Book Title: Bhav Sangrah
Author(s): Vamdev Acharya, Ramechandra Bijnaur
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090105/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vAmadeva viracita bhAva saMgraha R Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii candraprabhajinendrAya nmH|| yuga-pramukha, cAritra-ziromaNi, sanmArga divAkara, AcArya zrI vimalasAgarajI mahArAja hIraka jayantI varSa ke upalakSa meM prakAzita puSpa naM. 50 bhAva saMgraha prAcArya vAmadeva viracita anuvAdaka : DA. ramezacanda jI bijanaura sAnidhya : parama pUjya, jJAna divAkara, upAdhyAya muni zrI bharatasAgarajI mahArAja . nirdezana : parama pUjyA AryikA syAdvAdamatijI mAtAjI artha sahayogI : zrI zrIpAla gaNezalAla jI bilAlA akolA (mahArASTra) prakAzaka : bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii pArzvanAthAya namaH" grantha kA nAma-bhAva saMgraha prabandha sampAdaka-ba. paM. dharmacandajI zAstrI, pratiSThAcArya evaM ku.. prabhA pATaNI prakAzaka-bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSad prati-1000 prathama saMskaraNa prApti sthAna 1. prAcArya vimalasAgarajI saMgha 2. anekAnta siddhAMta samiti, lohAriyA jilA (bAMsavAr3A) rAjasthAna 3. zrI digambara jaina mandira, mulAba vATikA, dillii| vIra nirvANa samvat dravya dAtA-zrI zrIpAla gaNezalAla bilAlA akolA (mahArASTra) mUlya- 5.15 mudraka-lalita kalA prinTarsa, lAlajI sAMDa kA rAstA, jayapura-3 phona : 76110 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa cAritra ziromaNi sanmArga divAkara karuNA nidhi vAtsalya mUrti atizaya yogItIrthoddhAraka cUDAmaNiapAya vicaya dharmadhyAna ke dhyAtA zAnti-sudhAmRta ke dAnI vartamAna meM dharma patitoM ke uddhAraka jyoti puja-- patitoM ke pAlaka tejasvI amara puJja kalyANakartA. duHkhoM ke hartA, samadRSTA .. bIsavIM sadI ke amara santa parama tapasvI, isa yuga ke mahAna sAdhaka jina bhakti ke amara preraNAsrota puNya puja gurudeva prAcAryavaryazrI 108 zrIvimalasAgara jI mahArAja ke kara-kamaloM meM "grantharAja" samarpita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimala vandanA tubhyaM namaH parama dharma prabhAvakAya / tubhyaM namaH parama tIrtha subandakAya // syAvAda sUkti saraNi pratibodhakAya / / tubhyaM nama: vimala sindhu guNArNavAya // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / AzIrvAda / / upAdhyAya muni zrI bharatasAgara jI AcArya zrI vimalasAgara jI mahArAja kA hIraka jayantI varSa hamAre lie eka svarNima avasara lekara AyA hai| tIrtha karoM kI vANI syAdvAda vANI kA prasAra satya kA pracAra hai| asatya ko ukhAr3anA hai to asatya kA nAma bhI mukha se na nikAlo satya svayaM hI prasphuTita ho sAmane aayegaa| __ vartamAna meM kucha varSoM se jainAgama ko dhUmila karane vAlA eka zyAma sitArA aisA camaka gayA ki satya para asatya kI cAdara thopane lgaa| vaha hai ekAntavAda, nizcayAbhAsa / asatya ko apanA raMga car3hAne meM dera nahIM lagatI, yaha kaTu satya hai / kAraNa jIva ke mithyAsaMskAra anAdikAla se cale A rahe haiN| phalataH pichale 70-80 varSoM meM ekAntavAda ne jaina kA TIkA lagAkara nizcayanaya kI Ar3a meM syAdvAda ko kalaMkita karanA caahaa| ghara-ghara meM mithyAzAstroM kA pracAra kiyA ! prAcArya kundakunda kI Ar3a meM apanI khyAti cAhI aura bhAvArtha badala diye, artha kA anartha kara diyA / . budhajanoM ne apanI kSamatA se mithyAtva se lohA liyA para apanI tarapha se janatA. ko satya sAhitya nahIM diyaa| AryikA syAdvAdamatI jI ne isa hIraka jayantI varSa meM eka nayA nirNaya AcArya zrI va hamAre sAnidhya meM liyA ki "asat sAhitya ko haTAne ke pUrva, hamArA Agama jana-jana ke sAmane rakheM aneka yojanAoM meM se eka mukhya yojanA sAmane AI AcArya praNIta 75 granthoM kA prakAzana ho| jinAgama kA bharapUra prakAzana ho, sUrya kA prakAza jahAM hogA zyAma sitArA vahAM kyA kregaa| satya kA maNDana karate jAie asatya kA khaNDana svayaM hogA / asatya ko nikAlane ke pUrva satya ko thopanA Avazyaka hai| ___ granthoM ke prakAzanArtha jina bhavyAtmAoM ne apanI svIkRtiyA~ dI haiM, parokSa pratyakSa rUpa se sahAyatA dI hai sabako hamArA AzIrvAda hai| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan saMkalpa // "NANaM payAsaM samyagjJAna kA pracAra-prasAra kevala jJAna kA bIja hai / Aja kalayuga meM jJAna prApti kI to hor3a lagI hai, paviyA~ aura upAdhiyA~ jIvana kA sarvasva bana cukI haiM parantu samyagjJAna kI ora manuSyoM kA lakSya hI nahIM hai| jIvana meM mAtra jJAna nahIM samyagjJAna apekSita hai| Aja tathAkathita aneka vidvAn apanI managaDhanta bAtoM kI puSTi pUrvAcAryoM kI mohara lagAkara kara rahe haiM, UTapaTAMga lekhaniyAM satya kI zreNI meM sthApita kI jA rahI hai, kAraNa pUrvAcArya praNIta grantha Aja sahaja sulabha nahIM hai aura unake prakAzana va paThana-pAThana kI jaisI aura jitanI ruci apekSita hai, vaisI aura utanI dikhAI nahIM detii| asatya ko haTAne ke lie parcebAjI karane yA vizAla sabhAoM meM prastAva pArita karane mAtra se kArya siddha honA azakya hai| satsAhitya kA pracura prakAzana va paThana-pAThana prArambha hogA, asat kA palAyana hogaa| apanI saMskRti kI rakSA ke lie prAja satsAhitya ke pracura prakAzana kI mahatI AvazyakatA hai: yanete viDhalanti vAdigirayastuSyanti vAgIzvarAH bhavyA yena vidanti nivRtipada muJcati mohaM budhAH / yad bandhurya minA yavakSayasukhasyAdhAra bhUtaM mataM, tallokajayazuddhidaM jinavacaH puSpAda vivekazriyam // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ san 1984 se mere mastiSka meM yaha yojanA bana rahI thI parantu tathya yaha hai ki 'saMkalpa ke binA siddhi nahIM milatI / " sanmArga divAkara AcArya 108 zrI vimala sAgara jI mahArAja kI hIraka jayantI ke mAMgalika avasara para mA~ jinavANI kI sevA kA yaha saGkalpa maiMne pa. pUjya gurudeva prAcArya zrI va upAdhyAya zrI ke caraNa sAnidhya meM liyA / AcArya zrI va upAdhyAya zrI kA mujhe bharapUra AzIrvAda prApta huA / phalata: isa kArya meM kAphI hada taka saphalatA milI hai / isa mahAn kArya meM vizeSa sahayogI paM. dharmacandajI va prabha jI pATanI rahe / inheM va pratyakSa-parokSa meM kAryarata sabhI kAryakattAoM ke lie merA pUjya gurudeva ke pAvana caraNa kamaloM meM siddha zruta-AcArya bhakti pUrvaka namostu namostu namostu | sonAgira, 11-7-90 - prArthikA syAdvAdamatI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhAra sampratyasti na kevalI kila kalau trayokyacUr3AmaNi / stadvAca: paramAsate'tra bharatakSetre jagadghotikA // sadratnatrayadhAriNo yativarAMsteSAM samAlambanaM / tatpUjA jinavAcipUjanamataH sAtrAjjinaH pUjitaH // bartamAna meM isa kalikAla meM tIna loka ke pUjya kevalI bhagavAna isa bharata kSetra meM sAkSAt nahIM haiM tathApi samasta bharata kSetra meM jagatprakAzinI kevalI bhagavAna kI vANI maujada hai tathA usa vANI ke AdhAra stambha zreSTha ratnatrayadhArI muni bhI haiN| isaliye una muniyoM kI sarasvatI kI pUjana hai tathA sarasvatI kI pUjana sAkSAt kevalI bhagavAna kI pUjana hai / Aya paramparA kI rakSA karate hue Agama patha para calanA bhavyAtmAnoM kA kartavya hai| tIrthakara ke dvArA pratyakSa dekhI gaI, divyadhvani meM prasphuTita tathA gaNadhara dvArA gUthita vaha mahAna AcAryoM dvArA prasArita jinavANI kI rakSA pracAra prasAra mArga prabhAvanA nAma eka bhAvanA tathA prabhAvanA nAmaka samyagdarzana kA aMga hai| yugapramukha prAcArya zrI ke hIraka jayantI varSa ke upalakSya meM hameM jinavANI ke prasAra ke lie eka apUrva avasara prApta huaa| vartamAna yuga meM AcArya zrI ne samAja va deza ke lie apanA jo tyAga aura dayA kA anudAna diyA hai vaha bhArata ke itihAsa meM cirasmaraNIya rhegaa| grantha prakAzanArtha hamAre sAnidhya yA netRtva pradAtA pUjya upAdhyAya zrI bharatasAgarajI mahArAja va nirdezikA tathA jinhoMne pari. zrama dvArA granthoM kI khoja kara vizeSa sahayoga diyA aisI pUjyA prA. syAdavAdamatI mAtAjI ke lie maiM sata-sata namostu-vandAmi arpaNa karatI huuN| sAtha hI tyAgIvarga, jinhoMne ucita nirdezana diyA unako zata-zata namana karatI huuN| tathA grantha ke sampAdaka mahodaya, zrImAn bra. paM. dharmacandajI zAstrI pratiSThAcArya, tathA grantha prakAzanArtha anumati pradAtA granthamAlA evaM grantha prakAzanArtha amUlya nidhi kA sahayoga dene vAle dravyadAtA kA maiM AbhArI hU~ tathA yathAsamaya zuddha grantha prakAzita karane vAle Adi kA maiM AbhArI huuN| anta meM pratyakSa-parokSa rUpa se sabhI sahayogiyoM ke lie kRtajJatA vyakta karate satya jina zAsana kI jinAgama kI bhaviSya meM isI prakAra rakSA karate raheM aisI bhAvanA karatI huuN| ku0 prabhA pATanI saMghastha Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya isa paramANu yuga meM mAnava ke astitva ko hI nahIM apitu prANI mAtra ke astitva kI surakSA kI samasyA hai| isa samasyA kA nidAna "ahiMsA" amodhaastra se kiyA jA sakatA hai| ahiMsA jainadharma-saMskRti kI mUla prAtmA hai / yahI jinavANI kA sAra bhI hai| tIrtha karoM ke mukha se nikalI vANI ko gaNadharoM ne grahaNa kiyA aura prAcAryoM ne nibaddha kiyA, jo Aja hameM jinavANI ke rUpa meM prApta hai / isa jinavANI kA pracAra-prasAra isa yuga meM atyanta upayogI hai| yahI kAraNa hai ki hamAre prArAdhya pUjya AcArya, upAdhyAya evaM sAdhugaNa nirantara jinavANI ke svAdhyAya aura pracAra-prasAra meM lage hue haiN| unhIM pUjya AcAryoM meM se eka hai sanmArga divAkara, bAritra-cuDAmaNi parama pUjya AcAryavarya vimalasAgarajI mahArAja / jinakI amRtamayI vANI prANImAtra ke lie kalyANakArI hai| AcAryavayaM kI hamezA bhAvanA rahatI hai ki Aja ke samaya meM prAcIna AcAryoM dvArA praNIta granthoM kA prakAzana ho aura mandiroM meM svAdhyAya hetu rakhe jAyeM jise pratyeka zrAvaka par3hakara moha rUpI andhakAra ko naSTa kara jJAnajyoti jalA sake / - jainadharma kI prabhAvanA jinavANI kA pracAra-prasAra sampUrNa vizva meM ho, ArSa paramparA kI rakSA ho evaM antima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra kA zAsana nirantara aMbAMdhagati se calatA rahe / ukta bhAvanAoM ko dhyAna meM rakhakara parama-pUjya, jJAna-divAkara, vANI bhUSaNa, upAdhyAyaratna bharatasAgarajI mahArAja evaM AryikAratna syAdvAdamatI mAtAjI kI preraNA va nirdezana meM parama pUjya AcArya vimalasAgarajI mahArAja kI 75vIM janma jayanti hIraka jayanti varSa ke rUpa meM manAne kA saMkalpa samAja ke sammukha bhAratavarSIya anekAnta vidvata pariSada ne liyaa| isa hIraka jayanti varSa meM nimnalikhita pramukha yojanAyeM krivAnvita karane kA nizcaya kiyA, tadnurUpa granthoM kA prakAzana kiyA jA rahA hai| yojanAnvita granthoM kI sUcI isa prakAra hai : Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 siddhacakra vidhAna, 2. vimala bhakti-saMgraha, 3 rayaNasAra, 4. dharmamArgasAra, 5. ArAdhanA kathA koSa, 6. aSTa pAhuDa, 7. paJcAstikAya, 8. paMca strota, 9 tatvAnuzAsana, 10. carcAsAra, 11. sudharma-zrAvakAcAra, 12. samyaktva-kaumudI, 13. parIkSAmukha, 14. kSatra-cUr3AmaNi, 15. samayasAra, 16. yoga-sAra, 17. nItisAra samuccaya, 18. paramAtma-prakAza, 19.. nyAya-dIpikA, 20. zAnti-sudhA sindhu, 21. indranandI nItisAra, 22. iSTopadeza, 23. samAdhitantra, 24. varAMga caritra, 25. bharateza vaibhava, 23. vairAgya maNimAlA, 27. svarUpa sambodhana, 28. zru tAvatAra, 29. amitagati zrAvakAcAra, 30. AtmAnuzAsana, 31. svayaMbhU strota, 32. dravya-saMgraha, 33. dharma rasAyana, 34. sAraM-samuccaya, 35. praznottara zrAvakAcAra, 36. AlApa paddhati, 37.. madana parAjaya, 38. vasunandI zrAvakAcAra, 39. dharmazarmAbhyudaya. 40. sAgAra dharmAmRta, 41. bodhAmRta sAra, 42 pAMDava purANa, 43. nayacakra, 44. jIvaka cintAmaNi, 45 abhayakumAra caritra, 46. prAptamImAMsA, 47 mandarameru purANa, 48. yuktyAnuzAsana, 49. pratiSThA pATha, 50 bhAva-saMgraha vAmadeva, 51. laghu tatvasphoTa, 52. ratnakaraNDa zrAvakAcAra, 53. amarasena-carayU,. 