપૂર્વક દીક્ષા અંગીકાર કરી પિતાને અભ્યાસક્રમ આગળ વધારે શરુ કર્યો.
ધન્ય છે !!! આવા વિદ્યાભિલાષી આત્માઓને! જૈન શાસ્ત્રોમાં જે ગ્રંથે પવિત્ર અને પ્રમાણભૂત ગણાય છે, જેને “આગ” કહેવામાં આવે છે. પ્રભુ મહાવીરે જે ઉપદેશ આપ્યો છે તેને ગણધર શ્રી ગૌતમ સ્વામી અને બીજાઓએ સુત્રરૂપે પ્રરૂપો છે. સૂત્રોની સંખ્યા બારની છે, અને તેનું નામ દ્વાદશઅંગ કહે છે. દ્વાદશ એટલે બાર અને અંગ એટલે સુત્રો, તેવા બાર સુત્રો છે, તેના નામ નીચે આપવામાં આવે છે.
૧. આચારાંગ. ૨. સૂયગડાંગ. ૩. ઠાણાંગ. ૪. સમવાયાંગ. ૫. ભગવતીજી ૬. જ્ઞાતાધર્મકથા. ૭. ઉપાશંકદશાંગ. ૮. અંતગડદશાંગ. ૯. અનુત્તરવવાઈ. ૧૦. પ્રશ્નવ્યાકરણ. ૧૧. વિપાકથુત અને ૧૨ દષ્ટિવાદ.
આ પ્રમાણે બાર સુત્રોમાંથી અગીઆર સુ (અંગ) બંને ભાઈઓ શીખી ગયા પણ બારમું અંગ દૃષ્ટિવાદ ઘણું જ અઘરૂં અને મુશ્કેલી
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧ લુ
વાળુ હાવાથી તેમના ભાઈ વરાહમિહીર એટલેથી જ અટકથા પણ ભદ્રબાહુસ્વામી ભણવામાં અટકે એમ નહાતા, કારણ કે પોતે એમ માનતા હતી કે શીખવુ તે પુરેપુરૂં શીખવું. અને જ્ઞાન સંપૂર્ણ ખીલવવું. આવા પેાતાના વિચાર। હાવાથી અને પેાતાની મક્કમ ભાવના હોવાથી તે વીરનર એક્રાચિત્તે ‘દિવાદ ’ શીખવા લાગ્યા, અને તે તે પુસ્તકના પહેલા ભાગ ‘ પરિક` ' શીખી ગયા. આ ભાગમાં ઘણી ઝીણી ઝીણી વાતને સમાવેશ થાય છે. ત્યાર પછી બીજો ભાગ ‘સૂત્ર’ આવ્યા, તેના ૮૮ (અડ્ડાસી) ભેદ પણ શીખી ગયા હવે આવ્યા ત્રીજો ભાગ, તે ત્રીજો ભાગ પૂર્વ ગત ઘણા કણ, અધરો અને વિશાળ હતા. એના ચૌદ મેટા ભાગ અને અકેક પૂર્વ એટલુ જ્ઞાનવાળું કે તેની સરખામણી થાય નહિ. અને તે પૂર્વ લખ્યા લખાય નહીં, ફક્ત આત્માની અગાધ શક્તિ ( લબ્ધિ ) થી જ શીખાય.
6
કોઇ સવાલ પૂછે કેઃ–કદાચ કોઈની લખવાની કે લખાવવાની ઇચ્છા થઈ હોય તે તેનું પ્રમાણ તે બતાવા કે જેથી તેને ખ્યાલ આવે. અનંત જ્ઞાન ને અક્ષરમાં ઉતારવાનું પ્રમાણ કેવી રીતે બતાવી શકાય ! છતાં વાંકેાની જાણ માટે પ્રમાણ નીચે આપુ છું.
સુત્ર લખવાનું પ્રમાણ
એક હાથી, હુએ એટલી, લખવામાં શાહી વપરાય છે. ત્યાં જ્ઞાની સત્ય જ ખેલતા, પૂર્વ પહેલું પૂરું થાય છે.
૧
અ:—એક હાથી ડુબી જાય એટલી શાહી હોય ત્યારે જ તે પૂર્વ લખાય છે. એમ જ્ઞાની કહે છે. (૧ )
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
ૐ
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
બે હાથી ડુબે એટલી, જ્ઞાની કહે શાહી જાય છે; શાહી એટલી વપરાય છે.
શાહી
બીજું પૂર્વ લખવા મહીં, અ:—એ હાથી ડુબે એટલી વપરાય છે એમ જ્ઞાની કહે છે. (૨)
બીજી પૂર્વ લખવામાં
આ પ્રમાણે તેનું માપ સમજવાનુ છે. જેમ જેમ સુત્રાની સંખ્યા વધે તેમ તેમ બમણા બમણા હાથીએ ડુબે એટલી શાહી વાપરવામાં આવે તે પણ જ્ઞાની કહે છે કે તે સુત્રા લખી શકાતા નથી. આવી અગાધ વસ્તુની પ્રાપ્તિતા ભાગ્યશાળી કે પુણ્યશાળી જ વ્યક્તિ મેળવી શકે. આવી મુશ્કેલી ભર્યો ભાગ પણ ભદ્રબાહુસ્વામી શીખી ગયા. અને તે પછી અનુયાગ અને ચૂલિકા પણ શીખ્યા હવે તેઓ ચૌદ પૂર્વધારી કહેવાયા. તેએશ્રીએ બીજા મહાન ગ્રન્થા અન્ય લાક સમજી શકે તેવી સરળ ભાષામાં કેટલાકના સરળ અર્થા કર્યાં. અને તેનું નામ નિર્યુŚક્તિ કહેવામાં આવ્યું. એવી નિયુક્તિ દશ સુત્રામાં બનાવી.
જ્યારે તેઓ વિદ્યામાં સંપૂર્ણ પારંગત થયા છે એમ ગુરૂના જાણવામાં આવ્યું ત્યારે ગુરૂએ ભદ્રબાહુસ્વામીને આચાર્ય પદ આપ્યું. આથી વરાહમિહીર કહે હું પણ ઘણું ભણ્યા હ્યુ તે મને પણ આચાર્ય પદ અપાવે !
તારૂ કહેવું બરાબર છે, પણ તારામાં ગુરૂને વિનય અને નમ્રતા કયાં છે? ભદ્રબાહુસ્વામી ખેલ્યા.
ત્યારે શું હું નકામેા સાધુ થયા? જો તમે મને આચાર્ય પદ નહીં અપાવા તે। મારે તમારી દીક્ષા પાળવી નથી. વરાહિમહીર ચીડાઈને ખેલ્યે.
જેમ તને અને તારા આત્માને ઠીક લાગે તેમ કર, ભદ્રબાહુસ્વામીએ કહ્યું.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧ લું
આથી વરાહમિહીરે દીક્ષા ત્યાગ કરી દીધી. અભાગીના હાથમાં રત્નચિંતામણી રત્ન આવેલું હોય પણ ભાગ્ય વિના કેવી રીતે રહે!
દેહશે. એક બાપના બે દીકરા, એક વિનયી ને વિદ્વાન છે, ત્યારે જુએ બીજે દીકરો, જેને ક્રોધ ને અભિમાન છે. ૧ ભણ્યા છતાં ગણ્યો નહીં, જ્ઞાની છતાં અજ્ઞાન છે, કર્મની ઘટના છે ન્યારી, વિધિ વિશ્વમહિં બળવાન છે. ૨ વિધિ તણ ઘટનાને કોઈ સંસારમાં પહોંચ્યું નથી. મોટા અને નાના સૌ, વિધિના ભેદ સમજ્યા નથી. ધારે જગતમાં માનવિ, પણ ધાર્યું નહીં કદિ થાય છે. વિધિ તણી મરજી વિના, ઘટના કશી ન બદલાય છે. ૪
આ પ્રમાણે વરાહમિહીર દીક્ષા ત્યાગ કરી ચાલી નીકળ્યો. આ વખતે પિતાના વડીલ બધુ શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીને કહ્યું કે –
શું તું મારાથી આગળ વધી જઈશ ! ના, ના, કદી પણ એમ બનવા દઈશ નહીં. હું જોઉં છું કે તું કેવી રીતે મારાથી આગળ વધી શકે છે ? હું પણ તને વખત આવે ન બતાવી દઉં તો મારું નામ વરાહમિહીર નહીં ! મારામાં જેટલું જ્યોતિષજ્ઞાન છે તેટલું જ્ઞાન આ જગતમાં કેઈને નથી. માટે હું જ્યોતિષ વિદ્યામાં આગળ વધી તને બતાવી આપું તો જ ખરે ! ” ક્રોધના આવેશમાં વિનય અને વિવેકને ઉંચે લટકાવી વરાહમિહીર બોલ્યા.
મનુષ્ય જાતિમાં જે અભિમાન રૂપી હાથી ન હોત તો જરૂર દરેક મનુષ્ય પોતાના આત્માનું કલ્યાણ સાધી શકત. પણ કુદરતે એવી ઘટના મુકી છે કે અભિમાનરૂપી ગજરાજને જીતવો તે ઘણો જ મુશ્કેલ છે. વળી જ્ઞાનીઓએ પણ પિતાના અનુભવ વડે સિદ્ધ કરી
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
८
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
બતાવ્યુ છે, કે વિનય, વિવેક અને નમ્રતા એ પેાતાના જીવનના વિકાસ માટે ઉત્તમ પગથીયું છે, અને અગ્રસ્થાન છે.
હવે આપણે વરાહમિહીર શું કરે છે તે તરફ ધ્યાન આપીએ! વરાહમિહીરે મને જ્યાતિષ ધણુંજ સારૂ આવડે છે અને મુત પણ સારામાં સારૂ જોઈ આપું છું એમ પોતે પેાતાની જાતે જ ઠામ ઠામ જાહેર કરવા માંડયુ, અને પેાતે જ પેાતાની કીર્તિ વધારવા પોતાના મૂખે અણુગાં ફૂંકવા માંડવ્યા. આથી ઠામ ઠામ તેની વાતા થવા લાગી. જેથી વરાહમિહીર રાજ રાજ નવા નવા બણગાં ફૂંકવા લાગ્યા.
આવી રીતે એક વખત વરાહમિહીરે એવી ગપ ચલાવી કે “મે ગામ બહાર જઈ મુર્હત જોવા માટે કુંડળી કરી અને તેમાં સિંહનું ચિત્ર આલેખ્યું અને તેનું ગણીત ગણવાની ધુનમાં તે ધુનમાં તે ચિત્ર ભૂંસવું ભુલી ગયા અને જ્યારે હું ઘેર ગયે। ત્યારે તે ચિત્રની હકીકત મારા ખ્યાલમાં આવી, એટલે હું તરતજ ત્યાં પાહે ગયેા પણ જેવા હું સિંહનું ચિત્ર ભુંસવા માટે ગયા તે જ વખતે તેના ઉપર સાક્ષાત સિંહરાશીને સ્વામી સિંહ જ હતા, અને તેણે મારા ઉપર પ્રસન્ન થઈ મને વરદાન માગવા કહ્યું તેથી મેં કહ્યું કે “જો આપ સાચા હે। અને મારા ઉપર પ્રસન્ન થયા હૈ। તા મને જ્યાતિષનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન આપે, તેથી હું જગતની સેવા કરી મારૂં જીવન સાર્થક કરૂ...' આથી સિંહ મારા ઉપર પ્રસન્ન થઈ મને વરદાન આપી અદૃશ્ય થઈ ગયે. તેથી મે વિદ્યા અને વરદાન વડે જ લેાકેાની સેવા કરવાને નિશ્ચય કર્યાં છે. ’’ આ પ્રમાણેની હકીકત લેાકેાને સમજાવવા માંડી. ઝુકતી હૈ મગર ઝુકાને વાલા
કહેવતમાં કહ્યું છે કે “દુનિ
""
ચાહીયે ” આ બધી વાતા સાંભળી લેાકેા ગાડરીઆ પ્રવાહની માફક વરાહમિહીરને અતિશય માન આપવા લાગ્યા. વળી કહેવતમાં કહ્યુ છે
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧ લું
૯
કેઃ—“ અધુરા ધડા છલકાય પણ ભર્યો ન છલકાય '' તેમ મનુષ્યના જીવનમાં ગંભીરતાનું લક્ષણ આવવું ઘણું જ મુશ્કેલ છે, તે લક્ષણ તે કાઇક વીરલાઓમાં જ હોય છે !
આ સમયે ત્યાંના રાજા નંદને ત્યાં ઘણે વર્ષે પુત્રપ્રાપ્તિ થઈ. તેથી રાજા નદને કઈ જાતની ખામી હોય ! જ્યાં અનેક જાતના વૈભવ, અનેક જાતની સાઘુખી અને લક્ષ્મીના અખૂટ ખજાના હાય વળી પુત્રની પ્રાપ્તિ થઈ પછી કઈ વાતની મણા હાય ! આથી રાજાએ પુત્રની જન્મપત્રિકા બનાવવા વિચાર કર્યાં. ત્યાં તે વરાહમિહીરને શેાધવા જવું પડે તેમ નહેતું. જેથી વરાહમિહીરે જન્મપત્રિકા બનાવી. પુત્રનું આયુષ્ય કુંડળીમાં જોઇને સેા વરસનું કહ્યુ તેથી રાજા ઘણા જ ખુશી થયા અને રાજા નંદે વરાહમિહીરને ઘણું જ ઈનામ આપી તેનું સન્માન કર્યું.
હવે વરાહમિહીરને વિચાર થયા કે ભદ્રબાહુને ઘાટ ઘડવાને આ લાગ સારા આવ્યેા છે, માટે લાવ યુક્તિ કરૂ. થોડીવાર વિચાર કરી રાજા ન૬ની પાસે ગયા અને કહ્યું કેઃ—
જુઓ ! નગરના તમામ નાગરીકેા તેમ જ પ્રજાના તમામ સારા સારા આગેવાને આવી ગયા પણ પેલા જૈન સાધુ ભદ્રબાહુ સ્વામીએ આપશ્રીને મળવા પુરતા પણ વિવેક કર્યો છે? તે તે શા કારણથી નથી આવ્યા તેનું કારણ તો જાણેા ! ” વરાહમિહીરે રાજાનને સમજાવ્યુ.
,,
''
=
આ વાત સાંભળી રાજાએ મંત્રી શકડાળને ખેાલાવી કહ્યું કેઃતમામ નગરજને મને પુત્રની ખુશાલીમાં મળવા આવ્યા પણ તમારા જૈનના આચાર્ય ભદ્રબાહુસ્વામીએ મને મળવા આવવાની પણ તસ્દી લીધી નથી. આથી તુરત જ શકડાળ મંત્રી ભદ્રબાહુસ્વામી પાસે આવ્યા અને નંદરાજા પાસે થયેલી વાત કહી સભળાવી.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
શકડાળ આવ્યા જાણી ભદ્રબાહુસ્વામી બધી વાત સમજી ગયા હતા, છતાં પણ તેમણે શકડાળની બધી વાતા ધ્યાનપૂર્વક અને શાન્તિથી સાંભળી. ભદ્રબાહુસ્વામી ચૌદપૂર્વ ધારી જ્ઞાની હતા વળી અગમનીગમની વાતને પોતે સારી રીતે જાણતા હાવાથી પોતે વિચાયું કે રાજાની શાસન પર અપ્રીતિ થાય નહિ તેમ કરવું જોઈ એ.
૧૦
(C
મંત્રીશ્વર ! રાજાનંદને મારા ધર્મલાભ કહેશેા અને સાથે એટલું પણ કહેશેા કે કામ વગર આવવું અને જવું શા માટે? કારણ કે તમારા પુત્ર આજથી બરાબર સાતમે દિવસે જ બિલાડીના મુખથી મરણ પામશે ” ભદ્રબાહુસ્વામીએ કહ્યું.
..
આ સમાચાર મંત્રી શડાળે રાજા નંદને પહેાંચાડયા, જેથી રાજાન દે શહેરની તમામ બિલાડીએ પકડી પકડી દૂર માકલી દીધી. પરંતુ નાનીએના વચન કદિ મિથ્યા થયા સાંભળ્યાં છે? કદિ નહીં ! જે કાળે જે બનવાનું હાય છે તે જરૂર બને જ છે. તેમાં કાઈ મીન કે મેખ કરી શકતું નથી. તેવી જ રીતે બરાબર સાતમે જ દિવસે એવું બન્યું કે જ્યારે ધાવમાતા કુંવરને લઈ ને બારણા પાસે ધવરાવતી હતી તે વખતે બારણા ઉપરથી “આગળીયા ” પડયો, અને કુંવરને વાગવાથી તરત જ તે મરણ પામ્યા. આ બનાવ બનવાથી આખા નગરમાં શાક છવાઈ ગયેા. આખા શહેરમાં ગમગીની પેદા થઈ ગઈ. જ્યારે આ સમાચાર પિંડત વરાહમિહીરના સાંભળવામાં આવ્યા ત્યારે તે આમતેમ નાસવા લાગ્યા અને ધણા જ શરમી ા થઈ ગયા,
હવે ભદ્રબાહુસ્વામી રાજાનંદને શાન્તિ આપવા માટે ગયા, અને રાજાને શાન્તિથી સમજાવી આશ્વાસન આપવા લાગ્યા કે સંસારની આવી વિચિત્ર ઘટના છે. માટે ધીરજ રાખેા. રાજાનદે આ વખતે પૂછ્યું કેઃ–આપે મારા પુત્રનું સાત દિવસનું આયુષ્ય શી રીતે ભાખ્યું
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧ લું હતું. અને આપે બિલાડીના મુખથી જ મરી જશે તેવું કહેલું પણ તે બરાબર નથી. રાજનંદે પ્રશ્ન પૂછો.
બરાબર છે! તે “આગળીઓ” લાવો એટલે બતાવું ભદ્રબાહુસ્વામીએ કહ્યું.
મંત્રી શકડાળ તે આગળીઓ લાવ્યા અને તેના પર જોયું તો જણાયું કે તેના ઉપર બિલાડીના મુખ (મેંઢા ) નું ચિત્ર હતું. આથી રાજા નંદે પૂછયું કે આ બધું તમે જાણ્યું કેવી રીતે ?
અમારા શાસ્ત્રના આધારે જાણ્યું છે, પરંતુ વરાહમિહીરે જે મુહંત જોયું હતું તેનો ટાઈમ ખાટો હતો તેથી ગણત્રીમાં ફેર. આવ્યો હતો. ભદ્રબાહુસ્વામીએ કહ્યું.
આ સાંભળી વરાહમિહીરને અતિશય ખેદ ઉત્પન્ન થયો જેથી તિષના તમામ પુસ્તક પાણીમાં બળવા–ફેંકી દેવા તૈયાર થયે. તેથી ભદ્રબાહુસ્વામીએ કહ્યું કે -અરે ! મૂખ, શાસ્ત્ર તો બધા સાચા છે, પણ સમજવા માટે ગુરૂગમની જરૂર છે ? આમ પાણીમાં ફેંકી દેવાથી શું લાભ થવાને છે ? આથી વરાહમિહીર જરા શાંત તે થયો પણ ગુરૂ પ્રત્યે (ભદ્રબાહુ પ્રત્યે) ૮ષ એાછો ન થયે–નજ કર્યો. અંતે આમ ખરાબ વિચારે કરતાં કરતાં કાળધર્મ (મરણ) પામ્યો જેથી તે મરીને “ વ્યંતર થયો અને જૈન સંઘમાં રોગચાળો ફેલાવવા લાગ્યો.
આ ઉપદ્રવો દૂર કરવા માટે ભદ્રબાહુસ્વામીએ એક સૂત્ર બનાવ્યું. તે સૂત્રનું નામ “ઉવસગ્ગહરં સૂત્ર” કહેવામાં આવે છે. જેના બોલવાથી તે સર્વ ઉપસર્ગોની કાંઈ પણ અસર થઈ શકી નહીં, આથી વર્તમાન કાળમાં પણ એ મહા પ્રભાવશાળી સ્તોત્ર ગણવામાં આવે છે. શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ આવી રીતે જૈન ધર્મનું
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા ગૌરવ વધારી શાસનની અણમેલ સેવા બજાવી જૈન શાસન પર અણહદ ઉપકાર કર્યો છે.
આ જમાનામાં શ્રીયશોભદ્રસૂરિશ્વરની પાટે શ્રી શંભૂતવિજ્યજી નામના પરમજ્ઞાની આચાર્ય હતા. ભદ્રબાહુસ્વામી તેમના ગુરૂભાઈ થતા હતા, જેથી આ બંને મહાપુરૂષોએ આખા ભારતવર્ષમાં જૈન ધર્મને મહાન ધ્વજ ફરકાવી દીધો હતો. આ સમયે પાટલીપુત્ર નગરમાં મહાન ઉથલપાથલ થઈ રહી હતી. અને તે સ્થળે મહા વિગ્રહ ઉત્પન્ન થયો હતો.
જ્યારે રાજા નદે ચાણક્ય નામના એક અત્યંત બુદ્ધિશાળી બ્રાહ્મણનું અપમાન કર્યું ત્યારે તે બ્રાહ્મણ અનેક જાતના કાવાદાવાઓ કરવા લાગ્યા. અને તેના પરિણામમાં રાજાનંદને નાશ થશે. જેથી તે ગાદી ઉપર ચંદ્રગુપ્ત રાજા બિરાજમાન થયા. આ ચંદ્રગુપ્ત રાજા “મુરા” નામની દાસીને પુત્ર હતા. તેથી તેને વંશ મૌર્ય કહેવાય. રાજા ચંદ્રગુપ્તને વજીર ચાણક્યને બનાવવામાં આવ્યા. ચાણક્યની બુદ્ધિ અતિ તીવ્ર હતી, ચંદ્રગુપ્તરાજાને બાહુબળથી તેણે પિતાની કીતિ આખા હિન્દમાં ફેલાવી અને પિતાની સત્તા જમાવી. આ વખતે પરદેશીઓ પહેલ વહેલા હિન્દ પર ચડી આવ્યા હતા. એમ ઘણું ઈતિહાસવેત્તાઓ જણાવે છે. અને તે પરદેશીઓને હાર આપી તેમને કાઢી મૂક્યા અને તે લોકોને ઘણે દેશ કબજે કર્યો.
રાજા ચંદ્રગુપ્ત ઘણા જ વૈભવ અને ઠાઠથી રહેતા હતા, આચાર્ય શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ પિતાના જ્ઞાન વડે ચંદ્રગુપ્ત ઉપર ઘણી સુંદર છાપ પાડી હતી. એક રાતે રાજા ચંદ્રગુપ્ત ભરનિંદ્રામાં હતા તે સમયે તેમને સોળ સ્વપ્ના આવ્યા હતા તે સ્વપ્ના એવા ભયંકર હતા કે જેથી રાજા અતિ મૂંઝાયે તેથી આચાર્ય ભદ્રબાહુસ્વામીની પાસે ગયો.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧ લુ
૧૩
મહારાજશ્રી ! મને આજ રાતે સાળ સ્વપ્ના આવ્યા છે તા તેને શું અર્થ અને ભાવ થાય છે. તે કહેશેા? રાજા ચંદ્રગુપ્તે વિનયપૂર્વક પૂછ્યું.
પધારા રાજન્! તમેાને કયા કયા સ્વપ્ન આવ્યા છે? તે જણાવે એટલે તેના દરેકના ભાવ કહી સંભળાવું. આચાર્ય શ્રી એ કહ્યું.
મહારાજશ્રી સાંભળે ! મને નિચે મુજબ સેાળ સ્વપ્ના આવ્યા છે.
૧, કલ્પવૃક્ષની ડાળ ભાગેલી જોઈ. ૨, સૂર્યાસ્ત કવખતે જોયે. ૩, ચંદ્રમા ચાળણી જેવા જોયા. ૪, બાર ફેણવાળા નાગ જેયેા. ૫, દેવ વિમાન પાછુ ફરતાં જોયું. ૬, ઉકરડામાં કમળ ઉગેલું જોયું ૭, ભૂતાનું ટાળુ નાચતું જોયું. ૮, આગીયા જોયા. ૯, સરોવર પાણી વગરનું જોયું પણ તેમાં દક્ષિણ દિશાએ ડહાળું પાણી જેયુ. ૧૦, કુતરાને સેાનાની થાળીમાં ખીર ખાતા જોયા. ૧૧, વાંદરાને હાથી ઉપર ખેઠેલા જોયેા. ૧૨, સમુદ્રને માઝા મુકતા જોયા. ૧૩, મહારથને વાછરડાં જોડેલા જોયા. ૧૪, રાજપુત્રને ઉટ ઉપર બેઠેલા જોયે।. ૧૫, રત્નેના ઢગલામાં માટી મળેલી જોઈ. અને ૧૬. એ. કાળા હાથીને લડતા જોયા. ઉપર મુજબના સેાળ સ્વપ્ના મતે આવ્યા છે. ચંદ્રગુપ્ત રાજાએ એક પછી એક એમ સેાળ સ્વપ્ના કહી સંભળાવ્યા..
આ સાળે સ્વપ્નાના ભાવ આચાર્ય શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ પોતાના જ્ઞાન વડે કહ્યા તે નણવાથી વાંચક વ! તમેને આજને સમય યાદ આવશે અને જરૂર કહેશે કે જ્ઞાનીએ હજારે। વ પહેલાં જે વસ્તુ ભાખી ગયા છે તે વસ્તુ આજના જમાનામાં નજરે. નજર જોઈ શકાય છે. આચાર્યશ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ નિચે મુજબ. ખુલાસા આપ્યા છે.
<<
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા
સેળ સ્વપ્નાના ભાવ.
(રાગ-લાવણી ) ભદ્રબાહુ મુની કહે ભૂપને, સ્વપ્ન આવ્યા દુખકારી, અર્થ કહું છું તે તું સુણજે, લેજે હૃદયમાં ઉતારી, સમય કહું છું એ આવશે, દુઃખી થશે સૌ નરનારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૧ પહેલે ને કલ્પવૃક્ષની, તૂટેલી જોઈ ડાળી, જૈનધર્મની દીક્ષા લેશે, ઘણું જ ઓછા ભાગ્યશાળી. સમય સમયનું કામ કરે છે, સમય તણી છે બલિહારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુ:ખકારી. સૂર્યાસ્ત જોયા કવખતે, બીજા સ્વપ્નાની માંહીં, પંચમ આરામાં તો કઈ કેવળ જ્ઞાની થશે જ નહીં, મન પરજવ ને અવધી જ્ઞાન પણ, નાશ થશે કહું દિલધારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ત્રીજા સ્વપ્નાની અંદર તો જોયો ચંદ્રમા ચાળણી જેમ, ધર્મ ચળાશે ચાળણી માફક, મતમત્તાંતર પડશે એમ, શ્રદ્ધા ઘટશે જેન ધમની, થશે મિથ્યાત્વી નરનારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૪ સ્વન ચોથું મહાભયંકર, નાગ બાર ફેણ ફેંકારે, પડશે દુષ્કાળ બાર વરસનો, મહા વિક્રાળ તે વારે, અન્ન તણો નહીં દાણ મળશે, પડશે ઢીલા સંયમધારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૫ ઉત્તમ સાધુ કરી સંથારે, કાયાનું કલ્યાણ કરશે, કાયર સાધુ ઢીલા પડીને, સત્ય રસ્તે વિચરશે,
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧ લું
ચોથું સ્વપ્ન મહા વિચિત્ર, સુણતાં છૂટે કંપારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. દેવ વિમાનને પાછું ફરતાં, જોયું પાંચમા સ્વનામાં, ચારણ—મુની તેમ વિદ્યાધર, આવશે નહીં આ ભૂમિમાં, અનેક જાતના ભેદો પડશે, વધશે જગમાં ભયભારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૭ કમળ ઉકરડામાં ઉગેલું, દેખ્યું છઠ્ઠા સ્વધાર, ઉંચ હશે તે નીચ ગણશે, નીચ બનશે રેણુકદાર, ઉંચ નીચની ભાવના ઘટશે, થાશે દુઃખી શાહુકારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ભૂતો કેરું ટોળું જોયું, સાતમા સ્વપ્નાની માંહીં, માનતા વધશે મિથ્યાત્વ દેવની, ધર્મશ્રદ્ધા તો રહેશે નહી, જંત્ર મંત્રમાં લેકે તો, સ્વાર્થ સાધશે બહુભારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૯ આઠમે સ્વને દેખ્યો આગીયે, એનું ફળ સુણો રાજા, જૈન ધર્મની શ્રદ્ધા ઘટશે, રહેશે નહીં દુઃખની માજા, માતપિતાની બેટા બેટી, મર્યાદા દેશે ત્યાગી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૧૦ સુકુ સરોવર જોયું નવમે, દક્ષિણ દિશ ડહોળું પાણી, દક્ષિણ દિશાએ ધર્મ રહેશે, ત્રણ દિશા રહેશે હાણી,
જ્યાં કલ્યાણક તિર્થકરના, ત્યાં જૈન ધર્મ રસાતાળી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમઆરા દુઃખકારી. ૧૧ દશમે સ્વપને કુત્તો દેખે, સેના થાળમાં ખીર ખાતે, ઉત્તમ કુળનો પૈસો સઘળો, મધ્યમ કુળમાં રહે જાતો,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલક્થા ધનવાન બનશે મધ્યમ લેકે, દુઃખી દેખાશે સત્યવાદી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૧૨ વાંદર બેઠે હાથી ઉપર, અગીઆરમા સ્વપ્નાની માંહીં, મિથ્યાત્વી રાજાઓ વધશે, જૈનધર્મ રાજા રહેશે નહીં, ઉંચ્ચ રાજાઓ હેઠા પડશે, નીચ થાશે સત્તાધારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૧૩ બારમે સ્વને દેવે સમુદ્ર, માઝા મુકતો અપરંપાર, રક્ષક ફીટી ભક્ષક બનશે, રાજાઓ જુલ્મી અપાર, પ્રજા પર જુલ્મો ગુજરશે, વધશે કર અપરંપારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર પંચમ આરા દુઃખકારી. ૧૪ તેરમે દેખ્યા મહારથ માંહી, વાછરડાં જડેલા સહી, પવિત્ર દીક્ષા કેરા ઝઘડા, વધતા જાશે વિશ્વની માંહી, અનેક જાતના વાડા વધશે, પદવીઓને મેહભારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૧૫ ચૌદમે સ્વને ઊંટ ઉપર, બેઠેલે છે રાજકુમાર, રાજા પ્રજામાં સંપ ન રહેશે, એ સ્વપ્ના કરે છે અધિકાર, કુસંપ કરી વહેશે સરિતા, થશે જ દુનીઆ એશિયાળી ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૧૬ પંદરમા સ્વપ્નાની માંહી, રત્ન કેરા ઢગલામાં, માટી મળેલી દેખી તેમાં, શું શું થાશે અવનીમાં, મુનીઓ વહેવાર તજીને, રહેશે ઘણું આડંબધારી. ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી, ૧૭ બે કાળા હાથીને લડતા, દેખ્યા સ્વપ્ના સોળમામાં, મન મા વરસાદ ન પડશે, કાળ પડે ઘણું દેશોમાં, નાના મોટા સઉ કઈ પાડશે દુઃખની કીકીયારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૧૮
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧ લ
૧૭
કહે ભાગીલાલ સુણા શ્રેાતાજન, સ્વપ્ન લાવણી લલકારી, ચંદ્રગુપ્તને આપે ખુલાસે, શ્રી ભદ્રબાહુ અણુગારી, આવે! જમાને ચાલશે ભાઇ, વર્ષાં જ એકવીસ હજારી, ચંદ્રગુપ્તને કહે છે મુનીવર, પંચમ આરા દુઃખકારી. ૧૯
ઉપર મુજબ સોળે સ્વપ્નાના ભાવ ચંદ્રગુપ્ત રાજાને આચા શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ કહી સંભળાવ્યા. વાંચકગણુ! આ વાંચવાથી જરૂર એમ કબુલ કરવું પડે છે કે “જ્ઞાનીએ જે કહી ગયા છે તે સત્ય છે. ’ ચંદ્રગુપ્ત રાજર્ષી સ્વપ્નાને અધિકાર સાંભળીણા જ ગમગીન થયા અને પેાતાના રાજકુવરને રાજ્યને તમામ રાજ્યભાર સેાંપી પોતે નિવૃત્તિને માર્ગ ગ્રહણ કર્યાં, ધન્ય છે ! ! ! આવા કર્મી રાજાએ ને !
હલવા
ૐ
શ્રી સંઘનું બહુ માન.
જ્ઞાનીઓના વચન દિ ખાલી ગયાં સાંભળ્યા છે? જ્ઞાનીઓના વચન મિથ્યા થાય નહિ. એજ પ્રમાણે જ્યારે બાર બાર વર્ષના મહા ભયંકર દુષ્કાળ પડયો ત્યારે દરેક જનને અન્નના તેમજ પાણીના સાંસા પડવા લાગ્યા, એટલે ઘણા ખરા સાધુએ દક્ષિણ દિશા તરફ ચાલ્યા ગયા.. અને આજુ બાજુના ગામડામાંથી આહાર પાણી લાવી નિર્વાહ ચલાવવા લાગ્યા. આ વખતે એવું બન્યું કે ઘણા ખરા સાધુએ શાસ્ત્રો ભૂલવા લાગ્યા—ભૂલી જ ગયા. કારણ કે વિદ્યા એ એવું ધન છે કે જો તેને કેળવવામાં ન આવે તે તે તદ્દન ભૂલી જવાય છે.
જ્યારેબાર વર્ષના દુષ્કાળ પુરા થયા અને સાધુએ પાછા ફર્યાં. ત્યારે પાટલીપુત્ર નગરમાં સકળ સંધ ભેગે થયા અને જેને भे સુત્રા યાદ રહ્યાં હતાં તે બધા એકઠા કર્યો એમાં અગીઆર અંગેા મળી શકય! અને બારમું ‘દ્રષ્ટિવાદ ' અંગ બાકી રહ્યું, જેથી બધા
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા મુંઝાવા લાગ્યા. પણ દરેકને યાદ આવ્યું કે ભદ્રબાહુ સ્વામી દ્રષ્ટિવાદ અંગ જાણતા હતા તેઓ હાલ નેપાળમાં છે. તો આપણે તેઓને આમંત્રણ આપીએ. સકળ સંઘે વિચાર નક્કી કર્યો.
આથી બે મુનિમહારાજને ભદ્રબાહુવામીને તેડવા માટે સાથે મોકલ્યા. જ્યારે મુનિઓ લાંબા વિહાર કરી નેપાળ આવી પહોંચ્યા ત્યારે ભદ્રબાહુસ્વામી ધ્યાનસ્થ અવસ્થામાં હોવાથી મુનિ મહારાજ ત્યાં બિરાજમાન થયા. જ્યારે આચાર્ય શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી ધ્યાનમાંથી જાગૃત થયા ત્યારે મુનિ મહારાજએ વિનયપૂર્વક બે કરજેડી કહ્યું કે
આચાર્યશ્રી ! આપશ્રીને પાટલીપુત્ર નગરના જૈન સંઘે તે નગરમાં આવવા માટે આમંત્રણ મોકલાવ્યું છે. જેથી અમો આપશ્રીને આમંત્રણ આપવા આવ્યા છીએ, તે આપ પધારેબને મુનિ મહારાજેએ વિનયપૂર્વક કહ્યું. ' હમણાં મહાપ્રાણ ધ્યાન શરૂ કર્યું છે અને તે બાર વર્ષે પુરું થાય છે. માટે મારાથી હમણાં આવી શકાશે નહીં. આચાર્ય ભદ્રબાહુ સ્વામીએ ઘણી શાન્તિપૂર્વક જવાબ આપે.
મહાપ્રાણ ધ્યાનની સિદ્ધિ થવાથી એક મુર્હત માત્રમાં જ બધા પૂર્વના સુત્રો તથા અર્થોની ગણના થઈ શકે છે. એમ મુનિઓ જાણતા હોવાથી વધારે આગ્રહ ન કરતાં પાછા ફર્યા અને સંઘને આવીને સઘળી વાત કહી સંભળાવી.
આ વાત સાંભળ્યા પછી સાથે બીજા સાધુઓને મોકલવા વિચાર કર્યો અને મેકલવા નક્કી પણ કર્યું. જેથી મહારાજશ્રીને કહ્યું કે તમે ત્યાં જઈને એટલું જ પુછશે કે–“જે કેાઈ સંધની આજ્ઞા વિરૂદ્ધ જાય તો તેમને શી શિક્ષા કરવી” એમ પુછશે. જે તે એમ કહે કે “સંઘ બહાર મૂકી દેવ” તે તમારે સાફ શબ્દોમાં કહેવું કે
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯
પ્રકરણ ૧ લ
શ્રી સથે તમને સધ બહારની શિક્ષા ફરમાવી છે એ પ્રમાણે કહેવું.
>
,
હવે મુનિ મહારાજ નેપાળના રસ્તે વિહાર કરવા લાગ્યા. લાંબા સમયે તેઓ નેપાળ આવી પહોંચ્યા. નેપાળ આવીને તેએ ભદ્રાહુસ્વામી પાસે ગયા. અને શ્રી સંધને સંદેશા આપ્યા. અને પૂછ્યું કે ‘સંધની આજ્ઞા ન માને તે શી શિક્ષા કરવી ' તેથી ભદ્રબાહુસ્વામી કહે કે ‘ સંધબહાર ’ પણ સાથે સાથે ઘણા જ વિવેકથી જણાવ્યુ કે શ્રી સથે આમ ન કરતાં મારા ઉપર કૃપા કરવી જોઈએ. તમે શ્રી સંધને કહેશે કે: “ બુદ્ધિમાન સાધુઓને મારી પાસે ભણવા મેકલા તા હું તેમને હંમેશાં સાત સાત પાઠ શીખવાડીશ ', આચાર્ય શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ સંદેશો મોકલાવ્યા.
મુનિ મહારાજ પાછા આવ્યા અને શ્રી સધને ભદ્રબાહુસ્વામીને સદેશે। કહ્યો. એટલે શ્રીસધે પાંચસે સાધુએને તૈયાર કર્યા. જે કાસ્યા વેશ્યાને ત્યાં બાર વર્ષ સુધી પડી રહેનાર હતા અને જેમણે પાછળથી દીક્ષા દીધી હતી તે શકડાળમંત્રીને પુત્ર સ્થુલીભદ્ર પણુ આ પાંચસેા સાધુમાં હતા. આ પ્રમાણે શ્રીસદ્યે બંધારણ નક્કી કરી પાંચસેા સાધુઓને નેપાળ મેલ્યા.
શ્રી સંધની આજ્ઞા આવાં ધર્મધુરંધર વિદ્વાને પણ શિરામાન્ય રાખતા હતા પણ આજે તે। માર ભયા ને તેર ચાકા જેવી પ્રણાલિકા ચાલી રહી છે. સૌ મહાવીરના ભક્તો, સાધુ, શ્રાવા અને શ્રાવિકાઓએ પણ દરેકના વાડા જુદા અને રસ્તા જુદા કરી નાંખ્યા છે. શું મહાવીરના શાસનમાં આમ હતું? ના, પણ કાળની ગતિ ગહન છે. જ્યાં પંચમહાવ્રતધારી સાધુએમાં મતમત્તાંત્ત અને એક એકની ચશમપેાશીમાં ચા ન આવે ત્યાં આત્માનું કલ્યાણ કેવી રીતે કરી શકે! શું મહાવીરના પવિત્ર સાધુઆની આવી સ્થિતિ હોય ખરી કે?
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०
દેવકુમાર્ સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
આ પ્રમાણે ક્રમે ક્રમે દરેક સાધુએ ભણવા લાગ્યા પણ ભણવાને કાર્યક્રમ ઘણા જ અધરા અને સખ્ત હેાવાથી ધણા ખરા સાધુએ ભણતાં કંટાળી ગયા પણ સ્થુલીભદ્રજી કંટાળ્યા નહીં અને તેમને ઉત્સાહ વધતા ગયે. આખરે સ્કુલીભદ્ર દશપુ માં એ વસ્તુ ઓછી રહી ત્યાં સુધી ભણી રહ્યા. જ્યારે ભદ્રબાહુસ્વામી નેપાળમાંથી પાછા ફર્યાં તે વખતે સ્કુલીભદ્રજી પણ સાથે આવ્યા આ વખતે આચાર્ય શ્રી સંભૂતવિજયજી કાળ ધર્મ પામ્યા હતા, તેથી તેમની પાટે ભદ્રબાહુસ્વામી આવ્યા અને ‘ યુગપ્રધાન ' કહેવાયા. તેઓ વિહાર કરતા કરતા પાટલીપુત્ર નગર આવી પહોંચ્યા.
આ વખતે મંત્રી શકડાળની સાતે પુત્રીએએ ચારિત્ર અંગીકાર કરેલું હતું. સ્થુલીભદ્ર પાટલીપુત્રમાં આવી પહોંચ્યાના સમાચાર આ સાતે પુત્રીએએ સાંભળ્યા જેથી તે સાતે પુત્રીએ તેમને વાંદવાને માટે ગઈ અને આચાર્ય મહારાજ શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીને પૂછ્યું કેઃસ્થુલીભદ્રજી કર્યાં છે! સાધ્વીજીએ પૂછ્યું.
પાસેની ગુફામાં ધ્યાન ધરતા બેઠા હશે. ગુરૂદેવે જણાવ્યું.
જ્યારે સાતે (મ્હેનેા ) સાધ્વીજીએ સ્કુલીભદ્રજીને વદા કરવા ગઈ ત્યારે ચુલીભદ્રજીએ પેાતાની વિદ્યાને ચમત્કાર બતાવવા માટે સિંહનુ રૂપ ધારણ કર્યું. આ સાતે સાધ્વીજીએ મુનિના બલે સિંહનું રૂપ જોઈ ચમકી તુરત જ પાછા ફરી ગયા. અને ભદ્રબાહુસ્વામીની પાસે આવી ઉભા રહ્યાં.
આચાર્ય મહારાજ ! ત્યાંતા સિંહ દેખાય છે, અને સ્થુલીભદ્રજીનું ભક્ષણ કરી ગયા છે. સાધ્વીશ્રીએ કહ્યું.
ભદ્રબાહુસ્વામી સઘળી હકીકત તરત સમજી ગયા. જાવ ! ફરીથી જાવ! તમને સ્થુલીભદ્રજી જરૂર મળશે. આચાર્યશ્રીએ શાંતિપૂર્વક કહ્યું.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧ લું
જ્યારે સાધ્વીઓ ફરીવાર ત્યાં ગયા. ત્યારે પોતાના ખરા સ્વરૂપમાં થુલીભદ્રને જોયા તેથી હષત થઈ વંદન કરી અરસ પરસ સુખ શાન્તિના સમાચાર પૂછળ્યા.
બીજે દિવસે અધુર–બાકી રહેલે અભ્યાસ શીખવા માટે થુલીભદ્રજી આચાર્ય શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી પાસે આવ્યા. અને કહ્યું કે ગુરૂદેવ ! મને આગળ પાઠ આપે !
હવે તમને શા નહીં શીખવાડાય! કારણ કે હવે અધુરે રહેલો ભાગ શીખવાને તમે લાયક નથી ! ગુરૂદેવે ગંભીરતાથી કહ્યું.
આ પ્રમાણે ગુરૂદેવના મૂખમાંથી શબ્દો નીકળતાં સાંભળી સ્યુલીભદ્રજી ઘડીવાર થંભી ગયા અને અફસોસ કરવા લાગ્યા કે “એવો તે મારે કયો અવિનય થયું છે, કે ગુરૂદેવ મને શીખવાડવાની ના પાડે છે?” આમ ખુબ વિચાર કરતાં પોતે લીધેલું સિંહનું રૂપ યાદ આવ્યું. જેથી તેઓ ગુરૂદેવને નમી પડ્યા. અને પોતે કરેલા અપરાધની ક્ષમા યાચી ખાત્રી આપી કે હવેથી કદિ પણ મારાથી આવી ભૂલ નહીં થાય! એમ ઘણું કાલાવાલા કરી ગુરૂદેવને સમજાવવા પ્રયત્ન કરી જોયા. પણ તે બધા નિષ્ફળ નીવડ્યા.
હવે તમને મારાથી નહીં ભણાવાય એમ સાફ શબ્દોમાં ગુરૂદેવે જણાવ્યું.
આખરે શ્રી સંઘે આચાર્ય મહારાજને વિનંતી કરી “ કે આપ થુલીભદ્રની ભૂલની ક્ષમા કરી અભ્યાસ આગળ ચલાવો. જેથી જૈન શાસનની ઉન્નત્તિ થાય !
શ્રી સંઘની વિનંતીને માન આપી આચાર્ય મહારાજે અધુરે રહેલે ભાગ થુલીભદ્રને ભણાવ્યો પણ તેના અર્થ ન સમજાવ્યા. આથી હવે થુલીભદ્રજી સર્વ શાસ્ત્રના જાણકાર થયા. તેમના પછી હજી સુધી કોઈ પણ જાણકાર થયા નથી.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલકથા જ્યારે ભદ્રબાહુસ્વામીને કાળ નજીક આવતો જણાય. તેથી તેમની જગ્યા સાચવનાર ચારિત્ર્યવાન, બાહોશ તથા વિદ્વાન સાધુ જોઈએ પણ આ વખતે થુલીભદ્રની બરોબરી કરી શકે તેવો બીજે કઈ સાધુ નહતું તેથી ભદ્રબાહુસ્વામીની પાટે થુલીભદ્રને બેસાડ્યા, અને પોતે શાતિથી ધ્યાન ધરતા કાળ કર્યો.
આવા પ્રાતઃસ્મરણીય પુરૂષને માટે કેને માન ન હોય ? જેઓની વિદ્ધતા આજે જેનના ઘેર ઘેર ગુંજી રહી છે. જેનું ચારિત્ર ભલભલાને અચંબે પમાડે એવું છે! ધન્ય છે!!આવા નિડર મહાત્માઓને !
પર્યસણ જેવા પવિત્ર પર્વમાં વંચાતુ મહાપવિત્ર “કલ્પસૂત્ર” પણ તેઓએ જ એક સુત્રમાંથી જુદુ પાડીને બનાવ્યું છે. બીજા પણ જ્યોતિષના અણમુલા ગ્રંથ બનાવી જગતના ચણેમાં ધર્યા છે. નમસ્કાર હે ! એ મહાબુત કેવળી ભદ્રબાહુસ્વામીને!
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બીજું.
વિભવની લાલસા.
આ ક્ષણભંગુર સંસારની અટવીમાં અનેક જાતના કાવાદાવાએથી ભયંકર પરિણામે બનતા આવ્યા છે, અને બને છે. આજ સંસારમાં અનેક જાતના આત્માઓ વસે છે, જન્મે છે અને મરે છે. મનુષ્યને પિતાના કર્મને બદલે મળે છે જ. તેમાં કાંઈ નવિનતા નથી.
આજે ભરતક્ષેત્રના વિશાળ પ્રદેશમાં અનેક જાતના પ્રદેશે શોભી રહ્યા છે. તેમાં એક પ્રતિષ્ઠાપુર નામના નગરમાં આપણે પ્રથમ દ્રષ્ટિગોચર કરીએ તે ખ્યાલ આવશે કે તે નગર કેવું છે ! જે નગરમાં અનેક જાતના વહેપારીઓ વસે છે, જ્યાં રત્નાગર સાગરની અનુપમ લહેરે ઉછળી રહે છે, દરેક નરનારી પિતાના કાર્યમાં આનંદ માની રહ્યા છે. જ્યાં જુઓ ત્યાં આનંદ! આનંદ! આનંદ સિવાય કશું નજરે પડતું નથી. તે નગરમાં અનેક શ્રી તિર્થંકર ભગવાનના ચૈત્યો, જેની શિલ્પકળા અજોડ છે, તેવા કારીગરી ભરેલા ગગનચુંબીત જૈનમંદિરે શેભી રહ્યા છે. અને ત્યાં જૈન ધર્મના સંપૂર્ણ શ્રદ્ધાવાન શ્રાવક શ્રાવિકાઓ પોતાના જ્ઞાન ધર્મમાં અત્યંત આનંદ માની રહ્યા છે.
આ નગરમાં રાજા વિરભદ્રસિંહ રાજ્ય કરે છે જેવું તેમનું નામ છે તેવા જ તેમના ગુણે છે. સ્વભાવમાં ગંભીર અને દયાળુ છે.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા પ્રજાને પિતાના પ્રાણથી પણ વધારે વહાલી ગણે છે. જ્યાં અન્યાયનું નામ નિશાન પણ નથી, જ્યાં દુઃખની કઈ વસ્તુ નથી. જ્યાં વાઘ બકરી એક આરે પાણી પીએ છે. આવા પૂણ્યશાળી નગરને રાજા પણ પૂણ્યશાળી હોય તેમાં નવાઈ શી?
આ રાજવીને પરમાત્મા કૃપાથી પાંચ કુમાર હતા જેનું નામ વસંતસિંહ, દેવકુમાર, કેશવસિંહ, ભદ્રકુમાર અને પાંચમાનું નામ કીર્તિકુમાર હતું. આ પાંચ રાજ્યના સ્તંભ સમાન રાજકુંવરે ઘણું જ ઉમંગની સાથે આનંદ ભોગવી રહ્યા છે, પણ કુદરતની કઈ અન્ય ઘટના હોય તે કણ મિથ્યા કરી શકે તેમ છે. દરેક જાતનું સુખ તે મનુષ્યને ભાગ્યે જ મળે છે. અને સંપૂર્ણ સુખી કેાઈ વિરલા જ હોય છે !
આ વખતે મધ્યરાત્રી હતી બરાબર બાર વાગ્યા હતા. અંધકારે પિતાનું રાજ્ય ચારે બાજુ જમાવ્યું હતું. અને ચેર તથા વ્યભીચારી માણસે પણ પિતાના કામમાં મશગુલ બની રહ્યા છે. આ સમયે રાજકુમાર દેવકુમાર પિતાના મહેલમાં આમતેમ આંટા મારે છે અને બોલે છે કે –શું દુનિઆ ! શું સંસાર ! આજે મને આવા કુદરતી ખરાબ વિચારે કેમ આવે છે શું મારા માટે ભાવિ કંઈ જુદુ ઘડાયું હશે ભાવી! મારા માટે તું શું કરવા માગે છે? આજે મારા ભાઈના દર્શનને લાભ મને મલ્યા નથી. તે નથી રાજમહેલમાં! નથી કઈ જગાએ તેમનો પત્તો! શું મારા બધુને કોઈએ ફસાવ્યા હશે! શું કારાગ્રહમાં પુરાયા હશે! બધુ! બધુ ! મને તમારે વિયોગ ઘણે અસહ્ય લાગે છે! એક વખત તે તમારા મુખાર્વિન્દના દર્શન કરાવો ? એ ભાઈ, ઓ ભાઈ, શું તમે આ નિરાધાર દેવકુમારને મૂકી ક્યાં ચાલ્યા ગયા? શું વિધાતા તું પણ મારા ઉપર નિષ્ફર થઈને હસી રહી છે? હે આકાશના દે! તમને મારા બધુના વિયોગની દયા મારા ઉપર કિચિત પણ આવતી નથી ?
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨ જુ
દોહરે કડવા હોએ લીંબડા પણ મીઠી છે તેની છાંય; બન્ધવ હોએ બેલકણું પણ છે પિતાની બાંય.
ભાઈ! તમે જ્યાં છે ત્યાંથી તુરતજ તમારા બન્ધવને તમારા દેદારના દર્શન કરે ! અને મને આવી ભેટ. આ પ્રમાણે દેવકુમાર પિતાના બધુના વિશે વિહ્વળ બની બાવરે બની જાય છે ત્યારે તે ભાન ભૂલી ન કરવાનું કરી બેસે છે. તેવી રીતે દેવકુમારનું મન સ્થિર ન રહેતાં પિતાની તલવારને મ્યાનમાંથી કાઢી પોતાના પર ઘા કરવા જાય છે. તે સમયે તેને જીગર જાન મિત્ર લાલસિંહ અણીની વખતે અચાનક આવી ચઢે તેણે તુરતજ તલવાર પકડી લીધી અને દેવકુમાર જાન બચાવી લીધે, આ દ્રશ્ય જોઈ લાલસિંહ વિચારવા લાગ્યો અને બોલ્યો કે --
શું મારા મિત્રની આજે આવી વિચિત્ર દશા ? કેમ ! શું તેને ચિત્તભ્રમ વાયુ થયું છે ? શું તેને કોઈ વાતને આગાધ લાગ્યો છે ! હે ! પ્રભુ! શું મારા મિત્રને આ સંકટમાંથી નહી બચાવે? આ પ્રમાણે લાલસિંહ બલતે હતો. તે અવાજ દેવકુમારે જરા સ્વસ્થ થતાં સાંભળ્યો અને લાલસિંહને જોતાં જ એકદમ ભેટી પડે છે. કેણિ! મિત્ર લાલસિંહ ! સારું થયું કે પ્રભુએ તને અહીં મોકલ્યા ! માફ કરજે ભાઈ આજ મારા મનનું કાંઈ ઠેકાણું નથી. આજે મને મારા બધુને વિગ ઘણે સાલે છે. અને મને મારે અંતરાત્મા કહે છે કે મારા ભાઈના માટે કંઈક દગો થયો છે.
દેવકુમાર! તું જ્યારે તારા દીલની વાત મને નહીં કહે ત્યારે કેને કહીશ માટે સત્વર જે હોય તે મને કહી તારા દીલની શાનિત કર. લાલસિંહે કહ્યું.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલક્થા મિત્ર! શું સમજાવું! મારા ભ્રાતને કેાઈ યમરાજનો દૂત ઉપાડી ગયો, અને કઈ પાપીએ મને ભ્રાતરત્નથી રહીત કર્યો છે. મિત્ર ! મારા જાતનું કઈ દુષ્ટના હાથે ખૂન થયું હશે ? દેવકુમારે જણાવ્યું.
ઉપર મુજબની વાત દેવકુમારના મુખેથી સાંભળી લાલસિંહ પિતે મિત્રને ધીરજ આપતાં કહે છે--
દેહ
મિત્ર શેક તો તમે સુણી દીલ દુખાય, વચન સુણતાં તાહરા હૃદય મુજ દુભાય.
મિત્ર! ગમે તેટલું કલ્પાંત કરે પણ મેત તે સર્વ મનુષ્યને માથે ફરે છે. માટે મોતથી ડરનાર તો કાયર અને હીચકારે ગણાય છે, માટે આ વખતે તે ધીરજ અને શાતિ રાખવી જોઈએ અને તેનો ભેદ ઉકેલ જોઈએ વળી ભાઈનું મોત કેવી રીતે થયું તેની તપાસ કરી તેને બદલે લેવો એજ સાચે ભ્રાતૃભાવ અને સરળ રસ્ત છે. મિત્ર! તારા આત્માને શાન્તવન આપી મને વાત કહો કે તમારા ભ્રાતનું શું થયું છે, તે કયાં હતા અને તેમનું મૃત્યુ કેવી રીતે થયું. તે તમને કેવી રીતે માલુમ પડયું, લાલસિંહ ધીરજ આપતાં પૂછયું.
મિત્ર! આજે સવારે અંધકારને નાશકર્તા અરૂર્ણોદય થતાંજ રણક્ષેત્રમાંથી પૂજ્ય પિતાશ્રીની પત્રિકા લઈ એક ઘોડેસ્વાર સેનાપતી ઉદાસી ચહેરે હાંફત અને ધુજ મારા ભાઈ વસંતસિંહને મૃત્યુના ખબર લઈને આવ્યો પણ મૃત્યુ પામેલા મારા ભાઈનો દેહ દેખાતો નથી તેમ તેના શબને બિલકુલ પત્તો જ નથી. એટલે તેઓ મૃત્યુ પામ્યા
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨ જી
૨૭
કે પછી કાઈ હરણ કરી ગયુ તે નક્કી સમજાતું નથી, અરે! તેજ નકકી નથી. આ સમાચાર જ્યારથી મારા સાંભળવામાં આવ્યા છે, ત્યારથી મારા આત્મામાં શેકાગ્નિએ પ્રવેશ કર્યાં છે. મિત્ર ! આ બાબતને ઉકેલ શી રીતે લાવવા તેની મને કંઈપણ ગમ પડતી નથી. દેવકુમારે કર્યુ.
મિત્ર! કાઇપણ વસ્તુને શાક કરવાથી તેનુ પરિણામ કાંઇ આવતું નથી પણ તે વસ્તુની શોધ કરવાથી તેમજ પુર્ષા કરવાથીજ દરેક વસ્તુ સાધ્ય થાય છે. માટે હીંમત ન હારતાં તેની સંપૂર્ણ પણે તપાસ કરી ભાઈનું ખુન કાને કર્યું, અને કેવી રીતે કર્યું, અને તે વખતે કઈ જગ્યા ઉપર હતા વિગેરે સર્વે હકીકત ઘણી સભાળ પૂર્વક બારીકાઈથી તપાસ કરી તેને પત્તો મેળવવાજ જોઇએ. જ્ઞાનીએ પણ કહ્યું છે કે-“ પંચ પીંડના બનેલા કાયારૂપી પુતળાના આયુષ્ય પુરૂ થતાં આખરે નાશ થાય છે, દરેક વ્યક્તિના માથે મેાત નક્કી જ છે, નામ તેનેા નાશ હોય જ છે. ” તે શા માટે હતાશ અને નિર્માલ્ય થાય છે. જ્યારે તમારી સમક્ષ ભાહુસ્વામી જેવા જ્ઞાની ગુરૂ છે તે તું શા માટે નિરાશ કવિએ પણ કહ્યું છે કેઃ
થાય છે? વળી એક
""
“હજારા નિરાશામાં અમર આશા છુપાઈ છે. ’
(6
શું તું આ સૂત્ર તદ્દન ભૂલી ગયા ? ભાવી કાર્યનું મિથ્યા થયું છે ? મિત્ર! હું મારા અનુમાનથી નક્કી કહું છું કે તમારા ભાઈ વસંતસિંહ મૃત્યુ પામ્યા નથી પણ કાઈ કાવત્રાના ભાગ બનેલા છે. '' આજે જગતમાં જે કાવા, દાવા, છળ અને પ્રપચ થાય છે તે ફક્ત મનુષ્ય પોતાની વૈભવની લાલસા પુરી કરવા માટે જ કરે છે. તેથી તે જ્ઞાનીઓએ કહ્યું છે કે:–“ તે ક્ષણીક વસ્તુના મેહમાં ન પડતાં સત્ય
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલક્થા
વસ્તુના સહારા લઈ આત્માની ઉન્નતિ સાધવી એ મનુષ્યનું સાચુ લક્ષણ છે. ’
વળી એક કવિએ કહ્યું છે કે મનુષ્યના ત્રણ અક્ષર. તેમાં પહેલા મ, બીજો ન અને ત્રીજો સ. એમ એક પછી એક લેવાથી મનુષ્ય શબ્દ લખાય છે તેા તેના અર્થ શું થાય છે તેનીચે મુજબ જણાવે છે.
દાહેરા
મમ્મા તણું જ્યાં મન તેા, માયા મહીં ગુલતાન છે, જે માનમાં મરડાઈ મરે, તેને કહે છે કવિ ‘ભાગી ’ ખરે, નન્ના તણી નિતી નથી, જ્યાં ન્યાયનું નહીં નામ છે, એવા મનુષ્યેા છે. ભલે, પણ મનુષ્ય નહીં હેવાન છે. સસ્સા તણી શાંતિ નથી, સંતેાષનું નહી નામ છે, શ્રદ્ઘા નથી, શૂરવીરતા નથી, તે મનુષ્ય નહી હેવાન છે.
મજમુત જેનું છે નહીં, કિંમત તેની છે નહીં.
મનુષ્ય નહીં જાણવા, હેવાન સમ પીછાણવે.
૧
૩
૪
મિત્ર! હવે નકામેા કલેશ કરવા મુકી ખરી વસ્તુ શું છે તેની અદ્ધિપૂર્વક તપાસ કરવી તેજ ખરા ભાતૃ ધર્માં છે. લાલસિંહે પેાતાના મિત્ર દેવકુમારને આશ્વાસન આપતાં સમાયું.
મિત્ર! લાલસિંહ, તું કહે તે બધી હકીકત સત્ય છે પણ મારા આત્માને ભાતૃ વિયેગને કારી ધાવ એવેા લાગ્યા છે કે જેથી મને ધીરજ યા શાન્તિ મળવી મુશ્કેલ છે. બસ, મારે પણ મારા વડીલ બન્ધુની પાછળ જવું જ જોઈ એ તેના સિવાય મને હવે શાન્તિ મળનાર નથી. દેવકુમાર ઉદાસી ચહેરે ખેલ્યું.
મિત્ર દેવકુમાર ! તું તારા આવા હીચકારા અને બાયલાપણાથી મર્દાનગીને લજવે છે ? શું તું આવે! કાયર, ભીરૂ અને બીકણ ત્યાંથી પાકયે। ? સાચા ક્ષત્રિય તેા ખાંડાના ખેલ ખેલે!હસ્તા હસ્તા દુશ્મનનાં
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨ જી
૨૯
કાળા ચીરી પેાતાની શૂરવીરતાની છાપ પાડે ! ત્યારે તારા મૂખમાંથી તે! એક નામ જેવી વાત નીકળે છે. શરમ છે! શરમ છે!!! જો તને વડીલ ભાઈ પ્રત્યે સાચેા જ પ્રેમ હાય તે। તેની પુરેપુરી શેાધ કરી તેના વેરને બદલે લે! આથી વધારે મારે કહેવાનું હોય જ નહીં. માટે ચાલ, ઉઠે, જલ્દી કર, અને સત્ય વસ્તુની હકીકત જાણવા માટે પિતાશ્રી પાસેથી સર્વ વૃત્તાંત જાણી લઈએ. લાલિસ હૈ આશ્વાસન આપતાં સમજાવ્યું.
હવે અને મિત્રા વાતે કરતા કરતા ચાલ્યા જાય છે. ત્યારે બન્ને મિત્રા કહે છે કે ગુરૂ ૧ભદ્રબાહુસ્વામીના દન કરી કૃતા થઈ એ. અને તેએશ્રીને આશીર્વાદ લેતા જઈ એ. એમ કહી બન્ને મિત્રે। જાયછે.
૧. ભાહુસ્વામી જ્યેાતિષમાં ઘણા જ વિદ્વાન અને અન્તડ જ્ઞાની હતા. તે તે શકા વગરની વાત છે. તેના બનાવેલા પુસ્તકામાંથી અંગ્રેજોએ શોધખેાળ કરી આકાશમાં કયા ગ્રહે! કેટલા અંતરે છે તે બતાવ્યુ છે. તે તે અત્રે વાંચક વર્ગની જાણ માટે લખુ છુ,
ગ્રહ સાત છે, ૧-બુધ. ૨-શુક્ર, કુ-મગળ. ૪-ગુરૂ. ૫–શની. ૬–યુરેનસ. અને ૭–નેપચ્યુન છે, તેમાં પહેલા પાંચ આપણી દ્રષ્ટિએ પડે છે અને બાકીના બે દુરબીનની સહાથતા વગર દેખાતા નથી. એટલે પહેલા પાંચ ગ્રહેાની માહિતી હિંદુ, ગ્રીક, રામન ઈત્યાદિ પ્રાચીન રાજ્ગ્યાને હતી અને બાકીના બેની માહિતી નહેાતી. દૂરબીનની યુકિત ઇ, સ. ૧૬૧૦ માં નીકળ્યા પછી તેની પાછળ સુધારણા થઈ. ઈ. સ. ૧૭૮૧ માં દુર્કીનની સહાયથી હુલ નામના એક અંગ્રેજ ન્યાતિષીએ યુરેના ગ્રહ શેાધી કહાઢયેા.
અને તે પછી ઇ. સ. ૧૮૪૬ માં નેપચ્યુનની શેાધ થઈ. આ વાત ચમત્કારી લાગતાં ઘણી ખારીક દ્રષ્ટિથી જેવા માટે જ્યેાતિષીએ મહેનત કરી ત્યારે તેને માલમ પડચુ` કે લાઈન સરખી જતી નથી. તેની ગતી ચાલીને આમ તેમ જાય છે. એમ તેના મનમાં આવવાથી તેને નિશ્ચય કર્યો કે જે જગ્યાએ ઝાક જાય છે તે જગ્યાની આસપાસ એકાદ ગ્રહ હોવા જોઇએ. અને તે ધારણ ઉપર પેરીસના જ્યાતિષી એમ. સી, વ્હેરીયર અને કેમ્બ્રીજના જ્યાતિષીએ આ કામ ગણીતની સહાયતાથી ગ્રહના ઠેકાણાનુ અનુમાન કર્યું. આ.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલકથા બંને મિત્રો ગુરૂ ભદ્રબાહુસ્વામીની સમીપ જઈ વિર્ય પૂર્વક વંદન કરી બેઠા તેથી ગુરૂદેવ પોતાની પ્રણાલીકા મુજબ ધર્મલાભ સંભળાવે છે.
ગુરૂદેવ! આપશ્રીને ચૌદ પુર્વધારી જ્ઞાની છો, ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન એ ત્રણે કાળના જાણકાર છે, આપ વિના આ સૃષ્ટિમાં કઈ સમર્થ વિદ્વાન નથી, મને ખાત્રી છે કે મારા ભવિષ્યમાં શું શું હકીકતો બનવાની છે તે જણાવવા આ કીંકર ઉપર દયા કરશે! દેવકુમારે પૂછયું.
બને જોતિષીનું એક સરખું જ અનુમાન થયું. જેથી બલીનના જોતિષી ડે. ચાલીએ પિતાનું દુબન લાવી આ ગ્રહ જેવા લાગે. તો તે સ્પષ્ટ દેખાયો. આ ગણીત શાસ્ત્રનો ચમત્કાર ઉપર કહેલા પ્રમાણે ગ્રહ સાત છે.
અને પૃથ્વી પણ સૂર્યની આસપાસ ફરે છે. એમ કેપન્ક સાહેબે સન ૧૫૪૩ માં સિદ્ધ કર્યું હતું. અને તે દિવસથી તેની ગણના ગ્રહમાં થઈ.
આ ગ્રહ જે માગે સૂર્યની આસપાસ ફરે છે તે માર્ગ દીર્ધ વર્તુલાકાર એટલે બદામી આકારમાં છે. આ માર્ગને “કક્ષા” કહે છે. સૂર્યને સમીપ રહી જોતાં આઠ ગ્રહની પતિ બુધ, શુક્ર, પૃથ્વી, મંગળ, ગુરુ, શની, યુરેનસ અને નેપચ્યન આ પ્રમાણે થાય છે. આ સર્વને સૂર્ય સમીપ પ્રદક્ષિણ કરતાં સરખે વખત લાગતો નથી પણ દરેકના વખતમાં મોટા અંતર પડે છે. બુધને ત્રણ મહિના લાગે છે, શુકને આઠ મહિના લાગે છે, યુરેનસને એક હજાર ને આઠ મહિના લાગે છે, નેપચુનને એક હજાર નવસે એંસી મહિના લાગે છેવળી આ ગ્રહોના આકાર જુદા જુદા છે. વ્યાસ એટલે ગેળના ગર્ભની મધ્યની દેરી તે વ્યાસ. બુધને ૩૦૦૦) ત્રણ હજાર માઈલ, શુકનો ૭૫૦૦) સાત હજાર પાંચસે માઈલ, પૃથ્વીને ૮૦૦૦) આઠ હજાર માઇલ, મંગળને ૫૦૦૦) પાંચ હજાર માઈલ ગુરૂને ૮૫૦૦૦) પંચાસી હજાર માઈલ, શનીને ૭૧૦૦૦) એકેતેર હજાર માઇલ, યુરેનસ ૩૩૦૦૦) તેત્રીસ હજાર માઈલ અને નેપથ્યનો ૩૬પ૦૦૦) છત્રીસ હજાર પાંચ માઈલ છે. આ બધા ગ્રહોમાં બુધ નાનો છે અને ગુરૂ મટે છે.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨ જું
૩૧ હે વત્સ ! સાધુને રસ્તો નિરાળો છે, તેઓ સંસારના કાવાદાવાથી તદન વિમુક્ત રહે છે. સંસારના કોઈપણ જાતના કાર્યમાં સાધુઓને પડવાનો અધિકાર નથી, અને ફક્ત પોતાના આત્માની શુદ્ધિ અને મોક્ષનો વિચાર કરી શકે તે સિવાય બીજો કોઈ પણ વિચાર કરી શકે જ નહીં. તેથી હે ! વત્સ! હું એટલું જ કહીશ કે
આ બાબત હાલના સમયને અનુસરી મૌન રહેવામાં જ સાર છે. વખત વખતનું કામ બજાવ્યા કરે છે, માટે વખત આવે સૌ સારા વાના થશે. વસો ! શ્રદ્ધા, નીતિ, સત્ય અને સંયમ કદી પણ આ કાયાથી ચુકશો નહીં. તો જરૂર તમે તમારા કાર્યમાં ફતેહમંદ થશે તે મારા આશિર્વાદ છે. ગુરૂદેવશ્રી ભદ્રબાહુવાસ્વામીએ જણુવ્યું.
બંને મિત્રો ગુરૂદેવનો આશીર્વાદ મેળવ્યા પછી રાજ્યભવનમાં આવે છે. આ વખતે રાજા વિરભદ્રસિંહ, પ્રધાન છત્રસિંહ, કુંવર ભદ્રીકસિંહ અને બીજા કેટલાક સામંતો હાજર હતા.
મંત્રીશ્વર! આપના રાજ્યમાં પ્રજાની પરિસ્થિતિ કેવી છે? પ્રજાને કઈ પ્રકારનું દુઃખ છે ? આપણું શત્રુનું બળ કેવું મજબૂત છે ? આ ચાલું યુદ્ધમાં કેન વિજય થશે ? પ્રજાપ્રિય રાજાએ પ્રશ્નો પૂછળ્યા.
હવે ગ્રહોનું રત્વ જૂઓ :
સર્વ સમીપનો ગ્રહ બુધ તે સૂર્યથી સાડા ત્રણ ક્રોડ માઇલ દૂર છે. શુક્ર સાડા છ ક્રોડ માઇલ દૂર છે, પૃથ્વી સવાનવ ક્રોડ માઈલ દૂર છે. મંગળ ચૌદ ક્રોડ માઇલ, ગુરૂ સાડી સુડતાલીસ ક્રોડ માઇલ, શની સત્યાશી ક્રોડ માઇલ યુરેનસ પોણાબે અબજ માઈલ અને નેપચ્યન પણ ત્રણ અબજ માઇલ
છે. ખરેખર ! પાસેનો જે ગ્રહ બુધ છે. તેની સમીપમાંથી આગગાડી નીકળી દર કલાકે સાઠ માઈલ મધ્યમાં એક પળ પણ સ્થિર ન રહેતાં જે એક સરખી ચાલે તે તેને સૂર્યની પાસે જવા માટે ૬૩) ત્રેસઠ વર્ષ લાગે.
આ પ્રમાણે ગણુના દરેક ગ્રહની કરી લેવી. તે સમજાશે કે કુદરતની શું ઘટના છે અને જ્ઞાનીઓની કેટલી અપૂર્વ વિદ્યા છે.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધામીક નવલક્થા
અન્નદાતા ! જ્યાં સુધી આપ જેવા શીરછત્ર મહારાજાની સંપૂર્ણ કૃપા પ્રજા ઉપર છે ત્યાં સુધી આપ નામદારશ્રીને જ હરહમેશ વિજય છે! આપના પરાક્રમથી ભલભલા દુશ્મને અને મહારથીએ પણ થરથરે છે, આપની હાક આજે ધણા વિશાળ પ્રદેશ ઉપર ગાજી રહી છે, તે કાની તાકાત છે કે આપશ્રીના રાજ્ય ઉપર ઉંચી આંખ પણ કરી શકે? આપણા શત્રુ મેાહનપુરીના રાજા પ્રવિણસિંહને જરૂર પરાજય થશે. પણ નામદારશ્રી ! શત્રુ દગલબાજ, કપટી, કળાકૌશલ્યતા પૂર્ણ અને વ્યવસ્થિત છે, નામદારશ્રી! આપે મને વસતસિંહની સાથે યુદ્ધમાં ન જવા દીધે તે ઠીક કર્યું નથી. રાજ્યની અને રાજ્યવ્યવસ્થાની હકીકત પ્રધાન કહી સભળાવે છે. તેવામાં એક અનુચર સભા મડપમાં પ્રવેશ કરે છે.
૩ર
મહારાધિરાજ ! બહાર કાઈ કાસદ રણક્ષેત્રમાંથી પત્ર લઇ આપને આપવા સારૂ આપની આજ્ઞાની રાહ જોતા ઉભા છે. અનુચરે જણાવ્યું.
જાવ! તેને આવવા દા! રાજાએ ફરમાવ્યું.
નામદારશ્રી ! આ પત્રિકા સરદાર સામંતસિંહે આપની હજુરમાં આપવા મતે મેકલ્યા છે. તે। આપ તે સ્વીકારા! કાસદે જણાવ્યું. મંત્રીશ્વર ! તે પત્રિકા સ સભાજતેને વાંથી સભળાવા ! રાજાએ આજ્ઞા આપી.
જેથી પ્રધાને તે પત્રિકા હાથમાં લીધી અને વાંચવી શરૂ કરી તે શરૂ કરતાં જ એકદમ ખેલી ઉઠયા કેઃ-મહારાજ ! આ પત્ર કલ્પિત છે. આ લખેલી હકીકત તદ્દન બનાવટી અને બીનપાયાદાર લાગે છે.
પણ
કાસદ ! સાચુ ખાલ, આ પત્ર કાને લખ્યા છે! શું પત્રમાં લખેલી ખીના તદ્દન સત્ય છે કે સત્યથી વેગળી છે? શું વસંતસિંહ ગયા! પણ તે કાં ગયા! પ્રધાને ગભરાતાં ધમકીથી પૂછ્યું.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨ જુ
૩૩ પ્રધાનજી! તમે પત્ર વાંચી આટલા બધા અધીરા અને અસ્વસ્થ કેમ લાગે છે ? શું પત્રમાં કંઈ અવનો બનાવ બન્યો છે કે જેથી તમે ઉપરા ઉપરી પ્રશ્નો પૂછો છો. રાજાએ પૂછ્યું.
અન્નદાતા ! પત્ર શું વાંચું, પત્ર વાંચતા મારા ચક્ષુઓમાંથી ચોધાર અશ્રુધારા વહે છે. મારે હસ્ત પત્રના ભારથી થરથર કંપે છે. તેમજ પત્ર વાંચતાં મારું મન ઘણું જ અસ્થિર અને શૂન્ય બની ગયું છે. મહારાજ! પ્રિય વસંતસિહ એકાએક રણભૂમિમાંથી અભેદ માગે ચાલ્યો ગયો છે. અને આપણું સકળ સૈન્ય સેનાપતિ વગર નિરાશ્રિત દશામાં પડયું છે. પ્રધાને જણાવ્યું.
પ્રધાનજી! તમે આ શું બેલે છો ? જરા પત્ર તો વાંચે ! રાજાએ કહ્યું.
આથી પ્રધાન પત્ર વાંચે છે, ત્યાં બેઠેલા સઘળા સામંત, સરદારો અને દેવકુમાર વિગેરે સર્વ હતાશ થયા અને મહા ગંભીર વિચારમાં પડી ગયા. મહારાજા પોતે પત્ર સાંભળતાં અને પુત્રના મરણની વાત જાણતાં તરત મહા શેકસાગરમાં ડુબી ગયા. અને હૃદય ઉપર આઘાત લાગતાં જ પોતે મૂછિત થઈ ગયા. સર્વ સામંત સરદારોએ અનેક જાતના ઉપચાર કરી મહારાજાને શુદ્ધિમાં આણ્યા. ત્યારે કહે છે કે –
પત્ર સુણતાં રાજવી, અંતર થકી ગભરાય છે. પુત્રનું મરણ સુણતાં, મૂછિત દશા ત્યાં થાય છે, શું કર્યું મેં આ કર્યું, એ માનવી મિથ્યા બકે, પણ ઈશની આજ્ઞા વિના, નવા પાન પણ હાલી શકે.
મારા પુત્રને કઈ લાવો! કઈ લાવો ! ગમે ત્યાંથી લાવી તેના દેદારના દર્શન કરાવે ! અરે ! હે પ્રભુ તને આ શું સૂઝયું? કયા પાપે તે મારો પુત્ર હ. રાજા બોલ્યા.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલકથા પૂજ્ય પિતાશ્રી ! આપ જરા પણ ચિંતા કરશો નહિ. મને ખાત્રી છે કે મારા વડીલ ભાઈનું મોત થયું નથી પણ કઈ કાવત્રાબાજે તેમનું હરણ કરેલું છે. દેવકુમારે જણાવ્યું.
કેમ પ્રધાનજી! આ બાબતમાં તમારો શું અભિપ્રાય છે! રાજાએ પ્રશ્ન પૂછો.
મહારાજ ! દેવકુમારનું કહેવું મને સત્ય વાગે છે, મારી પણ એ વિનંતિ છે કે આપણે ધીરજથી આ બાબતની તપાસ કરવી જોઈએ પ્રધાને કહ્યું.
શિરછત્ર પિતાજી! આ આપને બાળક પિતાના વડીલ ભાઈના માટે પ્રાણનું બલિદાન આપવામાં જરાપણ પાછી પાની નહિ કરે. હું આકાશ પાતાળ એક કરીને પણ મારા વડીલ ભાઈનું કેવી રીતે મેત યા હરણ થયું તેને પત્તે અવશ્ય લગાડીશ. માટે પિતાજી! મને મારા વડીલ ભાઈનો પત્તો લગાડવા સારૂ રણયુદ્ધમાં જવા આજ્ઞા આપો! દેવકુમારે આજ્ઞા માગતાં જણાવ્યું.
મારા છતાં હું તને કુમળા બાળકને કેમ જવા દઉં! પુત્ર, તું તારે અત્રે રહે અને મને જ તે તપાસ કરવા જવા દે. રાજાએ પુત્રને સમજાવતાં કહ્યું.
પિતાજી! શું સિંહને શિકાર શિયાળ કરશે! શું આપને પુત્ર એક બાયલે અને હિચકારે બની આ બધું જોયા કરશે! ના! ના! આ દેવકુમાર જ્યાં સુધી હયાત છે ત્યાં સુધી તમને સોગન છે કે મને જવાની આજ્ઞા ન આપે તો ! ભાતૃભાવ ઉત્પન્ન થતાં દેવકુમારે મક્કમતાપૂર્વક આજ્ઞા માગી.
અન્નદાતા ! હું પણ મારા મિત્રની સાથે જઈશ અને પ્રાણુના ભોગે દુશ્મનોને હંફાવીશ તેમજ ભાઈ વસંતસિંહને પત્તો જરૂર લગા
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨ જુ
૩૫ ડિશ માટે મને પણ જવાની સત્વર આજ્ઞા આપો ! દેવકુમારના મિત્ર લાલસિંહે પણ આજ્ઞા માગી.
પુત્રની વ્યાજબી હઠ અને ભાતૃપ્રેમ જોઈ રાજાને શાતિ થઈ આ બંને યુવાનોની હઠ અને પ્રેમ જોતાં રાજાએ બંનેને જવાની આજ્ઞા આપી. અને પ્રધાનને સાથે જવાનું ફરમાવ્યું. પ્રધાનને દરેક ભલામણ કરી પોતાના ભુવન તરફ ગયા. રાજાના ગયા પછી દેવકુમાર તથા લાલસિંહ પિતાની માતુશ્રીની રજા લેવા માટે ગયા.
દહરે. કર્મની ઘટના સદા, જ્ઞાનીએ ન્યારી કહી, દાંક્યા કર્મની કોઈને ખબર પડતી નહીં, માટે જગતના માનવી, કમ ન મૂકે કેાઈને, જેવું કરે તેવું ભેગવો, ન દોષ દેશે કાઈને.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ત્રીજું.
મનના મનોરથ. આ વખતે વિરભદ્રસિંહના મહાલયમાં કંઈક જુદે જ રંગ જામી રહ્યો હતો. અને તે રંગ કાંઈ જેવો તેવો નહતે. તે રંગ એવો હતો કે તે રંગમાં રંગાટમાં કંઈક રંગાઈ ગયા અને હજાર રોળાઈ ગયા. તે રંગ કેવો હતો. મહારાણી દેવળદેવી આજે ઘણું ખુશખુશાલ ચહેરાથી પિતાના આત્માને આનંદ આપી રહી હતી. અને કહેતી હતી કે “આ જગતમાં હું ધારું તેજ થાય અને થવું જ જોઈએ. જે મારા વિચારોની વચમાં કઈપણ આવે તો તેને અવશ્ય નાશ થવો જ જોઈએ.” આમ હવાઈ કિલ્લા બાંધતી પાછી વિચારમાં આવી કે:દાસી ઉપર વિશ્વાસ લાવે તે ઠીક નથી, કારણ કે ગમે તેમ તે દાસી તે દાસી જ. તે કહેવાય તે ગુલામડીને ! હું કાંઈ કહું અને તે કાંઈ કરે તે વખત આવે મારા પાપને ઘડે ફૂટી જાય, અને મારા ભેગ મળે, પણ ફિકર નહીં. દાસી મંજરી વસંતસિહ બાબતના શા સમાચાર લાવે છે. તે હકીકત જાણવા મારી ઈચ્છા પૂરી રહી છે, જે વસંતસિંહ રણક્ષેત્રમાં જ પૂરે થાય તે “ટાઢા પાણીએ ખસ જાય” અને મારી ધારેલી દરેક યુક્તિઓ પાર પડે, કદાચ રણક્ષેત્રમાંથી જીતીને આવશે તો મારે બીજી યુક્તિ કામે લગાડવી પડશે. એવામાં દાસી એકદમ આવી અને કહેવા લાગી કે - | બાઈસાહેબ, ફત્તેહના ડંકા, મારૂં ઈનામ લાવ ! દાસી મંજરી ઘણું કપટી અને કુટિલ હતી. દરેક પાપી કાર્યમાં તેને ભાગ અગ્ર
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩ જું
૩૭ સ્થાન ભગવતો હતો. રાણી દેવળદેવી પિતાના કાર્યમાં તે દાસીની સલાહ લેતી હતી. બાઈસાહેબ ! તમારા જેવા ચતુર અને હોંશિયાર આજના જમાનામાં કાઈ નહીં હોય ! આપ તો જે ધારો છો તે કાર્ય ઘણી બુદ્ધિપૂર્વક અને સહેલાઈથી પાર પાડો છો. ધન્ય છે ! આપની વિલક્ષણતાને ! દાસી મંજરીએ મહારાણીના વખાણ કરતાં કહ્યું.
મંજરી! જે મારામાં ભૂલ હોય તો હું આ પદવીએ આવું જ ક્યાંથી ! મારે તો સિદ્ધાંત છે કે જે કાર્ય કરવું તેજ કરવું કહેવતમાં કહ્યું છે કે “દેવ પાધ્યામી તે કાર્ય સાધ્યામી” હું તો આ સિદ્ધાન્ત ચાલવાવાળી છું. જે આ પ્રમાણે ન કરૂં તે મેટા કુંવર સાથે બાથ કેમ ભીડાય, સેક્ય સામે યુક્તિપ્રયુક્તિ કેમ કરાય, અને અપરમાતા તરીકે કેવી રીતે રહેવાય! માટે પિતાનો સ્વાર્થ સાધવા સારૂ ગમે તેવા કષ્ટો આવે તે પણ તેનું પરિણામ ભોગવવા તૈયાર રહેવાની શક્તિ હોવી જોઈએ. સેક્ય તે બિચારી સ્વર્ગમાં બિરાજતી હશે. મંજરી! બેલ તો ખરી કે લડાઈના શા સમાચાર લાવી છું? રાણીએ મંજરીને પૂછ્યું.
બાઈ સાહેબ! મેં આપને કહેવા મુજબ પેલા યોગેશ્વરનું ધ્યાન ધર્યું અને મહામુશીબતે તેનું મન મેં મારા પ્રત્યે આકર્થે. આપશ્રીની તમામ હકીકત મેં નિવેદન કરી પણ મેગેશ્વર તે એકનો બે થયો નહિ પણ જ્યારે હું મારા પ્રાણ તેમના ચણે આગળ ધરવા તૈયાર થઈ ત્યારે જ તેમને મારી વિનંતી ધ્યાનમાં લીધી અને બોલ્યા કે બાઈ! હું કઈપણ મનુષ્યની તેમજ કોઈ પ્રાણની ઘાત કરતો નથી પણ જ્યારે તું આટલી બધી આજીજી કરે છે ત્યારે તે માણસ મારી વિદ્યાના બળે અદ્રશ્ય થઈ જશે અને ઘણું વર્ષો સુધી જડશે નહિ. આ સાંભળી રાણી આનંદના આવેશમાં આવી ગઈ અને પિતાના આત્માને ખુશ કરવા લાગી પણ દાસીએ કહ્યું બાઈ! હજુ આગળ તો સાંભળો !
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
વસંતસિંહનું મૃત્યુ થયું નથી પણ તે કાઈ પાપીના પઝામાં સપડાઈ ગયા છે એવી માન્યતા દેવકુમાર તથા તેમને મિત્ર લાલસિહ બરાબર સમજી ગયા છે. અને કુમાર વસંતિસંહને શેાધવા માટે તે અને વીરેાએ પ્રતિજ્ઞા કરી છે. તેા બાઇ સાહેબ! એક તા ગયેા પણ બીજાથી બહુ સાવચેત રહેવાની જરૂર છે. જો કદાપી દેવકુમાર આ કાર્ટીમાં ફત્તેહમંદ થશે તે! સમજજો કે આપણા બંનેનું આવી જ બન્યું છે, દાસીએ જણાવ્યું,
૩.