54. ratnakaraNDa zrAvakAcAra (praznottara), 55. dharmaratnAkAra, 56. prameya ratnamAlA, 57. yazastilaka campU, 58. siddhAnta sAra, 59. tatvArthavRtti, 60. jJAnAmRta, 61 zrAvaka dharma pradIpa, 62.Nika caritra, 63. amRtAzIta, 64. aMgapaNNAti, 65. pArzva purANa, 66. mallinAtha purANa, 67. vimasanAca purANa, 68. neminAtha purANa, 69. prabacana sAra, 70. subhAzita ratnAvalI, 71, banyakumAra caritra, 72. siddhipriya strota, 73. sAra-caturvizitikA, 74. jambUsvAmI caritra / 75 granthoM ke prakAzana kI yojanA ke sAtha hI sAtha bhArata ke vibhinna nagaroM meM 75 dhArmika zikSaNa ziviroM kA Ayojana kiyA jA rahA hai aura 75 pAThazAlAoM kI sthApanA bhI kI jA rahI hai| isa jJAna yajJa meM pUrNa sahayoga karane vAle 75 pAThazAlAoM kI sthApanA bhI kI jA rahI hai| isa jJAna yajJa meM pUrNa sahayoga karane bAle 75 vidvAnoM kA sammAna evaM 75 yuAva vidvAnoM ko pravacana hetu taiyAra karanA tathA 7775 yuvA varga se saptavyasana kA tyAga karAnA Adi yojanAeM isa hIraka jayantI varSa meM pUrNa kI jA rahI hai| samprati prAcAryavaya pUjya vimalasAgarajI mahArAja ke prati deza evaM samAja atyanta kRtajJatA jJApana karatA huA unake caraNoM meM zata-zata nano'stu karake dIrghAyu kI kAmanA karatA hai| granthoM ke prakAzana meM jinakA amUlya nirdezana evaM mArgadarzana Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ milA hai ve pUjya upAdhyAya bharatasAgara jI mahArAja evaM mAtA syAdvadimatIjI haiM / unake lie merA kramazaH namo'stu evaM vadAmi arpaNa hai / uma vidvAnoM kA prabhArI hU~ jinhoMne grathoM ke prakAzana meM anuvAdaka/ sampAdaka evaM saMzodhaka ke rUpa meM sahayoga diyA hai / granthoM ke prakAzana meM jina dAtAoM ne artha kA sahayoga karake apanI caJcalA lakSmI kA sadupayoga karake puNyArjana kiyA unako dhanyavAda jJApita karatA huuN| yaha grantha vibhinna presoM meM prakAzita hue etadartha una prema saMcAlakoM ko jinhoMne bar3I tatparatA se prakAzana kA kArya kiyA / anta meM una sabhI sahayogiyoM kA prabhArI hUM jinhoMne pratyakSa-parokSa meM sahayoga pradAna kiyA hai / 0 paM0 dharmacandra zAstrI ma parivara Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purovAk bhAva saMgraha do zabdoM se milakara banA hai-bhAva aura saMgraha / bhAva zabda kA zrartha pariNAma hai / jIvoM ke bhinna-bhinna pariNAmoM kA saMgraha caudaha guNasthAnoM meM ho jAtA hai| isa grantha meM cU~ki guNasthAnoM ke vargIkaraNa ke zrAdhAra para varNana kiyA gayA hai, ataH isakA bhAvasaMgraha nAma sArthaka hai / zubha bhAvoM kA Azraya lene se puNya aura azubha bhAvoM kA grAzraya lene se pApa hotA hai / zubhAzubha bhAvoM kA jaba parityAga ho jAtA hai to nirvikalpayane kI sthiti ho jAtI hai / isa sthiti meM jJAna, jJAtA aura jJeya kA vikalpa nahIM rahatA hai / saMsAra meM sthita jIvoM ke zubha aura azubha gatiyoM ko pradAna karane vAle ye pAMca bhAva haiM - 1. auzamika, 2. kSAyika, 3. mizra, 4. audayika aura 5. pAriNAmika | 1 upazama- nIce sthita kIcar3a ke samAna anudbhUtasvavIrya kI vRtti se karmoM kA upazamana honA praupazamika bhAva hai / jaise - katakaphala yA nirmalI ke DAlane se maile pAnI kA maila nIce baiTha jAtA hai aura jala nirmala ho jAtA hai, usI prakAra pariNAmoM kI vizuddhi se karmoM kI zakti kA anudbhUta rahanA upazama hai / kSaya-karmoM kI atyanta nivRtti ko kSaya kahate haiM / jaise jisa jala ka ' maila nIce baiThA ho, use yadi dUsare pavitra pAtra meM rakha diyA jAye to usameM atyanta nirmalatA A jAtI hai, usI prakAra AtmA se karmoM kIM atyanta nivRtti hone se jo Atyantika vizuddhi hotI hai, vaha kSaya kahalAtA hai / mizra kSINAkSINa madazakti vAle kodoM ke samAna ubhayAtmaka pariNAma ko mizrabhAva kahate haiM / jaise jala se prakSAlana karane para kucha kodoM kI madazakti kSINa ho jAtI hai aura kucha kI prakSINa / usI prakAra yathokta kSaya ke kAraNoM ke sannidhAna hone para (pariNAmoM kI nirmalatA se) karmoM ke ekadeza kA kSaya aura ekadeza karmoM kI zakti kA upazama hone para ubhayAtmaka mizra bhAva hotA hai / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udaya-dravyAdi ke nimitta ke vaza se karmoM ke phala kI prApti kA nAma udaya hai / dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke nimitta se vipacyamAna karmoM ke phala dene ko udaya kahate haiN| pariNAma-dravyAtmaka lAbha mAtra hetu pariNAma hai / jisa bhAva ke dravyAtma lAbha mAtra hI hetu hotA hai, anya kisI bhI karma ke upazama Adi kI apekSA nahIM hai, vaha pariNAma kahalAtA hai / prayojana hone se vRtti "ikaNa' pratyaya se zabda banate haiM jaise-upazama jisakA jisakA prayojana hai, vaha aupazamika bhAva / karmoM kA kSaya jisameM prayojanabhUta hai vaha kSAyika bhAva / kSaya evaM upazama hone se kSAyopazamika / isI prakAra audayika aura pAriNAmika haiN| bhAvasaMgraha meM inhIM bhAvoM kA varNana hai / kisa guNasthAna meM kaise kaise bhAva hote haiM, yaha batalAyA gayA hai| mithyAtva, sAsAdana, mizra, asaMyata, dezavirata, pramattavirata, apramattavirata, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmalobha, upazAnta kaSAya, kSINamoha, sayogakevali aura ayogakevali ye caudaha guNasthAna hote haiM / ina caudaha guNasthAnoM ko chor3akara lokottama siddha hote haiN| mithyAtva karma ke udaya se isa jIva ke audayika bhAva prakaTa hote haiM tathA mithyAtva karma ke udaya hone se prakaTa hue praudayika bhAvoM se isa jIva ke mithyAdRSTi guNasthAna hotA hai| sAmAnyatayA jaina granthoM meM mithyAtva ke pA~ca bheda kie gae haiM-1. viparIta, 2. ekAnta, 3. vinaya, 4. saMzaya ora 5. ajJAna / vAmadeva ne mithyAtva kI saMsAra meM pA~ca prakAra se vidyamAnatA batalAyI hai -1. vedAnta, 2. kSaNikatva, 3. zUnyatva, 4. vainayika aura 5. ajJAna / / 1. tatvArthavArtika 2/1 2. vAmadeva : bhAvasaMgraha 21-23 3. vahI-24 4. devasenAcArya: bhAvasaM graha-12 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya devasena ne brahma mata ko viparIta mithyAtva batalAyA hai| isI kAraNa vAmadeva ne viparIta mithyAtva nAma se vibhAjana na kara prArambha meM vedAnta kA ullekha kiyA hai / ekAntavAda kA udAharaNa kSaNikavAda hai, ata: anya udAharaNoM ko na lekara vAmadeva ne kevala maNikatva ko liyA hai, yadyapi sadaikAnta, asadaikAnta, bhAvakAnta, abhAvakAnta, avAcyataikAnta, daivekAnta, puruSArthakAnta jJAnakAnta, ajJAnaikAnta ityAdi aneka bhedarUpa ekAntavAda hotA hai / saMbhavata: zUnyavAda ko vAmadeva ne saMzayavAda kA udAharaNa mAnakara usakA pRthak grahaNa kiyA hai / --- jo loga jalasnAna se AtmA kI zuddhi mAnate haiM, mAMsabhakSaNa se pitRvarga kI tRpti mAnate haiM, pazuoM kA vadha karane vA pazuoM kA homa karane se svarga kI prApti mAnate haiM aura gAya kI yoni kA sparza karane se dharma kI prApti mAnate haiM, ina sabameM dharma kI viparItatA kisa prakAra hai, yaha bhAvasaMgraha meM di valAyA gayA hai| padyanandi paJcaviMzatikA meM kahA gayA hai ki AtmA to svabhAva me atyanta pavitra hai| isaliye usa utkRSTa prAtmA ke viSaya meM snAna vyartha hI hai tathA zarIra svabhAva se apavitra hI hai isaliye vaha kabhI bhI usa snAna ke dvArA pavitra nahIM ho sakatA hai / isa prakAra snAna kI vyarthathA donoM hI prakAra se siddha hotI hai / phira bhI jo loga usa snAna ko karate haiM, vaha unake lie karor3o pRthivIkAyika, jalakAyika evaM anya jIvoM kI hiMsA kA kAraNa hone se pApa aura rAga kA hI kAraNa hotA hai / saMsAra meM vaha koI tIrtha nahIM hai, vaha koI jala nahIM hai tathA anya bhI koI vastu nahIM hai, jisake dvArA pUrNa rUpa se apavitra yaha manuSya kA zarIra pratyakSa meM zuddha ho ske| prAdhi (mAnasika kaSTa), vyAdhi (zArIrika kaSTa), bur3hApA aura maraNa Adi se vyApta yaha zarIra nirantara itanA santApa kAraka hai ki sajjanoM ko usakA nAma lenA bhI asahya pratIta hotA hai / yadi isa zarIra ko pratidina samasta tIrtho ke jala se bhI snAna karAyA jAya to bhI vaha zuddha nahIM ho sakatA hai, yadi usakA kapUra va kukuma Adi ubaTanoM ke dvArA nirantara lepana bhI kiyA jAya to bhI vaha durgandha ko dhAraNa karatA hai tathA yadi isakI prayatnapUrvaka rakSA bhI kI jAya to bhI vaha kSaya ke mArga meM hI prasthAna karane vAlA arthAt naSTa hone vAlA hai / isa prakAra jo zarIra saba prakAra se duHkha dene vAlA hai, usase adhika prANiyoM ko aura dUsarA 1. "viparIto bhavati puna: brAhmaH"-devasenAcArya : bhAvasaMgraha-16 2. padmanandipaJcaviMzatikA 25/2 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaunasA azubha va kaunasA kaSTa ho sakatA hai ? prarthAt prANiyoM ko sabase adhika azubha va kaSTa dene vAlA yaha zarIra hI hai, anya nahIM hai / manusmRti meM kahA hai- agnihotrI brAhmaNa amAvasyA ke dina pitRyajJa ko karake pratyeka mAsa 'piNDAnvAhArthaka' nAmaka zrAddha kare / ' vidvAna loga pitaroM ke mAsika zrAddha ko anvAhAryaM nAmaka zrAddha kahate haiM / vaha prayatnapUrvaka prazasta mAMsa se karanA cAhiye | 3 garuDaprANa ke 96 veM adhyAya meM pitaroM ko mAMsa se bhoga lagAkara svayaM ko jAtA / usake mArga meM koI bAdhA nahI par3atI / 4 ke uparyukta mata ke viparIta jainoM kA kahanA hai ki yadi kisI eka puruSa naraka jAtA hai to phira kahanA cAhiye ki usakA phala usako nahIM mila sktaa| yaha dhAraNa kara letA hai to pitRtva kisake utpanna vyartha hai / kala guNa yA doSa se koI dUsarA jIba strarga, jo puruSa svayaM puNya vAM pApa karatA hai, yaha jIva marakara tatkSaNa anya deha ko huA, ataH pitaroM kI utpatti kahanA likhA hai ki jo manuSya zrAddha meM devoM tathA pIche se mA~sa khAtA hai, vaha sIdhA svargaloka manusmRti meM kahA hai -- yathArthaM pazavaH sRSTAH svayameva svayaMbhuvA / yajJazca bhUtyaM sarvasya tasmAdyajJe vadho'vadhaH // 5/39 brahmAjI ne yajJa ke lie pazuoMoM ko svayaM banAyA hai aura yajJa sabake kalyANa ke lie hai / isalie yajJa meM pazuvadha nahIM hai / madhuparke ca yazeca pitRdaivatakarmaNi / atraiva pazavo hispA nA nyatretya bravInmanuH / / manu. 5/41 1. padmanandipaJcaviMzatikA 25 / 6-7 2. manusmRti 3 / 122 3. pitRRNAM mAsikaM zrAddhamanvAhArSaM vidurbudhAH / taccAbhiSeNa karttavyaM prazastena prayatnataH / / vahI 3 / 123 4. pa. kailAzacandra jaina zAstrI dvArA likhita bhAratIya dharma evaM ahiMsA pR. 35 se uddhRta 5. devasenaH bhAvasaMgraha 36 6. vAmadeva: bhAbasagraha 52 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhuparka meM, yajJa meM maura deva-pitR karma meM yahAM hI pazuoM ko mAranA cAhiye, anyatra nahIM / eSvartheSu pazuhiMsan vedatatvArtha vidvijaH / AtmAnaM ca pazu caiva gamayatyuttamAM gatim // ina (madhuparka - zrAddhaM Adi ) karmoM meM pazuoM ko mAratA huA veda ke tatvArtha ko jAnane vAlA brAhmaNa apane ko aura pazu ko uttama gati meM pahu~cAtA hai / manuH 5 / 42 isake uttara meM syAdvAda maMjarI meM kahA gayA hai ki hiMsA karane se yadi daravAje r3haka jAye / arthAt phira naraka meM svarga kI prApti hove to naraka nagara ke koI bhI nahIM jAvegA / sAMkhya kahate haiM - yUpaM chittvA pazUn hatvA kRtvA yadyavaM gamyate svarge narake rudhira kaI mam / kena gamyate // vedokta prakAra se yajJa ke stambha ko chedakara, pazuoM ko mArakara auraM rudhira se pRthvI meM kIcar3a macAkara yadi yajJa ke kartA svarga meM jAveMge to phira naraka meM kauna jAyegA ? vAmadeva kA kahanA hai ki jo yajJa ke lie mArA jAtA hai, usakA mAMsa khAne vAle tathA vaha, ye saba yadi svarga jAte haiM to putra, baMdhU Adi se yajJa kyoM nahIM karate haiM, tAki saba svarga cale jAya / goyoni kI vandanA bhI mithyA zraddhAna hai| yadi gAya itanI pavitra haiM to phira use kyoM bAMdhA jAtA hai ? kyoM duhA jAtA hai aura bar3I lakar3I lekara kyoM use mArate ho ? go ke prAlaMbhana kA aneka vaidika graMthoM meM ullekha AtA hai / meghadUta meM kAlidAsa ne carmaNvatI nadI ke viSaya meM kahA hai ki yaha rantideva kI kIrtirUpa hai / 1. yadi hi hiMsayA'pi svarga prAptiH syAttIrha bAr3ha pihitA narakapura pratotyaH 2. pR. 82 3. bhAva saMgraha 61-62 // syAdvAda maMjarI pR. 82 / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha rantideva dvArA kie gae surabhitanayA (gAyoM) ke pAlambhana (validAna) se pRthvI para nadI rUpa meM pravAhita huI / vedavAdI brahmA ko jagat kA kartA, ziva ko jagat kA saMhAraka tathA viSNu ko jagat kA rakSaka mAnate haiM / ina tInoM mAnyatAoM kA khaNDana jaina nyAya ke granthoM meM kiyA gayA hai / kucha yuktiyAM isa prakAra haiM zarIrAdika buddhimAn nimittakAraNajanya nahIM haiM, kyoMki unakA usake sAtha anvaya vyatireka nahIM hai / anvaya-vyatireka ke dvArA hI kAryakAraNa bhAva supratIta hotA hai| yadi Izvara kI sRSTi icchA se jagat rUpa kArya kI utpatti mAne to prazna hotA hai ki vaha icchA 'nitya hai yA anitya ? yadi nitya hai to Izvara kI taraha usakI icchA ke sAtha bhI vyatireka nahIM banatA hai, kyoMki usakA sadaiva sadbhAva rahane se zarIrAdika kAryo kI utpatti hotI rhegii| yadi icchA anitya mAnI jAya to vaha icchA pUrvaka utpanna hogI aura vaha icchA bhI anya pUrva icchA se utpanna hogii| isa taraha kahIM bhI avasthAna na hogaa| Izvara jo svata: vItarAga hai, kA jaba taka koI prayojana siddha nahIM hotA, taba taka usako vAstavika kartA mAnanA yukta nahIM hai / yadi jagat ke prANI anekAneka prakAra kI kriyAoM meM svecchA se pravRtta hote haiM to prANiyoM ke kriyAkalApa kA kartA Izvara ko kahanA vyartha hai| : paNDita vAmadeva ne bhI isa sambandha meM kucha tarka die haiM pramukha rUpa se jinakA AdhAra vaidika purANoM kI mithyA mAnyatAyeM haiM / jainoM ke anusAra yaha vizva anAdi aura akRtrima hai| yadi viSNu saMsAra kA rakSaka hai to prazna hote haiM 1. sabako apane udara ke madhya meM sthita kara viSNu saMrakSaNa karatA hai to vaha viSNu kahA~ ThaharatA hai ? (bhAvasaMgraha 114-115) 1 vyAlambethAH surabhitana yAlambhajAM mAnayiSyan / strotomUrtyA bhuvi pariNatAM rantidevasya kIrtim / / 4 / / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. nikkiAra ke daza janma nahIM ho sakate / (bhAvasaM graha-120) yadi rudra tInoM lokoM ko bhasma karate haiM to vaha gaMgA aura gaurI ke sAtha kahA~ rahate haiM ? (bhAva saM. 122) sampUrNa vizva ko jalA dene vAlA pU~jyatatva ko kaise prApta hotA hai (bhA. saM. 123) kSaNikaikAnta bAdI bauddha saba kucha maNika mAnate haiN| unake dvArA samasta vastuoM ko kSaNika mAnane meM nimnalikhita doSa Ate haiM 1. eka prabhAva rUpa vastu kabhI mAka rUpa nahIM bntii| 2. kSaNabhaGgavAda ko mAnane para smaraNa prAdi ko asaMbhava mAnanA pdd'egaa| 3. yaha vahI ziSya hai tathA yaha vahI guru hai, isa prakAra kA pratyabhijJAna nahIM hogaa| 4. apaye kie hue kAma kA phala bhogane kI sambhAvanA nahIM rheNgii| yadi kahAM jAya ki vAsaka mana dvArA kie gae kAma kA phala vAsya mana bhogatA hai to isakA uttara yaha hai ki aNamA bAsya-vAsaka bhAva hI asaMbhava hai; sAka isa sambandha meM koI bhI kalpa saMbhava nahIM hai| vAsamA bAsaka manaM se bhinna hai yA abhinna ? yadi bhinma hai taba to vAsaka mana vAsanA se zUnya huthaa| aisI dazA meM vaha kisI anya mana ko vAsita nahIM kara sktaa| yadi vAsanA vAsaka mana se abhinna hai taba isa vAsanA kA vAsya mana meM pravezaM usI prakAra asaMbhava hogA, jaise ki bAsaka mana ke svarUpa kA vAsya mana meM praveza asaMbhava hai| 5. kSaNika vastu meM arthakriyAkAritA sambhava nahIM hai| kyoMki eka kSaNika vastu apanI utpatti ke tatkAla bAra naSTa ho jAtI hai| jagat kI vastuoM meM dikhAIne vAle rUpa rUpAntaraNa se bhI kSaNikavAda kI siddhi nahIM hotI; kyoMki savA ina vastuoM meM nae rUpa kI utpatti hote samaya bhI unakA purAnA rUpa jyoM kA tyoM banA rahatA hai (haribhadra sUri: zAstravArtAsamuccaya) / 6 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 nitya kSaNika vAdiyoM ke saMyama, niyama, dAna, karuNA tathA vrata bhAvanA sarvathA ghaTita nahIM hotI hai (bhAva saM. 136) 8. kSaNikavAda meM bandha aura mokSa ghaTita nahIM hotA hai / ( bhAva saM. 137) jaina dRSTi se jIva nitya hai, paryAyeM anitya haiM / anitya paryAyoM kA prAzraya lene se arhantadeva ne jIva kI kathaMcit anityatA mAnI hai / pratyeka vastu dravyaM kI apekSA nitya aura paryAya kI apekSA anitya hai / cArvAka kahate haiM ki bhUtayogAtmikA zakti caitanya kahI jAtI hai, jisa prakAra gIle ATe aura gur3Adi se madazakti utpanna hotI hai| isa para jainoM kA kahanA hai ki yadi kAya kA pariNamana pRthivyAdikoM ke milane se hI ho jAtA hai to sadA kyoM nahIM rahatA hai ? kabhI kabhI kyoM hotA hai ? yadi pRthivyAdikoM ke atirikta aura koI bhI kAraNa hai to vaha AtmA hI hai | yadi caitanya utpanna hone kA AtmarUpa eka vizeSa kAraNa na hotA ho to kisI sthAna meM jJAna hotA hai aura kisI meM nahIM, aisA niyama nahIM ho sakegA / bhUtoM se AtmA kI utpatti ho to maiM gauravarNa hUM, ityAdi pratIti antaraGga kI tarapha hI kyoM hotI hai ? bAhara kI tarapha hI honI cAhie / upayoga yadi bhUtoM kA hI dharma athavA kArya ho to pratyeka ko usakA anubhava honA cAhie tathA vijAtIya padArtha se bhI vijAtIya kI utpatti honI cAhie, parantu aisA hotA nahIM / (syAdvAda maMjarI ) pUrvajanma kA smaraNa hone se, gamanAgamana kA nizcaya hone se, pRthak pRthak sAdRzya se jIva hai, yaha nizcaya hotA hai ( bhAva saM. 158 ) tApasa loga kahate haiM ki samasta jIva zivAtmaka haiM, ataH mokSasAdhaka ko unakI binaya karanA caahie| isakA uttara yaha hai ki jo pradhAna (aGgI) zivasvarUpa hai to vandanA karane vAlA zivasvarUpa kyoM nahIM hogA ? jaba tumhAre aura ziva meM samAnatA hai to kauna kisake dvArA vandanA ke yogya hogA ( bhA. saM. 160 - 61 ) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maskarIpUraNa kA kahanA hai ki prajJAna se mokSa hotA hai / usakA yaha kahanA mithyAtva hai; kyoMki usa jJAnahIna ke yaha bandhu hai, pitA hai, mAtA hai, vahina hai priyA hai. isa prakAra prarthakakrayA kaThinAI se ghaTita ho sakatI hai / ajJAna mithyAtva kA nirAkaraNa karane ke bAda paNDita vAmadeva ne zvetAmbara mata kI utpatti batalAte hue usakI samIkSA kI hai / samIkSA ke pramukha vipaya strImukti tathA kevalamukti hai / zvetAmbara kahate haiM ki striyoM ko mokSa hotA haiM, kyoMki mokSa ke avikala kAraNa unameM bhI hote haiM, jaise puruSa ke hote haiM / digambaroM ke anusAra mokSa ke kAraNabhUta jo jJAnAdi guNa haiM, unakA parama prakarSa striyoM meM nahIM hotA hai; kyoMki vaha parama prakarSa hai, jaise saptama pRthvI meM jAne ke kAraNabhUta pApa kA parama prakarSa striyoM meM nahIM pAyA jAtA hai / striyoM kA saMyama mokSa kA hetu nahIM hai, kyoMki striyoM meM niyama se Rddhi vizeSa ke ahetutva kI anyathAnupapatti hai, arthAt Rddhi ke kAraNabhUta saMyama bhI striyoM ke nahIM hai to mokSa kA kAraNabhUta saMyama kaise ho sakatA hai ? striyoM ke vastra saMyama hai, ataH mokSa kA hetu nahIM hai, jaise gRhastha kA saMyama nahIM hai / vastra grahaNa karane para usako sInA, dhonA, sukhAnA, rakhanA, uThAnA tathA cora le jAne para mana meM kSobha honA ityAdi asaMyama kI bAteM ho jAne se saMyama kisa prakAra pala sakatA hai ? strIveda eka azubhakarma hai; kyoMki strIveda ko lekara samyagdRSTi utpanna nahIM hotA hai / zvetAmbara jaina arahaMta avasthA meM bhagavAna ke bhojana grahaNa honA mAnate haiM / unakA kahanA hai ki binA bhojana ke kucha kama pUrva koTi varSa taka utkRSTa rUpa se kevalI kA zarIra Tika nahIM sktaa| unakA yaha kathana siddha nahIM hotA hai | bhagavAna kevalajJAnI ke parama zradArika zarIra hai, hama jaise kA sAmAnya zradArika nahIM / ukta zarIra ke lie pratikSaNa divya, sUkSma, mahAnapuSTikAraka nokarmAhAra rUpa paramANu AyA karate haiM, inhIM se unakA zarIra avasthita rahatA hai / kevalI ke rAga dveSa kA sarvathA abhAva hotA hai, ata: vaha bhojana nahIM karate, bhojana to icchApUrvaka kiyA jAtA hai tathA jaba unake anantavIrya kA sadbhAva hai to bhojana se prayojana bhI kyA rahatA hai ? mohanIya karma kA kSaya hone para kSudhA, pipAsA Adi samartha nahIM hotI haiM / ataH dravya karmoM ke Azraya se unakA astitva upacAra se hai / uparyukta vivecana se niSkarSa nikalatA hai ki mithyAtva aneka rUpoM meM vidya mAna hai, jisakA jaina granthoM meM nirAkaraNa kiyA gayA hai / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sAsAdana guNasthAna-Adi upazama samyaktva ratna rUpI parvata se cyuta huA anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha meM se kisI eka kA udaya hone para jaba taka eka samaya se chaH avAlI kAla taka jIva mithyAtva rUpI bhUtala para nahIM jAtA hai, taba taka sAsAdana guNasthAna hotA hai (bhAva saM. 297-298) 3 mitra guNasthAna-darzanamohanIya kI tIna prakRtiyA~ hai-mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyak prakRti / inameM se samyagmithyAtva prakRti ke udaya se mizra guNasthAna hotA hai| isameM kSAyopazamika bhAva hote haiM tathA ve pariNAma samyaktva aura mithyAtva ina donoM se sammilita rUpa hote haiM (devasena: bhAva saM. 198) / isa guNasthAna meM rahane vAle jIva ke bhAva na to samyaktva rUpa hote haiM aura na mithyAtva rUpa hote haiM, kintu ina donoM se mile hue ina donoM me bhinna tIsare hI prakAra ke hote 4 avirata samyagdRSTi-jo svAbhAvika ananta jJAna Adi ananta guNa kA AdhArabhUta nija paramAtma dravya upAdeya hai tathA indriya sukha Adi paradravya tyAjya haiM, isa taraha sarvajJa deva praNIta nizcaya va vyavahAra naya ko sAdhya-sAdhaka bhAva se mAnatA hai, parantu bhUmi kI rekhA ke samAna krodha Adi apratyAkhyAnakaSAya ke udaya se mArane ke lie kotavAla se pakar3e hue cora kI bhA~ti AtmanindAdi sahita hokara indriya sukha kA anubhava karatA hai, yaha 'avirata samyagdRSTi' cauthe guNasthAnavartI kA lakSaNa hai| (vRhad dravya saM gAthA-13) 5-dezavirata-pUrvokta prakAra se samyagdRSTi hokara bhUmirekhAdi ke samAna krodhAdi apratyAkhyAnAvaraNa dvitIya kaSAyoM ke udaya kA abhAva hone para antaraMga meM nizcaya naya se ekadeza rAga Adi se rahita svAbhAvika sukha ke anubhava lakSaNa tathA bAha ya viSayoM meM hiMsA, jhUTha, corI, abrahma aura parigraha inake ekadeza tyAga rUpa pAMca aNuvratoM meM aura darzana, vrata, sAmAyika. proSadha, sacittavirata, rAtribhuktityAga, brahmacarya, Arambha tyAga, parigraha tyAga, anumati tyAga aura uddiSTa tyAga rUpa zrAvaka ke ekAdaza sthAnoM meM se kisI eka meM bartane vAlA hai, vaha paMcama guNasthAnavartI zrAvaka hotA hai| 6-pramatta saMyata-jaba vahI samyagdRSTi dhUli kI rekhA ke samAna krodha prAdi pratyAkhyAnAvaraNa tIsarI kaSAya ke udaya kA abhAva hone para nizcaya napa se Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antaraGga meM rAga Adi upAdhirahita, nija zuddha anubhava se utpanna sukhAmata ke anubhava lakSaNa rupa aura bAharI viSayoM meM sampUrNa rupa se hiMsA, asatya, corI, abrahma aura parigraha ke tyAga rupa pAMca mahAvratoM kA pAlana karatA hai, taba bure svapna Adi prakaTa tathA aprakaTa pramAda sahita hotA huA chaThe guNasthAnavartI pramatta saMyata hotA hai| 7-apramatta saMyata vahI jala rekhA ke tulya saMjvalana kaSAya kA manda udaya hone para pramAda rahita jo zuddha AtmA kA anubhava hai, usameM mada utpanna karane vAle vyakta, avyakta pramAdoM se rahita hokara saptama guNasthAnavartI 'apramatta saMyata" hotA hai| 8-apUrva pharaNa-pratIva saMjvalana kaSAya kA manda udaya hone para apUrva parama Aha lAda eka sukha ke anubhava rupa apUrvakaraNa meM upazamaka yA kSapaka nAmaka aSTama guNasthAnavartI hotA hai| 6-anivRttikaraNa-dekhe, sune aura anubhava kie hue bhogoM kI vAMchAdi rupa sampUrNa saMkalpa tathA vikalpa rahita apane nizcala paramAtma rupa ke ekAgra dhyAna - ke pariNAma se jina jIvoM ke eka samaya meM paraspara antara nahIM hotaa| ve varNa tathA saMsthAna ke bheda hone para bhI anivRttikaraNa upazamaka kSapaka saMjJA ke dhAraka, apratyAkhyAnAvaraNa dvitIya kaSAya Adi ikkIsa prakAra kI cAritra mohanIya karma kI prakRtiyoM ke upazamana aura kSapaNa meM samartha navama guNasthAnavartI jIva haiN| 10-sUkSma sAmparAya- sUkSma paramAtmatattva bhAvanA ke bala se jo sUkSmakRSTi rupa lobha kaSAya ke upazamaka aura kSapaka haiM ve dazama guNasthAnavartI haiN| 11-upazAnta kaSAya- parama upazama mUrti nija AtmA ke svabhAva anubhava ke bala se sampUrNa moha kA upazama karane vAle gyArahaveM upazAnta kaSAya guNasthAnavartI hote haiN| 12-kSINa kaSAya-upazama zreNI se bhinna kSapaka zreNI ke mArga se kaSAya rahita zuddha AtmA kI bhAvanA ke bala se jinake samasta kaSAya naSTa ho gae haiM, ve bArahaveM guNasthAnavartI hote haiM / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 - sayoga kevalI - moha ke nAza hone ke pazcAt antarmuhUrta kAla meM hI nija zuddha prAtmAnubhava rUpa ekatva vitarka pravicAra nAmaka dvitIya zukladhyAna meM sthira hokara usake antima samaya meM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa tathA antarAya ina tInoM ko eka sAtha eka kAla meM sarvathA nirmUla karake meghapaTala se nikale hue sUrya ke samAna sampUrNa nirmala kevala jJAna kiraNoM se loka praloka ke prakAzaka terahaveM guNasthAnavartI 'jinabhAskara' hote haiM / kAya vargaNA ke avalambana se karmoM ke parispanda rupa yoga hai, usase rahita 14- prayoga kevalI - mana, vacana, grahaNa karane meM kAraNa jo AtmA ke pradezoM kA caudahaveM guNasthAnavartI "prayogI jina" hote haiM / ( vRhad dravya saMgraha brahmadeva TIkA - gAthA - 13) bhAva saMgraha ke kartA bhAva saMgraha saMjJaka do kRtiyAM prApta hotI haiM / inameM se pahalI ke racayitA AcArya devasena the / ye vimala sena gaNI ke ziSya the| inhoMne dhArAnagarI meM nivAsa karate hue bhagavAna pArzvanAtha ke mandira meM mAgha sudI dazamI vikrama saMvat 990 meM darzanasAra grantha kI racanA kI / inakI anya kRtiyA~ haiM - 1. ArAdhanAsAra 2. tatvasAra tathA 3. nayacakra Adi / AcArya vAmadeva ne dvitIya bhAvasaMgraha kI racanA kI / prathama bhAva saMgraha prAkRta gAthAmaya hai to dvitIya bhAva saMgraha saMskRta padya meM hai / vAmadeva apanI racanA ke lie bhAva, bhASA, viSayAnukrama, pratipAdya viSaya Adi sabhI dRSTi se AcArya devasena ke RNI haiM / aneka sthAnoM para yaha prAkRta bhAva saMgraha kA saMskRta anuvAda pratIta hotA hai, yadyapi vAmadeva ne sthAna-sthAna para parivartana aura parivarddhana bhI kiyA hai / ukta ca kahakara gItA Adi ke udAharaNa prastuta kie haiM / inhoMne nemicandra siddhAnta cakravartI ke trilokasAra ko dekhakara trailokya dIpaka grantha kI racanA kI / grantha racanA pukhADa vaMza ke kAmadeva kI preraNA se huI / bhAva saMgraha ke atirikta inakI nimnalikhita racanAyeM aura prApta hotI haiM --- 1. pratiSThA sUkti saMgraha 2. tatvArthasAra 3. trailokyadIpaka 4. zrutajJAnodyApana 5. trilokasAra pUjA aura 6. mandira saMskAra pUjA Adi / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAra pradarzana sanmArga divAkara prAta: smaraNIya AcArya zrI 108 vimala sAgarajI mahArAja kI 75vIM janma jayantI para pUjya zrI 108 upAdhyAya bharatasAgarajI mahArAja evaM AryikA ratna syAdvAdamatI mAtAjI prabhRti sAdhu evaM sAdhvI samudAya kI preraNA se samAja ke karmaTha kAryakartAoM ne jinavANI ko prakAza meM lAne hetu prAcIna AcAryo aura lekhakoM ke 75 grantha prakAzita karane kA dRr3ha saMkalpa kiyA / tadanusAra jyotiSAcArya bra. dharmacandra zAstrI mere pAsa bhAva saMgraha kI mUla prati lekara Ae aura usakA hindI anuvAda karane kI preraNA kii| unase prerita hokara maiMne anuvAda prArambha kiyaa| pUjya upAdhyAya zrI 108 bharata sAgarajI mahArAja tathA AryikA syAdvadamatI mAtAjI ne ise AdyopAnta dekhakara Avazyaka saMzodhana karane kI kRpA kI tathA unhIM kI preraNA se yaha grantha sAnuvAda prakAza meM A rahA hai / etadartha maiM pUjya AcArya zrI vimala sAgarajI mahArAja tathA samasta sAdhu samudAya kA AbhArI huuN| isa prakAra ke sundara kAryoM ke saMyojana ke lie dharmacandajI evaM brahmacAriNI prabhA pATanI ko badhAI detA huuN| pratilipI karane meM madada karane hetu anuja surendrakumAra jaina ne madada kI unheM zubhAzIrvAda / jaina jayatu zAsanam / -DA. rameza canda jaina bijanaura Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadvAmadevapaNDita viracito bhAvasaMgrahaH zrImadIraM jinAdhIzaM muktIzaM tridazAcitim / natvA bhavyaprabodhAya vakSye DabahaM bhAvasaMgraham // 1 // jo jinoM ke adhIza haiM, mukti ke svAmI haiM tathA jinakI devagaNa arcanA karate haiM, una zobhA se yukta vIra (bhagavAn) ko namaskAra karake bhavyajanoM ko jAgrata karane ke lie (maiM) bhAva saMgraha (grantha) ko kahatA huuN| bhAvA jIva parINAmA jIvA bheddvyaashritaaH| muktAH saMsAriNastanna muktAH siddhAH niratyayAH // 2 // _____ jIva ke pariNAmoM ko bhAva kahate haiM / jIva ke do bheda haiM-mukta aura saMsArI / unameM se mukta jIva siddha aura avinAzI haiM / kamISTaka vinimuktI guNASTaka viraajitaaH| lokAgravAsino nityA dhrauvyotpatti vyayAnvitAH // 3 // ve (siddha jIva) ATha karmoM se rahita, ATha guNoM se suzobhita, loka ke agra bhAga para nivAsa karane vAle, nitya tathA utpAda, vyaya evaM dhrauvya se yukta haiN| ye ca saMsAriNo jIvAzcaturgatiSu saMtatam / zubhAzubhaparINA maibhraminti kamaMpAkataH // 4 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo saMsArI jIva haiM, ve zubha aura azubha pariNAmoM se karma ke paripAka vaza cAroM gatiyoM meM nirantara bhramaNa karate rahate haiN| zubhabhAvA zrayAtpuNyaM pApaM tvazubha mAvataH / jJAtvaivaM sumate ! taddhi yaccheyastaM samAzraya // 5 // zubha bhAvoM kA Azcarya lene se puNya aura azubha bhAvoM kA Azraya lene se pApa hotA hai, isa bAta ko jAnakara he buddhimAn ! tuma jo kalyANakArI hai, usakA Azraya lo| bhAvAste paMcadhA proktAH zubhAzubhagati pradAH / saMsAravartijIvAnAM