પાપી મનુષ્યા પેાતાના પાપને છુપાવવા માટે કેટલા ભગીરથ પ્રયાસ કરી પોતાના જીવનને ધૂળમાં મેળવે છે. પણ તે સમજતાં નથી કે આખરે તે પાપીના વિનાશ છે અને સત્યના જ જય છે.
એ મ્હારી વહાલી અને ડાહી દાસી ! તુંજ મને આને ઉપાય તાવ કે જેથી એ અને દુશ્મનેાના પઝામાંથી છુટ્ટુ, કારણ કે તું દરેક કાર્યમાં કુશળ છે, સમયસૂચકતાનું તને પુરેપુરૂં ભાન છે અને તારી બુદ્ધિ એટલી બધી અગાધ છે કે તું ધારે તે। દેવેાના પણ આસન ડગમગાવે. મારા પ્રાણથી વ્હાલી મજરી! આનેા રસ્તે તું મને જલ્દી બતાવ! મહારાણીએ ગમગીન દશામાં પૂછ્યું.
આથી દાસી વિચાર કરે છે કે કેવી રીતે કા` પાર પાડવું કે જેથી એક બાણુથી બને પક્ષીએ નાબુદ થાય. મંજરી કર્યા કામની ધણીઆણી હતી ગમે તેવા જોખમી કા માં પણ તેની અગાધ હિંમત અને કુનેહ હતી ખુબ વિચાર કર્યાં પછી ઉપાય સુઝી આવતાં રાણીને કહે છે કેઃ
બાઇસાહેબ! દેવકુમાર મેાહનપુરાના મઠ્ઠાત્મત રાજાની સાથે યુદ્ધે ચઢે છે. અને પેાતાના ભાઇ વસંતસિંહને ગમે ત્યાંથી શેાધી લાવવા પેાતાના આત્માની સાથે નક્કી કરેલ છે. પરંતુ તે રણક્ષેત્રમાં જ મરી જાય તે વગર મહેનતે ઉપાધી એછી થાય અને જો કદાચ વિજયી થઈ પા આવે તે કેશવસિંહને મારા પાસે સ્વધામ
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩ નું
૩૯
પહોંચાડી તેને આ૫ આપણે દેવકુમાર ઉપર મુકાવીશું એટલે તેને પણ રાજા મારી નંખાવ્યા સિવાય રહેશે નહીં. પછી રહ્યો ફક્ત તેને મિત્ર લાલસિંહ તે દેવકુમારના વિયોગથી કઈ દિવસ આ બાજુ દ્રષ્ટિ પણ કરશે નહીં. વળી કીર્તિ કુમાર નાનો છે એટલે આપના કુંવર ભદ્રીકસિંહને રાજ્યતખ્ત પ્રાપ્ત થશે. આ પ્રમાણે કપટી દાસીએ પોતાની અક્કલની જાદુઈ વાત રાણીને કહી.
ઉપર મુજબની હકીકત દાસી પાસેથી સાંભળ્યા પછી મહારાણી દેવળદેવી ઘણી જ ખુશી થઈ અને દાસીને પિતાની ખાસ સહચરી અને વિશ્વાસુ માનવા લાગી. મારી વ્હાલી મંજરી ! જે તું આ વખતે મારી પાસે નહોત તે આવો સરળ અને સિદ્ધો ઉપાય કેણ બતાવત? પણ મંજરી! યુતિ શી રીતે પાર પાડવી તેને ઉકેલ કરે તો ઠીક ! રાણીએ દાસીને કહ્યું.
બાઈસાહેબ! આપ એ બાબતથી નિશ્ચિત રહે, તેને ઉપાય વખત આવે બતાવીશ. જ્યાં સુધી આ દાસી મંજરી આપની સેવામાં હાજર છે ત્યાં સુધી મારા રાણી દેવળદેવીના દરેક કાર્યમાં સફળતા મળશે જ તેની ખાત્રી રાખજે. બાઈસાહેબ! “અબળા જ્યારે પ્રબળા બને છે ત્યારે ભલભલા ગણાતા મહારથીઓને એક ચપટી વગાડતાની વારમાં ભોંય ભેગા કરી નાંખે છે.” માટે આપ બેધડક આપનું કામ મારી સલાહ મુજબ ચલાવ્યા કરો! દાસી મંજરીએ પાણી ચડાવતાં કહ્યું.
જ્યાં પાપીને પાપી મળે ત્યાં સત્ય, દયા કે પ્રેમ કયાંથી હોય! જ્યાં માતા પિતાના પુત્રનું ખૂન કરવામાં જ પોતાનું હિત સમજતી હોય ત્યાં ધર્મ જેવી વસ્તુ કયાંથી સમજાય ! વાહ ! વાહ ! વાહ! ! ! કુદરત તારી અજબ લીલા ! અને તારી અજબ ઘટનાને !
દેહરે. માતા થઈને પુત્ર કેરી, ઘાત કરવા ધારતી, ધિક્ક પડે એ માતને, જે પુત્ર સ્નેહ ભૂલી જતી.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા હવે આપણે વસંતસિંહના અંતઃપુર તરફ નજર નાંખીએ. ત્યાં વસંતસિંહની બહેન સૌભાગ્યસુંદરી તથા ભાઈ કીર્તિકુમાર અને જ્યકુંવર (વસંતસિંહની પત્નિ) અને દાસી વિગેરે બેઠા બેઠા વાત કરી રહ્યાં છે.
મારા લાડકવાયા દિયર ! તમે તમારી ભાભી પાસે આવો ! તમારા મોટાભાઈ રણયુદ્ધમાં ગયા છે અને તેમની કાંઈ પણ ખબર આવી નથી વળી તમારા બધુ દેવકુમાર પણ આજ મારી પાસે આવ્યા નથી. માટે રણયુદ્ધના શા સમાચાર છે તેની જરા ખબર તે કાઢે ! જયકુંવરે કહ્યું.
ભાભી ! હું તે કંઈ જ નથી પણ મારે તે મારા ભ્રાતા પાસે જવું છે તો તે ક્યારે પાછા આવશે! હું લડાઈમાં જઉં તે લડાઈ જોવા મળે પણ આજે આપણે બંને સાથે લડીએ અને જોઈએ કે કોણ જીતે છે? નાના દિયર કીર્તિ કુમારે પૂછયું.
ભાભી! જોયું, ભાઈ લડવામાં તો ઘણું હોંશિયાર છે. પણ મારા વીરા! તું જાણે છે કે ત્યાં ભલભલા દ્ધાઓ પાણી પાણી થઈ જાય છે. ત્યાં તલવાર, ભાલા, બરછી, કટારે અને તોપના ગોળા સિવાય કંઈ નજરે ન પડે ! હજારે માણસને ત્યાં લેહી રેડાય છે. કાયર થંભી જાય છે. પણ મારા વીરા! તું તે બાપા અને બા કહેતે તેમની ગેદમાં સમાઈ જાય. સૌભાગ્યસુંદરીએ જણાવ્યું.
આ પ્રમાણે બેનનું બેસવું સાંભળી કીર્તિકુમાર નાને છતાં સિંહની માફક એકદમ બેલ્યો કે-બહેન! તું મને કાયર સમજતી નહીં જોઈ છે મારી પેલી તલવાર ! જે તલવારથી હું પિતાશ્રીનું નામ ઉજ્વલ કરીશ. અને ભલભલા દુશ્મનને હંફાવીશ, કેમ ભાભી! તમે કાંઈ બોલતા નથી ! કીર્તિકુમાર બેલ્યો.
બરાબર છે ! તમારું બોલવું મને ઘણું જ પ્રિય લાગે છે ભાભીએ કહ્યું.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩
૪૧
ભાભી! જો મારૂ ખેલવું તમને ધણું પ્રિય લાગતું હોય તે મને તમારૂ એક ગીત સંભળાવે!! કીર્તિકુમારે જણાવ્યુ. સુણે!! મારા વ્હાલા દિયરજી. ભાભો મેલ્યા.
ગીત.
આવેા આવે ને મારા દેવરીયા
તને ભાભી તુમારી ખેલાવે દેવરીયા-આવે! આવેને-ટેક તારી જોઈ સુંદર ચાલ, મને આવે દિલ વ્હાલ દેવરી, આવે આવેને મારા દેવરીઆ-૧ તને આનંદે રમાડું, મિષ્ટ ભેાજને જમાડુ, દેવરીઆ આવે આવેને મારા દેવરીઆ–૨ જોઈ તારૂં ગારૂ અંગ, લાગે તારા પ્યારા સંગ, દેવરીઆ આવે આવેને મારા દેવરીઆ-૩ મને આવે અતિ પ્રેમ, રહેજો સદા કુશળ ક્ષેમ, દેવરીઆ આવા આવેને મારા દેવરીઆ-૪ ખુશ અપરંપાર, દેવરીઆ આવે આવાને મારા દેવરીઆ-૫ (ભાગીલાલ )
જોઈ દિયર દેદાર, ભાભી
આ પ્રમાણે જયકુવર પોતાના દિયર કીર્તિ કુમારને ઘણા જ પ્રેમથી પેાતાના મધુર કંઠથી ગીત સુણાવી આનંદ આપે છે.
ખાઈસાહેબ ! જુએ તે ખરા દેવકુમાર પોતાના મિત્ર લાલસિહની સાથે ગમગીન ચહેરે, શ્યામ વેત્રે, મંદ ગતિએ અને રણુયુદ્ધના પેાષાકથી સજીત થઈ અત્રે પધારે છે. દાસીએ એકદમ દોડતી દોડતી આવી સમાચાર આપ્યા.
કચાં છે દેવકુમાર અને લાલસિંહ ? જયકુવરે આશ્ચર્યથી પૂછ્યું.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા ભાભી, જુઓ ! જુઓ ! પેલા મારા ભાઈ આવે છે. સૌભાગ્યસુંદરી બેલી.
મોટાભાઈ! તમે આ બિહામણો વેષ કેમ પહેર્યો છે! મને તમારે વેષ જોઈને બીક લાગે છે. કીર્તિકુમારે પૂછ્યું.
ભાઈ ! તને કેઈ ડરાવતું નથી. ભાભીશ્રી ! આપશ્રીને હું ઘણાજ વિનયપૂર્વક પ્રણામ કરું છું. આપ મારા ઉપર માતા જેવો પ્રેમ ધરાવો છો તે બદલ હું આપશ્રીને સદાને ઋણી છું. દેવકુમારે કહ્યું.
વહાલા દિયરજી ! તમે આવું બેલી મને શરમીંધ ન કરે ! તમારા વડીલ ભાઈ તથા આપ મારા ઉપર જે પૂજ્યભાવ રાખો છો તેને બદલે તે તમને જીનેશ્વર ભગવાન આપશે; પણ આજે તમે આ લશ્કરી પિોષાકમાં કેમ છો? તમારા ભાઈના શા સમાચાર છે ? તેઓ રણક્ષેત્રમાંથી વિજયી થઈ ક્યારે આવશે ? જે હોય તે હકીકત મને સત્વર ત્વરાએ જણ ! મને તેઓની હકીકત સાંભળવાની બહુ જીજ્ઞાસા થયા કરે છે. જયકુવરે જણાવ્યું.
ભાભી ! માતા તો ગુજરી ગઈ છે, પણ માતા તરીકે તમે તમારી ફરજ બજાવી આ દેવકુમારને સદાને માટે તમારા બાળક બનાવ્યું છે. ભાભી ! શું કહું ! કહેતાં મારી જીભ ઉપડતી નથી. મારૂં હૃદય બળીને ખાખ થઈ જાય છે. અને કહેતા મારું મન ગભરાય છે, છતાં સાંભળો ! દેવકુમારે ગંભીર ભૂખે બધી વાત કહી સંભળાવી.
આ વાત સાંભળી સૌભાગ્યસુંદરી તથા જયકુંવરના ચક્ષુઓ અશ્રુભીનાં થઈ ગયાં અને બંને નણંદ ભોજાઈ હતાશ તેમ જ નિસ્તેજ બની ગયાં.
એ! ઈશ્વર, તેં આ રાજ્ય ઉપર શું કરવા ધાર્યું છે? શું મારા ભાઈનું પાપીએ મેત નિપજાવ્યું છે? ના, ના, મારે અંતરાત્મા તે માનવાને સાફ ના પાડે છે. નિશ્ચય કઈ કાવત્રાના ભંગ બનેલા છે.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩ જી
૪૩.
ભાભી ! શું તમે આમ સમજી થઇને શેક કરે છે? દુ:ખના વખતમાં તે હિંમત અને ધીરજથી આવેલી આફતને જાત માની વધાવી લેવી જોઇએ જ. સૌભાગ્યસુંદરીએ કહ્યું.
ગમે તેમ તે પણ પત્નિને! પ્રેમ તે હ ંમેશાં પતિ ઉપર નિર્મૂળ અને નિસ્વાર્થ જ હેાય છે. જગતમાં સતી સ્ત્રીએ ચક્રવર્તીને વૈભવ પણ પેાતાના સતીત્વ આગળ તુચ્છ ગણે છે.
યકુ વર—
અસ્ત થયે। કાં સૂર્ય એ મારા, વ્યર્થ કરી સહુ આશા, આધાર તુટયો મુજ જીવનમાં, ખાટા જગત તમાશા—૧
કીર્તિકુમારઃ—
શિરછત્ર મારા હાય સુકાયા, કરમાયા અરે રણમાં, આગ પ્રગટી મુજ અંગે અંગમાં, તાપ પ્રગટયો હૃદયમાં—ર
વિયેગ તારા નથી સહેવાતા, વડીલ અન્ધુ કયાંજ ગયા, ફૂલતા, તે હસનાર અન્ધવ કયાં જ ગયા—૩
મને દેખી હસતા
લાલસિંહ અને દેવકુમાર :—
કૈાટી ઉપાયે સધાયે ન પાછી જીવનદોરી જે ત્રુટી, જ્ઞાની કહે છે જગને સાચુ, ત્રુટી તેની નહીં બુટ્ટી—-૪
ભાઈ દેવકુમાર ! તમે મારી રજા માગવા આવ્યા છે ? શું તમને આ દુઃખી ભાભી તથા દુ:ખી બ્લેનની પણ ા નથી આવતી કે આવી સ્થિતિમાં તમે અમને કાના આધારે મૂકી જાઓ છે? તમારા વડીલ ભાઈ તે ગયા, તે હજુ પાછા ફર્યા નહીં, અને તેમની હકીકત સાંભળીને મારા આત્માને શું આગાધ થતા હશે તે તે ફક્ત મારૂ મન જાણે. ભાઈ ! આ નિરાધાર ભાભીને અધવચમાં આમ રખડતી મૂકી ન જશે ! યકુવરે રૂદનભર્યા અવાજે કહ્યું,
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા મારા પવિત્ર માતા તુલ્ય ભાભી તમે આ શું બેલ છો! શું તમારા વચન ક્ષત્રિયાણીને શરમાવે એવા નથી ! સાચી વિરાંગના તે યુદ્ધ જનારને પ્રેમપૂર્વક આશીર્વાદ અને હિંમત આપી વિદાય આપે, જ્યારે મારા ભાઈને વૈરને બદલે લેવા જવાનો નિશ્ચય કરી આવેલા આ દેવકુમારને શું તમારી નિર્માલ્યભાષામાં હતાશ બનાવી મારા ઉત્સાહને મંદ પાડે છે ? ના, ના, તેમ કદી બનનાર નથી. મેં મારા ભાઈની તપાસ માટે અને તેમના વેરનો બદલો લેવા માટે જે પ્રતિજ્ઞા લીધી છે તેને અટકાવવા કોઈની પણ તાકાત નથી. માટે મારા પવિત્ર ભાભી ! મને જવાની સત્વર રજા આપ. દેવકુમારે મક્કમતા પૂર્વક જણાવ્યું.
જ્યારે જ્યકુંવરબાએ આ વીરના વચનો સાંભળ્યા ત્યારે તેમને ક્ષત્રિયાણુને શોભે તેવી રીતે બંને રણશુરાઓને રણમાં જવાની રજા આપી અને શિખામણરૂપી કહ્યું કે:--
રણયુદ્ધના મેદાનમાં, પાછા કદિ પડશે નહિં. વડીલ બધુના પ્રાણ માટે, પ્રાણ લેવા ચૂકશો નહીં. -૧ રણયુદ્ધમાં યશ કીર્તિ લઈ, જનુની કુખ શેભાવશે, ક્ષત્રિય સાચે એ જ કે, ઈજ્જત ન ગુમાવશે. --ર
જાઓ ! મારા બાળકે જાવ ! પ્રભુ તમારી રક્ષા કરશે. રજા આપતાં ભાભીએ કહ્યું.
મોતાભાઈ, મોતાભાઈ, હું પણ તમારી સાથે આવવા તૈયાલ થઉં છું. નાનો ભાઈ કીર્તિકુમાર બોલ્યો.
ભાઈ કીર્તિ ! તારે હજુ રણયુદ્ધના ખેલ ખેલવાની બહુ વાર છે. વખત આવશે ત્યારે તું પણ તે રણમાં જઈશ અને કુળનું નામ શેભાવીશ. દેવકુમારે કહ્યું.
હવે બંને મિત્રો ભાભી, બેન તથા નાનાભાઇની રજા લઈ વિદાય થાય છે.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ચોથું
પાપીઓની પિશાચ લીલા રાણી દેવળદેવી પિતાના શયનગૃહમાં બેઠેલી છે. ત્યાં તેને કુમાર કીર્તિકુમાર આવીને કહે છે કે માતુશ્રી! મારા વડીલ બધુ વસંતસિહ સૈન્યમાંથી અદ્રશ્ય થયા છે અને તેમની શોધ માટે મારાભાઈ દેવકુમાર, તથા તેમના મિત્ર લાલસિંહ તથા પ્રધાન છત્રસિંહ રણક્ષેત્રમાં જવા સારૂ તૈયાર થયા છે. મહારાજ આજે ભદ્રસિંહ ઉપર ઘણું ગુસ્સે થયા હતા. દેવળદેવી જાણતી હોવા છતાં વાત છુપાવવા સારું બેલીકે હાય ! હાય ! મારા વસંતસિંહને એકાએક શું થયું. હે ! ભગવાન, મારા લાડકવાયા બાળને શું આફત આવી પડી. અરે રે! શું મારે હાલે દીકરો આમ એકાએક દુશ્મનોને ભેગા થઈ પડ્યો ! હે પ્રભુ! હું આ શું સાંભળું છું. શું દેવકુમાર યુદ્ધ કરવા જાય છે ? એ નાને બાળક રણમાં જઈ શું ધાડ મારવાનું છે? જેણે ટાઢ, તડકે કે દુઃખ તે સ્વપ્ન પણ જોયું નથી તે મારે સુકુમાર જે દેવકુમાર પોતાના ભાઈને વેરનો બદલો લેવા જશે હાય! હાય ! ઈશ્વર, તે આ શું કરવા ધાર્યું છે ? શું બધી આફતોને વરસાદ અમારા ઉપરજ વરસાવવા વિચાર છે. અરે વિધાતા! મારો વસંત જ્યાં હોય ત્યાં તેનું રક્ષણ કરજે! આ પ્રમાણે મહારાણી કીર્તિ કુમારને સંભળાવવા બેલવા લાગી.
આથી કીતિ કુમાર સર્વસ્વ વાતો કરવા લાગ્યા અને દેવકુમારના
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬
દેવકુમાર ચિત્ર ધામીક નવલકથા
ઘણાજ વખાણ કર્યા તેમજ તેની લાયકાત, પ્રજાને તેના ઉપર પ્રેમ, સામા અને સરદારાને તેના માટે પૂજ્યભાવ કેવા છે વિગેરે વાતે કરવા માંડી. વળી બહાદુર, અને લડવૈયા પણ છે વળી દેવકુમાર કરતાં તે લાલિસંહ ઘણેાજ શૂરવીર, સહાસીક તથા નિડર છે. વળી દેવકુમાર પેાતાના મિત્રની ઈચ્છા પ્રમાણેજ ચાલે છે. વિગેરે વાતે કીર્તિકુમાર પોતાની માતાને કહે છે.
જ્યારે લાલસિંહની વાત આવી ત્યારે દેવળદેવી કહે છે કે હા, ભાઈ હા, તે સર્વાં હું જાણું છું એક દિવસ એવેા આવશે કે તમારી બધાની પાસેથી આખુ રાજ્ય પચાવી પાતે માલીક થઇ બેસશે. માતાએ કહ્યું.
માતુશ્રી ! આ વચન તમે વ્યાજબી અને સાચા ખેલતા નથી. દેવકુમાર તે એક વીર, સાચેા, ક્ષત્રિય અને ધર્માં પરાયણ છે. હંમેશા જેના હૃદયમાં જૈન ધર્મનું રક્ષણ છે. જેના આત્મામાં સત્ય અને શિયળને પ્રભાવ છે, જેના ઉપર ભદ્રબાહુસ્વામી જેવા ગુરૂદેવને આશિર્વાદ છે. જેને ફક્ત નિસ્વાર્થ સિવાય કાઈ ચીજ ઉપર પ્રેમ નથી, રાજ્યને ભૂખ્યા નથી, તેમજ કાઈના ખુરામાં રાજી નથી. આવા પવિત્ર કુમાર ઉપર તમે આવા આક્ષેપ મુકૈા તે ઠીક નથી કીર્તિકુમારે કહ્યું.
ઠીક! ઠીક ! જવાદે હવે, તારૂ ટાયલું મારે નથી સાંભળવું ? તને રાજકાજના કાવા દાવાની શી ખબર પડે ! તને ભાઈ, ભાઈ કીધા હશે એટલે તું બહુ ફૂલાઈ ગયા હશે. પણ હું તે સારી રીતે સમજુ છુ. કે એ જેટલા બહાર છે તેટલેાજ ભોંયમાં છે. તેમજ તેને મિત્ર લાલસિંહ પણ તેનાથી ચંદરવા ચઢે તેવા છે માટે તેમના ખાટા વખાણ કરી નકામે ભૂલ ન કરીશ. દેવળદેવી ખેાલી.
માતુશ્રી મારા વચને તમને ગમતા નથી તે તમારી મરજી. રીતે। હવે હું જઈશ. એમ ખેાલતા કીર્તિકુમાર ઉડયા.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪ થું
૪૭ હવે કીર્તિકુમારને જતાં જતાં વિચાર આવે છે કે શું માતુશ્રીને દેવકુમાર ઉપર વેર હશે ! શા માટે ! શા માટે તેને દુશ્મનની નજરથી જોતા હશે! એમ વિચાર કરતો કરતે કીર્તિકુમાર જાય છે ત્યાં તેણે ચાર મારાઓને દાદર ઉપર ચઢતાં જોયા આથી તેને સંશય પેદા થયો કે આ ચાર માણસે કેણ હશે? દેખાય છે તો વનચરે જેવા! તેઓને મારી માતુશ્રી પાસે જવાનું શું પ્રયોજન હશે? તેમના આવવામાં જરૂર કાંઈ ભેદ હોવો જોઈએ. માતુશ્રી દેવકુમાર ઉપર ઈર્ષા કરે છે પણ ફિકર નહિ ! “જેને પ્રભુ પાસરે તેને વેરી આંધળા” “જેને રામ રાખે તેને કેણ મારી શકે તેમ છે !” છતાં મારે તો ભાઈની ચીંતા કરવી જ જોઈએ. કીર્તિકુમાર વિચાર કરતે પિતાના ભુવનમાં ચાલ્યો ગયો.
મંજરી ! જે તે કોણ આવે છે ! કેઈને આવવાનો અવાજ સાંભળી રાણું દેવળદેવીએ પૂછયું.
બાઈ સાહેબ! એતો આપણે બે લાવેલા માણસો આવ્યા છે. દાસી મંજરી બેલી.
બા સાહેબ! આપશ્રીના હુકમના અમો તાબેદાર છીએ માટે જે આજ્ઞા હોય તે ફરમાવે ! ચારે મારા રાણીને વંદન કરતાં બોલ્યા.
તમને દાસી મંજરીએ બધી વાત તો કરી હશે ? રાણીએ પ્રશ્ન પૂછ્યું.
ના, બા! અમને દાસીએ કશી પણ વાત કરી નથી. મારાઓ બેલ્યા.
અલી મંજરી! આપણી વાતથી આ ચારે બહાદુરને વાકેફ કર દેવળદેવીએ આજ્ઞા આપી.
જુઓ ! ભાઈઓ, કામ ઘણું જ મુશ્કેલી ભર્યું છે. પણ જો તમે કામ પાર પાડી આપે તે તમારું દળદર દૂર થઈ જશે અને
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા હંમેશના માટે આ પાપી બંધ કરવો નહીં પડે. માટે જે તમારાથી બની શકે તેમ હોય તોજ હા કહેશે. નહિ તે જોવા આવ્યા તેવા પાછા સીધા ! દાસી મંજરીએ ચોખા શબ્દોમાં જણાવી દીધું.
બેન, બા! તમે કઈ વાતે ગભરાશો નહીં, જે કામ હોય તે ખુશીથી કહો ! અમે અમારા પ્રાણના ભોગે મહારાણી માતાની સેવા બજાવીશું. આ ચારે પાપીઓએ કહ્યું.
જુઓ ભાઈઓ! તમે જાણે છે કે રાજકાજમાં હરહંમેશ ખટપટે ચાલે છે, અને રાજગાદી માટે એકબીજાને મારવા ઈ તેજાર હોય છે. તેમાં પણ ઓરમાન માતાને સોક્યની અદેખાઈની હદ જ હેતી નથી! બોલે હવે સમજ્યા કે નહિ! દાસી મંજરીએ પૂછયું
ના, મંજરીબાઈ તમારી આવી મોઘમ વાત અમારા સમાજવામાં આવી નહીં કારણ કે અમે તે કાળીભાઈ રહ્યા. અમને તે સાદુ, સીધુ અને ચોકખું ચટ સમજાવો તેજ સમજણ પડે, બાકી તે વાતમાં શું માલ છે? પેલા ચાર માણસે બોલ્યા. | વાહ વાહ ! બહાદુરો તમને ધન્ય છે! તમારી વીરતાના વખાણ ભવિષ્યમાં આવાજ કરાવશે. મરદ જેવા મરદ થઈને આટલું પણ સમજતા નથી! લ્યો, ત્યારે સમજાવું. “મહારાણીશ્રી તમારી પાસે એક માણસની ઘાત કરાવવા માગે છે. પાપી મંજરીએ જણાવી દીધું.
આ સાંભળી પેલા ચારે માણસે એકદમ ચમકી ગયાં અને બેલી ઉઠયા કે–“એય બાપરે! આતો મનુષ્યહત્યા, કામ તો મહાભારત જેવું છે. અને તે વળી દરબારમાં જ ” તે બક્ષીસની આશા મેટી રાખવી જ જોઈએ!
રાણી સાહેબના ખજાનામાં ક્યાં તો છે? તમે કહેશે એટલી બક્ષીસ આપશે! એક જણ બેલ્યો.
તમારે કેટલી બક્ષીસ જોઈએ છીએ? મંજરીએ પૂછ્યું.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪ થું
બા સાહેબ! અમને દરેકને ફક્ત એકેક હજાર રૂપીઆ અને ચાર વચ્ચે એક ગામ આપવા કબુલ કરે તે તમારું કામ પાર પાડીએ. નરાધમે કહ્યું.
તમારી કીધેલી વાત કબુલ છે, કરો ફત્તેહ અને ઉતારો બેડે પાર દાસીએ જણાવ્યું.
બા સાહેબ અમને કામની હકીકત સમજાવો એટલે અમે અમારું કામ શરૂ કરીએ. નરાધમે બોલ્યા.
મહારાજાશ્રીને પાંચ પુત્ર છે તેમાં ચાર પુત્રો મહુમ (પહેલી) રાણુના છે અને પાંચ પુત્ર ભદ્રકસિંહ દેવળદેવી રાણીને છે, અને..............
....બેન બા ! અમે આમ લાંબી વાતોમાં ભૂલી જઈએ. એક તે અમે અભણ અને વળી ગામડીયા ગમાર કહેવાઈએ. માટે અમને ટુંકમાં સમજાવો ! નરાધમ અધવચ બોલ્યા.
......મોટો પુત્ર વસંતસિંહ લડાઈમાં મરણ પામ્યો છે તેથી કેશવસિંહ તથા દેવકુમાર બને વારસદાર રહ્યા. તો તે બન્ને જણને આપણું રસ્તામાંથી દૂર કરવાના છે. અને આ બંનેનું એકી વખતે જ મૃત્યુ થવું જોઈએ તેમાં જરા પણ પાછી પાની થાય નહિ. માટે મારું કહેવું બરાબર સાંભળો ! હું તમને યુક્તિ બતાવું તે પ્રમાણે યુક્તિથી કામ કરે. “જે દિવસે દેવકુમાર રણક્ષેત્રમાંથી પાછા ફરે તેજ રાતે કેશવસિંહનું ખુન કરી તે લેહીવાળી શમશેર દેવકુમારના માનમાં મૂકી દેવી અને કેશવસિંહના ખુનનો આક્ષેપ તેના ઉપર મૂકવો. અને તેમ કરતાં કદાચ પકડાયા તે રાણી સાહેબનું નામ જીવ જાય તે પણ આપવું નહીં. અને કહેવું કે અમે તે દેવકુમારના હુકમથી આવ્યા છીએ. આ પ્રમાણે દાસી મંજરીએ સમજાવ્યા.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા આ સાંભળી ચારે નરપિશાચો આ ગોઝારૂ કૃત્ય કરવા તૈયાર થયા. ધિક્કાર હો ! એ પાપી અપરમાતાને અને એ નરપિશાચને ! આવી રીતે પિતાને પતિ હયાત હોવા છતાં પિતાના સાવકા પુત્રનું વગર વાંકે કરપીણુ ખુન કરાવે. અને ફક્ત રાજ્યના લેભ માટે આમ ન કરવાનું પિશાચીક કૃત્ય કરે તે કદાપી આનંદ લઈ શકે? હે ! વિધાતા! તારી પણ કાઈ વિચિત્ર ઘટના છે!
જાઓ ! દેવકુમાર આવશે ત્યારે તમને ખબર આપીશું. તે વખતે તમને કહેલી ગોઠવણ મુજબ તમારું કાર્ય પાર પાડી તમારી ફરજ બજાવજે. મંજરીએ કહ્યું.
વારૂ બાઈસાહેબ, અમે જઈએ છીએ. તેમ કહી તેઓ ચારે જણા ચાલ્યા ગયા.
નરપિશાચેના ગયા પછી મંજરીએ પૂછયું કે-આઈસાહેબ, કેમ! આ મંજરીના કામમાં કંઈ ભૂલ છે?
ના, ના, હાલી સખી! તારામાં જેવી નિપૂણતા છે તેવી નિપુથતા ભાગ્યે જ કોઈમાં હશે. ઠીક, હવે તે વાત જવા દે. કારણ કે “ભીંતને પણ કાન હોય છે જે કઈ સાંભળશે તો આપણી ધારેલી બધી મુરાદો ધૂળમાં મળી જશે. રાણીએ કહ્યું.
દેવળદેવી પિતાના મનમાં હદ ઉપરાંત ખુશી થતાં બેલી કે-શું મારા ભાગ્યની બલિહારી છે. હું જે કાર્ય હાથ ધરું છું તેમાં અવશ્ય મારા પિબાર જ થાય છે. વાહ ! વિધાતા વાહ! મારા પ્રાણનાથ પણ મારી જાળમાં કેવા સપડાયા છે! હું કહું તેજ સત્ય માને અને હું જેમ નચાવું તેમ નાચે છે. વળી હું પાણી માગું તો દૂધનો કટર હાજર કરે છે. શું મારા નસીબની બલિહારી! શું મારા પૂણ્યને ઉદય! બસ, હું સર્વ અગવડ દૂર કરી મારી લાડકવાયા પ્રિય પુત્ર
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪ થું
ભદ્રસિંહને જ રાજ્યસન અપાવું. વસંતસિંહ તો ગયો, તે તે હવે આ ભવમાં પણ પાછો ફરનાર નથી. કેશવસિંહ રાજ્યનો હક્કદાર-વારસદાર છે. તે પણ થોડા દિવસમાં જ પરલોક સિધાવવાને. અને તેની સાથે દુષ્ટ દેવકુમારને પણ ઘાટ ઘડાવવાને, પછી તે ગાદીનો વારસદાર-હક્કદાર મારે પુત્ર જ થવાનો. પછી જુઓ મારા જેવી રાણીનો બહાર ! બેન મંજરી! આપણે કેવો પ્રપંચ ? રાણીએ પૂછ્યું.
કોઈ આવતું હોય એમ લાગે છે! અવાજ સાંભળી મંજરી બોલી. જે તો ખરી ! કોણ આવે છે ? રાણીએ કહ્યું.
એ તો આપણું મનના માનેલા હૈયાના શુન્ય અને જેના પ્રાણ પારકાના કરેલા છે એવા ચતુર સુલક્ષણ આપના પુત્ર આવે છે! દાસીએ જણવ્યું.
કોણ! દેવકુમાર આવે છે. રાણીએ આશ્ચર્ય પામતાં પૂછયું.
હા! દેવકુમાર અને તેનો મિત્ર લાલસિંહ બને આવે છે. દાસીએ કહ્યું.
આવો! આવો ! મારા બાળકે, રાણીએ ઉભાં થતાં કહ્યું.
દેવકુમાર પિતાની (સાવકી) માતુશ્રીને વંદન કરે છે અને કહે છે કે-માતુશ્રી ! ભાઈ, વસંતસિંહનો રણયુદ્ધમાં પત્તો નથી, આપણો પરાજય થયો અને સર્વસ્વ ગયું.
આ સાંભળી દેવળદેવી બેલી કે-હાય ! હાય! દૈવ, હું આ શું સાંભળું છું, ભાઈ દેવકુમાર ! શું તું આ વાત ખરેખર સત્ય કહે છે! ભાઈ વસંત ! તારૂં ક્યાં પાપીએ મૃત્યુ નિપજાવ્યું. હાય ! પ્રભુ ! શું તારે કેપ અમારા ઉપર જ ઉતર્યો છે ! રાણીએ બોલવા જ માંડયું.
માતાજી! અમે બંને મિત્રો રણક્ષેત્રમાં જવા માટે આપશ્રીનો આશિર્વાદ લેવા આવ્યા છીએ. તો અમને આજ્ઞા આપો ! દેવકુમારે કહ્યું.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
ભાઇ દેવકુમાર ! તું હજી બાળક છે! રણક્ષેત્ર એટલે શું તેની તે તને પુરી ખબર નથી! તારાથી એ તલવાર અને ભાલાના ચમકારા કેમ સહેવાશે ? એક કાંટાને દુઃખાવા સહન કરવાને પણ આજે શક્તિ નથી તે રણક્ષેત્રમાં યુદ્ધના ચમકારા કેવી રીતે ઝીલી શકશે ! માટે પુત્ર! પ્રધાનજીને જવા દે ! તે અનુભવી છે તે બધી યોગ્ય ગેાઠવણ કરશે. માટે હું! વત્સ! તમારે જવાની કાંઈ જ જરૂર નથી ! રાણીએ કહ્યું.
પર
માતુશ્રી ! આપનું કહેવું સત્ય છે! પરંતુ પ્રધાનજી વૃદ્ધ છે એટલે એમને વધુ મહેનત આપવી એ વ્યાજબી નથી. કારણ કે તેઓથી રણુયુદ્ધમાં ચપળતાથી ફરી શકાય નહી. તેથી અમે જઈશું. અમને પિતાશ્રીએ આજ્ઞા આપી છે અને આપ પણ આશિર્વાદ આપી આજ્ઞા આપે ! દેવકુમારે કહ્યું.
ધન્ય છે! મારા બહાદૂર પુત્રા ! જાએ, સુખેથી રણક્ષેત્રમાં સિધાવેા. પ્રભુ તમને યશ આપશે. દેવળદેવીએ આશિર્વાદ આપ્યા.
(સ્વગત) તમારૂ સત્યાનાશ જજો અને રણક્ષેત્રમાં જ તમારૂં મરણ જો દાસી મજરી મનમાં ખખડી.
દેવળદેવીની આજ્ઞા લઈ અને મિત્રા વિદાય થયા પછી મંજરી અને રાણી બેઉ જણા ખુબ બળી જવા લાગ્યાં. હૈ પ્રભુ ! મારી લાજ સાચવજે ! આ બંનેનેા ઘાટ ઘડાઈ જજો ભદ્રીકસિંહને રાજ્યગાદી પ્રાપ્ત થો. હે પ્રભુ મારી પાડજો. રાણી દેવળદેવી ખેાલી.
અને મારા પુત્ર આ ઈચ્છા પાર
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંચમું.
છાવણ
સૈન્ય સર્વ તૈયાર થઈ રહ્યું છે, ભાલા, તલવાર અને હથીઆથી ઘોડેસ્વાર શેભી રહ્યા છે, આકાશમાં ધૂળના ગોટેગોટા ઉડી રહ્યા છે. આકાશ તદ્દન ઢંકાઈ ગયું છે. ફક્ત આજ્ઞાની રાહ જોવાય છે. દિવાન છત્રસિંહ, દેવકુમાર તથા લાલસિંહ પણ આવીને ખડા થઈ ગયા છે. આમ આખું લશ્કર પિતાના શખ્સ સજી યુદ્ધમાં વિજય મેળવવા તત્પર થઈ રહ્યું છે. મહારાજા વિરભદ્રસિંહ પણ આવી પહોંચે છે.
પ્રધાનજી ! તમે વૃદ્ધ છો છતાં ઉત્સાહી અને નિમકહલાલ છો, તેથી મારા કુમળાં બાળકને તમારા ભરૂસા ઉપર યુદ્ધમાં જવા માટે આજ્ઞા આપી છે. માટે જાઓ ! સત્વર સિધાવો ! અને પ્રવિણસિંહ જેવા પામર પ્રાણનો પરાજ્ય કરી વિજય લઈ વહેલા આવે !
મારા વહાલા દેવકુમાર અને મિત્ર લાલસિંહ ! તમારૂં શૌર્ય અને ઉમંગ જોઈ મારા આત્માને સંતોષ થયો છે. ક્ષત્રિયને શોભે એવો વિજય લઈ રહેલા વળજે? જે જે ! બહુ સાવચેતીથી કામ લેજે કારણ કે દુશ્મનો કપટી અને દુર્જન છે. માટે ઘણી સંભાળપૂર્વક કામ લેશે અને ફત્તેહ કરી વહેલા વળજો. રાજા વિરભદ્રસિંહે શિખામણ આપી.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા મારા શરા સરદાર! આપણુ રાજા પ્રત્યેની આપણી નિમકહલાલી જગ પ્રસિદ્ધ છે. રાજા આપણે દાતા, ત્રાતા અને પિતા છે તેની પ્રતિષ્ઠા સાચવવી તે આપણે મૂખ્ય ધર્મ છે. આવો નિમકહલાલી બતાવવાનો પ્રસંગ ફરી ફરી આવશે નહિ. સાચે ક્ષત્રિય પિતાના દેશ માટે, પિતાની માતૃભૂમિ માટે, પોતાના માલીક માટે અને પિતાની ઈજજત માટે પિતાનું સર્વસ્વ અર્પણ કરે તેજ સાચે ક્ષત્રિય અને શુરવીર ગણાય છે. પીઠ બતાવનાર પુરૂષ હીચકારો અને બાયેલે ગણાય છે. માટે મારા વહાલા બિરાદરે ! આવો અણમેલ પ્રસંગ ભાગ્ય હોય તે જ પ્રાપ્ત થાય છે પ્રવિણસિંહ જેવા પામરને વશ કરવો અને તેને પરાજય કરે તેમાં તે શું મોટી વાત છે? લાલસિંહે શુરાતન આપતાં કહ્યું.
સાચે ક્ષત્રિય એજ કે, નમતું જરી દેશે નહિ. સાચે ક્ષત્રિય એજ કે, ટેક કદી તજશે નહિ. સાચે ક્ષત્રિય એજ કે, પ્રાણને ગણશે નહિ.
સાચો ક્ષત્રિય એજ કે, ઈજત ખાઈ જીવશે નહિ.
મહારાજા શ્રી વિરભદ્રસિંહજીને જય! કુચ શરૂ કરતાં લશ્કરે ગગન ભેદી અવાજથી સારૂં આકાશ ગજાવી મૂક્યું. અને કુચ આગળ વધવા માંડી. કુચ કરતાં કરતાં રણભૂમિના મોખરા પાસે લશ્કર આવી ચડ્યું ને શુરીલા વાજાં વાગવા માંડ્યા, ઢોલ-નગારાં વગાડી સૈનીકેને શુર ચડાવવામાં આવ્યો. ભાલા સામે ભાલા, શમશેર સામે શમશેર, ઘોડા સામે ઘેડા, અને પાયદળ સામે પાયદળ ગોઠવાઈ ગયાં. દેવકુમાર અને લાલસિંહ સેનાપતિ બન્યા જેથી લશ્કરમાં અને ઉત્સાહ આવ્યો.
હવે સામા સામી યુદ્ધ ચાલવા લાગ્યું, માણસે મૃત્યુને વશ થયા, રક્તધારાઓ વહેવા લાગી, શુરવીરે પિતાની માતૃભૂમિ માટે
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૫ મું પોતાના પ્રાણના બલિદાન આપી પરલોક સિધાવ્યા ઘેર યુદ્ધ ચાલ્યું. દેવકુમાર બહાદુરી બતાવી શમશેર વતી સેંકડો સૈનિકને કાપતો કાપતો આગળ વધ્યો અને અચાનક તે દુશ્મનના પંઝામાં સપડાઈ ગયે પણ તે પાછો પડે તેમ નહોતો. તેણે પિતાને બચાવ કરવા સેંકડે માણસોનો નાશ કર્યો પણ એકલો માણસ કયાં સુધી ટકી શકે ! આ તકનો લાગ જોઈ પ્રવિણસિંહ સૈન્ય સાથે દેવકુમાર ઉપર તુટી પડ્યો.
આમ એકદમ દેવકુમાર ઉપર હલ્લે થતાં લાલસિંહ ચમકયો. તેના જાણવામાં આવ્યું કે દેવકુમાર દુશ્મનના પંઝામાં ઘેરાઈ ગયો છે એટલે તે કુશળ બુદ્ધિશાળી બહાદર દેવકુમારની સહાયતાએ પહોંચ્યો. અને ઘણીજ વીરતાપૂર્વક બહાદુરીથી દુશ્મનોનું દળ કાપવા માંડયું અને થોડી વારમાં લેહીની નદીઓ વહેવડાવી દીધી. હજારે માણસે કેતન પંઝામાં સપડાઈ ગયા. હવે લાલસિંહ એકદમ પ્રવિણસિંહ ઉપર તુટી પડયો. અને સખ્ત પ્રહારોથી ઘાયલ કર્યો. પ્રવિણસિંહ જેવો ઘાયલ થઈ નીચે પડે છે કે તરતજ બહાદુર સૈનીકાએ મુશ્કેટોટ બાંધી જીવતે રાજકેદી બનાવ્યો, આથી તેમની વિજય પતાકા ફેરવાઈ. ધન્ય છે ! આવા મિત્રને !
મહારાજા શ્રી વિરભદ્રસિંહને જય ! મહારાજાનો જય આખા સૈન્યમાં જય ઘોષણા ગાજી રહી. આ બંને બહાદુરોની શુરવીરતા જોઈ પ્રધાનજી પણ દીંગ થઈ ગયા અને ઘણાજ ખુશી થયા.
વીરના બાળકે વીરજ હોય છે! પ્રધાને ખુશી થતાં કહ્યું. પ્રવિણસિંહને રાજકેદી બનાવી લશ્કરને રાજધાની તરફ કુચ કરવા હુકમ કર્યો.
મહારાજા વિરભદ્રસિંહ પિતાના મહાલયમાં બેઠા છે પણ આજે તેમનું હૃદય સ્થીર નથી પિતે આજે શોકમય અને ચીંતાજનક
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૬
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા દેખાય છે તેઓને આજે ચીંતાએ ઘેરી લીધા છે. અને વિવાર મગ્ન દશામાં તેઓને વિચારો આવે છે કે મારા પ્રિય પુત્ર વસંતસિંહનું શું થયું હશે. તેને પત્તો લાગશે કે નહિ! આમ વિચારમાને વિચારમાં ગમગીન બની ગયાં છે. એવામાં કેશવસિંહ આવે છે.
પૂજ્ય પિતાશ્રી ! મને દેવકુમારની સહાયતા માટે જવાની આજ્ઞા આપ! શું મારા જીવતા ભાઈ દેવકુમાર ઉપર આક્ત આવે! ના, ના, એમ કદાપી ન બને ! પિતાશ્રી ! મને સત્વર જવાની આજ્ઞા આપો ! કેશવસિંહ આગળ બેલવા જાય છે ત્યાં તો કીર્તિકુમાર આવે છે અને તે પણ પિતાશ્રીની આજ્ઞા માગતાં કહે છે કે !—પિતાશ્રી ! શું ક્ષત્રિય પુત્રો આ પ્રમાણે મહેલમાં બેસી પિતાની કાયરતા બતાવશે! શું અમને અમારા ભાઈ દેવકુમારની સહાયતાએ જવા માટે રજા નહી આપો! કીર્તિકુમાર બોલ્યો.
મારા વહાલા પુત્રો ! તમારે ભાતૃભાવ જોઈ આજ મારા આત્માને કેઈ અને આનંદ અને પ્રેમ ઉભરાય છે! ધન્ય છે! તમારી લાગ
ને! ધન્ય છે ! તમારી રાજ્ય ભક્તિને ! પુત્રો! તમેને એકલવા કરતાં હું પોતે જ જઈ દેવકુમારનું રક્ષણ કર્યું કારણ કે તમે રાજ્યના બે સ્તંભ છો ! તમારા ઉપર તે નગર રક્ષાને માટે આધાર છે. માટે મારા બેઠા તમને જવા કેમ દેવાય! પુત્ર કીર્તિકુમાર તારા વગર મને જરા ચેન નહિ પડે કારણ કે તારી કાલી કાલી અને મીઠી મીઠી ભાષાઓ મને કેણ સંભળાવશે! પુત્રો, તમે તે મારા વૃદ્ધાવસ્થાની લાકડીઓ છે ! અને મારી આંખોના નુર છે. પ્રભુ તમે તેને આનંદમાં રાખે! એજ મારી અંતિમ અભિલાષા છે. માટે તમે જવાની હઠ બીલકુલ ન લેશે. અને હું પિતેજ જવાની તૈયારી કરૂં છું. રાજાએ પુત્રોને સમજાવતાં કહ્યું.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૫ સુ
૫૭
મહારાજાને જય થાએ ! જય થાઓ ! એક અનુચર વધામણી આપવા ય ધેાષણા કરતા આવે છે.
આ સાંભળી રાજા ચમકે છે અને પુછે છે કે કાણુ છે? અને શું વધામણી લાવ્યા છે ?
અન્નદાતા ! વધામણી ઘણીજ સારી છે કે જેથી ઉત્સાહ વધે ! આપના પ્રિય પુત્ર દેવકુમાર અને લાલસિહ દુષ્ટ પ્રવિણસિ ંહને બધીવાન બનાવી આપશ્રીની સેવામાં લઈને આવે છે. અનુચરે વધામણી આપી.
અરે! તું આ સાચુ ખેલે છે કે મારી મશ્કરી કરે છે ! શું મારા દેવકુમાર યશકીતિ વરીતે દુશ્મનને લઇને આવે છે ! રાજાએ પૂછ્યું !
અન્નદાતા ! હા, સાચું કહું છું અનુચર ખેલ્યું.
એવામાં તે। પ્રધાન સિંહ, દેવકુમાર અને લાલસિંહ મહારાજાને જય ! મહારાજાને! જય! ખેલતા આવ્યા. અને વંદન કરી અધીવાન રાજા પ્રવિણસિંહને લાવી હાજર કરે છે. આથી રાજા વિરભદ્રસિંહ ખેલે છે કેઃ
ભગવાન દેજે દીકરા, જે દીકરા પણ દિનકરા, એવા તું દેજે દીકરા, કુળ પૂથ્વી શાભાવે ખરા.—૧
એવા ન દેજે દીકરા, કરે આબરૂના કાંકરા, એવા ન દેજે દીકરા, જે દીકરા નહિ દિ ફર્યાં.—ર
એવા ન દેજે દીકરા, મા આપને જે તાપતા
કષ્ટ કપુતનું કેટલું, જેને
માટે કહું છું હે કહે છે “ ભાગી ’
વીતે તે જાણતા.--૩
પ્રભુ ! તું
ધ્રુજે સૌને દીકરા, પ્રેમથી, સત્ય નીતિવાન હે! દીકરા.
આ સાંભળી દેવકુમારની જય હે!! જય હેા ! સ લેાકેા એટલી
-~
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા ઉક્યા આજે રાજકચેરીમાં કેઈ અને આનંદ છવાઈ રહ્યો છે. એક કવિ કહે છે કે --
શું વિધિના લેખ, તેની ગમ તે પડતી નથી, વિધિ તણા ઉકેલની, ચાવી કદી જડતી નથી. એક વખત થયે પરા, બાજી બધી ઉંધી થતી, પણ શું વિધિના લેખક કે બગડી બાજી સુધરી જતી.
ક્ષત્રિયાણીઓ પુષ્પહાર લાવી દેવકુમારને વધાવે છે, અને વીરને શોભે તેવા આશિર્વાદ આપી પિતાની ફરજ અદા કરે છે. આજે રાજકચેરી માણસોથી ઉભરાઈ રહી છે.
પિતાશ્રી ! દુશ્મનોને હવે શું શિક્ષા કરવી છે ? આપના હુકમમની જ રાહ જોવાય છે? આજના શુભ પ્રસંગને પ્રતાપ બધે મારા મિત્ર લાલસિંહને જ છે. જે લાલસિંહ વખતસર હાજર ન થયો હોત તે આ દેવકુમાર આજે આ ભૂમિ ઉપર હાજર ન હોત. મારો પ્રાણ અએ તેને યશ લાલસિંહને જ ઘટે છે. તો પહેલું માન તે તેનેજ મળવું જોઈએ. દેવકુમારે જણાવ્યું.
કેમ! મેહનપુરી કપટી રાજા બોલ જોઈએ ! હવે તારા માટે કઈ શિક્ષા જરૂરની છે ? પ્રવિણસિંહ બંધીવાનના વેષે કેદી તરીકે ઉભો રહ્યો છે તે તરફ ફરતાં દેવકુમારે પૂછયું.
મહારાજ ! મારે આટલે ગુન્હો માફ કરો ! હવે ફરીથી કઈ પણ દિવસ આવું ગોઝારું કૃત્ય નહી કરૂં! પ્રવિણસિંહ બે. વિરભદ્રસિંહ--
જે નાગને દુધ પાઈને ઉછેરીએ બહુ પ્રેમથી, પણ ડંખવાને સ્વભાવ કેઈ દિવસ જાતો નથી.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૫ સુ
પહે
અરે, નીચ! તેં મારા પાટવીપુત્ર વસસિંહનું ખુન કર્યુ છે ને ! મારાા તાલુકયા.
<<
""
ના, અન્નદાતા ! મે' વસંતસિંહની ધાત કરી નથી, હું તે। કુમારવસંતસિંહનું શૌય અને લડવાની બહાદુરી જોઈ મારા મનમાં તાજુબ થઇ ગયા અને ત્યારથીજ મે તેા નક્કી કરી લીધું કે મારી સર્વે ધારેલી આશાએ ધૂળમાં મળી જશે અને મારી કરેલી મહેનત વ્ય જશે પણ એકાએક વસંતસિંહ લડાઇમાંથી ગુમ થયા અને આખું લશ્કર આગેવાન વગર હતાશ થયું તેથી તે તકનેા લાભ લઈ મેં આ ગાઝારૂ કૃત્ય કરી જીત મેળવી. પણ મારી અદેખાઇનું ફળ મારે પેાતાને જ ભાગવવું પડયું. કહેવતમાં કહ્યું છે કે ખાડા ખેાદે તે પડે. તેમજ થયું છે. મહારાજ ! આપશ્રીની ભૂમિ ફળદ્રુપ અને નંદનવન સમી હેાવાથી તે ભૂમિ પર મેં લાભદ્રષ્ટિએ પિશાચીક ભાવના કરી પણ આખરે તેમાં ફાગ્યે નહિ. જ્યારે મે યુદ્ધ કર્યું ત્યારે મનથી ધાર્યું હતું. કે અળીયા સાથે બાથ ભીડુ હું અને આખરે મારે પેાતાને જ પરાજય થવાને છે. છતાં પણ મે હિંમતથી સામને કરવાને નિશ્ચય કર્યાં. ત્યાં તે આપના શુરવીર શિરેામણી દેવકુમાર, પ્રધાનજી તથા વીર લાલસિહ વિગેરે મારા ઉપર ચઢાઈ કરી આવ્યા ત્યારે મેં પણ મારી મતિ અનુસાર સામનેા કર્યા. કુદરતની ઘટના મારા પ્રત્યે બદલાઇ ગઈ અને શૂરવીર્ લાલિસંહની બહાદુરીથી તેમજ દેવકુમારની ચાણકય બુદ્ધિથી આપ નામદાર સામે બંદીવાન દશામાં આવી ઉભે છું. મારા હાથના કર્યા હૈયે વાગ્યાં છ અન્નદાતા ! મને માફ કર ! હવે કેÉપણ દિવસ આવું નીચ કા નહીં કરૂ. પ્રવિણસિંહ મારી માગતા ખેલ્યા.
<<
આપની રાંકડી પ્રજાનું પાલન રાજાના ધર્મ અનુસાર કરી જીવનને ધન્ય કરે। ! પ્રવિણસિંહને જીવતદાન આપતાં દિલાવર રાજા વિરભદ્રસિંહ મેલ્યા.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલકથા
ધન્ય છે મહારાજા! તમારી ઉદારતાને અને વીરતાને! પ્રવિણસિંહ બોલ્યો.
પ્રવિણસિંહને જીવતદાન આપી પિતાની રાજધાની તરફ જવાની વિદાયગીરી આપી તેથી પ્રવિણસિંહ પિતાના રાજ્યધામ તરફ વિદાય થયા.
હવે મહારાજા લાલસિંહને બોલાવે છે. જેથી લાલસિંહ હાજર થાય છે. ધન્ય છે ! મારા રાજ્યના હિતચિંતકને ! તેં તો મારા રાજ્યની મારા કુળની અને મારી પ્રજાની તારા પ્રાણના ભોગે અત્યંત સેવા બજાવી છે. બેલ, બોલ, મારા કુમારના જીવનરક્ષક તું માગ, માગ, માગે તે આપું. મહારાજા બોલ્યા. - પૂજ્ય પિતાશ્રી તુલ્ય મહારાજા! મિત્રો મિત્રની ફરજ બજાવે તેમાં વધારે કંઈજ કરતો નથી. મેં તે ફક્ત મારી ફરજ માત્ર બજાવી છે. મારા અહેભાગ્ય કે મને સેવા કરવાને આ મોંધેરે સમય પરમાત્મા પ્રતાપે મલ્યો. દયાળુ પિતાશ્રી ! મારે તે ફક્ત આપશ્રીની હભરી લાગણી જોઈએ છીએ. તે સિવાય આ કિંકરને કેઈપણ જાતની અભિલાષા નથી. લાલસિંહ બે.
ધન્ય છે ! આવા નિરાભિમાની વરને! એમ કહી સર્વે પિતપિતાના સ્થાને જાય છે.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ છઠ્ઠું .
દેવકુમારનું દિવાનખાનું.
દેવકુમાર પોતાના દિવાનખાનામાં બેઠા છે અને યુદ્ધની બધી
હકીકત પેાતાના ભાઇ કેશવસિંહને સમજાવે છે.
ભાઈ કેશવસિંહ ! જો મારા મિત્ર લાલસિંહ ન હેાત તે આજે તું તારા ભાઈ દેવકુમારને આ સ્થાને જોવા માટે ભાગ્યશાળી ન અન્યા હાત. આ બધા યશ હોય તેા તે લાલસિંહને આભારી છે. દેવકુમાર ખેલ્યો.
એ ! મેટાભાઇ, શું હજુ વસંતસિંહ નથી આવ્યા ? મને તેમના વગર ઘડી પણ ગમતું નથી, શું મને તેમની મુલાકાત નહિ કરાવે ? જાગે, મોટાભાઇ હું તમારાથી રીસાઈ જઈશ અને હિ ખેાલું. કીર્ત્તિ કુમાર ખેલ્યું.
મારા વ્હાલા ભાઈ, શું તું ડાહ્યો થઇ આવી હ કરે તે સારૂ નહીં. ભાઈ વસંતસંહના માટે આ તારા ભાઈને અહરનીશ ચિંતા થયા કરે છે. બિચારી માતાતુલ્ય જયકુંવર ભાભી પણ તેમના વિયેાગે ઝુરી મરે છે. હે પરમાત્મા ! શું મારા ભાઈને પત્તો નહિ લાગે ! પ્રિય લાલસિહ આજે બધે આનંદ આનંદ છે પણ ફક્ત જેષ્ટ બન્ધુ વિના આ બધા આનંદ શુષ્ક અને રસ વગરને લાગે છે. દેવકુમારે જણાવ્યું.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
--
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા મિત્ર દેવકુમાર! તું આ ભડવીર, નિડર અને શુરવીર થઈ ચિંતામાં તારું જીવન નષ્ટ કરીશ તે તબીયત બગડશે. માટે વસંતસિંહની શોધ તે કરવી જ જોઈએ અને પરિણામ પ્રભુના હાથમાં મૂકવું જોઈએ. વધુ ચિંતાઓ કરવાથી આપણું ધારેલી મુરાદ બર આવતી નથી ઉલટું શરીરની શક્તિ નષ્ટ થાય છે. વળી માનસિક કાર્યમાં સફળ થઈ શકતા નથી માટે હિંમત ન હારતાં તેને ઉપાય શોધવો એજ આપણી ફરજ છે. મિત્ર દેવકુમાર ! ઉઠ, ઉભો થા, આત્માને આનંદ આપવા જરા ખુલ્લી હવામાં ફરવા જઈએ. લાલસિંહે કહ્યું.
મિત્ર! આજે મારો વિચાર શિકારે જવાનું છે ! તું મારી સાથે આવીશ ? દેવકુમારે પ્રશ્ન પૂછ્યો.
દેવકુમાર ! મને શિકાર શેખ નથી કારણ કે નિરપરાધી પ્રાણીને વગર ગુહે મારી નાંખવા જેવું આ જગતમાં ભયંકર પાપ બીજું નથી. શું તું ગુરૂ ભદ્રબાહુસ્વામીને બોધ ભૂલી ગયો ! જીવનને મૂખ્ય પાયો દયા અને દાન ઉપર છે તો તે જ્ઞાનપૂર્વક વિચાર કરી શિકારની લતનો ત્યાગ કર. અને સાચા જીવનનો રસ્તો ગ્રહણ કર. મિત્ર! પવિત્ર સંયમી અને મહા ધર્મ ધુરંધર વિદ્વાન ભદ્રબાહુસ્વામી જેવા ગુરૂને બોધ સાંભળ્યા પછી શિકાર કરી નિરપરાધી જેને હણવા તેના કરતાં તો દુઃખી, દીન અને અવાચક પ્રાણીની બની શકે તેટલી સેવા કરી તેને અભયદાન આપી જીવનને સાર્થક કરવું તેજ મનુષ્યને સાચો ધર્મ છે. લાલસિંહે કહ્યું.
મિત્ર! તારી બુદ્ધિને ધન્ય છે! આજે તેં મારા ઉપર કોઈ અજબ છાપ પાડી છે. હું આજથી પ્રતિજ્ઞા કરું છું કે “કોઈ દિવસ નિરપરાધી જીવ હણીશ નહિ અને હણવા દઈશ પણ નહિ. અને મારા
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૬ હું
૬૩
,,
રાજ્ય ધર્મ અનુસાર હું તેની સદા રક્ષા કરીશ. ” દેવકુમાર ખેલ્યું. સંસારમાં સંસ્કાર જ્યાં, સારા કદી પડતા નથી, સંસ્કાર શુભ વિના કદી, કૈાઈ સુખી થાતા નથી,
અને મિત્રો આનંદ કરવા માટે જંગલમાં ફરવા નીકળ્યા સાથે કેશસિંહને લીધે. વનની ધનવેાર ઘટા અને વૃક્ષાની હારમાળા જોઇ ઘડીભર દુઃખ ભૂલી ત્રણે નવયુવાને આનંદમાં મેાજ માને છે. મેાટાભાઈ ! જોતા ખરેા, શું વનની શાભા છે ! કુદરતે કેવી રમણ્યતા મેળવી છે! આખુ નદનવન આજે આપણને હ આવકાર આપી કૃતા થાય છે. પક્ષીએ પણ પાત પેાતાના માળામાં નિર્દેષ આનંદ માની રહ્યા છે. ભાઈ! ભાઈ ! જુએ તે ખરા ! પેલી સિહણુ પણ બકરીના બચ્ચાને સાથે લઇ પેાતાના બચ્ચાએ સાથે કેવી ગેલ કરે છે! શું નંદનવનની શોભા ! જ્યાં પક્ષીએ પણ સંપથી અને પ્રેમથી પેાતાના જીવનને! રસ લુંટી રહ્યા છે. કેશવકુમાર ખેલ્યું.
ભ
સામેથી કાઈ મહાત્મા આવતાં જણાયા જેથી દેવકુમાર વિગેરે ત્રણે યુવાને એ ધણા હી ત થઈ સાષ્ટાંગ પ્રણામ કર્યા. આથી મહાત્માએ ત્રણે બાળકાને આશિર્વાદ આપ્યા.
બાળકો તમે કાણું ! તમારે તમારૂં નગર શા માટે છોડવું પડયું ! અને તમે આમ ઉદાસી કેમ જણાવા છે ! મહાત્માએ પૂછ્યું
ગુરૂદેવ ! અમે બેઉ પ્રતિષ્ટાપુત્ર નગરના રાજા વિરભદ્રસિંહજીના પુત્રા છીએ અને આ લાલસિંહ અમારા મિત્ર છે ! કેશવસિ ંહે કહ્યુ.
મહાત્માજી! આ અને કુમારના મેટાભાઈ વસંતસિંહ લડાઈમાંથી ગુમ થયા છે અને તેમને કેાઈ જગ્યાએ પત્તો નથી તેથી અમે ત્રણે જણા મનને આનંદ આપવા નગર ખેડી આ ઉપવનમાં આવ્યા છીએ લાલસિંહે જણાવ્યું.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલકથા - વત્સ! શાંન્ત થાઓ! તમારી દિલગીરી શોધવાના ઉપાય કરું છું એમ કહી મહાત્માએ સમાધિ ચડાવી. સમાધિ પુરી થતાં પિતાના જ્ઞાનવડે વસંતસિંહની હકીકત કહેવા લાગ્યા.
- વત્સ ! સાંભળો, વસંતસિંહને તમારી અપરમાતાએ મંત્ર બળે કઈ અદ્દભૂત માણસ પાસે ઉડાડી હરણ કરાવ્યું છે, તે હાલમાં વસંતપુર નગરની પાસે ગુફામાં ઘણુંજ આનંદની સાથે રહે છે. તેને ત્યાં કોઈ જાતનું દુઃખ નથી ફક્ત દુઃખમાં તે કુટુંબીજનોનો વિયોગ છે, પ્રથમ તે માણસોએ મારી નાંખવાનો વિચાર કરેલે પણ તેની ચાલાકી અને વીરતા જોઈ તેના ઉપર કૃપા કરી તેને જીવતા રાખ્યો છે. વળી એજ ગુફામાં તેજ અદ્દભૂત માણસની લાવેલી સુર્વણપુરના રાજાની રાજકુંવરી છે તે વસંતસિંહની ચાકરી કરે છે કારણ કે વસંતસિંહે તેનું શિયળ પોતાના બાહુ બળથી સાચવ્યું હતું. વસંતસિંહ તે રાજકુંવરીને પિતાની બહેન ગણે છે. તે બેઉ ભાઈ-બહેન સુખે દિવસે નિર્ગમન કરે છે. કુંવરી રૂપમાં, સૌન્દર્યમાં અને વનમાં અજોડ છે. તેમજ નૃત્ય કળા અને વહેવારીક જ્ઞાનમાં સંપૂર્ણ અને કુશળ છે. તેનું રૂપ દેવકન્યાને પણ શરમાવે તેવું છે.
વત્સ! જ્યારે દેવકુમાર તથા લાલસિંહને પિતાની અપરમાતાના દુષ્ટ કૃત્યથી વનવાસ જવું પડશે ત્યારે વસંતસિંહની તપાસ કરતાં કરતાં તે દુશ્મનોને લાલસિંહ પરાજ્ય કરશે. અને તે કુંવરી લાલસિંહને જ પરણશે. પણ વસંતસિંહ મળશે નહિ. પરંતુ વસંતસિંહ તે પ્રથમ દેવકુમારને જ મળશે. વત્સ ! દેશવટે તમારા ભાગ્યમાં લખાયેલું છે અને તે હવે ઘણજ નજદીક છે! માટે દેશવટો ઘણી જ ખુશીથી સ્વીકારજે ! તેમાંજ તમારી કીર્તિ અમર થશે. ઋષીમહાત્માએ વસંતસિંહના સમાચાર આપતાં શિખામણ આપી.
મહાત્માના શબ્દો સાંભળી સર્વ સજ્જડ થઈ ગયા. અહા હા!
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬પ
પ્રકરણ ૬ ઠું શું રાજ્ય લેભ માટે માતા પિતાના દીકરાઓનું ખુન કરવા તૈયાર થાય છે! ધિક્કાર છે એવી માતાઓને ! ધિક્કાર છે એ રાજ્ય અને વૈભવને ! ખરેખર ! જ્ઞાનીઓ જે ભાખી ગયા છે તે તદ્દન અક્ષરે અક્ષર સત્ય-સાચું જ છે. જ્યાં વૈભવ છે ત્યાંજ કલેશ અને કુસંપ હોય છે. હે! પરમાત્મા, મને હિંમત આપ અને માતુશ્રીને સદ્દબુદ્ધિ આપ! આ પ્રમાણે દેવકુમાર પશ્ચાતાપ કરી મહાત્માને વંદન કરી ત્યાંથી વિદાય લે છે. અને સર્વ પિતાના સ્થાન તરફ પાછા ફરે છે.
વાંચગણ હવે આપણે રાણું દેવળદેવી તરફ નજર નાંખીએ. દેવળદેવી પોતાની દાસી મંજરીને બોલાવી કહે છે કે ––દાસી હવે બરાબર લાગ આવ્યો છે.
બાઈ સાહેબ, હવે તે કંઈ ભૂલ આવે ખરી કે ! બા ! હવે જે કરવું હોય તે આજેજ કરી નાંખવું જોઈએ દાસીએ કહ્યું.
મંજરી! તું તો કોઈ અજબ અબળા છે જ્યાં સુધી તું મારી પાસે મોજુદ છે ત્યાં સુધી મારા દરેક કાર્ય નીવિધેિ પાર પડવાના તેમાં લેશ પણ શંકા નથી. પરંતુ મંજરી હજી પેલા મારા કેમ આવ્યા નથી! રાણુએ પૂછયું.
બા સાહેબ! અમે આપની સેવામાં હાજર છીએ ચાર નરાધમો આવતાં આવતાં બેલ્યા.
મંજરી! આ માણસને જે કામ કરવાનું છે તેની સમજણ આપ ! રાણીએ કહ્યું.
જુઓ ! આ મહેલની પાછળની બાજુએ કેશવસિંહનું દિવાનખાનું આવેલું છે. અને ત્યાંજ દેવકુમાર આજે સુઈ રહેવાને હશે. કદાચ દેવકુમાર ત્યાં સુઈ રહેવાને ન હોય તો તમારે તેના મહેલમાં જવું પડશે. તમે આપણું ગુપ્ત દ્વારમાંથી દાખલ થાવ અને કેશવસિંહનું ખૂન
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા કરી તે ખુનને આપ દેવકુમાર ઉપર આવે તેમ કરવું જોઈએ, વળી તેવી બાજી ગોઠવવા એવી રીતે કરવું કે જેથી દેવકુમાર જાગે નહી. અને લેહીથી ખરડાએલી શમશેર તેના માનમાં મુકી દેવી અને તેની શમશેર તમારે લઈ લેવી. આ બધું કામ આજ સાંજ પછી અને સવાર પહેલાં કરી નાંખવાનું છે. દાસી મંજરીએ બધી હકીક્ત સમજાવી.
મંજરી ! દેવકુમારના વિરૂદ્ધ રાજાના કાનમાં વિષ રેડવું જોઈએ. રાણું દેવળદેવી બેલી.
એ કામ તે તમારું પિતાનું જ છે ! દાસીએ જવાબ આપ્યો.
આજ રાતે આ ચંદ્રીકા ચંદ્ર ઉપર જરૂર જીત મેળવશેજ રાણીએ કહ્યું.
આ ખુન કેવી રીતનું થશે! દાસીએ મારાઓને પૂછયું.
જેવા જેવું થશે, વળી સાથે સાથે તમારી પણ પુરી ફજેતી થશે અને નાક કાન કપાવી ગધેડે બેસવા વખત આવશે ! મારાઓ બોલ્યા.
જોયું જશે, પછીની વાત પછી પણ બે હકદાર તે જશે ! રાણી બેલી.
શું કીર્તિકુમારની પણ એજ દશા થશે! ધ્યાન રાખજે વસંતસિંહ જીવે છે. અને તે આવશે તે તમારી ફજેતીઓ જેવા જેવી થશે. મારાઓ બોલ્યા.
બા સાહેબ! જવાદોને એ વાત, તે વાતમાં શું માલ છે ! શું મુએલાં મડદાં જીવતા થયાં સાંભળ્યા છે ? ભીંતને પણ કાન હોય છે માટે તે વાત જવાદે ! હું હવે બીજી બાતમી મેળવવા જઉં છું એમ બેલી દાસી જાય છે.
વાચકવર્ગ ! હવે આપણે કેશવસિંહના દિવાનખાના તરફ દ્રષ્ટિ કરીએ. કેશવસિંહ સરળ અને નીતિવાન કુમાર છે. જેને પિતાના
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
બધવ ઉપર અગાધ વિશ્વાસ અને અણહદ માન છે તેથી તે પિતાના ભાઈ દેવકુમાર ને કહે છે.
ભાઈ! આજે આપણે બંને જણે અહિંઆજ સુખ દુઃખની વાતો કરી સુઈ જઈશું ?કેશવસિંહે પૂછયું.
જેવી વડીલ બધુની આજ્ઞા ! દેવકુમાર બે.
ભાઈ! તું આજે જીવતે આવ્યો એટલે બસ, નહી તે આ બધાની શી દશા થાત અપરમાતા બહુ કપટી છે ! પૂજ્ય પિતાશ્રીને ગમે તેમ ઉંધુ ચતુ સમજાવી પિતાનું ધાર્યું કરે છે. કેશવસિંહે કહ્યું.
હોય, એમાં શું છે! ગમે એમ તે પણ તે આપણી માતા છે અને રાજ્યની મહારાણી છે વળી ભદ્રસિંહ જેવા વીરપુત્રની માતા છે માટે અભિમાન કેમ ન હોય ? ભાઈ ! મને તે વસંતસિંહ વિના ચેન પડતું નથી, દેવકુમારે કહ્યું.
આ પ્રમાણે બંને ભાઈઓ વાતો કરતાં કરતાં નિદ્રાધીન થઈ ગયાં. હવે પેલા નરાધમે શાન્ત રાત્રીમાં પિતાની પાપલીલાની શરૂઆત કરવા મહેલમાં દાખલ થાય છે. અને ધીમે પગલે ચાલવા લાગ્યા. જે જે અલ્યા, ઘાંટો પાડી બેલતા ? જોજે કંઈ પણ ગરબડ થાય નહિ તેની પુરેપુરી સંભાળ રાખજે. નહિ તે આપણું ચારેનું આવી બન્યું સમજજે. એક નરાધમ ચૂપકીથી બેલ્યો.
બિચારા બંને રાજકુમારે શાંત ચિત્તથી અઘોર નિંદ્રામાં આનંદ લઈ રહ્યા છે ત્યારે આ ચારે નરાધમ ધીમી ચાલે-બિલ્લી ચાલે ઉઘાડી તલવાર રાખી રાજકુમારના પલંગ પાસે આવી ઉભા અને તરતજ કેશવસિંહનું માથું ધડથી જુદું કરી નાખ્યું બિચારાના સેએ વર્ષ પૂરા થઈ ગયા. અને તે લેહીવાળી તલવાર દેવકુમારની તલવારના માનમાં મૂકી ચારે પાપીઓ નાસી છુટયા.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
કેશવસિંહને વેદના થયાથી તે એકદમ ચીસ પાડે છે. એ આપરે! મરી ગયા રે ! એ પાપી દુષ્ટો, મેં તમારૂં શું બગાડયું હતું. મારા એકાંતવાસમાં આવી તલવારને ધા મારી નાસી જાય છે. કાઈ પકડા ! કાઈ પકડા ! એ દુષ્ટોને! એ પિતા ! એ ભાઈ દેવકુમાર ! દાડા ! દોડે ! દુષ્ટા મારા ઉપર ઘા કરી ચાલ્યા જાય છે ! ખુબ વેદના થતાં કેશસિંહ ખૂમેા મારવા લાગ્યા.
૬.
આ બ્રૂમ–ચીસ સાંભળી દેવકુમાર ચમકી જાય છે. શું છે ! શું છે! ભાઈ તમને શું થયું છે! તમે કેમ મા પાડે છે! એમ પૂછતાં તેમના જોવામાં ા આવ્યા તેથી તે એકદમ ગભરાઈ ગયે ભાઇ! આ કયા દુષ્ટોએ કર્યું! ધિક્કાર છે એ પાપીઓને ! હું ! ધાતકી તમને આ ગાઝારૂ કૃત્ય કરતાં શરમ ન આવી ! દેવકુમાર ગભરાતાં ગભરાતાં ખેલ્યો.
((
મારા વ્હાલા ભાઈ કાઈ ચાર પિશાચા આવી મારા પર ધા કરી નાસી ગયા છે. હું તેમને એળખી શકયો નથી. પણ મે ફક્ત એટલું સાંભળ્યું છે કે રાજ્યાસન તે ફક્ત ભદ્રસિંહને માટેજ છે, તું લેજે હવે સ્વર્ગનું રાજ્ય, યુવરાજ થઈ બેઠા છે.” આ પ્રમાણે મેં સાંભળ્યું હતું. તે સિવાય બીજું કાંઇ સાંભળ્યું નથી. મારા વ્હાલાભાઇ તુ કદાપી પણ રાજ્યના હક્કદારને દાવા કરીશ નહિ ! ભાઈ છેલ્લા પ્રણામ !
તલવાર બહાદુર ટેક ધારી પૂર્ણતાને પેખાયા, હાથી હણે હાથે કરી, એ કેશરી સમ દેખીયા, એવા ભલા ભડવીર પણુ, અંતે રહ્યા છે રાને, જન જાણીએ મન માનીએ નવ કાળ મૂકે કાઈ ને.
મનુષ્ય ધારે છે શું તે થાય છે શું! ભાઈ દેવકુમાર હું તે
'
પરલાક જાઉં છું પણ ‘તું અપરમાતાને જરા પણ વિશ્વાસ કરીશ
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૬ ઠું નહિ અને પેલી નીચ દાસી મંજરીને પણ વિશ્વાસ લાવીશ નહિ.” ભાઈ! મારાથી વેદના ખમાતી નથી ! મારી આ છેલ્લી હકીકત ધ્યાનમાં રાખજે અને તેનો પ્રાણુને પણ વિશ્વાસ લાવીશ નહિ. કેશવસિંહે કહ્યું.
ભાઈ કેશવસિંહ, તારે જે કહેવાનું હોય તે ખુશીથી કહે જરા પણ ઓછું લાવી છાનું રાખીશ નહિ. દેવકુમાર બે.
ભાઈ એ કપટી રાણું મારા ખૂનને આરોપ તારા ઉપર લાવશે અને તને રાજ્યની હદપાર-દેશવટો અપાવશે. તે તું જરા પણ ક્રોધાયમાન ન થતાં મહાત્માના વચન પ્રમાણે દેશવટે ગ્રહણ કરજે અને માથે આવેલી વિપત્તિને સામનો કરી શાંતિ મેળવજે. તેને સહન કરવી એજ મનુષ્યનું કર્તવ્ય છે. કેશવકુમારે કહ્યું.
ભાઈ ! તમારું કહેવું મને શિરોમાન્ય છે ! દેવકુમાર બે.
આવે કદાપી દુ;ખ તે, માઁ કદી ડરતા નથી,
આફતને જાત માનતા, પાછા કદી પડતા નથી. મેટાભાઈ વસંતસિંહનું કાસળ પણ એ અપરમાતાએ જ કાઢેલું હેવું જોઈએ એમ આજના કર્તવ્યથી સમજાય છે. એ નીચ માતા ] અમે બાળકોએ તારું શું બગાડયું હતું ! અમારા જીવની જોહીતરસી તેને જરા પણ દયા કે લાગણી આવી નહીં! તારા પુત્રને રાજ્ય અપાવવા સારૂં ચાર હત્યાઓ કરતાં તને જરાપણ ડર આવી નહિ ! ધિક્કાર છે ! એ રાજ્ય અને વૈભવને !
એ બ્રાતા ! શું તમે પણ મને મૂકીને ચાલ્યા ગયા અને આ જગતમાં મને નિરાધાર બનાવી મૂકી ગયા. દેવકુમાર રડતા રડતા બોલ્યા.
આપ આમ શા માટે રડો છો ? મહેલના રક્ષકે આવીને પૂછ્યું.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
મારા વ્હાલા નિમકહલાલ અનુચરા તમારા પહેરામાંથી નરાધમે મહેલમાં પ્રવેશ કરી કેશવસિ ંહનું ખૂન કરી નાસી ગયા છે. દેવકુમારે જણાવ્યું.
७०
અન્નદાતા ! અમે તે! બધાય જાગતા હતા અને આખી રાત તમારી રક્ષા કરવા ઉંધ પણ લીધી નથી. એમ કહી અનુચરાએ બધે તપાસ કરી પણ કાઈ ના પત્તો મળ્યે નહિ. આથી દેવકુમાર પોતાની શમશેર ખેંચી જુએ છે તે તે લેાહીથી ખરડાએલી જ હતી. આ જોઈ તે એકદમ વિસ્મય પામ્યા.
અરે! મારીજ શમશેરથી એ દુષ્ટોએ મારા ભાઈને વધ કર્યો છે. મારા વ્હાલા અનુચરે આમાં તમારેા વાંક નથી. જાએ ! તમેા મહારાજાને વાત કરો હું પણ ત્યાંજ આવુ છું. દેવકુમારે જણાવ્યુ.
મહારાજા વિરભદ્રસિંહ પેાતાના રાજમહેલમાં પેાતાની પ્રાણ પ્રિયા દેવળદેવી સાથે આનંદ ક્રિડા ભાગવી રહ્યા છે. અને અનેક જાતની ઘટનાઓની વાતે ચાલી રહી છે.
મારી પ્રાણ પ્રિયા ! દગાબાજ પ્રવિણસિંહ પણ છતાયેા, પિતા વાત્સલ્ય પુત્રો હોય તે આવા જ હજો! જે પોતાનું સર્વસ્વ આપવાને તૈયાર છે. ધન્ય છે! તે મારા દેવકુમારને ! રાજા મેલ્યા.
મારા જેવીનું માં
એને તે। રાજ્યના
પ્રાણેશ ! જવાદે એ વાત! એ દેવકુમારનું નામ લેવામાં કંઈ સારી નથી! એ એમ માને છે કે મારા જેવું આ રાજમાં કાઇ જ નથી. રાજાના માનીતા એટલે ધારે તે કરે, જેતે પણ ગમતું નથી તે પછી ખેલાવેતે શેને જ. માલીક થઇ પડવું છે! પણ કંઇ ચાલતું નથી. મેળવી આવ્યા ત્યારથી સર્વે કાણુ જાણે તેને જોઈ આંધળા બનો ગયા ન હેાય! તેમ આખા રાજ્યમાં તેને બધા ભાઇ, ભાઈ કહીને ફૂલાવી રહ્યા છે. પણ ભાઈતા છાપરે ચડવા છે! તમા જુએ તા ખરા તમારા દેખતાં અને હયાતીમાંજ ગાદી પચાવી પડવાનેા છે.
રણમાંથી વિજય
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક વારસદાર કેશવસિંહ છે તેનું કાસળ તે ગમે તે પ્રકારે કાઢશે! તેનાથી ભદ્રિકસિંહ નાનો છે એટલે તેની તો પંચાત નથી. રાણીએ બાલવા જ માંડયું.
આ સાંભળી રાજાથી ન રહેવાયું. નહિ, નહિ, હાલી! એમ અસત્ય ભાષણ ન બેલ ! એ તો મારે પિતૃભક્ત પુત્ર છે ! એના ગુણ હું શું ગાઉં! ધન્ય છે એ પુત્રને ! કેમ કીર્તિકુમાર તું શું કહે છે? રાજાએ પૂછ્યું.
પિતાશ્રી ! દેવકુમાર તે એક પત્થરમાં રત્ન સમાન છે. તારાગણમાં ચંદ્ર સમાન છે અને.....................
ત્યાં તે વચમાં જ દાસી બેલી અન્નદાતા ! તે બહુ કપટી.........
ચુપ! તને કોને બોલાવી કે નકટીની માફક વચ્ચમાં બોલી ઉઠે છે. તું તારી બાઈની શિખામણે ચઢી તેની હાલી થવા જાય છે, પણ પુછ આ કીર્તિકુમારને તે તને બધે જવાબ આપશે ? રાજા ક્રોધમાં બોલ્યા.
. ... .....દેવકુમાર જેવો વીર, ધીર અને ગંભીર કઈ જોવામાં આવ્યો નથી. અને તેમનો પિતૃપ્રેમ અને માતૃપ્રેમ અજોડ છે. મારા પ્રત્યે પણ તેમને અગાધ પ્રેમ છે. કીર્તિકુમાર આગળ બેલવા જતો હતા પણ સામેથી પાછી દાસી આવતી દેખાઈ.
સત્યાનાશ ગયુંરે! મરી ગયા રે! આપણે ઉદયાચળ સ્થિત રવિ અસ્તીચળે પહોંચ્યો રે! આપણું અને આપણા રાજ્યનું નસીબ પરવારી ગયું રે! દાસી એકદમ રડતી રડતી આવે છે.
અરે મંજરી! બેલ તે ખરી કે શું થયું? શું પ્રવિણસિંહે ફરી પાછો આપણું નગર ઉપર હલ્લે કર્યો છે? શું તેને નગર છત્યું
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૨
દેવકુર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
છે? શું તેને દેવકુમારને પકડયો છે? રાજાએ ઉપરાઉપરી પ્રશ્નો પૂછ્યા.
ના, ના, મહારાજ! તેમાંનું કશુંએ થયું નથી. તે કહેતાં મારી જીભ ઉપડતી નથી. કેશવસિંહ......... વાકય પુરૂ ન કરતાં દાસી અટકી જાય છે.
ખેલતા કેમ અટકે છે? રાજાએ પૂછ્યું.
જે હેાય તે કહી દેને! શા માટે આટલી બધી ગભરાય છે અને ધ્રુજે છે. રાણીએ આશ્વાસન આપતાં કહ્યુ.
આથી દાસી મ ંજરી ઘણી જ લાગણીવશ થઈ સંપૂર્ણ સ્ત્રી ચરિત્રને ભાવ બતાવી જાણે રાજ્યની પુરેપુરી વફાદાર ન હોય! તેવે ડાળ કરીને કહેવા લાગી કે:
રાજ્યપિતા, પ્રજાના પ્રતિપાળ ન્યાયનીતિના વિશારદ આપણા લાડકવાયા કેશવસિંહનું કાઈ પાપીએ..........ન કર્યું છે. દાસી ખેાલી.
શું તે મરણને શરણ થયા? તે વખતે ત્યાં ચેકીદારા હાજર હતા કે નહિ? તે કઈ જગાએ સૂઈ થયેા હતેા અને તેની પાસે કાણ કાણુ હતું? મહારાજા ઉદાસીન ચહેરે પૂછવા લાગ્યા.
મહારાજ સાંભળે ! તેના દિવાનખાનાના રક્ષકે મને કહ્યુ કે, આજ રાતે કેશસિંહ અને દેવકુમાર એ બંને ભાઇએ સાથે સૂતા હતા. પાશ્ર્લી રાતે કેશસિંહે ખૂમ પાડી કે ઈંડા ! દોડા! એટલે રક્ષકા ત્યાં દોડી ગયા. ત્યારે રક્ષકાને માલુમ પડયું કે કેશસિંહ પરલોક પ્રયાણ કરી ગયા છે. આ વખતે દેવકુમાર કેશવિસંહની લાશ પાસે એસી કરૂણ સ્વરે રાતા હતા. રક્ષકાએ તપાસ કરી તે। દેવકુમારની શમશેરથી જ ખૂન થયેલું માલમ પડયું. બાકી તે। બીજુ કાઈ ત્યાં આવી શકે તેમ ન હતું. દેવકુમારની તલવાર હજુ લાહીથી ખરડાએલી
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૬ ઠું
૭૩ છે. નામદાર ! બધા રક્ષકને તે દેવકુમાર ઉપર જ વહેમ આવત જાય છે. પણ તેની દિલગીરીને પાર નથી તે મહારાજ! તે માટે શોધ થવી જોઈએ. દાસીએ દેવકુમાર ઉપર આરોપ મૂકતાં વાત કહી.