jinendra dhvastikalmaSaiH // 6 // pApoM kA nAza karane vAle jinendra bhagavAna ne saMsAra meM sthita jIvoM ke zubha aura azubha gatiyoM ko pradAna karane vAle pA~ca bhAva kahe haiN| prAdho hayaupazamo bhAvaH kSAyiko mizrasaMjJakaH / bhAvo 'styaudayika zcaturthaH paMcamaH pAriNAmikaH // 7 // prathama aupazamika, dvitIya kSAyika, tRtIya mizra, caturtha audayika tathA paMcama pAriNAmika bhAva hai / syAtkarmopazo pUrvaH kSAyikaH karmaNAMkSaye / kSAyopazamiko bhAvaH kSayopazama saMbhavaH // 8 // karmoM ke upazama hone para praupazamika bhAva, kSaya hone para kSAyika bhAva tathA kSayopazama hone para kSAyopazamika bhAva hotA hai| karmodayAdbhavo bhAvo jIvasyaudayikastu yH| svabhAvaH pariNAmaH syAttadbhavaH pAriNAmikaH // 6 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma ke udaya se jIva kA jo audayika bhAva, svabhAva yA pariNAma hotA hai, use pAriNAmika bhAva kahate haiN| dvau navASTAda zaikAviMzatizca trayastathA / ityaupa zamikAdInAM bhAvanAM bheda saMgrahaH // 10 // aupazamika bhAva ke do kSAyika ke nau, kSAyopazamika ke aThAraha, audayika ke ikkIsa tathA pAriNAmika ke tIna bheda hote haiM / __ syAdupazama samyavatvaM cAritraM ca tathAvidhan' / ityaupazamiko bhAvo bhedadvaya mupAgataH // 11 // praupazamika bhAva ke do bheda haiM (1) aupazamika samyaktva aura (2) aupazamika cAritra / samyaktvaM darzanaM jJAnaM vRttaM dAnAvipaMcakam / svasvakarmakSayodbhUtaM navaite kSAyike bhidaH // 12 // apane-apane karma ke kSaya se utpanna samyaktva, darzana, jJAna, cAritra tathA kSAyika dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya ye nau bheda kSAyika bhAva ke haiM / dvikalaM darzanatrayamAdhaM ca jJAnacatuSkamAdimam / kSayopazama samyaktvaM vyajJAnaM dAnapaMcakam // 13 // rAgopayuktazcAritraM saMyamA saMyamastviti / aSTAdaza prabhedAH syuH kSAyopazamike aJjasA // 14 // 1 auzamikaM / 2 sarAgasaMyamaM / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAyopazamika bhAva ke aThAraha bheda hote haiM-tIna prakAra kA darzana ( cakSu darzana, pracakSu darzana tathA pravadhi darzana ), cAra prakAra kA jJAna (mati, zruta, avadhi, manaH paryaya) kSayopazama samyaktva, tIna prakAra kA prajJAna ( kumati, kuzruta tathA kuvadhi), kSAyopazamika dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, sarAgacAritra aura saMyamA saMyama ye kSAyopazamika bhAva ke aThAraha bheda haiM / catasro gatayo vAmaM trayo vedAstva saMyamaH / zyA SaTkamasiddhatvaM catvArazca kaSAyakAH // 15 // prajJAnatvena saMyuktAH prabhedA ekavizaMtiH / afrat bhAvasya nirdiSTA bhAvavedibhiH // 16 // cAra gatiyA~, mithyAdarzana, tIna veda, asaMyama, chaH prakAra kI lezyAyeM prasiddhatva, cAra prakAra kI kaSAyeM tathA ajJAna ye saba milakara 21 bheda bhAvoM ko jAnane vAloM ne pradayika bhAva ke nirdiSTa kie haiM / bhavyatvaM ca bhavyatvaM jIvatvaM ca trayaH smRtAH / pAriNAmika bhAvasya bhedA gaNadharaiH sphuTam // 17 // bhavyatva aura bhavyasva tathA jIvatva ye tIna bheda pAriNAmika bhAva ke gaNadharoM ne spaSTa rUpa se kahe haiM / mithyAditriSu mizrA dhAstrayoM hayasaMyatAdiSu / caturSu copazAMteSu caturSu nikhilA pRthak // 18 // 1 mithyAdarzanaM / 2 mizrauyika pariNAmikAH / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 mithyAtvAdi tIna guNasthAnoM meM mizra, zradayika aura pAriNAmika bhAva hote haiM / asaMyatAdi cAra tathA cAra upazAstoM meM samasta bhAva pRthak-pRthak rUpa se hote haiM / prAdya vinA caturbhAvAH kSapakazra NisaMbhavAH / features for trayaH syuryogyayoginoH // 16 // pazamika ke atirikta cAra bhAva kSapaka zreNI meM saMbhava haiM / sayogakevalI va prayogakevalI ke aupazamika aura mizra ke binA tIna bhAga hote haiM / siddha dvAveva jAyete kSAyikaH pAriNAmikaH / guNasthAnAnyato vakSye tallakSaNa lakSitam // 20 // siddhoM ke kSAyika aura pAriNAmika do hI bhAva hote haiM / guNasthAna tathA unake lakSaNa maiM Age kahUMgA / mithyA sAsAdanaM nAma mizra masaMyatAha, vayam / viratAviratAkhyaM syAt pramattaM cApramattakam // 21 // pUrvakaraNAbhikhyaM tato'nivRttisaMjJakan / sUkSmalobhAtmakaM tasmAdupazAnta kaSAyakam // 22 // kSINamohaM sayogAkhya mayogisthAnamantimam / etAni guNasthAnAni prabhavanti caturdaza // 23 // mithyAtva, sAsAdana, mizra, asaMgata, dezavirata, pramattabirata, apramattavirata, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmalobha, upazAntakaSAya, kSINamoha, sayogakebali aura prayogakevali ye caudaha guNasthAna hote haiM / aitestyaktAH prajAyante siddhA lokottamottamAH / svazuddhAtmasukhAnanda rasAsvAdanatatparAH // 24 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina caudaha guNasthAnoM ko chor3akara lokottamottama siddha utpanna hote haiN| ve siddha apane zuddha prAtmasukha ke Ananda rUpI rasa ke prAsvAdana meM tatpara rahate haiN| tatrAdya yadaguNasthAnaM mithyAtvaMnAma jAyate / paMcA'nAM dRSTimohAkhya karmaNAmudayodbhavam // 25 // Adi kA mithyAtva guNasthAna darzanamoha nAmaka paMcakarmoM ke udaya se udbhUta hotA hai| vizeSa-mithyAtva aura anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha kI darzanamoha saMjJA hai| inameM mizra aura samyaktva ke milane se sAtoM kI bhI darzanamoha saMjJA hotI hai / kahA bhI hai ekadhAtrividhA vA syAtkarmamithyAtvasaMjJakam / kodyAdyAdyacatuSkaM ca saptate dRSTimohanam // tatrastyaudayiko bhAvo mithyAtvakarmodabhavaH / mukhyatastadvazAjjantoHparItyaM prajAyate // 26 // .. vahAM para mithyAtva karma se utpanna audayika bhAva hai / mukhyataH usake vaza prANI ke viparItatA utpanna hotI hai / pradevedevatAbuddhiratattve tatvanizcayaH / mithyAtvAvilacittasya jIvasya jAyate tathA // 27 // 1 saptAnAM / 2 mithyAtvamanantAnubandhi catuSkaM ceti paMcAnAM dRSTimoha saMjJA mizrasamyaktvakarmAnumelane ca sapnAnAmapi / tadukta ekadhA trividhA vA syAtkarma mithyAtvasaMjJakam / . . . krodyAdyAdyacatuSkaM ca saptaite dRSTimohanam // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtva se malina (dUSita) citta vAle jIva ko buddhi adeva ke prati deva ke rUpa meM tathA atattva ke prati tattva ke rUpa meM ho jAtI hai| madhuraM jAyate tIkSNaM tIkSNaM ca mdhuraayte| pittajvarAtajIvasya vaiparItyaM yathAkhilam // 28 // jisa prakAra pittajvara ke duHkha se duHkhI jIva ko mIThI vastu bhI kar3avI aura kar3avI vastu bhI mIThI lagatI hai, isI prakAra mithyAtvI ke saba kucha viparIta ho jAtA hai / madyamohAdyathA jIvo na jAnAtyahitaM hitam / dharmAdhamauna jAnAtimithyAvAsanayA tathA // 26 // jisa prakAra madya ke moha se jIva ahita aura hita ko nahIM jAnatA hai, usI prakAra mithyA vAsanA se dharma aura adharma ko nahIM jAnatA hai| mithyAdaSTena roceta jaina- vAkyaM niveditA / upadiSTAnupadiSTamatatvaM rocate svayam // 30 // mithyAdRSTi ko upadiSTa jaina vAkya rucikara nahIM lgtaa| use upadiSTa, anupadiSTa atattva svayaM rucikara lagate hai / tanmithyAtvaM jinaH prokta paMcakAntavAdataH / ato'haM kramazo vacmi tattadvAdavikalpa nam // 31 // usa mithyAtva ke jinendradeva ne ekAntavAda Adi pAMca bheda kiye haiN| ataH maiM una vAdoM ke bheda kramaza: kahatA haiN| 1 atra hina caturthI yadAroceta tadA caturthI yadAtuna roceta tadA tu SaSThayeva / 2 janavAkyaM kh.| 3 nAM kha. / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedAntaM kSaNikatvaM ca zUnyatvaM vinayAtmakam / prajJAnaM ceti mithyAtvaM paMcadhAvartate bhuvi // 32 // mithyAtva saMsAra meM pA~ca prakAra se vidyamAna hai-1. vedAnta 2. kSaNikatva 3. zUnyatva 4. vainayika 5. ajJAna / vedavAdIvadatyevaM viparItaM tu mUDhadhIH / jalasnAnAdbhavecchuddhiH pitRNAM mAMsatarpaNam // 33 // goyonisparzanAddharmaH svargApti vadhAtanAt / ityAdidurghaTotkaTyaM vedavAdimata matam // 34 // mUDha buddhi vAle vedavAdI isa prakAra viparIta kahate haiM ki jala snAna se zuddhi hotI hai, pitaroM kA mAMsa se tarpaNa hotA hai, goyoni ke sparza se dharma hotA hai, jIvoM ke ghAta se svarga prApti hotI hai| ityAdi durghaTa utkaTya vedavAdiyoM ke mata meM mAnI gaI haiN| yadyambu snAnatodehI kRtapApAddhi mudhyate / tadA yAti sadA sarva jIvAstoyasamudbhavAH // 35 // yadi jala meM snAna karane se zarIradhArI prANI kie hue pApa se mukta ho jAte to jala se utpanna sabhI prANI svarga cale jAte / yarjitaM purA pApaM jIvairyogatrayAzrayAt / kathaM teMtra vicanti tIrthatoyAvagAhanAt // 36 // mana, vacana, kAya ko pravRtti rUpa yogoM ke Azraya se pUrvakAla meM jIvoM ne jo pApa kA upArjana kiyA hai, ve jIva 1 atra hi yamuddezaM vedavAdI svIkRtya jIvazuddhi matyate tasyA: soddezAyA. niSedhaH kriyate na tu saMhitAdI vihitasya laukikasya gRhastasnAnasya / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa saMsAra meM tIrthoM ke jala meM snAna karane se kaise mukta ho jaayeNge| ukta ca gItAyAM'gItA meM kahA haiaraNye nirjale kSetra azucibAha mnnHmRtH| vedavedAMgatattvajJaH kAM gIta sa gamiSyati // 1 // yadyasau narakaM yAti vedAH sarve nirarthakAH / yadi cetsvargamApnoti jalazaucaM nirarthakaM // 2 // veda aura vedAGga ke tattva ko jAnane vAlA azuci brAhmaNa vana meM jalahIna kSetra meM marA / vaha marakara kisa gati ko jAyagA ? yadi vaha naraka meM jAtA hai to samasta veda nirarthaka haiM / yadi vaha svarga ko pAtA hai to jala meM pavitra honA nirarthaka indriyaviSayAsaktAH kaSAya rNjitaashyaaH| na teSAM snAnataH zuddhigRhivyApAravartinAm // 37 // gRhakArya meM lage hue, indriya ke viSayoM meM Asakta tathA kaSAyoM se raMjita hRdaya vAloM kI snAna se zuddhi nahIM ho sktii| tIrthAmbusnAnataH zuddhi ye manyante jaDAzayAH / paribhramanti saMsAre nAnAyonisamAkule // 38 // jo jar3abuddhi tIrthoM ke jala meM snAna karane se zuddhi mAnate haiM, ve nAnA yoniyoM se vyApta saMsAra meM bhramaNa karate haiN| 1 asyAgre "zloko" iti-kh-paatthH| 2 atha svargamavApnoti kh.| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapasA.jAyatezuddhirjIvasyendriyanigrahAt / samyaktvajJAnayuktasya vahninA kanakaM yathA // 36 // samyaktva aura jJAna se yukta jIva kI indriyanigraha ke kAraNa tapa se zuddhi hotI hai / jisa prakAra svarNa kI zuddhi agni se hotI hai| dvikalam - vrtshiildyaadhrmguptitrymhiiysaap| sadbrahmacaryaniSThAnAM svAtmakApracetasAm // 40 // svAbhAvAzucidehasya saMbho'piprajAyate / vizuddhatvaM yatIzAnAM jalasnAnaM vinA sadA // 41 // . jo vrata, zIla, dayA, dharma aura tIna prakAra kI guptiyoM se mahAn haiM, jo uttama brahmacarya meM niSThA rakhate haiM aura apanI AtmA ke prati ekAgracita haiM, unakI svabhAva se azucideha hone para bhI jalasnAna ke binA vizuddhi hotI hai / ukta ca gItAyAm gItA meM kahA hai atyanta malino deho dehI cAtyantanirmalaH / ubhayorutaraM dRSTvA kasya zaucaM vidhIyate // 1 // AtmAnadIsaMyamatoyapUrNA satyAvahA zIlataTA dayomi / tatrAbhiSekaM kuru pANDuputra na vAriNA zuddhyati cAntarAtmA // 2 // zarIra atyanta apavitra hai aura AtmA atipavitra hai / donoM ke antara ko dekhakara kisakI pavitratA dhAraNa kareM ? 1 asyAgre 'zloko' iti-kha. pAThaH / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grAtmA nadI hai, usameM saMyama rUpI jala bharA huA hai, satya ko dhAraNa karane vAle zola rUpa jisake taTa aura dayA rUpI lahareM haiM / he pANDuputra ! tuma usameM snAna kro| antarAtmA jala se zuddha nahIM hotI hai| tasmAcchuddha prapadyante jinoddissttaadhvkovidaaH| bhavyAH svAtmasukhAnandasyandatoyAvagAhanAt // 42 // ataH jinendra bhagavAna dvArA kahe hue mArga ko jAnane vAle bhavya jIva svAtma sukha ke Ananda rUpI pravAha meM avagAhana karane se zuddha ho jAte haiM / iti tIrthasnAnadUSaNam / mAMsena pitavargasya prINanaM yavidhIyate / bhakSitaM tainijaM gauvaM IdRzI zruti kovidaH // 43 // veda ke jAnakAra mAMsa ke dvArA jo pitaroM ko prasanna karate haiN| unhoMne apane gotra kA hI bhakSaNa kara liyA / svakarmaphalapAkena gotrajAH pazutAM gatAH / zrAddhArtha ghAtanAtteSA kinna syAttatpalAdanam // 44 // gotra meM utpanna loga apane karma phala ke paripAka se pazutva ko prApta hue / zrAddha ke lie unakA vadha karane se kyA unake mAMsa kA bhakSaNa nahIM hogA ? kathaMcitpazutAM prAptaH pitA svkrmpaaktH| hatvA tameva tanmAMsaM tattaptyarbhakSitaM bhavet // 45 // 1. pitA'tha karmapAkataH kha / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 kadAcit yadi pitA apane karma ke paripAka se pazutva ko prApta ho gayA to use mArakara usakA mAMsa usI kI tRpti ke lie hogA / kanAmA dvijastasya pitA mRtvA mRgo'bhavat / tacchA'ddha' tatpalaM' dattvA dvijebhyastena bhakSitam // 46 // baka nAmaka brAhmaNa kA pitA marakara mRga ho gayA / usake zrAddha meM usI (mRga ) kA mAMsa dekara brAhmaNoM ne use hI khA liyA / zrutvApyevaM purANoktaM suprasiddha kathAnakam / tathApyajJAH prakurvanti pitRRNAM mAMsatarpaNam // 47 // purANoM meM kahe gae isa suprasiddha kathAnaka ko sunakara bhI ajJAnI loga pitaroM ke lie mAMsatarpaNa karate haiM / 1 pituH / mAMsAzinona pAtraM syumAMsadAnaM na cottamam / tatpitRbhyaH kathaM tRptyaM mukta mAMsA zibhirbhavet // 48 // pAtra nahIM hote haiM / mAMsa ko khAne vAle ( dAna ke ) mAMsadAna uttama bhI nahIM hai / mAMsAhArI logoM ke dvArA khAyA gayA mAMsa unake pitaroM ko tRpti pradAna karane vAlA kaise hogA ? mukte'nyaistRptiranyeSAM bhavatyasmin kathaMcana / tattatra'varga' gatA jIvAstRptiM gacchanti nizcitam // 46 // 2 pitRcaramRgasya / 3 pitRNo / 4 tadvatsvarga ka. / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi yaha mAna liyA jAya ki dUsaroM ke dvArA khAe jAne para dUsaroM ko tRpti ho jAtI hai, to una svargoM ko gae hue jIva tRpta ho jAyeMge, yaha nizcita hai| putreNApitadAnena pitaraH svargamavApnuyuH / tarhi tatkRta pApena te'pi gacchanti durgatira // 50 // putra ke dvArA die gae dAna se yadi pitara svarga ko prApta hoM to putra ke dvArA kie hue pApa se ve pitara durgati ko bhI prApta ho jaayeN| anyasya puNyapApAbhyAM munaktyanyaH zubhAzubham / IdRzaM viparItaM na kvApi zrayate muvi // 51 // anya ke dvArA kie gae puNya aura pApa ke zubha aura azubha phala ko anya koI bhogatA hai, aisI viparIta bAta pRthvI para kahIM bhI nahIM sunI gaI / mRtvA jIvo'tha gRhaNAti dehamanyaM hittkssnne| pitRtvaM kasya jAyeta vathaivaM jalpanaM tataH // 52 // yadi jIva marakara tatkSaNa anya deha ko dhAraNa kara letA hai to pitRtva kisake utpanna huaa| ataH pitaroM kI utpatti kahanA vyartha hai| svakRta puNya pApAbhyAM prApti syAsukhaduH khayoH / tasmAdbhavyAH kurudhvaM tadyasmAcchayo bhavetsadA // 53 / apane dvArA kie hue puNya aura pApa se sukha aura dukha kI prApti hotI hai| isa kAraNa he bhavyo ! Apa sadA aisA prayatna karo, jisase kalyANa ho / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athake pravadantyevaM bhUtoyAgnina gAdiSu / bhUtagrAmeSu saveSu viSNuvasati sarvagaH // 54 // kucha loga isa prakAra kahate haiM ki pRthvI, jala, agni, parvata tathA samasta prANiyoM meM sarvavyAyApI viSNu rahatA hai / ukta ca purANe-purANa meM kahA hai jale viSNuH sthale viSNuH viSNuH parvatamastake / jvAlamAlAkule viSNuH sarva viSNumayaM jagat // jala meM viSNu hai, thala meM viSNu hai, parvata ke mastaka para viSNu hai, jvAlAoM ke samUha se vyApta (agni) meM viSNu hai / samasta jagat viSNumaya hai| vasetsarvAGgideheSu viSNuH sarvagato yadi / vRkSAvighAtanAtso'pi hanyamAno na ki bhavet // 55 // samasta prANiyoM kI deha meM yadi viSNu rahatA hai to vRkSAdi kA ghAta karane para use viSNu kA ghAta kyoM nahIM mAnA jaayegaa| matsya kUrmavarAhAdhA viSNorgarbhAzrayA daza / matsyAdizaila visvAnAM pUjanaM kiyate tataH // 56 / / matsya, kUrma, varAha Adi daza viSNu ke garbha kA Azraya karate haiM, ataH matsyAdi tathA zailabimboM kI pUjana kI jAtI hai| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAnmatsyAdi jIvAnAM caitanya saMyujAM janaiH / prANAbhidhAta'naM teSAM zrAddhAdau kriyate katham // 57 // yadi aisA hai to caitanya se yukta matsyAdi prANiyoM kA ghAta zrAddha ke Adi meM kyoM kiyA jAtA hai| sarveSvaDga pradezeSa pratyekaM deha dhAriNAma / braha mAdhA devatAH santi vedArtho'yaM sanAtanaH // 5 // pratyeka deha dhArI ke samasta aGga pradezoM meM brahmAdi devatA haiM, yaha sanAtana vedArtha hai| ukta ca purANe purANa meM bhI kahA gayA hai nAbhisthAne vaseda brahamA viSNuH kaNThe smaashritH| tAlumadhyasthito rudro lalATe ca mahezvaraH // 1 // nAsAgra tu zivaM vidyAttasyAMte ca parAparaM / parAtparataraM nAsti zAstra syAyaM vinizcayaH // 2 // nAbhi sthAna meM brahmA rahatA hai, kaNTha meM viSNu kA Azraya hai, tAlu ke madhya meM rudrA sthita hai aura lalATa meM mahezvara sthita hai| nAsikA ke agrabhAga meM ziva jAnane caahie| usake anta meM parApara hai / para se paratara koI nahIM hai| yaha zAstra kA nizcaya hai| yajJAdAvAmiSaM teSAM bhukta chAgAdi dehinAm / yadi svargIya jAyeta narakaM kena gamyate // 56 // yajJa ke Adi meM bakare Adi prANiyoM kA mAMsa khAne se yadi svarga hotA hai to naraka meM kauna jAyegA ? 1 didhara, kha. 2 asyAgre 'zloko' kha-pAThaH / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadaGage cenna viddhante tacchAstra syAnnirarthakam / santi te cetkathaM haNyA niNaryajJakarmaNi // 60 // yadi prANI ke aGga meM ve devatA nahIM haiM to zAstra nirarthaka ho jAtA hai| yadi prANI ke aGga meM veM hai, to nirdayI vyakti yajJa meM unakA hanana kyoM karate haiM ? iti' mAMsena pitRvargatRpti dUSaNam / anye cavaM vadantyeke yajJArtha yo nihanyate / tasya mAMsAzinaH so'pi sarve yAnti surAlayam // 61 // anya kucha loga aisA kahate haiM ki jo yajJa ke lie mArA jAtA hai, usakA mAMsa khAne vAle tathA vaha, ye saba svarga loka jAte haiN| tatkiM na kriyate yajJaH zAstrajJestasya nizcayAt / putra vadhvAdibhiH sarve pragacchanti divaM yathA // 62 // yadi zAstrajJoM ko yaha nizcaya hai to putra, vadhU Adi se yajJa kyoM nahIM karate haiM ? tAki saba svarga cale jaae| evaM viruddhamatyonyaM matvA vaastvmnyjsaa| pratAryate'ndha vanmAMsaviveka vikalAzayaH // 63 // isa prakAra mAMsa ke viveka meM du:khI abhiprAya vAloM ke dvArA andhoM ke samAna ThagAe jAte haiM aura yathArtha rUpa meM paraspara virodhI bAta ko mAnate haiM / 1 iti kha-pustake nAsti / 2 kha pustake'yaM tRtIyAnta: tadA putravadhvAdibhiH shyojniiyH| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANiprANAtyeya zaktAH prazaktA mAMsabhakSaNe / kriyA kautaskutI teSAM prAptaya svargamokSayoH // 64 // jo prANiyoM ke prANoM kA viyoga karane meM samartha hai aura mAMsa bhakSaNa meM atyadhika samartha haiM, unameM svarga aura mokSa ko prApta karane hetu kriyA kahA~ se ho sakatI hai ? ukta ca purANepurANa meM bhI kahA hai tilasarSapamAtraM tu mAsaM bhakSanti ye dvijaaH| narakAnna nivartante yAvaccandradivAkarau // 1 // prAkAza gAmino viprAH patitA mAMsamakSaNAt / viprANAM patanaM hATvA tasmAnmAM saMna bhakSayet // 2 // jo dvija tila aura sarasoM ke barAbara bhI mAMsa kA bhakSaNa karate haiM, ve jaba taka sUrya aura candramA haiM, taba taka naraka se nahIM lauTate haiM / mAMsa bhakSaNa se AkAzagAmI vipra bhI patita ho gae, ataH viproM ke patana ko dekhakara mAMsa bhakSaNa nahIM karanA caahiye| kazcidohati yatsarva dhAnyapuSpa phalAdikaM / mAMsAtmakaM na tatkiMsyAjjIvAGagatva prasaDgataH // 65 // kucha loga kahate haiM ki dhAnya, puSpa, phalAdika cUMki prANI ke aGga haiM, ataH ve mAMsAtmaka kyoM nahIM hoMge ? . naivaM syAnmAMsamaMgyaGaga jIvADgasyAnna vAbhiSam / yathA nimbo bhavevRkSo vRkSo nimbo bhavenna vA // 66 // aisA mAnane para prANI ke aGga mAMsa ho jAyeMge, kintu prANI ke aGga mAMsa haiM bhI aura nahIM bhI hai, jisa prakAra nIma 1 ca kh.| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vRkSa hotA hai, kintu vRkSa nIma hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai| iti hetorna vaktavyaM sAdRzyaM mAMsadhAnyayoH / mAMsaM nindhaM na dhAnyaM syAtprasiddha yaM zra tirjana // 67 // ... isa hetu se mAMsa aura dhAnya kI samAnatA nahIM kahanA cAhie / logoM meM yaha zruti prasiddha hai ki mAMsa nindya hai, dhAnya nahIM / ukta ca-kahA bhI hai-- prAgIpAlAdi yatsiddha mAMsaM dhAnyaM pRthaka-pRthaka / dhAnya mAnaya ityukta na kazcinmAMsamAnayet // 1 // AbAla vRddha meM yaha prasiddha hai ki mA~sa aura dhAnya donoM alaga-alaga haiM / dhAnya lAmo aisA kahane para koI mAMsa nahIM lAtA hai| ityAdhanekadhA zAstrAM yatkRtaM duSTacetasaH / / tadaMgIkRtya jAyaMte janA durgatibhAjanam // 6 // ityAdi aneka prakAra se duSTa citta vAloM ne jo zAstroM kI racanA kI hai, use svIkAra kara prANI durgati ke pAtra ho jAte haiN| tattAva prANidhAtena sAdhitaM mAMsabhakSaNAt / pApaM sampadyate yasmAdduH khaM zvAbhraM taducyate // 66 // mAMsa bhakSaNa ke kAraNa prANighAta se pApa hotA hai, aisA kahA hai / usa pApa se duHkha hotA hai, use nArakIya (duHkha) kahate haiN| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 kharazakara mAjari zvAnavAnara gomukhaaH| vRttAstisrAzyatu koNA duHsparzA vajra sannimAH // 7 // ghaMTAkArA adhovavatrA durgndhaastmsaavtaaH| zvabhraSu pApajIvAnA mutpatyai santi yonayaH // 71 // pApI jIvoM kI utpatti ke lie naraka meM gadhA, zUkara, billI, kuttA, bandara, ghar3iyAla athavA nakra gola, tikone, caukora, bure sparza vAle, vajra ke samAna, ghaMTAkAra, nIce, kI ora mukha vAle, durgandhita, andhakAra se prAvRta yoniyA~ hotI haiN| tIvra mithyAtva saMyuktAH prANighAtana ttpraaH| . karA duzceSTitA jIvA utpadhante'tra yoniSu // 72 // . ina yoniyoM meM tIvra mithyAtva se saMyukta, prANiyoM kA ghAta karane meM tatpara, krU ra tathA duSTa ceSTAoM vAle jIva utpanna hote haiN| antarmuhUrtakAlena paryAptI samavApya SaT / tataH patanti zastrAgre svayamevotpatanti ca // 73 // ve antarmuhUrta kAla meM chaH prakAra kI paryAptiyoM ko prApta kara zastra ke Age girate haiM aura svayaM uchalate haiM / asurA prAtRtIyAntaM yodhayanti parasparam / prayudhyante svayaM te 'pi' jJAtvA varaM purAtanam // 74 // tIsarI pRthvI taka asura kumAra jAti ke deva unheM lar3Ate haiM aura ve svayaM bhI purAnA vaira jAnakara yuddha karate haiM / 1 ca. kh.| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yajJAdau nihatA pUrva chAgAdhA muSTidhAtataH / smRtvA tat prAktanaM varaM bhavanti hananodhatAH // 75 // pahale yajJoM meM muThThI Adi kA prahAra kara jo bakare Adi mAre the, ve usa purAne vaira ko yAda kara mArane ke lie udyata ho jAte haiN| kunta kakaca zalAdhanani zastra stanadamavaH / khaNDaM khaNDaM vidhAyaivaM prapIDayantyahanizam // 76 // zarIra se utpanna kunta (bhAle) prArI tathA zUla Adi aneka prakAra ke zastroM se khaNDa-khaNDa kara, isa prakAra ve dinarAta pIr3A pahuMcAte haiN| sUtakasyeva' saMghAta stadde heSu prajAyate / yAvadAyuH sthiti steSAM na tAvanmaraNaM bhavet // 77 // unake zarIroM meM pArada ke samAna mela ho jAtA hai / unakI Ayu kI jaba taka sthiti hai. taba taka maraNa nahIM hotA hai| taptAyaH piNDamAdAya saMpradAmiSopamama / nikSipanti mukhe teSAM vihitAbhiSa bhojinAm // 7 // . jinhoMne pahale mAMsa kA bhakSaNa kiyA thA, unake mukha meM ve nArakI mAMsa ke samAna tapAe hue lohe ke piNDa ko lekara unake mukha meM DAlate haiN| zArIraM mAnasaM duHkha manyonyodIritaM ca yata / sahante nArakA nityaM pUrva pApavipAkataH // 7 // 1 pAradRsyeva / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 pUrva janma meM kie gae pApa ke pariNAmavaza nArakI jIva eka dUsare prerita zArIrika aura mAnasika duHkha sahate haiM / lezyAstisro' zubhAsteSAM saMsthAnaM huDasaMjJakam / pratikliSTAH parINAmA liMgaM napuMsakAhrayam // 80 // unake tIna azubhalezyAyeM ( kRSNa, nIla aura kapota ) hotI hai, huDaka saMsthAna hotA hai, pratikliSTa pariNAma hote haiM aura napuMsaka liMga hotA hai / kSAroSNato vrasadbhAvanadI vaitaraNI jalAt / durgandhamRnmayAhArAd bhuJjante duHkhamadbhutam // 81 // vaitaraNI nadI ke khAre, garma aura tIvra jala tathA durgandhita miTTI ke AhAra se ve adbhuta duHkha anubhava karate haiM / prakSNo nimIlanaM yAvannAsti saukhyaM ca tAvatA / narake pacyamAnAnAM nArakANAmahanizam // 82 // naraka meM par3e hue nArakiyoM ko dina-rAta meM palaka ke jhapakane mAtra bhI sukha nahIM hai / tasmAnnirgatya kaSTena pazutAM yAnti te janAH / tatra duHkhamasahayaM ca jananI garbha gaha dare // 83 // vahA~ se kaSTapUrvaka nikalakara ve hote haiM aura vahA~ para mAtA ke garbha rUpI uThAte haiM / loga pazutA ko prApta gaDDoM meM asahaya duHkha garbhAdvinisRtAnAM syAt kiyatkAlAvazeSataH / yajJAdau vihitaM karma tattathaivopatiSThati // 84 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 garbha se nikalane para kucha hI samaya bAda yajJAdi meM kiyA jAne vAlA karma usI prakAra hotA hai / evaM bhramanti saMsAre smRti labdhvA punaH punaH / jJAtvaivaM kriyatAM bhavyaiH prANinAM prANarakSaNam // 85 // isa prakAra punaH punaH smRti prApta kara saMsAra meM bhramaNa karate rahate haiM / isa prakAra jAnakara bhavyajanoM ko prANiyoM kI prANa rakSA karanA cAhie / iti yajJe pazuvadhakRtena svarga prApti dUSaNam / goyonirvadyate nityaM na cAsyaM malinaM yataH / pazya lokasya mUrkhatvaM vartate hetu varjitam // 86 // logoM kI ahetuka mUrkhatA ko to dekho| ve nitya goyoni kI vandanA karate haiM, usase unakA mukha malina nahIM hotA hai / tirazcI gaustRNAhArI nityaM viNmUtralAlasA / tasyA aparabhAgasya kathaM devatvabhAgatam // 87 // jo tiryaJca jAti kI hai, tRNa kA AhAra karane vAlI hai, nitya, viSThA aura mUtra ko lAlasA vAlI hai, usake pichale bhAga meM devattva kaise A gayA ? IgvidhApi vandhA sA rajjvA kiM bandhyate dRDham / dugdhArtha pIDayate daNDairAkrandantI svabhASayA // 88 // yadi vaha aisI vandanIya hai to use rassI se dRr3hatA se kyoM bAMdhA jAtA hai ? usase dUdha prApta karane ke lie DaMDe mAre jAte haiM aura vaha apanI bhASA meM prAkrandana karatI hai / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasyAGa ge devatAH sarve tiSThanti sAgarA nagAH / kathaM gauryajJa velAyAM vadhyate sA dvijAdhamaiH // 86 // usake aGga meM yadi samasta deva, samudra aura parvata vidyamAna haiM to usakA yajJa ke samaya adhama brAhmaNoM dvArA vadha kyoM kiyA jAtA hai ? yathA gauH prabhavendvandhA tathate zukarAdayaH / tayoH sAdRzyasadbhAne viNmUtrAhArasevanAt // 10 // jisa prakAra gau vandanIya hai, usI prakAra zUkarAdi bhI vandanIya hone cAhie, kyoMki viSThA, mUtrAdi ke AhAra kA sevana karane se una donoM meM sAdRzya hai| etatsvavAgviruddha yanmanyate jaDabuddhayaH / pAyAtyAM durgatau janma prapadyante sunizcitam // 1 // isa prakAra jar3a buddhi apanI hI vANI ke viruddha mAnate haiM / yaha sunizcita hai ki ve Age durgati meM janma leNge| na vandyA gaurbhavedvandyA gaurvANItyabhidhAnataH / / jainendrI vimalA tathyA bhavyAnAM muktidAyinI // 2 // gAya vandanIya nahIM hai, balki vANI kA paryAyavAcI zabda gau hai / jinendra bhagavAn kI vimala, tathyapUrNa, bhavyoM ko mukti dene vAlI vaha vANI rUpI gau vandanIya hai| iti goyoni vaMdanA dUSaNam / viraMcijagataH kartA saMhartA girijaaptiH| rakSakaH puNDarIkAkSa ityUcaH zru tavedinaH // 63 // 1 tadaGga kh.| 2 gauratra bhaveda kh.| 3 kAkhyaH kh.