પ્રાણેશ ! ગજબ થયે, આપણું સર્વસ્વ ગયું, આપણા નસીબજ વાંકા છે. દેવકુમાર માટે મેં હમણાં જ આપને નિવેદન કર્યું કે તે ગાદીને લેભી છે. માટે તેને જ આ ઘાટ ઘડેલે હેવો જોઈએ. માટે તેની સત્વર તપાસ થવી જ જોઈએ ! રાણી દેવકુમાર ઉપર આરોપ મૂક્તાં મકકમપણે બેલી,
માતુશ્રી! તમે આ પ્રમાણે બેલો તે સારું નહિ. અરેરે ! તેમના પ્રેમની શી વાત કહું ! આ જીંદગીમાં દેવકુમાર કદી ભાત્રઘાતી અને વિશ્વાસઘાતી થાય જ નહીં. માતુશ્રી! શું સમુદ્ર મર્યાદા મૂકશે ? શું સિંહણનું દૂધ સોનાના વાસણ સિવાય રહી શકશે ? ના, ના, કદાપિ કાળે ભાઈ દેવકુમારના હાથે આવું કરપીણ કામ થાય જ નહિ. કીર્તિકુમાર મક્કમતાપૂર્વક બોલ્યો,
મારા નાનકડા રાજકુમાર, તમે સત્ય કહ્યું છે. રાજા તે પ્રેમાંધ અને કાનના કાચા છે, પણ ભાવીની પ્રારબ્ધતા કેઈ અજબ છે ! મનુષ્ય ધારે છે શું અને થાય છે શું? એક અનુચર બેલ્યો.
જરૂર, આ ગોઝારું કૃત્ય કરનાર દેવકુમાર જ છે? રાજ્યની લગામ હાથમાં લઈ સિંહાસન પર બેસવા માટે જ તેને રાજ્યભ થયો છે. મારા લાડકવાયા કેશવસિંહનું ખૂન એ પાપી દેવકુમારે જ કર્યું છે. વાહ! વિધાતા વાહ! !! રાજા ધમાં બેલ્યા.
સમય સમય બળવાન છે નહીં મનુષ્ય બળવાન, કાળે અજુન લુંટીઓ એહી ધનુષ્ય એહી બાણ. મહારાજા ધમાં એકદમ મહેલમાંથી નીકળી રાજસભામાં
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
કેશવસિંહના ખૂનને બદલેા લેવા માટે જાય છે. તેમને જતાં દેખીને કીર્ત્તિકુમાર કહે છે કેઃ-પિતાશ્રી ! હજી પણ કહું છું કે મહાપવિત્ર દેવકુમારના હાથે આવું અàાર કૃત્ય કદી પણ બને નહીં. એમ મારા આત્મા સાક્ષી પૂરે છે. પણ આજે તમારી ચ ચક્ષુએમાં મેહના પડદા છવાઈ ગયા હોવાથી મારી વાત સત્ય નહિ જ લાગે. પરમાત્મા ! મારા નિર્દોષ ભાઇનું રક્ષણ કરો કીર્ત્તિ કુમારે કહ્યું.
રાજા ક્રોધના આવેશમાં કચેરીમાં આવે છે. સર્વ સરદાર સામત। સલામ કરીને પાત પેાતાના આસન પર બેસે છે. પણ મહારા‚ દેવકુમાર ઉપર ક્રોધે ભરાયા છે એમ જાણીને સર્વે સ્તબ્ધ અની ગયા છે.
કાણ છે હાજર ! રાજા ખેલ્યા.
અન્નદાતા હાજર છું! એક અનુચર આગળ આવી ખેલ્યા.
જાવ! પાપી દેવકુમારને તેના કૃત્યની શિક્ષા સાંભળવા મુશ્કેટાટ આંધી સત્વર મારી સન્મુખ હાજર કરા! રાજાએ હુકમ કર્યાં.
પિતાશ્રી ! આપને પુત્ર આપની સન્મુખ હાજર જ છે કહે, શી આજ્ઞા છે! દેવકુમાર હાજર થતાં ખેલ્યા.
પાપી ! તમે પિતા શબ્દ ખેલતાં શરમ આવતી નથી! એ રાજ્યલાભી, નરપશાચ, અધમ, ધાતકી, તેજ રાજ્ય પચાવવાની ખાતર મારા વ્હાલા પુત્ર કેશવસિંહનું ખૂન કર્યું છે! એ ! નરાધમ કસાઇ, તારી તલવારથી ઘાત કરતાં તને કંઈ પણ યા ન આવી ! આ કુલાંગાર, શું તારૂં માંઢું બતાવે છે. રાજા ગુસ્સામાં ખેલ્યા.
પિતાશ્રી ! આપને આ દેવકુમાર તદ્દન નિર્દોષ છે. અને નિરપરાધી છે. ભાઈ કેશવસિંહની ખૂમ સાંભળી જ્યારે હું જાગ્યા ત્યારે
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૫
પ્રકરણ ૬ હું
"(
ચાર નરાધમે મારૂ ખૂન કરી નાસી જતાં મેં જોયા છે.” એમ કેશવસિંહના મુખેથી સાંભળ્યું હતુ. દેવકુમારે કહ્યું.
એ પાપી! તું તારા બચાવ કરવા માગે છે! અને બિચારા ચાર નિર્દોષ ઉપર આરેાપ મૂકે છે. હું તારૂ કાંઈ પણ સાંભળવા માગતા નથી. જા! તારૂં કાળુ કર. મહારાજા ખેલ્યા.
અન્નદાતા ! હેરૂ કહેરૂ થાય પણ માવીતરથી એમ ન થવાય ! દેવકુમારના ઉપકારા રાજ ઉપર ઘણા છે. તેને રાજ્ય અને પ્રજાસેવા ઘણી જ લાયકાતપૂર્વક બજાવી છે. માટે એવા દેવ જેવા પુત્રને ન્યાય આપતાં વિચાર કરવા જોઈએ. કેટલીક વખતે નજરે જોએલી વાત પણ ખોટી પડે છે, તે મારા શરછત્ર ! આ તા સાંભળેલ વાત છે ? આપ જરા શાન્ત ચિત્તે વિચાર કરી ચેાગ્ય ન્યાય આપે ! પ્રધાન છત્રસિંહ મેલ્યા.
આ વખતે કચેરીમાં રાણી દેવળદેવી તથા દાસી મજરી હાજર રાજાને ખેાલતાં સાંભળી ઘણા ખુશી થતાં હતાં. બાકી બીજા સર્વેના ચહેરા ગમગીન દેખાતા હતા.
હતા તે
પિતાશ્રી ! સાવધ થાએ! આ આખી કચેરીમાં સર્વેનાં મૂખ પર ગમગીની છવાઈ ગઈ છે. કીર્તિકુમાર ખેલ્યા.
આથી રાજા જાગૃત થતાં નિરપરાધી દેવકુમારને ઘણેાજ કારમે હુકમ સંભળાવવા તૈયાર થાય છે. આ જોઇને પ્રધાનથી શાંત ન રહેવાયું.
''
મહારાજ! કહેવતમાં કહ્યું છે કે ઉતાવળા સો માવળા ધીરા સો ગભીર. સ્વામી ! આમ એકાએક સાહસ કરતાં વિચાર કરા! ‘જ્યાં સુધી મૂળ પુરાવા હાથ ન લાગે અને તે નિર્દોષ છે એવું સાબીત ન ઠરે ત્યાં સુધી આપણે તેને આપણા રાજ્યમાંથી દૂર કરવા એજ યેાગ્ય છે, પણ નિર્દેૌષ હોવા છતાં દેાષીત ઠરાવી શિક્ષા
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭
દેવકુમાર ચિત્ર ધામીક નવલક્થા
કરવી તે મેગ્ય નથી.’ શાણા પ્રધાને શાણપણમાં રાજાને કહી સંભળાવ્યુ.
પ્રધાનજી ! શું તે નિરપરાધી છે તેમ આપ માને છે? જો તમને એમ લાગતું હેાય તા તમેને જેમ ઠીક લાગે તેમ કરે! તમેા મારા જુના અને વિશ્વાસુ મિત્ર છે એટલે તમારી સલાહની મારે જરૂર છે. અને જ્યારે તમે સલાહ આપે છે તે તમારી સલાહમાં કાંઈ વજૂદ હશે જ તે જેમ તમારી ધ્યાન આવે તેમ કરે પણ તે પાપીને મારી દ્રષ્ટિ આગળથી એકદમ દૂર કરે! રાજાશ્રી મેલ્યા.
66
પિતાશ્રી ! હું આપશ્રીના આગળ તેમજ આ આખી સભા આગળ દેવની સાક્ષીએ પ્રતિજ્ઞા લઉ છું કે જ્યાં સુધી આ દેવકુમારમાં પ્રાણ છે, જ્યાં સુધી આ દેહમાં ચૈતન્ય છે અને જ્યાં સુધી આ કલંકમાંથી મૂક્ત ન થા ત્યાં સુધી આ દેવકુમાર પ્રતિષ્ટાપુત્ર નગરમાં તેમજ તેની હદમાં પણ પ્રવેશ નહિ કરે અને આ કલકીત મૂર્ખ આપશ્રીને નહિ બતાવે.” જ્યારે મારૂં કલક પ્રભુકૃપાએ તથા જિનેશ્વર ભગવાનની કૃપાથી દૂર થઇ જશે ત્યારે પણ આપશ્રીના ખેલ્યા વગર આ નગરમાં પ્રવેશ નહીં કરૂ. પિતાશ્રી ! આજથી મારે આ નગરનું અન્ન-પાણી હરામ છે! પૂજ્ય શિરામાન્ય પિતાશ્રી ! આ બાળકના આપને પ્રણામ ! સ સભાજનેને પ્રણામ ! દેવકુમાર નિડરતાથી મેલ્યે.
ચાલ ! જા, જા, તારૂ કાળુ મૂખ લઈ ચાલ્યે! જા ! રાજા એકદમ ક્રોધના આવેશમાં ખેલા.
પિતાશ્રી ! હું જીવીશ અને નિર્દોષ ઠરીશ તે જરૂર આપશ્રીના ચીના દ ́ન કરીશ, નહિ તે આપશ્રીના કુળને કલંક લગાડનાર તરીકે આ પાપી દેવકુમાર કદાપી કાળે પેાતાનું કાળું મૂખ નહીં બતાવે ! પિતાશ્રી ! સાંભળેા ! હું જઈશ તા મારા સ્નેહીને જઈશ, મારા ભાઇ—હેનને જઈશ તેમાં તમારે અને મહારાણીને શું?
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ઠું
૭૭
મહારાણીને તે હું એક કટક હતા તે કટક તેા આજે જાય છે, મારા એ વડીલ અન્ધુ ગયા તેમની સાથે હું પણ જાઉ છું. પણ તેઓ તે જીદે રસ્તે ગયા એક આ લાકમાં અને બીજો પરલેાકમાં અને હું વળી ત્રીજે રસ્તે જ જાઉં છું. હે ! પ્રભુ, મારા માટાભાઈના ખૂનનું કલંક શું મારે જ માથે! ખેર! જેવી કની ગતિ.
જાઉં છું.
,,
પૂજ્ય પિતાશ્રી ! હું આ નિરાધાર માતા વગરના પુત્ર પર દયા રાખો, હું ખાત્રીથી કહું છુ કે “ જો મારી માતા વતી હાત તે! આમ શાત જ નહિ ” મારા વ્હાલા સરદારે। તથા સામતે ! પ્રભુ સાક્ષીએ કહ્યું હ્યું કે હું તદ્દન નિર્દોષ અને નિરપરાધી છુ. હવે જ્યારે પ્રભુ મને મારી ઈજ્જતભેર પાઠે લાવે ત્યારે તમારા બધાના દન કરી કૃતાર્થ થઈશ, નહિ તે મરણને શરણ થઈશ. દેવકુમારના ચક્ષુએમાંથી અશ્રુધારા ચાલી જાય છે! છતાં તે આગળ ખેલે છે કે-પરમ પૂજ્ય પિતાતુલ્ય કાકાશ્રી છત્રસિંહ ચરણામાં પ્રણામ કરે છે. મારા વ્હાલા મિત્ર લાલસિંહને જરા પણ એછું આવવા દેશે નહિ. અને આજની સઘળી મીના મારા મિત્રને કહેશે. દેવકુમાર રડતાં રડતાં ખેલ્યે.
*
આ બાળક આપના
પૂજ્ય પિતાશ્રી ! આ પુત્ર આપશ્રીના છેલ્લા દર્શન કરી ળય છે અને કહેતા જાઉં હ્યુ કે આ કૃત્યને માટે તમારે પાછળથી પસ્તાવું પડશે, માટે મારી નમ્ર વિનંતિ છે કે જ્યાં કુટુંબી માણસે જ દુન હાય ત્યાં ન્યાયની આશા રખાય જ કયાંથી ! આપ બહુ સંભાળથી રહેજો, દુશ્મને છે પણ તે આપણા જ ઘરમાં છે.” આમ ખેલી દેવકુમાર ચાલ્યું જાય છે.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ સાતમું.
ભદ્રીસિંહના ખાનગી મહેલ
ભટ્ટીકસ’હુ અત્યારે એકલા પે!તાના મનને આનંદ આપી રહ્યો છે. અને ખેલે છેકે આજકાલ મારા નસીબને સીતારા કેવા ચમકી રહ્યો છે! હું જે ધારૂં છું તેજ થાય છે. આપણે હવે યુવરાજ બનવાના અને સૌના પર હુકમ ચલાવવાના. જે ધારીશું તે કરીશું અને હવે આ સંસારની નવી નવી મેજો અને આનંદ લુંટવાના. મારા જેવા કાઇ ભાગ્યશાળી આ જગતમાં હશે? ના, ના, અત્યારે તેા યુવરાજ ગણે! તેહુંજ છુ. અને જે ગણેા તે બસ હું અને હું. પરંતુ હાલમાં મ્હારા વ્હાલા મિત્રા કાઈ દેખાતા નથી. શું તેમને મારા ઉપર રીષ ચડી હશે! શા માટે તેએ અહીં નહિ આવતા હાય !” આમ ભદ્રીકસિંહ વિચારાના ઝોલાં ખાઇ બેઠા છે એવામાં તે તેમના ચારિત્રવાન અને ખુશામતીઆ મિત્રાનું ટાળુ આવીને
હાજર થાય છે. તેમને આવતાં દેખી.
66
આવે!! આવે!! મ્હારા દીલેાાન દાસ્તા આવે ! ભદ્રીકસિંહે આવકાર આપ્યા.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૭ સુ
૭૯
આપ તે! હવે યુવરાજ અને આવતી કાલના મહારાજા એટલે અમારા જેવા સાધારણ મિત્રાનેા ભાવ કાણુ પૂછે! અમે તે! દરરાજ આપના દન કરવા આવીએ છીએ, પણ આપ તે આપણા માનવતા મહારાણી વિલાસવંતીના તેજમાં તણાયેલા રહે એટલે અમને દર્શનને લાભ શેનાં આપે!! વિલાસ તે વિલાસ જ, પેાતાની વિલાસ માટે અનુચરા પાસે અપમાન કરાવી મહેલમાંથી તમારા માનીતા પત્ની અમને (તમારા મિત્રાને) દૂર કરાવે. એ કેટલા બધા અભિમાન. તારાગણ ચંદ્રની રાહ જોયા કરે પણ ચંદ્ર તે શાને દેખાય જ. હાય ! ચંદ્ર તેા માંધ્રા જ હોય ને! પ્રપંચસિંહે જણાવ્યું.
ક્રમ દુનસિંહ ! એ તો એમ જ હોય ને! દુનિયામાં લક્ષ્મીવાન એટલે ડાહ્યા અને બુદ્ધિશાળી, લક્ષ્મી મળી એટલે સર્વે ચીજો તેમને જ મળવાની, પૈસાથી તે ભગવાન પણ તેમના મિત્રાને ભૂલી જાય છે. એટલે જ લક્ષ્મીવાન સર્વગુણ સંપન્ન કહેવાય છે. ભગવાનસિંહ એસ્થે.
ભાઈ! શું મેલું, ભાઈ ને વિલાસ કરતાં કાઈ પરી–અપ્સરા મિત્રાના સામુય જોવે નહિ ! નથી! શું વિલાસ જેવી એક તેવીને તે દૂર જ કરવી જોઈએ !
મલી હોય તે હું માનું છું કે તે એમના માટે વિલાસ તે। યેાગ્ય જ નાલાયક સ્ત્રીને ખેલાવવી! ના, ના, દુર્જનસિંહ એક્લ્યાઃ
કેમ ભૂલેલા છે! ભાઈ, વિલાસ કરતાં તેા હજાર દરજ્જે શાબે તેવી મેાહનપુરીની કન્યા છે! તેના રૂપનું વર્ણન કરવા માટે કાઈ વિદ્વાન કવિ કે શાક્ષરની પણ કલમ ચાલવી મુશ્કેલ છે. મેં તે એક વખત સાધારણ જોઈ ત્યારે હું કયાં છું તેનું પણ ભાન ભૂલી ગયા હતા. આપણા માનીતા મિત્ર યુવરાજ ભદ્રીકસિંહ માટે તે તદ્દન યેાગ્ય છે! જો વિલાસને! આ રૂપકન્યા સાથે મુકાબલા કરીએ
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા તે ક્યાં ચંદ્ર અને ક્યાં તારાઓ! કયાં ઘોડે અને ગધેડે ! કયાં પદ્મણી અને ક્યાં શંખણી! મેહનપુરીની કન્યા તે એક ઈદ્રની અસરા સમજી લ્યો ! તરૂણસિંહે જણાવ્યું
આમ બધા મિત્રો ભેગા થઈ વાતે કરે છે એવામાં એક અનુચર ત્યાં આવી ચડે છે અને તે બોલે છે કે-શું મારા બેટા મિત્રો મળ્યા છે ? જરૂર પિતાના સ્વાર્થને ખાતર આ પાપીએ રાજ્યનું તેમજ ભદ્રકસિંહનું સત્યાનાશ વાળશેઃ થાય તે થવા દે ને! આ ખુશામતીઆઓ ખુશામત કરી રાજકુમારને ભોળવી આડા રસ્તે દેરવશે. પછી વિલાસ તારા પણ ભોગ મળવાના જ. અનુચરે
આવીને કહ્યું.
શું મારા મિત્રો મને મળવા માટે આવે અને મારી પત્ની ધક્કા મારી બહાર કાઢી મૂકાવે ! મારે એવી બાયડીની શી જરૂર! આપણે તે આપણું મનગમતી, આપણું તાબામાં રહેનારી, મારા મિત્રોને ખુશ રાખનારી, ચંચળ, મૃદુ અને સુંદર પરી જેવી, દીલરૂબા જેવી તથા ગજગામિની પત્ની જોઈએ. ભદ્રકસિંહ આનંદના તેરમાં બોલ્યો.
વાહરાજકુમાર વાહ! ! ! એવી તો આવશે ત્યારે આવશે ! અત્યારે ડી જ રસ્તામાં પડી છે! અત્યારે તો જે હોય તેનાથી જ સંતોષ માનવા શયનગૃહમાં પધારે! એક મિત્ર મશ્કરી કરતાં બોલ્ય.
એ તે વિલાસ જોઈને જ હતાશ થઈ જવાના અને જેમ તેલમાં માંખી ડૂબે તેમ મુંગા બની જવાના, અહીં ગમે તેટલું બેલે પણ ત્યાં (વિલાસ પાસે) નામદારનું કશું જ ચાલવાનું નથી, અરે ચાલશે જ નહિ! માટે જરા છાંટા પાણીનું જોર કરે અને દેવને દુર્લભ એવો માપાન પીઓ. અને ખાઓ ! બીજો મિત્ર કટાક્ષ કરતાં બોલ્યો.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૭ મું
કુંવર સાહેબ ! મદ્યપાન પીવામાં કેટલે આનંદ ! એક તો આપના આત્માને આનંદ અને આપની પ્રિયાને આનંદ વળી લેકે પણ શાબાશી આપે ત્રીજા મિત્રે બોલતાં બોલતાં જણાવ્યું.
મહારાજ ! મદ્યપાન તો જીવનની હોળી સળગાવશે, આખી યાદવકુળનો નાશ થયો હોય તો તે મદાપાનના પ્રતાપ! રાજા મહારાજાઓ હતા ન હતા થઈ ગયાં તે મપાનના પ્રતાપે જ. મહારાજ ! આ વ્યસન આપ પ્રાણાન્ત પણ કરશે નહિ એવી આપના આ ગરીબ ગુલામની વિનંતિ છે તે આપ સ્વીકારશે એક અનુચરે વિનતિ કરતા કહ્યું.
અલ્યા ગુલામડા ! તું શું સમજે! એ તો રજપુતનું ગૌરવ છે ! હવે કંઈ કુંવર સાહેબ નાના છે ! એ તે હવે યુવરાજ થયા અને આવતી કાલે રાજા પણ થશે. માટે તેમને તે હવે મેજમઝા અને કંચનીઓની સાથે આનંદ લેવો જ જોઈએ. “નામદારનો હુકમ આ ગુલામોને થાય તો એકાદ બે ખૂબસુરત કુમારિકાઓને પકડી લાવતાં
ક્યાં વાર લાગે તેમ છે, કેમ ! ભાઈ સાહેબ, મારૂં કહેવું વ્યાજબી છે ને ? એક મિત્ર બીજા મિત્રને પૂછતાં બે.
હા બરાબર છે. પણ અહીં તો કુમારિકાઓની વાત ચાલે છે પણ ઘેર તો આપણા નામને છેડે વાળતી હશે ! બીજે મિત્ર બોલ્યો.
વાળે તે વાળવા દે! આપણે તો જે કરતા હઈશું તે કરીશું અને પીવાય એટલે પીશું. ત્રીજા મિત્રે જવાબ આપ્યો.
મિત્રો ! પીવાય એટલે પીઓ, હવે તમારે કોઈનાથી ડરવાની જરૂર નથી ! હવે તો હું થયો યુવરાજ અને થોડા દિવસ પછી થઈશ રાજા! કારણ કે કેશવસિંહનું ખૂન થયું, દેવકુમાર દેશવટે ગયો, એટલે
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલક્થા રાજ્યના માલીક મારા સિવાય બીજો કેણ! હવે તમારૂં દરીદ્ર દૂર કરી તમને મારા દિલેજાન દોસ્ત બનાવીશ ભદ્રીકસિંહે કહ્યું.
આપણે પ્રધાન બનીશું! એક મિત્રે કહ્યું, આપણે સેનાપતિ થઈશું બીજે મિત્ર બોલ્ય. આપણે ગામના કેટવાળ બનીશું ત્રીજાએ કહ્યું.
હવે તે રાજ્યનું તળીયું ખાલી થવાનું અને પાપીઓના પિબાર થવાના એક અનુચર ત્યાંથી પસાર થતાં મનમાં બેલ્યો.
ભાઈ ભટ્રીસિંહ આજ તો પી પડશે! એક મિત્રે કહ્યું. મિત્ર ! હું કદી પીતો જ નથી! ભદ્રકસિંહે જણાવ્યું.
મારા વહાલા દસ્ત! તું ન પીતે હોય તે પણ આ તમારા દિલે જાન દેતેના પ્રેમની ખાતર દારૂ પીવો જ પડશે! બીજા મિત્રો બેલ્યા.
મિત્રો ! શા માટે મને આમ આગ્રહ કરે છે ! ભદ્રકસિંહે પૂછ્યું.
આખરે મિત્રોના અતિ આગ્રહને વશ થઈને ભદ્રકસિંહે દારૂ પીધે, એ પાપી મિત્રોએ ભલા રાજકુમારને પિતાની જાળમાં બરાબર ફસાવી ભ્રષ્ટ કર્યો. ધિક્કાર છે એવા પાપી અને નીચ મિત્રોને!
હવે ભદ્રકસિંહ પિતાના મિત્રના કપટભર્યા વચને પર મુગ્ધ બની શરાબ પીવા લાગ્યો. જ્યારે તે નિશામાં ચકચૂર થયો ત્યારે બધા મિત્રો રજા માગતા બોલ્યા કે-નામદાર ! હવે અમે રજા લઈએ છીએ!
ભલે જાઓ ! પણ તમે જે પેલી પરી–અસરાની વાત કરી તે પરી લાવવી ભૂલશો નહિ, જે તમે મારા સાચા મિત્રો છે તે
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩
પ્રકરણ ૭મું
મેાહનપુરી રાજાની કન્યાની જે વાત કરી તે વાત ભૂલશે નહિ. ભદ્રીકસિંહ શરાબના નિશામાં ખેલ્યેા.
તો પ્રસંગ કુસંગીને, સદા કરે। સત સંગ, માને વચન જ્ઞાની તણું, અંગે ધરી ઉમંગ.
રાજકુમાર ભદ્રીકસિંહ શરાબના નિશામાં છે અને મિત્રે તે પલાયન થઈ ગયાં છે એવામાં ભદ્રીકસિંહની પત્ની વિલાસવતી આવે છે
મારા વ્હાલા પ્રાણેશ ! આજ આપ કેમ ખેલતા નથી ! વિલાસવતીએ પૂછ્યું.
અરે! કાણુ છે હાજર ! એક ગ્લાસ વધારે લાવે!! બસ મા...રે...પીવે છે...મારે પી...વે...છે. કેમ ! કા.........સાં ભ...ળ...તાં...ન...થી? ભદ્દીકસિંહ નિશામાં ખેલવા લાગ્યા.
વ્હાલા! તમે આ શું ખેલે છે? આજે આમ અસ્વસ્થ કેમ જણાએ છે ? વિલાસવતીએ પૂછ્યું.
મને ગ્લાસ આપે!! શું મારા મિત્રા...નહિ ખેાલું...ખાલીશ ...લ્યા એક પ્યાલા વધારે, પણ પેલું લાવજો ! સમજ્યા કે નહિ ? ભદ્રીકસિંહ દારૂના નિશામાં જેમ આવે તેમ ખેલવા લાગ્યા.
અરે! આ શું? પેલું લાવજો, ધ્યેા. એક પ્યાલા, આ પીપ શાના પડયા છે ? અરે ! આ તે। જીવન સત્યાનાશ વાળનાર દારૂશરાબ. અરે! દુષ્ટો, તમારૂ સત્યાનાશ જજો. વિલાસવતી ખેલી.
વ્હાલા ! આ કીંકરી સાથે ખેલે તે ખરા! એમ ખેલતી વિલાસવતી સ્વામીની પાસે જાય છે. અને કહે છે કે.....સ્વામી! તમારા ભલાની ખાતર એ પાપીની સેાબતને! ત્યાગ કરે. જુ
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા તો ખરા, એ પાપીઓની સેબતથી તમારી કેવી દશા થઈ? વિલાસવતી સમજાવતાં બોલી.
હવે તારું ડહાપણું જાણ્યું! હું તારે જ ત્યાગ ન કરું કે મારા ભલા મિત્રોને કરૂં? મને તારા જેવી હજારે ગુલામડીઓ મળશે! પણ મારાં મિત્રો જેવા મિત્ર નહિ મળે ! માટે હું તને સાફ શબ્દોમાં કહી દઉં છું કે “તારે મારી પાસે આવવું નહિ. હું તને કેઈપણ દિવસ બેલાવનાર નથી” વળી વધારામાં સાંભળી લે. “તું આજથી મારી પત્ની-સ્ત્રી નથી અને હું તારો પતિ–ધણી નથી, તારી મરજીમાં આવે તેમ કર, રાંડ શંખણી, તું મારા મિત્રનું અપમાન કરનાર કેણ?” ભદ્રકસિંહ બોલ્યો.
પ્રાણનાથ! આપ આ શું બેલે છો ? આમ આ નિરપરાધી અબળાને એવું તે શું દેષ ! વિલાસવતીએ પૂછ્યું.
બસ મારે તારું કાંઈ સાંભળવું નથી, તું જાય છે કે નહિ? નહિ તો આ શમશેર વતી તારી કલ કરી નાંખીશ! ભદ્રસિંહ કધમાં બેલ્યો.
નહિ! હાલા ! આમ નિષ્ફર ન થાઓ, મારો અભાગણીને તે એવો કયો ગુન્હ છે કે આપ મને હડધુત કરે છે ? તમારી મતિ દેવકુમાર જેવી કયારથી થઈ? યુવરાજ પદવી જ એવી હોય! ખેર !
જેવી ભાવીની મરજી. પ્રભુ આપશ્રીને સદા સુખી રાખો. એમ બોલી બિચારી સતી વિલાસવતી એશીયાલી થઈ ચાલી નીકળી.
હવે તે અનેક વિચાર કરતી કરતી ચાલી જાય છે, પણ આજે કાંઈ ચેન પડતું નથી અને વિચારમાં મગ્ન બની રહી છે. અનેક
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૭ મું જાતના વિચારમાં ગુંથાઈ બોલે છે કે–હે પરમાત્મા તારું આ અભાગણીએ શું બગાડ્યું કે મારા પતિદેવ મારા ઉપર આટલા બધા કે પાયમાન થયા છે! પ્રભુ, મારા પ્રાણપતિની બુદ્ધિ સુધાર અને નીતિપરાયણ બનાવ. કહેવતમાં કહ્યું છે કે-“જેવી સોબત તેવી અસર પાપીની સબતમાં પુણ્યની સુવાસ કયાંથી હોય ! આમ વિચાર કરતી કરતી વિલાસવતી ચાલી જાય છે.
૧. જૈન ધર્મના સિદ્ધાંત મુજબ મનુષ્યને પાપબંધનના કર્મો અનેક જાતના આડા આવે છે. કોઈ કહે છે કે મેં આ ભવમાં કશું પાપ કર્યું નથી” પણ તે મનુષ્યની સમજણ ફેર છે. કર્મવાદી આત્માને કદાપી કર્મ સિવાય બીજો વિચાર આવે નહિં. દાખલા તરીકે-“અનેક મહષીઓ, મહાપુરૂષો, ચક્રવતીઓ, વાસુદેવ, બળદેવો અને અનેક સતીઓ વિગેરેના જીવનમાં જેશે તો કમસજાએ ઘણું જ અગ્રપણે પિતાનો ભાગ ભજવી જગતને દાખલો બેસાડ્યો છે કે –“જેવું કરે તેવું ભરે.”
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ આઠમું. પાટવીપુત્ર વસંતસિંહનું અંત:પુર વસંતસિંહના કાંઈ સમાચાર નથી. જેથી કુંવર બિચારી પિતાના પતિના વિયોગે પ્રભુભક્તિમાં દિવસો પસાર કરે છે. અને આખો દિવસ એક જ રટણ કરે છે કે પ્રભુ, મારા પતિદેવ જ્યાં હોય ત્યાં તેમને સુખી રાખો. એવામાં તેની નણંદ સૌભાગ્યસુંદરી આવે છે. તેને દેખીને આવો ! આવો! મારા નણદી આવે. જુઓને તમારા ભાઈ દેવકુમાર આજે યશકીતિ મેળવી જગપ્રસિદ્ધ થયા છે. વળી રાજ અને પ્રજામાં પણ તેમનું બહુ માન વધ્યું છે. ધન્ય છે! આવા કુળદીપક દીકરાને ! કુંવર ભાભી બોલ્યા.
ભાભી! તમારું કહેવું સત્ય છે! તેમનું નામ દેવ છે તેવા જ દેવ જેવા તેમનામાં ગુણ છે, ભાભી! તેમના માટે તેમના જેવી સુશીલ, સદ્દગુણી અને ચારિત્રશાળી કન્યા શોધવી પડશે ને? સૌભાગ્યસુંદરીએ હસતાં હસતાં પૂછ્યું.
હાસ્તો, શોધ્યા સિવાય ક્યાં ચાલે તેમ છે ? કીર્તિકુમારને સામેથી આવતાં દેખી “બેન! જુઓને કીર્તિકુમારભાઈ મહેલના દાસદાસીઓને બહુ જ હેરાન કરે છે ? ભાભીએ કહ્યું.
આ સાંભળી કીર્તિ કુમાર પિતાની ભાભીને કહે છે “કેમ! હું એક ગાંડ અને તમે બધાએ ડાહ્યા ખરુંને! મારા વડીલભાઈના
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૮ સુ
૮૭
વિયેાગથી તે। તમે રાજ રડેા છે અને શરીર સુકવી નાખેા છે. તેથી જ તમે। મારા ભાઈના વિયેાગથી ગાંડા જેવા થઈ ગયા છે ખરૂને ? ભાભી ! જો હું જઉં તે! મારા ભાઈને પાતાળમાંથી શોધી લાવી તમારી સેવામાં હાજર કરૂ! ભાભી, અરે ! હું તે તમને કહેવું જ શાવ ભૂલી ગયા !
કેમ ! શી વાત કહેવાની ભૂલી ગયેા. મને કહે તેા ખરા. ભાભીએ પૂછ્યું.
આજે કચેરીમાં શું બન્યું તેની તમને ખબર છે? આજ તેા દેવકુમાર પેાતાની શમશેરથી પેાતાના પ્રાણ આપવા તૈયાર થયા હતા. આંખા ગુસ્સાથી લાલચેાળ થઈ રહી હતી, મોંઢું પ્રીકકુ પડી ગયું હતું, શરીર થરથર ધ્રુજતું હતું. તેમ જ મહારાજા પણ ગુસ્સે થયા હતા અને અને જણા એક ખીજાના સામે ગુસ્સાથી–ક્રોધથી ખેલતા હતા. મહારાજા તેા એટલા બધા ગુસ્સે થઈ ગયા હતા કે ભાઇ દેવકુમારને ચડાળને સોંપી દેવા હુકમ કરી દીધા હતા. જો હું વચમાં ન પડવો હેત તે આજે જરૂર તેમનું માત જ થવાનું હતું. ીતિ કુમારે વાત કહી સ ંભળાવી.
આ સાંભળી સૌભાગ્યસુંદરી એકદમ પૂછવા લાગી કે ભાઈ, ભાઇ, એવું તે શું બન્યું હતું. કાઇ દિવસ દેવકુમાર પિતાશ્રીના સામું મેલે જ નહિં ! તારી વાત મારા માનવામાં આવતી જ નથી, તું તે અસત્યવાદી રમકડું છે એટલે કેાઈને હેરાન કરવા ગમે તેમ ખેલે. હજી દેવકુમાર ગઈ કાલે જ વિજયમાળ પહેરી આવ્યા છે તેથી રાજ્ય અને પ્રજામાં એટલા બધા પ્રિય થઈ પડયો છે તે તું નથી જાણતા ! સૌભાગ્યસુંદરીએ પૂછ્યું.
મેન સૌભાગ્ય ! જો મારી વાત અસત્ય લાગતી હોય તે। ભાઈ દેવકુમાર આવે એટલે પૂછી ખાતરી કરી જોશે. હું તે। તમને કહેવાને
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
૨૮
માટે જ આવ્યો હતા. ઠીક ! ભાભી તથા ખેન હવે હું પાઠશાળાએ જવા માટે જઈશ. એમ કહી તે જાય છે પણ સામેથી દેવકુમાર આવે છે તેમને જોઈ તે ખેલ્યું : “ ભાઈ આ આવ્યા, તેમને પૂછી ખાત્રી કરી લેજો. જુઓને તેમને શ્યામ પાષાક પહેર્યાં છે? હું તે જાઉ છું એમ કહી તે ચાલ્યો ગયા.
સૌભાગ્યસુંદરી હરખાતી હરખાતી ભાઈ દેવકુમારની સામે ગઇ. મારા માડીજાયા વીર ! ભલે આવ્યા ? કયારનાએ તમારી રાહુ અમે બેઉ જોતાં હતાં, ભાઈ હવે તે તમે શૂરવીર અને મેટા થયા એટલે અમને શેના યાદ કરા જ! ખરૂ તે ભાભી? સૌભાગ્યસુંદરીએ પૂછ્યું.
દેવકુમારભાઈ, તમે આવા શ્યામ પોષાકમાં કેમ આવ્યા છે? તમારા ઉપર પિતાશ્રી શા કારણે ગુસ્સે થયા હતા ભાભીએ પૂછ્યું.
મારા માતા તુલ્ય ભાભી અને મારી વ્હાલી બેન! આ તમારા દેવકુમાર વડીલભાઈ કેશવસિંહના ખુનને અપરાધી છે. જેથી મહારાજાના વચનથી દેશ ાડી પરદેશ જાય છે, તેથી જ આ શ્યામ પાષાક ધારણ કર્યાં છે. દેવકુમારે કહ્યું.
આ વાત દેવકુમારના મૂખથી સાંભળતાં જ જયકુંવર એકદમ મૂર્છાવત થઈ જાય છે; અનેક જાતના ઉપચારા કરવામાં આવ્યા, જ્યારે તે સાવધ થાય છે ત્યારે એકદમ—“ મારા વ્હાલા દેવકુમાર તમે આ શું ખેલે છે ? શું કાર્ય દિવસ સૂર્યાં પશ્ચિમમાં ઉગ્યા છે? શું સમુદ્રે મર્યાદા મૂકી છે? શું હરિશ્ચંદ્ર રાજાએ પેાતાનું સત્ય વેચ્યું છે? ના, આવું ગાઝારૂ કૃત્ય કદાપી પણ તમારા હાથે થાયજ નહિં? શું તમે અમને આમ નિરાધાર અવસ્થામાં મૂકી ચાલ્યા જવા માગે છે? મને અને આ તમારી બેન સૌભાગ્યને કાના આધારે મુકેા છે? શું તમે અમારી લાગણી ભૂલી જશે ? આ પતિ વિયેાગણી
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૮ સુ
૮૯
અબળાને કાના સહારે મુકેા છે ? ખાલા ? દેવકુમાર ખેલે ? તમને કદાપી કાલે અમે બંને જણા જવા દઇશું નહિં ! વળી તમારા લાડકવાયા કીર્તિકુમારને તમારા વગર કાણુ સંભાળશે, મારા પતિને શેાધવા તમેાએ તા મને વચન આપેલું છે તે શું તમારૂં વચન પણ તમે નહિં પાળેા. રણસંગ્રામે જતાં તે અમને કેશવસિંહના આધારે મુકેલા પણ હવે તમે અમેને કાના આધારે મુકી જાઓ છે?” આ પ્રમાણે કલ્પાંત કરતી અને ભાભી-નણંદ બિચારી કરૂણ સ્વરે—અશ્રુભીની આંખે ખેલી રહી છે.
“શું તમને તમારી બેનની અને આ દુઃખી, દીન ભાભીની પણ દયા આવતી નથી? શું તમે અમને મહારાણી અને મહારાજાના આશરે મૂકવા માગે છે ? ના, ના, ના, એમ પ્રાણાન્તે પણ બનનાર નથી. આ તમારી મેન જ્યારે ભાઈ માગશે ત્યારે હું કયાંથી લાવીને આપીશ ? માટે ભાઈ દેવકુમાર, કાંઈ યા લાવી અમારૂં રક્ષણ કરે! કરૂણ સ્વરે ભાભીએ કહ્યું.
પૂજ્ય માતા તુલ્ય ભાભીશ્રી ! તમારૂં કહેવું યથા હું સમજું છું પણ લાચાર !!! પિતાના હુકમને તાબે થવું જ જોઇએ. જો તેમ ન કરૂં તા પિતાદ્રોહી કહેવાઉં. મારા વડીલબ વસ ંતસિંહ હજી તા જીવે છે અને તે કેાઈ અદ્ભૂત માણસના કબજામાં સુખશાન્તિમાં છે, તેઓને શેાધી જરૂર હું તમારી સેવામાં હાજર કરીશ. મહાપુરૂષના વચન કદાપિ જુઠા હોય જ નહિં, તેઓના વચન ઉપર મને સંપૂર્ણ વિશ્વાસ છે. મને મારા ભાઈ જરૂર મળશે જ. મારે મારા ભાઈની શેાધ માટે પણ પરદેશ જવું જોઇએ જ તે! આ બધા કુદરતને સંજોગ હશે માટે આપ જરા પણ મૂંઝાશે નહિં તેમ જ દુઃખી પણ થશે નહિં. હજાર હાથવાળા જીનેશ્વર ભગવાન સત્યને સહાયક
k
થશે. ભાભી! તમારા મારા પ્રત્યે અખંડિત પ્રેસ છે, ખરેખર !
તમા દેવી જ ! મારા જનેતા સમાન ા, તમારા જ ભરેાસા ઉપર
""
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલકથા બેન સૌભાગ્ય અને ભાઈ કીતિને મુકતે જાઉં છું. તેમને કોઈપણ દિવસ મહારાણી પાસે જવા દેશે નહિં અને મંજરીને કોઈપણ દિવસ તમારા મહેલમાં દાખલ થવા દેશે નહિં. કારણકે તે બંને વ્યક્તિઓ રાજ્યનું અને કુટુંબનું સત્યાનાશ વાળનારી દુષ્ટાઓ છે.
બેન ! રડીશ નહિં, હું મારા ગુરૂદેવ ભદ્રબાહુસ્વામીના ચરણોના સેગન ખાઈ કહું છું કે “આ કૃત્ય મારા હાથે થયું નથી અને હું અલંકીત છું. મારે ધર્મ અને મારી નીતિ મને જરૂર સહાય કરશે. આ તમારે દેવકુમાર આજે મોતને પંઝામાંથી બચે છે તો જરૂર હવે બચશે જ, અને પાપીઓના મૂખ કાળાં કરશે તેની ખાત્રી રાખજો” આ પ્રમાણે દેવકુમાર પિતાની બેન તથા ભાભીને હિમત આપી જવાની તૈયારી કરે છે.
એ ભાઈ ભાઈ શું મને એકલી મુકી જઈશ. સૌભાગ્યસુંદરી બેલી.
દેવકુમાર પોતાની ભાભી તથા બેનની રજા અને આશિવંદ લઈ ચાલ્યો જાય છે. આમ દેવકુમારને જતાં દેખી ભાભી તથા બેન બંને જણાં ઘણું જ ગમગીન ચહેરે ઉદાસી થઈ પિતાના ભાઈને વિચાર કરતી કરતી પિતાના આવાસમાં ચાલી જાય છે.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ નવમું. મિત્રની મિત્રતા.
ર
દેવકુમાર પોતાના ભાઈ વસંતસિંહના અંતઃપુરમાંથી નીકર પછી પેાતાના દિલેાજાન મિત્ર લાલસિંહને મળવા માટે ચાલ્યે આવે છે. પણ લાલસિંહ તે પેાતાના નિવાસમાં વિચારમગ્ન દશામાં બિરાજેલ છે. હજી સુધી હું મારા મિત્રને મળ્યા નથી, મારા મિત્રને પ્રેમ કેટલા બધા છે! મારા અને મારા મિત્ર દેવકુમારને પ્રેમ એવા છે કે દુનિઓમાં કોઈપણ વ્યક્તિ તે તેાડાવી શકે તેમ નથી. મને ખાત્રી છે કે મારા મિત્ર મને મળવા માટે અત્રે આવતા જ હોવા જોઇએ.” એમ વિચાર કરી તે બારીમાંથી બહાર નજર નાંખે છે તે દેવકુમાર શ્યામ પેાષાકમાં સજ્જ થઇને આવતા જાયે.
“ અરે! આ શું ? શું ચદ્ર રાહુથી ઘેરાયેા છે ! શું સૂર્ય વાદળમાં છૂપાઈ ગયા છે? શું વર્ષાઋતુએ મેધમડપથી ગત સૂ` આવે છે? અરે ! આ શું? એકાએક અને ઉપરા ઉપરી દુઃખરૂપી દાવાનળ કયાંથી આવતા હશે ? વારૂ ! શું આ શ્યામ પોષાકે પરદેશ જવાનું કમે જ લખેલું છે ? પણ શું થયું હશે! આ શી રીતે થયું ! કત્યારે થયું ! અને કેમ થયું ! મારા મિત્રને આવું દુઃખ શું હશે ? ગમે તે હોય, પણ મારે તેના દુઃખમાં ભાગ તે અવશ્ય લેવા જ જોઈ એ. તેમાંજ મિત્રની ફરજ છે. જરા પુછવા તે! દે. એમ વિચારા કરે છે ત્યાં તે દેવકુમાર તેની પાસે આવીને ઉભા રહે છે.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલક્થા મિત્ર દેવકુમાર આપ ક્યાં પધારે છે ? આ કરમાઈ ગએલું વદન, કાળ પોષાક, કાળે અશ્વ આ બધું શું ? આમ મિત્ર વિના
ક્યાં પધારે છો ? શું પ્રવિણસિહે આમંત્રણ આપ્યું છે! શું અંધકારને વશ થઈ મિત્રધર્મ ભૂલ્યા છે ? બેલે, આમ આપ ક્યાં જાઓ છો? લાલસિહે અધીરા બનતાં પૂછ્યું.
મિત્ર! પિતાશ્રીના હુકમને આધીન થઈ તેઓની આજ્ઞાનુસાર પરદેશ જાઉં છું. મને માફ કર ! આવી ખબર મોકલવા મારી હિમ્મત ચાલી નહીં. મિત્ર ! મારા ભાઈ કેશવસિહના ખુનને આરોપ મારા ઉપર આવ્યો છે. તે બાબત હું તદ્દન નિર્દોષ છું. તે કરનાર તો પિલી મંજરી જ છે. દેવકુમારે કહ્યું.
મિત્ર દેવકુમાર ! તે કુલટા મંજરીને મેં હમણાં જ ધમકાવી કાઢી મૂકી છે. કારણ કે તે સદગુણી વિલાસને આડે રસ્તે લઈ જવા સમજાવી રહી હતી. જ્યારે વિલાસે બૂમ પાડી ત્યારે હું તેની હારે ધાયો અને તેને બચાવી લીધી અને પેલી દુષ્ટ મંજરીને સખત મારા મારી ગામ બહાર હાંકી કાઢી છે, હવે તે કદાપી પણ રાજ્યને વધારે નુકસાન કરશે નહિ. તેના જવાથી રાણી એકલી કંઈપણ કરી શકવાની નથી. આ બધું તેફાન અને કાવત્રા કરનાર એ પાપી નીચ મંજરી જ હતી. લાલસિહે સમાચાર આપ્યા.
તે ગઈ તે રાજ્યની પીડા ગઈ. મિત્ર તું હવે મને જવાની રજા આપ જેથી હું મારા રસ્તે જાઉં. દેવકુમારે રજા માગતા કહ્યું.
શું તું એમ માને છે કે આ તારે મિત્ર તારાથી જરાપણ દૂર રહી શકશે ? ના, ના, તેમ તે કદાપી કાળે પણ બનવું મુશ્કેલ છે, હું પણ તારી સાથે જ આવીશ તારા વિયોગે જીવવું તેના કરતાં તે મરવું હું વધારે પસંદ કરું , શું જળ વિના માછલી રહી શકે ખરી ? તે પછી તારા વિના આ લાલસિંહ ઘડી પણ રહી શકે ખરો ?
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૯ મું આપણે તો નાનપણથી જ સાથે જમ્યા, રમ્યા અને ભણ્યા તો હવે “પ્રભુ જ્યાં સુધી જીવતા રાખે ત્યાં સુધી જુદા થવાની વાત જ કેવી હોય ? લાલસિહ બે.
ભાઈ! તારું કહેવું સત્ય છે, પણ છેડા વખત માટે હોય તો જરૂર સાથે લેત પણ જેની મુદ્દત જ નથી તેવી સ્થિતિમાં તારા મા. બાપના વિયેગમાં તને નાંખવો એ મને વ્યાજબી લાગતું નથી. તેથી જ કહું છું કે તું મને સદા સંભાળી આશિવાદ આપતો રહેજે દેવકુમારે કહ્યું.
- મિત્ર! તારા વગર એક પળ પણ હું રહી શકીશ નહિ. તેમજ તારા દુઃખમાં દુ:ખી થવું એ મારે મિત્રધર્મ છે તેને હું જરાપણ ચૂકીશ નહિ. જ્યાં તું ત્યાં જ હું તો હવે જરાપણુ આનાકાની કરીશ નહીં. હું પણ તારી સાથે આવવા તૈયાર થઉં છું. શું તું એમ સમજે છે કે “હું સુખને સાથી છું, લક્ષ્મીને પુજારી છું અને સત્તાને ભૂપે છુંના, ના, હું તો મારા મિત્રના સાચા પ્રેમને ભૂખે છું. મને કોઈ ચીજની મેહ દશા નથી, મેહદશા હોય તો એકજ. તે બીજી નહીં ફક્ત તારી સેવા કરી મારું જીવન ધન્ય બનાવવું એજ. વિદ્વાનોએ પણ કહ્યું છે કે સંપત્તિ અને વૈભવની લાલસાવાળા મિત્રે તો હજારે મળશે પણ દુઃખની ખરી કસોટી વખતે જે મિત્ર કામમાં આવે તેને જ સાચો મિત્ર કહી શકાય ?” માટે તને મારી સેગન છે, ગુરૂ ભદ્રબાહુ સ્વામીના ચણેની સોગન છે, તો મારે મિત્રધર્મ બજાવવા મને તારી સાથે આવવાની હા કહે !
મિત્ર! વન–જંગલમાં મૃગયાના ટોળાં હજારો જણાશે, તેમ તાળી દેનારાં મિત્રે હજારો મળશે. જેમ વન–જંગલમાં સિંહ ભાગ્યે જ મળે, જેમ સેનાની કટી પત્થર ઉપર થાય છે તેમ દુઃખના વખતે મિત્રની કસોટીપરીક્ષા થાય છે. જે મિત્ર પિતાના મિત્ર માટે
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા તન, મન અને ધન કુરબાન કરે તે જ ખરે મિત્ર કહેવાય છે. મિત્ર! શું તું મારે અને તારે મિત્રધર્મ ભૂલી ગયો? વળી જ્ઞાનીઓ કહી ગયા છે કે –
૧. આપત્તિના સમયે મદદમાં ઉભા રહે તે જ ખરે મિત્ર. ૨. માતૃભક્તિ અને પિતૃભક્તિ જેના હૈયામાં હોય તેજ સાચે પુત્ર.
૩. શેઠની ગેરહાજરીમાં જે નોકર નિમકહલાલીથી કામ કરે તે જ સાચે નકર.
૪. જે શીળવતી સ્ત્રીના સદ્દગુણ વડે પિતાની તેમજ પિતાના પતિની મહત્તા વધારે તેજ ખરી ભાર્યો.
મિત્ર! તું ગમે તેમ કરે પણ હું તે સાથે આવવાને અને આવવાનો જ. લાલસિંહ મક્કમતા પૂર્વક સાથે જવાનો આગ્રહ કરતાં બોલ્યો.
પિતાના મિત્ર લાલસિંહને અત્યંત પ્રેમ-લાગણી જોઈ કહ્યું કે મિત્ર! તારી મારા પ્રત્યે આટલી બધી લાગણી છે તો મારી સાથે આવવાને તૈયાર થા ! દેવકુમારે કહ્યું.
ધન્ય છે, મારા મિત્ર! હવે મારા આત્માને અને આનંદ થયો છે, મિત્ર દેવકુમાર તું પાઠશાળાના રસ્તે જા અને હું મારા પૂજ્ય પિતાશ્રીની રજા લઈ તરતજ તારી પાછળ આવું છું. લાલસિંહે જણાવ્યું
હું પણ તમારા પૂજ્ય પિતાશ્રી પાસે આવું? દેવકુમારે પૂછ્યું. જેવી તમારી મરજી લાલસિંહે જણાવ્યું.
એમ કહી બંને મિત્ર પ્રધાન છત્રસિંહના નિવાસસ્થાન તરફ જાય છે. ત્યાં દેવકુમારને જોતાં પ્રધાન એકદમ ઉઠી દેવકુમારને છાતી સરસ દાબી હાલથી આશિષ આપે છે.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૯ સું
૯૫ પૂજ્ય પિતાશ્રી મને પણ મારા મિત્ર સાથે પરદેશ જવાની રજા આપે ! મારા મિત્ર સિવાય હું ઘડી પણ રહી શકીશ નહિં, માટે આપ જરાપણ કચવાયા વગર આ આપના બાળકને રજા આપી ઉપકાર કરશો. લાલસિંહે વિનયપૂર્વક આજ્ઞા માગી.
ધન્ય છે મારા બેટા ! તારું ડહાપણ અને મિત્રતાને જોઈ મારા આત્માને આજે ઘણો જ આનંદ થાય છે. જાઓ ! મારા બાળકે ! તમને મારા અંતઃકરણથી આશિર્વાદ છે કે –પ્રભુ તમારા કામમાં તમને સંપૂર્ણ યશ અને કીતિ આપે! અને થોડા જ વખતમાં તમે યશસ્વી થઈ વહેલા આવો ! આ પ્રમાણે બન્ને મિત્રોને લાલસિંહના પિતાએ (પ્રધાન છત્રસિંહએ) આશિર્વાદ આપી વિદાય કર્યા.
હવે બંને મિત્રો અહીંથી વિદાય થઈ પાઠશાળામાં ગુરૂજીનો આશિર્વાદ લેવા માટે ગયા. અને ત્યાર પછી પિતાની માતૃભૂમિને નમસ્કાર કરી ચાલી નિકળ્યા. ધન્ય છે ! એ બને સાચા મિત્રોને!
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ દસમું.
ગુરૂદેવ શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીના ઉપદેશ.
આ બંને મિત્રો વનવાસ જતા પહેલા ગુરૂ મહારાજશ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીને વંદન કરવા જાય છે ત્યારે ગુરૂમહારાજ પોતાની ધાર્મીક ક્રિયામાં મશગુલ રહે છે. જ્યારે તેઓ બંને મિત્રો આવી ગુરૂદેવને વંદન કરે છે ત્યારે ગુરૂદેવ તેને ધર્મલાભ આપી બેસવા સુચન કરે છે.
એહ હા ! વત્સા, ધણા દિવસે આવ્યા. કુશળતા છેને! ભાઈ, કર્માનુસાર આ સંસાર અટવીમાં અનેક જાતની ઘટનાએ બને છે. તા જે જે આફત આવી હાય તે શાન્તિથી સહન કરી ધર્મો અને નીતિથી પેાતાના કાર્યમાં આગળ ધપાવ્યા જ કરવું એ જ સાચા વીરને ધર્મ છે. વત્સ ! આ જગતમાં જ્યાં સુધી આત્માઓને ભાગવિલાસ અને વૈભવની વાંચ્છનાએને મેહ એઠા થાય નહિં ત્યાં સુધી પાપમય કર્યાં પણ એછા થાય નહિં. માટે મનુષ્યને સાચા ધ તે। એ જ કે પરદુઃખની ચિંતા રાખવી અને તેને સહાય આપવી. મુગા પ્રાણી ઉપર દયા કરી તેને અભયદાન આપવું. અને પ્રજાની સેવા કરી પ્રજાપ્રીય બનવું. વળી જીનેશ્વર ભગવાનની ભક્તિમાં અચળ શ્રદ્ધા ધરવી. આ મળેલા મનુષ્ય જન્મમાં સાત વ્યસનેાને ત્યાગ કરવા. (જેવાં કે: ચેરી, વ્યભિચાર, જુગાર, જીજ્જુ, હિંસા વિગેરે ) તેમાંજ જીવનની
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૦ સુ
મહત્તા અને સાર્થકતા છે. વત્સ ! જે વસ્તુ બનવાની હાય છે તે બન્યા જ કરે છે. માટે તે બાબતમાં શૂરવીર્ માણુસે।એ કાયર ન બનવું જોઈએ. ગુરૂદેવ ઉપદેશ આપતા મેલ્યા.
ગુરૂદેવ । આપશ્રીના વચન પર અમેને સપૂર્ણ શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસ છે. આપ તે જ્ઞાની અને ભૂત ભવિષ્યના જાણુકાર છે એટલે અમારા જીવનના માટે આપેલે આપશ્રીના સુવણ્મય અને અમૃતમય ઉપદેશ અમે અમારા પ્રાણાંતે પણ ભૂલીશું નહિ, ફક્ત કહેવાનું એટલું જ કે આપશ્રીના આશિર્વાદથી અમારૂં કલ્યાણુ જરૂર ચશે તેમાં જરા પણુ શકા નથી. પણ્ અમાને એવા સીધા અને સરળ રસ્તા બતાવા કે જેથી આ સાથે અમારા આત્માની ઉન્નતિ થાય. અનેે મિત્રાએ કહ્યું
في
વત્સ! જે આત્માને જૈનધમ રૂપી કાહીનુર હીરા હાથમાં આવ્યે છે તે આત્માને કાંઇપણ દુ:ખ હાય જ નહીં. ફક્ત દુઃખ અને સુખ મનની માન્યતા જ છે. માટે મન ઉપર કાણુ મેળવી નીતિ, સત્ય અને ન્યાયી જીવન પસાર કરવું એજ આત્માની ઉન્નતિના ખરા મા રાહ છે. અપવાસ યા તપસ્યા કરે। અગર ગમે તેવા આકરા વ્રત કરે। પણ જ્યાં સુધી મન ઉપર કાન્નુ મેળબ્યા ન હેાય અને વસ્તુ સમજવામ! ન આવી હેાય તે તે વ્રતપચકખાણુ આત્માની ઉન્નત કરી શકતા નથી.
-
જ્યારે આત્મા પાતે પાતામાં જ તલ્લીન બની જાય છે ત્યારેજ ખરા સ્વરૂપની ઝાંખી થાય છે. માટે જ્યારે તમારે આત્માની ઉન્નતિને જ મા` સ્વીકારવા છે તે એટલું કરજો. સવારમાં જિનેશ્વર
""
..
ભગવાનના દર્શન કરવા. યથાસ્તુ.
અને મિત્રા ગુરૂદેવના આશિર્વાદ અને આપેલેા નિયમ પાળવાના મન સાથે નિશ્ચય કરી ચાલી નીકળ્યા. તેઓ બંને મિત્રા ચાલતાં ચાલતાં ખેાલે છે.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધામીક નવલકથા
નિજ આત્મ કંચન શુદ્ધ કરવા અગ્નિ જેવી ભાવના, ભવ સાગરે મુડનારને પણુ તારનારી ભાવના. સવિ સિદ્ધિ સાધન શુભ્ર સમાધિ પ્રકટ કરતી ભાવના, ચિંતામણિની જેમ વાંછિત આપનારી ભાવના. નિજ સુગુણુ જલ વરસાવવાને મેધ જેવી ભાવના, રાગાદિ વિષને ટાળવાને મંત્ર જેવી ભાવના. 3 પુણ્યાનુબંધિ પુણ્યને
બધાવનારી
:ભાવના,
ચંદ્ર જેવી
ભાવના.
ભાવના.
આપત્તિ તાપ શમાવવાને દુઃખના સમયમાં રૅ દિલાસા જરૂર આવી ભાવના, નિજ હૃદયની શુભ બાદશાહીને પમાડે નિજ રંગ જંગ જગાડનારી જાણુ ઉત્તમ ભાવના, સહુકમનાં કારણે બધા સમજવનારી ભાવના. } આ પ્રમાણે તે મિત્રા ગુરૂદેવનું સ્મરણ કરતા કરતા આગળ પ્રયાણ કરી રહ્યાં છે.
૯૮
ર
૪
૫
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ અગિયારમું
દંપતિનું મીલન
દેવકુમાર અને લાલસિહ અઘોર જંગલની અટવીમાં આવી ચાળ્યા, જ્યાં હિંસક પ્રાણીઓને તેમજ ચોર-લૂંટારા, અને ડાકુઓનો મોટો ભય છે. મનુષ્યના દર્શન થવા મહા દુર્લભ છે. જ્યાં નજર કરે ત્યાં શૂન્યકાર દેખાય છે. કયાં એક વખતને ખમા-ખમા કહે. વાતો રાજકુમાર, કયાં આજનો રખડતે ભિખારી રાજકુમાર, વાહરે! કર્મ તારી વિચિત્રતા, બંને જણે ચાલીને થાકી ગયા છે. હવે ચાલવાની શક્તિ પણ રહી નથી. વળી ભૂખ સખ્ત લાગી છે. ખાવાનું તે પાસે ક્યાંથી જ હેય? શું ખાવું અને કેવી રીતે પેટનું પોષણ કરવું એમ વિચારમાં ને વિચારમાં ચાલ્યા જ જાય છે. પણ આમ ભૂખ અને થાકથી ક્યાં સુધી ચાલી શકાય. આથી દેવકુમાર કહે છે. કે મિત્ર! હવે મારાથી ચાલી શકાતું નથી. હું ચાલી શકું તેમ નથી.
ભાઈ દેવકુમાર ! આમ ગભરાયે કશું ન થાય, હિંમત રાખી પ્રભુ ભરોસે આવેલી આફતરૂપી કસોટીથી પાર ઉતરવું તેમાં જ આપણી મરદાઈ છે. ભાઈ હિંમત ન હાર, ચાલ સામી બાજુએ પિલું
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા વૃક્ષ દેખાય છે ત્યાં જઈ વિસામે લઈએ કારણ કે રાત પણ થવા આવી છે. જાણે સૂર્યનારાયણ પિતાની સત્તાને પાછી ખેંચી જવા સર્વ તૈયારી કરી રહ્યો હોય એમ નજરે ઘડે છે, હિંસક પ્રાણીઓ પિતાને શિકાર શોધવાની તાલાવેલીમાં પડયા છે. ચોર, ડાકુ અને લુંટારાઓ પિતાને ધંધો જમાવવા તૈયારી કરી રહ્યા છે. આવા કોકટીના સમયમાં આપણે સાવધ રહેવું એજ વ્યાજબી છે. માટે જરા ફળ ફળાદી શેધી પેટને પિષણ આપી આરામ કરીએ અને સવારે કઈ બાજુ જવું તેનો નિશ્ચય કરીશું. દેવકુમારથી તે હવે જરા પણુ (એક ઠગ પણ) ચાલી શકાય તેમ ન હતું તેથી તેઓ ત્યાં જ બેસી ગયા.
ચતુર લાલસિંહે દેવકુમારને ઉચકી પાસેના વૃક્ષ પાસે બેસાડ્યો અને પિતે ફળફુલ આદિ લેવા જંગલમાં ચાલ્યો. થોડીવારમાં તે તે ફળ ફૂલાદી વીણી લાવ્યો. અને બંને મિત્રોએ પેટ ભરીને ખાધું પછી જળપાન કરી પથારી કરી વાતો કરવા લાગ્યા.
ભાઈ થાકી ગયા છે તે જરા આરામ લે. અને બે કલાક પછી તું જ્યારે જાગીશ ત્યારે હું ઉંઘ લઈશ આમ નક્કી કરી દેવકુમાર સુઈ ગયો. ત્રણેક કલાક બાદ દેવકુમાર જાગ્યો અને લાલસિંહને ઊંઘી જવા કહ્યું. જેથી લાલસિંહ આરામ લેવાની ઈચ્છાએ જરા આડા પડખે થયો. ત્યાં તે નિંદ્રાદેવીએ તેને ઘેરી લીધે. જ્યારે દેવકુમાર પિતાની સ્થિતિના મહા વિચારમાં તલ્લીન બની ગયા છે. ત્યારે એકાએક-“ખીને બેલી ક્ષત્રિય જન હોય તે આ દીન રૂખીને બચાવે ! મને પાપીઓ મારી નાખે છે. કેઈ આ રંક-દીનને બચાવી ઉપકાર કરે !” કાઈને એવાજ દેવકુમારના કાને અથડાયો
આથી દેવકુમાર વિચારભગ્ન થયો. આ અવાજ કયાંથી આવ્યો અને કણ હશે! “જરૂર કોઈ દુઃખી આત્માને પાપીઓએ ફસાવ્યો.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૧ સુ
૧૦૧
છે. ક્ષત્રિય તરીકે મારે તેને સહાય કરવી એ મારી ફરજ છે, કારણ કે આ નિન વનમાં મનુષ્યના અવાજ કયાંથી! લાન્ય તપાસ કરી મારાથી બનતી મદદ કરૂં એમ વિચાર કરી પેાતે ચાલવા લાગ્યા.
""
<<
તે જરા આગળ ચાલ્યા ત્યાં તા કાઈ દેવાંગના જેવી આકૃતિ તેની નજરે પડી જેથી તે વિસ્મય થયા અને એક પળ માત્રમા અનેક જાતના વિચાર આવી ગયા. શું આ તે કાઈ પરી–અપ્સરા હરશે ? શું ઈંદ્રાણી હશે કે શું–નાગકન્યા હશે –વનની દેવી હશે કે-ચક્ષણી હશે કે–ભક્ષણી હરો કે–ભાગીણી હશે કે–જોગીણી હશે કે પછી કાઈ ગાંધવ'કન્યા હશે ? આ હકીક્તનેા નિણ્ય શું કરવા ? શું તે કાઈ ને કપટ જાળમાં ફસાવવા આવી હશે ? ગમે તે હાય, પણ તે કાણુ છે તેની ખાત્રી તા કરવા દે? અહા હા હા !!! શું તેનું સ્વરૂપ ? શું તેનું મુખ જાણે શરદ પૂર્ણિમાના ચંદ્ર, શું તેની કેશલત્તા. શું તેની ગૂંથેલી સુગધીમય પુષ્પની વેણી, જાણે શેષનાગની ફેબ્રુ ન હેાય ! તેના દાંત જાણે દાડમની સુંદર કળીએ જેમ હસતાં ન હાય ! તેના કપાલ ગુલાખી રંગ જેવા હાવાથી તેની સુંદરતામાં— માહુકત્તામાં અને વધારા જણાતા હતા. લાગ્ય જરા એ દેવાંશી બાળાને પૂછું તે ખરા કે તમા કાણુ છે ? એમ કહી દેવકુમાર તે ખાળાની નજદીક આવે છે.
હું બાળા ! તમેા ક્રાણુ છે. આમ આ નિર્જન વનમાં એકલા આવવાનું શું પ્રયેાજન, આપ મદદ માટે ક્રમ મા પાડે છે. તમારા દેશ, ગાત્ર તથા માતા-પિતા ક્રાણુ છે, તમારા પવિત્ર પગલાંથી આપ કઈ નગરી શાભાવેા છે, તમારા આ લાવણ્યમય શરીરને વિહારી ( સ્વામી ) કાણુ છે ? જો હરક્ત ન હાય તા નિવેદન કરવા કૃપા કરશે। દેવકુમારે ઉપરા ઉપરી પ્રશ્નો પૂછ્યા.
હું નર શ્રેષ્ઠ ! મારા વૃત્તાંતથી તમને વાકેફ કરૂં તે પહેલાં આપ ક્રાણુ છે ? તે જાણવા મારી અભિલાષા છે તેા આપ પુરી કરશેા ? આળાએ પુછ્યુ.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા તે હકીકત કહેવાને હાલ મને અવકાશ નથી પણ તમારે વૃત્તાંત જાણ્યા પછી મને વ્યાજબી લાગશે તો મારી હકીક્ત કહીશ. દેવકુમારે જવાબ આપ્યો.
તમારી ઓળખાણ અગર નાતજાત જાણ્યા સિવાય મારી હકીક્ત કહીને શું કરું? તેથી તે મારા દુખમાં વધારે થાય, તમે મને શી મદદ કરવાના હતા. દુઃખમાં સહાય કરવાને દુઃખ કહેવું જોઈએ પણ દુઃખમાં દુઃખ કરનારને કહેવાથી શું ફાયદો? - હે બાળા ! મારા કેટલાક ગુપ્ત કારણોથી મારી હકીક્ત કહેવા લાચાર છું. પણ એટલું જણાવું છું કે હૃક્ષત્રિય છું અને તારું દુઃખ મારા બાહુબળથી દૂર કરવા મારા પ્રાણનું પણ બળીદાન આપી ક્ષત્રિય તરીકેની મારી ફરજ બજાવીશ. હું વચન આપું છું કે “ તમારા દુઃખમાં પ્રાણને સહાય કરીશ.”
સાંભળ! મારું નામ દેવસેના છે, હું મેહનપુરી નગરીના રાજા પ્રવીણસિંહની રાજકુંવરી છું. મારા પિતા પોતાના દુરાગ્રહને વશ થઈ મહારાજા વિરભદ્રસિંહ સામે યુધ્ધે ચડ્યા હતા. પ્રથમ તે ફતેહ પામ્યા પણ પાછળથી યુવાવસ્થિત છતાં પરાક્રમી રાજકુમાર (દેવકુમાર) અને પ્રધાનને પુત્ર (લાલસિંહ)થી પરાજ્ય પામ્યા જેથી મારા પિતા કેદ પકડાયા. આ હકીક્ત આખા નગરમાં ફેલાતાં પ્રતિપક્ષી રાજા, મહારાણાઓ અને મારા દેહના પ્રત્યે આદરભાવે જોનારા, મારા રૂપ ઉપર મોહીત થઈ એકદમ બળવંત થયા, વળી જંગલીઓએ ગામમાં લુંટ ચલાવવા માંડી, મહેલમાં પણ ધાડ પાડી અંતઃપુર લુંટયું અને મને પિતાને જંગલમાં લઈ ગયા. જ્યાં મને પિતાની સ્ત્રી બનાવવા માટે ઘણું જ ત્રાસ આપવા લાગ્યા.
કદાપી રન કાગની ડોક શોભાવે ખરી ! ના, ના, કદાપી એમ ન જ બને તે રત્નસમી કન્યાએ તે મોતને શરણ થવા નક્કી
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૧ મું
૧૦૩ કરેલું હતું અને મને જે કાઈ બચાવે તેને મારા પતિ તરીકે સ્વીકારવા એમ પ્રતિજ્ઞા લીધી. વળી જ્યારે મેં કેઈ શૂરવીર જનને સંગ ઈચ્છી મદદ અર્થે બુમ પાડી ત્યારે આપ સમયસર આવી પહોંચી મારા જેવી નિરાધાર અબળાની લાજ સાચવી મને આભારી કરી જીવતદાન આપ્યું છે.
તે મારી નમ્ર પ્રાર્થના એજ છે કે મને આપની સાથે રાખવા કપા કરો. કારણ કે હું તો આપને મનથી વરી ચુકી છું અને આપશ્રીના સુખ–દુઃખમાં સાથી થવા પ્રભુ સાક્ષીએ બંધાએલી છું. કૃપાનાથ આપ કબુલ કરે એટલી જ વાર, માટે આ દાસી ઉપર કૃપા કરી આપશ્રાંનું વૃત્તાંત જણાવવા કૃપા કરશો. દેવસેનાએ પિતાની કથની કહી સંભળાવી.
એ બાળા ! મારું જીવન કહેવા માટે મને મારા અંતરાત્મા ના કહે છે. અત્યારે તો હું જંગલને ભટકતો માનવી છું. એક પ્રજાપતિએ ઘડેલે એક આત્મા છું. સ્વર્ગથી કર્મચગે માતાની કુક્ષીએ આવેલું છું. તે માતા પણ મને અધવચમાં મુકી સ્વર્ગમાં ચાલી ગઈ. હું પણ એ જ રસ્તે જવાનો છું. હાલમાં હું કળ્યાં જઈશ, શું કરીશ, તેની સમજણ પડતી નથી. જીવન અને મૃત્યુ એ બંને વસ્તુઓ મારા આત્માને સરખી છે. મારા પિતાએ મને પૃથ્વીદેવીના આશરે મુક્યો છે. તે જ પૃથ્વી મારું રહેઠાણ છે. ચારે દિશાઓ તે મારા ઘર છે. પવન મારો ચાકર-નોકર છે. મેઘ-જળરૂપી અમૃતથી મારી તૃષા છીપાવે છે, અને જંગલ ફળફળાદી આહાર ઉત્પન્ન કરી આપે છે. એવું મારું મનસ્વી રાજ્ય છે. પ્રભાત સર્વ કાઈ મનુષ્યના સુખદુઃખમાં પ્રકાશમાન થાય છે, પણ મને ક્યારે પ્રકાશ આપશે. તે જ્ઞાની સિવાય કોઈ જાણતું નથી. હું આજે આ મધ્યરાત્રીએ–ચંદ્રના સુયોગના સન અને મારા સુભાગે એક દેવાંગના નવયૌવન કુમારીકા
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા (દેવસેના) સાથે વાત કરું છું. પણ પ્રભાત થતાં હું ક્યાં ઈશ અને શું કરતો હઈશ તે કોઈ જાણતું નથી.
બાળા ! મારૂં કુળ, ગોત્ર, જન્મ અને દેશ જાણ્યા સિવાય શાસ્ત્રવિધી એ હસ્ત આપે તને થોગ્ય નથી. કારણ કે જંગલમાં ભટકતા વરબાર વિનાના પુરૂષને પરણીને તું શું સુખી થઈશ ? ના, ના, તું કદાપી સુખી થઈશ નહીં. એક કેડી પણ જેની પાસે નથી એવા ભિખારીને પરણે કઈ જાતનું સુખ--આનંદ ભેગવીશ? માટે મારે ખ્યાલ છેડી પિતાની આજ્ઞાનુસાર વતી બીજે પતિ અંગીકાર કર. હું તને તારા પિતાના ત્યાં પહોંચતી કરૂં દેવકુમારે પૂછયું.
મારા વહાલા પ્રાણેશ! મારા મનના હરનાર પ્યારા! હું તે આપની થઈ જ ચુકી છું હું તમને મારા મસ્તકના મુગટરૂપ શીરછત્ર નિરાધારના આધાર, પ્રાણના રક્ષક અને નેત્રના તારા સમજું છું. તે તે કદાપી પણ બીજાની થવાની નથી. હું પૈસાની કે વૈભવ વિલાસની અભિલાષાવાળી નથી. મેં તે આપનું કુળ, ગૌત્ર અને દેશ આપશ્રીની અમૃતભરી વાણીથી જાણું લીધાં છે. આપની ભૂખ મુદ્રાજ કહી આપે છે. આપને જંગલરૂપ ઘર મને મારા મહેલ કરતાં પણ વધારે પ્રિય લાગશે જ્યાં હું મારા પતિની ( તમારી ) સાથે ઘણાજ આનંદથી મારું જીવન ધન્ય ગણીશ. આપ જ્યાં જશે ત્યાં આપશ્રીના પડછાયારૂપ આ આપની અર્ધાગના આવશે. આપશ્રીનું વિરત્વ એજ મારું ધન છે. આ પજ મારા સર્વસ્વ છો! આપ મને અંગીકાર કરે યા ન કરો. પણ હું તે આપને વીજ ચૂકી છું માટે આ રંકદાસીને આપના ચોંમાં સ્થાન આપે ! જે આપ મારે આ સ્થળે સ્વીકાર નહીં કરે તો હું આ વખતે અને આ જગ્યાએ જ મારા પ્રાણનું બલિદાન આપી આપશ્રીના ચોંમાં ધરી મારું જીવન સાર્થક કરીશ.
રાજહંસી બગલાની સહચરી થશે ? શું હંસ કદાપી વિષ્ટા, ખાશે? શું ધર્મ પરાયણ સ્ત્રીઓ એક ભવમાં બે પતિ કરશે ના?
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૧ સુ
૧૦૫
ના, એમ કદાપી પણ નહીં બને તે નહીં જ બને. માટે આ આજ્ઞાભરી અબળાને વધારે ન સતાવતાં અંગીકાર કરી આપશ્રીના હૃદયમાં આશા આપી આ અભાગણી બાળા ઉપર ઉપકાર કરા! દેવસેના પ્રાર્થના કરતાં ખેાલી.
66 ધન્ય છે! બાળા ! તારા શુદ્ધ અને સાત્વીક પ્રેમને ધન્ય છે ! દેવસેનાને પેાતાના બહુપાસમાં જકડતાં દેવકુમાર ખેલ્યેા.
આવા શુદ્ધ અને સાત્વીક પ્રેમ તેા કાઈ સતીમાં જ હોય છે તે માટે એક કવિએ લખ્યું છે કેઃ—
પ્રેમ પ્રેમ દુનિયા કહે, પશુ પ્રેમ શું સ્વરૂપ છે, સમજે તે પ્રેમ સાર છે, નહીં તો ઊંડા કુપ છે. ૧ સામલ છે રંગ ઉજળા, કેવા સુંદર જાય છે, ખાવા જો ચાહે જન તા, તરતજીવડે જાય છે. ૨
રેશમ તણી જ્યાં ગાંઠ પડતી, તે પર તેલની ધાર છે, ત્રુટે નહિં છુટે નહિ, એ પ્રેમને વ્હેવાર છે. ૩
આ પવિત્ર પ્રેમદા ! હું તારા સ્વીકાર કરવા કર્યાં ના પાડું તારા જેવી સંસ્કારી દેવીના કયા મૂખ ત્યાગ કરે ! પણ મારે સ્વીકાર ચાડી વખતજ રહેશે કારણ કે તારા પિતા જાણશે એટલે આપણે બેઉને છૂટાં પાડશે. મારૂં નામ સાંભળતાંજ ક્રોધે ભરાશે. તેથી તું દુઃખમાં પડીશ. જ્યારે તું મારી સહચરી બનવા ઈચ્છે છે તેા સાંભળ ! ‘હું છું રાજપુત્ર અને તે વળી મોટા રાજાના. તું પતિ શોધવામાં ઢગાઈ નથી પણ ફાવી ગઈ છુ. વધુ વિગત આગળ ઉપર જણાશે. પાસેના વૃક્ષ નીચે મારા દીલેાજાન દાસ્ત નિદ્રાદેવીની સાડમાં છે. તે મને ધણીજ કિંમતી મદદ અને સહાય કરે છે. આમ બå દંપતી
.66
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૬.
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા
રજનીના આધારે આનંદથી મધુરી વાત કરતાં બેઠાં છે. એવામાં પાપી, નરાધમે, લુંટારાઓના અવાજ કાને પડ્યા.
લુંટારાઓ આ તરફ ચાલ્યા આવતા હતા, જ્યારે આ દંપતીને વૃક્ષ નીચે બેઠેલા જોયા ત્યારે લુંટારાઓએ ચારે તરફથી દેવકુમાર અને દેવસેનાને ઘેરી વળ્યા. અને જ્યાં દેવકુમારને પકડવા જાય છે ત્યાં એ રણોદ્ધો પિતાના માનમાંથી લોહી તરસી તલવાર બહાર કાઢી જય ભવાનીનું નામ લઈ ફેરવવા માંડ્યો ત્યારે દુશ્મને પાછા ઉઠવા માંડ્યા. દેવકુમારે એક રણશુરાની માફક પ્રાણની પણ પરવા રાખ્યા વગર લુંટારાઓને હંફાવવા માંડયા. આ વખતે દેવસેના ત્યાં જ ઉભી હતી તે જોઈ ઈશારતથી દેવકુમારે કહ્યું કે –
“તું પેલા વૃક્ષ પાસે ઉભી રહે, આ પાપીઓને નાશ કરી હું ત્યાં આવું છું. મારો મિત્ર તે વૃક્ષ નીચે સુતે છે. કદાચ તને મદદની જરૂર પડે તે દેવમિત્ર કહેવાથી એકદમ જાગ્રત થઈ તને અમૂલ્ય મદદ કરશે.”
હવે દેવકુમાર પડકાર કરતાં બોલ્યો કે શું સ્ત્રીઓને ફસાવવામાંજ બહાદૂરી સમજો છો ? આજેજ તમારી પાપી વાસનાઓ વ્યાજ સાથે પુરી કરું છું.
જે રાણી જાયા છે તે આવો મેદાનમાં, લુંટારાઓ બોલ્યા.
શું તમારા જેવા શિયાળવા આ સિંહને મુકાબલે કરી શકશે દેવકુમાર બેલ્યો.
બંને પક્ષ વચ્ચે યુદ્ધ ચાલવા લાગ્યું પણ પાછળથી બીજા લુંટારાઓ આવી દેવસેનાનું હરણ કરી નાસી જાય છે. તેથી તે એકદમ ચીસ પાડે છે પ્રાણનાથ ! આ પાપીઓને પંઝામાંથી મને મુક્ત કરાવે, એ દેવમિત્ર ! આ તમારા મિત્રની પ્રીયાને જાગ્રત થઈ કેમ મદદ કરતા નથી ! ઓ દેવમિત્ર બચાવો! બચાવે !
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૧ મું
૧૦૭. એકદમ આમ ચીસ સાંભળી લાલસિંહ જાગ્રત થઈ જાય છે. અરે ! આ શું! દેવકુમાર કયાં? સ્ત્રીની ચીસ કયાંથી? ત્યાં તે સામે લડાઈ થતી જોઈ અરે આ સંગ્રામ શેનો ? ચાલ્ય. મારે મારા મિત્રને મદદ કરવી જ જોઈએ. પેલી સ્ત્રી તેની પત્ની તરીકે કબુલ થયેલી હેવી જોઈએ. માટે તેને બચાવવા દેવકુમારને જ મેકલવો જોઈએ. જેથી તે બંનેને પ્રેમ મજબુત થાય. એમ વિચાર કરી લાલસિંહ યુદ્ધમાં શુરા કેશરીની માફક ઝુકાવે છે. અને દેવકુમારને કહે છે કે, દેવીની રક્ષા કરવા સત્વર જા, જરાપણ વિલંબ ન કરતાં એકદમ જા. નહિં તે તે પહોંચી શકીશ નહીં. લાલસિંહના કહેવાથી દેવકુમાર તરતજ જાય છે.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બારમું.
ભયાનક જંગલ
જયારે દેવકુમાર પિતાની પ્રિયાની શોધમાં અતિશય થાકી ગયો, ખુબ શ્રમિત બની ગયા અને પિતાની પ્રાણવલ્લભાને પત્તો ન લાગે ત્યારે તે પિતાની પ્રાણવલ્લભાના વિરોગમાં હતાસ-નિરાસ થઈ ગયે, કારણ કે તેની મૃદુવાણું, વિવેકભરી ભાષા, અલૌકીક લાવણ્યતા વિગેરેને સંભારી દેવકુમાર સાક્ત વીર છતાં અશકત બની ગયા હતા.
“જ્યારે હું એ પાપીઓના પંઝામાંથી મારી દીલરૂબાને ન બચાવી શકો તે બીજાને શું દેષ? મારા જેવો ક્ષત્રિય થવા માટે પણ લાયક નથી.” તારું શશી સમું મુખ જેવા હું ક્યારે ભાગ્યશાળી બનીશ? તારા કોમળ હસ્તની સાથે હસ્ત જેડવા કેણ નહિ ઈછે? તે કોણ હતી, શું તે મને લલચાવવા આવેલી લક્ષ્મી હતી, બહસ્પતિની સ્ત્રી તારી હતી, ચંદ્ર પત્ની રહી હતી, કામદેવની પત્ની રતિ હતી. પૃથ્વીના પ્રલયકારય મહાદેવની પત્ની ઉમા હતી. કે પછી તે નારાયણના ઉરમાંથી ઉત્પન્ન થએલી ઉર્વશી હતી ? ના, ના,
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૯
પ્રકરણ ૧૨ મું હું ભલું છું, તે તે પહિસહચારિણે હતી, અને તે નિર્જીવ વનમાં દુઃખ-દાવાનળમાં પડેલી મેહનપુરીની કન્યા હતી. તે ગઈ, તે હવે તેની પ્રાપ્તિ માટે શું કરવું? તેના નગર તરફ જાઉં! ત્યાં જતાં દુમિનેના હાથમાં પકડાઈ પડું અને કદાચ કારાગ્રહમાં રીબાકવું પડે તો તેની મને જરાએ પરવા નથી, અ! કદાચ મૃત્યુ આવે તે પણ. પરવા નથી. હા!!! મારા પિતાના રાજ્યની અપકીતિ થાય તેનું કેમ ! ત્યારે શું પ્રાણ પ્રિયાની આશા મુકવી! ના, ના, હું તે એજ નગરમાં જઈશ. પરંતુ એ (દેવસેના) નરાધમના પંઝામાંથી મુક્ત શી રીતે થઈ હશે! મારી વહાલી પ્રાણવલ્લભા! તું કયાં હઈશ? શું તને તે દુષ્ટોએ નીર્જન વનમાં કે કારાગ્રહમાં રાખી હશે! શું અધઃવચમાં જ ટળવળતી દુઃખી કરી મુકી હશે! શું તેના નગરમાં લઈ ગયો હશે,” લાવ્ય, જરા તપાસ તો કરૂં એમ બોલી તે એકદમ ઉઠયા અને ચાલવા જાય છે પણ તે બીલકુલ ચાલી શકવા સમર્થ નથી છતાં પણ નિરાશ વદને, ઢીલા પગે અને હતાસ આત્માએ ચાલે છે. તે જરાક ચાલ્યો હશે. ત્યાં તેને કેઈને અવાજ સાંભળ્યો..
હે વત્સ ! ગભરાઈશ નહીં, ગુરુદેવના વચનનું પ્રાણાને પણ પાલન કરજે. તારાં કષ્ટમાં તને જરૂર જીનેશ્વર ભગવાન સહાય કરશે માટે દુઃખથી ગભરાઈશ નહિ. પરમાત્મા જે કરે છે તે સારંજ કરે છે, હે વત્સ ! તારી આશા તજી નિરાશાવાદી બનીશ નહીં. ગુરુભદ્રબાહુસ્વામીની તારા પર અતિ-ઘણુંજ કૃપા છે. હે વત્સ! તું શા માટે ઉદાસીન બની નિર્માલ્યપણું દેખાડે છે. સાચા શૂરવીરને દુખ એ તે એક સાધારણ વસ્તુ હોવી જોઈએ !”