| 4 ityuktaM kha. / - - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vedavAdI aisA kahate haiM ki brahmA jagat kA kartA hai, ziva jagat kA saMhArakartA hai aura viSNu rakSaka hai / yadi brahmA jagatkartA tatki zakasya saMsadi / vilokyApsarasAM vRndaM jAto bhogAbhilASukaH // 14 // yadi brahmA jagat kA kartA hai to indra kI sabhA meM apsarAtroM ko dekhakara vaha bhogAbhilASI kyoM ho gayA ? tato'sau svAspadaM vyaktvA katu lagnastapo bhuvi / tAvadbhItyA kRtaM devastattapovighnakAraNam // 65 // anantara vaha apane sthAna ko tyAgakara pRthvI para tapa karane lgaa| taba Darakara devoM ne usake tapa meM vighna kiyA / dRSTvA tilottamAnRtyaM tatrAbhUdviSayAturaH / gatvA tadantikaM gADhamAzleSaM yAcate hi saH // 66 // vaha tilottamA ke nRtya ko dekhakara viSayAtura ho gayA aura usake samIpa meM jAkara gAr3ha AliMgana kI yAcanA karane lgaa| anicchantI tirobhUtAM tAM gaveSayato'bha-t / tasminmukhAnicatvAri paMcamaM ca kharAnanam // 7 // jaba vaha (tilottamA) brahmA ko na cAhatI huI tirobhUta ho gaI to use khojate hue usake cAra mukha ho gae aura pA~cavAM gadhe kA mukha ho gyaa| hAsyAspadIkRto devastataH ka ddhotinirbharam / kharAsyena bhramanto'sau bhakSaNArtha marudgaNAn // 8 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 jaba devatAoM ne usakA majAka banAyA, taba vaha una para atyanta kra ddha huA / vaha marudgaNoM (devasamUha) kA bhakSaNa karane ke lie gadhe kA mukha dhAraNa karatA huA ghUmane lgaa| dRSTvA tAna kSabhitAna sarvA zchinnaM rudreNa tacchiraH / pratyajan viSayAsakti praviSTo navarAjakam // 66 una saba marudgaNoM (devasamUha) ko kSubhita dekhakara rudra ne usakA sira kATa diyaa| vaha viSayAsakti ko tyAgakara vana paMkti meM praviSTa ho gyaa| tilottameti vibhrAntyA sevitA vcchbhllikaa| tayostatrAbhavatputro jAmbuvAniti vizrutaH // 100 // tilottamA kI bhrAnti se usane bhAlU kA bachiyA kA sevana kiyaa| una donoM ke jAmbavAn nAma se prasiddha putra hugrA / yasyAsti mahatI zaktivizvakartRtva saMbhavI / svalpatarAya rAjyAya kimasau tapyate vRthA // 101 // vizva kA nirmANa karane kI jisakI bahuta bar3I zakti hai, vaha thor3e se rAjya ke lie kyoM vyartha du:khI hogA ? na zaknotyAtmanastyaktaM yo duHkhaM virahAMtmakam / kathaM syAdvizvakartRtva svAmitvaM tasya vedhasaH // 102 // jo virahajanya duHkha ko nahIM tyAga sakatA, usa brahmA kA vizvakartRtva meM svAmitva kaise ho sakatA hai ? 1 atyajaddhi / 2 vanarAjikAM. kha / 3 jAmbuvaMto'ti kha Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 raha ani vizvaM kurute kamalAsanaH / tadA saMtiSThate kvAsau sRSTinirmApaNakSaNe // 103 // yadi samasta vizva ko brahmA banAtA hai to vaha sRSTi ke nirmANa ke kSaNa kahA~ baiThatA hai ? yatra sthitvA karotyeSa tadeva syAnmahItalam | tatrApi zeSabhUtAni tatkartRtvamapArthakam // 104 // jahA~ para sthita hokara yaha sRSTinirmANa kA kArya karatA hai, vahI pRthvI hotA hai / vahA~ para zeSa bhUta bhI hote hoMge / ataH (sRSTi) kartRtva vyartha hai / sRSTinirmApaNe kasmAdAnIto bhUtasaMgrahaH / kAni vA tatra zastrANi yogyAni zilpi karmaNi // 105 // sRSTi nirmANa ke samaya kahA~ kahA~ se bhUtoM kA saMgraha lAtA hai athavA zilpikarma ke yogya vahA~ zastra kauna kaunase haiM ? vinopakaraNestena vizvaM kebhyo vidhIyate / pRthivyAstu kartRtvaM mithyA tejAmasaMbhavAt // 106 // usane binA upakaraNoM ke vizva kisase banAyA / pRthivyAdi se banAnA nirarthaka hai, kyoMki ve asambhava haiM / bhUmyAdipaMcabhUtAnAM yadi pUrvamasaMbhavaH / saMbhAvinAM kartA saMbhavinAM tu kA kriyA // 107 // pRthvI Adi paMcabhUta yadi pUrva meM asaMbhava the to asaMbhavoM kA koI karttA nahIM hotA / jo saMbhava hai, usameM kriyA kaunasI hogI ? Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 kartRtvaM dvividhaM vastukartRtvaM vaikiyodbhavam / prAdya ghaTAdi kartRtvaM dvitIyaM devanirmitam // 108 // kartRtva do prakAra kA hai-vastukartRtva aura baikriyodbhava / Adi kA kartRtva ghaTAdikA hai, dvitIya devanirmita hai| paryAyAnAM ghaTAdInAM kautaskutIha krtRtaa| vinAbhUtaiH pRthivyAyaghaTanAyA asaMbhavAt // 10 // ghaTAdi kI paryAyoM kI kartRtA kahA~ se hogI ? pRthivyAdi bhUtoM ke binA racanA asaMbhava hai| na yAnti manasA ka vivarNAH pAthivA api| kathaM kasmAtsamAnItA tadhogyA jIvasaMhatiH // 110 // pArthiva vastuoM ko bhI mana se vivarNa nahIM kara sakate / pRthvI para rahane ke yogya jIvoM ke samudAya kaise aura kahA~ se . lAe ge| samutpAdoM'khilArthAnAM mAnaso hi prjaayte| na hyadRSTapadArthAnAM ghaTanA kvApi dRzyate // 11 // padArthoM kI utpatti yadi mana se hI hotI to adRSTa padArthoM kI racanA kahIM dikhAI nahIM detI hai / yadi kriyikaM vizvaM vidhAzaktyA vinirmitam / avastubhUtasambandhAnna bhanetaccirantanam // 112 // vidyA zakti se nimitta vizva yadi vaikriyika hai to avastubhUta sambandha se vaha cirasthAyI nahIM hogaa| 1 paryAyANi kh.| 2 nAyAnti kh.| 3 paryAyAH kha. / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM suvarNagarbhasya karttatvaM nopajAyate / anAdhakRtrimasyAsya vizvasyeti vinizcayaH // 113 // isa prakAra brahmA ke kartRtva nahIM banatA hai / yaha vizva anAdi aura akRtrima hai, yaha nizcaya hai / carAcaramidaM vizvaM sazailavana sAgaram / kRtvA svodaramadhyasthaM saMrakSati jarnAdanaH // 114 // parvata, vana aura samudroM sahita isa carAcara vizva ko apane udara ke madhya meM sthita kara janArdana (viSNu) saMrakSaNa karatA hai| asau santiSThate kasmin sa ki lokAdabahirbhavaH / tasyAGaganAzca sainyAni vava tiSThanti sahodarAH // 11 // taba vaha viSNu kahA~ ThaharatA hai ? kyA vaha loka ke bAhara hai ? usakI aGganAyeM aura sahodarA senAyeM kahA~ ThaharatI hai ? jAnakI haraNAsaktaH kRtadoSo dazAnanaH / hato rAmeNa tau syAtAM lokAntarvatinau na kim // 116 / / jAnakI haraNa meM Asakta kRta doSa rAvaNa rAma ke dvArA mArA gyaa| ve donoM loka ke antarvartI kyoM nahIM hue ? sArathyaM pANDuputrasya kRtvA kRSNo nipAtayeta / kauravAn nikhilAstepi vizvAntarvatino na kim // 117 // arjuna kA sArathI banakara zrIkRSNa ne samasta kauravoM - ko girA diyaa| ve kyA loka ke antarvartI nahIM hue| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 mAyeyaM tasya tadrapamanantaM syAd nirvikArakama tasmAttasyodare mAti vizvaM tu mAnagocaram // 118 // asAvapyanayA yuktayA viSNurbhavatyacetanaH // 11 // vizvagarbhamanantaM syAdvyomaikaM tdcetnm| . viSNu ananta hai, kevala AkAza eka hai aura acetana hai| (aisA kahane para isa yukti se viSNu bhI acetana ho jAtA hai / ) dazagarbhAzritaM janma nirvikArasya jAyate / prasaMbhAvyaM bhavatyetacyA putrAnukAriNAm // 120 // nirvikAra ke garbha ke Azrita daza janma hote haiN| yaha bAta vandhyAputra ke samAna asaMbhava hai| anena hetunAkicitkaraH syaanmdhusuudnH| tasmAnna saMbhavatyasya vizvarakSAdhikAritA // 121 // - isa hetu se madhusUdana akiMcitkara hote haiM / ataH inake vizva rakSAdhikAritA saMbhava nahIM hotI hai / bhasma sAtkurute rudrastrailokyaM svalpacintayA / tadA saMvasati kvAsau gaMgA gaurI samanvitaH // 122 // thor3I cintA se yadi rudra tInoM lokoM ko bhasma karate haiM to vaha gaMgA aura gaurI ke sAtha kahA~ rahate haiM ? dahatyekataraM grAmaM sa pApI bhaNyate janaH / yo vizvaM nirdaheta sarva sa kathaM yAti pUjyatAm // 123 // jo eka bhI gAMva ko jalA detA hai, use loga pApI kahate haiM, kintu jo sampUrNa vizva ko jalA DAle, vaha pUjyatA ko kaise prApta hotA hai ? 1 tAvat kha. / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ananya saMbhavIzakti yuktasya pRthivIpateH / pApaM na vidyate yasmA tpApahanatA sa eva hi // 124 // pRthvIpati kI aisI zakti hai, jo anya meM saMbhava nahIM lagatA hai, kyoMki vaha pApa vinAzaka hai| zambhorna vidyate pApaM cetkathaM bhramate bhvi| pratitIrtha karAlagna braha mazIrSasya hAnaye // 12 // yadi zambhu ko pApa nahIM lagatA hai to karAlagra brahmazIrSa kI hAni ke lie vaha pratyeka tIrtha para kyoM bhramaNa karatA hai ? bhramanprAptaH palAzAkhyaM grAmaM yAvatkapAlabhRt / vatsena tatra zRMgAbhyAM vidArya mArito dvijaH // 126 // kapAla ko dhAraNa karane vAle (ziva) jaba bhramaNa karate hue palAza nAmaka grAma meM paha~ce to vahA~ para eka bachar3e ne apane donoM sIMgoM se vidIrNa kara brAhmaNa ko mAra diyA / tatpApAt svatanu kRSNaM dRSTvA so'tha viniryayau / nijamAtaramA pRcchaya tatpApocchedanecchayA // 127 // usa pApa se apane zarIra ko kAlA dekhakara, vaha usa pApa kA ucchedana karane kI icchA se apanI mA~ se pUchakara niklaa| gato'numArgatastasya vRSabhasya mahezvaraH / gAMgaM hatdaM praviSTau dvau tyaktapApau babhUSatuH // 128 // usa baila ke mArga kA anugamana karatA huA mAhezvara gayA / ve donoM gaMgA hrada meM praviSTa hokara vyakta pApa ho ge| 1 tau kh.| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRSabhasyopadezena gaMgAtoyAvagAhanAt / jAtastyakta kapAloDipa kapAlItyucyate janaH / / 126 // . vRSabha ke upadeza se gaMgA ke jala meM snAna karane se yadyapi usane kapAla chor3a diyA, phira bhI loga use kapAlI kahate haiN| yadi yaH svakRtaM pApaM nirnaashyitumkssmH| so'nyeSAM kalmaSApAye svAmI syAditi kautukam // 130 // yadi vaha apane kie hue pApoM kA vinAza karane meM samartha nahIM hai to vaha dUsaroM kA pApa vinAza karane meM samartha hai, yaha bar3e kautuka kI bAta haiM / IpurANasaMdohaM zrutvA yuktivijitam / vibhramanti' janA svairaM saMsAragahane vane // 131 // yukti se rahita isa prakAra ke purANoM ke samUha ko sunakara loga apanI icchA se saMsAra rUpI gahana bana meM ghUmate haiM / mahAskandhasya lokasya kartA hartA ca rakSakaH / na koDipa vidyate tasmAdviparItamidaM vacaH // 132 // ataH mahA skandha loka kA kartA, hartA aura rakSaka nahIM haiM / ataH yaha (uparyukta) kathana viparIta haiM / ityetadviparItAtmamithyAtvaM kathitaM mayA / atazca kSaNika kAntaM mithyAtvaM tannigadyate // 133 // 1 yadi svayaM kRta kh.| 2 baMbhramanti kh.| 3 yathA. kh.| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra yaha viparIta mithyAtva kA kathana mere dvArA kiyA gyaa| aba kSaNikaikAnta nAmaka mithyAtva ke viSaya meM kahate haiN| kSaNikaikAnta mithyAtvavAdI bauddho vadatyataH / utpannazca pratidhvaMsI bhavatyAtmA pratikSaNam // 134 // kSaNikaikAnta mithyAtvavAdI bauddha kahatA haiM ki prAtmA pratikSaNa utpanna aura vinAza hotA hai| kSaNike svIkRte jove kSaNArdhvamabhAvataH / puNyaM pApaM ca tatrApi kaH prApnoti purAtanama // 135 // jIva ko kSaNika mAna lene para, kSaNa ke bAda abhAva : hone se kauna purAne puNya, pApa ko prApta hotA hai ? saMyamo niyamo dAnaM kAruNyaM vratabhAvanA / sarvathA ghaTate neSAM nityakSaNika vAdinAm // 136 // nitya kSaNikavAdiyoM ke saMyama, niyama, dAna, karuNA tathA vrata bhAvanA sarvathA ghaTita nahIM hotI hai| teSAM' bandho vinA bandhaM deho dehaM vinA tathA / nAsti mokSastato nUnaM nAstikatvaM prasajyate // 137 // unake yahA~ bandha nahIM hai| bandha ke abhAva meM deha tathA deha ke abhAva meM mokSa nahIM haiM, isa prakAra nAstikapanA prasakta hotA hai| 1 tyada: kh.| 2 naiSAM. kh.| 3 na hi kha. / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 isa prakAra vainayika nAma kA mithyAtva durgati kA mArga hai / use chor3akara ratnatraya svarUpa ziva kI arAdhanA karanA caahie| iti vinaya mithyAtvam / jJAtA haSTA padArthAnAM trailokyodaratinAm / tasyAjJAnasvabhAvatvaM bra te sAMkhyo nirIzvaraH // 174 // tInoM lokoM rUpI udara padArthoM ke jJAtA, dRSTA, AtmA kA svabhAva nirIzvara sAMkhya ajJAna svabhAva vAlA kahatA hai / .. tasya matAnusAritvamaD.gIkRtya prakalpitam / maskarIpUraNaneha vIranAthasyasaMsadi // 17 // usake mata kA anusaraNa kara maskarIpUraNa ne bhagavAn mahAvIra kI sabhA meM bheda utpanna kara diyA / jinendrasya dhvnigraahibhaajnaabhaavtsttH| zakaNAtra samAnoto brAhmaNo gautamAbhidhaH // 176 // jinendra bhagavAn kI dhvani ko grahaNa karane vAle pAtra ke abhAva meM indra gautama nAmaka brAhmaNa ko laayaa| sadyaH sadIkSitastatra sa dhvaneH pAtratAM yyau| lato devasabhAM tyaktvA niryayau maskarI muniH // 177 // tatkSaNa dIkSita hokara vaha dhvani kI pAtratA ko prApta ho gayA / taba maskarI muni devasabhA ko tyAgakara calA gayA / santyasmadAdayo'pyatra munayaH zratadhAriNaH / tAMstyaktvA sa dhvaneH pAtramajJAnI gautamo'bhavat // 17 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 hama jaise zrutadhAro muni yahAM haiM, unheM chor3akara ajJAnI gautama dhvani kA pAtra huA / saMcityaivaM kadhA tena durvidagdhena jalpitam / mithyAtvarkamaNaH pAkAda jJAnatvaM hi dehinAma // 176 / / isa prakAra vicAra kara krodhapUrvaka usa durbaddhi ne kahA ki mithyAtvakarma ke paripAka se dehadhArI ajJAnI haiM / heyopAdeyavijJAnaM dehinAM nAsti jAtucit / tasmAdajJAnato mokSa iti zAstrasya nizcayaH // 180 // zarIradhAriyoM ko kucha bhI heyopAdeya kA jJAna nahIM hai| isa kAraNa ajJAna se mokSa hotA hai, yaha zAstra kA nizcaya hai / yatkAlAntaritaM vastu dRssttpuurvmnekdhaa| yadyajJAnI kathaM tasya cetRtvaM dRshyte'ddi.gnH||181|| jo kAlAntarita vastu pahale aneka rUpoM meM dekhI, usake viSaya meM yadi ajJAnI hai to prANiyoM ke cetanatA kaisI dekhI jAtI hai ? ayaM bandhuH pitA sUnumati bhaginI priyaa| eSAM pRthavikrayA tasya jJAnahInasya durghaTA // 182 // usa jJAnahIna ke yaha bandhu hai, pitA hai, mAtA hai, bahina hai, priyA hai, ina sabakI pRthakkriyA kaThinAI se ghaTita ho sakatI hai| paMcAkSaviSayAH sarvaiH sevyante snecchayA katham / pASANastaMbhavattasya na kAcit kartRtA matA // 183 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI loga svecchApUrvaka paMca indriyoM ke viSayoM kA sevana kaise karate haiM ? pASANa stambha ke samAna usakI kartRtA nahIM mAnI gaI hai| jJAnaM vinA na cAritraM tadvinA dhyAnasAdhanam / dhyAnaM vinA kathaM mokSastasmAjjJAnaM satAM matam // 184 // jJAna ke binA cAritra nahIM hotA hai / cAritra ke binA dhyAna kA sAdhana nahIM hotA hai| dhyAna ke binA mokSa kaise ho sakatA hai ? ataH sajjanoM ne jJAna ko mAnA hai| tatau bhavyaiH samArAdhyaM samyagjJAnaM jinoditam / asAdhAraNa sAmagrayaM niHzeSakarpaNAM kSaye // 18 // ataH bhavyoM ko jinendra bhagavAn ke dvArA kahe hue samyarajJAna kI ArAdhanA karanA cAhie / samasta karmoM ke kSaya ho / ho jAne para yaha asAdhAraNa sAmagrI hai| ityevaM paMcadhA