આમ અવાજ સાંભળી દેવકુમારે ચારે તરફ નજર નાખી પણ કઈ માણસ તેની નજરે પડયો નહિં.જરૂર, આ કેઈ ગેબી અવાજ હે જોઈએ. એમ વિચાર કરતાં તેનામાં નવો જુસ્સો પ્રકટયો.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલક્થા અને નવું ચેતન આવ્યું. જેથી સત્વર ચાલવા માંડયું પણ પ્રાણપ્રિયાના ગુણની ગેલછામાં તે રસ્તે ભૂલી ગયો અને આડા રસ્તે ચડી ગયો. જ્યારે તે વિચારમાંથી નિમગ્ન થયા ત્યારે તેને લાલસિંહ (પિતાને જીગરજાન દોસ્ત ) યાદ આવ્યો.
મિત્ર ! શું તું પણ મને મુકી ચાલ્યો ગયો. તને મારી જરાપણ દયા ન આવી ! હાય ! હાય !! ! આ જગતમાં મારું કાઈ નથી. 1 ઉપર આભ અને નીચે ધરતી.” વાહ! વિધાતા વાહ !! તારી પણ અજબ માયા છે. હું ક્યાં એક વખતને રાજકુમાર અને ક્યાં આજને જંગલને ભટકત-રખડતે ભિખારી ! મહાપુરુષોને પણ દુઃખ
ક્યાં ઓછા પડ્યાં છે? શું પાંડવો વનવાસ ગયા નહતા ! રામ જેવાએ પણ પિતૃવચનની ખાતર અનેક કષ્ટો શું સહન કર્યા નહેતા! શું પિતા ભક્ત શ્રવણે પિતાના માતપિતાની કાવડ ઉપાડી દુખને સુખ કરી માન્યા નહતા ! તે પછી તું (દેવકુમાર ) શા માટે ગભરાય છે અને હતાસ થાય છે. માટે કાંઈ પણ ગભરાવાની જરૂર નથી. કહેવતમાં પણ કહ્યું છે કે:--હિંમતે મરદા તે મદદે ખુદા. તે કહેવતને અનુસરી. લાવ્ય પહેલાં મારા મિત્રની શોધ કરું.
જે મિત્રે મારા માટે પિતાના માતા-પિતાને ત્યાગ કરી પિતાને વૈભવ ત્યાગ કર્યો છે. જે મિત્રે મારા માટે અનેક કષ્ટો સહન કર્યા છે તે શું હું તે મિત્રની શોધ કર્યા સિવાય જ પાછો ફરું ! ના, - ના, તેમ કદાપિ પણ ન બને. એમ બોલતે તે મિત્રની શોધ માટે જાય છે.
મિત્ર! આવ, આવ, દયા કર, મારા ભૂખ્યા આત્માને કંઈપણ ફળફળાદિ લાવી આપી મારી ફુધાને શાન્તિ આપ, મિત્ર મારાથી - હવે એક ડગ પણ આગળ વધી શકાય તેમ નથી, હું ક્યાં એક વખતને રાજકુમાર અને ક્યાં આજને એક ભિક્ષુક, મારી પાસે એક
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૧
પ્રકરણ ૧૩ મું વખત હજારે મનુષ્યો માત્ર મારા હુકમને માન આપી મારી આજ્ઞા ઉઠાવવા હાજર હતા અને આજે આ અોર જંગલમાં ભટક્યાં કરું છું.
જે માણસે તાપમાં એકપણ પગલું ભરેલું ન હોય તેમ જ કોઈ જાતનું દુઃખ સ્વને પણ જાણેલું ન હોય તે મનુષ્ય આજે આવા અરણ્યમાં તાપ, ટાઢ અને ભુખના અનેક જાતના પરિશ્રમે સહન કરી પોતાની ભાગ્ય દશા ઉપર રડે નહિ તે બીજું શું કરી શકે ?
એક દિન હાથી એક દિન ઘેડા, એક દિન મહેલાં વાસ, (પણ) એક દિન એવો આવશે, જાવું પડે વનવાસ, કોઈ દિન મંદિર કોઈ દિન માળા, કેાઈ દિન છપ્પર ખાટ, (પણ) એક દિન એવો આવશે, ભૂખ્યાને ન મળે ભાત.
આ પ્રમાણે બેલ બોલતો ચાલતા જાય છે પણ ભૂખ અને દુખથી અશકત બની ગએલ દેવકુમાર અને હતાશ થઈ નીચે પડી જાય છે. જેનામાં ચાલવાની શકિત પણ નથી. જ્યાં એક વખતનો મહાન ધો-લડવૈય, ક્ષત્રિયમાં શિરામણ ગણતે એ દેવકુમાર આજે એક ભૂખ જેવી સાધારણ પીડાથી મુંઝાઈ–બે ભાન થઈ નીચે પછડાઈ પડ્યો છે.
- જ્યારે તે શુદ્ધિમાં આવે ત્યારે “ભાઈ વસંત, ભાઈ કેશવ, એ માતા, બહેન સૈભાગ્ય, મિત્ર લાલસિંહ તમે બધા કયાં હશે ? શું તમને કોઈને પણ મારી આવી સ્થિતિ ઉપર દયા-રહેમ આવતી નથી! આ તમારા વહાલે દેવકુમાર આજે ચારે બાજુ અંધકારની ઘોર અટવીમાં દુઃખથી પીડાયા કરે છે અને તમે બધા જોઈ ખુશ થાઓ છો? મારી વહાલી પ્રિયા દેવસેના તું પણ કયાં......એમ બોલતાં એકદમ મૂછત-બેભાન બની ધરતી પર ઢળી પડે છે.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા
પણ કુદરતની ગતિ ન્યારી છે. દેવકુમારના શબ્દો સાંભળી કેટલાક માણસા આ તરફ દાતા આવ્યા. આ પાપીજ આપણી દેવસેનાના ચાર હાવા જોઇએ. પકડા ! એ નરાધમને. તેને મજબૂત બાંધી આપણા રાજા પાસે હાજર કરી માટું ઇનામ મેળવીએ.
૧૨
આ માણસા કાણુ હતા ! તે વાચકવર્ગ સમજી ગયા હૅવેજ. તે જા કાઈ નહિં પણ પેલા પ્રવીણસિદ્ધ રાજાના સ્વારે। દેવસેનાની તપાસ કરતાં કરતાં અહીં આવો ચાયા હતા અને દેવકુમારના મુખથી ધ્રુવસેનાનું નામ સાંભળતાંજ એકદમ દેવકુમાર પાસે આવી ચડયા. તે વખતે તા દેવકુમાર બેભાન હતા એટલે તેને મુશ્કેટાઢ બાંધી પ્રવીણુસિદ્ધ રાજાની પાસે લાવવા ઘેાડા ઉપર ચડી પલાયન કરી ગયા.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ તેરમુ. નદી કિનારે.
લાલસિંહ મિત્રથી છુટા પડી ભટકતા ભટકતા મેહનપુરી નદીના તટ ઉપર આવી ચડયો છે. મિત્રને વિયેાગ સહન ન થઈ શકવાથી પેાતે પેાતાની ભાગ્યદશાને ઠપકા આપે છે. અરે! હું આખું જંગલ શોધી શોધીને થાકયો, પહાડ-પત, નદી-નાળાં, ગુફા વિગેરે સર્વે જગાએ તપાસ કરી પણ મારા વ્હાલા મિત્રને પત્તો લાગ્યા નહિ.
હાય! ઇશ્વર, શું મને મારે દિલોજાન મિત્ર નહિ મળે? અમે તારૂ શું બગાડયું છે કે અમને બંનેને તે વિયેગી કર્યાં...! શું કાઈ વનચર પ્રાણીએ તેને વધ કર્યો હશે, શું કાઇ નરાધમે તેને ઘાત કર્યાં હશે, શું તે ગુપ્ત વેષે આ નગરમાં આવ્યા હશે, શું તે મને સંભાળતા હશે, આમ મિત્રના વિયેાગથી અસખ્ય વિચારા લાલસિંહના મનમાં ઉદ્દભવવા લાગ્યા.
નગરવાસીઓના ખેલવા ઉપરથી જાણવા મળ્યું છે કે “ જે મેહનપુરીના કારાગ્રહમા પડેલા કેદી છે તેજ મારે। મિત્ર દેવકુમાર હાવા જોઈએ” શું ભાવી ? અરે! પેલી કુમારિકા કાણુ આવે છે?
૮
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
તેને પૂછવા દે કે તે કૈાણુ છે? એમ વિચાર કરી લાલસિંહ યાગીના વેષમાં તેમની પાસે ગયેા અને પૂછ્યું. “ બાઈ ! તમે! કાણુ છે ? અને અત્રે તમારૂં આગમન મ યુ' છે તે જણાવશે। ?
યેાગી મહારાજ ! તમારે ત્યાગીને સંસારી ખીના જાણવાની શી જરૂર! દાસીએ જણાવ્યું.
બાઈ! જો આપને હરકત ન હોય તે જણાવવા કૃપા કરશે.
યોગી મહારાજ! તમારા આગ્રહ છે તે સાંભળે! અમે સ સખીએામાં શિરામણી, શિવદની, અનેક ગુણાથી સુશાભીત એવી આ કુમારિકા મેહનપુરીના પ્રધાનની પુત્રી પદમાવતી છે, અહીં આથી તેની સખી દેવસેના ધણા વખતથી ખાવાઈ ગઈ હતી તે હાલમાં અત્રે પાછી આવી છે. તેથી અમે બધા તેને મળવા જઈએ છીએ.
તેને લઈ જવાવાળા એવા કાણુ હતા? યેગીએ પૂછ્યું.
તે કાઇ રાજવંશી જેવા જાય છે, તે દેવસેનાને પાકાર કરતા ભૂમિ પર પડયો હતેા. તે પાપી પણ પકડાયા છે. દાસી ખેાલી. પદમાવતી પરણેલી છે કે કુવારી છે ?
યેગીજી! તેનું તમારે શું કામ છે? તમારે ત્યાગીને સંસારના ભોગ-વિલાસની વાત સાથે શે। સબંધ, તમે યાગી થઈ આવા પ્રશ્ન પૂòા છે તે તમને શે।ભાસ્પદ નથી.
યેાગ્યાયેાગ્ય તે મારે જોવાનું છે. હું ભગવાવેષે યેગી છતાં મનથી ભાગ્ય છું. ાદ્ય આત્માથી ત્યાગી પણ અંતરાત્માથી સંસારી હું. લોકોને અતાવવા વૃદ્ધાચરણ આચરૂ છું પણ યુવાવસ્થાનું સુખ ભોગવવા ઈચ્છું છું.
એ દુષ્ટ ! યેગીના વેષમાં સતાએલ શયતાન ! આવા વચન સ્ત્રીએ પાસે ખેલવા તને શે।ભે ? શું તું તારા આચરણથી મારૂ
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૩ મુ
૧૧૫
અપમાન નથી કરતા ? તું નથી જાણતેા કે આ પરરાજ્ય છે, છતાં આવા વચન ખેલવા હિંમત કરે છે. પદમાવતી કેાધના આવેશમાં ખેલી.
હું બાળા ! હું તને અપમાનીત નથી કરતે। તેમ તને દુ:ખી કરવા પણ નથી ઈચ્છતા. તું મને યેગી ધારે છે તેવા જ રહું છું. હું ભવિષ્યવેત્તા છું, તેથી તને તારૂં ભવિષ્ય કહેવા ઈચ્છું છું. તું એક શૂરવીર્ નરની પત્ની બનીશ, તેનું નામ સાંભળી તને કંપારી આવશે. ચેાગીના વેષમાં લાલસિંહ મેલો.
અરે દુષ્ટ! તું યેાગી હોવા છતાં ભાગવિલાસની વાતે કરી મારા જેવી ભાળી ભામાએને ભાળવવા માગે છે ખને! તેમાં તારા દોષ નથી, મેજ ભૂલ કરી છે કે તારા જેવા ઢાંગી સાથે વાત કરી. શું તું મને તારા જેવી નિજ માને છે? બસ, હું તને સાફ શબ્દોમાં કહું છું કે તારૂ એક પણ વચન મારે સાંભળવું નથી. પદમાવતીએ મક્કમતાપૂર્વક સંભળાવી દીધુ.
હે ભદ્રા ! તું આમ આકરી શા માટે થાય છે, હું સત્ય કહું છું કે તારા પતિ પાટલીપુત્ર નગરના પ્રધાન છત્રસિંહને પુત્ર લાલસિંહ જ થશે.
શું મારા પિતાને શત્રુ લાલસિંહ મારે પતિ થશે ? હું તેને મારા પિતાની ખાતર કદી પણ પરણીશ નહિ. એ દુષ્ટ લાલસિંહે મારા પિતાતુલ્ય રાખને બદીવાન કરી અપમાન કર્યું છે. તે શું હું તેને મારા હસ્ત અર્પણ કરૂં. હરગીજ નિહ. લાલસિંહ શબ્દ સાંભળતાં જ ક્રોધાયમાન થઈ પદમાવતીએ સુણાવી દીધું.
બાળા! તે મહાપરાક્રમી અને સાહસીક છે તે તું જાણે છે? લાલસિંહે પ્રશ્ન પૂછ્યો.
હા, મને ખબર છે, તેની વીરતા માટે અને માન છે તેના પરાક્રમે!લાં કાર્યો ઘણા જ સાહસીક તેમજ વીરને ોાભાવે તેવા છે.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
દેવકુમાર ચિત્ર ધામીક નવલકથા
વળી તે યુવિશારદ કહેવાય છે. તે ગમે તેવા શૂરવીર યા પરાક્રમી હાય પણ હું તેને મારા પ્રાણેશ કદાપી કાળે બનાવીશ નહિ. પદમાવતી જરા શાંત થતાં ખેલી.
હે બાળા! તું ગમે તેમ ખેલ પણ તમારૂં ભાવી મને બતાવે છે કે તમે તેને જ પરણશે.
ના, ના, કદાપી પણ એ નહિ જ બને.
હે બાળા ! તું ના કહે છે પણ તે સમય એકદમ નજદીક આવતા જણાય છે. તું ટુંક વખતમાં જ તેના બહુપાશમાં પડીશ એમ તાંરૂ ભાવી કહી આપે છે. યેગીમહારાજે કહ્યું.
મેન ! ચાલા, તમને દેવસેના મેલાવે છે, યેગીરાજ તમેા પણ પધારે. દેવસેનાની દાસીએ આવતાં જ કર્યું.
આથી પદમાવતી અને યાગી બેઉ જણા દાસીની સાથે દેવસેનાના મહેલ તરફ ચાલ્યા.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ચૌદમું
દેવસેનાને ખાનગી મહેલ.
દેવસેના પિતાના એકાંતવાસમાં બેઠી બેઠી વિચાર કરી રહી હતી કે મેં મારી જીંદગીમાં જરાપણ દુ:ખ ભોગવ્યું નહતું. દુઃખનું નામ સ્વને પણ સાંભળ્યું નહતું. પિતાશ્રીએ અગ્ય રણસંગ્રામ કર્યો ત્યારથી જ હું દુઃખમાં પડી.
જ્યારે પિતાશ્રી અન્યાયના રસ્તે ચાલી બધીવાન બન્યા ત્યારે આખા રાજ્યમાં લુંટફાટ વિગેરે તોફાનો થવા લાગ્યા અને ધાડપાડુઓ ધાડ પાડવા માંડ્યા. તે ધાડપાડુઓને પંઝામાં હું સપડાઈ ગઈ ત્યારે જ મને દુઃખ એ કઈ વસ્તુ છે તેની જાણ થઈ.
પણ મને એ લુંટારાઓ આશિષરૂપ થઈ પડ્યા. તે અઘેર જંગલ મને મંગળમય મહેલ સમાન થઈ પડયું હતું. તે વખતનું અને તે જગ્યાનું વર્ણન કરતાં મારી ચક્ષુઓમાંથી અશ્રુધારા વહે છે. તે રાજકુમારની સુંદરતા, તેની ભવ્ય આકૃતિ, તેનું લાવણ્યમય મુખ, મૃદુભાષા વિગેરેનું વર્ણન કરતાં મને જરાપણ ચેન પડતું નથી.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા શું તે સીતાને દુષ્ટ રાવણના પંઝામાંથી મુક્ત કરવા આવેલા રામ હતા? શું તે ચંદ્રીકાના પતિ ચંદ્ર હતા ? ના, ના, એ તે આ પૃથ્વી પર ઉત્પન્ન થયેલા એક વીરનર હતા. પરંતુ તેમની બહાદુરી, વીરતા અને વિવેકભરી ભાષામાં હું અભાગણી નામ-ઠામ પૂછવું જ ભૂલી ગઈ, મારા જેવી અક્કલ વગરની કેણ હશે ? મેં હાથમાં આવેલું રત્ન નામ-ઠામ જાણ્યા વગર જવા દીધું. તેઓ કોણ હશે, તેમના માતા-પિતા કોણ હશે. તેઓ રાજવંશી છે એમ કહેતાં તે હતા. તે મને મુક્ત કરવા મારી પાછળ આવતા હતા પણ તેઓ કયા રસ્તે ગયા હશે. હે ઈશ્વર ! તેમને મેળાપ હવે ફરી નહિ થાય ? દેવસેના ગમગીન બની ગઈ છે.
હે દાસી ! શું તું મારા પ્રાણનાથને નહિ ધી લાવે ? તું ગમે તેમ કર પણ એ મહાપુરૂષને પત્તે મને મેળવી આપ. તેમના વગર મને ઘડી પણ ચેન પડતું નથી. હે દાસી ! મને અભાગણીને મારા પ્રાણેશને મેળાપ ફરી થશે નહિ? મને તેમને વિયોગ એક પળ પણ સહેવાતું નથી. દેવસેનાએ દાસીને પૂછયું.
લેભાવી નાંખી મેહમાં, પિયુ હાય! કયાં ગયા, મંદ મંદ પવન કુંકી, પ્યારા હાય! કયાં ગયા. ૧ મીન બિચારી જળ વિના, વાટ જોતી રહી ગઈ, પ્રિય પંખી મહારા, પાંખે કરી ઉડી શું ગયા. ૨ પોપટ તારૂ પિંજરૂ, આ કાયા કંચનમાં જડયું, મેના પર નાંખી મોહ દેરી, પ્રાણુ હાય! કયાં ગયા. ૩
શું કુમારિકા ! તમને આવું બોલવું ઘટે ખરું ! હજુ તે તમારા લગ્ન થયા નથી, તમે તેમનું નામ-ઠામ-ગોત્ર પણ જાણતાં નથી. પ્રિય કુંવરી તેમની કાંઈ પણ નિશાની આપે તે હું તેમની તપાસ કરૂં અને તમારી અભિલાષા પુરી કરું. દાસીએ કહ્યું.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૪ મુ
શું નિશાની આપું? દેવસેનાએ પૂયુ.
૧૧૯
દાસી! જો તે ખરી કે પદમાવતી અને યાગી પણે શી રકઝક કરે છે? જા તેને અહીં ખેલાવી લાવ. અને પેલા યેગીને પણ અહીં આવવાનું આમંત્રણ આપજે કારણ કે તે જંગલવાસીને જંગલમાં જનારાઓનું વધારે જ્ઞાન હોય ? કદાચ યેાગીથી મારા પ્રાણેશને પત્તો લાગે. માટે તું જલ્દી જા અને અહીં ખેાલાવી લાવ. દેવસેનાએ કહ્યું.
જેવી આજ્ઞા ! એમ કહી દાસી ચાલી ગઈ.
જેથી દેવસેના એકલી પડી અને વિચાર કરવા લાગી કે- અરેરે ! રાજકુમારે મને એકલી મૂકી, પરહરી, દુઃખી કરી પણ કદાચ એ ચેગીરાજ મારા વ્હાલાના સમાચાર આપી મારા મનને શાંત્વન આપે તે કેવું સારૂં'! આમ વિચારા કરે છે ત્યાં તે પદમાવતી અને ચેાગી અને આવી પહોંચે છે.
મેન પદમાવતી ! આવ, આવ, મહારા સુખ-દુઃખમાં સહાય કરનારી આમ આવ. પધારા ! યેાગેશ્વર ! મારા સવિનય વંદન અગીકાર કરશે. યોગીરાજ તથા પદમાવતી આપેલા આસન પર બિરાજમાન થયા.)
એન ! તું આયેગીરાજ સાથે શી વાત કરતી હતી? દેવસેનાએ પૂછ્યું.
મ્હેન ! આ યાગી નથી પણ કાઈ યાગીના વેષમાં પાપાત્મા– શયતાન છે. તેમને ખીભત્સ શબ્દો ખેાલી મને અપમાનીત કરી છે. અને કહે છે કે–“તુ વીર પ્રધાનપુત્ર લાલસિંહની ધ`પત્ની થઈશ. શું પ્રાણાન્તે આ પદમાવતી શત્રુના પુત્રને પરણશે ? ના, ના, એમ અને જ નહિ. પદમાવતીએ જણાવ્યુ,
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ર૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા યોગીરાજ! આપને આમ યુવાવસ્થામાં યોગ લેવાની શી જરૂર પડી ? આપના માતા-પિતા કોણ છે? આપનું ગોત્ર શું છે. વિગેરે હકીકતને ખૂલાસો કરી આ રંક અબળા ઉપર ઉપકાર કરશે. દેવસેનાએ પ્રશ્નો પૂછ્યા.
હે બાળા! કુદરતના કર્મોને અનુસરી હું રોગી થયે છું. યોગીએ જવાબ આપો.
તમારા બોલવામાં કાંઈક રહસ્ય છુપાયેલું હોવું જોઈએ. (ગીની આંગળીમાં વીંટી દેખી) તમો ત્યાગીને વળી આ વીંટી કેવી ? મને આશા છે કે આપ એ વીંટી મને જોવા માટે આપશે. દેવસેના બેલી
હે રાજકુંવરી! તમે ભૂલ છો (વીંટી યોગીએ સંતાડી દીધી) એ તો ફક્ત હાથે દુઃખ થતું હતું તેથી કોઈ ઉપકારી પુરૂષે આ ઔષધરૂપી વાળ નાંખે છે. તેને તમારે જોવાની શી જરૂર છે ? ગીએ જણાવ્યું.
જે વીંટી હું જોઈ રહી છું તે જો એ પ્રમાણે હોય તો મને બતાવવી પડશે. તમે વાળો કહો છો પણ તેની અંદર તે એક મનુષ્યની આકૃતિ માલુમ પડે છે. તે માણસને જે હું ન ભુલતી હોઉં તે તે મારા પ્રાણેશ છે. માટે મને તલસાવી દુઃખી ન કરતાં કપા કરી સત્વર વીંટી જેવા આપે. દેવસેનાએ માંગણી કરતાં કહ્યું.
બાળા! તમારે આવા ઘેલા વચન કાઢવાં ગ્ય નથી. ગીએ જણાવ્યું.
તમારે આપવી જ પડશે દેવસેનાએ હઠીલાઈ પૂર્વક કહ્યું. હું એક શરતે આપું. કઈ શરતે ?
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૪ મું
ફક્ત પાછી આપવાની જ શરતે.
ભલે! હું સોગનપૂર્વક કહ્યું છું કે તે વીંટી જોઈને તમને તરતજ પાછી આપીશ દેવસેનાએ સેગન ખાતાં કહ્યું.
જ્યારે દેવસેનાએ પાછી આપવા સેગન ખાધાં ત્યારે જ યોગીએ એ વીંટી દેવસેનાને જોવા માટે આપી. દેવસેના એ જોતાં જ ચમકી ગઈ અને એકદમ આશ્ચર્ય પામતાં બોલી કે –“આ તો જે પુરૂષની હું ઝંખના કરું છું તેજ. જેને મેં મારા પ્રાણેશ માન્યા છે, જેને મેં મારૂ તન, મન, ધન અને સર્વસ્વ સમર્પણ કર્યું છે તેજ મારા હૈયાના હારની આ વીંટી છે, આમ બોલતા તે મહિના આવેશમાં આવી જઈ વીંટીને ચુંબન લે છે.
આ પ્રમાણે દેવસેનાને જોતાં પદમાવતી કહે છે કે–બેન ! આ તું શું કરે છે ? તું શું આમ ઘેલા વચન વદે છે, તારા પતિ ક્યાં છે. આ તો વીંટી છે. તે વીંટી ઉપર તને આવું કરવું ગમે છે ? જરા ચગીની તે શરમ રાખ !
યોગીરાજ! મને માફ કરજે. હું પતિ વિયોગીથી ઘેલી બની ગઈ છું. જેથી જ મારા મગજનું સમતોલપણું નથી. પદમાવતી ! જેને
આ વીંટી? કેવી શોભા આપે છે. યોગીરાજ! વિયેગીનું દુઃખ વિયેગી જ જાણે અને દુઃખની વાત દુઃખી જ જાણે. કેમ ખરું ને ? ચોગી તરફ ફરતાં દેવસેના બેલી.
હે બાળા ! તેને મને સઘળો અનુભવ છે. તેથી મને આશ્ચર્ય લાગતું નથી. હું પણ ભગવા વેષે એકવિયોગી જ છું. જેના વિયોગે મારે વેગ ધારણ કરવો પડ્યો છે. તે જ વિયોગે તમને પણ ગાંડા બનાવ્યા છે. યોગીરાજે કહ્યું.
એટલે ? દેવસેનાએ આશ્ચર્ય પામતાં પૂછ્યું.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા તમે પણ વિરહી છે. હું પણ વિરહી છું. યોગીએ જણાવ્યું.
તમે આ વીંટીના માલીક નથી ત્યારે તો તમે જરૂર આ વીંટીના માલીકને જાણતા–પીછાણતા હશે. તમે મારા પ્રાણેશને જરૂર ઓળખતા જ હશે.
પીછાણું છું પણ સાધારણ જ. તમે તેમના મિત્ર તે નથી ને? તેમની સાથે જંગલમાં હતા તે.
ના, ના, તે તે હું નહીં, પણ યોગી વેષે તેમને હું મળેલ ત્યારે મારું દુઃખ ઓછું કરવા આ વીંટી મને આપી હતી.
આ વીંટી પહેરનાર ભાગ્યશાળીના કુળ અને ગોત્રનું વર્ણન કરી મારી તૃષા છીપાવશે ?
બાળા ! તમારે તેની શી જરૂર છે ? યેગીએ પ્રશ્ન પૂછો.
તમે અનુભવી છે છતાં પણ મને તેનું કારણ પૂછો છો ? દેવસેનાએ જવાબ આપ્યો.
બાળા ! અધીરા ન થાવ, હું જે કહું તે સાંભળે. રાજકુમારી ? આ વીંટીને માલીક બીજે કઈ નથી પણ પાટલીપુત્ર નગરના વિરભદ્રસિહ રાજાને પુત્ર વીર દેવકુમાર જ છે.
બંધ કરે તમારી જબાન. અસત્ય છે. વીરસુત કદી પણ મારી સખીને મિત્ર થઈ શકે જ નહિ. તે તે અમારે કટ્ટો દુશ્મન છે ! દેવકુમારનું નામ સાંભળતાં જ પદમાવતી બેલી ઉઠી.
બાળા ! ભલે તમને એ દુશ્મન લાગતો હોય પણ તે તમારા રાજને નેહી થઈ ચુક્યો છે. તેવા સજ્જન પુરૂષની નિંદા કરવી તે તમારા જેવી સુશીલ બાળાઓનું કામ નથી. યેગી બોલ્યા,
શું એ સાચી વાત છે ? દેવસેનાએ આશ્ચર્ય પામતાં પૂછ્યું.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૪ મું
૧૨૩ અમારે ત્યાગીને અસત્ય બોલવાનું શું કારણ!
શું જેણે મારા પિતાને કેદ કરી અપમાનીત કર્યા હતા તે દુશ્મનની હું પત્ની બનીશ? દેવસેનાએ પૂછયું.
કુમારી શાંત થાઓ ! તેમાં તમારા પિતાને વાંક-ગુન્હો હતો. કયો ક્ષત્રિય પિતાનું વૈર ન લે ? પિતાના સ્નેહી-ભ્રાતાનું મૃત્યુ સાંભળી દેવકુમાર એકદમ ઉછળ્યો અને તમારા પિતાશ્રીનો પરાજય કરી પિતાની કીર્તિ અમર કરી છે. એવા બહાદુર પતિની નિંદા કરવી એ તમને શેભે ખરી ? એગીએ પ્રશ્ન પૂછ્યો.
ત્યારે શું એજ મારા પતિ થશે ? દેવસેનાએ પૂછ્યું.
જે હું ન ભૂલતો હોઉં તો એજ તમારા પતિ થશે. ગીએ જણુવ્યું,
યોગીરાજ! તેઓ વિજયી છતાં વનવાસ કેમ ધારણ કર્યો હતો તે મને કહેશે ? દેવસેનાએ પૂછ્યું.
આ પ્રશ્ન સાંભળી ભેગીએ સમાધી ચડાવી અને થોડીવાર પછી જાણે પોતે સમાધીથી ન જાણ્યું હોય તેવી રીતે કહેવા લાગ્યા કે – સાંભળે, બાળા ! તેમની અપરમાતાએ તેમના ઉપર તેમના મોટાભાઈ કેશવસિહના ખુનને આરોપ મુકી. રાજાના કાન ભંભેર્યા જેથી રાજાએ ક્રોધાવેષમાં દેવકુમારને પિતાના રાજ્યની હદ છોડી ચાલ્યા જવા ફરમાન કર્યું. એટલે પિતાના વચનનું પાલન કરવા ખાતર અને
જ્યાં સુધી આવેલે આરેપ સિદ્ધ ન થાય ત્યાં સુધી પિતે વનવાસ ભોગવવો એમ નક્કી કરી” ચાલી નીકળ્યા. ગીએ જણાવ્યું.
પૂજ્ય યોગીરાજ! આ સિવાય વધુ ખુલાસો મારા પતિને કરશો તે આપને માટે ઉપકાર માનીશ. હાલમાં તેઓ ક્યાં અને કઈ સ્થિતિમાં હશે ? દેવસેનાએ પૂછ્યું.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા તેથી યોગીએ પાછી સમાધી ચઢાવી અને થોડીવાર પછી કહેવા લાગ્યા કે –તમારે પતિ તમને શોધવા તમારી પાછળ આવ્યા પણ તે મિત્ર અને પત્નીના આકંદમાં રસ્તો ભૂલી આડા રસ્તે ચડી ગયા હતા જ્યાંથી તમારા જ રાજસેવકોએ તેને પકડી બન્દીવાન બનાવી તમારા કારાગ્રહમાં કેદ કર્યો છે તેથી તે પીડાય છે, હજુ જે તે પિતાનું નામ છુપાવશે તે બચશે. નહીંતર તે દ્વેષ–બુદ્ધિથી તમારે પિતા તેને દુશ્મન ધારી મારી નાંખશે. લાલસિંહ યોગીના વેષમાં બધો ખુલાસો કરવા લાગ્યો.
મારા જીવનદાતા ! તમે અત્રે અહીં રહી મારા પતિને મેળાપ થાય તેવો કંઈપણ રસ્તો બતાવો! તમારા માટે હું મારા પિતાશ્રીની અનુમતિ મંગાવીશ. અને તમે સુખેથી અહીં નિવાસ કરે. દેવસેનાએ આગ્રહ કર્યો.
(સ્વગત) જે આપણે અત્રે રહીએ અને વસ્તુ જાહેર પડી જાય તો એકના બદલે બંને જણ ફસાઈ જઈએ. માટે અહીં રહેવું વ્યાજબી નથી. (પ્રકાશ) અમો યોગી લેકીને જંગલ કે નદીને ત્રિટ ઉપર જ આનંદ આવે. માટે હું તે નદીના ત્રટ ઉપર જ રહીશ અને તમારા મનને શાન્તવન આપવા બે ઘડી દરરોજ આવતો રહીશ. બાળા! સાંભળો, આવતી કાલે રાત્રે તમારે પુરૂષના વેષમાં તૈયાર થઈ રહેવું. દેવકુમારવાળા કારાગ્રહમાં હું તમને લઈ જઈશ. તો તમે તૈયાર થઈને રહેશે. હવે હું રજા લઈશ એમ કહેતાં યોગી મહારાજ પિતાના સ્થાન તરફ ચાલ્યા ગયા.
વાંચકવર્ગ ! તમે તે જાણે છે કે યોગીના વેષમાં લાલસિંહ જ હતો. તેના ગયા પછી દેવસેના પોતાના આત્માને અને આનંદ માનતી માનતી પદમાવતી પાસે આવી કહેવા લાગી કે:-“બેન! આત કેાઈ અબધૂત યેગી છે. એણે ભવિષ્યવાણી પણ એવી કહી
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૪ મું કે જે સાંભળી હું તો સાવ સ્તબ્ધ બની જ ગઈ ખરેખર! તે કઈ ઉચ્ચ કોટીને મહાત્મા જ હશે. મને ખાત્રી છે કે તેનાથી જ મારૂં બધું કામ પાર પડશે.”
ભલે તને વિશ્વાસ હોય ! પણ હું તો લાલસિંહને પરણવાની નથી જ. પદમાવતીએ કહ્યું.
સખી ! વિચાર કર, જેને મેં મારે કર્યો તે દેવકુમાર હશે એમ શું હું ધારતી હતી ? પણ જ્યાં ભાવીની કેાઈ અજબ કૃત્તિ હોય તે માનવી શું કરી શકે ? તેથી મને તે યોગીનું કહેવું અક્ષરેઅક્ષર સત્ય જણાય છે. દેવસેનાએ કહ્યું.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પંદરમું પ્રવિણસિંહના કારાવાસ.
ભાવી તણી શું કૃતિ, જેના અજબ કાઈ ખેલ છે, એક વખતને શૂરવીર યાહો, આજે જીએને જેલ છે.
દેવકુમાર મેાહનપુરીના કારાવાસમાં બન્ધીવાન તરીકે પુરાયે
છે. જ્યાં હવા ઉજાસનું નામ નથી, પવન આવવા માટે એક પણ જારી કે ખારી નથી. હે પ્રભુ ! શું જગતનું બધુ દુઃખ મારા ઉપર લાવી મુકયું ? શું સત્ય અને નીતિના પંથે ચાલનારની આ દશા થાય છે? શું જ્ઞાનીઓએ આટલા માટે જ સંસારને અસાર વર્ણવ્યા હશે ? જગતમાં પેાતાના પાપીસ્વાને ખાતર માતા પુત્રથી બદ્લાઈ જાય, પિતા પત્નીથી બદલાઈ જાય. અહા ! હા!! હા ! ! ! વાહ ! જગત તારી પણ કાઈ અજબ લીલા છે.
મારા મિત્ર પણ મારી શેાધમાં ફરતા હશે, તે પણ મારા માટે કેટલા દુ:ખી થાય છે. શું પ્રિય દેવસેના હવે નહીં મળે ? હું કાની જેલમાં છું? આ નગર કેાનું છે ? આ નગરને રાજા
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૫ મું
૧૨૭ કોણ હશે ? આમ અનેક જાતના તર્કવિતર્કો કરતા કરતો બિચારે દેવકુમાર ફૂટેલા નસીબ ઉપર કપાળે હાથ દઈ નિરાશ વદને બેઠો છે. શું વિધિ આવી દુર હશે ? રામ જેવાને પણ વનવાસ ભગવ પડયો, પાંડવો જેવાઓને ગુપ્તવાસ સહેવું પડે, હરિશ્ચંદ્ર જેવાને પણ ભંગીને ઘેર મજુરી કરવી પડી. ધન્ય છે ! વિધાતા તારી કુરતા અને નિષ્ફરતાને ! શું કરું! લાચાર છું. “પાંજરે પુરાએલે સિંહ બિચારે શું કરે !” દેવકુમાર આમ વિચાર કરે છે.
બિચારે શું કરે.” દેવસેના સંતાઈને જ બેલી.
આ સાંભળી દેવકુમાર એકદમ ચમકે છે કે માણસનો અવાજ અહીં કયાંથી ? ના, ના, એ તો ભણકારા લાગે છે. દેવકુમાર બબડયો.
હા, હા, એ તો ભણકાર જ લાગે.
અરે ! આ કેણ બેલે છે. શું મને દુ:ખીને વધારે દુઃખ કરવા માગે છે ? શું મરેલાને મારવા માગે છે? જે આ વખતે મને મારી પ્રિયા અને મિત્ર મળે તો કેવું સુખ થાય ?
કેટલું સુખ થાય ?
આ સાંભળી દેવકુમાર આકુળ વ્યાકુળ બની ફરવા લાગ્યો. પરમાત્મા ! આ ગેબી શબ્દો બોલનારને મારી પ્રત્યક્ષ આવવા માટે રાજમતિ આપ, અને મને આ કારાગ્રહમાંથી મૂક્ત કર.દેવકુમાર બોલ્ય.
હવે દેવસેના પુરૂષના વેષમાં સજજ થઈ દેવકુમાર સામે આવી અને કહેવા લાગી કે:-“દુશ્મનના પંઝામાં કેદ પડી આમ નિરાશ થતાં ઘણી સારી રીતે આવડે છે. વાહ ! વાહ! મારા રણથુરા લડવૈયા, આટલી જ તમારી હિંમત અને બહાદુરી ? દુશ્મનને રાજ્યમાં કેદ પડી દુશ્મનની કન્યાનો ત્યાગ કરવો તેમાં દુઃખ પામે પછી ભગવાન શું કરે ? ભગવાન એવો કયાં નવરા બેઠા છે કે તે સુખની નિદ્રા ત્યાગી તમને બચાવવા આવે.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
આ સાંભળી દેવકુમાર એકદમ ચમક્યા અને ખેલવા લાગ્યા કે: અરે! શું આ દુશ્મનને દેશ ? અરે! મારી પ્રિયાના પિતાનું રાજ્ય, હું અહીં શી રીતે આબ્યા. હું અદ્રષ્યજન ! આ દુ:ખી થતાં મનુષ્યને દુ:ખમાંથી મુક્ત કરે। દેવકુમારે કહ્યું.
૧૨૮
આથી દેવસેનાએ બારણું ખાલી નાંખ્યું અને જેવા દેવકુમાર બહાર નીકળે છે કે તરત જ સ્વામી! આપને વંદન કરૂં છું.
પ્રિય કહી વંદન કરનાર તમેા કેણુ છે ? દેવકુમારે પૂછ્યું. વિપુત્ર! આયુષ્ય માન મવ : લાલસિંહે યાગીના વેશમાં કહ્યું. આપ કાણુ છે તેજરા નિવેદન કરવા કૃપા કરશેા દેવકુમારે પૂછ્યું.
વાહરે! મારા દેવ, શું પેાતાના અંગને એટલામાં ભૂલ્યા, પ્રેમ તે। આવેાજ રાખજો, પ્રેમ વેચી પાો લઈ માગજો દેવસેના કટાક્ષ કરતાં ખેલી.
કાણુ, મારી પ્રિયા દેવસેના ? દેવકુમારે આશ્ચર્ય પામી પૂછ્યું -
હા પ્રાણેશ, તમારી વ્હાલી દેવસેના આપની આગળ પ્રેમયાચના કરતી વન કરે છે. આવી મિષ્ટ મધુરી ભાષા સાંભળી પ્રેમના આવેશમાં આવી જઇ દેવકુમાર આલીંગન કરવા જાય છે ત્યાં દેવસેના કહે છે કે:- હાં હાં યેાગીરાજ ઉભા છે. એ સાંભળી દેવકુમાર પૂછે છે કે પ્રિયા એ મહાપુરૂષ કાણુ છે?
પ્રાણેશ! એ તો મારા અને તમારા મેળાપ કરાવનાર મહા પુરૂષ છે. તેમને ઉપકાર ભૂલાય તેમ નથી. તે યેગીરાજ તમારા માટે તેમજ તમારા કુટુંબ માટે પોતાને પ્રાણ આપવા તૈયાર છે. દેવસેના ઓળખાણ કરતાં ખેલી.
યેાગીજી ! આટલા બધા ઉપકાર કરવાનુ કારણ સમજાવશે ? દેવકુમારે પૂછ્યું.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૫ મું
૧૨૯ વખત આવે સર્વ સમજાશે. આજે તમારા બધાના મેળાપથી એટલે બધે આનંદ થયો છે કે તેનું વર્ણન કરવું મુશ્કેલ છે. ગીરાજ બોલ્યા.
પ્રાણેશ! આ આણેલું ભેજન જમ્યા પછી ખુલાસે કરશો! જેથી દેવકુમાર ભોજન જમવા લાગ્યા. જ્યારે ભોજન જમી રહ્યા ત્યારે દેવસેન ગીરાજને ખુલાસે કરતી કહેવા લાગી.
પ્રાણેશ! તેઓ તે બધાને “આગળ ઉપર જણાશે ” એમજ કહે છે. પિતે પિતાનું વર્ણન કંઈ પણ કહેતા જ નથી તેમજ તમારી તથા તમારા કુટુંબની એટલી બધી લાગણી છે કે જાણે જે કંઈ પણ નીંદા સાંભળતાં જ ગુસ્સાને આવેશમાં આવી જાય છે. તેઓ ત્યાગી-ગી છે. તેમજ વીર સાહસીક છે વળી ક્ષત્રિયને શેભાવે તેવા લડવૈયા પણ છે. જયારે મેં આપની મુલાકાત લેવા નક્કી કર્યું ત્યારે કારાગ્રહની આગળ પાછળ સેંકડે પહેરેગીરે હોવાથી આવવાનું ઘણું જ મુશ્કેલ હતું. પરંતુ યોગીરાજે પોતાની બહાદુરીથી દરેક જણને તાબે કરી ભૂ શસ્યા કરી આપણી મુલાકાતનો રસ્તો સરળ બનાવ્યો. એમનું પરાક્રમ જ એમ બતાવે છે કે તે કઈ ક્ષત્રિયને શરમાવે તેવા શુરવીર અને રણવીર છે. તે અમારા નગરમાં ત્રિકાળજ્ઞાની તરીકે ઓળખાય છે. તે આપણા દેશની તેમજ આપના સગાં-સાદરના માટે ઘણી જ મમતાભરી વાતો કરીને મનમાં ગૌરવ ધરે છે. દેવસેનાએ ખુલાસો કરવા માંડ્યો.
આ સાંભળી દેવકુમારને પિતાને મિત્ર લાલસિંહ યાદ આવ્યું જેથી તે ગીરાજને પુછે છે કેઃ યોગીજી! શું મારો મિત્ર કૃર નથી? તેને મારે વિયેગ સહન થાય છે ?
તે બીલકુલ કૂર નથી, તે પોતાના મિત્રના માટે સર્વસ્વ અર્પણ કરે એવી છે. વળી તે તમને મનથી અને તેનાથી મળે છે
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૦
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
અને હુંમેશા પેાતાથી બનતી મદ્દ કરે છે. કુમારશ્રી! હવે તમને હેડાવવા તમારી ભવિષ્યની પ્રિયાની હિંમત ઉપર આધાર છે. યેગીરાજે ખુલાસા કર્યા
હું ભવિષ્યની હ્યું એમ નહિ પણ છત્ર માનું શ્રુ અને તેએના માટે તમે જે આપ જરા પણ શંકા લાવશે નહીં. તે। બતાવા કે જેથી હું તેમને હેડાવી મારા પત્ની તરીકેના ધ કીત્તિ પ્રાપ્ત કરૂ. દેવસેના એ મક્કમતા
અજાવી જગતમાં ઉજ્જવલ
પૂર્વક કહ્યું.
""
'
“ તા. તમે આજેજ તમારી માતુશ્રીને કહી તમારા સ્વયંવર્ કરાવવા આગ્રહ કરે। અને સ્વયંવરમાં તમારા મન માનતાને વરમાળ આશા ” જો સ્વયંવર થશે તે। પાટલીપુત્ર નગરમાં પણ રાજાને આમત્રણ જશેજ એટલે તમને બધી બાબતે અનુકુળ થઈ પડશે. યેગીરાજ ઘણી શાન્તિ પૂર્વક પોતાને કાઈ પિછાણે નહી તેમ ટાવર્ક માં રાખી ખેલ્યા.
વમાનમાં તેમને શીરકહેશે તે કરીશ તેમાં આપ મને એવા રસ્તા
યોગીરાજ! તમે ઘણીજ સારી યુક્તિ બતાવી. હું આજ તે આજ મારી માતુશ્રી ને સમજાવી નક્કી કરી લઈશ. દેવસેના આનંદના આવેશમાં આવી ગઈ અને એકદમ ત્યાંથી દોડી જાય છે. બદલા હું કૈર્વ રીતે વાળી શકીશ ?
ચેાગીરાજ ! તમારે
દેવકુમારે કહ્યું.
કામ કરનાર માણસ કદી બદલાની આશા રાખતા—સેવતા નથી. એમ કહી યેગીરાજ પણ પેાતાના મુકામ તરફ ચાલ્યા જાય છે.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ સોળમું. મેહનપુરી પ્રવિણસિંહને રાજમહેલ. આજે પ્રવિણસિંહ અતિ આનંદીત જણાય છે.
પ્રિયા ! આ, કેમ ! આજે તમે આમ ગમગીન દશામાં દેખાઓ છે? શા કારણથી તમારે આત્મા વિચારના મજામાં ઉછળી રહ્યો છે. રાજાએ પૂછ્યું. | આપણું વડીલોના પુણ્યથી આજે મારી દીકરી પુનર્જીવન પામી તે શું ઓછા હર્ષની વાત છે ? અને તે કુંવરીને હેરાન કરનાર મળ્યો કે નહિ તેના વિચારમાં જ ગમગીન છું. બાકી તો કાંઈ ચિંતા નથી. રૂપસુંદરી રાણીએ કહ્યું.
તેમાં વિચાર કરવાની વાત ક્યાં છે, તે દુષ્ટ જંગલમાં ભટક્તો પકડાય છે અને આપના જેલખાનાની હવા ખાય છે. રાજાએ ઉમળકાથી કહ્યું.
વ્હાલા! મારી કુંવરીના હરનાર–ચોરને જોવાની મારી ઈચ્છા છે તે તે ચોર મને બતાવશે? રાણીએ પૂછયું.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૨
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલકથા હા, શા માટે નહિ! રાજાએ આશ્ચર્યથી જવાબ આપો. કેણુ છે હાજર! રાજ બોલ્યા.
નામદાર! હાજર છું, ફરમાવે. એક અનુચર આવતા આવતા બોલ્યો.
જા ! પેલા કેદીને સત્વરે મારી પાસે હાજર કર. રાજાએ હુક્ત કર્યો.
માતુશ્રી! તે દુષ્ટ તે મને ઘણું દુઃખ આપ્યું છે દેવસેનાએ કહ્યું. હવે તે ચેરના શું હાલ થાય છે તે તે જે. રાજા બોલ્યા. નામદાર! કેદી હાજર છે. અનુચરે કેદીને હાજર કરતા કહ્યું.
બેલ, તું કોણ છે? તારે દેશ કયો ? રાજાએ કેદી (દેવકુમાર) ને પૂછ્યું.
હું એક રાજકુમાર છું. મૃત્યુલેક મારે દેશ છે. અને પરમેશ્વર મારા પિતા છે. દેવકુમારે નિડરતાથી જવાબ આપે.
તે મારી પુત્રીનું હરણ કેમ કર્યું ? રાજાએ પૂછ્યું.
મેં તમારી કુંવરીનું હરણ કર્યું નથી પણ હવે કરીશ. દેવકુમારે મક્કમતાપૂર્વક નિડર જવાબ આપે.
અરે! દુષ્ટ, તને ખબર છે કે તું કોની સાથે વાત કરે છે? રાજા એકદમ ગુસ્સામાં ત્રાડ પાડી ઉઠ્યા.
હા, તે હું બરાબર સમજુ છું. એક વખતના મારા હાથે પકડાયેલા કેદીની સાથે, મારા વેરી-દુશ્મનની સાથે, પણ તે સાથે હું એટલું સત્ય કહું છું કે “તમારી કુંવરીને હું ચાર નથી.” દેવકુમારે છાતી કાઢી જવાબ આપો.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૬ સુ
શું તમે મારા ચાર નથી ? તમે મારૂં સ`સ્વ નથી ? દેવસેના વચ્ચમાંજ મેલી ઉઠી.
શું તમે મારા ચાર નથી ? તમે શા માટે મને કારાગ્રહમાં પુર્યો છે? દેવકુમારે પૂછ્યું.
તમે મને પરણવાની
જણાવ્યું.
૧૩૩
ચેરી લીધું
હઠ લેતા હતા
તેથી જ. દેવસેનાએ
તમે લેતા હતા કે હું? કુમારીકા, તમને જ પરણીશ. તમેજ મારા પત્ની રૂપે શેભરશે. અને તમે જ મારા પત્ની થવાને લાયક છે કારણ કે ક્ષત્રિયને કાઇ ફસાવનાર નથી, ભલે સિંહ પાંજરે પૂરાયેા છતાં સિંહ તે સિંહ જ છે. મેાતની સાથે ખેલ ખેલવા એ તેા ક્ષત્રિયને ધ છે. દેવકુમારે જણાવ્યું.
અરે ! દુષ્ટ લબાડ ચાર, તું શું બકી રહ્યો છે ? તને અહીં ફાંસીના લાકડે લટકાવી સ્વધામ પહેાંચાડી દઉં છું. રાજા ક્રોધમાં આવી જઈ ખેલ્યા.
હુકમ કર્યો.
તે કાંઈ તમારા હાથની બાજી નથી, જ્યાં નીતિ અને સંયમ છે ત્યાં કાઈપણ વ્યકિતની તાકાત નથી કે તેને વાંકા વાળ કરી શકે. જ્યારે આપ મને શિક્ષા કરશેા ત્યારે તમારા કુટુંબમાંજ કલેશ જાગશે અને તમારી પુત્રીજ શ્રાપથી રડાશે જેથી તમેા જીવતા મૂઆ જેવા ગણાશે. દેવકુમાર એસ્થેા.
કાળુ છે હાજર ! રાજા મેલ્યા.
અન્નદાતા! શી આજ્ઞા છે. એક અનુચરે આવી પૂછ્યું.
જાએ ! આ નરાધમને એકદમ યમદ્વાર પહેાંચાડી દા? રાજાએ
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
ખબરદાર ! જો કેાઈ નજીક આવ્યું તે તેના સા એ સે વ પુરા જ થઇ ગયા . સમજો. દેવકુમાર એકદમ તાડુકી ઉઠયા.
૧૩૪
હાય વ્હાલા પ્રાણ તેા, સિંહ સામે શિયાળવા, મારવા કે બચાવવા, સાચા ક્ષત્રિય એજ કે,
નજીક કાઈ આવશે। નહિ, કેાઈ રીતથી ફાવશેા નિહ, તે તેા પ્રભુના હાથ છે, જ્યાં સત્ય નીતિ સાથ છે.
દેવકુમાર આમ ખેલી રહ્યો છે. પણ રાજાથી તે સહન ન થઈ શકવાથી એકદમ અહીંથી લઈ જવા અને ફ્રાંસીને માંચડે લટકાવી દેવા હુકમ આપે છે. તે સાંભળી દેવસેના મેાલી કે:
પરમપૂજ્ય પિતાશ્રી ! આ તમારી લાડકવાયી દીકરીની વિનંતી ધ્યાનમાં રાખા! જ્યાં સુધી મારા સ્વયંવર ન થાય અને જ્યાં સુધી તેની સમક્ષ હું ન પરણું ત્યાં સુધી એને જીવતા રાખેા કારણ કે એની સમક્ષ હું જ્યારે પરણું ત્યારે તે સુકાઈ બળ્યા કરે. માટે આપને મારા સ્વયંવર થતાં સુધી એ કદીને જીવતા રાખવા મારી વિનંતિ છે. દેવસેનાએ કહ્યું.
પુત્રી ! તું આજે તારા પિતાના હુકમથી વિરૂદ્ધ જાય છે? રાજા ગુસ્સે થઇ ખેલ્યા.
તમે એને શિક્ષા કરશેા નહિ એમ એ કયાં કહે છે? પણ થાડા વિસ પછી મે કા તા કરવાનું જ છે, માટે મારી દીકરીના વચનવું એક વખત તે માન્ય રાખેા ! રાણી રૂપસુંદરીએ જવાબ આપ્યા.
જા, દુષ્ટ ! તારૂં કાળું કર. આજે મારી દીકરીના કહેવાથી જ તને થાડા દિવસનું જીવન અર્પણ કરૂં છું. ત્યાં સુધી તારા શ્વિરની પ્રાર્થીના વિગેરે કરવી હોય તે કરી લે. રાજા દેવકુમારને કહેવા લાગ્યા.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૬ સુ
૧૩૫
"
હજી તે। મારૂં આયુષ્ય ઘણું લાયું છે. જેને પ્રભુ રાખે તેને કોણ ચાખે.–અણી ચુકયો સો વષ વે' દેવકુમાર જતા જતા ખેલ્યા.
પહેરેગીરા દેવકુમારને કારાગ્રહમાં લઈ ગયા એટલે રાજા અને રાણી બેઉ જણા દીકરીના સ્વયંવરની તૈયારી કરવા લાગ્યા. દેશા દેશના રાજા–મહારાજાએને આમંત્રણ મોકલવા વિગેરે સ્વયંવરની તૈયારી કરવાના કાર્ય માં ગુંથાયા.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ સત્તરમુ
સ્વયંવર–મંડપ.
જ્યારે સંસારના અવનવા બનાવાથી મનુષ્યનું જીવન ઘડાઈ મજબૂત થાય છે ત્યારે જ તેને પોતાના જીવનને અનુભવ થાય છે. દેવકુમારના કર્મીની વિચિત્ર ઘટના પેાતાના જીવનમાં પસાર થઈ રહી છે. શાસ્ત્રકાર કહે છે કેઃ–“ જો ભગવાને ભાખેલા ધર્મ, શિયળ, ધ્યા તથા દાન એ ચારે વસ્તુથી બરાબર સમજી મનુષ્ય પેાતાના જીવનમાં ઉતારે તેા પ્રાયે કરીને મનુષ્ય ભવિષ્યમાં ઊંચ કાટીની પદ્મીએ પામી પેાતાનું જીવ્યું ધન્ય-સફળ કરે છે. તેવી રીતે આજે મેહનપુરી નગરીમાં અનેક જાતની ધામધુમ અને આસાપાલવના તારણા બંધાઈ ગયા છે. જ્યાં જુએ ત્યાં રાગરાગાદી, વાજીંત્રાના મધુરા સર ગુંજી રહ્યા છે. વળી નગરના નર-નારીએ આજે કાઈ અનેરા ઉત્સાહમાં આવી આનંદ લઈ રહ્યાં છે. અનેક દેશદેશના રાજા-મહારાજાએ નગરની શેશભામાં વધારા કરવા આવી પહેાંચ્યા છે.
""
જ્યાં જુએ ત્યાં આનંદની હેલી જામી રહી છે. દુ:ખ જેવી વસ્તુનું નામનિશાન જણાતું નથી. આજે ચારે તરફ ધામધુમ સિવાય
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૭ સુ
૧૩૭
બીજું કાંઇ નજરે પડતું નથી. કારણ કે આજે મેાહનપુરી નગરના રાજાની કુંવરી દેવસેનાનેા સ્વયંવર થવાનેા છે.
દેવસેના મહાચારિત્રશાળી, ચેાસઠ કળાની જાણ અને ધણી જ સ્વરૂપવાન હેાવાથી દરેક રાજા–મહરાજાએ તેની સાથે વરવાની (પરણવાની) અભિલાષા ધરાવી રહ્યા છે. પણ ભાવિ કયાં જશે અથવા કયા ભાગ્યશાળીને એ મહામાયા વરમાળા આરેાપશે? એતે જ્ઞાનીનેખબર.
રાજાએ પેાતાને મહેલ તથા સભામ ́ડપ ઘણા જ સુશોભીત રીતે શણગારી મંડપની શાભામાં એર વધારા કર્યાં છે. આલીશાન ગાલીચા, જરીયાન બિછાના, સાના ચાંદીના આસને વિવિધ સુગંધી પુષ્પાની વેલા, અનેક જાતની રંગબેરંગી વસ્તુએથી આજે મંડપ કાઈ જાણે સ્વર્ગ સમાન લાગે છે, ત્યાં અનેક જાતના નૃત્ય અને સંગીતને અપૂર્વી ધ્વનિ સુંદર સૂરથી લેાકેાના દીલ બહેલાવી રહ્યા છે. આવેલા મહેમાને પોતપોતાના દરજ્જા પ્રમાણે સૌ પોતપેાતાના આસન પર ગેાઠવાઈ ગયા છે.
જ્યારે અહીંઆ સભામંડપની કાઈ અજબ શાલા શે।ભી રહી છે. ત્યારે દેવસેના પેાતાની સાહેલીઓની સાથે હાથમાં વરમાળા લઈ સ્વયંવર મંડપમાં પ્રવેશ કરે છે. જાણે આકાશમાંથી જેમ વીજળી ચમકે તેમ તેના મુખાËદની ચમકતા, જેમ ચંદ્રમુખીની શાભા હાય તેમ તેના મુખની ક્રાંતિની જ્યાતી અજબ ઝબકી રહી છે, તેનું એકેક અંગ વિધાતાએ ફુરસદે ઘડયું ન હાય? તેવું દીપે છે જેથી ભલભલા પણ તેના હસ્તની આશાએ સેવી રહ્યાં છે.
જ્યારે દેવસેના સભામંડપમાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે તેની સાથે ચેગીરાજ પણ પ્રવેશ કરે છે. કાઇને ગેબી અવાજ દેવસેનાના કાને અથડાયા. “દેવસેના ! પ્રાણ જાય તેની પરવા ન કરીશ પણ તારૂ વચન જાય નહિ તેની ચિંતા રાખજે, જેને તે તારા ગણ્યા છે તેને
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
પરહરીશ નહિ. સતીત્વના કવ્યને લાંછન લગાડીશ નહિ. ધર્મ શ્રદ્ધા તજીશ નહિ, અને મજબૂત મન રાખી તારૂ કા પૂર્ણ કરવા તત્પર રહેજે, જીનેશ્વરદેવ તને જરૂર સહાય કરશે.”
આ પ્રસંગે પાટલીપુત્ર નગરના કુમાર ભદ્દીકસિંહ તથા કીર્ત્તિસિંહ તથા અન્ય દેશના રાજા-મહારાજાએ આવ્યા હતા. પ્રવિણસિંહ રાજાએ પેાતાની પુત્રીને મનગમતા પતિ મેળવવા ખાતરજ આ સ્વયંવરની યેાજના ગેાઠવી છે અને પાતે પેાતાની પુત્રીને સુખી કરવા હૃદયથી ઇત્તેજાર જણાય છે. આ સ્વયંવરની શાલા કાઈ અનેરી છાપ પાડી રહી છે. વળી દેશદેશના રાજા-મહારાજાએ પાતાની સાઘુખી વૈભવને પૂર ઠાઠ બતાવવામાંજ મશગુલ દેખાય છે. આજે દરેક એકજ ભાવના સેવી રહ્યાં છે કે “હું કેવી રીતે દેવસેનાને ગમી જઉં અને દેવસેના મતેજ વરમાળ આરેાપે ” દેવસેના પેાતાની સખીએની સાથે સ્વયંવર મંડપમાં નીહાળી રહી છે. અને આનંદ અનુભવી રહી છે.
""
66
દેવસેના બહાર આવે છે તે ાઈ દેવાંગના-ઇન્દ્રાણી જેવી લાગતી હતી. આખા સભા મંડપમાં જેના સ્વરૂપથી બધાના તેજ ઝાંખા થઈ ગયા હતા. આ વખતે પાટલીપુત્ર નગરને રાજકુમાર ભદ્રીકસિંહ મન સાથે વિચાર કરવા લાગ્યા કે શું મનેાહર કન્યા ? તે આપણને વરે તે આપણા ભાગ્યેજ ફરી જાય પછી તે આપણે વિલાસવતીનું શું કામ છે ? પછી તેના સામું જોવાની ઈચ્છા થાય જ નહીં તેને એક દડીઆ મહેલમાં પુરી રાખીશું. અને રાજકારભાર આપણા મિત્રાને સોંપી દઈશું પછી તે! આપણે બસ મેાજમઝા ઉડાવીશું. આમ શેખચલ્લીની માફક વિચાર કરી પોતાના મનમાં ખુશ થાય છે.
22
પુત્રી ! તારા મનગમતા પતિને શેાધી વરમાળ આરેાપણ કરી સની જીજ્ઞાસાઓને અંત આણુ. પ્રવિણસિંહે કહ્યું.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૭ સુ
૧૩૯
પિતાશ્રી ! આપની આજ્ઞાને આધીન છું. પણ પેલા કારાગ્રહમાં પડેલા કેદી કેમ આવ્યા નથી ? દેવસેનાએ પૂછ્યું.
<"
તરતજ કેદીને બન્ધીવાન સ્થિતિમાં હાજર કરવામાં આવે છે. દેવકુમારને આમ કદીની સ્થિતિમાં આવેલા જોઈને તેના મિત્ર લાલસિહ યાગીના વેષમાં જે અહીંઆ હાજર છે તે ખેલે છે કે હે રાજન ! આ કોણ છે? આ શું છે? મારા યાગ . ધ્યાને કરી કહું છું કે તે બન્ધીવાન કાઇ રાજવંશી માનને લાયક રાજકુમાર છે. તેને આ સ્વયંવર મંડપમાં કેદી તરીકે લાવવામાં આવ્યેા છે તે ભૂલ કરી છે. માટે વિચાર કરે ! અને તેને અનમાંથી મૂક્ત કરે! મારૂં કહ્યું નહીં માને તે પાછળથી પસ્તાશે. કારણ કે આ સભામાં આવેલા સજ્જને સમૃદ્ધ છે, તેએ જ્યારે તેને પિછાણશે ત્યારે ઘણું વિપરીત પરિણામ આવશે. ’યેગીએ વિવેચન કરતા કહ્યું, આ પ્રમાણે યાગીનું કહેવું સાંભળી પ્રવિણસિંહ કેદીને યેાગ્ય આસને મેસાડે છે.
પિતાજી ! હવે કેટલા વિલબ છે ? દેવકુમારને આસન ઉપર એસતા દેખી દેવસેનાએ પૂછ્યું. આથી રાજા પ્રવિણસિંહ દાસીને કહે છે કે જા તેને બધા રાજાની ઓળખ કરાવ. દાસી એક પછી એક બધા રાજાએની મેળખ કરાવે છે પણ દેવસેના કાઈને પસદ કરતી નથી. છેવટે દેવકુમારને વરમાળ આરેાપે છે.
અરે ! એ દુષ્ટા ! તું મારી પુત્રી નથી, તેં કાને અંગીકાર કર્યાં ? એક ગરીબ જંગલે જંગલ ભટકતા રખડતા નરાધમ ભિખારીને ? અને વળી તારા કટ્ટા દુશ્મનને તને ધિક્કાર છે ! પ્રવિણસિંહ એકદમ ગુસ્સાના આવેશમાં આવી ગયે.
અરે ! કાણુ છે હાજર !!! જાએ, આ દુષ્ટ પુત્રીને હાલને હાલ દેવશરણુ પહોંચાડે. અરે ! કુળ કલંકીણી, ભાગણી, ચંડાળ, નીચ
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા પુત્રી તેં કેવા પતિને અંગીકાર કર્યો ? શું તને આટલા બધા રાજકુંવરે માંથી કોઈ પસંદ ન પડો કે એક ભીખારીને વરમાળ આપી. જા, તારું કાળું મૂખ મને ન બતાવીશ. પ્રવિણસિંહ તાડુકીને બેલ્યા.
પિતાજી ! પિતાજી! મારા વહાલા પિતાજી, તમારી પુત્રીએ જે કર્યું છે તે યોગ્ય જ કર્યું છે. આ સ્વયંવરમાં તમારી પુત્રીને ગમે તે વર વરવાની છૂટ છે તો મેં તે હક્કનો લાભ લીધો છે. પિતાશ્રી ! માફ કરજે, મારો પતિ જંગલને ભટકતો ભિખારી નથી પણ એ રાજવંશી અને ઉત્તમકુળને પુરૂષ છે. તેઓ મારા તથા તમારા દુશ્મન નથી. મારે વહાલે મારા મનને માલીક અને મારે મુગટમણિ છે. દુષ્ટોના હાથથી મૂક્ત કરાવનાર અને મારા માટે અથાગ દુઃખ સહન કરનાર વળી મારાજ માટે તમારા કારાગ્રહે પડી રહેનાર એજ મારે પ્રિય પતિ છે. મેં મારું મન તો કયારનુંએ આપ્યું હતું ફક્ત હસ્ત આપવો બાકી હતા તે પણ આજે આ સ્થળે પ્રભુ સાક્ષીએ
અર્પણ કર્યો છે. પિતાજી ! પરમેશ્વરે જે મને આયે, મને જે ગમે, વિધાતાએ જે નિર્માણ કર્યો હતો તે પતિ માટે પ્રાણધાર થઈ ચૂકયે. યોગીરાજે પણ નિમિત્તબળે મને તેજ બતાવ્યો હતો. રાજકુમારી દેવસેનાએ રડતાં રડતાં કરૂણ સ્વરે જણાવ્યું.
બેટા ! હજી પણ કહું છું કે તું સમજ અને બીજા કોઈ લાયક પુરૂષને વરમાળા આરે પણ કર. પ્રવિણસિહે કહ્યું.
દેવસેના કહે છે કે –
તરણું ઉપર મેરૂ અધરશું, નીર તણી ગતિ શું ફરશે, પતિવ્રતાની જે ટેક ધરી મેં, તે કદી શું ખોટી પડશે.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૭ સુ
૧૪૧
પિતાશ્રી ! શું પ્રવિણસિંહની પુત્રી દેવસેના એકજ ભવમાં એ પતિ કરશે ? શું રાજહ ંસણી બગલાની સહચરી બની સાંભળી છે? શું કાગના કંઠે મેાતીની માળા જોઈ છે? શું વાઘનું દૂધ સેના સિવાય ખીજા ઠામમાં રહી શકયું છે? શું સમુદ્રે મર્યાદા મુકી કદાપી સાંભળી છે? શું હજારો કષ્ટ પડતાં સતીએએ પેાતાનું શિયળ ગુમાવ્યું છે ? પિતાજી ! આ દેવસેના પ્રાણાન્તે પણ હવે ખીજાના ગળામાં વરમાળા પહેરાવશે હિં સમજ્યા !
મેજ મૂખાંએ હાથે કરીને દુઃખ વહેરી લીધું. તે દિવસે જ આને મેાતના શરણે કર્યો હેાત તે આજે મારે આ જોવાને વખત આવત નહિ. હજી પણ કહું છું બેટા ! સમજ, તારા વ્હાલા પિતાના વચનનું માન્ય રાખ. પ્રવિણસિંહે કહ્યું.
વિષ્ણુ કસેટી પારખું, સેાનાનું નહિ થાય, વિષ્ણુ ઝવેરી તાત, હિ। નહિ પરખાય.
પિતાજી ! આપની ભૂલ થાય છે. મેં જે અંગીકાર કર્યો છે તેને કસોટીના પત્થર ઉપર ચઢાવી ઘણી જ સંભાળપૂર્વક પતિ તરીકે અંગીકાર કર્યા છે તે તેજ મારા પતિ છે બાકીના બીજા બધા આ જગતમાં મારા પિતા અને બન્ધવ સમાન છે. દેવસેના નિડરતાથી મેલી..
સતી પ્રતિજ્ઞા જે કરે, પ્રાણાન્ત ત્રુટે નહિ; આવે હજારા દુ:ખ પણુ, સતી શીયળ ચુકે નહિ, ધાર્યું પતિ જે પ્રેમથી, નિશ્ચય કદી ફરશે નહિ; ક્ષત્રાણી સાચી એ જ કે, અન્યને વરશે નહિ.
આ પ્રમાણે દેવસેનાને ખેલતાં સાંભળી રાજા દેવકુમાર તરફ જઈ પૂછવા લાગ્યા કે:—અલ્યા, ભલામાણસ તું કાણુ છે ? અને મારી
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨
દેવકુમાર ચિત્ર ધામીક નવલકથા
કુંવરીના મનનું હરણ શી રીતે કર્યું છે ? અને તારૂ કુળ, ગાત્ર તથા દેશ કયા છે તે કહે જેથી મારું અપમાન થયું ન ગણાય અને મારૂં
મન શાન્ત થાય.
અરે રે ! રાજન તમને માલુમ નથી કે ક્ષત્રિયેા પેાતાનું કુળ, ગેાત્ર વિગેરે શમશેરમાં જ રાખે છે—પે જ તેનું કુળ બતાવવા બસ છે. મારૂ કુળ તમેા જાણશે જ નહિં હાલ તે હું એક ભીક્ષુક–રખડતા ભીખારી વળી તમારી પુત્રીને લેાભાવનાર તમારા ચાર છું. રાજાઓના પરાક્રમ સારાં હોય તે આવે મારી સામે અને દેવસેના ગ્રહણ કરે. દેવકુમાર નિડર અને મક્કમતાથી ખેલ્યા.
આ સાંભળી ત્યાં આવેલા સર્વે રાજાએ અને રાજકુમારોએ ગુસ્સાના આવેશમાં આવી પેાતાની શમશેર પર હાથ નાખ્યા. એક વખતને લગ્ન મંડપ અત્યારે રણયુદ્ધ-યુદ્ધનું મેદાન બની રહ્યું છે. દેવકુમાર પોતાના બાહુબળ ઉપર અને પ્રાણની પરવા રાખ્યા વગર શમશેર લઈ સભામડપમાં એક યાહાની માફક, રણકેશરીની માફક દુશ્મનાને હંફાવી રહ્યો છે. યોગીરાજ ( લાલસિંહ ) પણ દેવકુમારની મદદે આવી પહોંચ્યા છે. જેથી રાજમડપમાં ભાવીની ઘટના જુદું જ કાર્ય કરી રહી છે.
દેવકુમાર અને યોગીરાજનું ભયંકર સ્વરૂપ જોઈ પ્રવિણસિંહ ચમકી જાય છે, અને દરેકને સમજાવી પોત પોતાના આસન ઉપર એસવાનું કહે છે અને દેવકુમારને પુછે છે કે—ક્ષત્રિય પુત્ર આપણું નામ જણાવશે। ?
મારૂં નામ હાલ જાણવાની જરૂર નથી. મને કુંવર કહીને ખેાલાવો દેવકુમારે જણાવ્યું.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૩ મું
૧૪૩ કુંવરી! તારા પતિની શૂરવીરતા જોઈ મારો આત્મા ઘણો ખુશી થયે છે અને તારા મનગમતા પતિ સાથે તારે હસ્તમેળાપ કરી તારી મનવાંછા પૂર્ણ કરું . તારા માતા-પિતાની આબરૂમાં વધારે કર. પ્રવિણસિહે આશીર્વાદ આપતા દેવસેનાને હાથ કુંવરના હાથમાં અર્પણ કર્યો.
હવે સર્વે સભામંડપ ખાલી થઈ પિત પિતાના સ્થાને ચાલ્યા જાય છે.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ અઢારમું
વિદ વાટીકા. યોગીરાજ! આપને પ્રણામ કરું છું. અમને કૃતાર્થ કરે દેવકુમારે કહ્યું,
વારૂ ! આપ અહીં કેમ આવ્યા છો ? આપશ્રીના દર્શનાર્થે.
તમે જાણો છો કે તમારા ભાઈ ભદ્રિસિંહ દારૂના નિશામાં ગુલતાન થઈ એશઆરામ ભોગવે છે. યોગીજીએ જણાવ્યું.
પેલા ખુણામાં છે એ કે બીજા ? હા, એ જ ચાલે આપણે ત્યાં જઈએ.
હે રાજકુમાર ! આ મદાપાન ગણિકા સાથે, મધુર આલાપ અને આ દુષ્ટ મિત્રોને સંગ તે સર્વ તન, મન, ધન અને રાજ્યને નાશ કરનાર છે. માટે તેનું સેવન કરવું એ ક્ષત્રિય પુત્રને ઘટતું નથી. ગીમહારાજ ઉપદેશ આપતા બેલ્યા.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૮ સુ
૧૪૫
યેાગીજી ! તેથી મને ગેરલાભ શુ છે. તે જણાવશે ?
'
,,
કેમ વારૂ! તેમાં તે એટલા બધા દોષ છે કે તેને એકદમ ત્યાગ કરવા જ ઘટે છે. તમે ઉચ્ચ કુળમાં જન્મેલા છે, વિર પિતાના પુત્ર છે જો આવી સાબત થાય તે “ સંગ તેવા ર'ગ, સેાબત તેવી અસર, આહાર તેવા એડકાર. દારૂ પીવાથી કેટલા બધા ગેરફાયદા છે. એક તે શરીરને બાળી નાંખે, મનને અસ્થીર બનાવે, સજ્જનના સમાગમથી દુર કરાવે, રાગને વધારે, તન અને મનનું ભાન ભુલાવે, ચક્ષુતેજ ઘટાડે, નિર્બળતા લાવે, વિષયાંધ બનાવે અને લેાકેામાં હાંસી કરાવે હે વિરકુમાર, આવી નઠારી સેાબતને ત્યાગ કરી તમારી મહત્તા વધારતાં શીખા ! યાગીજીએ સમજાવતાં કહ્યું.
આ શરીર આદિક અન્ય એ, અન્યત્વ કરી ભાવના, છે ગંદકીની ગટર કાયા, એહ અચિ ભાવના. ૧ જે કમ હેતુ વિચારણા, તે આશ્રવાની ભાવના, તે કર્માં કારણ રોકવા, એ શ્રેષ્ટ સંવર ભાવના. ૨ દુઃખના સમયમાં જે ન હેાવે, ખિન્ન સુખના સમયમાં, નિરભિલાષ અને હરે ભય, ક્રોધ રતિ રહી શાન્તિમાં. ૩ તેહુ સ્થિત બુદ્ધિ જને, નિજ જીવન શુદ્ધ ગુજારતા, સાબુ તણી જેવા બની, શ્રદ્ધાળુના મન ટાળતા. ૪
((
કારણ કે
આ પ્રમાણે યેગીરાજે અત્યંત મેધ આપ્યા અને હજી પ આગળ ખેલતાં કહે છે કે તમારા કુળ માટે મને લાગણી છે તેથી જ આટલું કહેવાનું મન થયું નહિતર કહેત નહિ. દુન મિત્રાના મનમાં ખેલવાનું કઈ અને કરવાનું કંઈ, મનુષ્ય જે ખેલે છે તેજ કરે છે અને મનમાં પણ તેવું જ વિચારે છે. સજ્જને શ્રીફળની માફક માંહેથી કામળ હાવા છતાં ઉપરથી ઘણાં કહું મ!લમ પડે છે. પણ દુનજને ખેારની માફક ઉપરથી
સજ્જન
૧૦
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૬
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
સુવાળા છતાં હૃદયના બહુ કઠણ અને ક્રૂર હોય છે. દુર્જન મનુષ્યા મેઢેથી મીઠું' ખેલવાવાળા હોય છે પણ પાછળથી તે નાશ કરનારા થાય છે. માટે તેવા મિત્રોને મુખ સુધી દૂધ ભરેલા વિષના ઘડાની માફક દૂર ફેંકી દેવા.” કુમાર, મારૂં કહ્યું માની અને તારા આવા અધાર વ્યસનેને ત્યાગ કર. યેગીરાજ ઉપદેશ આપતાં ખેલ્યા. તમેા યાગીઓને રાજવૈભવની ખબર કયાંથી હાય ! લગેટી પહેરશ અને પહેરાવે. તમારી પાસે આવી વસ્તુ હોય જ ક્યાંથી ? એ તે। તમારૂં ભાગ્ય જોઇએ. ખાખરની ખીસક્રેાલી સાકરને સ્વાદ કયાંથી જાણે ” અરે ! યેગીરાજ શું મદ્યપાનની લહેજત. જ્યાં સુરા સુંદરીની જોડ હોય ત્યાં જ જીવનની લહેજત અને આનંદ હેાય છે. મારે તમારા જેવા ભગતના ટાયલાં વચને નથી સાંભળવા. ભિદ્રસિહ ખેલ્યે.
તમે તે
'
તમને રાક્ષસણીરૂપી ગણિકા તથા ભૃતરૂપ દુષ્ટ મિત્રોએ જુગાર મદ્યપાન અને લંપટ દેારડાં વડે મજબૂત બાંધી જેર કર્યો હોય ત્યાં તમેા તેમાંથી છૂટવાની આશા રાખે। જ કયાંથી ? સાંભળે ? આ ગણિકા પૈસાની પૂજારણ છે, પૈસા જ તેને પ્રેમ છે. માટે કહું છું કે છોડે તેવી નીચ ગણિકાને ! તમને અધતિના માર્ગે તેને જ ચડાવ્યા છે. ભાઈ! મારૂ કહેવું માને. નહિ તે। આ તમારા રાજ્યની પાયમાલી અને ખાનાખરાખી થઈ જશે, તમારા ગેાત્રનું નિકન્દન નીકળી જશે. તમેા આજે જે સુખ ભાગવા । તેના બદલે ભીખ માગતા નજરે પડશે. માટે નારી સેાબતને ત્યાગ કરે. કારણ કે માંખી, મચ્છર, વેશ્યા, ઉંદર, યાચક, જીલ્મી પટેલ અને જોશી આ સાતે જણ પારકાને ભક્ષણ કરવાવાળા છે. યેગીમહારાજ મેધ આપવા લાગ્યા.
ચેગીરાજ! તમારે મારી વાતમાં વધારે લવારા ન કરવા! મારે તમારા ઉપદેશની કાંઈપણ જરૂર નથી. મને લાભ કે નુકશાન છે તે હું સારી પેઠે સમજુ છું. ભદ્રિકસિંહ ગુસ્સાના આવેશમાં તાડુકયેા.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૮ મું
૧૪૭ ગીરાજ! ચાલે, આ પત્થર ઉપર પાણી છે દેવકુમારે કહ્યું.
મારે તમારા પંડિતાઈ ભરેલા ભાષણે બીલકુલ સાંભળવા નથી. બસ, હું મારા મનગમતા મિત્રો સાથે ગમે તેમ કરવા મુખત્યાર છું. કેમ મિત્રો ખરી વાત છે ને ? ભદ્રિકસિંહ બેલ્યો.
હા, એ કયારનાએ બોલી રહ્યા છે. જેતો નથી કે પ્રેમ નું નામ છે. મારા જેવી નથી મળી ત્યાં સુધી ટક ટક કરી રહ્યા છે. શું ત્યારે, તમે કંઈ બોલતા નથી ? ગણિકા બોલી.
અમે શું કરીએ ? અમારો મિત્ર જ્યાં આડે હોય ત્યાં શું બોલીયે. જો હુકમ આપે તે હમણું જ કુતરાની માફક બહાર કાઢી મૂકીએ. પાછ મિત્રો બોલી ઉઠયા.
ભાઈ, એટલી બધી તરદી લેવાની કશી જરૂર નથી. (દેવ-યોગી પ્રત્યે) ભાઈઓ, હવે કૃપા કરીને અહીંથી પધારે, નહિ તો મારે તમને ધક્કા મરાવી બહાર કઢાવવા પડશે. મારા આનંદમાં ભંગ પડાવવાની તમારે કંઈ જરૂર નથી માટે જલ્દી ચાલ્યા જાઓ ? ભદ્રિકસિંહે કહ્યું.
“ગઈ છે સાન ને શુદ્ધિ, વિનાશ કાળે વિપરીત બુદ્ધિ” એક અનુચર ધીમા સાદે બે.
ગુરુદેવ! આપની શિખામણ આ કુમાર સાહેબને કંઈ પણ લાગે તેમ નથી. “જ્યાં ખુશામતીયા, લંપટ મિત્રો મળ્યા હોય, જ્યાં ગણિકા જેવી ગણિકા મળી હોય, જ્યાં સદાપાન, મોજશેખ અને વૈભવના સાધનો મળ્યા હોય ત્યાં એવા મૂર્ખાઓને આપના જેવા પવિત્ર પુરુષના બંધની અસર કયાંથી લાગે ? ” માટે સમયવર્તે સાવધાન, “જ્યારે ગધેડે ચડી ઘેર ઉતરશે ત્યારે જ તેમને અનુભવ મળશે” બાપજી! “અંધા આગળ આરસી અને બહેરા આગળ શંખ” જેવી સ્થિતિ છે. માટે કૃપાળુ આપ પધારે! તેથી બેઉ જણે અહીંથી ચાલી નીકળ્યા.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ઓગણીસમું.
સિંહના બાળક સિંહ શક્તિસિંહ મેહનપુરીના બગીચામાં ફરવા નિમિત્તે આવ્યો
છે. ફરતાં ફરતાં અનેક જાતના સુંદર પુષ્પોની ઘટા જઈ પિતાને મનને આનંદ આપી રહ્યો છે. ક્યાં પેલા પંડિતોનું પુરાણ અને કયાં કુદરતની કૃતિની મઝા ! આ પ્રમાણે ફરતા ફરતા રાજ્યમહેલ તરફ આવી ચઢે છે. આપણને રોકનાર તથા પૂછનાર કોણ છે ? બસ આપણે તે ફરવા જઈશું. એમ વિચાર કરી તે ફરવા નીકળી ગયો હતો. એવામાં તેના જેવામાં પાંજરે પૂરેલું સિંહનું બચ્ચું આવ્યું તેથી કીર્તાિસિંહે વિચાર કર્યો કે –લાવ્ય, જરા આ સિંહના બચ્ચાને કાઢી રમાડું તો ખરા ? એવો વિચાર કરતાં તે સિંહના બચ્ચાને બહાર કાઢે છે અને રમાડે છે,
આ સમયે દેવસેના પિતાની દાસી સાથે આ બગીચામાં ફરવા આવી છે અને તે આમ આ છોકરાને સિંહના બચ્ચા સાથે રમત જોઈ ચમકી જાય છે.
મને તે બીક લાગે છે દેવસેનાએ કહ્યું.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૩ મું
૧૪૯ બાઈ સાહેબ એ તો ક્ષત્રિયના કામ. એમાં આપણા જેવી અબળાઓનું કામ નહિ. એ છોકરે કોણ છે તે આપણે ખાત્રી તે કરીએ. દાસીએ કહ્યું.
ભાઈ, તમે કોણ છો ? અને આ બાગમાં વગર પરવાનગીએ કેમ આવ્યા છો ? દેવસેનાએ પ્રશ્ન કર્યો.
આ પ્રશ્ન સાંભળી કીર્તિકુમાર ચમકી જાય છે અને ઉંચે જુએ છે તે ખબર પડે છે કે આ તે સ્વયંવરવાળા કુંવરી જ છે ને! હું કોણ છું તેની તમારે શી પંચાત ! હું ગમે તેમ કરી શકું છું. મારે માટે હુકમ આપનાર હું કોઈ જોતો જ નથી. કીર્તિકુમાર બેપરવાઈથી બોલ્યો.
આવો જવાબ સાંભળી દેવસેના સ્તબ્ધ જ બની ગઈ. અને મન સાથે વિચારવા લાગી કે સિંહના બાળક સિંહ જ હોય ! ગમે તે હોય. પણ તે છે કે વીર રાજકુમાર. ભાઈ, તમને આ સિંહનું બચ્ચું નુકશાન કરશે. દેવસેના શાંતિથી બોલી.
અરે! શું એ મને નુક્સાન કરશે? હજી તેને મારા હાથને સ્વાદ જોયો નથી. તેની ચિંતા તમે જરાપણ કરશો નહીં. ક્ષત્રિય તો જન્મતાં જ પોતાના મોતને પોતાની મુઠીમાં રાખી ફરે છે. વીરની વાતો તે તમારા હોજલ પડદામાં જ શોભે.
ભાઈ! તમો જાણે છે “આ તો વનને રાજા કહેવાય.”
પણ તે વનનો રાજા છે તે હું એ વનનો અને દેશને બન્નેને રાજા છું. હું તેના ઉપર જીત મેળવનાર કીર્તિકુમાર છું.
શું તમારું નામ કીર્તિકુમાર, તમે જ વિરભદ્રસિંહ રાજાના રાજકુમાર કે?
હા,
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા બાઈસાહેબ, ઓળખ્યા, આ તો તમારા દિયરજી થાય. બેલીશ નહિ, પ્રાણનાથે ના પાડી છે.
જ્યારે દેવસેનાના જાણવામાં આવ્યું કે આ માર દિયર છે. ત્યારે તે દેવકુમાર સબંધી બધી વાતો પુછે છે. ત્યારે કીર્તિકુમાર તે વાતને જવાબ આપે છે. પણ વાતમાં ને વાતોમાં દેવસેના સિંહનું બચ્ચું પાંજરામાં પુરી દે છે. મારા મોટાભાઈ તે મને નિશાળમાં ભેગા થઈ ભાભી લેવા માટે નાસી ગયા છે અને તેના મિત્ર લાલસિંહને પણ સાથે લઈ ગયા છે.
કદાપી તમને તમારી ભાભી મળે તે તમે શું કરે? તે હું તેમને માતા તુલ્ય ગણી વંદન કરી મારું જીવન ધન્ય ગણું.
દાસી! જા, તેમના માટે નાસ્તો લાવ. દાસી નાસ્તો લાવી કીર્તિકુમારને ખાવા આપે છે.
આપણે એકલા તે ખાતા જ નથી. તે બેલા તમારી રાણીને.
તમે જ મને ન પરણ્યાને? હું કેવો રૂપાળો અને મજબુત ઘાટ છું.
ભાઈ પરણવું તે ઢીંગલી-ઢીંગલાના ખેલ નથી. તમે મેટા થાવ એટલે તમારા માટે સરસ કન્યા શોધી આપીશ.
આ વખતે કીર્તિકુમાર પોતે પોતાના ભાઈ દેવકુમારને યાદ કરે છે અને કહે છે કે એ ! મોટાભાઈ તમે ક્યાં હશે. આ તમારે નાભાઈ તમારા વગર ઘડપણ રહી શકતો નથી, શું તમને મારી જરાય દયા આવતી નથી, તમારા ચાલ્યા ગયા પછી આખા રાજ્યમાં શૂન્યકાર થઈ રહ્યું છે. અપરમાતાને જુલ્મ ઘણે વધી પડ્યો છે. ભદ્રિકસિંહ નીચ અને વ્યસની તેમજ વ્યભિચારી થઈ ગયા છે.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૧૯ મું
૧૫૧ રાજ્યમાં પણ અંધાધુંધી ચાલી નીકળી છે. પિતાજી પણ અપરમાતાના પ્રેમમાં અંધ બની ગયા છે. દાસી મંજરી પોતાની જાળ બિછાવી રહી છે. એ ભાઈ! તમે જ્યાં હોય ત્યાંથી સત્વર આવો અને દેશનું રક્ષણ કરે!
તું ગયો છે જારથી, સૌ દેશ સુનો થઈ ગયે, પ્રજા તણું દલડાં મહીં, તું સદા શેભી રહ્યો; પ્રજા સંભારે સૌ તને, કયારે દેવકુમાર આવશે, પ્રજા તણું દુઃખો બધા, તુજ વિના કેણું ટાળશે.
ભાઈના વિયોગે કીર્તિકુમાર ઘણો જ આકુળ વ્યાકુળ થઈ ગયો છે. તેથી તે દેવસેનાની રજા લઈ પિતાના નિવાસ સ્થાન તરફ જવા ઉઠે છે. ત્યારે દેવસેના બીજે દિવસે પિતાના મહેલમાં આવવાનું આમંત્રણ આપે છે.
કીર્તિકુમાર મનને શાન્તવન આપવા પિતાના મુકામ તરફ જાય છે એટલે દેવસેના તથા દાસી પણ પિતાને રાજ્યમહેલ તરફ પાછા ફરે છે.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ વીસમું
દેવસેનાના મહેલ.
જ
યાં ધર્મ અને નીતિ નથી ત્યાં જીવનની ક'મત નથી, *જીનેશ્વર ભગવાને પ્રરૂપેલા ધર્મ મનુષ્ય માત્રે પેાતાનાં આત્માની સાથે આતપ્રાત કરી પોતાના જીવનને દીપાવી આ ભવ પરભવ અને સાધવા એજ મનુષ્યનું ખરૂં કર્તવ્ય છે. અનેક મહાપુરૂષોએ અનતી સાહ્યબી અને વૈભવને ત્યાગ કરી પેાતાના આત્માની ઉન્નતિ સાધી આભવ અને પરભવ સુધાયે છે અને જગતના વેાને અપ્રતિમ એધ આપી ધ જેવા સરળ માર્ગ બતાવી પેાતાનું જીવન ધન્ય બનાવ્યું છે. દેવસેના પણ પેાતાના આત્માની સાથે ધર્મના વિચારમાં તલ્લીન થઈ ગઈ છે. શું સતી સીતાએ પેાતાના શીયળ માટે અડગ શ્રદ્ધા નહેાતી રાખી ? શું કળાવતી સતીના શીયળના પ્રભાવથી કપાઈ ગયેલા હાથ નવપલ્લવ નહાતા થયા? જગતમાં શીયળ જેવું અનુપમ રત્ન ( સ્ત્રી હોય કે પુરૂષ હાય ) બીજું કાઈ નથી. માટે મનુષ્ય માત્રે પ્રાણ જાય તે! ભલે જાય પણ શીયળ ને પ્રાણાન્ત પણ સાચવવું એજ સાચે ધર્મ છે.
આ પ્રમાણે દેવસેના પેાતાના મહેલમાં પવિત્ર વિચારાતુ મંથન કરી રહી છે. કેવળ પતિ પ્રેમમાં જ તલ્લીન જણાય છે. એવામાં
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૦ મું
૧૫૩ તેની સખી પદમાવતી આવતી જણાઈ તેથી દેવસેના સ્વસ્થ થઈ અને પૂછવા લાગી.
બેન, કેમ! આજે મોડી આવી.
મારી માતુશ્રી તારા પતિ સબંધી વાત કરતા હતા તેથી હું સાંભળવા ઉભી રહી હતી જેથી વિલંબ થયો છે. મારી માતુશ્રી તારા વીર પતિની ઘણી પ્રશંસા કરતા હતા અને શાબાશી આપતા હતા વળી કહેતા હતા કે –“એ વીર પુરૂષ કઈ શાક્ષાત દેવને અવતાર અને કોઈ મહા ઉચ્ચ રાજવંશી હોવો જોઈએ.” તેમનું હદ વગરનું પરાક્રમ જોઈ મારી માતુશ્રી તો હેબકાઈ ગયાં હતાં. વળી પેલા યોગીરાજની પણ ઘણી પ્રશંસા કરતા કહેવા લાગ્યા કે “તે યુગમાં જે પ્રવીણ અને શ્રદ્ધાવાન છે તે જ તે કઈ યુદ્ધ વિશારદ છે. તેની બહાદુરી ભરી શૂરવીરતા જોઈ ભલભલા આવેલા રાજા-મહારાજાઓ પણ ચમકી ગયા હતા. પદમાવતીએ જણાવ્યું
બહેન ! જે તે યોગીરાજ ન હોત તે મારા પતિ એકલા શું કરત?
તે તે બધું ખરું! પણ મને તે યોગીરાજનું ચારીત્ર સારું લાગતું નથી, તેના બોલવાનું પણ ઠેકાણું જણાતું નથી. બેન! તે તો મને પણ વાતવાતમાં કહે છે કે “દેવસેનાનો પતિ દેવકુમાર જ થશે અને તારો પતિ પ્રધાનપુત્ર લાલસિંહ જ થશે.” પણ આતો દેવકુમારના બદલામાં બીજે કાઈ છે. તે પછી તે યોગી જુઠે ખરે કે નહિ ?
ઓહોહો બહેન! તારી પક્કાઈ બધી સમજાઈ ગઈ તું એમ બોલી મારા પતિનું નામ જાણવા માગે છે, અને તારે સ્વાર્થ સાધવાની તૈયારી કરી રહી છે ખરું ને! વાહ! વાહરે!! મારી બહેન! તું પણ પતિ ઘેલી બની ખરી. જે તું મને વચન આપે તે તને બધી સત્ય હકીકત સમજાવું.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલકથા બહેન! આ ભવમાં તે આપણે બંને જણ જુદા પડ્યા નથી અને પડવાના પણ નથી તે પછી વચન કઈ બાબતનું?
મારી બહેન તો સાંભળ, તે ગીરાજના કહેવા પ્રમાણે જ મારા પતિ દેવકુમાર જ થયા છે.
મને તે તે યોગી ધુતાર અને પ્રપચી જણાય છે. તે પિતાની મરજીમાં આવે તેમ બકે છે અને બોલે છે. “હું તને પરણીશ, તું લાલસિંહને જ પરણીશ.” ત્યારે શું તે લાલસિંહ તો નહિ હોય?
ના ! ના! તે તો આ તરફ અત્યારે શાના હોય ? તે તે કયાંય. ચાલ્યાં ગયા હશે. પણ મને તે તે ભેગી કઈ રાજવંશી હોય એમ લાગે છે.વળી હું શું કહું. મને તો તેમાં કાંઈ સમજણ પડતી નથી. આ યોગીરાજનો ભેદ ઉકેલી શકાતો નથી. તે મારા પતિને શા કારણથી મદદ કરે છે તે પણ હું સમજી શકતી નથી. વળી મારા પ્રાણેશ પણ તેને પિછાણતા નથી.
બેન! મારા પિતાશ્રી તો આ પતિ પસંદ કરવા માટે ઘણાજ ગુસ્સે થયાં હતાં કારણકે તેમને તેઓ ભિક્ષુક માનતા હતા. અને હજી પણ એમજ માને છે. વળી તે સખી ! મારા પતિ અત્યારે ઉઘાડા પડવા (ઓળખાવવા) ના પાડે છે. અને દેશવટાના અંતમાં ઉઘાડ પડવાનું કહે છે.
બેન ! મને ઘણે વખત થયો, હવે હું જઈશ કારણકે તારા પતિને આવવાને વખત થવા આવ્યો છે. તમે બંને પતિ-પત્ની નો સંસારી લ્હાવો લે, અને વધારામાં એટલું જ કે તારા પતિને એવા વશ કરજે કે ફરી અહીંથી જાયજ નહિ. એટલામાં તો સામેથી.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૦ મુ
૧૫
66
દેવકુમારને આવતાં દેખીને પદમાવતીએ કહ્યું . પધારી ! મારી પ્રિય સખીના ( દેવસેના ) જીવન ચાર પધારે !
""
,
ચાર હું કે તમારી સખી ?
ચાર તે તમેજ. હમણાં તે! તમે જીવન ચેર્યું છે. અને ઘડી પછી તન ચેરી ચાલ્યા જશે. મેન ! જાઉં છું તમારા રીંગમાં ભગ કરવા માગતી નથી.
એસા, બેસે, સખી સાથે હોય તે! રંગમાં ભંગ ન પડે. પણુ રાગ વધે, તમે કયા પુરૂષના શણગાર રૂપ થવાના છે ? દેવકુમારે પદમાવતીને પૂછ્યું .
પ્રાણેશ ! ચેગીરાજના કહેવા પ્રમાણે તે લાલસિંહનાજ શણુગાર રૂપ થશે અને આપના તે ભાભી થશે. દેવસેના વચ્ચમાં બોલી.
એન ! તું પરણી એટલે તને બીજાની મશ્કરી કરતાં સારી આવડે છે. પણ તારા વખત યાદ કર તું પરણીને પારવધી થઈ ગઇ કેમ ! બેન હવે તે હું જાઉં છું. એમ કહી પદમાવતી ચાલી જાય છે.
પ્રીય વાંચક ગણુ હવે આપણે કીર્ત્તિકુમાર તરફ નજર નાંખીએ. યેગીરાજ ફરતા ફરતા કીર્તિકુમાર હતા ત્યાં આવી ચડયા અને કાર્ત્તિકુમારને દેખીને પૂછ્યું કે ભાઈ કાર્તિકુમાર તમે તમારા ભાઈ દેવકુમારને એળખ્યા કે નહિં ?
ના, મને તે કાંઇપણ ખબર જ નથી કે તે કયાં છે.
C
જારે જા ભલા માણસ ! · જે કેદીએ દેવસેનાને હાથ ગ્રહણ કર્યો તેજ તારા ભાઇ દેવકુમાર છે અને દેવસેના તે। તને તારી ભાભી થાય.
હવે તે મને તેમની પાસે જવા દે !
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૬
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા હજી વાર છે. આપણે સાથેજ જઈશું. યોગીએ જણવ્યું.
કેટલી વાર છે. મારાથી હવે રાહ નહીં જોઈ શકાય કીર્તિકુમાર -ઉભા થતાં બોલ્યો.
તે ચાલે, આપણે તેમના મહેલ તરફ જઈએ. યોગી બોલ્યા.
વાતો કરતા કરતા બેઉ જણે જાય છે. અને દેવસેનાને મહેલ નજદીક દેખાવા લાગ્યો એટલે યોગીરાજે કહ્યું કે તું પહેલા જા અને હું અહીં સંતાઈ જાઉં છું, પછીથી અંદર આવીશ જેથી કીર્તિકુમાર મહેલમાં જતાંજ બોલ્યો કે ભાઈ ભલા કે ભાભી ! ભાભીએ મને બોલાવ્યો હતો પણ ભાઈએતો.........
ચુપ! તું નાનું છે, વળી અણસમજુ છે. બહાર કેઈને વાત કરીશ નહિ. દેવકુમાર અધવચ બોલ્યા.
ભાભી, તમે ઘણું જ ઠગારાં છો, તમે મને ઠગ્યો હતો ને ? કીર્તિકુમાર બોલ્યો.
તમે એકલા જ આવ્યા છે. કે કઈ સાથે છે ? ભાભીએ પૂછ્યું.
ના, યોગીરાજ પણ મારી સાથે આવ્યા છે. યોગીરાજ પધારે ! ! હવે છુપાવાની કાંઈ જરૂર નથી. તેથી “વિત્ર પ્રેમી પતિ વિજ્ઞીવ ” આશીર્વાદ આપતાં યોગીરાજ પધાર્યા. એટલે બંને દંપતિએ યોગીરાજને વંદન કર્યા અને આસન પર બિરાજવા માટે વિનંતી કરી જેથી ગીરાજ આસન ઉપર બેઠાં.
હે યોગીરાજમારા મિત્રનું કામ કરનાર તમે કોણ છો ? અને આ દુશ્મનના દેશમાં મારા સાથી થઈ મને મદદ કરે છે વળી મારા મિત્રના મિત્ર તરીકે ઓળખાવનાર હે મહાત્મા તમે મારા મિત્રની શોધ કરી આપે. આટલે આટલે આનંદ વૈભવ છતાં - આજે તે બધું મારા મિત્રના વિયોગે શૂન્યકાર લાગે છે, જે મિત્રે પિતાનું સર્વસ્વ ત્યાગ કરી મારી સાથે વનવાસે નીકળી
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૦ મું
૧૫૭ પશે, જે મિત્રે પોતાના માતાપિતાના પવિત્ર પ્રેમને પણ ત્યાગ. કર્યો. તે તે મિત્ર વગર હું શી રીતે આનંદથી રહી શકું
યોગીરાજ કહે, શું મારો મિત્ર મને નહીં જ મળે ? શું મારે. ભાઈ વસંતસિહ તથા કેશવસિંહ પણ નહીં મળે ? હાય ! પ્રભુ, મેં એવા તે શું અઘોર પાપ કર્યા હશે? હે વિધાતા ! શું તે મારા નસીબમાંજ ભાતૃવિગ અને મિત્ર વિયોગ લખ્યો હશે ? કૂર વિધાતા, તને મારી કચીત પણ દયા આવતી નથી. શું તું આટલી બધી નિષ્ફર બની જઈ મનેજ દુઃખ આપવામાંજ આનંદ માને છે ? હાય ! હાય ! મિત્ર લાલસિંહ, ભાઈ વસંત, ભાઈ કેશવ. શું તમે. .............. વાક્ય પુરૂં બોલતા પહેલાં તે એકદમ મૂછવંત થઈ ગયો.
દેવકુમારને મૂછત થતો જોઈને ગીરાજ બોલ્યા કે કીર્તિ તું વીંઝણો લાવ અને દેવસેના તમે જરા ગુલાબજળ લાવ. આથી બેઉ જણે બહાર જાય છે એટલે તરતજ યોગીરાજ પોતાનો ગીવેશ દૂર કરી પોતાના અસલ સ્વરૂપમાં સજજ થઈ ગયો. જ્યારે કીર્તિકુમાર વીંઝણો લઈ આવે છે ત્યારે લાલસિંહ તે લઈને પવન નાંખે છે.
દેવસેના જ્યારે ગુલાબજળ લઈને આવે છે તે વખતે (આ અજાણ્યા માણસને જોઈ ) અરે ! આ કેણ હશે ? આ દેવાંશી પુરૂષ અહીં ક્યાંથી આવ્યા હશે, અરે ! પેલા યોગીરાજ ક્યાં જતા રહ્યા. હવે મારાથી અન્ય પુરૂષની હાજરીમાં મારા પતિ પાસે શી રીતે જવાય ? આ વિચાર કરતાં તે ત્યાંને ત્યાંજ ઉભી રહી ગઈ.
ભાઈ દેવકુમાર સાવધ થા. સાવધ થા. ભાભી ! ગુલાબજળ લાવ્યા ? લાલસિંહ બોલ્ય,
ભાભી ભૂલ્યા! ભાભી તમે આમ આઠે-ખુણામાં કેમ ઉભા છો ? આ તે અમારા ભાઈ (મિત્ર) લાલસિંહ છે. પણ પેલા યોગીરાજ
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૮
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
ક્યાં ગયા ? હું વીઝા લેવા ગયે। એટલામાં તે કાણું જાણે ક્યાંઈ જતા રહ્યા. તેએ અલૌકીક તે ખરા.
મિત્ર લાલસિંહ ! દેવકુમાર જરા સ્વસ્થ થતાં ખેલ્યું.
હા, ભાઇ, હુંજ તમારા મિત્ર લાલસિંહ. લાસિંહને મેળાપ થતાં દેવકુમારના હને પાર રહ્યો નહી
આજે તુ ઘણા દિવસે મને મળ્યા, ભાઇ, તારા વિષેગથી હું ઘણાજ દુઃખી અને બેચેન હતા. શું તને મારી કિંચીત્ત પણ યા નાતી આવી કે તું મને મૂકીનેજ ચાલ્યેા ગયેા. અરે! લાલસિંહ, પેલા યોગીરાજ ક્યાં ચાલ્યા ગયા. દેવકુમારે મિત્રને ભેટતાં પૂછ્યું.
તારા સમાચાર આપી મને અહીં મેકલી તે પાછા જંગલમાં ચાલ્યા ગયા છે. હું જઇને તેમને માકલીશ.
દેવમિત્ર! મારા અવિનય થયે। હાય ા મને માફ કરજો. મેં તમને એળખ્યા નડેાતા. દેવસેના ખેાલી.
કઇ નહી, પણ પેલા તમારા સખી કયાં ગયા ? લાલસિંહ ખેલ્યા.
હાં હાં એતે! હું સમજી. પદમાવતીને! તમે તેના પ્રેમ પાસમાં જકડાયા કે શું? પણ તે તે તમને પરણવાનીજ ના પાડે છે. દેવસેના લહેકા કરતાં ખેાલી.
તે ના કહે છે તે પછી તે પરશે ને ! શું રાજહંસણી રાજહંસ ને મૂકી કાગના કાર્ટ વળગશે ? તે પરણવા ના કહે છે તેા તમે પણ દેવકુમારતે પરણવા ક્યાં હા કહેતા હતા. એ મને નહીં પરણે તે હું કાઇને નિહ. પરણું.
નોંધ—પ્રિય વાંચક વર્ગ આ ઐતિહાસીક વસ્તુ ઉપર સ ંપૂર્ણ ખ્યાલ કરશે! તે! તે વખતના જમાનામાં જૈન ધર્મ ઉપર શ્રાવકા તથા રાજાઓની કેટલીશ્રદ્ધા હતી તેની સ્હેજ કલ્પના થઇ આવશે.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૦ સુ
૧૫૯
પ્રિયા જોયું ! અહીંજ યેાગીરાજનુંવચન સત્ય થાય છે. વ્હાલી ! આવી મઝા હંમેશાં હાય તે! કેવા આનદ આવે. પણ લાચાર છું કે મારે આવતી કાલેજ પટનાર્થે જવું પડશે. દેવકુમાર બાલ્યા.
નાથ ! શું તમે મને અહીં મૂકીને ચાલ્યા જશે, શું આ નિરાધાર અબળાને આમને આમ રસ્તામાં રઝળતી મૂકી જળ વિનાની માછલી માફક તરફડતી મૂકી ચાલ્યા જશેા. ના, વ્હાલા ! હું તમને પ્રાણાન્તે પણ જવા નહિં દઉં તે નહિંજ દઉં.
વ્હાલી ! વિચાર કર. મારાથી મારા પિતાની આજ્ઞાનું ઉલ્લંધન કેવી રીતે થાય અને પિતૃ ધર્મને ત્યાગ કેવી રીતે થાય. શું મારા ક્ષત્રિય વટ ખાઈ એક નવયૌવના સ્ત્રીમાં લુબ્ધ થઈ લેકામાં હું આમ રાજાના મંદિરનુ વર્ણન કરે છે. ગેાપગઢમાં આમરાજા, ગેાપગઢમાં વીરનું, એકસેસ ને એક કર ઉંચુ, જિનાલય સુદ, ગુરૂ ખપ કૃિતના વચનથી, હોસથી દેશ આઠ ભાર્ પ્રમાણ, ક ંચન બિંબને
આ મંદિરના દૃસ્વીસ લાખ પણ વીસ ખરચી કરાવે મુખ્ય નવલાખ સિંહાસનની ઈંગ કાડી પચવીસ લાખ
ખંધાવતા, પધરાવતાં. ૧
રંગ મ`ડપનું વર્ણન સહસ્ર પ્રમાણ સેાનામહોરને મંડપ,રંગમ ડપને અને ઉપર ગુરૂરાજને બેસાડીને સેાનામહોર શ્રી ગુરૂ પૂજને ૨
વિમલ
મંત્રીના મંદિરનુ વર્ણન
નૃપ મુકતાને દ્રચથી તે સે। જિનાલય ઉર્ધ્વરે
ગુરૂના વચનથી ઇમ પ્રખધ ગ્રંથમાં વિમલશાહ પ્રધાન ગુર્જર દેશ ધર્મિષ્ટ દાની શિરોમણિ થીર થંભ
નૃપ
ગુરૂ ઉચ્ચરે
ભીમ દેવના જિન શાસનતણા ૩
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૦
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
નિદા પાત્ર થ? શું તું વીર—પત્ની નથી ? શું તું તારા પતિના યશાગાન સાંભળવા આતુર નથી ? તું તારા પિતાગ્રહે રહે અગર શ્વસુર જઈ પતિના સ્નેહીએના સંગમાં જઇ સુખેથી રહે.
વ્હાલા ! શું તમે તમારી પ્રીયાને મૂકીને જઇ શકશે! ખરા ! શું તમારા આધારે સંજીન પ્રીયાને વિયેાગે ઝુરાવશે. એમ કહેતાં ડાકે વળગી પડે છે અને કહે છે કે મારા મુગટમણ ! હું તમને એમ તે કદી જવા દઇશ નહીં. તમેા જાણેા છે કે મારા પિતા મારે કટ્ટો દુશ્મન છે અને તમારા ભાઈ ભિદ્રસિંહ પણ મારા દુશ્મન બન્યા છે તે પછી તમેજ કહેા કે મારે કઇ તરફ જવું. હુ આપની સાથે આવી આપણા સુખ દુઃખમાં ભાગીણી બની મારૂ કવ્ય બજાવું. અને મારી સતી ધર્માંની ફરજ અદા કરૂં.
વિમલશાહે કઇ સાલમાં આવા જિનાલય બંધાવ્યા તે ખાર ક્રોડી લાખ ત્રેપન માન રૂપી વાપરી અગિરિ પર મંદિર ખ ધાવતા ધન ચલખરચી ઇગ સહસ અઠયાસી વિક્રમ સાલ કેરી વાત એ દેખતાં તે મદિરા મનમાં અબે પામીએ
પેથડશાહના મદિરાનુ વર્ણન
મડપાચલ દેવગીરી સિદ્ધાચલાદ્દિક શુભ સ્થળે પ્રાસાદ ચારાશી કરાવા પેથડે શુભ અવસરે શ્રી ધર્મ વાષ સૂરીશના ઉપદેશને સાંભળી આવા ઘણાં એ કાર્યમાં એછાશ નથી રાખી જરી.
પાટણ નૃપ સિદ્ધરાજ
અગિયારસે ને તેરમાં નૃપ સિધ્ધરાજ પત્તને પ્રાસાદા રાજ વિહાર નાંમે આદિ પ્રભુને શુભ મને
૫
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૦ મું
ભાભી ! મારા ભાઈની સાથે કેમ કછ કરો છો ? સિંહના બચ્ચાને લઈ લેવું હતું ત્યારે તે મને કેવા સમજાવતા હતા. કીર્તિકુમાર બેલ્ય.
કીર્તિ કુમાર, જોયું ને! આ ભાઈને જવું છે અને ભાભી રેકે છે લાલસિંહે કહ્યું.
ભાઈ ક્યાં જાય છે ? કીર્તિ કુમારે પૂછ્યું. વનમાં. દેવસેનાએ જવાબ આપ્યો.
કદાપી નહીં બને, ભાઈ હાથમાં આવ્યા છે તે હવે જવા તે કેમ દેવાય, ભાઈ દેવકુમાર, નગરમાં તમારા વિના પ્રજા સુની જણાય છે. ભાભી અને બેન સૌભાગ્યબંને તમને સંભાળી સંભાળીને ચોધાર આંસુએ રહે છે. માટે તમારા ભાઈ ઉપર દયા કરી પાછા નગર તરફ પધારે.
પંચાશી અંગુલ માન પ્રતિમા રૂષભની પધરાવતા કંજુસને પણ ખરચવાને દાખલો બેસાડતા.
નાહડે બંધાવેલા જિન મંદિરે. કોટકાદિક શુભ સ્થળે શ્રી દેવસૂરિ ઉપદેશથી
તેર નાહડ વસતિ આદિ મંદિરે ઉમંગથી મંત્રી નાહડ ભૂરી ધનને વાપરી બંધાવતા બિંબ પ્રતિષ્ટા દેવસૂરિની પાસ તેમ કરાવતા,
કુમારપાળના જિન મંદિરનું વર્ણન શ્રી હેમચંદ્ર સૂરીશના ઉપદેશથી સિદ્ધાચળે તારંગે તીર્થો સ્તંભ તીર્થાદિક ઘણું ઉત્તમ સ્થળે શ્રાદ્ધ ભુપ કુમારપાળ સહસ ઉપર શત ચારને ચુમ્માલી નવ જિનાલય બંધાવતા ધરી ખંતને
૧૧
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૨
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા ભાઈ, તું સમજે નહીં. તારા ભાભી ને લઈ આપણું નગરમાં જા અને હું થોડા દિવસમાં પાછો આવીશ.
હાલા ! તમે ગમે તેમ કરશે તે પણ હું તમને છોડીશ નહિ. તે છતાં જવું હોય તો સુખેથી મારું મસ્તક કાપીને આપ જઈ શકે છો.
ભાઈ લાલસિંહ, હવે મારે શું કરવું.
કરવાનું શું હોય, સ્ત્રી હઠ એવીજ હોય. માટે સુખેથી સાથે લેવા જ પડશે. એમ કહી લાલસિંહ બહાર જાય છે. અને ફરી પાછો યોગીના સ્વરૂપમાં આવે છે.
યોગીરાજ ને દેખતાંજ મારે મિત્ર ક્યાં ગયો દેવકુમારે આશ્ચર્ય પામી પૂછ્યું.
મહાનુભાવ! મને તેની કાંઈ ખબર નથી.
આ સાંભળી દેવકુમાર મિત્રના વિયોગે રડવા લાગ્યો. શું અલ્પ સમય માટેજ તું મને મળવા આવ્યો હતો ? તારા વિના મારાથી એક ઘડી પણ રહેવાતું નથી. જ્યારે તું મનેજ દુઃખ દેવા માગે છે ત્યારે તો મારે મારા હાથેજ આપઘાત કરી મારા પ્રાણનું બલિદાન આપવું જ જોઈએ એમ બોલતાં આવેશમાં આવી જઈ પિતાના
નિજ જનકના સ્મર્ણાર્થે તેર દેવ કુલિકાએ કરી બહુ શોભતે પ્રાસાદ બલી સંધાવતા વિધિમન ધરી ત્રિભુવન વિહાર પ્રસિદ્ધ મંદિર દેવકુલાકામાં અને ખુશ થતા રત્નાદિના બોતેર બિબો સ્થાપીને
આ પ્રમાણે ઇતિહાસ સાક્ષી પુરે છે. આથી વાંચક વર્ગને ખાત્રી થશે કે રાજા-મહારાજાઓને જૈન ધર્મ ઉપર કેટલી અડગ શ્રદ્ધા હતી.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૦ મું
૧૬૩
શરીર ઉપર જેવા ઘા કરવા જાય છે ત્યાં તેા...કુમાર, સાહસ કરતાં પહેલાં વિચાર કરી. યેગીરાજ બોલ્યા.
વ્હાલા ! આમ શું કરેા છે. દેવસેનાએ કહ્યું.
ભાઇ ! તમને આમ કરવું શાને ખરૂં ! કીર્તિકુમાર બોલ્યે.
દરેક સમજાવે છે છતાં પણ દેવકુમાર માનતા-સમજતા નથી. ત્યારે યેગીરાજ બોલ્યા કે:- ભાઈ, તારા મિત્ર તને બહાર જંગલમાં મળશે. માટે તમે આમ સાહસ ન કરતાં જંગલમાં જઇને તમારા મિત્રને મળેા. હવે હું રજા લઉં છું.
યેગીરાજ, મારાથી તમને જવા કેમ દેવાય !
:
કુમાર, અમને યાગીએને સંસારીઓની સાથે રહેવું પાલવે નહીં. અમે ત્યાગી અને તમે ભાગી. ' માટે અમારે અને તમારા મેળ મળતા આવે નહિં. આપ મને હવે આગ્રહ કરશે નહિં. કેાઈ વખતે અવસરે મળીશું. પ્રભુ તમને સદા સુખી રાખે. યેા, હવે હું જઈશ. એમ કહી ચેગીરાજ જંગલ તરફ ચાલ્યા ગયા.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ એકવીસમુ રાજ્યમહેલના રસ્તા
જેને નીચ માણસની સામત હોય તેનામાં સારા સસ્કારાની આશા ક્યાંથી રાખી શકાય. જેને ખુશામતીઆ અને સ્વાથી મિત્રોની જમાત આગળ-પાછળ વળગી રહી હૈાય તેનામાં સદ્ગુદ્ધિને સ્થાન ક્યાંથી હોય, તેવી જ રીતે ભદ્રિકસિંહ પણ નીચ, કપટી અને નરાધમેાની સાબતમાં દરેક વ્યસનેામાં પુરે પારંગત બન્યા છે અને પેાતાનું કઇ વસ્તુમાં હીત સમાયેલું છે તે પણ સમજતા નથી.
મિત્ર! આ મહેલ તે। દેવસેના કુંવરીને છે. જેને આપણા તિરસ્કાર કરી પેલા ભિક્ષુકને વરમાળા આરાપી તેને જ છે. શું તેનું સૌ` ! શું તેની મનેાહર મૂર્તિ ! એનું તેજ જોઈ તે જ હું તે સ્તબ્ધ થઈ ગયા. એનું હરણ અવશ્ય મારે કરવું જ જોઈ એ. કારણ કે પેલા મુસાફર રસ્તાને રખડતા ભીખારી મેાટા મેટા રાજકુવાના દેખતા તે સૌ`મયી રાજકુંવરીને લઈ જાય તે ઠીક નહી. મારા બહાદુર મિત્ર!! તમે લાગ સાધી તેનું હરણ કરે. શું કાગની કાર્ટ મણિ શાલે ? ના, ના, તે તેા મારા લાયક જ છે.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૧ સુ
શીલા શ્વાનની પુછડી સાથે સાંધી, અહુ યુક્તિથી નળવી બંધ આંધી, કરી પાંસરી તે ફરી વાંકી વાળી, પડી ટેવ તે તેા ટળે કેમ ટાળી.
૧૬૫
જે મનુષ્યને પિશાચીક ભાવનાની ટેવ પડી હાય તે કેમ જાય ! જેના જીવનમાં સંસ્કાર જેવી ક્રેાઈ ચીજ ન હેાય તેની પાસેથી કઈ જાતની આશા રાખી શકાય ! પાપીને પાપીજ વિચારા નિર ંતર આવ્યા જ કરે છે. અંતે તે પાપમાં જ પેાતાની આખી જીંદગી ગાળે છે.
નોંધ:-યુગપ્રધાન પટ્ટાવલી પ્રભુ મહાવીર નિર્વાણ પછી ૬૦૫ વર્ષે શાકે સંવત્સરની સ્થાપના શાલિવાહને કરી હતી. આ ઐતિહાસીક ગ્રન્થના લખાણ સમયે ૧૮૬૧મુ વર્ષ ચાલે છે, તેમાં ૬૦૫ને આંક ઉમેરતાં વીર્ નિર્વાણ ૨૪૬૬ કમશઃ મળી રહે છે, આ સંખ્યા યુગ પ્રધાન પટ્ટાવલી મેળવતાં ખરાખર મળી રહે છે. પ્રથમ વિભાગના આઠ આચાર્યના આંક વીર નિર્વાણુ સંવત ૨૧૫ સુધી ગણવામાં આવ્યેા છે.
૧. શ્રી સુધર્માસ્વામિ ૨૦ વર્ષી, શ્રી જંબુસ્વામી ૪૪ વર્ષી, શ્રી પ્રભવસ્વામી ૧૧ વર્ષી શ્રી રાચ્ચ ભસ્વામી રફ વર્ષા, શ્રી ચોાભદ્રસ્વામી ૫૦ વર્ષી, શ્રી શંભુવિજય ૮ વર્ષી, શ્રી ભદ્રખાહુ સ્વામી ૧૪ વર્ષ અને શ્રી સ્થલિભદ્ સ્વામી ૪૫ વર્ષી.
૨. શ્રી આ મહાગિરિ ૩૦ વર્ષ, શ્રી આર્ય સુહસ્તિ ૪૬ વર્ષી, શ્રીગુણસુંદર ૪૪ વર્ષી, આ સમયે વીર નિર્વાણને ૩૩૫ વર્ષ થયાં હતાં.
૩. તેના ખાદ પ્રથમ નગેાદ વાખ્યાતા શ્રી કાલકાચા ૪૧ વર્ષી, શ્રી શાંડિચાચા ૩૮ વર્ષી, યુગપ્રધાને રહ્યા. એટલે આ સમયે વીર નિર્વાણને ૪૧૪ વર્ષ પુરાં થયાં.
૪. શ્રી રેવતી મિત્ર ૩૬ વર્ષી, આ`મંગુ ૨૦ વર્ષ સુધી યુગપ્રધાને રહ્યાં. અહીં વીર નિર્વાણને ૪૭૦ વર્ષ પુરાં થાય છે.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૬
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા જે જે ભાઈ, બકરું કાઢતાં ઊંટ ન પેસી જાય. જોયા છે તેના હાથ! પેલા યોગીને એટલી વારમાં પાછા ભૂલી ગયા ! જે જે! દેવસેનાનું હરણ કરતાં તમારા પિતાશ્રી તથા તમારા દેશની આબરૂ જાય નહિં એ ધ્યાનમાં રાખશે. એક અનુચરે નિડરતાથી કહ્યું.
અરે! દેવસેનાનું હરણ કરવું એમાં તે શી મોટી વાત છે ? એક સાધારણ ભિક્ષુક પાસેથી કન્યા ઝુંટવી લેતા કેટલી વાર ! દુષ્ટ મિત્રો આમ હાજી હા કરી ભદ્રિકસિંહના કાર્યમાં સાથ આપવા તૈયાર થયા છે.
પહેલાં આપણું હાથમાં તે આવવા દે પછીની વાત પછી. મિત્રો, તમે સૌ તૈયાર થાવ! કારણ કે તે આજે અહીંથી જવાને છે.
૫. શ્રી આર્ય ધર્મ સૂરિ, શ્રી ભદ્રગુપ્ત, શ્રી વજસ્વામી વિગેરે મળી ચાર
આચાર્યો ૧૦૨ વર્ષ સુધી યુગપ્રધાન પદે રહ્યા, અહીં વીરનિર્વાણને
પ૭ર વર્ષ પુરા થાય છે. ૬. શ્રી આર્ય રક્ષીત આચાર્ય ૧૩ વર્ષ અને પુષ્પમિત્ર ર૦ વર્ષ મળી
તેત્રીસ વર્ષ ઉમેરતાં આ સમયે વીર નિર્વાણ સંવત ૬૦૫ પુરે થયે.
શ્રી ભદ્રબાહસ્વામી યુગપ્રધાન પદે વીર નિર્વાણ ૧પ૬માં આવ્યા અને તેઓને વીર નિર્વાણ ૧૭૦માં સ્વર્ગવાસ થયે. આ ચૌદ વર્ષોના ગાળામાં ઘણી જ મહત્વની ઘટનાઓ બની હતી.
વાંચક વર્ગને મારી નમ્ર વિનંતિ છે કે આપણે ઐતિહાસિક શોધમાં જેમ જેમ ઉંડા ઉતરતા જઈએ છીએ તેમ તેમ આત્માને અનેક વસ્તુઓનું જાણપણું અને જ્ઞાન સંપાદન થાય છે, આજે જૈન સમાજમાં જે વસ્તુનું લકામાં જ્ઞાન જઇએ તે જ્ઞાન ઇતિહાસનું ભાગ્યેજ કોઈને હશે, કારણ કે કરેડની લત ધરાવતી જૈન કોમ આજે જ્ઞાન અને કળામાં ઘણી જ પછાત પડતી જાય છે તેનું કારણ સુકાનીઓની આળસ અને પ્રમાદ.મુખ્યત્વે છે,
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ – ૨૧ સું
૧૬૭
માટે બહારના જંગલમાં જતા પહેલાં તેને પકડી અગર છાનામાના સંતાઈ રહી દેવસેનાનું હરણ કરી નાસી જજો. આ વાતની ખબર આપણા પ્રધાનજી સરખાને પણ ન પડે તે ધ્યાન રાખશે. કારણ કે ભિક્ષુક અને યાગી બને જણ મહા બળવાન છે. ભદ્રિકસિંહે કહ્યું.
તેમાં તે શું? શું આપણા જેવા બહાદુરા આગળ તે પાછએના શું ભાર છે ? મિત્રા આનંદમાં આવી જઈ માલ્યા.
છે ? ખળમાં,
યથા રાજા તથા પ્રજા ” તમે કયાં એછા કળમાં અને છળમાં ગધેડાના પુછ જેવા ડાહ્યા છે. પૂર્વમાં ખૂમ પડે તે પશ્ચિમ તરફ ભાગે છે, કુમાર શ્રી! મિત્રો તે બધા આવાજ જોઈ એ હાં. વળી કામાંધ પુરૂષાના માટે જ્ઞાનીના વચન છે કેઃ–
'
જન્માંધ લેાભાંધાદિમાં, કામાંધ અધિકા શાસ્ત્રમાં, ભેદ ન ગણે ઢાર જેવે, માત દીકરી ખેનમાં ઢારને નરમાં તફાવત, શુભ વિવેક ગુણે કરી, હે જીવ ખ્રુઝ દૃષ્ટાંત, અડદસ નાતરાંનું સાંભળી.
""
પરસ્ત્રી હરણના દાખલા તપાસવાથી આપણને સ્હેજે માલમ પડશે કે તેને સદા નાશ જ થાય છે. “રાવણે સીતાનું હરણ કર્યું હતું તે તેનું રાજ્ય ગયું અને પે।તે પણ મરાયેા. દ્રૌપદીને પ્રેમમાં સાવતાં કીચક મરાયે। અને જયદ્રથ ગયા. વળી કૌરવની પડતી દશા આવી. આવા દાખલાએ શાસ્ત્રમાં તેમજ ઈતિહાસમાં અનેક જડી આવે છે. માટે હે મારા રાજા સાહેબ ! પરસ્ત્રીને હરણ કરવામાં કઈ સાર નથી. માટે આવા નીચ વિચાર જવાદે. અને કઇ ખ્યાલ કરા. એક અનુચર કટાક્ષમાં ખેલ્યું.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
નાલાયક! તું શું સમજે ? શું આવા માટા રાજકુમારના દેખતાં એક રસ્તાને રખડતા ભીખારી રાજકન્યા લઈ જાય તેને ક્રમ જવા દેવાય !
૧૬૮
નામદાર શ્રી ! આપણે તે દેવસેનાનું હરણ કરી તેને બદ્લા અવશ્ય લેવા જ જોઈએ.
આ પ્રમાણે પાપી મિત્રાએ ભદ્રિકસિંહના કાનમાં ઝેર રેડી ઉÛરણી કરી અને પેાતાને નીચ સ્વા સાધવા કટીબદ્ધ થયા. પેાતાને દાવ ખરાખર ફેંકી ભદ્રિકસિંહને આગેવાન બનાવી દરેક પોતપોતાના સ્થાન તરફ ગયા.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બાવીસમું રાજમહેલ
રાજા પ્રવિણસિંહ પેાતાની રાણી સાથે પોતાના સુખદુઃખની વાતામાં લીન થઈ ગયા છે. અને કહે છે કે:-વ્હાલી ! મારા મનની મુંઝવણને પાર નથી. તારી કુવરીએ તે આખા આપણા કુળને લજવ્યુ છે. આવી કુંવરી એક ભિક્ષુકને પરણવા સર્જાઈ તેના કરતાં તેા ન જન્મી હાત તેા સારૂં. ધિક્કાર છે તે કુલાંગાર દીકરીને !
**
નાથ ! આવું ખેલવું આપને ધટીત નથી. હાય ! “ શરૂ કર્ થાય પણ માવીતરથી ન થવાય” તેને જે ગમ્યા તે સેાનાને.
તમે! આ શું ખેલે છે ? શું તે નાનું બાળક છે? તેને ખાપનું નાક કપાવી એક રસ્તાના રખડતાને પરણતાં લાજ ન આવી ? બસ, એ દુષ્ટાને એના કૃત્યનુ ફળ આપવું જ જોઈએ. પેલા દુષ્ટને તે અત્યાંરે ને અત્યારે જ હું માણસ મેકલી મારી નખાવું છું. પછી ભલે મારી પુત્રી વિધવા થાય. તેને પણ ખબર તે પડે કે પિતાની આજ્ઞાનું ઉલ્લંધન કરવાથી કેવું ખરાબ પરિણામ આવે છે?
વ્હાલા ! વિચારા, મારી એકની એક પુત્રીને શુ વિધવા બનાવશે। ? શું તમે કુળને કલંક લગાડવા ધારે છે ! આ તમારી દાસીની
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા ખાતર આવું ન કરતા. વહાલા ! શું મારી કુમળી દીકરી વિધવાપણું સહન કરી શકશે? શું પોતાના પતિ વગર તેનો જન્મારો જશે ? ના, ના, તે તો તેની પાછળ સતી થઈ આપને અને આપના કુટુંબને શ્રાપિત કરશે તે પછી આપ શું મોટું બહાર બતાવશો ? આપશ્રી વિચારશો તો માલમ પડશે કે “આપની આ દાસી આપને વિગ ઘડી પણ સહન કરી શકે છે ?”
ના,
ત્યારે મારી પુત્રી પિતાના પતિને વિયોગ શી રીતે સહન કરી શકશે ? હજુ તે તે બાળક છે. અને સંસારનો લ્હાવો તે હજુ હવે લેવાને છે. છતાં જો આપ કઈ પણ અવિચાર્યું પગલું ભરશે તે આ તમારી દાસીનું મોં ફરી જોવા નહીં પામો. વ્હાલા! તપાસ તો કરો કે તે માણસ કેણ છે? અને તે કયાં છે ?
મારે તે કાંઈ જાણવાની જરૂર નથી. સમજી!
વહાલા ! ધારે છે તે કદાચ આપણી કુંવરીને લાયક હોય અને રાજવંશી હોય છે......!
તેના નસીબમાં એવું છે જ કયાં? (સામેથી દેવસેનાને આવતી જોઈ એટલે) તેને મારી આજ્ઞા જણાવી દેજે કે –“ તેણે તેના પતિની સાથે આ નગર છેડી ચાલ્યા જવું, કદાચ આ હુકમનું અપમાન કરશે તે તેના જીવનું જોખમ થશે અને તેનો પતિ પણ સુખે નહીં રહી શકે.” એમ કહી રાજા સત્વર ચાલ્યો ગયો.
પૂજ્ય માતુશ્રી ! મારા વંદન છે. દેવસેને આવતાં બેલી. સુખી થા. મારા બેટા.
માતુશ્રી! તમારા આશિર્વાદથી હું સદા સુખી છું પણ મારા પિતાશ્રી મને આવતાં દેખી કેમ ચાલ્યા ગયા ?
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૨ મુ
૧૭૧
બેટા, તે તારા ઉપર ઘણા જ ગુસ્સે થયા છે.
માતુશ્રી ! મેં જે પતિ પસંદ કર્યો છે તેને ાડી હવે ખીજે જવાય ? આતા મનગમતા અને ઊંચ કુળના રાજવંશી છે પણ કદાચ ભિક્ષુક નીકળ્યો હાત તે પણ શું? શું તમે મને એવું શિક્ષણ આપે છે કે તેને ડી ખીજાને જવું.
મેન !
તારે
<<
ના, બેટા ના, એમ કરી તું મારી કુક્ષી લજવતી નહીં. મારી વ્હાલી પુત્રી ! આજે તારા પિતાએ આદેશ કર્યો છે કે તારા પતિની સાથે એકદમ નગર છેાડી ચાલ્યા જવું. ’
""
વ્હાલી માતા, એ તે। અમે કયારનુંએ નક્કી કર્યુ છે અને એટલા માટે જ હું તમારી રજા લેવા આવી છું કારણ કે મારા પતિશ્રીને હજુ વનવાસ વેઠવાનેા છે, તેથી જ્યાં સુધી વનવાસ પુરા થાય નહિ ત્યાંસુધી તેએ પોતાનું નામ, દામ અને કુળ ખુલ્લું કરશે નહી.
કાકીશ્રી ! મારા વદન હેા. પદ્માવતીએ આવતાં કહ્યું.
આવ, મેન આવ. જે આ તારી સખી ઉપર કેટલું બધુ દુઃખ છે. એક તે પતિ યેાગ્ય ન મળ્યે, પિતા ગુસ્સે થયા, અને વનવાસ વેઠવા પડશે. ત્યાં તે તેના પતિ સાથે કેવી રીતે રહી શકશે ? અને આ પસંદ કરેલા પતિ જો ખરેખર ભિક્ષુક હોય તે! મારી પુત્રીનું શી રીતે પુરૂ કરશે. મારી દીકરી આટલા વૈભવમાં ઉછરી છે તે તે વનવાસના દુ:ખે। શી રીતે સહન કરી શકશે ?
કાકીશ્રી ! તમે ભૂલા છે, રાજાજી ગુસ્સે થાય તેથી શું ? તેના પતિની શોધ અમે લીધી છે પણ તે કહેવાને અમે અશક્ત છીએ કારણકે તે છુપું રાખવા અમે વચનથી બંધાયા છીએ. પિતાજી ધારે છે તેમ તેને પતિ ભિક્ષુક નથી તે ચાક્કસ માનજો પણ તે એક
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૨
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
મેટા રાજ્યના પાટવી પુત્ર છે, વળી રૂપે, રંગે, ગુણે અને ક્ષત્રિયવટથી અલંકૃત છે. આવા પતિ ખેાળતાં પણ મળવા મુશ્કેલ છે. એ તે એમ કહેા કે મારી સખીના ધન્યભાગ્ય કે એ મળી આવ્યા ! વનવાસમાં દેવસેનાને જરાપણ દુ:ખ નહીં આવવા દે.
દેવસેના ! કયારે જવું છે ? પદ્માવતીએ પૂછ્યું.
આજે અને અત્યારેજ.
મારી વ્હાલી સખી ! શુ' તું આજેજ જવાની છું ? સખીને વિયેાગ સહન નહીં થઈ શકવાથી એકદમ દેવસેનાની કાટે વળગી પડે છે. પણ શું ઉપાય ? ફક્ત નેક અને ટેકની ખાતર પોતાની સખીને જવા માટે હા કહે છે. અને શિખામણ આપે છે કે:એન ! પતિની સંગે રહેતાં કાઈ વખત આ બેનને યાદ તેા કરશે! તે ?
બેન! તું તેા કદી વીસરાઈશ નહીં. જો પ્રભુ કરશે તેા થાડા દિવસ પછી જ આપણે અનેજણા મળીશુ, યેાગીના કહેવા તારા માટે લાલસિંહ જ યાગ્ય છે. મેન! મેં આજે જ જોયા. શું તેમની ક્રાંતી ? શુ તેમની ભવ્યતા ? શું તેમના મેાહકતા ? અને શું તેમનું ક્ષત્રિયવટનું તેજ ? હું તો દીગમૂઢ બની ગઈ, મારા પતિદેવે જ મને એળખાવ્યા કે સખી ( પદ્માવતી ) ના વર.
ચહેરાની
જોઈ ને જ આ તારી
પ્રમાણે જ લાલસિંહને
બેન! છાની રહે, માતુશ્રી સાંભળશે. પણ તે વખતે મને કેમ ન ખેાલાવી ? હું પણ તેમના મુખના દર્શન તેા કરત.
મારી વ્હાલી બેટી ! તું હવે જવાની તૈયારી કર. તારે અને તારા પતિને હવે વધારે વખત અહીં રહેવું ઉચીત નથી. તે। હવે જલ્દી તૈયારી કર.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૨ સુ
૧૭૩
બેટા ! કાઈ વાતે હૃદયમાં ઉદાસીનતા લાવીશ નહીં. ભગવાન પર ભરૂસા રાખજે અને પ્રાણાન્તે પણ આપણા કુળની ગૌરવતા ગુમાવીશ નહીં.
મારી લાડકવાયી દીકરી ! તને હા કહેતાં મારૂં હૈયું ભરાઈ જાય છે, અને ચક્ષુમાંથી અશ્ન સરી પડે છે. પદ્માવતીથી પણ વિદાય આપતાં રડી જવાય છે.
શું ભાવીની પ્રાલબ્ધતા ! કયાં એક વખતની રાજમહેલમાં ઉછરેલી રાજકુમારી અને આજે જંગલની ભટકનારી જોગણ ! વાહરે!!! કર્મી તારી વિચિત્ર કૃતિ.
દેવસેના પેાતાની માતુશ્રી તથા સખી પદ્માવતીથી વિખુટી પડી. દેવકુમાર પાસે જાય છે.
*
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ તેવીસમું મોહનપુરીનું જંગલ
આજે પવિત્ર પ્રેમથી અંકિત થયેલું યુગલ જેવું પૃથ્વીની - સપાટી ઉપર ભગવાનના ભરોસા ઉપર ચાલી નીકળ્યું છે.
જ્યારે ખુબ દૂર નીકળી ગયા છે અને જ્યારે ચાલતા ચાલતા બંને જણાઓ ભૂખ અને તૃષાથી થાકી ગયા છે. ત્યારે દેવકુમારે કહ્યું – પ્રિયા ! તું ચાલી ચાલીને ઘણી જ થાકી ગઈ છે. તે ચાલ આપણે પેલા વૃક્ષ નીચે બેસી આરામ લઈએ.
પ્રાણેશ! જેવી આપશ્રીની ઈચ્છા ! આપના હુકમને આ દાસી - આધીન જ છે. મધુર સ્વરે દેવસેનાએ કહ્યું.
બંને જણે અતિશય થાકી ગયા હોવાથી સામેના વૃક્ષ નીચે આરામ લેવા બેઠાં કે તરત દેવસેનાને થાકી જવાથી ઊંધ આવી ગઈ. આ વખતે દેવકુમારને અનેક જાતના વિચારો આવવા લાગ્યા કે –જેને મારા માટે રાજ્યને વૈભવ–સત્તા અને સુખ-સાહ્યબી સર્વેને ત્યાગ કરી
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૩ સુ
૧૭૫
મને પરણી અને મહેલના સુખા તજી મારી સાથે વનવાસ લીધા. કેવી પવિત્રતાની મૂર્તિ ? વળી પેાતાના માતા પિતાને સ્નેહ ત્યાગ કરી મારા સ્નેહને સ્વીકાર કર્યાં, તેણે મને કઈ રીતે ઓળખ્યા હશે કે હું જ દેવકુમાર છું? પેલા યેગીરાજ કાણુ હશે ? એમનેા આટલે અધા સબધ મારી સાથે કયાંથી થયેા હશે ? અરેરે ! હજારા દાસદાસીએના હુકમ ચલાવનારી એક વખતની રાજકુમારી જે આજે મારી ખાતર રસ્તાની રખડતી ભીખારણ થઈ મારા સુખે સુખી અને દુઃખે દુઃખી થવા તૈયાર થનારીને ધન્ય છે ! અને ધન્ય છે! તેના પવિત્ર પ્રેમને ! ! '' આવા અનેક જાતના વિચાર દેવકુમાર કરી રહ્યો છે.
પ્રાણેશ ! આપ હવે આ દાસી ઉપર કૃપા કરી જરા મારા ખેાળામાં આરામ કરે. દેવસેના ઉંધમાંથી જાગતાં જ મેલી.
આમ દેવસેનાને આગ્રહ જોઈ દેવકુમાર તેના ખેાળામાં સૂઈ જાય છે. પણ ઘેાડી વારમાં તે લાલસિંહ અહીં આવી ચડે છે. અને દેવકુમાર તથા દેવસેનાને દેખીને તે કહેવા લાગ્યા કેઃ– અહાહા ! ! ! મારા પવિત્ર મિત્રની કેવી દશા ? એક વખતે રાજ્ય ગાદીએ બિરાજનારા મારા સ્નેહી આજે પેાતાના પ્રાણથી અધિક વ્હાલી પ્રિયા સાથે કેવા શાભે છે ?
કેમ, ભાભી ! ખુશીમાં તે છે ને?
હાસ્તા, આથી વધારે સુખ શું જોઈએ ? એમ કહી શરમથી ઉઠવા જાય છે.
ખેસા, ભાભી ! તમને ધન્ય છે! માતા તૂલ્ય ભાભી, તમારા પવિત્ર પ્રેમને અને ત્યાગને ધન્ય છે!
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૬
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા સ્ત્રીને ખરે ધર્મ પિતાના પતિની સેવા કરવામાં જ સમાયેલે છે. આર્ય પત્નીઓએ પિતાના પતિના માટે શું નથી કર્યું ? શું સતી સીતાએ શ્રીરામની સાથે વનવાસ નહોતે ભગવ્યો ? શું સતી દ્રૌપદીએ પિતાના પતિની સાથે અનેક કષ્ટો નહાતાં ભગવ્યાં? શું તારામતિ પિતાના પતિના સત્યને ખાતર ભરબજારમાં નહોતાં વેચાણ માટે ભાઈ, પતિના સુખમાં અને દુઃખમાં જે હંમેશા સરખા ભાવથી ભાગ લે છે તે જ સાચી સતી અને ક્ષત્રિયાણી.
ભાઈ! તમો આવ્યા ક્યાંથી ?
ભાભી! તમે તે જાણે છે. કે હું જંગલમાંથી આવું છું. હાં! પણ તમેએ કાંઈ ફળાહાર કર્યો કે નહિ ?
ના ! ભાઈ, અમો બહુ જ થાકી ગયાં હોવાથી અહીં જ વિશ્રામ લીધે મારા પતિ નિંદ્રાવશ થઈ ગયા એટલે અહીં જ બેસી રહ્યા છીએ.
ભાભી ! આપ અહીં જ બેસજો. હું હમણાં જ ફળાહાર લઈ આવું છું. એમ કહી તે જંગલમાં ફળફૂલ વીણું લાવવા માટે ગયે.
આ વખતે પાપી ભકિસિંહ દેવસેનાની પુઠ પકડતા પકડાતે આ જંગલમાં આવી ચઢે છે, અને આ બંને જણને જોઈ આનંદમાં આવી જાય છે. અને બેલે છે કે “પોતાની સ્ત્રીના ખોળામાં કેવો નિરાંતે સૂતો છે? અરે ! આહ !!! જેતે ખરે તે કેવી મઝાની શોભે છે. જાણે તે કામદેવની સ્ત્રી રતી જ ન હોય ! આવી પરી–અપ્સરાને જોઈ કેનું મન મેહ ન પામે! ઈદ જે દેવને રાજા છે તે પણ ગૌતમ
લીની સ્ત્રીમાં લુબ્ધ થયું હતું. એવા અનેક દાખલાઓ બન્યા છે કે મહાપુરૂષો પણ સ્ત્રીઓના રૂપમાંજ અંધ બન્યા હતા.”
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૩ મું
૧૭૭ પાપી ભદ્રિકસિંહ દેવસેનાના રૂપમાં પાગલ બની ન કરવાનું ગોઝારું કૃત્ય કરવા તૈયાર થાય છે. દેવકુમાર પિતાની પ્રાણવલ્લભાના ખોળામાં સુતેલો છે લાલસિંહ આહાર માટે ફળ લેવા ગયા છે તે તકને લાગ સાધી પાપીઓએ સમયસૂચકતા વાપરી પાછળથી દેવસેનાને અદ્ધર ઉપાડી લીધી જેથી દેવસેના ચમકી અને બૂમ મારવા લાગી કે – “એ પ્યારા, મારા વ્હાલા, મને બચાવો, બચાવો. આ તમારી દીન દાસી પાપીઓના હાથમાં પડેલીની રક્ષા કરે, તમારી અર્ધાગનાને બચાવો.” આમ અવાજ સાંભળી દેવકુમાર બેબાકળો બની જાગીને જુએ છે તે પોતાની હાલી પ્રીયાને ન જેવાથી હતાસ બની ગયા. અને મનમાં વિચાર કર્યા પછી મનની સાથે નક્કી કર્યું કે જરૂર મારી નિંદ્રાનો લાભ લઈને કોઈ દુષ્ટોએ મારી પત્નીનું હરણ કર્યું છે અને નાસી છુટયા છે. મને તપાસ કરવા દે. એમ વિચારી તે જંગલમાં ગાંડાની માફક પિતાના નસીબ ઉપર આધાર રાખી તપાસ કરવા નીકળી પડે છે. “દેવસેના, એ દેવસેના, તું ક્યાં હઈશ. શું તું દુષ્ટોના પંઝામાંથી મને દર્શન નહીં આપે ?” આમ કલ્પાંત કરતા કરતો આખા ઉદાન–જંગલમાં તપાસ કરે છે છતાં પણ કોઈ જગ્યાએ તેનો પત્તો લાગતો નથી.
છેવટે ક્રોધાવેશમાં આવી મન સાથે મજબૂત નિશ્ચય કરે છે કે – “આકાશ-પાતાળ એક કરીશ, વન-વન રખડીશ, પણ જ્યાં હશે ત્યાંથી મારી પ્રાણ પ્યારીને શોધી લાવીશ ત્યારે જ મારા આત્માને શાતિ થશે.” અરેરે ! ! મારો મિત્ર ક્યાં ગયે, લાલસિંહ હજી કેમ નહિં આવ્યો હોય ! “યોગી મહારાજ કહેતા હતા કે તે તમને જંગલમાં જરૂર મળશે જ. પણ હજી સુધી તે તેને મેળાપ મને થયે નહિં, ” આમ વિચાર કરે છે.
એવામાં તો એકદમ લાલસિંહ ફળ લઈને આવે છે. અને કહે છે કે મિત્ર? લે આ ફળ. પણ મારી ભાભી કયાં ગયાં?
૧
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૮
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
દુષ્ટા તેનું હરણ કરી નાસી ગયા છે.
કેવી રીતે !
દેવકુમારે સ વાત કહી સ ંભળાવી.
તું માન યા ન માને. પણ આ હીંચકારૂ કૃત્ય વિષયલ પટ નરાધમ તારા ભાઈ ભિદ્રિકસિંહનુંજ હાવું જોઇએ. હું તને વચન આપુ છું કે એ દુષ્ટને ખેાળી મારી માતા તુલ્ય ભાભીને તેના દુઃખમાંથી હેડાવીશ અને તેને ધર ધર ભીખ માગતે જોઈશ ત્યારે જ મને શાન્તી મળશે.
ભાઈ ! શું મને મારી પ્રીયા પાછી મળશે ખરી ?
.C
કુમાર ! શું તમે ક્ષત્રિય થઈ આવી નામદર્દ ભરેલી વાત કરા છે તે તમને શાલે છે? ભદ્રબાહુ સ્વામીએ કહ્યું હતું કે દુઃખ વખતે ધીરજ ધરવી અને નવરમરણનું ધ્યાન કરવું તે જરૂર આવેલું દુઃખ દૂર થઈ જશે ' માટે હતાશ ન થતાં પ્રયત્ન કરી તેની તપાસ કરવી જોઇએ. આમ નિરાશ થવાથી કાઈપણ જાતનું કાર્ય બનતું નથી. ભાઈ ! પ્રભુના ભા ઉપર ચાલ, તેની તપાસ કરીએ.
.
આથી બેઉ જણા દેવસેનાને શેાધવા તથા દુષ્ટાની તપાસ
કરવા જાય છે.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ચાવીસમું.
ભાગ્યદેવીની કૃપા.
અને મિત્રો ચાલતા ચાલતા જંગલમાં તપાસ કરે છે છતા કેઈપણ જગ્યાએ દેવસેનાને પત્તો મળતું નથી જેથી તેઓ નિરાશ બની એક વૃક્ષ નીચે વિસામો-આરામ લેવા બેઠાં. પણ અતિ થાક લાગવાથી દેવકુમાર નિંદ્રાવશ થઈ ગયો. અને તેને ઉંઘમાં સ્વપ્ન આવે છે. ડીવારમાં એકદમ પોતાના મિત્ર લાલસિંહને બૂમ પાડી જાગૃત થાય છે અને કહે છે કે –ભાઈ, હું જાણે કઈ દેશને રાજા થયો અને તું મારો પ્રધાન થયે વળી ત્યાંના રાજાની કુંવરીને પરણે એવા મને વિચાર આવ્યા.
ભાઈ, સ્વપ્નાની વાતમાં ગુંથાવવું તે સારું નથી. ઈશ્વર જે કરે છે તે સર્વે સારા માટે જ કરે છે અને કરશે. લાલસિંહે શાન્તવન આપતાં કહ્યું.
આમ બંને મિત્રે વાત કરે છે ત્યાં સામેથી એક ઘોડેસ્વાર આવી તે બંનેને વંદન કરી ઉભો રહ્યો.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
ભાઈ, તમેા કાણુ છે ? અને કયાંથી આવ્યા છે? લાલસિંહે આવનાર ઘેાડેસ્વારને પ્રશ્નો પૂછ્યા.
૧૮૦
રાજન! મને ચંપાપુરીના રાજા ચપકસેને આપને તેમની પાસે લઈ જવા માકલ્યા છે. અને તે અહીંજ ઉદ્યાનમાંજ પધારેલા છે માટે આપ આવાતા ધણા આનંદની વાત ! ધોડેસ્વારૅ નમ્રતાપૂર્વક જણાવ્યું.
મિત્ર દેવકુમાર ! ચાલે, તેએ આપણને કેમ ખેલાવે છે તે જાણીએ તેા ખરા! એમ કહી અને મિત્રા ઘેાડેસ્વારની સાથે જવા તૈયાર થયા.
વાંચક વર્ગ આપણે ચંપકસેન તરફ નજર નાંખીએ. ચપકસેન ઉદ્યાનમાં પેાતાના માણસા સાથે છાવણી નાંખી પડેલા છે. ચ'પકસેન પ્રધાનજીને કહે છે કે—“ વ્હાલા પ્રધાનજી ! મારા પિતાશ્રીને સ્વર્ગવાસ થયે આજે કેટલા બધા વર્ષ વહી ગયાં પણ હજી મારી ઇષ્ટ વસ્તુ પ્રાપ્ત થઈ નથી. આજે શું થશે ? શુ નૈમિત્તિકનું વચન ખાટુ પડશે ?
મહારાજ ! આપ આ શું ખેલા છે ? પૂના સૂર્ય કદાપી પશ્ચિમમાં ઉગે નહિ. સમુદ્ર કદાપી પેાતાની મર્યાદા મૂકે નહિ તેમજ તે નૈમિત્તિકનું વચન કદાપી કાળે ખાટું પડે નહિ પછી તે। ભાવિ જે બનનાર હાય તે બને. પણ તમારી મનેાભાવના જરૂર આજ પરમાત્મા પૂરી પાડશેજ. ચંચળમતિ પ્રધાને કહ્યું.
આપનું કહેવું પરમાત્મા સાચુ પાડે અને મારા મનની મુરાદ ખર આવે ચ'પકસેન ખેલ્યું.
પ્રધાન તથા ચંપકસેન વાતેા કરી રહ્યા છે ત્યાં ધેાડેસ્વારે આવીને કહ્યું કેઃ–પ્રધાનજી ! ચંપાના ઝાડ નીચે એ મહાભાગ્યશાળી
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૪ મું પુરૂષે બેઠા છે. શું તેમની ક્રાંતિ ? શું તેની ભવ્યાતિ! જાણે કોઈ દેવ અવતાર ન હોય તેવા દેખાય છે ?
તેઓ છે કયાં ?
નામદાર! આપશ્રીને ફરમાન મુજબ મેં હુકમ ફરમાવ્યું ત્યારે તેઓ મારી સાથે આવવા તૈયાર થયા. નામદાર ! મને તો તે બંને મિત્રો કોઈ રાજકુમાર જેવા લાગે છે.
તેઓ કેટલે દૂર છે? નામદાર! તેઓ મારી પાછળ જ આવે છે. ચંપાપુરીના મહારાજાને પ્રણામ! દેવકુમાર આવતાં બેલ્યો. કુંવરજી! હું આપશ્રીને પ્રણામ કરું છું.
મહારાજને પ્રણામ કરતાં જોઈ લાલસિંહ ચમકયો તેથી પ્રધાનજીને કહ્યું કે “ આ અયોગ્ય થાય છે.”
લાલસિહ! આ દેવકુમાર મહારાજા વીરસિંહના પુત્ર છે તે જાણ્યા પછી અમારા રાજા વંદન કેમ ન કરે તે કહેશે ચંચળમતિ પ્રધાને પૂછ્યું.
પ્રધાનજી! તમે અગર અમે કોઈ દિવસ મલ્યા નથી તેમ કઈ દિવસ પણ તમને દીઠા નથી છતાં તમે અમને ઓળખ્યા કેવી રીતે તે જણાવશે ? દેવકુમાર આશ્ચર્ય પામી બાવ્યા.
અમને એક નૈમિત્તિકે કહ્યું હતું તેથી અમે જાણી શક્યા છીએ ચંચળમતિએ જણાવ્યું.
લાલસિંહ! આ શું? નૈમિત્તિકે આપણું નામ શા માટે દીધું હશે? દેવકુમારે આશ્ચર્ય પામી પૂછયું.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨
દેવકુમાર સચિત્ર ધામીક નવલકથા જે મિત્ર દેવકુમાર, (એક બાજુ લઈ જઈ ધીમેથી કહ્યું કે:-) ભાઈ મને આમાં કાંઈ સમજણ પડતી નથી. મને તો આમાં કાંઈ મહાન ભેદ હોય તેમ લાગે છે. “વળી આ ચંપકસેન પુરૂષ વેષમાં સ્ત્રી લાગે છે, તેની બોલવાની, ચાલવાની, બેસવાની, ઉઠવાની તેમજ દરેક જાતના લક્ષણે મને સ્ત્રી જેવાંજ લાગે છે, તેની આંખમાં શરમ, તેના મુખાર્વેદને ચહેરે અને અંગના હાવભાવ તે સર્વે સ્ત્રી સુચિત્ત છે” જુઓ ! જુઓને!! તે કેવી આપણા તરફ જુએ છે. લાલસિંહે સર્વ જણાવ્યું.
હું ચંચળમતિને તે સંબંધી પૂછી જોઉં છું એમ કહી તેઓ પ્રધાન ચંચળમતિ પાસે આવ્યા અને પૂછવા લાગ્યા. પ્રધાનજી ! અમારા અને કુંવરને સંબંધ કહેશે.
તે પછીથી આપના જાણવામાં આવશે. હાલમાં તે અમારા રાજ્યના માનવંતા મહેમાન તરીકે અમારા આવાસે પધારે! આથી સર્વે ચંપાપુરી નગરીમાં આવી ગયા. આ બંને મિત્રોને મહાન સુશોભિત મહેલ ઉતરવાને આપે. જેમાં દરેક જાતની સગવડ હતી બંને મહેમાનોનું ઉચ્ચીત સ્વાગત કરવામાં આવ્યું.
હવે ચંપસેન પિતાના મનની સાથે વિચાર કરે છે કે અહાહા!! શું તેની દિવ્ય કાન્તિ ! શું તેની ધીરતા, શું તેની વીરતા, શું તેના સશક્ત શરીરનો બાંધે, તેનું લાવણ્યમય તેજ જાણે ઈશ્વરે ઘણી જ સંભાળપૂર્વક ઘડ્યો ન હોય! અહાહા !! હું આ સ્વપ્ન જોઉં છું કે સત્ય છે. આવા વિચારમાં ને વિચારમાં તદ્દન અર્થદગ્ધ જેવી બની ગઈ. પ્રધાનજી! પેલા બને વીરપુરૂષે કચેરીમાં કયારે આવશે! એકદમ બેલાઈ જવાયું.
પ્રધાનજી! મને તેમને જોયા વગર બીલકુલ ચેન પડતું નથી.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૪ મું
૧૮૩ અધીરાઈ મુકે, હમણાં આવશે. જુઓ, જુએ, પેલા આવે ??
પધારોપધારે, મહાશય. પ્રધાને ઘણું જ પ્રેમપૂર્વક સત્કાર કરી સુંદર રત્નજડિત આસન પર બેસાડ્યા.
પ્રધાનજી ! અમારા જેવા અજાણ્યા માણસને આટલું બધું માન ઘટે નહિ.
આપ અજાણ્યા નથી પણ અમારા થવાને માટે જ ઈશ્વરે અહીં મોકલ્યા છે. અને આપ જ આ રાજ્યગાદીના માલીક છે.
એટલે? કુમારે પૂછયું.
આપ બંને મિત્રે ઉતાવળ ન કરતાં અમારી સત્ય હકીકત ધ્યાન દઈ સાંભળો !
“આ રાજ્યના પરમ પ્રિય મુરબ્બી પવિત્ર ન્યાય પરાયણ મહારાજા છેડા વર્ષો પહેલાં સ્વર્ગે સિધાવ્યા ત્યારે વિચાર કરતાં તેમની ગાદી પિત્રાઈના હાથમાં ન જાય તેથી તેમની આ એકની એક પુત્રી ચંપાવતિ જે દરેક ગુણે યુક્ત છે. તેને ચંપકસેન નામ આપી પુત્રનો પિષાક પહેરાવી સ્વર્ગસ્થ મહારાજાએ પિતાની તલવાર તેની કમરે લટકાવી, તેથી આજ સુધી તેને બધા ચંપસેનના નામથી ઓળખે છે. પરંતુ 5 ઉંમરે આવતાં ચીંતા ઉત્પન્ન થઈ તેથી નૈમિત્તિકને બેલાવી ભવિષ્યની હકીક્ત પૂછી ત્યારે તેને જણાવ્યું કે અમુક વર્ષે ચંપાવૃક્ષ નીચે વરરાજ્યના બે કુંવર મિત્ર (દેવકુમાર તથા લાલસિંહ) આરામ લેવા બેસશે. તેમાંથી રાજકુંવર દેવકુમારજ ચંપામતિને પતિ થશે. તેથી જ અમે તમને શોધી કાઢયા અને ઓળખ્યા.”
કુમાર ! અમારી લાજ તમારા હાથમાં છે અને ચંપાવતીને અંગીકાર કરવાનું પણ તમારા હાથમાં છે. ઈશ્વરે જ આપશ્રીને અહીં મેકલ્યા છે. અને ચંપાવતીને માટે આપને નિર્માણ કર્યા છે.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મીક નવલકથા
દેવકુમારને જ્ય થાઓ, દેવકુમારને જય થાએ. એવે અવાજ દેવકુમારના કાને અથડાયા જેથી તે એકદમ ચમકી ગયા અને એલ્કે કેઃ— પ્રધાનજી! આ શું ? હજી મેં ગાદીને અનુગ્રહ કર્યો નથી એટલામાં આ વિજય ધ્વની શાને ?
૧૮૪
મહારાજ ! આ દાસી આપની હઝુરમાં વંદન કરે છે. આપ મને સ્વિકારી આપશ્રીની અર્ધાંગના બનાવે. ચંપાવત મૂળ પાષાકમાં આવીને ખેલી.
કુમારી, આ શું અને હુકમ શેને ? દેવકુમારે આશ્ચર્ય પામી પૂછ્યું.
મહારાજ ! મારા પાલકિપતા (પ્રધાન) એ બધી વાત તમને કરી છે તે હવે આપ ઉપકાર કરી આ રાજ્યગાદી ગ્રહણ કરે! અને આ દાસીને આપના ચર્ણોની દાસી બનાવે.
નામદાર ! હવે વિલંબ કરવાની જરૂર નથી. મુર્હુત ચાલ્યું જાય છે માટે બને એકી સાથે અનુગ્રહ કરે એટલે મેં મારી ફરજ બજાવી છે એમ સમજીશ. આપશ્રીના હાથમાં તમામ રાજ્ય કારભાર સાંપી હું હવે આરામ લેવા ઈચ્છું છું કારણ કે હવે મારી વૃદ્ધાવસ્થા થઈ છે. માટે આપશ્રીને ઘટે તેવા બંદોબસ્ત કરા અને લાલસિહ પ્રધાનપને ચેાગ્ય છે તે તેમને મારી જગાએ નીમેા એટલે બસ. ચંચળમતિ પ્રધાને ઘણી શાંતિપૂર્વક જણાવ્યું.
જેવી આપની મરજી. દેવકુમારે જવાબ આપ્યા.
એટલે ઘણી જ ધામધુમથી તખ્તનશીનની ક્રિયા અને લગ્નની ક્રિયા સાથે જ શરૂ કરવામાં આવી. વાહ ! ભાવિ વાહ !! કયાં જંગલમાં ભટકતા ભિખારી અને કયાં રાજ્યના માલીક. હજાર હાથ વાળા ધણી આપવા ધારે તે! શું નથી આપતા ? પ્રારબ્ધની વાત તે રાઈ અનેરી જ છે.’
**
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ર૪ મું
૧૮૫ ભાઈ! આ બધે પ્રતાપ ભદ્રબાહુસ્વામિના વચનને જ છે, અનેક કષ્ટ પડતાં છતાં મનુષ્ય મા ધીરજ ન ખેવી, અનીતિ ન સેવવી, વ્યભિચાર ન કરવો તથા દુરવ્યસનનો ત્યાગ કરવો એ સૂત્રો આપના જીવનને ઉચ્ચ ગતિએ પહોંચાડનાર છે, આલોક અને પરલોક એ બંને સુધારે છે.
મારા વ્હાલા વાંચક વર્ગ તમે પણ આ બોધ જરૂર લેશે. દેવકુમારના કર્મની ઘટના કેવી અટપટી અને વિચારણાય છે તે સહેજે આપ સમજી શક્યા હશે જ?
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પચીસમું. ચંપાપુરીનું પાદર અને જંગલ.
રે દેવકુમાર ચંપાપુરીને રાજા બન્યા ત્યારે લાલસિંહ જબ તેને પ્રધાન બન્યું. કર્મની ઘટના કઈ અલૌકીક છે.
લાલસિંહ વિચારમગ્ન દશામાં બેઠે છે અને અનેક જાતના વિચાર કરે છે કે–આ નગરમાં કઈ કઈ જાતના મનુષ્ય રહે છે અને નગરનું વાતાવરણ કેવું છે તે મારે અવશ્ય ગુપ્ત વેષે જોવું જોઈએ જ. આમ વિચાર કરી રાતના બાર વાગે વેષ પલટે કરી નગરચર્ચા જોવા બહાર નીકળ્યો છે. ચાલતાં ચાલતાં લાલસિહ આગળ જાય છે ત્યાં તેને ભયાનક રાત્રિમાં કેઈનો કરુણ સ્વર સાંભળવામાં આવ્યો તેથી તે ત્યાં જ ઉભો રહ્યો અને તેમની વાત સાંભળવા લાગે.
નગરવાસી પિતાની સ્ત્રીને કહે છે કે –વહાલી ! આપણું નગરને રાજા વીરસ્ત થયો છે તે મહા તેજસ્વી છે પણ રખડત રખડતા તે અહીં આવ્યા છે તેનું શું કારણ છે તે સમજાતું નથી.
તે તે ખરું? પણ તેઓ બહાદુર હોવા જોઈએ કારણ કે સુકેમળ શરીરે જંગલમાં ભટકવાનું કેને ગમે? સ્ત્રી બેલી.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૫ મું
૧૮૭ કુંવારીએ પસંદ કર્યો એટલે તે આપણે રાજા થયો પણ તેનું રાજ્યતંત્ર કેવી રીતે ચાલે છે તે હવે જ જોવાનું છે કારણ કે અહીં નગરમાં લુટારાઓનું જોર વધારે છે એટલે બિચારા નવા આવેલા માણસોને કયાંથી માલુમ? આપણુ જુના પ્રધાન તે વાનપ્રસ્થ (ધરડા) થયા એટલે હાલના રાજાને મિત્ર તે જ તેને પ્રધાન બન્યા છે, તેની ઉંમરના હિસાબે તો તે હજી પ્રધાનને લાયક નથી.
હાલા! લાલસિંહ ઘણે હેશિયાર અને ચાલાક હોવો જોઈએ. તે મિત્રધર્મને પુરેપુરે સમજતો હોવો જોઈએ નહીં તે પછી તે પારકાના દુઃખે દુઃખી થઈ શા માટે જંગલમાં ભટકવાનું પસંદ કરે, સ્ત્રીએ પૂછ્યું.
તે જોઈએ છીએ કે હવે કેમ ચાલે છે, પુરુષે જણાવ્યું.
આ પ્રમાણે નગરજનોની વાત સાંભળી લાલસિંહ વિચાર કરે છે કે મારા માટે નગરજનોને અવિશ્વાસ છે ખરે ! વળી અહીં લુંટારા તથા બહારવટીઆઓ ઘણા જ હોવા જોઈએ માટે સાવચેતીથી કામ કરવું તે જ સારું છે. એમ વિચાર કરતે તે એક ઝાડ પાસે આવી ઉભે, તેની બાજુમાં ઘણું માણસે એકઠા થયા હતા અને કંઈક મસલત કરતા હતા તેથી તે જાણવા માટે તે ત્યાંજ ઝાડની ઓથે સંતાઈને ઉભો રહ્યો અને બધી વાત સાંભળવા લાગે.
થોડીવાર પછી એક લુંટાર બેલ્યો કે “આપણે આપણે વટ ન રાખીએ તો ક્ષત્રિયો શાના ? આપણું ઘરબાર લુંટાવી સ્ત્રી છોકરાંથી વિખુટા પાડી આપણને જંગલમાં હાંકી કાઢ્યા તે પણ આપણે વૈર લીધા સિવાય બેસી રહ્યા છીએ તે કેટલું બધું શરમજનક છે. આ પછી બીજા લુંટારાઓ પણ પિતપોતાની આપવીતી બોલવા લાગ્યા. આમ બધાને બોલતા જાણીને એક ડાહ્યો માણસ બોલ્યો કે ભાઈઓ ! માજી રાજાના વખતમાં જ્યારે આપણને હાંકી કાઢ્યા ત્યારે આપણે
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા ગુપચુપ બેસી રહ્યા તેનું પરિણામ આપણે ભોગવીએ છીએ. પછી આપણે ત્રીયા રાજ્યમાં પણ આળસુ અને પ્રમાદી બની ઉધ્યા કર્યું છે પણ હવે રાંડ્યા પછી ડહાપણ કરવા જેવું છે. છતાં જો આપણે એકત્ર થઈ સંપ કરીએ. હજી આ આવેલા નવા રાજાને રાજ્યની પુરેપુરી માહિતી નથી તેથી આપણે જેટલું કરવું ધારીશું તેટલું કરી શકીશું માટે બોલે તમારા બધાને શું વિચાર છે ?
ત્યારે એક લુટારાએ જણાવ્યું કે “આપણે તો આ રાજાને ધીમે ધીમે પજવીશું અને પ્રજાને હેરાન કરીશું તેથી આપણે આપણે ધ્યેય પાર પાડી શકીશું જેથી રાજાને પણ માલુમ પડે કે રાજ્ય કેમ ચલાવાય છે.” આ રાજા અને પ્રધાનને ક્યાં ખબર છે કે ચંપાપુરીના બહાદુર બહારવટીઆઓ કેવા બહાદુર છે.
ભાઈ, આમ વિચારમાં ને વિચારમાં તે આપણી સ્થિતિ કફોડી થઈ. કયાં સુધી આમ ને આમ છૂપા ફરી આપણી અંદગી દુ:ખી કરીશું? માટે આજે જ નિશ્ચય કરે “દેહ પાડ્વામી તે કાર્ય સાઘામી” નાહક હવામાંકિલ્લા બાંધવાથી ફાયદો બીજે લુટારો બોલી ઉઠયે.
આપણામાં કોઈ સરદાર થવો જોઈએ તો જ આપણે કામ કરવાને રસ્તા સરળ થઈ પડે એક અનુભવી લુટારાએ કહ્યું.
આ બધી વાતે લાલસિંહે સાંભળી પછી ખુબ મક્કમપણે વિચાર કરી લુંટારાની સમક્ષ આવી બેલ્યો “ઠાકર ! રામ રામ ! !
ભાઈ, તમે કોણ છો ? લુંટારાએ પૂછ્યું.
હું કેટલાક ગુપ્ત કારણેથી હાલના રાજાને દુશ્મન છું. તેનું કારણ તે આગળ ઉપર તમને જણાવીશ પણ એટલું કહું છું કે વૈરને બદલે લેવા માટે જ હું પ્રભુના ભરૂસા ઉપર નીકળી આ
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૫ સુ
૧૮૯
જંગલના રસ્તે ચંપાપુરી જવા માટે નીકળ્યો છું પણ ત્યાંની હકીકત બરાબર મેળવીને પછી મારે શું કરવું તે નિશ્ચય કરવેા એમ વિચારીને અહીંથી જતા હતા ત્યાં મેં તમારા બધાની વાત સાંભળી તેથી વિચારમાંજ ઉભો રહ્યો. તમારી વાત સાંભળ્યા પછી મેં પણ જોયુ કે તમે! પણ મારા જેવાજ વૈર લેવા તત્પર થયા હાય તેમ લાગેા । તેથી મેં તમારી સાથે જોડાવવા નિશ્ચય કરી તમારી પાસે હાજર થયા છું. લાલસિંહે જણાવ્યું.
જોઈતું હતું ને વૈદે કીધું '” આપણે સરદાર જેતેા હતેા તે પ્રભુએ આપણને અનાયાસે મેળવી આપ્યા. ભાઈ ! તમેા આજથી અમારી ટુકડીના નાયક (સરદાર) થાઓ. બધા લુંટારાએ એકદમ તાડુકી ગયા.
66
હું ઘણાજ ઉપકાર સાથે તે પદને સ્વીકાર કરૂ છું. પણ હવે આપણે કયાં જવાનું છે. લાલસિંડે પૂછ્યું.
જ્યારે અમને બધાને ગામ બહાર રાજાએ કાઢી મૂકયા હતા, ત્યારે હાલની રાણીએ મને મારા મેઢે ચુને ચેાપડી મશ્કરી કરી ગામ બહાર કાઢી મૂકયેા હતેા. માટે મારે તે પહેલા તેનુંજ વૈર લેવું છે. મારી પહેલી પ્રતિજ્ઞા તે એજ છે કે રાજા અને રાણી એ અને જણને પકડી મારા અંધારા ભેાંયરામાં પૂરી રિબાવી રિબાવીને મારી નાંખવા છે. એક લુંટારા એસ્થે.
મારે તે પહેલા નગરશેઠનું ધર લુંટવું છે અને તેની રૂપાળી સુકેામળ કન્યાને પરણી આનંદ લેવા છે. બીજો મેલ્યા.
મારે તે ચંચળમતિ પ્રધાનને પકડી તેના બધા માણસાને કેદ કરી તેના તથા તેની પુત્રીના બેહાલ કરવા છે. ત્રીજો ખેલ્યું.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામક નવલકથા
ભાઈ તમે બધાએ તે સ્વાર્થની વાત કરી પણ આપણે તે હાલના પ્રધાન લાલસિંહને પકડીશું અને પછી મારી નાંખીશું એટલે રાજા રાણી અને પ્રધાન ત્રણે ગયા પછી આપણી સામે કાની તાકાત છે કે ઉભા રહે ? ચોથાએ કહ્યું.
- આ પ્રમાણે સાંભળી લાલસિહ ખુબ વિચારમાં પડી ગયો “રાજા રાણું ઉપર આફત, નગરશેઠ ઉપર આફત, ચંચળમતિ ઉપર આક્ત અને આખરે મારા પિતાના ઉપર પણ આફત. મને પણ મારી નાંખવાનો વિચાર છે.” ઠીક છે! જેવી જીનેશ્વર ભગવાનની મરજી. “જેને સત્ય અને નિસ્વાર્થના રસ્તે જવું છે તેને કોઈની બીક-ડર હોતી જ નથી. હવે શું થાય છે તે જોઉં છું કે બીજાને પકડવા જતાં પિતેજ પોતાની જાળમાં ફસાઈ ન જાય ?” એમ, મહા ભયંકર વિચારમાં ચઢી જાય છે.
કેમ ! સરદાર, શા વિચારમાં પડયા ? લુંટારાઓએ આમ વિચારમગ્ન સ્થિતિમાં જોતાં પૂછયું.