proktaM mithyAtvaM tdvshaajjnaaH| saMsArAbdhau nimajjanti duHkhakallolasaMkule // 186 // isa prakAra mithyAtva pA~ca prakAra kA kahA gayA hai / mithyAtva ke vaza duHkha rUpI taraMgoM se vyApta saMsAra rUpI samudra meM DUba jAte haiN| ___ityajJAnamithyAtvam / . . prathordhva svamatodbhUtaMmithyAtvaM tannigadhate / vihitaM jinacandraNa zvetAmbaramatAbhidham // 187 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake bAda apane mata se prakaTa hue mithyAtva ko kahA - jAtA hai / zvetAmbara mata nAma vAle, isakA vidhAna jinacandra ne kiyaa| saTtrize zate'bdAnAM pRte vikramarAjani / saurASTra vallabhIpuryAmabhUtatkathyate mayA // 18 // vikrama rAjA kI mRtyu ke 136 (eka sau chattIsa) varSa bAda saurASTra meM valabhI nagarI meM usakI utpatti hai, jisake viSaya meM mere dvArA kahA jAtA haiN| ujjayinyA purI khyAtA deze'styavantikAbhidhe / tatrASTADa.ganimittajJo bhadrabAhumunIzvaraH // 18 // __ avantI nAmaka deza meM ujjayinI nAmaka purI vikhyAta hai / vahAM para aSTAGga nimitta ke dhArI bhadrabAhu munIzvara hue / nimittajJAnatastena kathitaM munijanAn prati / prabhavatyatra dumikSaM varSadvAdazakAvadhi // 10 // nimitta jJAna se unhoMne munijanoM se kahA ki yahAM bAraha varSa kA durbhikSa hogaa| nizamyeti vacastasya nAnyathA syaatkdaacn| sarve svagaNopetAH pratidezaM viniryayuH // 11 // yaha bAta sunakara, unake (bhadrabAhu ke) vacana kadAcit anyathA nahIM hote, aisA jAnakara sabhI apane-apane gaNoM ke sAtha anya dezoM kI ora nikala ge| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 zAntinAmA gaNI cekaH saMprApto viharana puriim| saurASTrAM vallabhI yAvattatra saMtiSThate sma saH // 162 // zAnti nAmaka eka gaNI nagara meM vihAra karatA huA saurASTra deza kI valabhI nagarI meM tthhraa| tatrApyabhUnmahAbhImaM dunikSamatiduHsaham / vidAryodaramanyeSAmannaM raMkaivibhujyate // 163 // vahAM atyanta duHsaha mahAbhayaMkara durbhikSa huaa| garIba loga anya logoM ke peTa ko phAr3akara anna khAne lge| tataH soDhamazaktastaiH svakIyodarapUrtaye / saccAritraM parityajya snokRtA kutsitA kriyA // 164 // apanI udarapUrti meM asamartha hue| unhoMne sadAcAra kara burI kriyAyeM svIkAra kara lii| gRhItvA cIvaraM daNDaM bhikSApAtraM ca kaMvalam / mikSAzana samAnIya svAvAse bhujyate sadAH // 195 // ve cIvara, daNDa, bhikSApAtra aura kaMvala lekara bhikSA meM prApta bhojana kA lAkara apane AvAsa meM khAne lge| kiyatkAle gate pyevaM jAtA subhikSatA ttH| bhaNitaM saMghamAhUya zAntinA gaNadhAriNA // 166 // isa prakAra kucha samaya bIta jAne para subhikSa ho gayA / gaNadhArI zAnti ne saMgha ko bulAkara kahA / 1 maMtaM kh| 2 svAvAsaM / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyajadhvaM kutsitAcAraM bhajadhvaM zuddhasadRzam / kurudhvaM garhaNaM nindA gRhaNIdhvaM sadvataMpunaH // 167 // kutsita (bure) AcaraNa kA parityAga kara do, zuddha AcaraNa ke jo yogya hai, usakA sevana karo / apane bure kAryoM kI gardA aura nindA karo tathA puna: acche vrata grahaNa kro| AkarpotyagrajaH ziSyo jinacandro bravIdidara / no zakyate'dhunA dhatu jinairAcA'ritaM vratam // 198 // yaha bAta sunakara bar3A ziSya jinacandra bolA ki hama jinendra bhagavAn ke dvArA prAcarita dharma ko dhAraNa karane meM samartha nahIM haiN| brahmacaryamacelatvaM nagnatvaM sthitibhojanama / bhUtale zayanaM maunaM dvimAsaM kezaluJcanam / / 196 // ekasthAnamalAbhavaM sarvAGa gamaladhAraNam / asahyAnyantarAyANi bhikSAniyatakAlikI // 20 // na zakyA manasA sor3ha dvaaviNshtipriisshaaH| ityAdhanekadhA duHkhamadhunA kena sahayate // 201 // brahmacarya, acelapanA, nagnapanA, khar3e-khar3e bhojana, pRthvI para zayana, mauna, do mAsa meM kezalucana, eka sthAna kA lAbha na na honA, sarvAGga meM mala dhAraNa karanA, asahaya antarAya, aniyata kAlikI bhikSA tathA bAIsa parISaha mana se bhI sahana karane yogya nahIM hai / isa taraha aneka prakAra ke duHkhoM ko kauna sahana karegA? 1 raacrit| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 idAnIMtanamAcAraM sukhasAdhyaM na shkyte| tatparityaktumasmAbhistasmAnmaunaM bhajasva hi // 202 // hamArA isa samaya kA AcAra sukhasAdhya hai, ataH hama ise chor3a nahIM sakate haiM / ataH mauna svIkAra kro| tato'bhANi gaNo naivaM sundaraM yattvayoditam / svodarapUrtaye hetu! heturmokSasAdhane // 203 // taba gaNI ne kahA ki jo tumane kahA hai, vaha sundara nahIM . hai / apane udara kI pUrti kA jo hetu ho, vaha hetu mokSa ke sAdhana meM nahIM ho sakatA hai / tadroSAtpApinA mUrdhni hatvA daNDena maaritH| mRtvA caityagRhe tasminnAcAryo vyantaro'bhavat // 204 // isa bAta ko sunakara pApI ne unake sira para DaMDe se prahAra kara mAra ddaalaa| usa caityagraha meM marakara prAcArya vyantara hue| tataH ziSyamukhyaM yAvatsvayaM bhUtvA gaNAgraNIH / tAvazikSAM punAtuM prArebhe vyantarAmaraH // 205 // mukhya ziSya svayaM gaNa kA agraNI huA, taba vyantara deva ne puna: zikSA denA prArambha kiyaa| bhotena tasyazAntyartha kASThamaSTAMgulAyatam / caturasra ca sa evAyamiti saMkalpya pUjitaH // 206 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 bhayatIta hokara ziSya ne usa vyantara kI zAnti ke lie ATha aMgula vistRta caukora kASTha ko 'yaha vahI hai, aisA saMkalpa karake pUjana kii| zvetAmbaraH paristhApya samacito yathAvidhi / tatastena parityakta ceSTitaM vikiyAtmakam // 207 // zveta vastra vAloM ne sthApanA kara vidhipUrvaka pUjA kii| taba usane vikriyAtmaka ceSTAoM ko tyAga diyaa| samabhUta kuladevo'sau paryupAsanasaMjJakaH / adyApi jalagandhAdya : prapUjyate'tibhaktitaH // 208 / / vaha paryupAsana nAma vAlA kuladeva huA / Aja bhI jala, gandhAdi ke dvArA atibhakti pUrvaka pUjA jAtA hai / antare zvetasadvastraM dhRtvA tasyArcanaM kRtm| tasmAdabhUdidaM loke zvetAmbaramatAbhidham // 20 // bIca meM acche zveta vastra dhAraNa kara usakI pUjA kI / ataH yaha loka meM zvetAmbara mata nAma vAlA huA / samutpanne'pi kaivalye bhunakti kevalI jinH| nArINAM tadbhave mokSaH sAdhUnAM granthasaMyujAm // 210 // kevalajJAna ke utpanna ho jAne para bhI kevalI jina bhojana karate haiM / nAriyoM kA uso bhava meM mokSa ho jAtA hai / sagrantha sAdhu hotA hai| IzaM zAstrasaMdohaM viparItaM jinoktitH| saMvidhAya vadatyeSa gurudrohI niraMkuzaH // 21 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jinokti se viparIta isa prakAra ke zAstra samUha kI racanA karake yaha niraMkuza gurudrohI kathana karatA hai / yasyAnantasukhaM tasya naastyaahaarprsNgtaa| yadyastyannatasaukhyAnAM vyAdhAto jAyate dhra vam // 212 // jisake ananta sukha hai, usake AhAra kA prasaGga nahIM hai / yadi AhAra kA prasaGga hai to ananta sukhoM meM nizcita rUpa se vyAghAta hotA hai| nAstikSudhAM vinAhAraH kSunmukhyA dosssNhtiH| iti hetojinendrasya sadoSatvaM prasajyate // 213 // kSudhA ke binA AhAra nahIM hai / doSoM ke samUha meM kSudhA mukhya hai| ina saba kAraNoM se jinendra ke sadoSatva prApta hotA hai| vedanIyasya sadabhAve bubhukSAdyaprajAyate / tasmAtkevalinAM bhuktinaM bhaveddoSakAriNI // 214 // vedanIya ke sadbhAva meM bhUkha kI icchA Adi utpanna hotI hai / ataH kevalI bhukti doSakAriNI nahIM hogI ? dagdharajjusamaM vedya svazaktiparivajitam / asamartha svakAryasya kartRtve kSINamohini // 21 // vedanIya jalI huI rassI ke samAna apanI zakti se rahita hai / moha ke kSINa ho jAne para vaha apane kArya ke karane meM asamartha hai| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 mohamUlaM bhavedva edya mohavicchedamIyuSi / taddha torniSphalaM vedya chinnamUlataruryathA // 216 // vedanIya karma kA mUla mohanIya karma hotA hai / moha kA vinAza ho jAne para vedanIya niSphala hai, jisa prakAra mUla ke naSTa hone para vRkSa niSphala hotA hai / bubhukSA bhokta umickSA syAdicchApi mohajA smRtA / tatkSaye vItarAgasya bhojanAt ' syAtsadoSatA // 217 // bhojana kI icchA bubhukSA kahalAtI hai / icchA bhI mohajanya mAnI gaI hai | moha kA kSaya hone para bhI yadi vItarAga bhojana karate haiM to doSa utpanna hotA hai / kSArtheSu viraktasya guptitrayopasaMyujaH / sAdhoH sampadyate dhyAnaM nizcalaM karmaNAM ripuH // 218 // jo indriya viSayoM ke prati virakta hai, tIna guptiyoM se yukta hai, aise sAdhu ko nizcala dhyAna hotA hai, jo ki karmoM kA zatru haiM / dhyAnAtsamarasI bhAvastasmAtsvAtmanyavasthitiH / tatastuH kurute nUnaM niHzeSaM mohasaMkSayam // 216 // dhyAna se samarasI bhAva hotA hai, usase apanI AtmA meM sthiti hotI hai aura usase nizcita rupa se samasta moha kA kSaya karatA hai / bhUtvAtha kSINamohAtmA zukladhyAne dvitIyake / sthitvA ghAtiyaM kRtvA kevalI prabhavatyasau // 220 // 1 bhojanaM kha / 2 saMyukta kha / 3 tRtIya ke kha. / 4 ghAtitrayaM hatvA kha. / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 dvitIya zukla dhyAna meM kSINa moha svarupa hokara ghAtikarma kA kSaya karake vaha kevalI hone meM samartha hotA hai / dazASTadoSa nirmukto lokAlokaprakAzakaH / anantasukha saMtRptaH kathaM bhunakti kevalI // 221 // jo aThAraha doSoM se rahita hai, lokAloka kA prakAzaka hai, ananta sukha se santRpta hai, aisA kevalI bhojana kaise karatA hai ? santi kSudhAdayo doSAH kiyantazcejjinezinaH / nirdoSa vItarAgo'sau paramAtmA kathaM bhavet // 222 // yadi jineza ke kSudhAdi doSa haiM to vaha nirdoSa, vItarAgI paramAtmA kaise ho ? athaudAsInyayuktAnAM sAdhUnAM bhojanAdikam / kurvatAM vItarAgatvaM sarveSAM sammataM satAm // 223 // mithyAtvajvarasampanna tIvradAdhavatAmayam / pralApastUpacAreNa vItarAgA hAmI yataH // 224 // yadi kaho ki jo udAsIna haiM, prayukta haiM aise sAdhugroM ke bhojanAdi karane para bhI samasta sajjanoM ke dvArA vItarAgatva mAnA gayA hai to mithyAtva rupI jvara se yukta tIvra garmI vAle logoM kA yaha pralApa hai, kyoMki ye (sAdhu) upacAra se vItarAgI haiM / vinAhAraM na ca kvApi dRzyate'tra tanusthitiH / tasmAtkevalIbhinUnamAhAro gRhyate sadA // 225 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 yadi kaho ki AhAra ke binA kahIM bhI zarIra kI sthiti nahIM dekhI jAtI hai, ataH kevalI nizcita rUpa se sadA AhAra grahaNa karate haiN| nokarmakarmanAmA ca lepAhAroHtha maansH| projazca kavalAhArazcetyAhAro hi SaDvidhaH // 226 // to (hamArA kahanA hai) ki AhAra chaH prakAra kA hotA hai-1. nokarmAhAra 2. karmAhAra 3. lepAhAra 4. mAnasAhAra 5. projAhAra 6. kavalAhAra / evamanekadhAhAro dehasya sthiti kAraNam / tanmadhye kavalAhAro vAnyo dehasthitau bhaveta 227 // isa prakAra aneka prakAra kA AhAra deha kI sthiti kA kAraNa hotA hai| inameM deha kI sthiti ke lie kavalAhAra yA anya AhAra hotA hai| nokarmakarmanAmAnamAhAraM gRha nnto'rhtH| dehasthitirbhavatyetadasmAkamapi sammatam // 228 // arhanta bhagavAn nokarma aura karma nAma vAle AhAra kA grahaNa karate haiM / isase unakI deha sthiti hotI hai, yaha hameM bhI mAnya hai| pAhozvikavalAhArapUrvikA syAttanusthitiH / tvayaivaM bhaNyate tatra prasiddhA vyabhicAritA // 226 // Apane jo kahA ki kavalAhArapUrvaka zarIra kI sthiti hotI hai, usameM vyabhicAra prasiddha hai| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 ekendriyeSu jIveSu lepAhAraH prajAyate / zrAhAro mAnaso devasamUheSvakhileSvapi // 230 // 1 ekendriya jIvoM meM lepAhAra hotA hai / samasta deva samUhoM meM bhI mAnasa AhAra hotA hai / iti hetojinendrasya kavalAhAra pUrvikA / dehasthitirnavaktavyA tvayA svapne'pi durlatte ! // 231 // ataH he duSTa buddhi vAle ! tumheM svapna meM bhI jinendra bhagavAn kI sthiti kavalAhArapUrvaka nahIM kahanI cAhie / ekAdaza jine santi bubhukSAdyAH parISahAH / tasmAtkevalinAM bhuktiranivAryA bhavAdRzaiH // 232 // jinendra bhagavAn meM kSudhA Adi gyAraha parISaha hotI hai, ataH Apa jaisoM ke mata meM kevalI bhukti anivArya hai / kimevaM kriyate mUDha ! punazcavitacarvaNam / kSutpipAsAdayo doSA yasmAtpUrva nirAkRtAH // 233 // he mUr3ha ! isa prakAra carvitacarvaNa kyoM karate haiM ? kyoMki kSudhA, pipAsA Adi doSoM kA nirAkaraNa hama pahale hI kara cuke haiM / kSutpipAsAdayo yasmAnna' samarthA mohasaMkSaye / dravya karmAzrayAtteSAmastitvamupacArataH // 234 // 1 asyAgre'yaM pATha kha- pustake / ukta cAnyatraNokammaM titthayare kammaM NAreya mANaso amare / NarapasukavalAhAro pakkhI ojo Nage leo / / 1 / / 2 hyete kha. / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 mohanIya karma ke kSaya hone para ki kSudhA, pipAsA Adi samartha nahIM haiN| ataH dravya karmoM ke Azraya se unakA astitva upacAra se hai| astu vA tasya vedyotthabhRkSAyA vicaarnnaa| aneka jIvahiMsAdya pazyan bhukta kathaM jinaH // 23 // yadi unake vedanIya se utthita bhojana karane kI vicAraNA ho to aneka jIvoM ko hiMsA Adi ko dekhate hue jinendra bhojana kaise karate haiM ? yasmAcchuddhamazuddha vA svalpajJAnayutAM janAH / kurvanti bhojanaM tadvat kevalI kurute katham // 236 // cUMki svalpa jJAna se yukta loga zuddha athavA azuddha bhojana karate haiM / usI prakAra kevalI kaise karate haiM ? antarAyAna vinA tasya pravRtti jane yadi / zrAvakebhyo'ti nIcatvaM nindAspadaM prajAyate // 237 // antarAyoM ke binA yadi unake bhojana meM pravRtti ho to zrAvakoM se bhI adhika nIca aura nindA ke pAtra hoNge| karoti cAntArAyAMzca dRSTe cAyogyavastuni / tadA sarvajJabhAvasya dattastena jalAJjaliH // 238 // ayogya vastuoM ke dekhane para yadi ve antarAyoM ko karate haiM to unhoMne sarvajJatA ko jalAMjali de dii| tathApi kavalAhAraM ye vadanti jinezinaH / surAsvAdamadonmattA jalpanti pUNitA iva // 23 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phira bhI jo jinendra bhagavAn ke kavalAhAra kahate haiM, ve madya ke prAsvAdana se madonmatta hokara ghUmane vAle vyaktiyoM ke samAna kahate haiN| iti' kevala bhukti nirAkaraNam / atha strINAM bhave tasmina mokSo'stIti vadanti ye| te bhavanti mahAmohagrastA