આથી લાલસિંહ સ્તબ્ધ થયા અને કહ્યું કે-દાર! તમે બધાએ જુદા જુદા વૈર બતાવ્યા પણ મારે તે ફક્ત એકલા દેવકુમારની સાથે જ વૈર છે પણ તમારા કહેવા પ્રમાણે લાલસિંહ તેને પ્રધાન છે તો આપણે યુક્તિ વિના રાજાને પકડવો મુશ્કેલ છે. માટે આવતી કાલે હું યુક્તિ ગોઠવી મુકીશ, તમે સર્વે આવતી કાલે આ વખતેજ રાજમહેલ પાસે એકઠા થજે એટલે આપણે આપણું કામમાં ફાવી શકીશું. આજ તે તમે તમારે નગરશેઠ અને પ્રધાનનું ઘર લૂંટ અગર તમારે જે કરવું હોય તેમ કરે, તેમાં તમારે મારી મદદની જરૂર પડે તેમ લાગતું નથી, માટે આપ બધા જાઓ હું અહીં જ ઉભો છું.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૫ મું
....ઍ.ઓં..કઈ સ્ત્રીના રડવાનો અવાજ આવ્યો. ઠાકોર ! આ કેણ રડે છે ? એ તે અમેએ હરણ કરી આણેલી કન્યાઓ રડે છે. કઈ જગ્યાએ ?
ચાલે ! તમને બતાવીએ. એમ કહી બહારવટીઆઓ તેમના સરદારને દ્વાર ઉઘાડી બતાવે છે કે જુઓ અહીં નગર કન્યાઓ છે. લાલસિહે કન્યાઓને દેખી એટલે સાનમાં સમજાવતાં કહ્યું કે “બહેને! ચૂપ રહે ! તમને આ દુષ્ટોનાં પંજામાંથી હું છોડાવીશ.” એમ કહી બહાર ગયો.
જુઓ ! ઠાકર, દેવકુમારને કાગળ છે એવું બહાનું કાઢી હું કાલે દરબારમાં જઈશ અને મહેલ જોઈ આવીશ. માટે આવતી કાલે મધ્યરાત્રિએ બધાએ ત્યાં હાજર રહેવું. સમજ્યાને!
જેવી સરદારની આજ્ઞા. લુંટારાઓ બોલ્યા.
'
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ છવીસમું.
રાજકચેરી.
''
દેવકુમાર અત્યારે રાજ્યાસન ઉપર બિરાજી રહેલ છે અને પેાતાના પ્રધાન (લાલસિંહને પુછે છે કે મિત્ર ! આપ ચંપાપુરીની પ્રજા કેવી સુખી છે અને નગરતણી પરિસ્થિતી કેવી છે તે આપણે પહેલાં જાણવાની જરૂર છે, તે આપણે માજી પ્રધાન ચંચળમતિને એલાવવા જોઈ એ. ’’
આપનું કહેવું યથાર્થ બરાબર છે પણ તે આવતાજ હાવા જોઈએ. લાલસડે કહ્યું,
પણ અચાનક રાજકચેરી બહાર ખુબ ધાંધાટ–અવાજ થતા સભળાવવાથી રાજા એકદમ ગરમ થઈ ખેલ્યા કે “ કાણુ છે હાજર ! આ બધી ગરબડ શાની છે, '
અહાર પ્રજાજનાને ધેાંઘાટ વધતાજ ચાલ્યેા. એક કહે છે કે “આતા કાળા કર! રાજા હેાવા છતાં આપણી મિલ્કત તથા સ્ત્રી અને પુત્રીઓને લુંટારાએ લઈ જાય અને રાજા કંઈપણ ન કરી શકે તે આપણાથી હવે ક્રમ ખમાય.
""
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૬ મુ
૧૯૩
“શું આપણે રાજાને કહેવું ન જોઇએ કે ? તારા રાજ્યમાં અમારા રાજાના મરણ પછી ઘણું અધેર ચાલે છે, વળી તમેા તથા પ્રધાન હજી બાળક છે માટે અમે તે ગામ ખાલી કરી ચાલી જઈશું ” હીરશાહે કહ્યું.
ભાઈ, રાજા પાસે તે! ચાલે ! તેમને સમજાવીએ તેા ખરા ! તેઓ શું જવાબ આપે છે તે તે જોઈ એ. ધનપાળશાહે બધાને શાંતવન આપતાં કહ્યું.
આ પ્રમાણે ગરબડ ખુબ વધી જવાથી રાજાએ ઉપર મુજબ હુકમ ફરમાવ્યા જેથી સિપાઈ બહાર આવી રાજાને ખબર આપે છે.
નામદાર ! અહાર નગરશેઠ ધનપાળશાહ આપશ્રીની ઝુરમાં કાંઇ ફરિયાદ કરવા આવ્યા છે. સિપાઈએ રાજાને વિનયપૂર્વક કહ્યું.
જા ! સત્વર તેમને માનપૂર્વક ખેોલાવી લાવ. રાજાએ હુકમ આપ્યા. શેઠજી અંદર પધારા ! સિપાઈ એ બહાર આવીને કહ્યું,
નામદારશ્રી ! અમે તે તમારા રાજ્યમાંથી ખા રાજ્યમાં રહેવા જઇ એ છીએ. તેથી અત્રેનું મહાજન આપશ્રીને કહેવાને આવ્યું છે. ધનપાળશાહ અંદર આવતાં જ એ હાથ જોડી વિન ંતિપૂર્વક માલ્યા.
ખીજાના રાજ્યમાં જવાનું શું કારણ છે?
મહારાજા ! જે રાજ્યમાં રાજાની આણુ નહીં તેમજ કાઇ પણ જાતની સલામતી નહીં તે રાજ્યમાં પ્રજા કેવી રીતે રહી શકે ? નગરશેઠ મક્કતાથી ખેાલ્યા.
નગરશેઠ, એવું તે શું બન્યું છે તે તે જણાવે.
મહારાજ ! આપ બેઠા છતાં અમારી પુત્રીએ અને સ્ત્રીઓને લુંટારા ધાડ પાડી લઈ જાય છે અને આપ જોયા કરે. આજ
૧૩
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
દીકરી કમળાનું શું થયું હશે ? અને મારી પુત્રીને આપ લાવી વચ્ચે જ હું મારા અશ્રુભીની આંખે કહ્યું:
રાતે જ એ દુષ્ટો મારી પુત્રીને હરી ગયા છે. અરે !! મારી સુકુમાર નામદારશ્રી ! મારા પુત્રને બચાવે આપે! ! નહિં તે। આ કચેરીની અલિદાન આપીશ. ધનપાળશાહે
પ્રાણનું
સામેથી ચંચળમતિને આવતાં દેખી આવે!! પ્રધાનજી ! કેમ, શા સમાચાર છે? રાજાએ પૂછ્યું.
<<
નામદાર ! શું કહું? ઘણી દિગીરીની વાત છે. જ્યારે રાજા મરણ પામ્યા ત્યારે મુઆ હાત તે ધણું સારૂ ! કારણ કે હવે આ દુઃખ સહન થતું નથી. મારી પુત્રી મણિબાળાને પાપી દુષ્ટો આજ રાતે લઈ ગયા છે. પુત્રીની મેા સાંભળી જાગી ઉઠયા અને તપાસ કરી પણ દુશ્મનને કયાંય પત્તો જ લાગ્યા નહિં. કાણુ જાણે તે કયાં ચાલ્યા ગયા. નામદાર ! રાજ્ય ઉપર કાઈ મેટા દુશ્મને ઉભા થયા છે. ચંચળમતિ નમ્રપણે ખેલ્યા.
આ પ્રમાણે સાંભળી દેવકુમારને આશ્ચર્ય થયું અને લાલસિંહને કહ્યું કે “ મિત્ર ! કયા પાપીએએ આપણા રાજ્યમાં આ ફાન મચાવવા માંડયું છે? શું તેઓને પકડવાની કાર્યની પણ તાકાત નથી ? શુ પ્રજાજતાની પુત્રીઓનું હરણ કરનાર દુષ્ટો નહિં જ પકડાય? શા માટે નહિઁ પકડાય ! ધીરજ રાખા! કાલ સવાર સુધીમાં એ દુષ્ટોને પકડી હાજર ન કરૂ તો મને દેહાન્ત દંડની શિક્ષા ફરમાવો.
લાલસિંહનું ખેલવું સાંભળી સર્વ મહાજન અને પ્રધાન ચંચળમતિ બધા ખેલવા લાગ્યા કે ધન્ય છે લાલસિંહને ! પરમેશ્વર તેને જરૂર સહાય કરશે અને તેને યશ આપે.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ સત્તાવીસમું ચંપાપુરીને રાજમહેલ.
ચંપાવતિ રાણી પિતાના પ્રાણપતિને ઘણું જ પ્રેમપૂર્વક સન્માન આપી પોતાની પાસે બેસાડે છે. અને તે યુગલ દંપતિ સુખદુઃખની વાતો કરે છે. દેવકુમારને સહેજ ઉદાસ જોતાં રાણુએ પૂછ્યું કે “પ્યારા, આપ શા માટે ગમગીન જણાઓ છો ? આપણું મેળાપના વખતે આમ ઉદાસ થવાનું કાંઈ કારણ?”
તારા કરતાં પણ વધુ પ્રિયકર દુઃખીની મારી પ્રથમ પરણેતર પત્ની સાંભળી આવવાથી મને દુઃખ થાય છે. અરે !! તે બિચારી હાલમાં ક્યાં હશે ને કઇ સ્થિતિમાં સબડતી હશે? પાપી લે કે તેનું હરણ કરી ગયા અને હું હીણભાગી રાજ્ય મહેલમાં મોજ કરી રહ્યો છું. જેને મારા માટે અનેક કષ્ટો–દુખ સહન કર્યા છે તેને ધન્ય છે? દેવકુમારે મંદ મંદ સ્વરે કરૂણતાપૂર્વક કહ્યું.
નાથ! તેમાં આમ શેક કરે શું વરવાનું છે? તેની તે દરેક જગ્યાએ તપાસ કરવી જોઈએ અને તેને પત્તે મેળવે એજ આપને ખરે ધર્મ છે. ખાલી ઉદાસ થયે ગએલી વસ્તુ કદાપી પણ
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૬
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા પાછી મળતી નથી. તે તે પુર્ષાર્થથી જ સાંપડે છે. માટે વિચાર કરી શોધવાનો પ્રયાસ કરે કારણકે આ રાજ્યમાં દુશ્મનો ઘણું છે તેથી આપણે સાવધ રહી રાજ્યની લગામ બરાબર સાચવી પ્રજાનું કલ્યાણ સાધવું જોઈએ. રાણીએ શુરાતન આપતાં કહ્યું.
રાણીની આવી શૂરવીરતા ભરી વાણી સાંભળી દેવકુમારે ગઈ કાલની બનેલી તમામ હકીકત સમજાવી. તે બંને પુત્રીઓનું હરણ કરનારને લાલસિંહ એકલે પકડવા તૈયાર થયો છે.
કદાચ! લાલસિહ નિષ્ફળ જાય છે ?
વહાલી ! મને મારા મિત્રને સંપૂર્ણ ભરૂસે છે કે તે પિતાની ધારેલી મુરાદ જરૂર પાર પાડશે જ. અને પાપીઓને જરૂર પડશે જ. જે કદાચ તે તેમ કરવામાં નિષ્ફળ જાય તો તેનું માથું આપવા પણ તૈયાર થયો છે.
પ્રભુ! લાલસિંહની પ્રતિજ્ઞા પુરી કરે. પણ વહાલા ! ગાજતા મેહ વરસે નહિં ને ભસતા કુત્તા કાટે નહિં. એ કહેવત અનુસાર મને લાલસિહ ઉપર ભરૂસે આવતા નથી.
- હાલી ! તને હજી લાલસિંહને અનુભવ થયો નથી. તે તો મારા માટે પોતાનું સર્વસ્વ ત્યાગ કરી મારી સાથે સાચી મિત્રતાના પ્રેમને લઈને જંગલે જંગલ ભટકી દુઃખી થનાર મારો આ એક જ સાચો મિત્ર છે. અને તે આજે પણ મારી સાથે રહી પ્રધાનપદને શેભાવે છે.
વહાલા! તમારી સાથે કરવામાં કે આવવામાં મને તો તેને કાંઈ પણ સ્વાર્થ હોય તેમ લાગે છે. - ચુપ કર!!! મારા મિત્રના માટે એક પણ શબ્દ આગળ બેલી તે તારી વાત તું જાણી છું ? દેવકુમારે ખીજાઈ જતા કહ્યું.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૭ મું
જેવો પ્રાણેશને વિશ્વાસ. હવે સવારની વાત સવારે. હાલા! મને નિદ્રા આવે છે. માટે સુવાની તૈયારી કરો.
જ્યારે બંને જણા નિંદ્રાદેવીની સેડમાં પડ્યા છે ત્યારે લુંટારાઓ પણ બરાબર આપેલા ટાઈમે આવી પહોંચે છે અને સરદાર (લાલસિંહ) ને પુછે છે કે પહેલા કયા મહેલમાં જવું?
તમે બધા આ બાજુથી આવે અને હું આ બાજુથી પાછળના રસ્તે આવું છું સરદારે (લાલસિંહે) જણાવ્યું.
હવે જ્યારે લુંટારાઓ ઉપર ચડે છે ત્યારે લાલસિંહ સિપાઈએને ચેતવણી આપવા ચાલ્યો ગયો.
અલ્યા! ધીમે ધીમે ચઢ, નહિં તો કઈ જાગી જશે. જુઓ આ રાજા અને રાણી બેઉ સૂતા છે. ચંપાવતિ રાણીને ધીમે ઉપાડજો કારણ કે તે જાગી જાય નહિ. તે ધ્યાનમાં રાખજે, અને રાજાને તે આપણે સરદાર ઉપાડશે લુંટારાએ પિતાના માણસોને સૂચના આપી.
જ્યારે લુંટારાઓ ચંપાવતિને ઉપાડી નાસે છે ત્યાં તો લાલસિંહ સિપાઈઓને લઈ આવી પહોંચે છે અને સિપાઈઓને કહેવા લાગ્યો કે –મારા બહાદુર સિપાઈઓ, આ દુષ્ટોએ જ આપણું પ્રધાનની પુત્રી તથા નગરશેઠની કન્યાનું હરણ કર્યું છે અને તેઓ આ...... રહ્યા. સિપાઈઓ! તેને પકડી મજબૂત બાંધે અને રાજ્યકુંવરીને (હાલની મહારાણીને) બચાવી તમારી ફરજ બજાવો !
આ પ્રમાણે પ્રધાનનું (લાલસિંહનું) બોલવું સાંભળી સિપાઈઓ પિતાની ફરજ બજાવવા કટીબદ્ધ થયા અને લુંટારાઓ ફસાયા. દરેકને પકડી મુશ્કેટાટ બાંધવામાં આવ્યા.
અહાહા !! રાજકુંવરી કેવી ખીલી રહી છે. તેનું મુખકમળ કેવું બીડાએલું છે. શું તેની લાવણ્યતા! અરે !! (તેના અર્ધનગ્ન
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા શરીર ઉપર નજર પડતાં જ) હું આ શું જોઉં છું? મારી બેન સમાન મારા મિત્રની પત્ની નગ્ન અવસ્થામાં! લાવ્ય, હું તેને જગાડું. એમ વિચાર કરી જગાડવા જાય છે. ' ભીંતને સ્પર્શ થતાંજ ચંપાવતિ જાગી જાય છે અને એકદમ આશ્ચર્ય પામી “અરે ! ! ! આ હું શું જોઉં છું. મારા પતિ ક્યાં ? હું આ રસ્તા વચ્ચે ક્યાંથી ? હાલા. એ વહાલા...
રાજમાતા, ભય પામવાનુ કશુંજ કારણ નથી. તમે નિર્ભય છો. તમારા પતિ તમારા શયનગૃહમાં નિદ્રાવશ છે. લાલસિહ વિનય પૂર્વક કહ્યું.
તમે મને અહીં શું કરવા લાવ્યા ? મને સ્પર્શ શા માટે કર્યો? ચંપાવતિએ પૂછ્યું.
માતાજી! તદ્દન જુદું છે, હું લાવ્યો નથી. તેમ મેં સ્પર્શ પણ કર્યો નથી લાલસિંહે નમ્રતાપૂર્વક કહ્યું.
જરૂર! તમારી મારા પ્રત્યે દુષ્ટ બુદ્ધિજ હોવી જોઈએ તેથીજ તમે મને અહીં લાવ્યા છો ? ચંપાવતિએ ક્રોધના આવેશમાં જણાવી દીધું.
વહાલા દેવકુમાર તમે એકદમ આવો ! ચંપાવતિએ બૂમ પાડી.
આમ અચાનક બૂમ સાંભળી દેવકુમાર સફાળે જાગી ઉઠશે અને શું છે ? શું છે ? એમ કરતો દેડતે દેડતો આવ્યો.
વહાલા ! જયા તમારા આ મિત્ર અને ભરનિદ્રામાંથી ઉપાડી લાવી સ્પર્શ કરવા ઈચ્છતા હતા. ચંપાવતિ બેલી.
રાણીજી ! વિચારીને બોલે, તમે જે બોલો છે તે બધુ અસંભવીત છે, લાલસિંહ બોલી ઊઠ.
બસ! તું અહીં આવ્યો શા માટે? અને તે સ્પર્શ કર્યો શા માટે? તે જલ્દી જણાવ. દેવકુમારે ચીડાઈને પૂછ્યું.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૭ મું
મિત્ર ! જરા વિચાર ! ! અને પછી વિચારીને બેલ. “શું કદાપી સૂર્ય પશ્ચિમ દિશામાં ઉગ્યો સાંભળ્યો છે? શું સમુદ્ર મર્યાદા મૂકી જેઈ છે ? શું તારે મિત્ર કદાપી આવું અઘટીત કાર્ય કરે ખરે કે ? હરગીજ નહીં. લાલસિહે મક્કમતાથી જવાબ દીધો.
બસ, હવે ચૂપ રહે ! મારે તારી વાત સાંભળવા ઈચ્છા નથી તુંજ રાણીને અહીં ઉપાડી લાવ્યો અને સ્પર્શ કરતાં જાગી ઊઠી એટલે હવે તું તારો બચાવ કરવા માગે છે ખરુંને ? તેમ બીલકુલ નહીં જ બને. જા ! નીચ, પાપી! તેં મને મિત્ર બનીને દગો આપે છે. ધિક્કાર છે ! દેવકુમારે ધુતકારી કાઢતાં કહ્યું.
મારા ભાઈ દેવકુમાર મારી વાત સાંભળે “આપણું પવિત્ર કુળના સેગન ખાઈને કહ્યું છે કે –જે તમારા ઉપર ખુનને ખટે આરોપ હતો તે જ આ ખેટો આપ મારા ઉપર છે.” આમ ઘણું સમજાવતાં છતાં દેવકુમાર કેમે કરી સમજતો નથી. અને પિતાની સ્ત્રીની કહેલી વાત સાચી માની પોતાના દિલે જાન મિત્રના પવિત્રપણાની ખાત્રી ન કરતાં પિતાનાં સુખદુઃખના સાથીદારને ન કહેવાના શબ્દો કહ્યા તેથી લાલસિંહ મનમાં ઘણે પશ્ચાત્તાપ કરવા લાગે.
ભાઈ, મારું સાંભળશે કે નહિ ? લાલસિહે ધીરજથી પૂછયું
બસ ! મારે તારું કાંઈપણ સાંભળવું નથી ? દેવકુમારે ખીજાઈ જઈ જવાબ આપ્યો.
ઠીક, જેવી આપશ્રીની મરજી ! પણ મિત્ર દેવકુમાર, યાદ રાખજે કે જે મારે આવું કરવું હોત તો પ્રથમથી જ હું તારી સાથે શું કરવા આવત! દેવસેના માટે એટલું બધું દુઃખ શા માટે વેઠત ! તે છતાં હજુ હું મિત્ર તે મિત્ર છું. જેને મેં એકવાર મિત્ર ગણ્યો છે તેનો દુશ્મન હું કદાપી થઈશ નહીં. આપ તપાસ કર્યા વગર એક સ્ત્રીના કહેવા ઉપર મને દોષીત ઠરાવ ઠપકે આપી રહેલ છે પણ
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા ભવિષ્યમાં તમો પસ્તાશે એ યાદ રાખજે. હું રાણીજીને અહીં લાવ્યાજ નથી. લાવનારા દુષ્ટ લુંટારાઓ છે હું તે માત્ર મારૂં કર્તવ્ય બજાવતા હતો. આપ મારા ઉપર આમ આ૫ લાવે છે તે જ મને ઘણું લાગી આવે છે.
આપ જ્યારે ખરી વાત જાણશે ત્યારે જ મારી મિત્રતા યાદ લાવી રહશે. અને જ્યારે ચંપાવતિ ઉપર ગુસ્સે થશે ત્યારે જ તમને માલુમ પડશે કે સાચી મિત્રતા કેનું નામ?
અત્યારે તે ચંપાવતિ મારા બળની તથા મારી મિત્રતાની ઈર્ષા કરે છે. વળી એ એમ માને છે કે હું બળવાન હોઈ રાજ્ય પચાવી પાડીશ. તે સ્ત્રી જાતી છે અને મૂર્ખ છે. પણ હું તે ક્ષત્રિય છું તેથી જ મને લાગે છે કે મારા આટલા વખતના અનુભવની મારા મિત્રે મારી આ કદર કરી ! લાલસિંહે જણાવ્યું
મારે તારા ઉપદેશની કોઈ જરૂર નથી ! બસ તું મારી નજર આગળથી દૂર ચાલ્યો જા. દેવકુમાર આંખ ફેરવતાં બેલ્યો.
ભાઈ! હું તને મિત્ર જાણી, આટલું સહન કરૂં છું નહિ તે બતાવી આપત. મારી જગ્યાએ બીજે માણસ હોય તે કદાપી આટલું સહન કરી શક્ત નહીં. ! મિત્ર, પ્રણામ છે..સુખી રહો દુઃખ વખતે કઈ વખત આ મિત્રને યાદ કરજે. લાલસિંહે જતાં જતાં કહ્યું.
કેમ ! પ્રિયે ! હવે તે શાન થઈને ? શીક્ષા તે યોગ્ય છે ને ? વહાલા ! તેને જીવતો રાખી રાજ્યને એક દુશ્મન આપે વધાર્યો છે.
તેની ફીકર કરવાની હોય જ નહિં. અમારા કુળને માણસ કદાપી કાળે પિતાના કુળની સાથે અઘટતુ વર્તન કરે જ નહીં. વળી લાલસિંહ ટેકીલે અને બહાદુર નવયુવાન છે. તેને શાથી મતિ ભ્રમ થઈ ગયો છે તે ભગવાન જાણે ? બાકી તે વચનને ટેકોલે રજપૂત છે.
વહાલી ! ચાલે, હવે આરામ લઈએ.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ અઠાવીસમું.
ચારેનું રહેઠાણ લાલસિંહ બિચારે પિતાના ભાગ્ય ઉપર વિચાર કરતો કરતે જંગલના રસ્તા તરફ ચાલ્યો જાય છે. શું મારા મિત્રે સ્ત્રીના વચન ઉપર વિશ્વાસ લાવી મારું અપમાન કર્યું ? શું કરું? સ્નેહની સાંકળે જડાયેલ છું તેથી આટલી લાગણી થાય છે. અરે ! ! ! આમ વિચારમાં ને વિચારમાં પેલી કેદમાં પડેલી બાળાઓને મૂક્ત કરવાનું ભૂલી ગયો. મેં તે બાળાઓને વચન આપ્યું હતું કે હું તમને છોડાવીશ તો ચાલે તેમને પહેલાં મુક્ત કરવા દે, એમ વિચાર કરી તે તરતજ ગુફાના દ્વાર આગળ આવી પહોંચ્યો.
ભાઈ! દરવાજે ઉઘાડ. લાલસિંહે કહ્યું. પરવાનો ક્યાં છે? દરવાને પૂછ્યું.
મારી પાસે પરવાનો છે બહારવટીઆઓના સરદાર પાસે પરવાનો માગે છે ? તે જો આ રહી મારી શમશેર, મને ઓળખતા નથી ? લાલસિંહ શમશેર બતાવતાં કડકાઈથી બે.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મિક નવલક્થા
આથી દરવાને ખીકથી દરવાજો ઉઘાડી આપ્યા અને લાલસિ અંદર દાખલ થયેા. મણિબાળા અને કમળા વાતા કરે છે કે વ્હેન ! આપણને પેલો માણસ નહિ છોડાવે?
૨૦૧
ના ના! જરૂર છેડાવશે. શું આપણે કાઈનું કાંઈ બગાડયું છે ? આપણા ભગવાન જરૂર તેના હૃદયમાં ઉતરશે અને તે માણસ પેાતાનું વચન જરૂર પાળશે અને આપણને આ દુઃખમાંથી મુક્ત કરશેજ.
મ્હેન ! જો, જો, મારા પિતાએ મારા માટે પતિ શેાધ્યેા છે. તેએ નામ પ્રમાણે જ ગુણ ધરાવે છે. પણ આ દુઃખમાંથી જ્યારે છુટીશું ત્યારપછી પણ પતિના દુઃખમાં પડીશું. રાજા, વાજા અને વાંદરાએ ત્રણે એકજ જોડીના હાય. જેટલી સુંદર દેખે તેટલીને ફસાવવા વિચાર કરે બિચારી પોતાની જ પત્ની પતિપરાયણ હોય તે પણ તે શું કરે? બિચારીની ચાકરડી કરતાંય બુરી દશા હાય છે. શું કરૂ? હું મારા પતિને કેવી રીતે સુધારૂ ! મણિબાળા ખેાલી.
વ્હેન ! મારૂં દુઃખ કાંઈ તારા કરતાં એછું નથી. મા–બાપ પૈસે ટકે સુખી હોવા છતાં ના મળતું ધર શેાધી પેાતાની પવિત્ર સુકુમાર કન્યાઓને પરણાવી ઉંડા કુવામાં ધકેલી દે છે. અને ગમે તેવે મૂર્ખ શિરામણ પતિ હોય કે અભણ હોય તે પણ તેને પતિ તરીકે હીરા જેવી કન્યાઓને માન આપવું જ પડે છે.
66
ગાય અને દીકરી દારે ત્યાં જાય '' આથી તેમની પુત્રી સુખી થવાને બદલે દુ:ખી થાય છે. જેમ થવાનું હશે તેમ થશે. પણ આ દુષ્ટોના પંજામાંથી છૂટ્ટીએ તેા ઠીક, કારણ કે આપણા માતા-પિતા આપણા વગર ઝુરી મરતા હશે. કમળા ખેાલી.
મ્હેને! તમે ચિંતા ખીલકુલ ન કરશે. મને પરમેશ્વરે તમારી
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૮ મું
૨૦૩ સહાયતા માટે મોકલ્યો છે. હું તમને તમારા મુકામે સહીસલામત રીતે પહોંચાડીશ. લાલસિંહે આવતાં કહ્યું.
ભાઈ! તમે કોણ છો અને તમે અમને કેવી રીતે છોડાવવા આવ્યા ? બન્ને કન્યાએાએ પૂછયું.
હેને, હું વિરેશ્વર પ્રધાનને પુત્ર છું. મારું નામ લાલસિંહ અને હાલ હું અહીંને પ્રધાન છું. ગઈ કાલે રાત્રે તમારું હરણ થયું તે વખતે હું નગરચર્ચા જવા નીકળ્યા હતા. તે વખતે તમારા હરણ સબંધી આ દુષ્ટોને વાત કરતા સાંભળ્યા એટલે મેં યુક્તિથી ઠગી તેમનું સરદારપણું લઈ તે બધાને કારાગ્રહે નંખાવ્યા છે. બહેને, ચાલે ! હવે તૈયાર થાઓ. કમળા તથા મણિ બંને બેનો લાલસિંહની સાથે જવા તૈયાર થઈ એટલામાં દરવાન આવી ચઢ અને આ કેદીઓને તૈયાર થતાં જોઈ બોલ્યો. આ સ્ત્રીઓને લઈને ક્યાં જાય છે ?
ચુપ રહે ! જે તે નથી કે આ દુને કારાગ્રહે નંખાવી આ કન્યાઓને છોડાવવા આવ્યો છું ? ચાલ્યો જા અહીંથી. લાલસિંહ કડકાઈથી બોલ્યો.
બસ, નહિ જવા દઉં. દરવાને કહ્યું,
શા માટે તું મને પસંદ કરે છે. એમ બોલતાંની સાથે જ એક મુઠ્ઠીના પ્રહારથી દરવાનને નીચે પાડી દીધો અને મજબૂત બાંધી બંને બાળાઓને લઈ લાલસિંહ ચાલ્યો ગયો.
ભાઈ, અમે તમારે કેટલો ઉપકાર માનીએ ? અમે બંને તમારું શું ભલું કરીએ. પરમાત્મા તમારી મનોકામના પુરી કરે.
દેહરે. સજજન નર તે તે ખરા, કરતા પર ઉપકાર; સંયમ ધરે જીવન મહીં, ભવતા સંસાર.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ઓગણત્રીસમું.
વેરાન જંગલ લાલસિંહ બંને બાળાઓને પોતપોતાના માતા પિતાના મુકામ પર પહોંચતી કરી પોતે ભયાનક જંગલમાં આવી ચઢ. ત્યાં તે પોતાના મિત્રે કરેલા વર્તન પર વિચાર કરવા લાગ્યા.
ધન્ય છે ! મિત્ર, આટલા વર્ષ સુધી મારી બજાવેલી મિત્રતાની કદર એક સ્ત્રીના બોલવા ઉપર આવી કરી છે તેમાં તું પણ શું કરે.
જેવી ભાવીની મરજી. કેઈને દોષ આપે તે નકામે છે. મનુષ્યને પિતાના કર્તવ્યનું સારૂં યા નઠારૂં ફળ મળ્યાજ કરે છે. મારે તો મારે નિશ્ચય તે ગમે તે હોય તે પણ મારે તે મારી ફરજ મારા મિત્રના સુખ દુઃખમાં સાથી તરીકે બજાવી મારે મારે મિત્રધર્મ સાચવો જ જોઈએ. આમ વિચારમાં તલ્લીન બની ગયો છે.
મને કઈ બચાવો ! બચાવો !
આમ અચાનક બૂમ સાંભળતાંજ લાલસિંહ ચમકશે અને આસપાસ દ્રષ્ટિ કરતાં એક બાળા (કુમારી) પર વાઘ તરાપ મારવા જાય છે તે જોતાંજ લાલસિંહે વિચાર કર્યો કે જે વાઘને મારવામાં
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૯ મું
૨૦૫ નહીં આવે તે આ વાઘ બાળાને પ્રાણ લેશે એવો વિચાર કરતાની સાથેજ પોતે પોતાના બાણની કમાન ખેંચી તીર ફેંકયું. તીર વાગતાની સાથેજ વાઘ જમીન ઉપર ઢળી પડયો. બાળા પણ મૂછવશ બની જમીન ઉપર પછડાઈ પડી. લાલસિહ એકદમ તેની નજદીક આવ્યો.
ભયભીત હોવા છતાં કેવી શોભે છે ? તેનું મૂખકમળ કેવું બીડાઈ ગયું છે. બાળાને જરા શ્વાસ લેતી દેખી અને થોડીવારમાં તે શુદ્ધીમાં આવી કે તરત ભયને લીધે કેઈ બચા, કેઈ બચાવો, મને વાઘ મારી નાંખે છે. એમ બૂમ પાડી ઊઠી.
સુંદરી સાવધ થાઃ તમારો ભય દૂર થયો છે અને હવે તમે નિર્ભય છો. તમારું રક્ષણ કરવા આ ક્ષત્રિય બાળ તમારી સન્મુખ હાજર છે. લાલસિંહે કહ્યું.
મને કોઈ બચા, વાઘે મારી નાંખી રે! મને મારી નાંખી રે ! બેભાન અવસ્થામાં પદ્માવતિએ બૂમ પાડી.
સુંદરી ! વાઘ તો ક્યારનોય યમરાજના દરબારમાં પહોંચી ગયો છે. હવે જરા પણ બીક કે ડર રાખવાનું કારણ નથી.
અરે ! તમે કેણ છે ! પદ્માવતિએ જાગૃત થતાં પૂછયું.
સુંદરી, સાવધ થાઓ ! અહીં કોઈ દુશ્મન નથી, હવે તમને જેનો ભય હતો તે દૂર થયો છે માટે શાન્તિ રાખે, ગભરાશે નહિ.
શાણું સરદાર ! આપ કેણ છે? અને શા કારણથી આ બાળાને કાળના મૂખમાંથી બચાવી ? તમે મને ઓળખો છો ? પદ્માવતિએ શરમાઈને પૂછ્યું.
સુંદરી, મેં તે મારે ક્ષત્રિય ધર્મ બજાવ્યો છે તેમાં વિશેષ કાંઈ જ કર્યું નથી. તમને કોણ ન ઓળખે? ચંદ્ર પણ એમ ધારશે
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૬
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
કે આ મારી પ્રિય ચંદ્રિકાની હરિફાઈ કરનાર છે. કામદેવ એમ ધારશે કે પેાતાની સ્ત્રી રતિએજ જનસમુહને મેહમાં નાંખવા અવતાર લીધા હશે. હું એમ કહીશ કે મેાહનપુરી રાજકન્યા દેવસેનાની શખી અને લાલસિંહની ભવિષ્યમાં થનાર પત્ની છે કેમ વારં?
સરદાર ! તમે વિચારીને મેલા ! તમે મારૂ નામ કયાંથી જાણેા ? તેને ખુલાસેા હાલ હું આપીશ નહિ.
શાણા સરદાર ! તમારી પાસે એક ચીજ માગવા વિનતિ કરૂં છું તે તે મને આપશે.
હા! તે આપવા હું તૈયાર છું. માગ, માગ.
પ્રેમ ચી...જ......આગળ ખેલતા શરમાઈ ગઈ.
સુંદરી! ખેલતાં ખેલતાં કેમ શરમાઈ ગઇ, ફરી માગ. સરદાર ! ફરી પણ હું આપને પ્રેમ માગુ છું.
હું બાળ!! એ ચીજ માગવાથી તમને પાછળથી પસ્તાવા થશે. તેથી તમને પશ્ચાતાપ કરાવવા અને તમને દુઃખી કરવા તે ચીજ હું આપી શકું તેમ નથી. તે મને માફ કર !
વિચાર કરે! શું ક્ષત્રિયે કાઈ દિવસ દ્વિવચની થયા સાંભળ્યા છે! શું તમે મારી માંગણીને સ્વીકાર નહિ કરા! શું મારી યાચનાને ઇન્કાર કરશે? શું તમેા નિર્દય અને કઠાર બનશે. જો તમા મારી માંગણી નહિ સ્વીકારે તે। આ ક્ષત્રિયંબાળા પ્રાણ આપશે. પદ્માવતિએ કહ્યું.
તમે મરણ પામે તે મારાથી તેા ન જોઈ શકાય. ભલે હું તમારી માંગણી કબુલ રાખું છું. પણ તમે ક્રોધમાં ખેલે છે તેનું
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૯ મુ
२०७
ભાન રાખેા. તમે મને એાળખા છે? હું તમને પ્રેમ અર્પીશ તે તમે ગ્રહણ કરશે। પણ તમારા પિતાશ્રો તેને સંમતિ આપશે કે કેમ ? તમે પેલા યેાગીરાજતે સંભાળેા. શું તેનું વચન મિથ્યા જશે? તમારી પ્રિય સખીનું વચન યાદ કરે ! તમારા માતા-પિતાને યાદ લાવે. લાલસિંહે જુની યાદી તાજી કરાવતાં કહ્યું.
આ બધું સાંભળી પદ્માવતિ પિતાને યાદ કરતી રડવા લાગી. વ્હાલા પિતાજી! તામરા યમ શું તમારા દ્વારે ઉભા છે? મારે તે કાળ અહીથી જ નાઠા. પિતાજી, તમે નિરપરાધી છતાં નહિ બચે ! શું રાજાજી તમને નહીં બચાવે, તમે તમારા જીવનમાં કલકિત થઈતેજ મરશે તે મને–આ તમારી પુત્રીને ઘણુંજ લાગી આવે છે. પિતાજી, તમે ન મરે। તા... ! એ રાજાજી, તમે તમારી આ પુત્રીની ખાતર મારા પિતાશ્રીને બચાવા. (ક્રોધમાં) અરે દુષ્ટ! હત્યારી દાસી ! મારા પિતાશ્રીના મરણથી તને શું લાભ છે? અરે તારી દુષ્ટ મંજરી! મારા તને શ્રાપ છે કે તું વન વન રખડી મેહાલ થઈ મરીશ આગળ ન ખેલી શકી એકદમ ચેાધારા આંસુએ જમીન પલાળી મૂકી.
સુંદરી! વિચારા, તમે કેાની આગળ ? ભયંકર જંગલમાં એક અજાણ્યા પુરૂષની પાસે રડતાં જરાપણ શરમ નથી આવતી ?
વ્હાલા! અરે !! હું ભૂલી, તે કહેવાને તમે હજુ કયાં તમારે હાથે મતે આપ્યા છે. શાણા સરદાર ! ખેલા, હવે તમે મને પરણવા ખુશી છે કે નહિ ? આ જગતમાં મારે આ સિવાય બીજી ઈચ્છા રહી નથી. પિતાશ્રી આવતી કાલે મૃત્યુલેાકમાં પ્રયાણ કરી જશે. માતુશ્રી તેમની પાછળ સતી થશે. પછી મારે જીવીને પણ શું કામ છે? માટે તમે મને પરણીને સુખી કરે તે હું એમ સમજીશ કે મને મારા પતિના આશરા છે. તે મને બચાવશે અને મારા પિતાશ્રીને પણ બચાવશે. સ ! મારે બીજી કાંઈ ક્ચ્છા નથી. પેલા જોગટાની
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
વાત જવા દે. તે જુઠ્ઠું ખેાલતા હતા તેને મારી સાથે પરણવું હતું પણ હું કદાપિ તેની સાથે પરણી મારી જીંદગી ખરાબ કરૂં ખરી કે?
તમે તેને એળખા છે?
હા, એ તમારા જેવા જ લાગતા હતા.
કદાચ હુંજ એ યેગી અથવા લાલસિંહ જ હાઉ તે તમે મને પરણા કે નહીં ? લાલસિંહે કટાક્ષ કરતાં પૂછ્યું.
તમે ગમે તે હે. તમે ભિખારી હૈ। તે પણ મારા થઇ ચુકયા છે.
રાજા હા કે એક રસ્તાના રખડતા પ્રાણની રક્ષા કરનાર મારા પ્રાણેશ
વ્હાલી પદ્મા ! તેજ હું યેાગી અને તેજ તારી સખીના પતિને મિત્ર. જેને પરણવા તું ના પાડતી હતી તેજ, પણ કુદરતે કેવા યેાગ મેળવી આપ્યા જોયું ને ?
વ્હાલા મને માફ કરેા. મારા અપમાનીત શબ્દોથી મારા પર કૃપા કરી ખાટું ન લગાડતાં આ દાસી પર હંમેશાં આપશ્રીની મીઠી નજર રાખી આભારી કરશે।.
હવે બીજી બધી વાત જવાો. પહેલાં તારા પિતાશ્રીની શી હકીકત છે તે મને વિગતવાર જણાવે. લાલસિંહે પૂછ્યું.
મારા વ્હાલા પ્રાણેશ ! જે જે હકીકત બની છે તે કહું છું સાંભળેા, દેવસેનાને તેના પતિની સાથે વિદાય કર્યાં પછી પાછા ફરતાં જ ખૂમ પડી કે દેવસેનાને ભદ્રિકસિંહ હરી ગયા છે.
હાં...હાં...હાં...મેં તે પાપી ભદ્રિકસિંહને શિક્ષા આપવા અને દેવસેનાને પાછી લાવવાનું પણ લીધું છે.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૨૯ સુ
૨૦૯
વ્હાલા ! એ દુષ્ટનું નામ કયાં લીધું. આગળ તેા સાંભળેા. પેલા રાજાજીની માનીતી રાણીની દાસી દુષ્ટ મંજરી......
પેલી ગુણિકાની દાસી હતી તેજને ?
હા ! એજ. રાજબગીચામાં દુષ્ટ મનુષ્યા સાથેના સહવાસમાં ભદ્રિકસિંહે તેના પર ગુસ્સેા કર્યો તેથી તેના જવાબમાં બધુ રહસ્ય ખાલતાં બંને જણ વચ્ચે ઘણીજ તકરાર થઈ તેથી ગુણિકાએ તે રાંડ (દાસી)ને કાઢી મુકી. પણ પ્રપંચી દાસી પહોંચેલી હતી તેથી રસ્તે ચાલતાં ભાળો રાણીના હૃદયમાં પેઠી અને અંતે અંતઃપુરમાં જગા લીધી. તે અત્યારે તે પેાતાના પ્રપંચથી આખા રાજ્યમાં પ્રિય થઈ પડી છે. તે જે કહે તેજ થાય છે. દુષ્ટાએ તે મારા પિતાજીને પાપમાં નાંખવા માટે કેટલા કાવાદાવા કર્યા પણ મારા પિતાશ્રી નિમકહલાલ નેાકર હાવાથી તેના પ્રપંચના તાબે થયા નહીં તેથી એ દુષ્ટાએ એક રાત્રીએ શયન વખતે રાજાને કાંઇપણ મ્હાને સમજાવી દીધું કે પ્રધાનજીએ દેવસેનાનું હરણ કરાવ્યું છે. અને તે સ વાત જાણે છે છતાં પાપ બુદ્ધિથી શોધ કરતા નથી ’ તેના કારણથી રાજાએ મારા પિતાશ્રીને દેહાન્તદડની શિક્ષા કરી છે. અને જેતે એકજ દિવસ બાકી છે.
(6
વ્હાલી ! વચન આપુછું કે તે દુષ્ટાને ખરાબ કરીશ અને જયારે હું તારા પિતાશ્રીને બચાવીશ ત્યારપછીથી તારા હાથ ગ્રહણ કરીશ.
હવે લાલિસંહ તથા પદ્માવતી પેાતાના મકાને આવ્યા એટલે પદ્માવતીની સખીએ ટાળે મળી અને તેની મશ્કરી કરવા લાગી. બ્લેન તમને વાધના પંઝામાંથી આ શૂરવીર સરદારે કેવી રીતે બચાવ્યા?
તેની તમારે શી પંચાત ? મને મેાતના પંઝામાંથી બચાવનાર વીરનરના હું શા વખાણ કર્’? પદ્માવતીએ કહ્યું.
૧૪
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા સરદાર, અમારી સખીને તમે જીવતી રાખી છે. તેથી અમો તમને અભિનંદન આપીએ છીએ પદ્માવતીની સખીઓએ આવીને કહ્યું,
મેં તે મારું કર્તવ્ય બનાવ્યું છે.
સખીએ ! જુઓ, સરદાર કાંઈ જેવા તેવા નથી, આવતી કાલે દરબારમાં જઈ પિતાશ્રીને બચાવશે અને પિતાશ્રી મને તેમની સાથે પરણાવશે, હું માનતી નથી કે હવે પિતાશ્રી મને ના પાડે.
બેન, કુળગોત્ર જોયા વગર શી રીતે લગ્નની ગાંઠ બંધાય ? મેં ક્યારનું જોયું છે. ક્યારે જોયું છે ? સખીઓએ પૂછ્યું.
આપણે ત્યાં દેવસેનાના સ્વયંવર મંડપમાં. જે યોગીરાજે શિૌર્યતા બતાવી દેવસેનાને દેવકુમાર સાથે પરણાવી તથા નદિ તટ ઉપર જે ગીરાજ સાથે આપણે વાદવિવાદ થયો હતો તે જ આ ગીરાજ ! તેજ આ શુરવીર પુરૂષ! આપણી રાજકુમારી દેવસેના તે વીર રાજકુંવર દેવકુમાર સાથે પરણી છે અને આ સરદાર-(મારા પ્રાણેશ)-તેમના મિત્ર લાલસિંહ જે પ્રધાનપુત્ર છે, જે આપણે રાજાને કેદ પકડી લઈ જનાર તેજ મારા ગાંધર્વ લગ્નથી જોડાએલા (મારા પતિ) છે.
શાબાશ! બહેન શાબાશ! ભાગ્ય હોય તેજ આ પતિ મળે.
શાણું સરદાર ! અમારી સખીએ આપશ્રીને પિતાને પ્રાણ સમર્યો છે તે તેમનાં માટે અમે અંતઃકરણથી આશિર્વાદ આપીએ છીએ. પદ્માવતીની સખીઓએ કહ્યું
વહાલી પદમા ! વખત જવા આવ્યો છે માટે તમારા સ્થાન પર જાઓ ! હું તમારા પિતાશ્રીને બચાવી તમને બેલાવીશ અથવા વનવાસ પુરો થતાં શુભયોગ જોઈને બોલાવીશ.
વહાલા, આ દાસીને ભુલશો નહીં. કામ સાવચેતીથી કરશે. પ્રભુ સદા સહાય કરે અને યશ લઈ પાછા વહેલા પધારજો. પતાનવતીએ જણાવ્યું.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ત્રીસમું
વધસ્થળ મોહનપુરીની રાજકચેરીમાં આજે હજારે માણસોની મેદની ઉભરાઈ રહી છે. સરદારે અને અમલદારે સૌ પોતપોતાની બેઠક પર બેસી ગયા છે. પ્રધાનજી પણ પિતાની બેઠક ઉપર બિરાજી રહ્યા છે.
પ્રધાનજી, તમે બીન ગુન્હેગાર છો એવું સાબીત કરવાને તમારી પાસે કંઈ સાધન છે? રાજાએ પૂછ્યું.
રાજન ! મકાનને જમીનદોસ્ત કર્યા પછી તેને પાય શોધવો તે કેટલું કઠણ છે. જેમ ઉભા રહી સમુદ્રનું પાણી માપવું કઠણ છે તેમ વધસ્થળની પાસે ઉભા રહી નિરપરાધી છું એવું સાબીત કરવું તે પણ કેટલું મુશ્કેલ છે, મારે સાક્ષી ફક્ત એક ભગવાન જ છે. અને મારે ટેક, ધર્મ, તથા મારી કીર્તિ મારા સાક્ષીઓ છે.
મહારાજ ! એક દાસી ઉપર વિશ્વાસ રાખી આપ આવો હડહડત જુઠ્ઠો આરોપ મારા ઉપર મુકી મારી આ દશા કરશે એવું મેં સ્વપ્ન પણ નહેતું ધાર્યું!
દુષ્ટ પ્રધાન, તું એમ જાણતો હઈશ કે તારી કપટ જાળમાં હું
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૨
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા ફસાઈશ. અરે !! અધર્મ, નિકમહરામ, તે મારું લુણ ખાઈ મનેજ ઠગે. મારી પુત્રીનું હરણ કરાવી ખુશી થયો. મારી પુત્રીને ભિક્ષુક સાથે પરણાવવામાં પણ તારે જ હાથ હતા, તારા લીધેજ હું વીરપુરની લડાઈમાં હાર્યો અને તારે લીધે મેં તેનું ઉપરીપણું સ્વીકાર્યું તે સર્વેને બદલે હવે તને આપીશ અને સર્વ લેકને પણ બતાવીશ કે દેશઘાતક મનુષ્યની શું સ્થિતિ થાય છે.
એક સાધારણ દાસીના વચન ઉપર વિશ્વાસ રાખી મને દુશ્મન ગણો તે વ્યાજબી નથી પરંતુ હું તે રાજ્યને ખરે હતચિંતક અને મિત્ર છું. પ્રધાન બેલ્યો.
રાજાને તેના બોલવાથી કાંઈપણ અસર થતી નથી.
નામદાર! આપને મારા ઉપર વિશ્વાસ નથી તે હું મારા પાપને બદલો ભોગવવા તૈયાર છું.
નિરાધાર, નિરપરાધીને વધસ્થભે લટકાવવો એ સગુણી તેમજ દુર્ગણી રાજાને સરખા દેષિત કરે છે. એક યોગીરાજ બેલતા બેલતા અહીં આવી પહોંચ્યા.
અરે ! કેણ છે ? આમ અચાનક અવાજ કાને અથડાતાં રાજા ચમક્યો.
મહારાજ ! પેલા મહાત્મા આવે છે. સિપાઈ એ જણાવ્યું. પધારે, યોગી મહારાજ. રાજાએ આવકાર આપો.
રાજન ! મારા યોગના ધ્યાને તમારા નિરપરાધી પ્રધાનનું મૃત્યુ તમારાજ હાથે થતું જાણી......
શું બોલે છે? મારો પ્રધાન નિર્દોષ છે? શું પેલી દાસીએ મને છેટું કહ્યું છે? પણ ખોટું બોલવાની તેને કોઈ જરૂર ! રાજાએ
પૂછ્યું.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૦ મું
૨૧૩ ભોળારાજા! તે લુચ્ચી અને મહાદુષ્ટ છે. એને તો પિતાની કપટજાળમાં કંઈને મરાવ્યા છે અને આજે તમેજ એની કપટજાળના ભોગ બન્યા છે. હજી તે ત્રણ દિવસમાં તમને પણ બતાવશે કે તે આથી પણ વધારે ખટપટી છે.
ગીરાજ. હું આ સાંભળી સ્તબ્ધ થઈ ગયે . રાજાજી, પ્રધાનને ત્રણ દિવસની મહેલત આપો. ત્રણ દિવસમાં તે પિતાની નિરપરાધીનતા સાબીત કરે તે તેને માફ કરશો. નહિ તો આ વધસ્થંભ તૈયાર રાખશે. - પ્રધાનજી ! આ યોગીરાજના વચન ઉપર તમને ત્રણ દિવસની મહેતલ આપવામાં આવે છે. તે દરમ્યાન તમારે તમારું નિર્દોષપણું સાબીત કરી આપવું.
મહારાજ! આપને ઉપકાર માનું છું. યોગીજી ! તમારે બદલો શી રીતે વાળું ? પ્રધાને કહ્યું.
ગીજી ! મારી પુત્રીને કણ હરી ગયું છે? રાજાને પૂછ્યું. રાજન ! ફક્ત ત્રણ દિવસમાં એ બધી વસ્તુને ઉકેલ આવી જશે. પ્રધાનજી! મારે તમારી પાસેથી એક ચીજ માગવાની છે યોગીરાજે કહ્યું.
યોગીજી, આપશ્રીના ચરણોમાં સેવક સદાને માટે હાજર છે. ફક્ત એકજ વચન ! માગો, માગો, જે જોઈએ તે માગે. પ્રધાન બોલ્યો.
પ્રધાન વચન આપવા કબુલ થયો એટલે યોગીરાજ પિતાના મઠમાં ગયા અને ત્યાં ખુબ વિચાર કરવા લાગ્યા કે હવે આ દુષ્ટા દાસીને બરાબર ખબર પાડવી જોઈએ. બિચારા નિરપરાધીને ફસાવી દંડ દેવાવાલીને જ્યારે હું જ તેને દંડ અપાવું ત્યારે જ મારા આત્માને
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
શાંતી થશે. તેને ગમે તે પ્રકારે ફસાવી ગધેડે બેસાડી પુરેપુરી ફજેતી કરાવી વન વન રખડતી કરી મુકુ તાજ હું લાલસિંહ ખરા !
આ પ્રમાણે વિચાર કરી સિપાઈએ પાસે ગયા અને કહ્યું કે:- સિપાઇ, તમે જઈ પેલી મજરીતે ખેલાવે. સિપાઇ તે દુષ્ટા મંજરીને ખેલાવી હાજર થયા અને આવીને કહ્યું કે મહારાજ ! આ કુંડી હાજર છે.
તું મને કુંડી કહેનાર ક્રાણુ ?
મહાત્માને આદેશ છે. સિપાઈ મેલ્યા.
તારા મહાત્માને ઓળખે છે કેાણુ ? એવા તેા ધણાએ ભામટાએ ભટકતા ફરે છે. હવે જો મને લુડી કહી ખેાલાવીશ તે તારૂ આવીજ બન્યું સમજો. દાસી બડબડવા લાગી.
સાથે સાથે તારૂં પણ આવી અન્ય સમજજે ચેગી મેલ્યા. જોગટા, સંભાળીને એલજે.
નહિ તે ?
આ ગામમાં મને સતાવીને રહેવું મુશ્કેલ થઇ પડશે. હજી મારા સપાટામાં આવ્યા નથી ત્યાં સુધી. તું મને ઓળખે છે ?
હું તને બરેાબર ઓળખું છું, એટલ નું લાલસિંહને એળખે છે લાલસિંહે પૂછ્યું.
એનું મારે શું કામ છે. તે તે ક્યારનેએ મારા પ્રપંચને ભાગ થઈ પડયેા. તે પોતાના મેાટાભાઈને મારનાર દેવકુમારને સાથી થયેા છે. એવાના તેા નામજ જવા ને.
અને ખોટા આળ ચડાવનાર તારા જેવી દાસીનું નામ રહેવા દઉં' ? બિચારા પ્રધાનને પણ દુઃખ દેનાર તું જ છે.
તમે શાથી જાણ્યું કે તે નિર્દોષ છે ? દાસીએ પૂછ્યું.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૫
પ્રકરણ ૩૦ મું
રાંડ, તું જાણતી નથી કે હું ત્રિકાળજ્ઞાની છું ? હું બધું જાણું છું કે દેવસેનાને હરનાર બીજે કાઈ નથી પણ તારે બગાડેલો ખુશામતરૂપી કીડાથી સડતો પેલે ભદ્રિકસિહ છે. અને તું પ્રધાનને પરણવા ઈચ્છે છે ખરુંને? બોલ, આમાં ખોટું શું છે.
મહાત્મા! મારો ગુન્હો અને અવિનય માફ કરે. દાસી નમ્રતાથી બોલી.
જવાદે એ વાત! તું પ્રધાનને પરણવા ખુશી છે કે નહિ ? મારી તો ઘણીએ ઈચ્છા છે પણ હું શું કરું? ફૂટ તારું કપાળ અને કાઢ રાતું. મહારાજ! મારા પર કૃપા કરે!
સાંભળ! આજ રાતે તારા લગ્ન કરીશું પણ તમને બંનેને આંખે પાટા બંધાવીશું. કારણ કે પ્રધાનજી તને પરણવા ના પાડે છે માટે આ યુક્તિ સારી છે પછી કાલ સવારે પ્રધાન વધસ્થંભ ઉપરે ચડશે ખરુંને ?
ના, ના, તેમ કદાપી થવા દઈશ નહિં. હું તેમને બચાવીશ.
વારૂ! જા, પણ હવે કાઈને તારી કપટ જાળમાં ફસાવીશ નહિ. નહિં તે બીજાને ફસાવવા જતાં તું જ ફસાઈ જઈશ.
મહારાજ ! બહુ સારૂં. એમ કહી દાસી ચાર્લી ગઈ. જા, જેવું વાવ્યું હોય તેવું ફળ મેળવજે. દાસીના ગયા પછી યોગીરાજ મનમાં વિચારવા લાગ્યા કે હાસ, હવે પાપીણું પુરેપુરી ફઈ છે.”
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ એકત્રીસમું
મેહનપુરીની રાજકચેરી. ' મારા વહાલા પ્રધાન! તું નિર્દોષ થયા છે તે જાણી મને ઘણે જ આનંદ થાય છે. તું સાચે છે, મારા રાજ્યના સ્તંભરૂપ છે. મારા શાણું સરદાર ! મારા સમજવામાં ભૂલ થઈ ગઈ રાજા ધીમા સાદે બોલ્યા.
ના, ના, મહારાજ! સાંભળવામાં ફેર ન હોય! પણ પેલી દુષ્ટા દાસીને વચનને વિશ્વાસ રાખી સાન ગુમાવી હતી. પ્રધાને કહ્યું..
ત્યારે તે હવે નવા જુની થશે ખરી.
મહારાજ ! જે થવાનું હતું તે થયું. બાકી હવે તે જે થાય તે જોયા કરીશું તેને માટે પ્રશ્ચાતાપ કરવાની જરૂર નથી.
પ્રધાનજી ! મેં તમને ન કહેવાના શબ્દો ક્રોધના આવેશમાં આવી જઈ કહ્યા છે.........
પણ ન કહેવા જેવા શબ્દો તે હજી હવે કહેશો. તમે પેલી ચંડાળ દાસીને જોઈ નથી. યોગીએ જવાબ આપો.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૧ મું
ર૧૭ એ બધે દેષ વિધાતાને જ છે. બાકી ખરે પ્રતાપ તે મહાત્માને છે. પ્રધાન બેલ્યો.
નહિ, નહિં. મેં તે મારી ફરજ બજાવી છે. રાજાછ! તમે પણ તે દુષ્ટાની કપટ જાળમાં ફસાએલા છો. યોગીએ જણાવ્યું.
આપ આ શું કહો છો ? રાજા આશ્ચર્ય પામી બેલ્યા.
માથા ફરીને ખત્તા ખાય” ત્યારે જ સમજ પડે છે. (મનમાં) હવે દાસીને વારે, પછી રાજાજીને વારે. પછી જૂઓ ફજેતી. “રાજા દાસીનું જોડું અને શુંભે કુંભારના ઘરનું ઘેડું” આમ વિચાર કરે છે. મહારાજ ! મહારાજ ! ફરિયાદ, ફરિયાદ દાસી બોલતી બેલતી આવી.
અરે ! હજારેને ફસાવનારી અને કંઈકનું નિકંદન કાઢનારી તારે વળી શી ફરિયાદ છે? રાજાએ પૂછયું.
મહારાજ ! મેં બધાને જીત્યા પણ મહાત્મા મારા માથાના મલ્યા. ઉલટી તેમને મને ફસાવી. દાસીએ જણાવ્યું.
શેરના માથે સવાશેર મળે” ત્યારે જ રાંડ પાંસરી થાય એવી છે. મહારાજ ! પ્રેમ પોથીની માળામાં, સ્નેહ સત્યાનાશની ચેરીમાં, લગ્ન લેહીની લ્હાણીમાં, અસત્ય ટેક જાળમાં અને મહારાજાની ભુજાની બાથમાં આ મંજરી પુરેપુરી ફસાઈ છે. અને તેમાંથી છુટવા પ્રયત્ન કરે છે. યોગીએ જણાવ્યું.
મહારાજ ! પ્રધાને પોતાનો બચાવ કરવા માટે મને પરણવા વચન આપેલું અને હવે તે બો એટલે ના પાડે છે. માફ કરજે. મહારાજ ! પ્રધાનજી મને પરણ્યા છતાં પરણેતર સ્ત્રી તરીકે ઘેર (લઈ) રાખી શક્તા નથી. દાસી બેલી.
પ્રધાનજી ! આ કહે છે? રાજાએ પૂછયું. '
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા મહારાજ ! સર્વસ્વ જુઠું છે. સર્વ નગરજને પણ જુઠા છે. મહારાજ સાંભળે ! જ્યારે હું દોષીત ઠર્યો ત્યારે વગર વિચારે મારે ગુણ દેષ જોયા સિવાય સર્વ કેાઈ મારા તરફ ધિક્કારની દૃષ્ટિએ જોતા હતા. અને મારી નિંદા કરતા હતા. અને જ્યારે હું નિર્દોષ ઠર્યો ત્યારે એ જ સર્વે મનુષ્ય મને માનની દૃષ્ટિએ જોવા લાગ્યા. અને આપશ્રીની મૂર્ખતા ઉપર હસે છે. પ્રધાને જવાબ આપે.
પ્રધાન! ત્યારે આ દાસીની ફરિયાદનું શું? રાજાએ પૂછ્યું. મંજરીની સઘળી હકીકત જુઠી અને પાયા વિનાની છે. શું તમે એને પરણ્યા નથી ?
રાજન! મારા બોલવા ઉપર આપશ્રીને વિશ્વાસ નહિ આવે માટે એ દાસી (મંજરી) ને જ પૂછો.
મંજરી! શું એ તને પરણેલ છે.
મહારાજ ! તેની વાત તદ્દન જુઠી છે. ખરી હકીક્ત પેલા જગટાને પૂછે એટલે બધી સત્ય હકીકત જણાશે. દાસી બેલી.
યોગીરાજ ! આમાં સત્ય હકીકત શું છે? સત્ય હકીકત કહેતાં રાજાજીને શીરે બધો ભાર છે. ગીજી બોલ્યા.
જે હોય તે કહે, તમને બધી બાબતની બેલવા માટે પરવાનગી આપું છું. સજાએ કહ્યું.
હવે ગીરાજે (લાલસિંહે) ઉભા થઈ નિચે મુજબ બેલવા માંડયું. મહેરબાન મહારાજા સાહેબ તથા સર્વે નગરજને.
આ દુષ્ટાએ પ્રધાન સાથે પરણવાના વિચારથી મહારાજ સાહેબને આડું અવળું સમજાવી પ્રધાનને મોતની શીક્ષા અપાવી હતી. પણ તેને પરણવાના વચનથી પ્રધાન બચ્યા અને આખરે પિતે જ ફસાઈ
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૧ મું
૨૧૯ તે પરણું છે. પણ કોને ? પ્રધાનને નહિ પણ રાજાજીની છબીને. તે હવે રાજરાણી બની છે. અને રાજમાતા બની પ્રધાનજીને પરણવાની છૂટ આપતા નથી. કેમ મંજરી ખરું છે ને ?
મહારાજ ! મને માફ કરે. આ બધું જુદું છે. તે પ્રધાનને જ પરણું છું દાસી બોલી ઊઠી.
સત્યને જય અને પાપનો ક્ષય. દુષ્ટા, જોતી નથી કે અહીં તે તારે કાળ લાલસિંહ ઉભો છે. ખાડો ખોદે તેજ પડે. યોગીજી બેલ્યા.
દુષ્ટા, તું દુષ્ટ કર્મની કરનારી છે. અને તેજ મને ઠગે છે મારા માથે કુડુ કલંક મૂક્યું ને તું પ્રઘાનને પરણું છે એ જુઠે આરોપ મુકે છે. રાજા બોલ્યા.
મહારાજ ! સત્ય કહું છું. દાસીએ જણાવ્યું.
દાસી ! તું પ્રધાનને પરણી છે તેને કઈ તારી પાસે સાક્ષી છે? યોગીએ પૂછયું.
મારે સાક્ષી મારે ભગવાન. પ્રધાન સાથે પરણવામાં આ જોગો જ સાથે હતો. દાસીએ જણાવ્યું.
તું ગમે તેમ બેલ, તે વરમાળા કાને આપી હતી. પ્રધાનના હાથમાં છબી હતી તેને. દાસીએ જવાબ આપ્યો. તે છબી કેવી હતી?ગીએ પૂછ્યું. તે તે મહારાજની હતી. દાસીએ જણાવ્યું.
આ સાંભળતાં જ રાજા ચમકયો. અને એકદમ બોલ્યા કે તું. મને પરણી અને પ્રધાન ઉપર બેટે આરોપ મૂકે છે?
આ બધા કામ આ જોગટાનાજ છે અને તે મારે કટો દુશ્મન. છે. દાસી મંજરી બબડતાં બેલી.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા આ દુષ્ટાએ કેવા કેવા પ્રપંચ કર્યા છે તે સાંભળે! “વીરરાજ અને રાણીને કપટજાળમાં ફસાવી રાજપુત્રને રણમાં રગદો , બીજા પુત્રનું ખૂન કરાવી ત્રીજા પર આરોપ મૂકી તેને વનવાસ અપાવ્યો અને ભદ્રિકસિંહને રંડીબાજ બનાવ્યો. અને દારૂના ફંદામાં ખૂબ રગદેજો પણ છેવટે જ્યારે લાલસિહે તેને ઠેરની માફક બાગમાંથી હાંકી કાઢી ત્યારે તે ગુણિકાને ત્યાં લુંડી તરીકે રહી.”
“તમારા રાજ્યમાં તમને તથા રાણીને મીઠી વાણીમાં ફસાવી માનીતી થઈ મહેલમાં દાખલ થઈ.”
અરે દુષ્ટા! “તું જેનું ખાય છે તેનું જ ખોદે છે.” પાપીણી ! તેં આખુ નગર ખરાબ કર્યું છે અને મારી પુત્રીનું હરણ કરનાર પણ તું જ છે. રાજાએ રીસમાં કહ્યું. - હરણ કરાવનાર જ પ્રધાન છે. દાસી બોલી. - દુષ્ટા! તું નથી જાણતી કે હરણ કરનાર તારે માની ભદ્રિકસિંહ છે? પણ યાદ રાખજે કે ભદ્રિકને ભિક્ષુક બનાવીશ, દેવસેનાને છોડાવી અને દેવકુમાર સાથે મેળાપ કરાવીશ. યોગીરાજ બોલ્યા.
અરે! તમે આ શું બેલે છે? ક્ષત્રિય કન્યા એકને પરણ્યા પછી બીજાને પરણી જાણું છે? રાજાએ પૂછ્યું.
હંસણી તે હંસને શોભે તેમજ દેવસેના દેવકુમાર સાથે જ શભશે. - યોગીરાજ! મારી કન્યા તે એક ભિક્ષુકની સાથે પરણી છે, અને તે કયાંય જંગલમાં રખડતી હશે અને ત્યાંથી અશક્ત એવા પતિ પાસેથી પેલે ભકિક હરી ગયો હશે. અરેરે ! મારી કન્યાની અત્યારે - શી દશા હશે? રાજા બોલ્યા.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૧ મુ
૨૨૧
મહારાજા! તમેને જરાપણ દીલગીર થવાનું કારણ નથી. તેને પરણનાર ભિક્ષુક ન હતા પણ એક વીર રાજકુમાર હતા. તે કુળ કે દેશ વિનાનેા ન હતા પણ તમારી પુત્રીને લાયક અને તમને રણમાં મહાત કરનાર વળી તમારી પુત્રીનું રક્ષણ કરનાર વીર રાજ્યપુત્ર દેવકુમાર હતા. જેને આ પાપીણીના પાપથીજ વનવાસ લેવા પડયા છે.
આ સાંભળી રાન્ન આશ્ચય પામી ખેલ્યું કેઃ–યેગીરાજ ! આપ આ શું ખેલે છે? મેં તે તેમને બહુજ અપમાન્યા છે, શું આ ર્ડાએજ તેને ફસાવ્યા હતા ? અને તેથી જ તેમને વનવાસ લેવા પડચો ? મહાત્મા, બેલા, આ પાપીણીને શી સજા આપવી? મહારાજ! એવાને તે એવી શીક્ષા આપવી જોઇએ કે તેને દાખલા દરેક જણા લે અને આવા પાપી કાર્યાં કરતાં દુષ્ટો ભૂલેચૂકે ભાગ ન લે. તેજ યાગ્ય છે.
યેગીરાજ! આપ જેમ કહેા તેમ કરવા તૈયાર છું.
મહારાજ! તેના નાક-કાન-કપાળ મેડાવી ઉધે ગધેડે બેસાડી નગરબહાર કઢાવી મૂકવી જોઈએ.
જાને ! માથા વગરના મટા દાઝયા ઉપર ડામ શા માટે આપે છે. દાસીએ કહ્યું.
કૃપાનાથ ! મને બચાવા ફરીથી આવા કામ કદાપી નહિજ કરૂં. મારા પર દયા લાવેા. દાસી એ હાથ જોડી કરગરવા લાગી.
જા તારૂં કાળું કર. “ જેવા કર્યા તેવા ભાગવ’” રાજા મેલ્યા.
આખરે દાસી મંજરીને પાપની શીક્ષા મળી અને સત્યને ય થયેા. ભાવિ ઘડીમાં શું કરે છે અને ઘડીમાં શું નથી કરતું ?
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બત્રીસમું
મોહનપુરીના પ્રધાનનું મકાન.
Aજે આનંદનો પાર નથી બધાના દીલમાં કાઈ અને
આનંદ શોભી રહ્યો છે.
યોગીરાજ, આ બધો પ્રતાપ હોય તો તે માત્ર આપને જ છે આપશ્રીના પ્રતાપે જ મારા પતિ આજે નવું જીવન પ્રાપ્ત કરી શક્યા છે. મારા પ્રાણનાથના બચાવનારને મારા સહસ્ત્રકેટિ વંદન છે. પ્રધાનની પત્નીએ કહ્યું.
તેમાં વધારે કાંઈજ કર્યું નથી ફકત મેં તે મારી ફરજ બજાવી છે.
મહાત્મન ! હું આપશ્રીને અગણિત ઉપકારને બદલે શી રીતે વાળી શકું? પ્રધાને પૂછ્યું.
પ્રધાનજી! એક રસ્તો છે. હું કહું તે સાંભળો, તમારી સર્વાગ સુંદરી-વીરપુત્રી તે ખરેખર વીરપત્ની છે.
તમે તેને વીરપત્ની શા ઉપરથી કહે છે?
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૨ મું
૧૨૩ તે બધી વાત પાછળથી સમજાશે હાલત હું કહું તે સાંભળે! તમારી પુત્રી જેને વચને કરી પરણી છે, જેને મનથી પોતાને માને છે તેને તમે અર્પણ કરો.”
તેણે એવા કયા પુરૂષને પિતાને માન્ય છે તે જણાવશે?
હા! તેણે મારી સાથે જ ગાંધર્વ લગ્ન કર્યા છે. એથી જ હું કહું છું કે તમે તમારું વચન પાળવા તૈયાર થાવ. રાજાએ પોતાની પુત્રી ભિક્ષુકને આપી તે તમો તમારી પુત્રી યોગીને આપો. એટલે રાજા અને પ્રધાન બંને સરખા કહેવાય. બન્ધીવાન ભિક્ષુક કરતાં તમારી પુત્રીને બચાવનાર આ ગી શું છે ? “શું તમારી કન્યા એકને પરણ્યા પછી બીજાને હસ્ત સોંપશે ખરી કે ?”
યોગીજી ! તમારે વળી પરણવાની વાત કેવી ?
હું યેગી નથી પણ જોગી છું. ભકતિ નથી પણ રાજવંશી ક્ષત્રિય છું. તમારા રાજાને બધીવાન બનાવી દેવકુમારને ફસાવવાની તેની ક્યૂટજાળમાં તેને જ ફસાવનાર છું.
ગીરાજ ! જરા શાંત થાઓ ! મારે મારી પુત્રીને પૂછવું જોઈએ? | મેં તમને એકવાર કહ્યું કે મેં તેની સાથે ગાંધર્વ લગ્ન કર્યા છે. પછી પૂછવાનું રહ્યું જ ક્યાં? મારા જેવા ક્ષત્રિય બાળને મૂકી બીજા કાને પસંદ કરશે ? શું તે આ લાલસિંહ જેવા વીરને મૂકી બીજાને વરશે ?
હે! આપ શું કહે છે ? પ્રધાને આશ્ચર્યતાથી પૂછ્યું.
મારા વહાલા પતિને બચાવનાર બીજે કઈ નહિં પણ વીર લાલસિંહ જ! પુત્રી, તે તે યોગ્ય વર શે. પ્રધાન સ્ત્રી બોલી.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
ક્ષત્રિય પુત્ર ! તમને પુત્રી પરણાવવા કાણુ ના પાડે. અવિનય માફ કરજો.
२२४
જ્યારે માતાપિતા પાતાની પુત્રીને હસ્ત સેાંપવા કબુલ થયા. ત્યારે યેગીએ કહ્યું કે “દેવસેનાને ખચાવી પાછા ફરતાં તમારી પુત્રીને હસ્ત ગ્રહણ કરીશ હાલ તે! હુ` રજા લઉં છું.” એમ કહી યેાગી પેાતાના કાર્ય માટે ચાલ્યા ગયા.
66
યેાગીજી ચાલતા ચાલતા જંગલમાં આવી પહેાંચે છે. વનની બટાએ અને કુદરતની લીલા જોઈ પરમાત્માની કૃતિને વિચાર કરવા લાગ્યા. આ વનની ઘટા વિશ્વજનના મનને કેટલા આનંદ આપે. આ વૃક્ષની લાંબી ડાળીઓ, ધાર ઘટા અને પાંદડા દેખાય છે તે પુરાતન હાવા જોઈએ. વળી આ અશે!કવૃક્ષ કૈા સર્વાંગ સુંદરીના વાદપ્રહારથી કેવું ખીલતું માલુમ પડે છે. આ નગ મઢે ભર્યાં કેવા ટટ્ટાર ઉભા છે. નદી–જળ પ્રવાહને પણ ગણકારતા નથી. જાણે સના દમનરૂપ જંગલના રાજા ન હેાય ? તેનુ મૂખ તેની પાંખે। કાપનારાએ તરફ કેવું ઈર્ષા અને ખૂનસ ભર્યું ઝળકે છે. પાતાને ભાલા મારનારની પણ પરવા કરતા નથી. પેાતાની શીલાએથી પોતે અભેદ માને છે. પેાતાની ભયંકર ખીણાથી પથીકજતેને ત્રાસ ઉપજાવે છે. દુષ્ટ પ્રાણીઓથી વસેલા હેાવાથી શુરવીર શિકારી લડવૈયાનુ મન હરે છે. ” આમ અનેક જાતના વિચારે કરે છે. એટલામાં તેની નજર એક સ્ત્રી ઉપર પડતાં જ અરે? પેલી સુંદરી ક્રાણુ હશે ? તે કેવી મનમેાહક લાગે છે. પણ તે ગમે તે હાય તેમાં મારે શું? આ વખતે એક વાધ એક ગાયને શિકાર કરવાની તૈયારીમાં હતા તે જોતાંજ “ શું ક્ષત્રિયના દેખતાં વાધ ગાયનેા શિકાર કરશે? ના, ના, એમ ન બનવા દઉં ગેાળી છેાડી વાધને યમ શરણ
""
એમ ખેલતાં જ એકદમ બંદુકની પહેોંચાડયા અને ગાયને ઉગારી લીધી.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩ર મું
૨૨૫
પણ ત્યાં તે એક બાઈ ( દાસી) દેડતી દેડતી આવીને કહેવા લાગી કે –આપના વીરત્વથી મોહિત થઈને અમારા મહારાણી આપને મળવા માટે પધારે છે.
તે શા માટે મને મળવા આવે છે? શું કાંઈ કામ છે ખરું?
શું એક વીરત્વની પ્રશંસા કરનાર આપને મળવા આવે તે શંસનીય હેય! રાણી સાહેબ હમેશાં ગમગીન છતાં આજે તમને મળવા ઈચ્છા રાખે છે.
તો ભલે આવે.
શુરવીર સરદાર, આ તમારી ભગિની તમને વંદન કરે છે. મણિ બાળાએ આવતાં વંદન કર્યા.
અરે! આ કોણ? મને આ રાણીને જોઈને પશ્ચિીત હોય તે ભાસ થાય છે પણ મારી યાદશકિત મને આજે ભૂલાવે છે. બેન ! તમે કોણ છો ?
મારા પ્રાણુના બચાવનાર! તમે મને ન ઓળખી ? હું ચંપાપુરીના પ્રધાન ચંચળમતિની પુત્રી મણિબાળા છું. જેને આપે દુષ્ટાના પંઝામાંથી છોડાવી હતી તે જ.
બહેન! તમે અહીં ક્યાંથી ?
ભાઈ મારા પિતાએ આ સુવર્ણપુરના રાજા દુર્જયસિંહ સાથે મને પરણાવી છે. પણ હું મારા દુઃખની વાત શી કરે તેમના નામ તેવાજ તેમના ગુણ છે, કેટલી નિરાધાર બિચારી અબળાઓનું શિયળરત્ન હરનાર તે પાપાત્મા છે. હું પતિપરાયણ પત્ની હોવાથી મને તેમના માટે બળાપ થયા કરે છે. પણ શું કરું? ઘણી શિખામણ આપી પણ “પત્થર ઉપર પાણી.”
બહેન મુંઝાવવાનું કાંઈ જ કારણ નથી મારા બનતા પ્રયાસો કરી તમારા પતિને સુધારવા માટે કરીશ.
૧૫
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૬
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા | મારા પતિને પ્રેમ હાલ તે મારા ઉપર વિશેષ છે માટે આપ હાલ મારી નગરીમાં પધારો અને આ રંક ભગિની ઉપર કૃપા કરે તે સારૂં. હું મારા પતિને સમજાવી તમને પ્રધાનપદ અપાવું તેથી મારા કાર્યમાં મને સુગમતા પડે. માટે ભાઈ, મારા મહેલે અત્યારે નહિ આવે?
બહેન! વખત આવે જરૂર આવત પણ તારે આટલે બધો આગ્રહ છે તે હું તારી સાથે જ આવું છું.
બને ભાઈ-ભગિની સુવર્ણપુર તરફ જવા તૈયાર થયા.
ઇ;
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ તેત્રીસમુ અદભૂત ગુફાના રસ્તા
લાલસિંહુ વિચાર કરે છે કે આપણે પ્રધાન થયા. રાજ્યમાં રાજાની નબળાઈ અને અત્યાચારના લીધે આપણે જ રાજા થયા. સમુદ્રમાં પડયા પણુ અહંકારી મેાામાં ધસડાવવું જોઈ એ નહીં. રાજસાગર ઘણા જ ઉંડા છે, તેને તરી પાર ઉતરવા માટે મેટા મોટા યેહા શુરવીરા પણુ તિવાન થયા નથી.
હું એક રાજવંશી પ્રધાનપુત્ર છું પણ મારે પાતાના નગરમાંથી નીકળવું પડયું. દેવકુમાર સાથે મિત્રધર્મ બજાવવા રહ્યો પણ ભાવી પ્રતિકુળ હાવાથી તેના ક્રોધના ભાગ થઈ પડ્યા.
આજે સૂત્રપુરની ખાઈમાં આવી પડયા. વિશેષમાં દુ સિદ્ધ જેવું નાવ મળ્યું છે તેને હલેસાં મારી સીધા ચલાવવાના પ્રયત્ન કરવાના છે. આ પ્રમાણે વિચારાની હારમાળામાં અનેક પ્રકારના તર્ક વિતર્ક કરતા તલ્લીન થઈ ગયા છે.
રાજાને કેવી રીતે સુધારવા, સતીના શિયળ કેવી રીતે બચાવવા, પ્રજાને કેમ સુખી કરવી અને રાજા અને રાજ્યને કેવી રીતે આબાદ કરવાં તેજ વિચાર શ્રેણીમાં પેાતાના મનથી ધાડા બાંધવા લાગ્યા.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
છેવટે નિશ્ચય કર્યો કે “ ગમે તે ભાગે રાજાને સુધારવા. હામથી, ભેદથી, અગર ન માને તા દંડથી પણ તેની કુટેવાના ત્યાગ કરાવીશ, રાજાને સુધારવા ઘેાડા દિવસ રાજાને પદભ્રષ્ટ કરીશું એટલે ઠેકાણે આવશે ત્યારે તેના આગળ ગુણ ગાઇ શુદ્ધિમાં લાવીશું અને તેમ કરતાં પેલા ઋષીરાજના વચન પ્રમાણે વસંસિદ્ધના પણ પત્તો લાગશે પણ વસંતને ખેાળશ શી રીતે?
૨૨૮
}}
આજે તપાસ કરતાં કરતાં આટલે સુધી તે! આવ્યે છું, અહીં એક અદ્ભૂત માણસ રહે છે. તેની સાખતથી રાજા ધણા દુષ્ટ થયા છે. તેના જો પત્તો લાગે તેા પહેલા તેને વશ કરવા જોઇએ એટલે આપણું કામ સિદ્ધ થયું સમજવુ.
અરે! પેલું કાણુ આવે છે ? ( કાંઇક જોવાથી) પણ તે માણસના આકારમાં નથી તેમજ જાનવરના આકારમાં પશુ નથી. જરૂર, આજ પેલે અદ્દભૂત માણસ હાવા જોઈએ.
લાર્કસંહ બચ્ચા, યાદ રાખજે કે હું તો તારા કાળ છું. પાસે આવતાં અદ્ભૂત માણસે કહ્યું.
અરે ! ભલા માણુસ પહેલા ખેલતા ખરા કે તું કાણુ છે? અને શા માટે મારે કાળ થઈ આવ્યા છે ? લાલસિંહૈ નિડરતાથી પ્રશ્ન પૂછ્યો.
હું સર્વ જગતને ક્રમનાર છું. તું આજકાલને આ નગરના પ્રધાન થઈ મને મારવાની ઈચ્છા રાખે છે અને રાજાને પણ પાતાના હાથમાં રાખવા માગે છે અને તેને ભ્રષ્ટ કરનારને તું દુશ્મન થવા ઈચ્છે છે? તું રાજાને પોતાની મતિ અને ગતિએ જવા દે. તે જો તું તેને સુધારવામાં ફાવ્યા તેા પછી તારા તેનેા અને રાણીના સર્વેના ઘાટ ઘડીશ. અદ્ભૂત માણસ ક્રોધાગ્નિથી લાલચેાળ આંખા કરી "વાડુ વા થઈ ખેાલવા લાગ્યા.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૩ મુ
૨૯
જગતને દુઃખ દેનાર, દુષ્ટ! તું એમ ધારે છે કે તું સર્વાંને ખરાખર કરીશ ? શું તું એમ ધારે છે કે તને કાઈ મારનાર નથી ? ઈશ્વરે શેરના માથે સવાશેર તૈયાર કર્યાં છે, દુષ્ટ ! હું જ તને મારીગ્ર અને તને કદાપિ પણ મને, રાજાને અને રાણીને ભ્રષ્ટ કરવામાં ફાવવા દઈશ નહી. લાલિસંહુ લાલપીળા થતાં એલ્બે.
પાપી તારાથી શું થવાનું છે. મેં તે કંઈકને પાયમાલ કર્યાં છે. પણ કાઇની તાકાત નથી કે મારી સામે હાથ પણ ઉંચા કરી શકે. તે તું કઈ ગણત્રીમાં ! હમણુાં જ હું એક કન્યાને પકડીને લાવ્યા છું. જેને શિયળના માટે બહુ જ ઉંચા ભાવ છે. જે મારી માગણીના અનાદર કરે છે. તેમજ મતે ધિક્કારે છે પણ મારે તને તેની સન્મુખ લઈ જઇ તેના ઉપર હું બળાત્કાર કરીશ પાપી અદ્ભૂત તાલુકા.
અરે દુષ્ટ ! મનુષ્યહારક પાપી! અબળાને દુઃખ આપી તેના શીયળને લુંટનાર ધાતકી ! તને ધિક્કાર છે. તને અને તારી જનેતાને ધિક્કાર છે!
ઉભા રહે! હું તને તારા દોષ સુધારવાની મુક્તિ બતાવું? એમ ખાલતા પેલા અદ્દભુત માસ તેની સામે ધસે છે અને તુમુલ યુદ્ધ ચાલે છે.
છેવટે યાગીના કહેવા પ્રમાણે પાપીને હરાવી પકડે છે ત્યારે અદ્ભુત માણસ માલે છે કે:- લાલસહુ મને બચાવ, મને મારીશ નહિ. તમે કહેશે। તે પ્રમાણે કરવા તૈયાર છુ, લ્યું। મારૂ વચન.
“ તમારૂં હું... કાંઈપણું શ્રેય કરીશ, તમારી આજ્ઞાનુ કદાપિ ઉલ્લંધન નહીં કરૂં !”
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
જા, વસંતસિ ંહ અને પેલી કન્યાને છૂટા કર અને અહીં લાવ, લાલ હૈ આજ્ઞા ફરમાવી.
૩૦
આપ મારી સાથે ગુફામાં ચાલા ત્યાં તમે સઘળી હકીકત જાણુશા. પેલી કન્યા કલ્પાંત કરતી હશે અને રડતી હશે.
લ પટ! સિંહને તેજ ભમાળ્યા છે.
લાસિંહ! રાજા દુષ્ટ છે, રાણી સયારીણી અને પ્રેમાળ છે. પણ રાજાની ભાળવી ભેાળવાય છે. આપ ચેડા દિવસ રાજાને પદભ્રષ્ટ કરશે! તેા જ સુધરશે.
ઠીક, હાલ તા તારી ગુફામાં ચાલ, લાલસંહે કહ્યું આથી બેઉ જણા ગુફાના રસ્તે ચાલવા લાગ્યા.
ગુફા નજીક આવી પહેાંચ્યા ત્યાં તે તેને અંદરથી અવાજ આવતા સંભળાયા તેથી તે સાંભળવા થાડીવાર ઊભો રહ્યો. તે ગુફામાં રહેલી કન્યા પદ્મણી ખેાલતી હતી કેઃ “ આ પરમેશ્વર હું કથાં રાજકુમારી, મહેલમાં રહેનારી, હજારા દાસદાસીમાં ખમાખમા થનારી, આજે આ દુષ્ટના પંઝામાં પડી શિયળના રક્ષણ માટે ઉપાય શેાધી રહી છું. હે ભગવાન! શું આ રૅક બાળાપર દયા નહીં કરે? હું કથા રંગપુરના રાજાની કુંવરી અને કયાં આજની દુ:ખીયારી રાતી બાળા આ દુષ્ટ માણુસે મને પરણવા અગર શિયળ ખંડન કરવાની બુદ્ધિથી મારૂં સુખ ખાવરાવી ને મને દુ:ખમાં નાંખી છે. હું તે અબળા હું પણ સબળા એવા વસતિસંહને પશુ દુષ્ટ્રે કારાગ્રહમાં નાંખી દુઃખી કર્યાં છે. મેં તેમની સારવાર ન કરી હેાત તેા ? તેમની શી દશા થાત? અરે!!! પણ, પેલા અદ્ભૂત માણસની ચીસે સાંભળવામાં આવી તેથી ચમકીને ખેલી ઉઠી કેઃકયાં ગયા ? તે તે। અત્રે દેખાતા નથી તે માણુસે ચીસા—ખૂમા શા માટે પાડી હશે ? તે કાઈથી છતાય એવા નથી તેા શું થયું હશે જરૂર ! મારા જેવી અબળાઓની
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૩ મું
૨૩ ચીસે સાંભળી ભગવાનને દયા આવી હશે કદાચ ઈશ્વર તેને શિક્ષા કરતા હશે તેથી જ તેને આટલી બધી ચીસો પાડી હશે પણ મારે કયાં જવું? એ ઈશ્વર! હવે તે તું મારી કક્ષા કર.”
આ પ્રમાણે લાલસિંહ બધું સાંભળી રહ્યો હતો તેથી તે બોલ્યો કે –હે સુંદરી! ચીંતા કર નહીં પરમેશ્વરે તારી પ્રાર્થના સાંભળી છે અને ખુશ થઈ તારા શીયળના રક્ષણનાથે મને મોકલ્યો છે.
(મનમાં) શું આ મનુષ્ય મને મદદ કરવા આવે છે તે કાણુ હશે ? ( લાલસિંહને આવતા જોઈને) આ દેવાંશી પુરૂષ કોણ હશે? (પાસે આવેલે દેખી)
અરે ! વીરપુરુષ તમે કોણ છે? અને અહીં શી રીતે આવ્યા?
બાળા! ગભરાઈશ નહીં. હું આ નગરને પ્રધાન છું અને અહીંયા તમારું અને નિરાધારનું રક્ષણ કરવા આવ્યો છું.
વીર ! જેવા આવ્યા તેવા પાછા જાઓ નહીં તે પેલે પાપી દુષ્ટ પુરુષ વસંતસિંહના જેવી જ તમારી સ્થિતી કરશે.
તે વસંતસિંહ કોણ છે?
તે વરરાજ્યના પાટવી કુમાર છે. અપર માતાના ઠેષથી આ દુષ્ટ માણસના હાથમાં પડ્યા છે તેમને મેટ ઘાવ લાગ્યો હતો તેથી મેં તેમની (ઘણી) ચાકરી કરી ઘાવ રૂઝાવ્યો હતો. તમે જાઓ નહીં તે પેલે દુષ્ટ માણસ આવી તમારે નાશ કરશે.
સુંદરી! તમારે તેની ચીંતા કરવી નહીં, મેં તેને છ છે. અને તે મારે નેકર છે. હમણાં જ તે અહીં આવશે. એટલામાં તે અદ્દભૂત માણસ આવે છે અને બોલ્યો કે શૂરવીર હું તમારે શણું પઘણું આ શુરવીર પુરૂષે તારું શિયળ બચાવ્યું છે અને મને પણ જીત્યા છે. માટે તે વીરત્વના બદલામાં હું તને અર્પણ કરું છું. મારા જ તે નહીં થાય ને?
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩ર
દેવકુમાર સચિત્ર ધામિક નવલકથા કઈ અભાગણું આવા પતિને અંગીકાર કરવાની ના કહે? એટલું મારું નસીબ પણ ક્યાંથી કે હું બધીખાનેથી પરણીને નીકળું શું આપ મારા જેવી કંગાલ હાલતમાં પડેલી બાળાને પરણવા કબુલ કરશો? પણએ લાલસિંહ તરફ દ્રષ્ટિ કરતાં પૂછયું.
તે કબુલ છે, મારે તેને ભેટ આપવી છે તે અદ્દભૂત માણસે જ જવાબ આપે.
હું તમારી આજ્ઞાને આધીન છું. તેમ કહ્યું.
ભાગ્યવાન પુરુષ! મોતીની માળા તો હંસની કાંટમાં જ શોભે માટે મારી ઈચ્છાથી તેને હસ્ત તારા હસ્તમાં સંપી હું મારી ફરજ પુરી કરું છું તે પુરુષ બો .
સુંદરી ! આ અજાણ્યો પતિ કુળ ગોત્ર જાણ્યા સિવાય પસંદ પડશે? લાલસિંહે પૂછ્યું.
પ્રાણેશ! મારા અહોભાગ્ય કે આપ જેવાની સહચરી થવા હું ભાગ્યશાળી થઈ. આ પતે મારા શિરછત્ર છે. તમે મને અહીંથી મૂક્ત કરી મારો હરત ગ્રહણ કરશો તે હું તમારી જીવનપર્યત વગર મૂલ્યની દાસી થઈને રહીશ પદ્મણીએ જણાવ્યું.
અદ્દભૂત માનવીએ કન્યાદાન આપ્યું ત્યાર પછી લાલસિંહ બધી વાત પુછે છે પદ્મણી તેને સુવાબ આપે છે.
“રંગપુરના રાજા રંગલસેનની હું પુત્રી છું મારું નામ પાણી છે. હું એક દિવસ ઉનાળામાં રાત્રે મારા મહેલની અગાસીમાં સૂતી હતી. ત્યાંથી આ દુષ્ટ પાપી મને ઉપાડી અહીં લાવ્યા. જ્યારે સૂર્યોદય થયો અને હું જાગી ત્યારે મને ખબર પડી કે હું અહીંઆ છું. આ દુષ્ટ પાપી જ મને અહીં લાવ્યા હતા. તેને મારું શિયળ ખંડન કરવા ઘણું પ્રયત્ન આદર્યા પણ તેમાં તે ફાવી શક્યો નહીં ત્યારે
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૩ સુ
નાંખે તે
મને મારી નાંખવાની ધમકી આપી રહ્યો હતા છતાં માન્યું તે ન માન્યું જ તે મને જીવથી મારી આપ આવી પહેાંચ્યા અને હું બચી ગઇ ’’ આપ જાણે છે.
૨૩૩
પણ મેં ન પહેલાં તે
ત્યાર પછી શું બન્યું તે
“ વીર લાલસંઢ આવ્યેા અને મને બચાવ્યા છે. પરમેશ્વર જે કરે છે તે સર્વે અદ્ભૂત માનવીએ કહ્યું.
ત્યા તેને જ તારા પ્રાણ
"9
સાશ
માટે જ
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ચાત્રીસમુ
મિત્રની શાધમાં વસ’તિસહુના મેળાપ.
વાંચક વ ! હવે આપણે ચ'પાપુરી તરફ પ્રયાણ કરીએ કારણ કે જ્યારે લાલસિંહને દેવકુમારે કલ`કત કરી દેશનિકાલની સજા ફરમાવી અને જ્યારે દેવકુમારને સત્યવસ્તુના ખ્યાલ થયા ત્યારે તેના પસ્તાવાને પાર ન રહ્યો.
હવે દેવકુમાર પોતાના આત્માની સાથે પોતાના વ્હાલા મિત્ર વાલિસને યાદ કરતા ઘણા કલપાંત કરવા લાગ્યા, મેં સ્ત્રીની વાત સાંભળી કાંઈપણ તપાસ કર્યા વગર લાલસિંહને વગર ગુન્હે શિક્ષા કરી ધિક્કાર છે મને ! કે જેને મે' મિત્રદ્રોહ કર્યા, પાતાની સ્રોનું શિયળ બચાવવા પાતાના મિત્રે ધર્મ બજાવ્યા તેને જ મે દગા દીધા. “ હશે ! હવે કાંઈ થયું ન થયું થવાનું નથી. હવે તા મિત્રને શેાધવા જલ્દી ઉપાય કરવા જોઈએ એ જ ચિત્ત
છે.
66
..
,,
અરે ! પેલા ધ્રુજતા
સામેથી કાઈ માણુસને આવતા દેખી ત્રાસથી ત્રાહી ત્રાહી અને ભયથી ધ્રૂજતા ક્રાણુ દેખાય છે તેા બહાદુર. કાઈ રાજકુંવર જેવા જણાય છે કદાચ
આવે છે? તે
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૪ મું
૨૩૫ વસંતસિંહ તે ન હોય? લાવ જરા પુછું તે ખરા. “પુછતાં નર પરિતા.” તે કહેવતને અનુસરી તે સામે ગયા અને પૂછ્યું. ભાઈ. તમે કોણ છો?
આ અવાજ સાંભળી સામેથી આવતે માણસ ચમક અને એકદમ ગભરાતે હદયે . “હવે તે મને છોડ, ચાર વર્ષનું કેદખાનું તે ભોગવ્યું, હવે જે નહિં છેડે તે પછી મારે આપઘાત જ કરવો પડશે.”
ભાઈ, તમે આટલા બધા ભયભીત-ગભરાએલા કેમ છો?
અલ્યા દુષ્ટ ! તારા હાથથી જ , તારી મર્યાદા બહાર જઈ ન શકયો? તારે મને મારી નાંખવો હોય તે મારી નાંખ પણ હવે તે તારાથી છૂટો કર. આ અદ્દભૂત માણસ છે એમ ધારી વસંતસિંહે કહ્યું. | (કાંઈક ઓળખાણ પડતાં) કેણુ વીરપુરૂષ, તમારી આ દશા. તમે કાને દુષ્ટ કહે છે ? તેનું નામ લેશો અને તમારું નામ દેશે.
તમે અવનવા વેષધારી નથી? ત્યારે પેલે દુષ્ટ માણસ કયાં ગયા ? ભલે તે આપ કેણ છો તે જણાવશે?
હે પાટલીપુત્ર નગરના રાજાને પુત્ર છું અને હાલમાં ચંપાવતી નગરીને નવો રાજા દેવકુમાર છું.
દેવકુમારનું નામ સાંભળી તે માણસ એકદમ તેને બાઝી પડયો. “કાણુ મારે ભાઈ દેવકુમાર, તું અહીં કયાંથી? આ જંગલમાં ? વસંતસિંહે પૂછયું.
મારા વડીલ બધુની શોધમાં અને મારા મિત્રની તપાસમાં. ભાઈ! તમે કહેશો કે આટલા બધા ભયભીત કેમ થઈ ગયા હતા. દેવકુમારે આશ્વાસન આપતાં પૂછ્યું.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૬
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા ભાઈ, આપણી માતા-જેને પ્રેમ અજોડ હતું. તેના મરણ પછી અપર માતાએ આપણું ઉપર કરવામાં કાંઈ બાકી રાખ્યું નથી. તેને જ કઈ અદ્દભૂત માણસ પાસે મારૂં હરણ કરાવ્યું હતું. ભાઈ દેવ, આપણા પિતાશ્રી, બન્ધવકેશવ તથા કીતિ અને આપણી ભગિની વિગેરે સર્વે ખુશીમાં તે છે ને?
આ વાત સાંભળી દેવકુમાર ગમગીન ચહેરે કહેવા લાગે “જે દુષ્ટાએ તને દુઃખ આપ્યું તે જ દુષ્ટાએ મને વનવાસ આપ્યો છે–ભાઈ કેશવસિંહનું ખુન કરાવી તેનો આરોપ આક્ષેપ મારા ઉપર મૂકો અને પીતાશ્રીને આડુઅવળું સમજાવી મારી આ સ્થિતિ કરી છે. મારો મિત્ર લાલસિંહ મારા સુખ-દુઃખને સાથીદાર બન્યા” આમ તમામ હકીકત કહી સંભળાવી.
વળી ભાઈ, મેં મારી પત્નીની વાત ઉપર વિશ્વાસ મૂકો મારા મિત્રને શિક્ષા આપી છે પણ જ્યારે રાજદરબારમાં બધા કેદીઓને લાવતાં બધો ભેદ ખુલ્લો થઈ ગયું અને રાણીને દ્વેષ પકડાઈ ગયો અને મિત્રને ખરે ધર્મ પરખાઈ આવ્યા પરંતુ મેં જે તેને વચને કહ્યા છે તે મને બહુ લાગી આવે છે. “યાં એ પારસમણી અને કયાં હું કાચને ટૂકડો” પ્રીયબધુને મેળાપ થ લખ્યો હશે તે આજે ભાગ્યથી આપને સંયોગ થયો. આપણું નગરમાં શું થતું હશે તેની મને માહિતી બલકુલ નથી.
મારા ભાઈ દેવકુમાર ! ક્ષત્રિયવટ સાચવવા એક કન્યા મારી માફક અદ્દભૂતના પંજામાં જ ફસાએલી છે. “ જેને મારી ચાકરી કરી મારો પ્રાણ બચાવ્યો છે તેને મારે બચાવવી જોઈએ અને તેના શિયળનું રક્ષણ રરવું જોઈએ પણ તે અત્યારે કયાં હશે? તે રંગપુર નગરના રાજાની કુંવરી છે અને સગુણી તેમ જ શિયળવંતી છે.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૭
પણ મારા સાંભળવામાં આવ્યું છે કે સૂવષ્ણુપુર ગામના લાલસિંહ નામને પ્રધાન છે તે પહેલાં ચ'પાપુરીને પ્રધાન હતા તે વીર પ્રધાનપુત્ર લાલ્ટંસંહ હાલમાં સ્વણુ*પુર હશે માટે ત્યાં ચાલા, તપાસ કરીએ ધીરજનાં ફળ મીઠાં છે.
પ્રકરણ ૩૪ સુ
66
ભાઈ, મને લાલસિંહ વગર જરાપણું ગમતું નથી શું તે મારા મિત્ર મારા ગુન્હા માફ નહીં કરે?
ભાઈ, આમ અધીરા થવાથી કામ અને નહીં માટે ચાલ, આપણે તેની તપાસ કરીએ.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ પાંત્રીસમું
દેવસેના કેદખાને
અહા હા મારા પ્રાણ ! મારા ઈશ! તમે આ અબળાપર કેમ આટલે બધે કાપ કરવા માંડ્યો છે હે પ્રભુ ! તું મને આ નિરાધમના પંઝામાંથી બચાવ અને મારા શિયળનું રક્ષણ કરવા મારામાં શક્તિ આપ, અને મારા વહાલા પતિને મેળાપ કરાવી આપે. મારા પતિએ મારા માટે કેટલું કષ્ટ વેઠયું છે. મારા પિતાની સાથે વેર બાંધી મને વર્યા.
આ તમારા દુષ્ટ રાજ્યના કટકરૂપ કુટુંબના કલંકરૂપ ભાઈએ મારૂં તેમજ તેની માતૃતુલ્ય ભાભીનું શીયળ લુંટવા પ્રયત્ન કર્યો. એ? દુષ્ટ તું મને કયાં સુધી પીડીશ. બસ. ગમે તે થાય મારા પ્રાણના ભોગે પણ મારું શીયળ સાચવીશ અને મારા પતિ-ધર્મમાં જરા પણ ખામી-ઉણપ નહીં આવવા દઉં. મને મારા શીયળ કરતાં મારે પ્રાણ બીલકુલ હાલે નથી. શું પ્રભુ તું પણ મને આવા કષ્ટના સમયમાં આ પાપીના પંઝામાંથી નહીં બચાવે? શું પાપીનું જ ધાર્યું થશે? બીલકુલ નહીં. તેનું ધાર્યું જરા પણ થવા દઈશ નહીં.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૫ મું
૨૩૯ “મારી હૃદયરમણ આવ અને બળતા હદયને શાંતી આપ.” પાપી ભદ્રકસિંહ ત્યાં આવતાં જ ઘૂરક.
દુષ્ટ ! વિચાર કર. “સિંહણનું દૂધ સેનાના કામ સિવાય રહ્યું સાંભળ્યું છે?” મારૂં શીયળ ભંગ કરતાં તારે જીવ ઓઈશ માટે છાનામાને ચાલ્યો જા, નહીં તો યાદ રાખજે કે તારી ખાનાખરાબી કરીશ. દેવસેના તાડૂકી ઉઠી.
આ પ્રમાણે સાંભળી પાપી ભદ્રકસિંહ પિતાની બુદ્ધિ અનુસાર જેમ આવે તેમ બેલવા લાગે “જે મારા કહ્યા પ્રમાણે નહીં વર્તે તેનું પરિણામ સારું નહીં આવે અને પાછળથી તું પસ્તાઈશ, માટે મારું કહ્યું માની આવતી લક્ષ્મી વધાવી લે અને મનગમતાં સુખ ભગવ”
સિંહણે કદાપી વાસને ચારો ખાધે એવું સાંભળ્યું છે? સમુદ્ર કદી મર્યાદા મુકી સાંભળી છે? પૂર્વને સુર્ય પશ્ચિમ ઉગ્યો સાંભળ્યો છે ? પાપી જરાપણું આશા રાખવી નકામી છે. આજે પ્રાણ જશે પણ શીયળ તે નહીં જ જાય તેની ખાત્રી રાખજે
હું તારાથી જેમ જેમ નમ્રતાથી ચાલું છું તેમ તેમ તું મને ડરાવે છે પણ તું એન ન સમજીશ કે આ ભદીક તને પિતાની કર્યા વગર રહે. હું કોણ ? આ નગરને રાજ અને સત્તાધીશ. હું ધારે તે કરૂં સમજી, માટે મારું કહ્યું માન અને મારી થા.
અરે ! દુષ્ટ ! તું રાજા નથી પણ પ્રજાને શત્રુ અને બલા છે. તું ખરા રાજ્યને હક્કદાર રાજવી નથી પણ એક ખરા હક્કદારને હક્ક પચાવી પાડનાર લુંટારો છે.
જે મેં પેલા ભિક્ષુકને સ્વયંવરમાં જ મારી નાંખ્યો હોત તે આજે તું મારી થાત અને પટરાણીપદે શોભત.”
પાપી! તે તે વિચારવું પડત, તારે દુષ્ટને શું? તું તારા
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
""
સ્નેહીજનાના કયાં હિતેષ્ણુ છું. તારા જેવા કુળકલકી-મદ્યપાન કરનારા હીચકારાથી શી રીતે રાજ્ય સચવાય. તારા જેવા સા પુત્ર કરતાં મારા પતિ જેવા એકજ પુત્ર વિર રાજ્યને ખસ હતા.
..
બસ ! હવે ખેલતી બંધ થા. અતિશય ચબાવલી થા મા. તું કાની આગળ વાત કરે છે ? તેનું તને ભાન છે ? તું મારી કેંદ્દી છું તારા નિર્માલ્ય પતિ જેવા તા મારા રાજ્યમાં નાકરે છે. તું જે મારી થઈશ તે તને પટ્ટરાણી બનાવીશ. નહીં તેા તારા ઉપર બળાત્કાર કરી તને ખરાબ કરીશ અને ભ્રષ્ટ કરીશ. મને ાકી રાખવાની કાઈનામાં તાકાત નથી, માટે હજી કહું છું કે માની જા અને મને પગે લાગ.
ખબરદાર દુષ્ટ! જો એક પણ ડગલું આગળ વધ્યેા છે તે તારી બદાદુરી તારી પાસે જ રાખ તારા કરતાં તે રસ્તાના રખડતા કુતરાએ નિમકહલાલ હેાય છે નિચશ્વાન ! આધેા ખસ, તારા મેટા ભાઈ દેવકુમારનો ધર્મ પત્નિની લાજ લેતાં શરમ નથી આવતી ? તું તારા કુળમાં કલંકીત કેમ બન્યા ? દેવસેના અસલ સ્વરૂપમાં આવીને ખેલી.
મારે અને દેવકુમારને શું લાગે વળગે છે? મારું કહેવું કમુલ કરે છે કે નહિ? કામાંધ ક્રિકસિંહ ખેલ્યા.
આ નરાધમ ! પરસ્ત્રીની લાજ લેતા રાવણ જેવા અને દુશાશન જેવા કઈ રગદોળાઇ ગયા તેનું તને ભાન છે ?
મને તારા ઉપદેશની કાંઈ જ જરુર નથી? તારા કરતાં સારા સારના વિચાર હું વધારે જાણું છું.
હવે દેવસેના પેાતાના પ્રાણ આપવા તૈયાર થઈ ગઈ.
એ જોતાં જ ભદ્રીક શાંત વને ખેલ્યા કે “દેવસેના આજે મારે કામ હાવાથી બહાર જવાનું છે તે તું આજે વિચાર કરી લેજે તને એક દિવસની મુદ્દત આપવામાં આવે છે માટે નક્કી વિચાર કરી મારી પટ્ટરાણી બનજે નહીં તેા માતને ભેટવા તૈયાર થઈ રહેજે.”
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૫ મુ
૨૪૧
પ્રભુએ આજના દિવસ તે બચાવી છે આવતી કાલે પણ એને એજ ઈશ્વર છે અને હું છું.
એન! તમારું નામ શું ?! સૌભાગ્ય સુંદરીએ (દેવકુમારની હૈને) આવીને પૂછ્યું.
મારું નામ દેવસેના છે. હેન! આપ કાણુ છે ? તમે મેાહનપુરી રાજાની કુંવરી અને દેવકુમારની પત્નીં કે ભાભી! તમે મને ન એળખા! હું દેવકુમારની મ્હેન થાઉં છું. તમે કીર્તિસિંહને તેા એળખા હેા તે?
હા, હા, તેઓ કયાં છે ? તેઓ તે મારા સ્વયંવરમાં આવ્યા હતા. તેઓ મને મળી શકશે ખરા!
..
જરૂર, પણ ભદ્રીકિંસહે મને મેલાવીને કહ્યું કે “ આપણે ત્યાં કાઈ નીરાધાર અબળા આવી છે માટે તેને તું જરા શાન્ત કરી સમજાવ તેથી તમને શાન્ત પાડવા અને તમારી ઇચ્છા ભદ્રિકસિંહ સાથે અંગીકાર કરવા સમજાવવા આવ! હતી પણ અહીં આવતાં જ તમને દેખ્યાં એટલે દુષ્ટ ભદ્દીકસિંહુ ના હુકમ એની પાસે જ રહ્યો અને મને મારા પ્રિય બન્ધવ દેવકુમારને પ્રેમ ઉભરાઇ આવ્યેા. જેથી મને કાંઈ સુજતું નથી કે હવે મારે શું કરવું. મને તે વિચારે આવ્યા કરે છે. હું પિતાશ્રીને આવાત જણાવીશ પણ તેમને જણાવવાથી શું ફાયદા! હું તમારા છુટા ગમે તેમ કરીને જરુર કરાવીશ. ભાભી ! તમે અહીં ફસાયા કેવી રીતે ?
મ્હેન ! તમારા ભાઈ સાથે મારા પિતાશ્રીના રાજ્યમાંથી નીકળી–અમે લાલસિંહની વાટ જોતાં એઠાં હતાં તે જગ્યાએ તમારા ભાઈ ઉંઘી ગયા—એટલામાં આ દુષ્ટ મતે આ સ્થિતિમાં લાવીને મૂકી છે. પ્રભુ હવે જલ્દી છુટકા કરે તા સારૂં.
ભાભી ! શાંત થાએ, જીનેશ્વર ભગવાન અને જગનિયંતા પ્રભુ ઉપર ભરૂ'સા રાખા તે જરૂર ભલું કરશે. ભાભી હવે જાઉં છું. તમે કાઈ વાતે ગભરાશેા નહીં. પ્રભુ જે કરે છે તે સર્વે સારૂજ કરે છે.
૧૬
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ છત્રીસમું
જંગલ
અહાહા !! આ નિર્જન વનમાં માંસાહારી પક્ષીથી વસેલા આવા ભયંકર જંગલમાં મારા જેવી સુકુમાર રાજકન્યા શી રીતે ચાલી શકશે? એ ઇશ્વર? સિંહણ પિતાની ગુફાવાસ મુકી જળાશયમાં વાસ કરી કદાપી જીવી શકે ખરી કે? તેમ આ રાજકુમારી શું પિતાને નિવાસ-સ્થાન મુકી બીજે રહી શકે ખરી?
અરે, મારા બધો ! તમારા ગયા પછી તે અમારું સર્વસ્વ ગયું મારા પ્રિયભાઈ વસંત ગયા. ભાઈ કેશવ ગયા અને ભાઈ દેવકુમાર પણ અપરમાતાના કાવત્રાથી વનવાસ ગયા અને સાથે લાલસિંહ જે વીર યોદ્ધો પણ ગયા. તે બહાદુર ન જતા રાજ્ય ઉપર દુશ્મન ચઢી આવ્યા અને રાજ્ય લુંટયું. પિતાશ્રી પણ કેદ પકડાયા અને રાજમહેલ પણ લુંટાઈ ગયા. તેથી અંતઃપુરની રમણીઓમાં પણ નાસભાગ થવા લાગી જેથી હું મારા પ્રાણ અને શીયળ બચાવવા એકલી જ આ જંગલમાં આવી ચડી છું. '
વળી દુષ્ટ ભઠીકે બાળાઓના શ્રાપથી રાજ્યનું નિકંદન કાવ્યું અને બધાને પાયમાલ અનેદુખી કર્યા.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
હા!
વિતાથી. તમારી
પ્રકરણ છત્રીસમું
૨૪૩ હા! દેવ, હવે શું થશે? પિતાશ્રી ! તમે સાહસ કરી દેવકુમારને દેશવટે આપે. પિતાશ્રી! તમારી કઈ સ્થિતિ હશે? અરે, મારી - ભાભીની પણ શી દશા હશે? પાપી ભદ્દીક પણ બધાનું નીકંદન કાઢવા જ આ જગતમાં જન્મ્યો છે. પિતાશ્રીએ જો મને પરણાવી હેત તે હું મારા પતિના આશરે જાત, પણ મારે તો ઉપર આભ અને નીચે ધરતી. મારા લગ્નની તે ડી જ વાર હતી ત્યાં તે આ દાવાનળ-દુઃખ આવી પડયું.
દીક પણ બધા રણાવી
શું મારા પતિ એમ ધારતાં હશે કે મારી થનાર પત્ની જંગલમાં નિરાધાર રખડતી હશે” તે જે મને મારા ભાગ્ય યોગે મળી આવે તે કેવું સારૂં? કદાચ તેઓ મળે તે પણ મને ઓળખશે કેવી રીતે? કદાચ મળે તે હું પ્રેમની પરીક્ષા કરવા અજાણું રહીશ.
અરે ! પેલી બાજુ હથીઆર સાથે કે શુરવીર પામે છે? લાગે છે તે કોઈ રાજકુમાર. લાવ્ય, જરા પાસે જઈ તપાસ તે કરૂં.
સૌભાગ્ય સુંદરી તેની પાસે જાય છે. તે પુરૂષ શીકારે આવતાં બેશદ્ધ બની જમીન પર પડી ગયો છે. એમ લાગવાથી પાણી લાવી તેને પાય છે તેથી જે માણસ કંઈક શુદ્ધીમાં આવ્યો.
પણ જ્યારે સૌભાગ્ય સુંદરી પાછું પાતી હતી ત્યારે તેની નજર આગળ એક કાગળ પો હતો તેના ઉપર પડતાં તે તેને જેથી અને પાછો હતો ત્યાં જ મૂકી દીધો.
રંગપુરના યુવરાજ મણીભદ્રસિંહ” તેણે એટલું વાંચ્યું ને તુરત હર્ષ ઘેલી બની ગઈ અને બોલી કે “આ તે મારો થનાર પતિ છે. પણ તે અહીં કયાંથી? હું કદાચ ભૂલ ખાતી તે નથી ને? મેં તે તેમને જોયા પણ નથી ઠીક, પણ મારે મારી ફરજ બજાવવી જોઈએ અને તેમને શુદ્ધીમાં લાવવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા તે માણસ કાંઈ શુદ્ધીમાં આવે છે ત્યારે તે બાળા પાસે બેઠી બેઠી પ–પવન નાંખે છે.
ઓ ! મારે શુરવીર! ડીવાર પછી મણીભદ્રસિંહ શુદ્ધીમાં આવતાં બોલ્યો.
રાજકુમાર! આપણું કાઈ સરદારે અહીં નથી. ત્યાં બેઠેલી બાળાએ નમ્રતાથી જવાબ વાળ્ય.
મારા રક્ષકે ક્યાં ગયા હશે? આપ જરા શાન્ત થાઓ ! આપના સરદારો ઘણે દૂર હશે. ત્યારે આપ કેણ છો? પુરૂષે પૂછયું.
હું કઈ પરદેશી છું. રસ્તે જતાં તમને પડેલા જોઈ જળપાન કરાવી સાવધ કર્યા.
મારા પ્રાણ રક્ષક, તમે કઈ રાજવંશી જેવા જણાઓ છો? તમારું આવાગમન અહીંઆ કેવી રીતે થયું તે જણાવશે ?
હાજી ! શુરવીર સરદાર, હું તે રંગપુરના યુવરાજની દાસી થવા લાયક છું.
તમે મને શી રીતે ઓળખ્યો? તમારા અડધા લટકતા કાગળ ઉપરથી. કંઈ નહીં, તમે મારી સાથે ચાલે.
બહાદુર સરદાર! હું સાથે આવવાને તૈયાર છું. પણ તમે ત્યાં જઈ રંગીલી લલનાઓ અને અંતઃપુરની રાણીઓના સહવાસમાં કદાચ મને ભૂલી જઈ એકલી રખડતી મુકે તે?
અરે! પ્રાણની રક્ષા કરનાર, તું આ શું બોલે છે? એવું તે કદાપી બનતું હશે ? હજી તે હું એવી કોઈ સ્ત્રીના મેહ-પાસમાં પડ્યો નથી. અને મારી થનાર પત્ની પણ મેં હજુ જેઈ નથી.
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫
પ્રકરણ સત્રીસમું અરે! એ મારી સદ્દગુણી સૌભાગ્ય ક્યારે મળશે? એ જ વિચારે આવ્યા કરે છે.
તમારી થનાર સૈભાગ્ય કક્યા રાજની કુંવરી છે તે જણાવશે?
હે બાળા ! તે પ્રતિષ્ટાપુત્ર નગરના રાજાની કુંવરી છે. અને તે મહા સ્વરૂપવાન શીયલવંતી બાળા છે. તેની છબી નીહાળતાં..
કેમ ! અચકાઈ ગયા. બેલે, બોલે.
બાળા, ક્ષમા કરજે, અવિનય થતો માફ કરજે. પણ માન કે ન માન પણ તે છબીની આકૃતિ જોતાં તારા જેવી જ લાગે છે.
તે એમ માની લો કે હું જ તમારી સૈભાગ્ય છું. એમ કેમ મનાય !
ભદ્રીકસિંહના દુષ્ટ કૃત્યોથી દુશ્મનોએ તે રાજ્ય ઉપર ચઢાઈ કરી રાજ્ય લૂંટયું. રાજાને કેદી બનાવ્યા અને સૈભાગ્ય વિગેરે સર્વે નાસી છુટયા પણ એ બિચારી અત્યારે ક્યાં હશે? તે તે ઈશ્વર સિવાય બીજું કશું જાણે?
અરે !!! મારી થનાર પત્નીને આટલું બધું દુખ.
એ તે જ્યારે તમને મળશે ત્યારે ખબર પડશે અને સામેથી સરદારને આવતાં જોયાં એટલે તે બોલતી બંધ રહી સરદાર આવી પહોંચ્યા એટલે બધા પિતાના રંગપુર તરફ રવાના થયા.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ સાડત્રીસમુ વણ પુરી
મણિમાળા પોતાના રાજ્ય મહેલમાં બેઠી બેઠી વિચાર કરી રહી છે ત્યાં કાઈ બાઈનું આવાગમન થવાથી તેનું ધ્યાન તે તરફ દારાઇ જતાં તેણે તે ખાઈને પૂછ્યું કે એન, તમા ક્રાણુ છે?
હું એક અલાકીક સુંદરી અને રાજરાણી છું. વિલાસવતોએ
જણાવ્યું.
શું તમે મારા પતિના ફેંદામાં ફસાયેલા છે ? મેન, તમને તમારૂં શિયળ વ્હાલું નથી ?
શું તમને મારી અદેખાઈ આવે છે ? શિયલને વ્હાલુ ગણી આ અમૂલ્ય જીંદગી કયાં સુધી ગુમાવવી.
અરે! એન, સ્ત્રી ધમ'માં તે શિયલ રૂપી ખજાના તે જ સ્ત્રીઓનું ખરૂ' આભુષણ છે, અને તે દેવને પણ દુર્લભ છે. તેથી કહું છુ કે મેન, આ પાપથી બચેા અને એનું કવ્ય સમજો.
હું પાપી નથી, પણ મારા નાલાયક પતિએ જ મને દુષ્ટ બનાવી છે. મારા પતિએ ધણી સ્ત્રીઓના શિયલ રૂપી ખજાના લુંટી
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ સાડત્રીસમું
૨૪૭
પાયમાલ કરી છે. તા
પછી હું શા માટે પુરૂષાને ન રંજાડું ?
"s
''
યથા પતિ યથા પત્ની ” મેન, મેં શિયલ સાચવવા પહેલાં ઘણા જ દૃઢ નિશ્ચય કરેલા હતા—મેં મારા ધમ' સાચવવા ૠણું જ મથન કર્યું. પરંતુ તે બધુ નિષ્ફળ ગયું. મેં મારા પતિનું કૉંચિત પણ સુખ ન જોયું મારા પતિ આખા દિવસ રાજ્યમાં રખડે અને રાત પડે એટલે ગુણિકાઓ વૈશ્યાએમાં ફરે અને આખી રાત્રી ત્યાં જ પસાર કરે. હુ તે તેમનું મુખ જોવાને પણ ન પામું. જ્યારે મારા પતિએ મારી બિલકુલ પણ દરકાર ન કરી ત્યારે મેં આ રસ્તા લીધા જેમાં હું સુખ સમજી બ્રુ. એન, આપણે રાજકુળમાં ઉત્પન્ન શા માટે થયા છીએ ? જો અન્ય સાધારણ સ્ત્રીઓની માફક પતિ અંગિકાર કરીએ તા પછી આપણામાં અને તેનામાં ફેર શે ? તેથી આપણી નજરમાં આવે તેને આપણા પતિ ગણવા અને તેની સાથે મેાજ-શેાખ માની આનદ લઇએ તે સુખમાં વિસા પસાર કરીએ તેમાં ખાટુ શું ? વિલાસવતિએ મનના ઉભરેા ઠાલવવા માંડયો.
આ પ્રમાણે મણિબાળા સાંભળી રહી હતી પણ તેનાથી હવે આગળ સાંભળી શકાયું નહિ તેથી તે એકદમ ખેાલી, અરે! મેન, ત્તમારી પાપી જીભ બંધ કરે. આવા પાપવચન મેલવા તે સદ્ગુણી સ્ત્રીએનું કામ નથી. એ તે કુલટા-કમજાતનું કામ ! મેન સ્ત્રીઓના ખરા ધર્મ તા “ પતિ એજ પરમેશ્વર અને પતિ એ જ સ્ત્રીઓનુ મુખ ” તેને ખુશી કરવા એટલે દેવને ખુશી કરવા, પતિ ગમે તેવા રસ્તે જાય પણ સ્ત્રીએ તેની ટેવ તેના સ્વભાવ પ્રમાણે રહી સુધરાવવી તેમાં જ સ્ત્રીના ખરા ધમ સમાએલા છે.
બેન, તમે ઉત્તમ કુળમાં જન્મ ધરી આવાં અટીત વચન ખેલા તે શે।ભાસ્પદ નથી. પારકા પુરૂષને વશ કરી આ રાજ્યની રાણી થવા આવ્યાં હૈ! પણ તમે કાઈ રાજકુંવરી નથી પણુ એક
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૮
દેવકુમાર્ સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
અદના કુંડી સમાન છે. તમારા જેવી પાપી સ્ત્રીએએ જ સમાજનું નીક દ્દન કાઢ્યું છે.
# આ
એન, આવા ક્ષણિક સુખને ખાતર તમે તમારું સર્વસ્વ કર્યાં ખાવા બેઠા છે ? હજી પણ મારી તમને શિખામણ છે કે પાપી રસ્તેથી બચી જાએ! અને તમારી ફરજ તમે સમજો, ઇશ્વર તમારૂં કલ્યાણ કરશે.” મણુિભાળાએ સત્ય રસ્તે દારવવા ખુબ પ્રયત્ન કરવા માંડયા,
ત્યારે શું પતિની પાસે આપણે રમકડાંની માફક રહેવુ, અને તે કહે તેમ જ કરવું? ના, ના, એન! તે તે આ કાયાએ નહીં જ બને! જ્યારે પતિને મારી દરકાર નથી તે પછી પતિની દરકાર માટે શા માટે રાખવી ? આ તે કાના ધરને ન્યાય ? હું કંઇ પતિની ગુલામ થવા આવી નથી! પણ હું તે મારા જોબનના રસના આનં લૂટવા આવી છુ.
:
“હવે તમારૂં ભાષણ બંધ કરે. તમને કહેવુ તે પત્થર ઉપર પાણી બરાબર છે. તમને શિખામણ આપવી એટલે વાડમાં હાથ નાંખવા ખરાખર છે, જેને પેાતાનું પણ ભાન નથી કે પોતે કેવા અને કયા પુરૂષના પઝામાં છે. તેવાને ગમે તેવી અમૃત સમી શિખામણ આપવાથી કાંઈ ફેર પડતા નથી. જેમકે ઝેરના પ્યાલામાં અમૃતનું ટીપુ રેડવામાં આવે તે પણ તે પેાતાના સ્વભાવ તજવાને નથી. માટે જેવી તમારી મરજી. પરમાત્મા તમારી મુદ્ધિ સુધારે અને તમારૂં ભલું કરે. મણિબાળાએ થાકીને કહ્યું.
(C
અરે! મૂખી રાણી, દેવ જેવા ઘણા કુવરેશને રંજાડયા, દેવકુમારને પણ મારી સાસુએ કેશવિસ'ના ખૂનના આરેાપ મૂકી દેશનિકાલ અપાવ્યા તે પછી દેવ જેવા માણસ પણ મને શું કામ આવે? મારે તા દેવ જેવા પતિ જોઇએ જ નહિ. વિલાસવતો ખેલી.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ સાડત્રીસમું
દેવકુમાર સાથે તમારે શા સતબધ ? મણિબાળાએ પૂછ્યું.
કેમ વાર ! તે મારા પતિના મોટા ભાઇ થાય છે.
૨૪૯
ચૂપ! “ કયાં હીરા અને કયાં કથીર.’ દેવકુમાર જેવા ચંપાપુરીના રાજાના કુળનું નામ લેતાં તમને શરમ નથી લાગતી ? તેમના કુળમાં તમારા જેવા અને તમારા પતિ જેવા અંગારા શાભે નહિ, માટે હજી પણ કહું છુ કે વિચાર કરેા તે સારૂં નહિ તે...... મણિબાળા આગળ ખેલવા જતી હતી પણ દુર્જ સિંહને આવતા દેખી તે ચૂપ રહી.
આવા ! આવે! ! મારા પ્રાણેશ્વર ! વિલાસવંત ઉભી થતાં ખેાલી. વિલાસ, શું તારી મધુરી વાણી ? ખેાલી મારા બળતા જીગરને આનદ આપે છે. આમ આવ મારી તરૂણી આમ આવ!
જ્યાં સુધી તમારે તમારી પરણેતરને (મણિબાળાને) ખેલાવવી હૈાય ત્યાં સુધી તમે મને તજી દે।, અને તમારી પરણેતરને સુખ આપે.
રાંડ! તારા જેવી વેસ્યા સ્રોના કહેવાથી મારા પતિ પેાતાની સાધ્વી જેવી સતી સ્ત્રીને તજી દેશે? ના, ના, મારા પતિ કદાપી પણ એવું કરશે જ નિહ. બાળા વચમાં જ ખેાલી ઊઠી.
એસ! તારા લવારા મારે સાંભળવા નથી, આજથી આ વિલાસ પટ્ટરાણી અને તારે તેના તાબામાં રહેવું પડશે. દુ સિંહે પાતાનું પેાત પ્રકાશ્યું.
વ્હાલા પ્રાણેશ! આ શું ખેલા છે ? જરા તે વિચારશ કયાં હુંસ અને કયાં કાગ-કયાં સતિ અને કયાં પાપીણી તેને જરા ખ્યાલ તા લાવા.
બસ, ચુપ કર! તારા બકવાટ.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલક્થા ઘણનું કોઈ ધણી છે? છેવટે રાણી મણિબાળાએ હિંમત કરી ફરી વાર પિતાના પતિને કહ્યું, “પ્રાણનાથ! ભલે તમે મને ન બોલાવો પણ તમારા ખાતર અથવા આ રાજ્યના ખાતર પણ મારું કહેવું માનીને આ પાપીણીને અહીંથી કાઢી મૂકે! નહિ તો સમજજો કે આખા રાજ્યનું સત્યાનાશ વળી જશે.” ગઈ જ્યાં સાન ને શુદ્ધિ વિનાશકાળે વિપરીત બુદ્ધિ.
એ કહેવત અનુસાર જ્યારે નસીબ વાંકા હોય ત્યારે સારી શીખામણ પણ ખોટી લાગે છે અને આખરે જ્યારે સત્ય વસ્તુને ખ્યાલ આવે ત્યારે જ પોતાની ભૂલ સમજાય છે.
જ્યારે રાણીએ અતિશય કાલાવાલા કરવા માંડયા ત્યારે દુર્જયસિંહ અતિ ગુસ્સામાં આવી જઈને સમશેર મારવા તૈયાર થઈ ગયો, આ પ્રમાણે રાજમહેલમાં તેફાન ચાલી રહ્યું હતું ત્યાં તરત જ લાલસિંહ પિતાનું સૈન્ય લઈ આવી ચા અને તરત જ હુકમ આપ્યો: “મારા શાણા સરદારે, આ રાજાને સત્વર પકડે.
આ અવાજ સાંભળી દુય એકદમ ચમકી બેલી ઉઠયો કે ‘દૂર હઠ” કોણ છે?
“રાજા તું તે પ્રજાને રક્ષક છે કે ભક્ષક?” લાલસિંહ પૂછયું
તું મને પડકારનાર કેણ રાજા તાડુક્યા.
“તેની પંચાત કરવાને મને અત્યારે ફુરસદ નથી.” લાલસિંહે જણાવ્યું.
મારી સ્ત્રીના કહેવા ઉપરથી મેં તને પ્રધાન બનાવ્યો તેને તું મને આ બદલે આપે છે? ઓ નીચ શયતાન, હું મારી પ્રજાને રાજા છું, અને તું છે મારે એક નેકર છે, સમજે?
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ સાડત્રીસમું
ર૫૧. તે હું બરાબર સમજું છું. તમને ધિક્કાર છે! કે પ્રજાને ત્રાસ આપી પ્રજાની વહુ બેટીઓ ઉપર અત્યાચાર ગુજારી તમે રાજાના નામને મેટી એબ લગાડી છે, છતાં જે બિચારી પ્રજા અત્યાર સુધી સહન કરી રહી છે તે હવે બિલકુલ સહન કરે તેમ નથી. તેથી જ મારે નાઈલાજે આ રસ્તે લેવું પડે છે. બોલ, આ સ્ત્રી કેશું છે? તેને તું ઓળખે છે ?
તેની તારે શી પડી છે! પુછી જે એને જ કે એ પિતાની રાજી ખુશીથી મારી થવા આવી છે કે નહિ?
કેમ વિલાસવતિ! તમે આ દુષ્ટ સાથે સંબંધથી જોડાવા માગે છો?” તને ધિક્કાર છે પાપાત્મા!! તું જન્મતાં જ તારા મા-બાપે તને મારી કેમ ન નાંખી! કે વિરકુળમ તું આવો અંગારો પાકી. એ પીશાચણું! જરા વિચાર કર કે તું કેણુ અને કેની રાણું ? હાલમાં આ શું અધતન આદરી રહી છું તેનું તને કંઈ ભાન છે?
લાલસિંહ, જરા મેહું સંભાળીને બોલજે. નહિ તે જોવા જેવું થશે. વિલાસવતિ તાડુકી ઊઠી.
આ શબ્દો સાંભળી લાલસિંહ રાતે-પીળો થઈ ગયો અને તેનાથી સહન ન થઈ શકયું તેથી તે વિલાસ ઉપર ઘા કરવા જાય છે પણ રાણી મણિબાળા વચ્ચે પડીને કહેવા લાગી “મારા વહાલા વીરા ! સાહસ ન કરો! વિચારે, શું આ સ્ત્રીને તમે ઓળખો છો ? બહેન તમે દૂર જાએ, અમારા કુળ કલંકીત આત્માને દૂર કરવા દે. આ દુર્જયસિંહ તમારે પતિ હોવાથી તેને વધ કરતા નથી પણ આ દુષ્ટ મહામાયાને તે તેના પાપની શીક્ષા કરવા દો! “સૈનિકે! આ બંને પાપીઓને બાંધે, મારા નિમકહલાલ સેવક, તું મારા નિવાસસ્થાને જા અને મારી વહાલી પઘણને બોલાવી લાવ.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
સેવક તુરત ચાલ્યેા ગયા અને થાડી વારમાં તા પદ્મણીને ખેલાવી હાજર થઈ ગયેા.
પર
મારા વ્હાલા પ્રાણેશ! આપતી કીંકરી આપની સેવામાં હાજર છે. મારા નાથ! આપની આંખા ક્રમ લાલ છે? આપ આમ ગુસ્સે કેમ થયા છે? મારામાં કાંઇ ભૂલ આવી હાય તે! ક્ષમા કરી.
મારી હૃદય રમણી! મને તારા પર બિલકુલ ગુસ્સા નથી પણ જો આમાં તું કાઇને ઓળખે છે?
હા, આમાં હું સર્વને ઓળખું છું. ફક્ત પેલી અજાણો ખાઈને ઓળખતી નથી.
મારી વ્હાલી! તે ક્રાઇ નાંઠે પણ રાજા ભદ્રીકસિંહની રાણી છે. તે માનવતા અમારા ભાઈના ધર્મપત્ની છે. તે પતિવ્રતાધારી જુદા જુદા એ પતિની પત્ની થવા ઇચ્છે છે.
નાથ! આ શું કહે। હા? તમે ભૂલતા હશે ? ત્યારે તમે જ પૂછીને ખાત્રી કરી.
મેન વિલાસ ! આ શું કર્યુ? જરા સારા નઠારાના ખ્યાલ તે કરવા હતેા ? વ્હેન સ્ત્રીનું ખરૂં ધન તે શીયલ છે. તે ગયું તેા સ સ્વ ગયું. માટે શીયલ સાચવવામાં અનેક મુશોખતે આવે પણ આખરે સત્યતે। જય છે, માટે મારા વ્હાલા મેન! ભૂલ્યા ત્યાંયી સવાર ગણી ચએલી ભૂલ સુધારી લે.
મતે જવા દા, હુવે ન સતાવેા, મ્હેન ! મને મારા ક્રમે જ ભૂલાવી છે. . શીયલ સાચવવામાં સુખ નહિં અને ન સાચવવામાં પણ સુખ નહીં. ” એ બધું હું સમજું છું કે શૌયલ એ સ્ત્રીનેા અમૂલ્ય ઈજ્જતના ખજાના છે.
હશે! વ્હેન, શાંત થાઓ ! હવેથી પતિવ્રત અંગીકાર કરશેા
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૭ મું
૨૫૩ અને સત્યે રસ્તે ચાલવા પ્રયત્ન કરો. તે આ બંધનથી મુક્ત કરાવવા મારા પતિને હું તમારા માટે વિનંતી કરું.
મહારી સદ્દગુણ સખી! હવે આટલું સમજાવ્યા પછી જો હું ન સમજું તે મારા જેવી નીચ અને હલકટ બીજુ કાઈ નહીં. બહેન ! હું મારી યુવાનીના જોશે અને પતિના સ્વછંદી પણાને લીધે મારે ધર્મ ચૂકી છું. હવે મને પસ્તાવાને પાર નથી. વધારે શું કહું. બહેન હું વચન આપુ છું કે “ હવેથી કદાપી દુષ્ટ વિચારો કે અસભ્ય વર્તન નહીં કરું અને મારા જીવનની મુક્તિને ખરો રાહ ગ્રહણ કરીશ.”
પ્રાણનાથ! આ વિલાસવતિને બંધન મૂક્ત કરે. તેને માટે હું તમામ ખાત્રી આપવા તૈયાર છું.
વહાલી ! તું શું કહે છે?
પ્રાણનાથ ! તેને મૂક્ત કરો અને હવે તે કદાપી એવું કાર્ય નહીં કરે તેની ખાત્રી રાખજે.
ભલે ! ત્યારે તેને મૂક્ત કરું છું.
વિલાસને મૂકતી અપાવી પદ્દમણી પિતાને સ્થાને લઈ ગઈ. અને રાજા દુર્જયસિંહને કારાગ્રહમાં પુરી દેવામાં આવ્યો.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ આડત્રીસમું રગીલપુર અને ખુબચંદ શેઠ
કમળા પિતાના કજોડાનો વિચાર કરી રહી છે કે પુરૂષ રમાડે ઢીંગલી તે આપણે રમાડીએ નાને નાવલીએ. હજુ તે મારો પતિ પત્ની એટલે શું એટલું પણ સમજતો નથી અને સવારે બોલાવું છું ત્યારે રડે છે. આવા કડા વિશ્વમાં કેટલા હશે.
કવિત રૂપાળ, નિગી અને અંગે ઘેળો, વળી પાટવી રાજ્યને ભૂપ છે. નથી બુદ્ધિ ને સાન ચોક ગધેડો, કહે ઉતરે કેમ સંસાર બેડો. મળે વૃદ્ધ સ્વામિ ગણાએ કડું, મળે છેક નાને જ બીજું કજોડું. સ્વભાવે જુદા એ નથી દુઃખ થેડું, મળ્યો બુદ્ધિને હીણ મેટું કજો.
શું મારું જીવન સાવ નકામું-પાણમાં જશે! પતિના સુખ વિના મારે જન્મારે કેમ જશે? હું જ્યારે બોલું છું ત્યારે તે મારી મશ્કરી કરે છે. અને લેકે હસે છે ને કહે છે કે “કાલે મોટા થશે.” પણ મારા મનની સ્થિતિ સમજવાની કોઈને ક્યાં ફુરસદ છે. મારા તે એવા ક્યા પાપ હશે કે આવા બુદ્ધિ વગરના
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૫૫
પ્રકરણ ૩૮ મું પતિની સાથે મારું પાનું પાડયું. આમ વિચાર કરે છે ત્યાં તો તેને પતિ રૂપચંદને આવતા દેખે છે.
આ ! મારા નાથ. આવે, મારા ઉંટડીના વહુજી.
આવે, મારા વામનજી પતિરાજ તમે રસભીની વાત કહી મારા મનને આનંદ આપે.
આપણી વાત જ્યાં ઓછી છે. જેને આ પણ જોડી કેવી શેભે છે એક નાનું અને એક મોટું.
નાથ, આંવે ! તમને તેડી તમારી માતુશ્રી પાસે લઈ જાઉં અને પેલાં રમકડાં રમવા આપું. હા ! આ મારું આખું રમકડું રમવાને આપીશ. ચાલે, આપણે સંતાકુકડી રમીએ.
અલ્યા રૂપચંદીયા ! આમ આવ ક્યાં મરી ગયે. ખુબચંદ શાહે બૂમ પાડી.
બાપા! મરી ગયો નથી પણ હું તે જીવું છું અને મારી કમળા જોડે રમું છું.
અલ્યા ગમાર ! આ શું કરે છે, વહુને બિચારીને શું કરવા પજવે છે.
બાપા! તમે મારી બાને શું કહેતા હતા ?
તારી મહેકાણું ! હું તે એમ કહેતું હતું કે બિચારી વહુ કવી ડાહી છે અને રૂપચંદ તે ગાંડ ને ગાંડે રહ્યો.
ના, ના, બાપા! તમે ભુલ્યા. હું ડાહ્યા અને તે ગાંડી છે. પુછ કમળાને.
અલ્યા મુઆ ! આવું બેલી બિયારી વહુને શા માટે સંતાપે છે.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૬
પુછે, હું કાર્ય દિવસ સતાવું છું?
ઉભા રહે, કાઈ આવે છે.
ખાઈ વધારે શુંદર છે.
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
(દેવસેનાને આવતી દેખી ) બાપા ! મારી વદ્ કરતાં આ
રહેજો.
શેઠજી! આપને પ્રણામ કરૂં છું.
તમે ક્રાણુ છે ? અને કયાંથી આવા છે? અને શા માટે અહીં આવવું થયું છે ?
હું દુઃખીયારી છું. આપશ્રીની પ્રશંસા સાંભળી આપતે ત્યાં નાકરી રહેવા આવી છુ.
બાઇ ! તમે......અમારી......રૂપચંદની વહુ ... કમળા જોડે
શેઠજી ! આપશ્રોના ઉપકાર.
હવે બેઉ બાપ દીકરા જાય છે.. વાંચક વર્ષાંતે ખુબ દશાહ શેના ખ્યાલ આપવા જરૂરી છે.
t
ખુબચદશાહ એક જૈન અગ્રેસર ગ્રહણ્ય હતા ભકતાઈના ખાટા ડાળ બતાવી ધમો તરીકે એળખાવતા હતા તેમજ સાધુ સાધ્વીઓની વૈયાવચમાં પોતાના પાપી સ્વાર્થ સાધવા માટે સમાજમાં પેાતાનુ ધી તરીકેનુ સ્થાન ધરાવતા હતા. આવા અનેક પ્રપંચેાથી તે ભરેલા હતા, તે આગળ વાંચવાથી સમજાશે કે તેમના શું કતબ્યા હતા.”
દેવસેના ત્યાંથી કમળા પાસે જાય છે એટલે કમળા દેવસેનાને હકીકત પુછતાં કહે છે કે “ તમા કાઈંચ કુળના લાગા છે. એન! જૂઓને હું તા દુઃખીયારી છુ' મારા પતિ તમે જોયા ને !
તે તેા તદ્દન નાના અને અલ વગરના છે.
વળી મારા સસરા પણ સમાજમાં મેટા અને ધનવાનને વળી
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૮ સુ
૨૫૭
ધર્મી કહેવાય છે પણ તેમની ટેવ એવી છે કે તેઓ પરસ્ત્રી ગમન છે તેથી જ મારે તેમનાથી દુર સંભાળીને રહેવું પડે છે. હેન, તમારી ખરી હકીકત કહી તમારા દુઃખનેા ભાર આÈા કરા.
વ્હેન ! હું મેાહનપુરી નગરીના રાજાની કુંવરી છું અને પાટલી પુત્ર નગરના રાજા વીરભદ્રસિંહજીના પુત્ર દેવકુમારની પત્ની છું. મારા પિતાશ્રીના વિરૂદ્ધ મારૂં લગ્ન થએલું છે. મારા પરણ્યા પછી તરત જ મારૂં હરણુ થયું અને ત્યાંથી છુટી તમારી પાસે આવી પડી છું. દેવસેનાએ ટુંકમાં હકીકત સંભળાવી.
મ્હેન શું તમા રાણી છે ? ચંપાપુરીના રાજા (હાલમાં છે તે) દેવકુમાર પણ ત્યાંના જ છે. હું ચંપાપુરીના નગરશેઠની પુત્રી ઉં. ત્યાંના પ્રધાન રાજમિત્ર લાલ્ટંસહુ એક બહાદુર રજપુત અને નિરાધારને
આધાર છે.
મેન, મેલા, એ બધાનું શું થયું ?
મ્હેન, લાલસિંહના માથે ત્યાંની કુંવરીએ કલંક લગાડયું અને અને મિત્રાને વિયેાગ કરાવ્યે.
કેવી રીતે ?
રાજ્ય મહેલ લુંટવા લુંટારાઓ પેઢા અને રાજરાણીને હરણ કરતાં લા[સંહે બચાવી તે ગુણુના બદલે। એવા જ આપ્યા કે ક્ષાદ્ધિ તેના પર બળાત્કાર કરવા જતા હતા તેવા ઢાંગ કરીને બૂમ પાડી તેથી બંને મિત્રો વચ્ચે કલેશ થયેા તેના પરિણામે બંને જુદા થયા. પણ સવાર થતાં જ સીપાઇએ લુંટારાએને બાંધી રાજા પાસે હાજર કર્યા ત્યારે તપાસ કરતાં લાલસિંહ નિર્દોષ માલમ પડયો દેવકુમાર પસ્તાવવા લાગ્યા. આખરે રાજપાટ બધું તજીને તેની શાધમાં નીકળ્યેા છે.
મેન ! મારા ભાગ્યમાં સુખ છે જ નહિ. મેં એવા તે કયા
૧૭
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા પાપ કર્યા હશે? આજે હું રસ્તાની રખડતી ભિખારણ થઈ પારકા ઘેર રોટલે ખાવા વખત આવ્યો છે.
બેન ! તમે ભૂલ છો! જ્ઞાનીઓના વચન કદી મિથા જતાં નથી. “હસતા કરેલા કર્મો રડતા પણ છુટતાં નથી” કયાએ ભવના પાપ આડા આવે! માટે બેન! ધીરજ ધરી આત્માને પવિત્ર રાખવે એ ખરે ધર્મ છે.
ધન્ય છેઃ બેન, તમારી વાણીને અને તમારા જ્ઞાનને ! ભગવાન તમને સુખી રાખે.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ઓગણચાલીસમું શેઠની હવેલીને માગ
વસંતકુમાર અને દેવકુમાર બંને ભાઈઓ ચાલતા ચાલતા વિચાર કરે છે કે હવે આપણે શું કરવું અને કયાં જવું. “લાલસિંહ હજી મળ્યો નથી. તે તે સુવર્ણપુર નગરને રાજા થયા છે એના જેવા બહાદુરને જેટલું મળે એટલું ઓછું છે.
ભાઈ, તમારું કહેવું સત્ય છે. એના જેવો મિત્ર ધમને જાણનાર અને સત્યવાદી દુનિઆમાં ઘણું જ ઓછા થશે. તેને દુઃખી કરનાર હું પોતે જ છું તેથી શું બેલું?
ભાઈ શાંત થાઓ કુદરત જે કરે છે તે સારું કરે છે આમ વાત કરતાં કરતાં ખુબચંદ શેઠની હવેલી તરફ આવી પહોંચે છે. વાંચકવર્ગ! હવે આપણે દેવસેના (જે ખુબચંદ શેઠની હવેલીમાં છે તેના તરફ ધ્યાન આપીએ કે તેઓ શું કરે છે.).
આજ વખતે દેવસેનાને સમજાવવા અને ખુબચંદ શેઠ પિતાની મને કામના પુરી કરવા લક્ષ્મીની લાલચ આપી ફસાવવા પિતાની અક્કલ વાપરી રહ્યા છે.
શેઠ ! હું તે તમારી દીકરી જેવી કહેવાઉં તમે તે મારા
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬૦
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા પિતા તુલ્ય છે છતાં પાપી કાંઈ સમજ નથી તેથી “પ્રભુ! હું
જ્યાં જાઉં ત્યાં નસીબ બે ડગલાં આગળને આગળ જ હોય છે” પરમાત્મા હવે મારે શું કરવું? હે પ્રભુ! હવે મારી લાજ તારા હાથમાં છે દેવસેના રૂદન કરવા લાગી.
હું દુઃખીઆરીની દાઝ, દયાળુ લાવશો રે, હવે આ રંક અબળાને, બચાવશે રે, સ્વામીના વિયોગથી, દીલ ઘણું દુભાય, કીયા ભવના પાપની, શીક્ષા મુજને થાય, હવે તે કૃપા કરીને પ્રભુ વારે આવશે રે,
હું દુઃખીઆરીની દાઝ, દયાળુ લાવશે.
આ પ્રમાણે દેવસેના ગાઈ રહી છે તેને આલાપ ત્યાંથી પસાર થતાં વસંતસિંહ અને દેવકુમારના સાંભળવામાં આવે છે.
ભાઈ દેવકુમાર કોઈ સ્ત્રીને દુઃખી સ્વર સંભળાય છે.
દેવસેના ગાયન પુરૂં કરી રહી અને બેલી કે “હે દેવકુમાર, તમારી આ કષ્ટ ભગવતી દુઃખી અબળા ને આ પાપી શેઠના પંજામાંથી બચાવો ! એમ કહેતી તે બારીએથી નીચે પડતું મુકે છે.
આ અવાજ વસંતસિંહે સાંભળ્યો અને બારી તરફ ઉચે નજર કરતાં જ એક સ્ત્રીને પડતાં દેખી ભાઈ, દેવકુમાર તારી બહાલી પ્રિયાને બચાવ! તરત જ દેવકુમારે પડતી દેવસેનાને પિતાના બાહુ પર ઝીલી લે છે.
વહાલી! તારો દાસ તારી સેવામાં જ છે.
આ શબ્દો સાંભળી દેવસેના ચમકી અને જુએ છે તે પિતાને જ નાથ ! “ પ્રાણેશ! આપ અહીં ક્યાંથી?
દેવી! પ્રભુની પ્રેરણાથી! આપની પાસે છે તે કોણ છે? મારા મોટાભાઈ વસંતસિંહ છે.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩૯ મું
૨૬૧ દેવસેના પ્રણામ કરે છે.
જ્યારે વસંતસિંહ દેવસેનાની હકીકત પુછે છે ત્યારે બધી હકીકત દેવસેના કહે છે કે “ જ્યારે તમારી પાસેથી જંગલમાંથી પાપી ભદ્રીકસિંહ હરી ગયે તેને મારૂં શીયળ ખંડિત કરવા ઘણું જ પ્રપંચ કર્યા પણ જ્યારે ન ફાવ્યા ત્યારે સૌભાગ્યબેનને મોકલ્યા. તેમના ગયા પછી રાજ્ય પર દુશ્મનેએ હલ્લે કર્યો અને રાજા-રાણી કીર્તિસિંહ વિગેરે કેદ પકડાયા અને હું તથા બેન તથા દુષ્ટ ભદ્દીકસિંહ નાસી છુટયાં ત્યાંથી નાસતાં દુષ્ટ ૫૯લીપતિના હાથમાં પડી જ્યાં પાંચસે ચોરોએ મને પરણવાને આગ્રહ કર્યો મને કેદ રાખી અને ભ્રષ્ટ કરવા ઘણું કષ્ટ આપ્યું પણ મનની મજબુતાઈ અને ગુરૂદેવને બોધ અને શીયળને પ્રાણના સાટે પણ સાચવવાના દઢ નિશ્ચયે મને સહાયતા આપી ત્યાંથી નાસી છુટી અને ખુબચંદ શેઠને ત્યાં આવી દાસી તરીકે રહી અહીંઆ આ શેઠની પુત્રીએ મને ચેતાવી હું તે દુઃખ સહવા તૈયાર જ હતી પણ આખરે અબળા તે અબળા.
એટલામાં તો પકડે એ લુચ્ચાને ! એવી બૂમ સંભળાઈ.
પારકી સ્ત્રીને લઈ જવામાં જ બહાદુરી સમજ્યા છે એમ બોલતા દેહતા દેડતા ખુબચંદ શેઠના અનુચરો આવે છે.
પ્રિયે બચાવો! એ તે આ દુષ્ટ રાજ્યના અનુચરે ને લઈ આપને પકડવા આવે છે.
પ્રિયા ! શાંત થા. ભાઈ વસંતસિંહ, આ લોક સાથે લડવું કે નહિ?
ભાઈ! લડ્યા વિના ક્ષત્રિયકુળને એબ લાગે.
એટલામાં ખુબચંદ શેઠ સિપાઈઓને લઈને આવે છે અને બાલ્યા “જુઓ તે ખરા! રૂપાળી બૈરી જોઈ એટલે ધણી થઈ પડવા, તમારા જેવા રખડતા માણસને સ્ત્રી હેય જ શેની?
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૨
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિČક નવલકથા
એસ ! એસ ! લખાડ ! ! ! પરસ્ત્રી ભાગી, લંપટ, લબાડ જાત તા વાણીઆની ! હું તને તારા પાપના બદલે આપું છું.
સિપાઇઓ ! આ ચારાને પકડો! ખરા બપારે ખાતર પાડીને મારી દાસીને લઈ જાય છે શેઠે કહ્યું.
તે અમારી છે અને અમે લઈ જઈએ છીએ દેવકુમારે જણુાવ્યું, અમારા રાજા પાસે તમારા ન્યાય કરાવવા ચાલા સિપાઈ આએ કહ્યું.
સર્વે રાજ દરબારમાં જાય છે.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકણ ચાલીસમું મેહનપુરનો દરબાર
આજે કેટલા વરસે થયા છતાં પણ આપણે કુંવરીને પત્ત નથી કે જાણે શું થયું હશે ? શોધ કરવામાં તે કશી કચાશ રાખી નથી ને? શું કઈ જગાએ તેને પત્તો લાગતું જ નથી? રાજાએ આશ્ચર્યતાથી પૂછ્યું.
મહારાજ સાહેબ ! તપાસ કરવામાં કોઈ પણ બાકી રાખી નથી અને હજુ પણ પ્રયત્ન ચાલુ જ છે અન્નદાતા ! મને ખાત્રી છે કે આપની કુંવરીને પત્ત જરૂર લાગશે જ.
પ્રધાનજી! કેણુ બેલે છે? બહારથી ઘાંઘાટ સાંભળતાં જ રાજ ચુક્યા.
આ તો અનુચર કેઈ કેદીને પકડીને અહીં આવે છે. તેને અવા જ છે. પ્રધાને કહ્યું.
સીપાઈઓ પાસે આવ્યા કે તરત જ “આ કોણ છે?” રાજાએ પ્રશ્ન કર્યો.
પૃથ્વીપતિ ! આ માણસ નગરશેઠ ખુબચંદ શાહની હવેલીમાંથી તેમની દાસીને કાઢી નાસી જતા હતા તેથી તે લેકેને પકડી આપની પાસે હાજર કર્યા છે.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
ખેલા, આ વાત સાચી છે ?
ના છ !
ત્યારે તમે શું કહેવા માગેા છે ? રાજાએ પૂછ્યું.
એવા તે કયો હીણુભાગી પુરૂષ હાય કે તે પોતાની સ્ત્રીને લઈ જવામાં ચાર બને. એ દુષ્ટ શેઠે પેાતાની નીચ – વાસનાથી તેને કૈદ કરી હતી જેથી અમે તેને બચાવી છે. જ્યાં ન્યાય-અન્યાયને ખ્યાલ નથી, જ્યાં મુદ્ધિશાળી મહાત્માઓ નથી, જ્યાં પ્રજાની વહુ-એટીની સલામતી નથી એવા રાજ્યકારભારમાં ન્યાયની આશા રાખવી જ શી! જ્યાં આવા પરસ્ત્રી લપટા વસતા હૈાય અને જ્યાં આવા ન્યાય કરવાવાળા રાજાએ જીવતા હોય ત્યાં ગરીબ પ્રજા બિચારી કઈ જાતની ન્યાયની આશા રાખે !
અધમવાસના
આ પાપી ખુબચંદ શેઠે એ ખાળાને પોતાની પુરી કરવામાં લપટાવી એ કામાંધ પુરૂષ પાતાના હવસ પુરા કરવાની તમન્નામાં બાઈને ભ્રષ્ટ કરવા તૈયાર થયા હતા.
અલ્યા ! વિ...ચા...રી...તે ખેાલજે, હું કાણુ છું તે ખબર છે? આ ગામના નગરશેઠ. તને ખબર છે કે મારી શુ` સત્તા છે ? તારી સત્તા અને તારા ડહાપણની મને જરાપણુ પરવા નથી. નીચ, શહેતાન, “યથા રાજા તથા પ્રજા.
>>
ભાઇ, વધારે ખેલવાની તારે કાંઈ જ જરૂર નથી પણ સાચી હકીકત જે હાય તે કહે. રાજાએ શાંત થતાં કહ્યું.
તે કહેવા હું બધાએલા નથી. ફકત મારી સ્ત્રી સાથે મને બહાર જવા દે.
નહીં તા.
પરિામ સારૂં' નહિ આવે. તું જવાબ નહિ આપે ?
ના.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૦ મું
૨૬૫ તે તને રાજકેદી તરીકે મેતની શિક્ષા આપીશ.
તે શીક્ષા આપતાં પહેલાં તમો જ પસ્તાશો અને તમારે હાથ ધોવા પડશે. માટે તમારી શુરવીરતા જરા ધ્યાનમાં જ રાખો નામદાર !
શીક્ષા આપતાં પસ્તાશે. સૌભાગ્યવંતા-સૌભાગ્યસુંદરી પિતાના બ્રાત માટે આક્રંદ કરશે. તે પછી તમારે અપયશને કે ચારે તરફ વાગશે.
અરે યુવાન, મારા ગુસ્સાને ભેગ તું ન બન. તારા મુહે કશુલ કર. રાજાએ કહ્યું.
તો હું એટલું કબુલ કરૂ છું કે તે મારી સ્ત્રી છે અને તેનો હું પતિ છું એથી વધારે ગુન્હા મારે નથી.
બેસ, બેસ, નાલાયક ! તારી હોય જ કયાંથી? જરા સ્વરૂપવાન જોઈ એટલે પિતાની કરી લેવા તૈયાર થયા, પણ જાણે છે કે અહીં તારી ચાલબાજી-કપટબાજી નહિ ચાલે. સિપાઈએ ! જાઓ, પેલી રાંડને અહીં બોલાવી લાવે !
મહારાજ ! તે બાઈને તે કોઈ કારાગ્રહમાંથી છોડાવી લઈ ગયા છે. અનુચરેએ આવીને ખબર આપી.
રાજાજી! એક પણ અપશબ્દ બોલતા વિચારનહીં તો હવે સહન નહીં થાય. જ્યાં આ રાજમંડપ છે. ત્યાં યુદ્ધ મંડપ રચાશે. અને લોહીની ધારાએ છુટશે. દેવકુમાર ક્રોધમાં બો.
જાઓ ! આ પાપીઓને શુળીએ ચઢા! રાજાએ હુકમ ફરમાવ્યા.
રાજન ! “સાહસ કરતાં પહેલાં તે લેકેને પિતાના પુરાવા મજબૂત કરવા અગર સાબીતી માટે અમુક ટાઈમ આપવો જોઈએ અને એ ટાઈમ સુધીમાં જે પુરાવાઓ રજુ ન કરે અને પિતે ગુનહેગાર ઠરે તે આપ શીક્ષા ફરમાવશો. પ્રધાને શાંત દિલથી સમજાવ્યું.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલક્થા રાજા– તમે જામીન આપે તે તમોને મહેતલ આપું અને મુક્ત કરૂં.
વસંતસિંહ--મહારાજ! વિચારે, આ ગામમાં અમારા જામીન કણ થાય!
રાજ-જ્યાં સુધી જામીન ન લાવે ત્યાં સુધી કારાગ્રહમાં જ રાખવામાં આવશે. જાવ! તેમને કારાગ્રહમાં જ રાખે!
લાલસિંહ--(અચાનક આવી ચડતાં જ) મારી અરજ છે કે પેલા બે નિરપરાધી રાજકુમારોને મુક્ત કરે. હું તેમને જમીન થવા તૈયાર છું. હું કરું છું તે સાંભળો ! “દુઃખીયાનું દુઃખ કાપનાર, સ્ત્રીઓના શીયળનું રક્ષણ કરનાર, ગરીબેને પાળક અને એક પ્રભુને અદના સેવક.”
રાજા--તમો ક્યાંના રહીશ છો ? અને તમારા જામીન કેણુ થશે.
લાલસિંહ--નામદાર, હું તે જગલે જંગલ ભટકનાર છું છતાં મારે જામીન અહીંના નગરશેઠની પુત્રવધુ થશે.
રાજા---અરે ભલા માણસ, તે લોકોના સામે તે આ શેઠની ફરિયાદ છે તે પછી તેની જ પુત્રવધુ જામીન શી રીતે થઈ શકશે.
લાલસિંહ--રાજાજી, આ શેઠ ઘણોજ દુષ્ટ અને નરાધમ છે. અને તેની પુત્ર–વધુ સગુણ તેમજ શીલવંતી છે. રાજા--શું તમો આ માણસને ઓળખે છે?
જ્યારે તમે જંગલે જંગલ ભટકીને બધાનું દુઃખ કાપ છો તે મારું દુઃખ કેમ કાપતા નથી.
લાલસિંહ--રાજન ! તમારે વળી એવું શું દુખ આવી પાયું છે.
રાજા–અરે! મારી પુત્રીનું કઈ દુષ્ટ હરણ કરી ગયો છે તેને પત્તો લાગતો નથી તે તેને શોધી લાવી મારું દુઃખ દૂર કરે! .
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬૭
પ્રકરણ ૪૦ મું
લાલસિંહ–-પ્રસંગ આવશે ત્યારે સર્વે થઈ જશે, હાલ તે આ બે નરપરાધી માણસને છોડી મૂકે !
રાજા–સિપાઈઓ, જાવ એ કેદીને છોડી મૂકે ! રાજાને હુકમ થતાં જ બને કેદીઓને છોડી મૂકવામાં આવ્યા. “જગતમાં મિત્રાચારી એ એક અણમોલ વરતુ છે કે તેને બાંધવી સહેલ છે પણ નિભાવવી મુશ્કેલ છે.”
સમજી વર્ગ ! વિચાર કરીને મિત્રાચારી બાંધે અને વખત આવે તેની કસેટી કરે તે જ માલુમ પડે કે “મિત્રાચારી કેને કહેવાય.”
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ એકતાલીસમું
રાજમાર્ગ
પ્રભાત ખીલી રહ્યું છે. સૌભાગ્યસુંદરી (પુરૂષ વેષમાંજ) પિતાના નિવાસમાં બેઠી બેઠી દેવસેનાની સાથે વાર્તાલાપ કરવા લાગી.
બહેન ! તમે ઘણું કષ્ટ વેઠયા અને આમ ક્યાં સુધી વેઠશો ?
ભાઈ! “સત્યની કસોટી થાય ત્યારે જ તેની કિંમત અંકાય, તમે કેમ ભૂલે છે? સતી સીતા, દમયંતિ વિગેરે મહાસતીઓને ઓછાં દુ:ખ પડ્યાં હતાં ! છતાં તેઓ બધા સત્ય વસ્તુ ઉપર નિર્ભય રહ્યાં ત્યારે આપોઆપ સુખની ઘડી આવી ગઈ અને જગતમાં વંદનીય બન્યા ” તે ભાઈ! દુઃખ પડે ત્યારે ગંભીરતા અને ધીરજ બેઉ રાખવા જોઈએ. “જેવાં પૂર્વ કર્મના ફળ હોય છે તે જ લાભ મળે છે.”
ભાઈ! જે આપણે કર્મવાદી તરીકે સાચે ધર્મ સમજ્યા હેઈએ તે દુઃખમાં કાયર ન બનવું જોઈએ અને પ્રાણને પણ શીયલ સાચવવું જોઈએ. એ સતીને સાચે ધર્મ – ફરજ છે. દેવસેનાએ ઉચ્ચાયું.
ધન્ય છે!!! તમારી હિંમત અને નિરતાને ધન્ય છે ! તમારા
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૧ સુ
૨૬૯
જેવી આદ` રમણીને ! તમે સુખેથી અંગ્રેજ રહા, તમને કાઈ જાતનું આશ્રુ આવવા દઈશ નહીં. મને તમારા ભાઈ સમજો. સાભાગ્યસુદરોએ જણાવ્યું.
દેવસેના——મને પશુ તમારા સહેવાસથી ઘણું જાણવાનું–સમજવાનું મળશે.
સૌભાગ્યસુ દરી--( પુરૂષ વેષમાં ) હું અહીંના રાજકુમારના મિત્ર છુ. અને તમે મારા મિત્રના પત્નીના લાલી થાઓ છે. તેથીજ મે તમને ઓળખ્યા.
દેવસેના––મારાથી આ રાજ્યમાં કેમ રહેવાય ! પશુ આજ ગામમાં કારાગ્રહમાં પડયા છે અને ધણું તેમને શુળીએ ચડાવશે તેા પછી મારી શી સ્થિતિ. સાભાગ્ય! હું! હું! શું ? દેવકુમાર આ ગામમાં જ છે? ત્યારે તે મે' માણસ માકલ્યું છે તે હાલજ તેમની ખબર લઈ આવશે.
મારા પતિ
રાજા
કરીને
રામિત્ર દેવકુમાર તથા વસંતસિંહ નામના બે પુરૂષ! આપણા નગરમાં આવેલા હતા, તેમના ઉપર સ્ત્રી હરણના આરેાપ છે. પણ પ્રધાનજીના કહેવાથી તેમના બચાવ માટે જામીન ઉપર છુટા કરવાના હુકમ કર્યો છે. પશુ જામીન નંહુ મળવાથી કારાગ્રહે પુરાયા છે, પણ કાઈ એક પરેદેશી રાજભપકામાં આવ્યે। અને જામીન થઈ તેમને છેડાવી દીધાં છે. છેડાવ્યા એટલુંજ નહિં પશુ તેમને છૂપી રીતે નગરની બહાર કઢાવ્યા છે, કે જેથી રાજા તેને પણ તેને બદલે આ બિચારા પરદેશીને મરવું પડશે. કાઇ પણ જાતની ફીકર કરતા નથી. સિપાઈઓએ ( સ્વગત ) અહાહા! તમે મારા પેાતાના ધિક્કાર છે મને, પણ પેલા પાપકારી માણસ ક્રાણુ હશે ? ધન્ય છે એવા મિત્રાને !!! તે ખીજો કાઈ નહીં પશુ લાર્લોસહુ જ હાવે। જોઇએ. પણ તે અહીં આવે યાંથી ? સૌભાગ્યસુંદરી વિચારના વહનમાં એમાં ખાવા લાગી.
હરકત ન કરે,
છતાં તે માજીસ આવીને જણાવ્યું. રાજ્યમાં દુઃખી ?
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
દેવસેના—હૈ ! રાજકુંવર, તમે આમ શા વિચારમાં પડયા છે? કશા જ વિચારમાં નથી પડયા. પણ તમારા પરાપકારી મિત્રને વિચાર કરૂ છું કે તે તે ક્રાણુ હશે ?
તે તેા બીજા કાઈ નહીં પણુ.........અરે ! આમ તે જીએ ( એક સ્ત્રોને દુઃખી સ્થિતિમાં ગાંડાની માફક ભમતી જોઈ તે ) પેલી કાઈ રાજકુંવરી દુઃખી હાલતમાં માલુમ પડે છે.
૨૭૦
આ, હા, હા, ! તે કેવી સુંદર સ્વરૂપવાન છે. તે બિયારીને આપણે મદદ કરવી જોઇએ. ( માણુસ મેાકલી ઉપર ખેલાવે છે. ) સૌભાગ્ય—હેન ! તમે ક્રાણુ છે ?
પદ્મણી—હું એક રાજાની રાણી હું ને મારા પતિની શોધમાં નીકળી છું.
સૌભાગ્ય--શું રાજાની રાણીઓને જ આવું દુઃખ પડતું હશે ? વ્હેન ! તમે! આટલા બધા કષ્ટમાં કેમ આવ્યા ?
..
પદ્મણી--રાજકુંવર ! મારા પતિને પત્ર મળ્યેા કે “ મિત્રની શાષમાં સફળ થયા છું પણ મિત્રને બચાવવા મૃત્યુને શરણ થવાનું છે. માટે અહીં આવજો તેથી મારા પતિની શેાધમાં હું એકલી નીકળી છું. રાજના દરવાજે આવતાં સિપાઈ એની નજર મારા તરફ બગડી પણ તેનું કાંઈ ચાલ્યુ' નહીં ત્યાંથી આગળ ચાલતાં અહીંના ક્રુષ્ટ નગરશેઠે નજર બગાડી ને પેાતાના માણસાની મદદથી મને પકડવા ધાર્યું. તે મારા જાવામાં આવ્યું એટલે હું ગાંડાની મા પત્થર મારવા લાગી અને આડુ અવળુ જેમ માવે તેમ ખેલવા લાગી. તેથી તે લેાકાએ મને પત્થર મારવા માંડયા પણ મારામાં ગાંડપણુ જેવી અસર જોવામાં આવી જેથી હું બચવા પામી છું. દેવસેના-એ પાપી શેઠે તા ભ્રૂણી સતી સાધ્વી સ્ત્રીઓને કષ્ટ આપ્યું છે. મને પણ દુઃખ આપવામાં બાકી રાખી નથી.
એક રાજસેવક દાડતા ઢાડતા આવ્યા અને કહેવા લાગ્યા । પારકાના દુઃખે પેાતાના જીવ આપનાર પરાપકારી બહાદુર નરની
.66
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૧ મું
ર૭૧ દશા તે જુઓ ! આ દુનિયામાં ભગવાનના ઘરમાં પણ સે મણ તેલે અંધારૂં જણાય છે.
દેવસેના–બહેન! જુઓ, જુઓ, પેલા માણસને વધસ્થંભ પર લઈ જાય છે. તે કેવો શુરવીર અને સાહસીક છે.
પણું–બહાર નજર કરતાં જ “હા ! પતિ ! અહાહા ! મારા પ્રાણ! શુરા પતિ ! તમારી તાકાત આ વખતે કયાં ગઈ? પઘણું મૂછવશ થઈ જાય છે.
સૌભાગ્ય-બહેન તમને એકાએક શું થયું?
દેવસેના–રાજકુંવર ! હું શું બોલું? પેલા માણસને જે વધસ્થંભે લઈ જાય છે તે બીજા કોઈ નહીં પણ મારા પતિના મિત્ર લાલસિંહજ છે. તેનું દુઃખ જોઈ મને આગાધ થાય છે. તે પણ એકદમ મૂછવશ થઈ ધરણી પર ઢળી પડી.
સૌભાગ્ય-કાઈ આ ! કોઈ આવે! આ રાજકુમારીને બચાવે ! બૂમ પાડે છે.
આમ બૂમ સાંભળી નેકર એકદમ દેડી આવે છે. પણ એક માણસ પાસે વીટી જોતાં સૌભાગ્યે પૂછયું કે “અરે ભલા માણસ તારા હાથમાં આ શું છે?
ભાઈ! મારા હાથમાં એક સ્ત્રીની વીંટી છે તે લઈ મારા રાજાના કહેવા પ્રમાણે તેને શોધું છું.
ભાઈ! મને જોવા તે દે! ભાઈ! લે જોઈને મને પાછી આપજો !
ભાઈ! (પિતાની વીંટી લઈને તેના બદલે પિતાના પતિની વીંટી આપે છે.) તારા રાજાને આ વીંટી આપજો અને આ બીજી વીંટી આપું છું તે લઈને તે માણસની શોધ કરશે. એમ કહી લાલસિંહની વીંટી આપે છે.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ બેંતાલીસમું.
રાજ કચેરી.
પ્રધાનજી ! પેલા માણસને શૂળીએ ચડાવ્યો કે નહિ? તે બદમાસે પેલા માણસોને યુક્તિથી નસાડ્યો છે.
પ્રધાનમહારાજ ! આપશ્રીની આજ્ઞા મુજબ તે માણસને અનુચરોના કબજામાં સોંપ્યા છે. (ત્યાં એક સિપાઈ દેડો આવ્યો) આપણા કુંવરજીની મુદ્રીકા કઈ હરણ કરી ગયું હતું તે આજે આ માણસ પાસેથી મળી આવી છે.
મેં ચોરી કરી નથી પણ આમાં સ્ત્રીની છબી છે તેની શોધ માટે ફરું છું. આવનાર માણસ બોલ્યા.
રાજા–અરે! ભલા માણસ જે તે ખરે કે આ છબી સ્ત્રીની છે કે બીજાની છે ખેટ ભરમમાં કુટાય છે. તું તારો ગુન્હ કસુલ કર.
સિપાઈ–જે માણસને આપે વધ–સ્થંભે મેકલ્યો છે તે માણસ આ બાબતને ખુલાસો કરશે.
જાઓ! તેને હાલને હાલ કચેરીમાં હાજર કરે. રાજાએ
હુકમ કર્યો.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪ર મું
૨૭૩ તેથી અનુચરો લાલસિંહને કચેરીમાં હાજર કરે છે. લાલસિંહને હાજર થતાં રાજાએ પૂછયું “તારૂં અહીં આવવાનું પ્રયોજન શું છે?”
મહારાજા ! એક નિરપરાધી માણસને બચાવવા આવ્યો છું. લાલસિંહે જવાબ આપે.
રાજા–ચુપ કર ! એક માણસ જામીન થઈ શૂળીએ ચડ્યો તે તે બીજાને કેવી રીતે નિર્દોષ ઠરાવી શકીશ.
લાલસિંહ–જે રાજ્યમાં રાજા અન્યાયી હેય, લોકે પરસ્ત્રીને હેરાન કરતા હોય, પરધનની લાલસાવાળા હય, જે રાજ્યમાં ન્યાયનું નામ નિશાન નહેાય તે રાજ્યમાં સત્ય-નીતિને વાસ હોય જ ક્યાંથી ? સાંભળે ! જે માણસને મેં છોડાવ્યા છે તે માણસે જેવા તેવા નથી સમજ્યા ! રાજા પોતે ગુન્હેગાર હોય ત્યાં બીજાની શી વાત કરવી ! તેઓ તે મોટા રાજ્યના રાજવંશી હતા, ન્યાયનિતિ અને સદ્દગુણના ભરેલા હતા. તમને આવા મહાન પુરૂષોની અધમમતિ કરતાં શરમ નથી આવતી ?
રાજા–ચુપ રહે! નાદાન, તારા જેવા તો અનેક માણસો અહીં આવી ગયા.
લાલસિહ–ભલે, જેવી તમારી મરજી. પણ મને બે ચાર શબ્દો આ માણસને પૂછવા દે !
ભલે ખુશીથી પુછ. રાજાએ આજ્ઞા આપી.
લાલસિંહ–ભાઈ! તને આપેલી વિટીમાં પુરૂષની છબી કયાંથી આવી?
માણસ–મને કંઈ ખબર નથી મહારાજ
“મહારાજ” શબ્દ સાંભળી રંગીલસેન રાજા ચમકી ઉઠ્યો. આ માણસ “મહારાજ’ કેમ કહે છે? રાજાએ પૂછયું.
લાલસિંહ–તે પુછવાને તમને હક્ક નથી. સિપાઈ, તે કોઈને આ મુદ્રિકા આપી હતી ? ૧૮
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિવ ધાર્મિક નવલકથા
માણસ-હા ! મારા વહાલા સરદાર, અહીંના રાજમિત્રને મેં તે વીંટી આપી હતી. પણ તેમને મને એક વીંટી આપી છે. તે આ રહી. એમ કહી તે વીંટી આપે છે.
વીંટી હાથમાં લઈ તપાસી જોઈને કહ્યું કે હથો મહારાજ! આ એક વીંટી. આ વીંટી આપનાર તમારી મુદ્રકાને ચેર છે. આ માણસ ચેર નથી.
દાસી દેડતી હાંફતી રાજકચેરીમાં આવે છે અને કહે છે “મહારાજ ! આજે કુંવરછના મહેલમાં ગજબ થયો છે. રાજમિત્રના આશ્રમમાં આવેલી બે રાજકુમારીઓ તદન ગાંડી બની ગઈ છે. આ દુષ્ટ કેદીને જોયો છે ત્યારથી તેઓ તદ્દન બેચેન છે, તેને જાદુઈ વિદ્યાર્થી વશ કર્યા છે. તે દરેક સ્ત્રીઓના મન હરે છે માટે તે દુષ્ટને એકદમ ગામ બહાર કાઢી મુકવો જોઈએ.
રાજ-દાસી ! જા, તેઓને અહીં બેલાવી લાવ! રાજાએ હુકમ ફરમાવે. (લાલસિંહ તરફ ફરીને) દોષીતને નિર્દોષ ઠરાવનાર પાપી તે પોતે જ ચેર છે. ધિક્કાર છે તારા જેવા પાખંડીને! સ્મરણ કર તારા ઈશને કે જેથી તું તારા કૃત્યને બદલે સારી રહેલી કહેણીમાં મેળવી શકે.
લાલસિંહ–અરે દુષ્ટ રાજા! તું મને શું શીખામણ આપતા હતે ! મારે પ્રભુ તે મારી સાથે જ છે. પણ હે! દુષ્ટ નૃપ ! અન્યાયી રાજા તારો પરમાત્મા તારાથી વિમુખ છે. તું નિરપરાધીને અપરાધી ગણે છે.
તે આગળ બેલવા જાય છે પણ સામેથી બેઉ રાજકુંવરીઓને કચેરીમાં આવતાં દેખી તે ઉમે રહ્યો.
હે પિતા ! હે પિતા! શું તમે પણ તમારી દીકરીને ભૂલી ગયાં? કુંવરી આવતાં જ બોલી.
આ અવાજ સાંભળી રાજા ચમકયો.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૨ મુ
૨૭૫
પિતાજી! પિતાજી! તમે કયાં છે ? આ તમારી દુઃખી દીકરીને ખેલાવે! શું તમે મને નહીં ખેલાવે!! તમારી વનલત્તાને તે નિહાળે! પદ્મમણીએ કહ્યું.
પુત્રીને દેખતાંજ રાજા ખેલ્યા કે પુત્રી! તું કયાં હતી? ખેાલ, ખેલ, મારી વ્હાલી પુત્રી ખેાલ ! તું અચાનક કાંથી આવી? એમ ખેલતાં તે પેાતાની પુત્રીને ભેટી પડે છે, પણ લાલસિંહને ઉભેલ દેખીને પદ્મણી શરમાઈ જાય છે. મારી વ્હાલી પુત્રી તું કેમ શરમાય છે ? દાસી~~પેલા દુષ્ટ માણસની કુષ્ટિથી.
લાર્લાંડુ––નીચ જાત, દાસી ! ચુપ રહે! તું સ્ત્રી જાત છે તેયોજ જવા દઉં છું, નહીં તે તને અને તારા રાજાને તેને યમદૂતના ધેર માકલી દેત.
રાજા-—અરે પાપી! લંપટ! શું તું મને પણ મારા રાજ્યમાં યમશરણ પહાંચાડવા હિંમત કરે છે? એમ પૂછતા પોતાની શમશેર ઉગામે છે.
લાસ——પાપી, આધે ખસ! તું એમ ન ધારતા કે તારાથી હું ડેરી પાછેા પડીશ. પશુ તને તારી પુત્રોની ખાતર જીવતા રાખું. માટે આવે! ખસ !
પદ્મમણી—પિતાજી! બચાવે! બચાવે !!! આ તમારી દુઃખી દીકરીને બચાવા !
રાજા—મેટા ! તું શાથી આમ ખેલે છે. અને શા માટે ન તમારી ખરી હકીકત કહી. તમારા દુઃખને ભાર એછા કરેા. પિતાજી! આ તમારી પુત્રીને વિધવા થતી બચાવે !
બેટા! તું તેા મારા જીવનની વેલી છે. તું મને આ દુષ્ટને મારતા ક્રમ વારે છે મરા વૈરીને મારતાં ન અટકાવ!
પિતાજી! તે તમારા દુશ્મન નથી પણ મિત્ર છે. જો તમે તમારી પુત્રીનું સુખ ઇચ્છતા હતા તમે આ દૂષ્ટ કૃત્યથી તે દૂષ્ટ નથી પણ રણવિજયો વિર પ્રધાનપુત્ર......
અટકા !
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
બેટા ! તું આ શુ ખેલે છે? કયાં એ રણવિજયી લાલૂસ અને કયાં આ દુષ્ટ ! દોષીતને નિર્દોષ બનાવનાર ! કયાં એ રણવીર ચૈાધ્ધા અને કત્યાં આ ભીરૂ-કાયર અને કામી !
પિતાજી! તમા ભૂલે છે ? તમારી ભયંકર ભૂલ થાય છે. આ એજ લાલસિદ્ધ છે કે જે તન, મન તે ધનના માલીક છે. અને મારા સ્વામી છે. તમારા જમાઈ છે.
૨૭૬
રાજા—પુત્રી! તું પણ આ દુષ્ટની સગી છે.
તમે તે યુવાને શા માટે વધસ્ત ંભે મોકલતા હતા ? જવાબ આપો ! પદમણીએ તાડુકીને પૂછ્યું.
શા માટે ન મેાકલુ...? તે આપણા શહેરના નગરશેઠ ખુબચંદ્રશાહના મકાનમાંથી તેમની દાસીને ફાસલાવી ભગાડી જનાર યુવકાના જામીન થઈ તેને નસાડી મુકવાના આરેાપસર !
દુષ્ટ ! ખુબચંદશાહનું નામ લેવામાંજ પાપ છે, તે દુષ્ટ પાપીએ તે ઘણી ભાળી લલનાઓને લલચાવી-ફેાસલાવી બિચારીઓના શીયલ ખંડીત કર્યા છે. તમારી પોતાની પુત્રીને પણ તે દુષ્ટ દુઃખ દેવામાં કાંઈ બાકી મુકયું નથી, તેની તેા પાછળથી વાત ! પણ, તમે તે યુવકાની કાંઈપણ તપાસ કરી હતી કે નહિ ?
ના, તે બાબતની અમે કાંઈપણ તપાસ કરી નથી. રાજા ઠાવકું મેાં રાખી મેલ્યા.
શુ તે શેઠ તેની દાસીને ઓળખી શકશે કે? પદમણી ખેાલી. સિપાઈ ! સિપાઈ !
અન્નદાતા ! શી આજ્ઞા ? સીપાઈ સલામ કરી સામે આવી લ્યે. જાઓ ! ખુબ દશાહને ખેલાવી લાવા ! રાજાએ હુકમ કર્યા. સિપાઇએ શેઠને ખેાલાવી હાજર થયા.
આ બેમાંથી તમારી દાસી કઈ તે તમે જાણા છે ? રાજાએ શેઠની તરફ નજર ફેરવતાં પૂછ્યું.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪ર મું
૨૭૭ અન્નદાતા ! પેલી રહી છે. દેવસેના તરફ આંગળી લંબાવતા શેઠ બોલ્યો.
દુષ્ટ નાદાન ! ચુપ રહે! “શું મોહનપુરીના રાજાની કન્યા આ પાપીની દાસી થશે? શું પ્રતિષ્ઠાપુર નગરના રાજકુંવરની પત્ની અને આપની સિભાગ્યની ભાતૃજાયા !”
ના, ના, તેમ હોય જ નહીં રાજા તાડુક્યા. પિતાશ્રી ! તો પૂછે એને જ. પદમણ બોલી. દેવસેના, શી હકીક્ત છે? રાજાએ પૂછયું.
આપે જે વીરકુમારને કારાગ્રહે પૂર્યા હતા તે કાઈ નહીં પણ મારા પતિ દેવકુમારજ હતા. શેઠે મને દુષ્ટ દાનતથી ઘરમાં રાખી હતી. જ્યારે તેમાંથી છૂટવા હું આપઘાત કરતી હતી ત્યારે મારા પતિએ મને બચાવી. વળી મારા ધર્મબ્રાતા અને આપના જમાઈ આ લાલસિંહે સહાયતા કરી તે શું મારા પ્રાણ બચાવનારની આ દશા.
આ પ્રમાણે સાંભળી રાજા ઘણો જ પસ્તાયો. હા ! દેવ! મેં આ શું કર્યું? મેં નકામા આ રાજવંશીઓને છેડ્યા. અરે ! આ દષ્ટ નગરશેઠે મને આડે રસ્તે દે. લાલસિંહ. મને માફ કર ! મારી વહાલી પુત્રી! તું તારા પિતાના આવા કૃત્યને માફી આપીશ? અરેરે !! મેં આ શું કર્યું?
અરે રાજન ! તમે આ શું કરો છો ? શાંત થાઓ ! કુદરત જે કરે તે સર્વે સારા માટે જ. જે નગરશેઠને આ બનાવ ન બન્યા હતા તે અમારશે અને તમારે મેળાપ શી રીતે થાત ! તેમજ પાપીને પાપની શિક્ષા પણ મળત નહીં, માટે તમારી પુત્રીને ઉપકાર માને ! રાજવંશી પુરૂષે કહ્યું શું મારી પુત્રીએ મને અંધારામાં રાખ્યો ? રાજાએ પૂછ્યું.
સમય આવે ત્યારે પુત્રી પણ તમને સત્ય ખુલાસો આપેને ! જે પહેલા વાત કરી હોત તો તમે સાચું માનત જ નહીં. માટે પરમાત્મા જે કરે છે તે સર્વે સારું જ કરે છે. રાજન ! હવે આપ
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
ગઈ ગુજરીતે શાચ ન કરેા! પ્રભુને પાડ માને કે બધા સારાં વાનાં થયાં લાલસિહે કહ્યું.
છે કાર્ય હાજર! રાજા મેલ્યા.
અન્નદાતા ! શી ના ! સિપાઈ હાજર થયા.
જાએ એ દુષ્ટ નગરશેઠના ધરબાર જપ્ત કરે। અને તેના કુટુંબને નગર બહાર કાઢી મૂકા!
રાજન! સાહસ ન કરેા. એક પાપીના કૃત્ય માટે આખા કુટુંબને શીક્ષા ન હોય ! તેને પુત્ર અને પુત્રવધુ તા ધણાજ સદ્દગુણી છે. માટે તેને સજાની જરૂર નથી. ફકત નગરશેઠના કૃત્યને માટે જે શીક્ષા આપવી ઘટે તે આપે!! દૈનસેના મેલો ઊઠી.
આખરે તે પાપી નગરશેઠને દેશનીકાલની સન્ન કરવામાં આવી. તેના પાપની શીક્ષા ભાગવા તે પાપી કાળુ મુખ લઇ ચાલતા થયે.. રાજમિત્ર ! આ વીંટી વિષે તમે શું જાણે છે ? રાજાએ પૂછ્યું. રાજન! દેવકુમારને દુઃખમાં જોઈ તેના મિત્રની શોધ માટે આ વીંટી આપી હતી, સૌભાગ્યે કહ્યું.
આ વીંટી તમને કયાંથી મળી તે જણાવશે ? લાલસિ ંહે નમ્રતાપૂર્વક પૂછ્યું.
એવી તા મારી પાસે ધણીએ વીંટીએ છે.
કથાં છે તે મને બતાવાને?
સાભાગ્યે વીરકુટુબ તથા વિજયની મુદ્રીકા જેવા માટે આપી.
રાજમિત્ર ! આ બધી વીંટીએ આપની પાસે કયાંથી?
વખત આવશે ત્યારે જણાવીશ. આવા આનંદના વખતે હું કાઈને નાખુશ કરવા માગતા નથી.
ઠીક ! ત્યારે પછી જણાવશે।. એમ કહીને પેાતાના આવાસ તરફ જવા ઉભા થયા. એટલે સર્વે જણુ પેતાતાના આવાસ-નિવાસ
તરફ ગયા.
ન
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ તેંતાલીસમું મણિવિજ્યને આવાસ
મણિવિજયના આવાસે લાલસિંહ આવે છે ત્યારે તેને ઘણુજ સન્માનપૂર્વક આદરમાન આપે છે અને લાલસિંહની બુદ્ધિના ઘણાજ વખાણ કરે છે. “તમારા જેવા શુરવીર અને વફાદાર વળી અમારા જેવા રાજકુમારને ઠગવામાં તમારા જેવા ચાલાક કેઈક જ હશે, કુદરત કુદરતનું કામ બજાવ્યા કરે છે, પણ તમે આવા ચાલાક હોવા છતાં આ રાજમિત્રથી ઠગાયા છે તેનું તમને ભાન છે?
રાજમિત્ર! પોતાની વાત કરવાને આનાકાની કરે છે, કારણકે માણસના પેટની અને ઝાડના પોલની ભાગ્યે જ ખબર પડે ! પદમણીએ જણાવ્યું.
આમ હાસ્ય વિનોદ ચાલે છે ત્યાં સૈભાગ્ય આવીને કહે છે કે બેન દેવસેના! આપણું જેવી સ્ત્રીઓ કરતા પુરૂષોનું ભાગ્ય બળવાન પણ હોય છે.
આ સાંભળી મણિવિજય વિચારમાં પડે. અરે ! આ શું? મને ખાત્રી થાય છે કે આ કોઈ સ્ત્રી હોવી જોઈએ “રાજમિત્ર! તમે શું બોલ્યા તે બોલે જોઈએ !”
હું સ્ત્રી નથી પણ દેવસેનાને ખુશ કરવા બોલતી હતી સમજ્યા! તમારી વાણી બધાને શંકામાં નાંખે છે. લાલસિંહ બોલ્ય. ભાઈ, તમે શંકા લાવે તે સ્વાભાવિક છે. તમે વિવેકી અને
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૦.
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા સદ્દગુણી પિતાના પુત્ર છે. મંજરી જેવી ધુતારી દુષ્ટ સ્ત્રીને તમે કટ્ટા દુશ્મન છે અને સૌભાગ્યસુંદરીના ભ્રાતા છે.
શું તમે મંજરીને ઓળખે છે? શું તમે ભાગ્યસુંદરીને પણ પિછાણો છો ? લાલસિંહે આશ્ચર્ય પામતા પૂછયું.
હા.' સ્મીતહાસ્ય કરતાં કહ્યું.
આ સાંભળી ઘડીભર લાલસિંહ વિચારમાં પડી ગયો અને મનમાં નિશ્ચય કરે છે કે આજ સાભાગ્ય બહેન ન હોય! તે બરાબર ખૂબ વિચારીને બે -બહેન! હવે મને ખબર પડી કે તમે કઈ નહિં પણ મારા દેવકુમારભાઈના બહેન સાભાગ્યસુંદરી જ છે.
આ પ્રમાણે ભાગ્યસુંદરીનું નામ સાંભળી મણિવિજય ચમ અને બોલ્યો કે “શું મારી વ્હાલી સાભાગ્ય ? વાહ ! પ્રભુ, વાહ! શું તારી અજબ લીલા! આખરે, સત્યને બેલી તે મારો ભગવાનજ છે. તમે તમારા ભાઈને બચાવવા આગળ કેમ ન પડ્યા?
ફકત આપના પ્રેમની પરીક્ષા કરવા જ.
મણિવિજય–(પિતાના અંતરાત્માને આનંદ આપવા લાગ્યા.) આપ તો મારા પ્રાણદાતા છે, માટે તમારે જેટલે ઉપકાર માનું તેટલે એક જ છે. આજનો દિવસ તે મારા માટે–મારા જીવન માટે કઈ અલૌકિક જ છે.
લાલસિંહ--આજનો દિવસ તે ગુરૂદેવ અને ધર્મ પ્રતાપે વણજ આનંદદાયક છે, માટે ચાલે, દેવદર્શન કરી જંગલમાં જઈ જરા આત્માને આનંદ આપીએ.
આથી લાલસિંહ, મણિવિજય તથા પોતાના સિપાઈએ જંગલ તરફ ફરવા માટે ઊઠયા. અને ગયા જ્યાં તેમને દુષ્ટ મંજરી પિતાના જીવનને વિચાર કરે છે તે સાંભળવામાં આવ્યું. “મેં મારા જીવનમાં કેટલું બધું દુઃખ ભેગવ્યું! મારા કર્યા મને જ નડ્યા. હું જે જે કરું છું તે બધું મારા વિરૂદ્ધ જ જાય છે. મેં જેટલું લાલસિંહ અને
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૩ સુ
૨૮૧
દેવકુમારને ફસાવવા માટે કર્યું.. તેટલુ ંજ તેમના સારા માટે થાય છે. લાહે જ મતે નગરમાંથી કઢાવી. મેં દ્રીસિહુને ગાદી અપાવી પણ તેને મતે રાખી નહીં ત્યાંથી મેહનપુર ગઈ ત્યાંથી પશુ લાલસિંહૈ મતે પાયમાલ કર, પણ એક ભૂલ થઈ ગઈ કે તે વખતે મે તેને ઓળખ્યા નહેતા. તે પદ્માવતીને પરણ્યા પણ હવે તુ જોજે કે આ મંજરી તારા માટે શું કરે છે. તારા તું ગમે ત્યાં અને ગમે તે વેશે હર્નશ પણ તને માફક ડંશ ઇ તતે મારીય ત્યારે જ જપીશ” ખેલતી જંગલમાં ભસ્યા કરે છે.
જી૧૪ લખુંશ.
શેાધી નાગણુની
આમ મેલતી
જ્યારે લાલસદ્ધ અને મણિવિજયતે જુએ છે. આ દુષ્ટ તે અહીંજ છે તે? પણ તેને ફસાવવા શી યુકિત કરૂ કે જેથી બને આપે।આપ લડે, અને મરે. તેથી સૈાભાગ્ય, દેવકુમાર અને મેાહનપુરીના પ્રધાનનું પણ વેર સાથે સાથે લેવાય.
ત્યારે
રીતે?
66
અરે !
એવી
શું તે મારા કહેવાથી લઢશે ખરા ! ના, ના, ત્યારે મારે શા ઉપાય લેવા. (એવામાં પદ્મમાત્રને આવતી જુએ છે ) અરે! પેલી દેવકન્યા જેવું કાણું આવે છે. હા. હા. એળખી, એ તે પદમાવતી છે. ઠીક લાગ છે. મણિવિજયને સમજાવી પદમાવતીમાં માડાંધ
અનાવી લડાવી માર્
લાલસહ જંગલ જોતા જોતા આગળ ચાલતા જાય છે તે લાગ સાધી મંજરી આવે છે અને કહે છે. કેમ છે! ર'ગીલા–રાજકુમાર હું આપને પ્રણામ કરૂં બ્રુ.
તમે ક્રાણુ છે મને કયાંથી એળખા ?
એક રંગીલા સ્ત્રી ભાગી રાજકુંવરને કાણુ
ન ઓળખે ? હું
તમારો પાસે આવી છું તેનું કારણ સાંભળે તમારી સાભાગ્ય લાલસહુ સાથે બધા સંબંધ રાખે છે ફકત લગ્નગ્રંથીથી જોડાવાનુંજ આી છે સમજ્યા? પશુ તમારૂં સાભાગ્ય આગળ ચાલે શુ” મારા
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨
દેવકુમાર્ સચિત્ર ધાર્મિŞક નવલકથા
રાજકુમાર હું સત્યજ કહું છું કે લાલસ' અને સાભાગ્ય બને જણ દાંતના હાા લે છે. પશુ તે હકીકત તને આગળ ઉપર કહીશ. પુરૂષ બિચારા શુ કરે ? જો તમારે તેને તવી હાય તા એક દેવાંસૌ કન્યા તમને લાવો આપુ..
ર્માણુવિજય---દુષ્ટા ! તારી લવારી બંધ કર અને અહીંથી ટાલી જા. મારી પતિવ્રતા સ્ત્રી ઉપર ખેાટા આરોપ મુકી પાપ ન કર બહુ થયું.
મંજરી—રાજકુમાર, જરા ખ્યાલ કરે. મેટા મોટા રાજા મહારાજા પણ શ્રીકટાક્ષ આગળ નિર્માલ્ય થઈ ગયા તેા પછી ભાલિસંહની શું તાકાત ! જરા જુઓ! રાવણ જેવા મહાન રાજાઓ, વિશ્વામિત્ર જેવા મહર્ષિ અને ઇંદ્ર જેવા મહાન દેવા પણ સ્ત્રીઓના કટાક્ષ આગળ સરવ ભૂલ્યા છે. તા પછી એક પામર લાલસિ ંહનું શું ગજું ? માટે કહું છું કે પેલી દેવાંગના આવે છે તેને તમે યાચે. હું તે સ્ત્રીને અહીં ખેલાવું છું.
આવે! ! આવા ! પદમાવતી-ડેન અહીં આવે ! આ તમારા માનીતા પતિદેવને તમારા મેહપાશમાં નાખી તેમની આશા પૂર્ણ કરે. પદમાવતી—(લાલયેાળ થતી) અરે! દુષ્ટ માંજરી, તું અહીં ક્યાંથી, અને તું આ શું ખેલે છે? મારા પતિ અહીં કયાં છે ? તું મને ફસાવવા માગે છે?
મંજરી—તમને ફસાવવા માગતી નથી પણ સુખી કરવા માગુ છું. હજી તમે પરણ્યા નથી માટે મારૂં કહ્યું માર્ગને આ રંગીલા રાજકુમારને પરણા.
રાજકુમાર ! જુએ, આ તમારા લાયક ઉČશી જેવી અપ્સરા. માટે આપ તેની અભિલાષા પૂરી કરે। અને પરણ. બાળા, તમે કાણું છે। મણિવિષયે પૂછ્યું.
વિયેાગે વ્યાકુળ, પ્રેમને કાલ આપનાર અને ખેલનારી ક્ષત્રિયાણી છું. બાળાએ જણુાવ્યું.
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૩ મું
૨૮૩. તો ચાલો ત્યારે, તમારે પ્રેમને કે હું પુરે કરીશ અને તમારે વિયોગ દૂર કરીશ.
કુંવર, સાહસ કરતાં વિચાર કરે! શું ક્ષત્રિયાણી એક પતિને વર્યા પછી બીજાને વરશે? શું હસણ કદી મોતીના ચારા સિવાય અન્ય ચારે ચરશે? શું બંટીના વાવનારને કમેકના સ્વાદની ગમ પડશે? માટે નાદાન રાજકુંવર ! ! ખબરદાર !!! જે એક ડગલું આગળ વધ્યો તે મત આપ્યું સમજજે. આ તે રણચંડીકા છે.
મંજરી–પદમાવતી! એક રખડતા લેભાગુને પરણ્યા કરતાં તે આ રાજકુમારને પરણે રાજરમણી બની આનંદ ભગવો.
રાંડ શંખણી, દુષ્ટ! તું જાણતી નથી કે તું કોણ છે? સર્વનું ઍ ખાનારી લૈંડી, તું મને શિખામણ દેનારી કોણ છે? સર્વનું નિકંદન કાઢનારા તારા બધા ચરિત્રો મારાથી અજાણ્યા નથી. માટે તેને સાફ શબ્દોમાં કહું છું કે તને હજુ લાલસિંહના શુરાતનની ખબર નથી પડતી. યાદ ન હોય તે યાદ કર, તેં તારા અન્નદાતા રાજાનું નિકંદન કાઢ્યું. મોહનપુરીમાં તે શું ન કર્યું દુષ્ટ! તું મારા પિતાશ્રીને પણ ફસાવવા આવી. જે મારા વહાલા લાલસિંહે મારા પિતાશ્રીને ન બચાવ્યા હેત તો શું થાત? પાપીણી! તું તારું કાળું મહું લઈ આ શું બોલે છે? ચાલી જા.
મંજરી–બહુ થયું, હવે રહેવા દે. જાણતી નથી કે મંજરીની યુક્તિઓ કેવી પાર ઉતરે છે. વસંતસિંહને અદ્રશ્ય કરાવ્યા, કેશવસિંહનું ખુન કરાવ્યું. દેવકુમાર પર આરોપ નાંખી દેશનિકાલ કરાવ્યો અને તારા લેભાગુ પતિને પણ મેં મારું પાણી બતાવ્યું. તે બધું શું છે ભુલી જાય છે. માટે બહુ ડાહી ન થા અને સમજ, નહીં તે તારી પણ આ દશા થશે.
એ પાપીણી, દુશ, કાળાં ધોળાં કરનારી તું જ છે. તું અધમ ગતીએ જવાની છે. પાપણું ! તારૂં મેં જેવા માગતી નથી. આથી ખસ. પદમાવતીએ જણાવ્યું.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૪.
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા મણિવિજય–સુંદરી! શાને માટે આટલા બધા ગુસ્સે થાવ છો? મારું કહેવું માને એટલું બધું ઠીક થઈ જશે.
બસ ચૂપ રહે, રાજકુમાર ! તમે નાદાન છો. ક્ષત્રિયાણીના ખાંડાના ખેલ તમે જોયા લાગતા નથી. પ્રાણ જશે પણ શિયળ નહિ જાય એ ચોક્કસ માનજે. શું આ ભવમાં એક પતિ સ્વિકાર્યા પછી બીજા પતિનું ચિંતવન કરવું તે મહાપાપ ન ગણાય છે ? બસ તમારી બહાદુરી તમારી પાસે જ રહેવા દે. નહીં તે જોવા જેવી થશે. રાજકુમાર! તમે તો મારા ભાઈ થાવ. શું મારા બહાદૂર પતિને મૂકી તારા જેવા પરસ્ત્રી લંપટ, બાયલા અને હિચકારાને વરશે? પદમાવતિએ પોતાને શોભે તેવો જવાબ આપ્યો.
બસ રહે! તારી વધુ પડતી જબાન સાંભળવા હું નથી માગતો. બોલ, મારું કહ્યું માને છે કે નહિ ? રાજકુમાર ગુસ્સાના આવેશમાં બોલ્યો.
રાજકુંવર ! એમ એ નહિ માને, કર બળાત્કાર. દાસી મંજરીએ વચમાં જ ઉમેયું.
નીચ! દુષ્ટ, તારી શી તાકાત છે કે તું બળાત્કાર કરી શકે? સિંહણની માફક ગર્જના કરતી ત્રાડુકી ઉઠી. રાજકુમાર! તમે મારા પતિના શુરાતનથી હજી અજાણ લાગે છે? આટલાં બધાં ખાસ ખાધાં છતાં લાજ નથી, તે તમારા અને કુતરામાં શો તફાવત? શું જનેતાએ દિકરો પેદા કર્યો છે? લંપટ, હીચકારા, ઢાંકણમાં પાણી લઈ ડુબી મર તે ધરતી પરથી ભાર ઓછો થાય.
સતિયા સત્ય ન છેડીએ, સત્ય છે. પત જાય, સત્યકી બાંધી લક્ષ્મી, જબ મીલેગો આય.
આ દેહરો યાદ આવતાં પદમાવતિમાં નવું ચેતન આવે છે, અને પરમાત્માનું સ્મરણ કરતાંની સાથે જ પિતાની કમ્મરમાંથી ખંજર કાઢી મણિવિજયના સામે ધસી ત્યાં લાલસિંહ સામેથી આવે છે તેણે આ દ્રશ્ય જોયું.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૩ મું
૨૮૫ અહા! આ સુંદરી કોણ હશે? મણિવિજય તેને કેમ ફસાવતે હશે? શું મણિવિજય દુષ્ટ છે? ઓહ, ઓહ આ દુષ્ટ મંજરી અહીં કયાંથી ? આ સુંદરીને ફસાવનાર બીજું કોઈ નહિ પણ આ દુષ્ટા જ હોવી જોઈએ દૈવ્ય આ સુંદર સ્ત્રી કેશુ હશે? આવા કમળ ફળનો ભક્તા કોણ હશે? અને આ સુંદરીને પતિ કોણ હશે ? અરે ! આ વખતે મને મારી પદમાવતી કેમ યાદ આવે છે? શું આ સુંદરી પદમાવતી તે નહિ હેય? તે તે તેની માતુશ્રીની સાથે ગઈ છે. તે આ સુંદર સ્ત્રીને જંગલમાં તરછોડી જનાર કી મુર્ખ હશે ? લાલસિંહ વિચારમાં ને વિચારમાં ત્યાંજ ઉભો રહી આ દ્રશ્ય નિહાળવા લાગ્યો.
દુષ્ટા ! ચુપ રહે!!! શું તું મને વેશ્યા ધારે છે ? શું તું મને આવા હિચકારા સાથે પરણાવવા માગે છે? આ સિંહણને છંછેડી દુષ્ટ જીવતો જશે ? અરે!!! રાજકુળમાં ઉત્પન્ન થએલા નરરાક્ષસ તને કંઈ શરમ છે કે નહિ? તું કેમની સાથે વાત કરે છે. તે તું જાણે છે?
હવે હદ થાય છે. હજી કહું છું કે સીધી રીતે કબુલ કર નહીં તે બળાત્કાર કરું છું. તારા પતિને હવે સંભાળ. રાજકુમાર કામાંધ દશામાં બબડવા લાગ્યો.
પાપી, મારા પતિ અહીં હોય તે તે જરૂર તારું નિકંદન કાઢત. પણ તે અત્યારે કયાંય હશે. મારા વીર પતિ વિરરાજ્ય પ્રધાન કુળદીપક અહીં હોત તે તારા જેવા હજારે કુતરાને યમદ્વાર પહોંચાડત. બોલ, બેલ, દુષ્ટ ! તું મને શું કરીશ ?
મણિવિજય ધસત બાળા તરફ (પિતા તરફ) આવતો જણાય. તેથી તે બાળાથી ચીસ પડાઈ ગઈ “કઈ ક્ષત્રિય વીર મને બચાવો અને મારા શિયલનું રક્ષણ કરે.” આ બૂમ સાંભળી લાલસિંહ વિચારભગ્ન થઈ તુરતજ અહીં આવી પહોંચ્યો.
સુંદરી ! કોનાથી રક્ષણ કરવાનું છે? બેલ, જલ્દી બોલ. (મંજરીને દેખતાં) એ પાપીણી દુષ્ટ, તું પણ પાછી અહીં આવી છું ને?
મંજરી–મણિવિજય મને બચાવે ! મને બચા!!!
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૬
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા મણિવિજ–લાલસિંહ! એને છોડે. દૂર બેસ, નહિં તે તારી પણ આ દશા થશે. લાલસિંહે જણાવ્યું.
શું મારી પણ આ દશા થશે ? અરે ! દુષ્ટ, તને તારી બેન સાથે ભેગ ભોગવતાં શરમ નથી આવતી ? તું પરસ્ત્રીને ભોક્તા થઈ તેને જ પરણવાની આશાએ મારી મને ઈચ્છીત સ્ત્રીથી પાડે છે અને.
ચુપ ! જરા વિચારીને બોલો. મારી બેનના માટે જરા પણ અપશબ્દ બોલ્યા તો તમે તમારી વાત જાણ્યા છે ? દુષ્ટ બની પરસ્ત્રી ભોગવવા બેઠો છે ને મને અને મારી બેનને દેશીત કરે છે ?
હું એક પણ શબ્દ ખોટો કહેતે હૈઉં તો પૂછો આ મંજરીને ! રાજકુમાર બોલ્યો
સુંદરી ! તમો કોણ છો? લાલસિંહે પ્રશ્ન કર્યો.
શુરવીર સરદાર ! મારા શિયલના રક્ષણહાર, નિરાધારના આધાર, મારા મુગટમણિ! હું આપના ચોંની દાસી છું. શું તમે મને ભુલી ગયા?
સુંદરી! તમારું નામ જણાવશો ? તમે વિરબાળા જણાઓ છો છતાં મને દેખી મણિવિજયના સામે થતાં કેમ અચકાયા ?
મારા વહાલા! વિચારો, આપ મળ્યા પછી અમારે શી ચીંતા હેય? જયાં સિંહ હાજર હેય ત્યાં સિંહણને પિતાના બળની જરૂર રહેતી નથી. મારું ને..મ! અહા...હા....હા, મારા વ્હાલાથી
ક્યાં અજાણ્યું છે? માતુલ ગ્રહે વદાય કર્યા પછી આપ મને સંભાળ જ શાને ?
શું ! મારી વહાલી પદ્માવતી ! તું અહીં ક્યાંથી?
માતુલ હેથી પિતાના ઘેર જતાં વાઘના પંઝામાં સપડાએલી આ નગરોદ્યાનમાં પડેલી ઘણું વખતે સાવધ થઈ અને અહીં આવતાં મંજરીના સપાટામાં આવી અને આપે જ મને બચાવી.
આ બધું સાંભળી મણિવિજય ઘણે શરમદા થઈ ગયા અને તે બધાને રાજધાનીમાં લઈ ગયા. મંજરીને પણ સાથે લાવ્યા,
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ચુવાલીસમું
સિભાગ્ય સુંદરીને મહેલ. મણિવિજય ગુસ્સે થઈ ગયો હતો તેથી તે આવીને તરતજ સૌભાગ્યસુંદરી પાસે આવી બેલ્યો “લે, આ તારો પતિ.”
આ શું બોલે છે ? જરા વિચારીને બોલે.
મારે વિચાર કરવાને જ નથી. - આ બધું શું છે ? આ બાંધેલી મંજરી ક્યાંથી? આ અજાણી સ્ત્રી કેશુ છે? બહાલા ! આ બધું શું છે, તે મારાથી સમજાતું નથી.
બહેન ! તમે અહીં કયાંથી? અરે! આ દુષ્ટ મંજરી અહીં કયાંથી આવી? દેવસેનાએ પદમાને જોતાં પૂછયું.
બહેન પેલા યોગીરાજના કહેવા પ્રમાણે વિરપ્રધાનપુત્ર મારે પતિ થશે તો તેમજ થયું છે. હવે મારા જાણવામાં આવ્યું કે જે દુષ્ટ મંજરીએ મને અને મણિવિજયને કલેશ કરાવ્યા તેજ મારા પિતાના બેહાલ કરનારી છે.
ભાઈ મણિવિજય! જરા બોલતાં વિચાર કરો. મારા પતિ ઉપર આક્ષેપ કરતાં શરમ નથી આવતી? જરા વિચાર તે કરવો હતો? પદ્માવતીએ હૃદયને ઉભરો ઠાલવ્યો.
ભાઈ લાલસિંહ! આવું જુઠું કલંક ચઢાવવાનું તેમની પાસે કાંઈ કારણ છે ? સૌભાગ્યસુંદરીએ દલીલ કરતાં પૂછયું.
બહેન ! આ દુષ્ટ દાસીના કહેવાથી જ તે આમ બેલે છે. તે તારા પતિ છે તેમજ પદ્માવતીના જાતા છે નહીં તો હું તેમને એક
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૮
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા શબ્દ પણ ન સાંભળત. મારા હૃદયમાં આગ બળ્યા કરે છે કે તેણે મારી પ્રિયા ઉપર કુદ્રષ્ટિ કરી છે અને તેનાથી થાય એટલું કર્યું છે. લાલસિંહે જણાવ્યું.
નાથ! તે કાંઇ જ કાળાં કામ કરનારી છે તે તેને જે શિક્ષા આપવી યોગ્ય લાગે તે આપી આ વાતને નિકાલ લાવે. પદ્માવતી બોલી.
લાલસિંહ -મંજરી ! અરે ! દુષ્ટા !!! ખરેખરૂં કહી દે, નહિ તે આ શમશેરથી તારૂં ધડ ઉડાવી દઈશ. બોલ, જલદી કહે.
મને મારશે નહિં. હું સાચું કહીશ, તમને બન્ને જણને આપસઆપસમાં લડાવી મારવા અને મારા વૈરને બદલે લેવા મેં આ પ્રપંચ કર્યો હતો. બેન પબ્રામતીને હું ઓળખું છું મેંજ આ કાળા કર્મો કર્યા પણ તેમાં હુંજ ફસાઈ છું. માટે...મને ક્ષમા કરે. મારા ઉપર દયા લાવી મને જતી કર. મંજરીએ કરગરતાં કરગરતાં કહેવા માંડયું. કેશવસિંહનું ખુન કરાવી દેવકુમાર આરોપ મુકાવનાર હું જ હતી અને.............
અરે ! પાપીણું, આ હું શું સાંભળું છું દુષ્ટ, પાપણું તેજ કેશવસિંહનું ખૂન કરાવી આખા રાજ્યનું નિકંદન કઢાવ્યું છે? બેલ? ખૂન શી રીતે કરાવ્યું? લાલસિંહ ગુસ્સે થઈ બોલ્યા.
મંજરી–મહારાણીના શી ખવ્યા મુજબ તેમના મહેલના છુપા રસ્તાથી ચાર મારાઓને કેશવસિંહ આવાસમાં દાખલ કર્યા અને દેવકુમારની તલવારને બદલે લેહીવાળી તલવાર મ્યાનમાં મુકવાની યુક્તિ કરી. મહારાણીની યોજના પાર પડી અને દેવકુમાર પર આરોપ મુકાયો.
પદ્માવતી–ભાઈ, જે, જે, તારી મૂર્ખાઈ ઉપર મને શરમ આવે છે. તને તારી બેન ઉપર જુલ્મ કરતાં લાજ ન આવી? ધિક્કાર છે!!! તારી બુદ્ધિને! તારું મૂખ જેવું પણ મને ગમતું નથી. મારી પતિ ઉપર તેમજ તારી પિતાની પત્ની ઉપર જુઠે આરોપ મુકતાં મોત કેમ ન આવ્યું. સાંભળ! સાંભળ! મારા કાચા કાનના વીર ! સાંભળ! જે તારો પિતાને વહેમ તારાથી વિરૂદ્ધ ગયે આખરે તો સત્યનો બેલી પ્રભુ જ છે.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૪ મું
૨૮૯ બેનનું આવું લાગણી ભર્યું અને મીઠું વચન સાંભળી મણિવિજય ગુસ્સે થઈ મંજરીને કહેવા લાગ્યો. રાંડ, “તેં જ મને ફસાવ્યો” એમ બોલી રામશેરથી મારવા જાય છે.
મણિવિજય રહેવા દે. તેનું મોત તે બીજી રીતે જ આવશે. સિપાઈઓ! મંજરીને કારાગ્રહે લઈ જા ! લાલસિંહ એકદમ બોલી ઊઠયો.
પદ્માવતી ! માફ કરો! મારી ભૂલ થઈ, હું પાપી બન્યો કે મારી દુષ્ટ બુદ્ધિ થઈ હવે ફરીથી આવી ભૂલ નહીં કરું મણિવિજયે માફી માંગતાં કહ્યું.
ભાઈ! હું તને માફી આપુ છું. હવે ફરીને આવું વર્તન ન રાખીશ. પદ્માએ શિખામણ આપતાં માફી આપી.
વ્હાલા પતિ ! હવે આપણે સુવર્ણપુર જવું જોઈએ પદ્માવતીએ જણાવ્યું.
લાલસિંહ–જરૂર! આપણે આવતી કાલે આ દુષ્ટ મંજરીને લઈને જ જઈશું.
બીજા દિવસની પ્રભાતે બધાએ સાથે જવાનું નક્કી કર્યું. જ્યારે સૂર્ય ખીલી રહ્યો છે. તેના સોનેરી કિરણો પૃથ્વી ઉપર ફેંકી રહ્યો છે તે જ વખતે બધા સૂવર્ણપુર જવા તૈયાર થયા. જ્યારે તેઓ સૂવાપુર પહોંચે છે ત્યારે દરેકના આત્મામાં કોઈ અનેરો આનંદ ઉભરાઈ ગયો ન હોય તેવું ભાસે છે.
કેમ, પ્રધાનજી! આપણા મહારાજાને બેલા! હવે તે પોતે સુધર્યા લાગે છે લાલસિંહે પૂછ્યું.
- જ્યારે પ્રધાને સિપાઈઓને મહારાજાને તેડવા મોકલ્યો ત્યારે લાલસિંહ બોલ્યો કેમ, બેન! હવે તમારા પતિ સુધર્યા હશે. માટે તેમની સત્તા તેમને સોંપવામાં મને વાંધો લાગતું નથી. તમારી શા મરજી છે?
ભાઈ, એમાં અમારી મરજી? અમને પૂછવાનું હોય જ નહિ ૧૯
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધામિક નવલકથા
જેમ તમને ઠીક લાગે તેમ કરે કારણકે તમો જે કરશે તે સારું જ કરશે. તેમાં અમારે જેવાપણું હોય જ નહિં.
કેમ! દુર્જયસિંહ, હવે તમારા વર્તનમાં ફેરફાર થએલે જઈ મારા આત્માને તેમજ પ્રજાને ઘણો જ આનંદ થાય છે. હવે પવિત્ર મણિબાળા પ્રત્યે કોઈ દિવસ ખરાબ વર્તન કરતા નહિ. અને પ્રજા ને રાજ્યની આબાદી વધારી તમારી યશકીર્તિ ને ઉજજવલ કરે. અને દુરાચારને ત્યાગ કરી સદ્દભાગે વિચર. લાલસિંહે મહારાજા દુર્જયસિંહને આવતાં ઉપરના શબ્દો કહી સંભળાવ્યા.
મારા વ્હાલા દસ્ત, હવે હું આ રાજ્ય કરવાને યોગ્ય નથી છતાં તમારી મારા પ્રત્યે પ્રેમની લાગણી જોઈ રાજ્યને ભાર સ્વીકારી પ્રતિજ્ઞા કરું છું “આજથી પર સ્ત્રી માતા અને પુત્રી સમાન છે.” મારી પ્રજા એજ મારે પ્રાણુ અને મુક્તિ છે. જનસિંહ પ્રતિજ્ઞા લેતાં બોલ્યા.
પ્રધાનજી! જાઓ, સઘળી સતા આપના નામદાર મહારાજાને સંપ અને આપણે આપણી ફરજ બજાવે. એમ કહી લાલસિંહ પિતાને મકાને આવ્યો.
વહાલી ! તમે મારા માટે ઘણું જ કષ્ટ વેઠયું છે.
વહાલા! તમારો પ્રેમ મેળવવા માટે મને એ કષ્ટ કશા પણ હિસાબમાં જ નથી.
દેવસેનાબેન! તમારે તમારા પતિ માટે પણ જરા દુઃખ લગાડવું નહિં. હું તમને તેમને મેળાપ જરૂર કરાવી આપીશ. મારાથી બનતે પ્રયત્ન કરી તેમને શોધી કાઢી મારી મિત્ર તરીકેની ફરજ બજાવીશ. આપ શાંતી રાખશે આટલા દિવસે ધીરજ રાખી તે થોડા દિવસ વધારે
મારા ધર્મ ભ્રાતા! તમારે જેટલે ઉપકાર માનું એટલે ઓછો છે. પતિ વિયાણ સ્ત્રીની પીડા જેણે સહન કરવી પડતી હોય તેજ જાણે. એટલા આટલા કષ્ટ વેઠવા છતાં મારા કર્મમાં હજી વિયોગ જ રહ્યો. જેવી મારા કર્મની ગતિ. તેમાં તમે કે બીજું કોઈ શું
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૪ સુ
૨૯૧
કરી શકે? મારા વ્હાલા દુઃખમાં રખડે અને હું સુખમાં સૂઈ રહ્યું તે ક્રમ બને?
વ્હેન દેવસેના, શાંત થાઓ. શું મને મારા મિત્રના વિયેગે લાગતું નહિ' હેાય ? મને પણ તમારા જ જેટલું દુ:ખ થાય છે. પણ સમય આવે બધું સારૂં થશે. આમ વાત કરે છે ત્યાં કાઈ દુઃખી ગરીમના સ્વરા કાને અથડાયા.
આ દુઃખીયા આંધળા માણસને કાઈ ખાવા આપેા. ભાઈ, હું ઘણા દિવસના ભૂખ્યા છું મારી પીડાને શાંત કરે। પ્રભુ તમારૂં ભલું કરો.
એક ભિક્ષુક ભીખ માગવા નીકળ્યે છે અને તે ધીમે ધીમે આલતે ખેલતા અહીંથી પસાર થાય છે.
એ ભિક્ષુકને જોતાં જ અરે! મેન પદ્માવતી મને બચાવે ! બચાવે!!! અરે! આ દુષ્ટ મારા કડી છેડતે। નથી. દેવસેના આમ ખેલતાં મૂર્છાત થઈ જમીન ઉપર પછડાઈ પડી.
આમ એકદમ દેવસેનાને એ ભાન સ્થિતિમાં જોઈ. લાલસદ્ધ વિચારમાં પડી ગયેા. એન! તમને શું થયું છે ? ાનાથી બચાવવાનું કહેા છે?
.
દેવસેના જરા સાવધ જતાં ખેાલી “અરે! દુષ્ટ ચાલ્યેા જા. હવે મારી કરી છે..
એન! તમે કાને કહેા છે ?
ભાઈ ! પેલા ભિક્ષુકને.
તે ભિક્ષુક ક્રાણુ છે?
શું તમે ઓળખ્યા નહિ? તે તમારા કટ્ટો વેરી અને મારા શિયળને ભૂખ્યા. તે અનનેા કરનાર વળી મારા પતિના વિયેાગ કરાવનાર કુમાર્ ભદ્રિકસિદ્ધ છે.
એન ! ભિક્ષુક ભદ્રિકસિંહ હાય જ નહિ. તે ખતે જ તે તેને જ પુછીને ખાત્રો કરેા. એટલામાં
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિ ક નવલકથા વ! એકચિત્તે જરા સાંભળે અભિમાન ન કરશેા કાઈ, દુરાચારને સેવશે। નહિ.-૧ ભિખારી થઈને ફરતા,
લીધી, દીધી.-૩
હજારાનેા પાલણુહાર, આજે ટુકડા માર્ગો પેટ ભરતા.-૨ ભાઈ-ભાઈમાં કલેશ કરીને, સઘળી સિદ્ધિ મેં પાપ થકી મેળવેલી લક્ષ્મી, આજે ગુમાવી સા માટે સમજી રાઈતે શાણા, સત્ય પરાયણ સૌ સૌ ખનો, એક વખતને રાજા ભદ્રિક, આરે ભિખારી વેષે જો.-૪ ભિક્ષુક બનીને આવ્યેા આજે, ખાવાને મને આપે કાઇ, ઢહું ‘ભાગીલાલ ’ કુદરત કરી, શિક્ષા થઈ તે કેવી જે-૫
૨૯૨
ભજન મીઠા સ્વરે ગાય છે. વાંચક કતી ઘટના છે ન્યારી, સત્તાના મઢે અંધ બનીને, એક વખતના રાજા આજે,
ઉપરનું ભજન દ્રિસિંહ ભિખારીની અવસ્થામાં ગાતા ગાતે રાજમહેલ આગળ આવી ઉભા રહ્યો ત્યારે લાલસિડ નીચે આવ્યા અને પૂછ્યું. અરે! ભાઈ, તમે ક્રાણુ છે?
ભાઈ તમારે શું કામ છે. હું એક જ ંગલને રખડતા ભિખારી બ્રુ. ભિખારીએ જણાવ્યું.
(
તમે ગમે તેમ કહેા પણ તમા કાઇ ઉચ્ચ કાટીના જણાએ છે. ભાઈ, ર્કને રાય થતાં અને રાયને રક થતાં શી વાર. પ્રભુના દરબારમાં દરેકના માટે એક સરખા જ ન્યાય છે, “ જેવી કરણી તેવી ભરણી ” તમારે શું કામ છે. જો તમેને દયા આવતી હાય તા મને ભીક્ષા આપે। નહી' તેા તમારી મરજી.
ભાઈ, તમારૂ કુળગેાત્ર તેા કહા ?
ભાઈ, હું એક રાજવંશી કુળમાં જન્મ પામ્યા છું પણ તે પવિત્ર કુળનું નામ લઈ શરમાવવા માગતા નથી. મારા પવિત્ર કુળમાં હું એક અંગારા ઉત્પન્ન થયા, મેજ મારા કુળના નાશ કર્યાં છે. ભાઈ, તમે મને એળખા છે? લાલસિંહે પૂછ્યું.
ભાઈ, તમને કાણુ ન ઓળખે. તમા એક મેટા માણસ છે,
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪ મુ
૨૯૩
આ રાજ્યના સ્તંભ છે. તમારા રાજ્યમાં કરવું અને તમને ન ઓળખીએ. તે કેમ ચાલે. ભાઈ મને ભીક્ષા આપેાન! તમે પ્રતિષ્ટાપુરના........
ભાઈ, એ પવિત્ર નગરનું નામ લઈ મારી મશ્કરી ન કરે! તમે લાસ, અને દેવકુમારને ઓળખે છે ? હા. હા, કેમ ન ઓળખું? તેઓએ મારા માટે કેટલા દુઃખ સહન કર્યાં. ( આંખમાંથી અશ્રુમે નીકળવા માંડવાં ) મેં પાપીએ જ તેમને દુ:ખી કર્યાં છે.
ભાઈ, તું રડીશ નહિ. સિપાઈએ ! જાએ! આ ભાઈને સારાં કપડાં અને ખાવાનું આપે !
સિપાઈ એ . ભદ્રિકને સારા કપડાં પહેરવાને તથા ખાવાને આપ્યું. પછી ભદ્રિક લાલસિંહુ પાસે આવીને કહેવા લાગ્યા.
મહારાજ ! તમારી મારા ઉપર મેટા ઉપકાર થયેા છે પ્રભુ તમેાને સદા સુખી રાખે. તમારા આભાર માનું છું.
ભાઈ ભદ્રિક, એવું ન મેલે,
તમે મને ક્યાંથી આળખ્યા ? ભગ્નિ કે પૂછ્યું.
ચેાડી વાર પછી ટાસિઢું દેવસેનાને ખેલાવી અને કહ્યું. એન! આ તમારા શિયલને તરસ્યા, તમારા ઉપર હુમલા કરી તમને હરણુ કરી લઈ જનાર, તમારા પતિના ભાઈ, અને અમારા રાજકુળને અગાર. તમે ઓળખ્યા કે નહિ? હવે એ કદી પણુ તમારા ઉપર કુર્દિષ્ટ કરશે નહિં. તેને તેના ક`ના બદલે પુરેપુરા મળી ચુક્યો છે. એન ! સાંભળા ! લાલસિંહે કહ્યું.
જેવી કરણી તેવી ભરણી, કુદરતને ખીજાનુ ભુંડુ કરનાશ,
જેવુ લેવું તેવું દેવું, વહેવાર ચુકી નર
જે જગ
સમય સમયનું કામ સમય જાણ્યા નહીં
કરે
જે
એ છે ન્યાય, આખર તે પસ્તાય. કુદરતના એ છે ન્યાય—૧ જગત તણા વહેવાર, પામે તે ફીટકાર. કુદરતને! એ છે ન્યાય—ર
એ વિચરે,
છે, સમય સદ્દા ખળવાન, જગમાં, તે નર પશુ સમાન, કુદરતનેા એ છે ન્યાય—૩
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
સત્ય પરાયણ જીવન જીવી, કરે જે પર ઉપકાર, કહે ભોગીલાલ ધન્ય જીવન તેનું, જયાં સહાય સદા.
કીરતાર, કુદરતને એ છે ન્યાય–૪ બેન, માણસ જ્યારે સત્તાના મદમાં આવી સારા અસારને વિચાર ભૂલી જઈ પિતાના જીવનને અગતીમાં નાંખી પિતે દુ:ખી થાય પરંતુ બીજાને પણ દુઃખી કરે છે. આનું નામ તે કુદરતને ફટકે.
માણસ જ્યારે પિતાની ફરજ ભૂલી અવળા માર્ગે ચાલે છે ત્યારે તેની અવદશા થાય છે. રાજ્યને પાયમાલ કરનાર કુળગાર અને પેલી દુષ્ટ મંજરીને આશક આ રહ્યો. આ પ્રમાણે વચનના પ્રહાર સંભળાવી ભિખારી અવસ્થામાં ભદ્રિકની ઓળખાણ આપે છે. પેલી દષ્ટ મંજરીને પણ અત્રે બોલાવી. મંજરીને આવેલી જોઈ ભકિસિંહ પ્રશ્ચાતાપ કરવા લાગ્યો અને પિતાના કરેલા કુકર્મોની માફી માગી. ભાઈ, લાલસિંહ! આજે મારી આંખો ઉઘડી છે. એક વખતને હું તમારો દુશ્મન હતો પણ આજ તે તમારો આશ્રીત અને તમારે ગુનેગાર છું. હવે ‘મારો” યા જીવાડો”
ભાઈ, હું આજે પ્રતિજ્ઞા કરું છું કે પર સ્ત્રી મારે માતા અને પુત્રી સમાન છે. ઓ! મારી માતા તુલ્ય ભાભી ! મારા કરેલા કર્મોની માફી માગું છું. મને આશા છે કે આપ જરૂર મને માફ કરશો. હું અત્યારે રાજકુમાર નહિ પણ એક રસ્તાને રખડતે પાપો રંક ભિક્ષક છું. શું મારા જેવા ગરીબ ઉપર તમો કંઈ પણ દયા નહિં લાવો ? આજે મારા આત્માને ખરેખરૂં જ્ઞાન થયું છે.
ધર્મ એજ જીવનને સહારો છે” માટે હવે મારે રાજ્ય અને પ્રજાની બની શકે તેટલી સેવા ખરા હૃદયથી બજાવી મારા કરેલા કર્મનું પ્રાયશ્ચીત કરવું એ જ મારો નિશ્ચય.
ભાઈ આ બધું પાપનું મૂળ આ રાંડ મંજરી જ છે. એને જ મને અને મારી માતુશ્રીને અનેક જાતના ઉધા પાટા બંધાવ્યા હતા. આ બધા કુકર્મો કરાવનાર જે હોય તે આ એક જ રાંડ છે. હજી પણ દુષ્ટા ધરાઈ ન હોય તેમ તમારું અને મણિવિજયનું કાસળ કાઢવા તૈયાર થઈ. તો ભાઈ, એને જીવતી રાખવી એ મહા પાપ છે. હવે મને મારા પાપની ક્ષમા આપી આપની પાસે રાખો.
આખરે દેવસેના અને પદમાવતિ ભકિસિંહને માફી આપી સદ્દ
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૪ સુ
૨૯૫
માર્ગે ચાલવા શિખામણ આપી પોતાની પાસે રાખે છે. આ વખતે વિલાસતિ અંદર હાજર જ હતી તેણે પણ પેાતાના કરેલા કર્મોની મારી માગી અને પોતાના પતિના ચર્ણોમાં પાતાનું સર્વસ્વ સોંપી આનંદ માનવા લાગી.
કેડલાંક દિવસે। પછી સાંભળ્યું કે પ્રતિષ્ઠાપુરનગર ઉપર દુશ્મન *રિસંહે લ્લે કર્યાં છે. આથી દેવકુમાર અને વસંતસિંહ બને ભાઈઓ ચંપાવત જઈ પેાતાનું સૈન્ય લઈ પાતાનું રાજ્ય લેવા જાય છે.
શુરવીર હૈદ્દાઓની માફક બને ભાઈએ હજારા સૈનીકેા સાથે ચાલ્યા જાય છે. પ્રતિષ્ઠાપુર નગરની નજીકમાં આવી છાવણી નાંખી પડાવ નાંખે છે. દેવકુમારે પડાવ નાંખ્યા છે એવું ક્રૂરસહુના જાણુવામાં આવતાં પેાતાનું હબરાનું લશ્કર લઇ દેવકુમાર અને વસંતસિહને માત કરવા આવ્યા. પણ આ એ ભાઈએ તેમના તાબે થાય તેમ નહેાતા. એટલે તેઓ વચ્ચે ભારે યુદ્ધ ચાલ્યું.
દેવકુમાર એક મહાન નરકેશરીની માફક વીરને છાજે તેમ હાથમાં તલવાર લઈ દુશ્મનેને બ્રાસની માકક કાપતા દુશ્મનની છાવણીમાં આગળ વધવા લાગ્યા. તેની પાછળ વસતિસંહ પણ શુરાતનથી લડતા લડતા દુશ્મનને હરાવતા આગળ વધી રહ્યો છે. આ વખતે આ બંને ભ્રાતાએ પેાતાની માતૃભૂમિ માટે પ્રાણની પણ પરવા કરતા નથી.
દુષ્ટ દુરસિંહ પણ પેાતાના શુરવીર લડવૈયાઓને લઈ પડકાર પાડે છે આથી દેવકુમાર ખેલ્યુાઃ દુષ્ટ પાપી, મારા માતાપિતાને કારાગ્રહે પુરી અને મારૂ રાજ્ય પચાવી પાડી હરામનું ખાવા તૈયાર થયેા છે, તેા તેને બદલેા હવે પુરેપુરા વાળવાને આજે મારે સમય આવ્યે છે માટે ચાલ, થા હાંશિયાર !!!
છ
ધરી હાલ તલવાર, કરમાં ભાલેા ઝાલ્યુંા, શૂરવીર તે રણધીર, જાય જાણે કશરી ચાલ્યે, ? દુશ્મનને ત્રાડ, ત્યા નહીં દીલમાં ધરતે,
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવકુમાર શુરવીર દેવકુમાર, માતૃભૂમિ માટે લડતે, શુરવીર ક્ષત્રિય એ જ કે, પીઠે કદી ધરતા નથી, કહે ‘ ભાગી ’ કુમાર ‘ દેવ ’, કાર્યથી ડરતા નથી. લઈ શમશેર જ હાથ, કલ દુશ્મનની કરતા, સાહ ત્રાડ઼ સા થાય, જરી નહીં પાછા ફરતા, જાણે કાપતા શ્વાસ, સરિતા રક્તની વહેતી, દુશ્મન કેરી ફોજ, નહીં એના સામે ટકતી, આવી પાછળ ક્રુસિંહ, બ્રાત્ર વસંતને મારતા, કડ઼ે ‘ ભેગી ' ત્યાં લાલસદ્ધ, આવીને બચાવતા. ચેાખ્યા એ રણધીર, દેખીને દુશ્મન કપે વરતાવે અતિ ત્રાસ, મહાચૈાધ્ધાએ ધ્રુજે, ક્રુસિ ંહનું સૈન્ય, દેખીને ત્રાસે યા, સુરવીર દેવકુમાર, જરા નહીં બાકી રાખે, પકાપૈ। ત્યાં કુસિંહને, રાજ્ય લક્ષ્મી મેળવી, કહું ‘ ભેગી ’ ધન્ય ‘ દેવ ’તે, જેને ગઈ વસ્તુ મેળવી
3
આ પ્રમાણે દુશ્મને સામસામી લડતા લડતા હજારા માણુસાના સદ્ગાર કરવા છતાં એકમેકને મચક આપવા તૈયાર નહેતા પણ અચાનક વસંતસિંહ ઉપર પાછળથી દુષ્ટ દુર્રઢુ ધાવ માર્યાં, વસસિદ્ધ બ્રાયલ બન્યા. પરંતુ લાલસિંહ અને દ્રિસિંહ અચાનક આવી પહેાંચ્યા અને વસ ંતસિહુને ઉગારી લીધે, લાલસંહની સૂચના મુજબ દ્રિકસિદ્ધ વસતસિંહુને લઈ છાવણીમાં આણ્યે.
૨૯
ચત્ર ધાર્મિક નવલકથા
૧
o
ભદ્રિક છાવણીમાં આવે છે એટલામાં તા ુર કુરસિદ્ધ દેવકુમાર ઉપર ધા કરવા આગળ ધસ્યા અને જેવા ધાવ કરવા જાય છે તેવા તુરત જ લાલસહુ ચેતી જઈ પેાતાની શમશેર ઉપર ઝીલી લઈ તેને બચાવી લે છે. હવે લાસહુથી સન થઈ ન શકયું. લાલિસ, પાતે પોતાના ખરા સ્વરૂપમાં નર કેશરીની માફક દુશ્મનના ઉપર સૈન્યલઇ ત્રુટી પડયે. અને આખા લશ્કરમાં હાહાકાર વરતાવી દીધા. દેવકુમારને સડેજ ઈજા થઈ હાવાથી તેને પણુ છાવણીમાં મેકલે છે અને લાલસડ
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૪ મું એકલે જ આખા સૈન્યમાં મોખરે રહી પિતાના માલીકની ખાતર, પિતાના દેશની ખાતર પિતાના પ્રાણુનું બલિદાન આપવા તૈયાર થશે. ધન્ય છે આવા નરકેશરી વીરને ! !
લાલસિંહ પિતાની વાક્ય ચાતુરીથી પિતાના સૈન્યને શુર ચઢાવી દુશ્મન ઉપર સામટે હલે કરી પોતાની પવિત્ર ભૂમિને ખાતર દુશ્મતેને હંફાવવા આગળ ચાલ્યા. આખરે લશ્કરને ઉત્સાહ આવ્યું અને પિતાને કેદ પકડેલા રાજાને મુક્ત કરાવવા સારૂ યાહેમ કહી કુરસિંહ ઉપર તુટી પડ્યા. અને તેને પકડી લીધા ને લાલસિંહ વિજય પામ્યો.
દુશ્મના હાથમાં ગએલી રાજ્ય લક્ષમી પિતે પાછી મેળવી સાચા દેશસેવક તરીકે પિતાનું નામ વધાયું.
સૈિનીકે પણ હર્ષઘેલા બની ઉત્સાહ પૂર્વક લાલસિંહને ઘણું જ આદરમાન આપી અને બોલ્યાઃ ધન્ય છે અમારા સરદારને !!!
દુરસિંહને છાવણીમાં લાવ્યા પછી લાલસિંહે પૂછયું બેલ, કૃરસિંહ તારે તાબે થવું છે કે મોતને શરણ થવું છે? | કુરસિંહ એક બહાદુર સરદાર હતું તે એકદમ નમતું આપે તેમ -નહત, તે જેવા તેવાને ગાંઠે તેમ નહતું. તેથી તેણે જવાબ આપ્યો, આ કરસિંહ એક અજાણ્યા નિર્માલ્ય સરદારની પાસે દયાની ભીખ માગશે નહીં, તે તે સદા મોતને જ પસંદ કરશે. આ દુરસિંહ કદાપી પણ નમશે નહીં તે મેતથી પણ ડરશે નહીં.
લાલસિંહ–શું તું મને ઓળખે છે? જે મારા સામુ કે હું કોણ છું ?
દુરસિંહ–સામું જોઈ બેઃ કેણ બહાદુર વીરલાલસિંહ શાબાશ શુરવીર સરદાર. હવે આ કરસિંહ તારા જેવા વીર સરદારને જરૂર નમશે. હવે હું તમારે કેદી છું. મને ખુશીથી બધી વાત કરે.
આખરે તેને બધીવાન બનાવી કેદી તરીકે પ્રતિષ્ઠા પુરતી નજીકની છબુમાં લઈ ગયા..
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૫ સ્થલ : નજીક છાવણી
છાવણીમાં વસતિસ -ધાયલ થઇને પડેલા છે અને બેભાનમાં જેમ આવે તેમ બકા કરે છે. કથાં ગયા એ પાપી દુષ્ટ-મને નિરપરાધિને પાછળથી ધા મારી શું દુષ્ટ જીવતા રહેવા માગે છે કાં ગર્દ મારી શમશેર ત્યાં તા દેવકુમાર ખેલ્યા કે અરે શૂરવીરા શું જુએ છે! દુશ્મને જ્યાં હોય ત્યાંથી મારીને કત્લ કરે। અને માતૃભૂમીની ઇજત રાખેા ત્યાં દ્રિસિંહ મેલ્યે કૅ જરા શાંન્ત થાએ અને તમે! બધા કત્યાં છે તે તે વિચારા–ત્યાં દેવકુમાર ખેલ્યા કે અરે ભદ્રિક તું કયાંથી ત્યાં ભદ્રિક ખેલ્યા કે ભાઇ દેવકુમાર તમા આધા જાએ આજે ભદ્રિક એ પાપી નથી. પણ તમારા અને મારી માતૃભૂમીને સેવક્ર છે માટે હાલ તમે મારી સારવારમાં છે, પણુ દેવકુમાર ખેલ્યા કે તમે અહિં ત્યાંથી આપના મિત્ર લાલસિંહના ટૂંકમથી શું મારેા મીત્ર લાલસિહુ હુ' જ છે.
ભાઈ જાએ એલાવા જલ્દી ખેલાવા મારે તેને મળવું છે ત્યાં તા ભદ્રિકસ ખેલ્યા કે તે તેા રહ્યુભૂમિમાં દુશ્મનાને સ ંહારવા એકલા જ વિર· પુરૂષની માફક ઝઝૂમી રહ્યો છે. અને જ્યારે આપ ઘાયલ થયા ત્યારે તેમને છાવણીમાં લાવા માટે મને હુકમ કર્યાં ત્યાં તે દેવકુમાર ખેલ્યું કે શું મારા મીત્ર એકલે લડે હું શું બાયલાની માફક અહિંજ ઊભો રહ્યો છું. ધીક્કાર છે મને મારે પણ તેની મદદે જવું જ જોઈએ ત્યાં ભદ્રિક ખાલ્યા કે ભાઈ જરા શાંન્ત થા
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૫ સુ
૨૯૯
તમારી સ્થિતિને વિચાર કરે। જો તમને લાલસિહુના વિજય માટે શકા પડતી હૈાય તે હું જઉં-ત્યાં દેવકુમાર ઓલ્યા કે જાએ જલ્દી જાએ! અરે કાઇ છે હાજર-મારા વ્હાલેા-લાલ કયાં મારા મીત્ર કાં મારે તેને મળવું છે. માટે જલ્દી મેલાવા–ત્યાં ચપાવતી મેલી ક્રુ વ્હાલા તમે આમ આકુળ વ્યાકુળ કેમ છે! તમારા ભાઈ તેા તમારી પાસે છે. પલંગ પર ઘવાયલા પડયા છે. ત્યાં દેવકુમાર ખેલ્યે ક્ર ચંપાવતી જેમ મને મારા મીત્રના સહેવાસના વિયાગ કરાવ્યા છે તે જ જૂહું કલંક આપી–મારા મિત્રના ચારીત્ર માટે મને શકાચોલ બનાવ્યા આ બધા દોષ તારા જ છે તે જ તેને ન કહેવાના વેણુ કહી મારાથી જૂદો પાડયેા જા મારે તારૂ માં જોવાની પણ ઈચ્છા નથી ચાલી જા તારૂ પાપી માં જોવા માગતા નથી. વ્હાલા દેવકુમાર આ દાસ્તને થએલા ગુન્હા કૃપા કરી માફ કરેા. હું આપશ્રીના ચાઁ આગળ ખેાળા પાચરી વીનવું છું. વ્હાલા શું આ દાસીને છેક જ નીરાશ કરશે. પાપીણી તારી વાત પર ભસે રાખી મેં મારા વફાદાર મીત્ર લાલસિંહને કેટલા હેરાન કર્યો માટે કૃપા કરી તું અહીંથી દુર જા. હું તારી સાથે વાત કરવામાં પણ મને લાંછન છે. એટલામાં દેવકુમાર વસ ંતિસંહને પડેલે જોઇ ખેલ્યા કે ભાઈ તમે આવી સ્થીતિમાં કેમ ભાઈ પાપી-એ તમને ધા કરી મને શ્વા કર્યાં. તેથી ધાયલ થઈ ને હું અહીં પડયૈ। છું અને તમને તે માણસ બચાવી પાતે રણસંગ્રામમાં દેશના માટે એકલા ઝઝૂમે છે. એટલામાં ભદ્રિકકસ આવીને શુભ સમાચાર આપે છે કે ભાઇ લાલસ'ના જય થયા અને તે વિજય મેળવી આખા દેશની સેવા કરી પેાતાનું જીવન તેને ધન્ય બનાવ્યુ છે. પણ્ તે વિરપુરૂષ આપશ્રીની પાસે આવતાં શરમાય છે, અને કહે છે કે મારૂ કલ'કીત માં મારા ભાઇ દેવકુમાર તથા એન ચંપાવતીને શું બતાવું. દેવકુમાર ખેલ્યેા કે ભાઇ દ્રિક મારા જીવનને! હાર અને મારા પ્રાણનું રક્ષણ કરનાર એ મારા મીત્ર કયાં છે ચાલે જલ્દી બતાવે તેના પવિત્ર ના દન–કરી મારી થએલી ભૂલની ક્ષમા માગી તેને માન સહિત મારી સાથે લાવીશ નાનાભાઇ આપશ્રીને તસ્દી લેવાની જરૂર નથી, હુંજ તેને હાલ ને હાલ મેાલાવી તમારી સેવામાં હાજર કરૂ છું. એટલામાં લાલિસ આવે છે અને બન્ને મીત્રા
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૦
દેવકુમાર ચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા
એક એકને ભેટે છે. અને બન્ને મીત્રો કયાં સુધી એક-એકની બાચમાં જકડાઇ ને પેાતાને પ્રેમનેા ઊભરા કાઢવા લાગ્યા. દેવકુમાર ખેલ્યા કે ધન્ય છે મૌત્ર તારો નીડરતા તે તારી નીમકહલાલીને તારી પવિત્રતાને અને તારા સયમને વળી મારા ઉપર તેમજ મારા સારા કુટુંબ પર તે જે લાગણી અતે નિઃસ્વાર્થ સેવા બજાવી છે. તે હાલના જમાનામાં કાઈ મીત્ર આવી સેવા નહીં બજાવે. ધન્ય છે તારી ટેકને,
મીત્ર સાચે મૌત્ર સાથે
મીત્ર સાચા પરસેવાના
પ્યા
એજ ૬પર એજ કે, નદ્ધિ
ની
એ કે
દુખે દુખી થાત સ્વાથા વનતા
કાજ
પ્રાણ પાથરતા
પડતા
કદી
પ્રાણની સાથે અર્પતા મીત્રના ભલા જ માટે
કરતા મીત્રની સેવ પાતાના તન, મન, ધન આવા મીત્ર દુનીયામહીં મળવા ઘણા મુશ્કેલ છે ભાગી કહું આ જગતમાં એવા તેા વીરલા કાક છે આ પ્રમાણે દેવકુમાર અને લાલસદ્ધ બન્ને મીત્રા આનંદતી સાથે ભેટે છે અને પેતાના મૌત્રની બહાદુરીથી આજે પેાતાના રાજ્યને ચારે દીશાએ ફરકતા વાવટા જોઇ પેાતાના આત્માને ઘણા જ સાષ અનુભવે છે. એવામાં ચંપાવતી રાણી (દેવકુમારની બીજી ( પત્ની ) આવે છે અને ઘણો જ શરમાળ દશામાં આવી. જે પેાતાના સ્વામીના પાસે નીચુ માં રાખી ઊભી રહે છે. અને ઘણીજ નમ્રતાથી તે એ હાથ જોડી ખેલે છે. ચારીત્રવાન શુરવીર મારા વર લાૠસિદ્ધ આ દુખી બેનના હાથે જે થએલી મેટો ભૂલની ક્ષમા આ રંક ભગીનીતે નહીં આપે. ત્યાં લાલસિંહ ખેલ્યું! કે બહેન આ શું કરેા છે. આપતા મારા મીત્રના અર્ધાંગના છે. અને હૃદય રમણી છે. હું તે આપ બન્નેના ચાંને સેવક છું મારે માફી આપવાનો હેાય જ નહિ. ઈશ્વર સૈાનું કલ્યાણ કરે માટે પ્રભુ જે કરે છે તે સારૂ જ કરે છે. માટે આપને મારી માફી માગવાની હોય જ નહિ, એટલામાં લાલસિંહ
નહીં - પાÈા
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૫ સુ
૩૦૧
મત્સ્યેા હૈ દેવકુમાર આ નવિન વ્યક્તિને માન આપી મેલાવા. એટલામાં દેવકુમાર નવીન વ્યક્તિ તે જોઈ ખેલ્યા કે કાણુ વ્હાલી મારી હૃદયેશ્વરી દેવશેના શું તું પણ અહિજ છે. શું તને જ રંગીલપુરના નગરશેઠને બચાવનાર લાલસ જ છે. હા મારા પ્રાણેશ આજ દિવસ અને આપશ્રીનેા મેલાપના ો યેાગ થયા હાય તો તે બધા પ્રતાપ તમારા આ બહાદુર વિર મીત્ર લાલસિંહને જ છે. વ્હાલા મારી સાથે રગીલપુરના રાજકુવરી તથા મારી પ્રિય સખી પદમાવતી પણ લાલિસદ્ઘના ધર્મ પત્ની થઇ આવેલા છે શું મારા મીત્ર પરણ્યા. હા સ્વામી આપના વડીલ ભ્રાત વસંતસેનને લઇ જનાર દુષ્ટના હાથમાંથી રંગીલપુરની રાજકુવરી પદમણોને બચાવી પોતેજ પરણ્યા
અને મારી સખીને પણ વાધના મુખમાંથી બચાવો તથા તેના પીતાને ફાંસીને લાકડે જતા પણુ તે વીર પુરૂષે જ બચાવ્યા છે. ત્યાં વસતસિ ંહુ ખેચા ૩-શું રંગીલપુરની રાજકુંવરી પણ શું
અહિંયા જ છે. તે સુશીલ કુંવરી અને મારી ધર્માંની મ્હેન. લાલસિદ્ધ જેવા વીરની ધપત્ની બની તે જોઈ હું ધણેાજ ખૂશી થયા છે. વાહ પ્રભુ વાહ એટલામાં સૌભાગ્યસુ ંદરી આવી ખાલી કે ભાઈ વસંત તથા ભાઈ દેવ. આપની બહેન આપીને વંદન કરે છે અને આપશ્રીને વિજયમાળ પહેરાવવા આવો છું તે આપ ગ્રહણ કરશ ત્યાં. વર્તાસંહ ખેલ્યો કે બહેન સૈાભાગ્ય તું અ'િ કયાંથી આ વિજયમાળા તેા ભાઈ લાલિસહુને શેલે ત્યારે સાભાગ ખેલી કે ભાઈ લાલસંહનું આવાગમન સાંભળી મારા રસાલા સાથે હું મારા ભ્રાતાઆને મળવા આવી છું ને મેં તમને રંગીલપુરમાં મદદ ન કરો તેના માટે ક્ષમા માગુ છું ત્યાં દેવકુમાર ખેલ્યુ કે શું તું પણ રંગીલપુરમાં હતી. હા. ભાઈ ત્યાં પણ તમને મદદ કરનાર પણ લાલસહજ છે.
વાહ વિધાતા વાહ તારી પણ અજબ કૃતિ છે. ઘડીકમાં રાયને રક અને રંકને રાય. ત્યાં તા દેવકુમાર બોલ્યો. એ મારા મિત્ર લાલસિહ તારા તે કેટલા ઉપકાર માનું છું આ તારી કરેલી નિસ્વાર્થ સેવાને બદલેા કયારે વાળીશ. ભાઇ ચાલા હવે આપને બધા નગરમાં પ્રવેશ કરી ત્યાં બધા નગરમાં જાય છે.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ છેતાલીસમું
છેવટનો આનંદ
આખરે કુદરતની ઘટના ફેરવાઈ ગઈ સં સં જે પિતાપિતાની કૃત્યાકૃત્યને ખ્યાલ થાય છે. આખરે જ્ઞાનીઓના વચન ઉપર શ્રદ્ધા થઈ અને આ ક્ષણભંગુર જગતમાં સ્વાર્થ સિવાય કોઈ વસ્તુ નથી. છતાં જ્ઞાનીઓ તે કહી ગયા છે. આ જગત એવી સ્થિતિમાં જકડાયેલું છે કે તેના મેહમાંથી આત્માથી જેટલું બને તેટલે ત્યાગ કરી જીવનનો વિકાસ કરે એજ સાચું કર્તવ્ય છે.
છેવટે આજે પ્રતિષ્ઠાપુર નગરમાં રાજા, સરદાર સામે અને પ્રજાના દિલમાં કોઈ અનેરો આનંદ ઉદ્દભવે છે. એક વખતનું પાટલીપુરનગર શમશાનવત્ સમાન બની ગયું. અને એજ પાટલીપુર નગર આજે ઈદ્રપુરી સમાન શોભી રહ્યું છે. સારાએ શહેરમાં રોશની રમત ગમત અને આનંદની સરીતાઓ વહી રહી છે. આજે રાજા વિરભદ્રસિંહ પિતાની રાણી દેવલદેવીને કહે છે કે આ ગામમાં એક વખત કેટલો ઉત્પાત અને ત્રાસ અને અંધાધુધિ હતી. ત્યાં રાણી બેલી કે પ્રાણેશ. આ બધાય દુઃખનું મુળ આપશ્રીના ચર્ણની દાસી આ પાપીણી દેવલદેવી જ છે.
મેં અજ્ઞાનતાને વશ થઈ અને દુષ્ટ મંજરી-દાસી શીખવણીથી મેં આ બધું કૃત્ય કર્યું કેશવસિંહનું ખૂન મેં કરાવ્યું આળ દેવકુમારને
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૪૬ મું
૩૦૩ માથે ચઢાવ્યું વસંતસિંહનું હરણ આ પિશાચીનીએ કરાવ્યું. ફક્ત મારા દીકરાને રાજ્ય મળે તે લેભથી આ બધાય અઘોર પાપની કરનારી હું જ છું અને મારા જ હાથે મેજ કુહાડી મારી મારે પગ મેંજ ભાગ્યો. માટે નાથ, હવે મને ક્ષમા કરો હવેથી કઈ દીવસ આવું નીચ કૃત્ય નહિ જ કરૂં ત્યારે જ રાજાની આંખ ઉઘડી. અને પસ્તાવાનો પાર રહ્યો નહિ. એટલામાં છડીદાર આવી છડી પોકારે છે. ત્યાં વસંતકુમાર, દેવકુમાર, લાલસિંહ તથા સ્ત્રી વર્ગ વીગેરે બધાય સાથે આવે છે. અને બોલે છે કે પુજય પિતાશ્રી. અને માતુશ્રી પ્રણામ કરીએ છીએ ત્યાં રાજા આશીર્વાદ આપે છે.
ત્યાં દેવલદેવી આવી બોલી કે ભાઈ વસંત ભાઈ તથા ભાઈ દેવ તથા ભાઈ લાલસિંહ આ પા પીણી માતાને માતા તરીકે ન લાવો પણ ધિક્કારે. ત્યાં બન્ને પુત્રો બોલ્યા કે માતુશ્રી જેવી ભાવીની ઈ8 હતી તેમ થયું. હવે ગઈ ગુજરી ભૂલી જઈ પ્રભુના નામનું મરણ કરે. ત્યાં પ્રધાન છત્રસિંહ પણ આવે છે અને બાળકે પ્રણામ કરે છે. ત્યાં પદ્માવતી અને પદ્મણી બન્ને પુત્રવધુઓ લાલસિંહના પિતાને પ્રણામ કરે છે અને પિતા સુખી રહે તેવો આશિર્વાદ આપે છે.
એટલામાં મોહનપુરીને પણ રાજા આવે છે અને પિતાની થયેલી ભુલની ક્ષમા માગે છે. ત્યાં વસંતસિંહની ધર્મપત્નિ જયકુંવર પણ પિતાના પતિનાં દર્શન કરી કૃતાર્થ થાય છે અને નાન ભાઈ કિર્તીસિંહ પણ આવે છે, અને બધાય આ વખતે આનંદની હેલીમાં આવી ગયા છે. આ બધાય આનંદમાં કેશવની ખામી હતી. જેવી ભાવીની મરજી. આખરે રાજા વીરભદ્રસિંહે પિતાની થએલી ભૂલની ક્ષમા માગી. અને રાણીની મેહ દશામાં રહીને મેં તમને દુઃખ આપ્યાં તેના માટે શરમીંદા બન્યા અને રાજ્યની તમામ જવાબદારી દેવકુમારને સેંપી. અને પ્રધાન લાલસિંહને કરી પોતે પિતાના આત્મકલ્યાણ માટે પવિત્ર દીક્ષા લઈ રાજા અને રાણી દેવલદેવી બને
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૪
દેવકુમાર સચિત્ર ધાર્મિક નવલકથા પિત પિતાના પાપના પ્રાયશ્ચિત કરી પિતાના આત્માનું કલ્યાણ કર્યું, અને દેવકુમાર અને દેવસેના તેમજ ચંપાવતી તથા લાલસિંહ વિગેરે ૫, જ્ઞાનીઓના વચન ઉપર શ્રદ્ધા રાખી પ્રજાનું પાલન કરતા અને ગરીબોને સેવા કરી પ્રજાને આશિર્વાદ લઈ જીનેશ્વર ભગવાનની ભક્તિ કરી પ્રજાનું હીત કરતા હતા અને પરમ ચારિત્ર ચૂડામણી શ્રી. ભદ્રબાહુ મુની મહારાજના ઉપદેશ સાંભળતા સે પિત પિતાને આત્માના નિકાચિત કર્મોનો ત્યાગ કરી અમર નામના કરી. સાએ પિત પિતાના જીવન સાર્થક કર્યા. ધન્ય, હે ધન્ય છે, એવા સુપુત્ર દેવકુમારને કન્ય હેય પવિત્ર મીત્રલાલસિંહને અને ધન્ય સતિ શિરોમણું દેવસેનાને એવા પવિત્ર આત્માને સદા અમારા વંદન હે.
સમાપ્ત
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુન કાવ્ય વિનાદ દરેક સામાજીક તેમજ વહેવારિક તેમજ ધામિકના દરેક વિષયોથી અલકૃિત
પૃષ્ટ ૩૦૦ પાકુ ખાઈન્ડીંગ ટૂંક વખતમાં બહાર પડશે.
કી. રૂા. ૩૦-૦ કવિ ભોગીલાલ કૃત
સામુદ્રિક વિષયેની સંપુર્ણ વિગત સાથે તેમજ ભૂત તથા ભવિષ્યનું સંપુર્ણ જ્ઞાન સાથે માહિતી આપનાર અજોડ ગ્રંથ ગદ્ય તથા પદ સાથે સુંદર
ભાવાર્થ સહિત જ્ઞાનપૂણ.
પૃષ્ટ ૨૦૦ પાકુ બાઈન્ડીંગ કી. રૂા. ૩-- કવિ ભાગીલાલ કૃત
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ - હિંદી ભાષામાં ઘણાજ સુધારાવધારા સાથે ઘણીજ ટુંક સમયમાંજ બહાર પડી મેવાડના માલ જવાહિર 1 આમ બલિદાન આવૃતી 2 જી સચિત્ર લગભગ પચાસ ફોટાઓ સાથે કી. પ–6–6 28-6 229 - - 9 અમારા પ્રકાશના : મેવાડેના અણુ મેલ જવાહિર-ચાને આત્મ બલિદાન સચિત્ર કી'. 4-0-0 શ્રીપાલ મહારાજાના રાસ આવૃત્તિ 2 જી. દેવકુમાર સામાજીક અને ધામીક નવલકથા પાટણકર કાવ્ય મંજરી ભાગ ત્રીજો જૈન તીર્થમાલા સે મુકેના 25-8-0 મહામંત્રી વિમલશાહનું સંગીત સાથે જીવન ચરીત્ર પુસ્તકે મળવાનું ઠેકાણું : કવિ ભોગીલાલ રતનચંદ્ર મેસર્સ મેઘજી હીરજી રતનપાળ પીપળાવાળા ખાંચા તથા બુક સેલસ ઝવેરીવાડ પટણીની ખડકી ઠે- પાયધુની ગાડીજીની ચાલ - અમદાવાદ. : 1 લે માળે—મુબઇ. 2-0-9 0 --- = સંગીતના સદર સ્ટાફ સાથે જ્ઞાન સાથે આ પુવ આનદના અવશ્ય લાભ લો. ધામીક પ્રસંગે અથવા શુભ લગ્રાદિ પ્રસંગે દરેક વિષયના સંગીત સાથે પ્રવચન કરી ધણા રાજી મહારાજ તેમજ સભાવિત સ. દંગ્રહસ્થા અને ઘણા શહેર તથા ગામે તરફથી ધણાજ સુવર્ણચંદ્રકા મેળવી જીનતાને મુગ્ધ કરી છે, તે એક વખત અવશ્ય લાભ લેવા વિનંતી છે. કવિ ભાગીલાલા. મુંઝાવાની જરૂર નથી. ધણાજ વર્ષોના અહોળા અનુભવથી ધણ જ દદી એના આશીર્વાદ મેળગ્યા છે, જીવલેણુ દર્દો કે હીસ્ટ્રીચા, લકવા, લોહીવા, પ્રદર, પ્રમેહ, ક્ષય, સંગ્રહણી, જેવા શચ - કર દીની ચીકિત્સા કરી દેવા આપવામાં આવે છે હીસરીયાને કહ્યા મુજ ઉપાય કરે અને ન મટે તે રૂા. સા ઇનામ લખે યા મ ળા: ઋષિ બ્રગીલા. (રજીસ્ટ-મેડીકલ પ્રેકટીશનર)