janA iva // 240 // jo striyoM kA usI bhava se mokSa hai, isa prakAra kahate haiM, ve mahAmoha se grasta manuSyoM ke samAna hote haiM / yadyapi kurute nArI tapo.pyatyantaduHsaham / ___tathApi tadbhave tasyA mokSo dUrataro hi saH // 241 // yadyapi nArI atyanta du:saha tapa karato hai. tathApi usakA vaha mokSa usa bhava meM dUratara hai| tasyA jIvo na ki jIvo jIvamAtro'thavA smRtH| mokSAvAptirna jAyate nArINAM kena hetunA // 242 // usakA jIva kyA jIva nahIM hai, athavA jIvamAtra mAnA gayA hai / ataH kisa hetu se nArI ke mokSa prApti nahIM hotI hai ? jIva sAmAnyato muktiryadyasti cetprajAyatAm / mAtaMginyAdyazeSANAM nArINAmavizeSataH // 243 // yadi jIva sAmAnya ko mukti hai to hathinI Adi sAmAnya nAriyoM kI sAmAnya rUpa se mukti ho / 1 iti kha pustake nAsti / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 sadavAzuddhatA yonau galanmalAzrayatvataH / rajaH skhalanametAsAM mAsaM prati prajAyate // 244 // girate hue mala ke Azraya se ( ina striyoM kI ) yonI meM sadaiva azuddhatA hotI hai / inake pratimAsa rajaH skhalana hotA rahatA hai / utpadyante sadA strINAM yauno kakSAdisandhiSu / sUkSmaparyAptakA matyastadda hasya svabhAvataH // 245 // striyoM kI yoni, kA~kha Adi kI sandhi meM sadA sUkSma aparyApta manuSya usa deha ke svabhAva ke kAraNa utpanna hote rahate haiM / svabhAvaH kutsitastAsAM liMga cAtyantakutsitam / tasmAnna prApyate sAkSAdddve dyA saMyamabhAvanA // 246 // una striyoM kA svabhAva kutsita hotA hai aura strIliMga atyanta kutsita hotA hai / ataH sAkSAt do prakAra kI saMyama bhAvanA prApta nahIM hotI hai / utkRSTa saMyamaM muktvA zukladhyAne na yogyatA / no muktistadvinA tasmAttAsAM mokSo'tidUragaH // 247 // utkRSTa saMyama ko chor3akara zukladhyAna kI yogyatA nahIM hai / zukladhyAna ke binA mokSa nahIM hotA hai / ataH unakA mokSa atyanta dUra hai / saptapaM narakaM gantu zaktiryAsAM na vidyate / zrAdyasaMhananAbhAvAnmuktistAsAM kutastanI // 248 // 1 247 tamazlokasyottarArddha' 248 tama zlokasya pUrvArddha kha pustakAdgataM / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya jo kASThA saMghI Adi haiM, ve mithyAtva kA pravartana karane se AgAmI kAla meM cAroM gatiyoM meM nirantara duHkha prApta kreNge| iti sagranthamokSamArga-zvetAmbaramata nirAkaraNam mithyAtvAlaMbanApAkAt prayAnti nArakoM gatim / yatrAsti duHkhamatyugramanyonyodIritaM mahat // 286 // mithyAtva ke AlaMbana ke paripAka se narakagati ko jAte . haiM / jahA~ para eka dUsare se prerita atyanta ugra duHkha hai / tasmAnnirgatya tairazcI gati prApyAnubhUyate / bhArAtivAhanAdyayabhIma duHkhamanekadhA // 287 // naraka se nikalakara tiryaJcagati ko pAkara atyanta bhAra vahana karanA Adi aneka prakAra kA bhayaMkara duHkha hai / kathaMcinmAnuSaM janma prAptaM tatrApi sahyate / prarthArjanavihInatvAdadukhaM svodarapUrtaye // 28 // kathaMcit manuSya janma bhI prApta huA to usameM apane udara kI pUrti ke lie arthArjana se vihIna hone ke kAraNa duHkha sahA jAtA hai| kAkatAlIyakanyAyAdagatirdaivI smaapyte| tatrAsti mAnasaM duHkhaM honAdhikavibhUtitaH // 286 // kAkatAlIya nyAya se devagati prApta hotI hai| usameM bhI hInAdhika vibhUti hone se mAnasika duHkha prApta hotA hai / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamanekadhA duHkhaM duHkhaM dukhaM punaH punH| tato mithyAtvamutsRjya samyaktve bhAvanAM kuru // 260 // isa prakAra aneka prakAra ke duHkha punaH uThAtA rahatA hai / ataeva mithyAtva ko chor3akara samyaktva meM bhAvanA kro| ityevaM paMcadhA proktaM mithyAdRSTyabhidhAnakam / nopAdeyamidaM sarva mithyAtvaviSadoSataH // 261 // iti prathamaM mithyAtvaM guNasthAnam / ataH sAsAdanaM nAma guNasthAnadvitIyak / nigadyate'tra mukhyo hi bhAvaH syAtpAriNAmikaH // 262 // aba sAsAdana nAmaka dvitIya guNasthAna kahA jAtA hai / isameM mukhya pAriNAmika bhAva hotA hai / samyaktvAsAdane nAma vartanaM yasya vidyte| sAsAdana iti prAhumunayo bhAvavedinaH // 263 // jisakA vartana samyaktva kI prAsAdanA meM hai, use bhAva vedI muni sAsAdana kahate haiN| anAdikAlasaMbhUtamithyAkarmopazAntitaH / syAdaupazamikaM nAma samyaktvamAdimaM hita t // 264 // anAdi kAla se utpanna mithyA karma kI upazAnti se Adi kA (prathama) aupazamika samyaktva hotA hai| 1 sukhaM. kh.| 2 ayaM pAThaH kha-pustake 292 zlokAduttaraM / sa ca 'ityAdya'mithyAtvaM guNasthAnaM prathama' ityevaM ruupH| 3 miti. kha. / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtyajya vedakaM yAti prazAntAtmikayA hazama / gatvA vA sAdimithyAtvaM dvitIyA sA gucyate // 26 // prazAntAtmika dRSTi ko tyAgakara vedaka samyaktva jAtA hai / sAdi mithyAtva kI ora gayA huA vaha dvitIyopazama kahA jAtA hai| prAdyopazamasamyaktvAt pracyuto yAti vAmatAm / cyuto'thavA dvitIyaM syAnmithyAtvaM yAti vA na vA // 266 // Adi upazama samyaktva se cyUta hokara viparIta ho jAtA hai dvitIya se cyuta hAkara mithyAtva ko prApta hotA hai, athavA nahIM hotA hai| dvikalam prAdyopazamasamyaktvaratnAdrervA paricyutaH ekatarodape jAte madhye'nantAnubandhinAm // 267 // samayAdAvalISaTkaM kAlaM yAvanna gacchati / mithyAtvabhUtalaM jIvastAvatsAsAdano bhavet // 26 // Adi upazama samyaktva rUpI parvata se cyuta huaA anantAnubandhi krodha, mAna, mAyA, lobha meM se kisI eka kA udaya hone para jaba taka eka samaya se chaH prAvalI kAla taka jIva jaba taka mithyAtva rUpI bhUtala para nahIM jAtA hai, taba taka sAsAdana guNasthAna hotA hai| apUrvazvabhrajIveSu labdhyaparyAptajantuSu / sarveSvapi na jAyeta sAsAdano vinizcitam // 26 // 1 prazAntAtmikayodRzaM k| 2 dvitIyasmAt / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apUrNa naraka ke jIvoM meM tathA samasta labdhyaparyApta jantuoM meM sAsAdana guNasthAna nahIM hotA hai, yaha nizcita hai / pAhArakadvayaM tIrthakartRtvanAmakarma ca / sAsAdano na badhnAti samyaktvasya virAdhanAt // 30 // sAsAdana guNasthAnavI jIva samyaktva kI virAdhanA se AhAraka dvaya tathA tIrthakartRtva nAma karma nahIM bAMdhatA hai / bhavyatvodayatA tasya smyktvgrhnnaadviduH|| tadgrahaNasya sAmarthyAtkiyatkAlena sidhyati // 30 // usakI bhavyatvodayatA samyaktva ke grahaNa se mAnI gaI hai / samyaktva grahaNa kI sAmarthya se bhavyatvodayA kucha kAla meM siddha hotI hai| pazya samyaktvamAhAtmyaM kiyatkAlAptisaMbhavam / tato'tra bhAvanA bhavya ! kartavyAhanizaM tvayA // 302 // thor3e hI samaya ke lie jisakA prApta honA sambhava hai, aise samyaktva ke mAhAtmya ko dekho / ataH he bhavya ! tuma rAta dina samyaktva kI bhAvanA kro| sAsA' danaguNasthAnaM vyavahArAtprakathyate / kSAyopazamiko bhAvo mukhyatveneha jAyate // 303 // sAsAdana guNasthAna kA kathana vyavahAra se kiyA gayA hai| isameM kSAyopazamika bhAva mukhya rUpa se utpanna hotA hai / iti dvitIyaM sAsAdanaM guNasthAnam / 1 zloko'yaM kha-pustake naasti| 2 sAsAdanaguNasthAna dvitIyaM' iti kha-pATha / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 atha mizra guNasthAnaM prakathyate yathAgamam / kSAyopazamiko bhAvo mukhyatveneha jAyate // 304 // aba Agama ke anusAra mizra gaNasthAna kahA jAtA hai / isameM kSAyopazamika bhAva mukhya rUpa se utpanna hotA hai / mizra karmodayAjjjIve paryAyaH srvghaatijH| na samyaktvaM na mithyAtvaM bhAvo'sau mizra ucyate // 30 // jAtyantara sarvaghAti ke kAryarUpa samyagmithyAtva prakRti ke / udaya se jIva meM na kevala mithyAtva pariNAma hotA hai aura na samyaktva pariNAma hotA hai / ahiMsAlakSaNo dharmo yjnyaadilkssnno'thvaa| manyate samabhAvena mizrakarmavipAkataH // 306 // mizrakarma ke vipAka se ahiMsAlakSaNa dharma athavA yajJAdilakSaNa dharma ko samabhAva se mAnatA hai| jinokti manyate yadvadanyokti manyata tthaa| deve doSojjhite bhakti'stathaiva doSasaMyute // 307 // jisa prakAra se jinokti ko mAnatA hai, usI prakAra se anya ke kathana ko bhI mAnatA hai| jisa prakAra doSarahita deva meM bhakti rakhatA hai, usI prakAra doSayukta ke prati bhI bhakti rakhatA hai| nigranthA yatayo vandyAstathaiva dvijtaapsaaH| yatraiSA jAyate buddhimizra syAttadguNAspadapa // 308 // 1 bhakti . kha / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 nirgrantha yati jisa prakAra vandanIya haiM, usI prakAra dvijatApasa bhI vandanIya haiM / jahA~ para isa prakAra buddhi hotI hai, isa prakAra mizra guNasthAna vAlA hotA hai / godugdhe cArkadugdhe vA samatAvilabuddhayaH / heyopAdeyatatveSu yathate vikalAzayAH // 30 // godugdha tathA arkadugdha meM samatA se malina buddhi vAloM kI taraha ye heyopAdeya tattvoM ke prati vikala Azaya vAle hote haiM / jainabhAvA' vadantyevaM mamatAH kuldevtaaH| caMDikArAmamAtAdyA mahAlakSmImahAlayAH // 310 // jaina bhAva vAle caNDI, udyAna, mAtA, mahAlakSmI, mahAlaya Adi ke viSaya meM kahate haiM ki ye mere kula devatA haiM / arcanti parayA bhaktyA pranatyanti tadagrataH / aihikAzAmahAmohadvyAkulIkRtacetasaH // 311 // isa loka kI AzA rUpI mahAmoha se vyAkula citta vAle ve utkRSTa bhakti se arcanA karate haiM aura usake Age nAcate haiN| mohAtaH karate zrAddha pitaNAM tptihetve| prajAnan jIva sadbhAvagatisthityAdivartanam // 312 // jIva ke sadbhAva, gati, sthiti Adi pravRtti ko na jAnate hue pitaroM kI tRpti ke lie moha se pIr3ita ho zrAddha karatA hai| 1 janabhAvo vadatyevaM / 2 mahAmohavyA. kha. / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 ityetadvartanaM sarva mizrabhAvasamAzritam / yeSAM te mizrabhAvADhyA bhramanti bhavapaddhatau // 313 // isa prakAra mizra bhAva se samAzrita jinakA vyavahAra hai, mizra bhAva se vyApta ve saMsAra mArga meM bhramaNa karate haiM / samyagmithyAtvayormadhye yade ktrbhaavnaa| tayA syAttasya tannAma mizraM sthAnaM tato na hi // 314 // samyaktava aura mithyAtva ke madhya meM koI eka bhAvanA ho to usI ke anusAra usakA nAma hotA hai / ataH mizra sthAna nahIM hai| na hyavaM suprasiddho'sti bhAvAntara samudbhavaH / sarvazAstreSu sarvatra bAlagopAlasammataH // 315 // isa prakAra dUsare bhAva kI utpatti samasta zAstroM meM saba jagaha suprasiddha nahIM hai, yaha bAta bAla gopAla sammata hai / jAtyantarasamudabhUtirvaDavAravarayoryathA / guDadaMdhnoH samAyoge rasAntaraM yathA bhavet // 316 // jisa prakAra ghor3I aura gadhe ke saMyoga se anya jAti kI santAna utpanna hotI hai athavA jisa prakAra gur3a aura dahI ke mela se bhinna rasa kI utpatti hotI hai| tathA dharmadvaye zraddhA jAyate samabuddhitaH / mizro'sau bhaNyate tasmAdbhAvo jAtyantarAtmakaH // 317 // usI prakAra samabuddhi hone se donoM dharmoM meM zraddhA utpanna hotI hai, ataH yaha jAtyantara rUpa mizrabhAva kahA jAtA hai| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sakalANuvrate na stenAyurbandho bhavetkvacit / mAraNAntaM samuddhAtaM na kuryAnmizrabhAvataH // 318 // mizra bhAva ke kAraNa samasta aNuvrata nahIM hai, na kvacit Ayu kA bandha hotA hai aura na mAraNAntika samudghAta karatA hai / mRtyuM na labhate jIvo mizrabhAvaM samAzritaH / sahaSTivamadRSTirvA bhUtvA maraNamaznute // 316 // mizra bhAva kA Azraya lene ke kAraNa jIva mRtyu prApta nahIM karatA hai / vaha samyagdRSTi yA mithyAdRSTi hokara maraNa karatA hai / samyagmithyAtvayormadhye yenAyurajitaM purA / mriyate tena bhAvena gatiM yAnti tadAzritAm // 320 // samyaktva aura mithyAtva ke madhya meM pahale jo Ayu prajita kI thI, usI bhAva se mRtyu prApta prApta karatA hai aura tadAzrita gati ko jAtA hai / mizra bhAvabhimaM tyaktvA samyaktvaM bhaja sanmate ! / muktikAntAsukhAvAptyai yadyasti vipulA matiH / / 321 // he acchI buddhi vAle ! mukti rUpI strI ke sukha kI prApti ke lie yadi terI vipula buddhi hai to isa mizra bhAva ko chor3akara samyaktva kA sevana kara / iti tRtIyaM mizraguNa sthAnam / 1 yAti / 2 ayaM pAThaH ka - pustake 322 zlokA duttaraM / 'mizraguNasthAnaM tRtIyaM ' ityevaM rUpa: kha- pustake pAThaH / ma Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 asaMyataguNasthAnamato vakSye caturthakam / sopAnamAdimaM mokSaprAsAdamadhirohatAm // 322 // aba maiM cauthe asaMyama guNasthAna ke viSaya meM kaha~gA, yaha mokSa rUpI mahala para car3hane vAloM ke lie sIr3hI Adi ke tulya hai| tatraupazamiko bhAvaH kSAyopazamikAvhayaH / kSAyikezceti vidyante trayo bhAvA jinoditAH // 323 // isa guNa sthAna meM praupazamika, kSAyopazamika tathA ina tIna bhAvoM kI vidhamAnatA jinendra bhagavAn ne kahI hai| prakSeSu virato naiva na sthAvare vraagissu| dvitIyAnAM kaSAyANAM vipAkAdavato yataH // 324 // vaha indriyoM ke viSayoM meM virata nahIM hai tathA sthAvara aura trasa jIvoM kI hiMsA se virata nahIM hai, kyoMki vaha apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA aura lobha rupa kaSAyoM ke vipAka se avatI hotA hai / zraddhAnaM kurute bhavyohyAjJa yAdhigamena vaa| . dravyAdInAM yathAmnAyaM samyagdRSTirasaMyataH // 325 // asaMyata samyagdRSTi bhavya AmnAya ke anusAra athavA paropadeza se dravyAdi kA zraddhAna karatA hai| paricchittau padArthAnAM harSollasitacetasi / yA rucirjAyate sAdhvI tacchaddhAnamitismRtam // 326 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 harSa se vikasita citta meM padArthoM ke jJAna meM jo bhalIprakAra ruci hotI hai, use zraddhAna mAnA gayA hai / prAptAgamayatIzAnAM tatvAnAmalpabuddhitaH / jinAjJayaMtra vizvAso bhavatyAjJA hi sA parA // 327 // Apta Agama aura yatIzoM ke ( dvArA kathita) tattvoM kA alpa buddhi se jinAjJA se vizvAsa rakhanA ki nizcaya se vaha hI utkRSTa AjJA hai (samyaktva hai ) dyAti karmakSayodbhUta kevalajJAna razmibhiH / prakAzakaH padArthAnAM trailokyodaravartanAm // 328 // sarvajJaH sarvatovyApI tyaktadoSo hyavaMca kaH / devadevendravandyAMrApto sau parikIrtitaH // 326 // ghAtikarmoM ke kSaya se udbhUta kevalajJAna rupI razmiyoM se trailokya ke madhya sthita padArthoM kA prakAzaka, sarvajJa, sarvavyApI, doSa rahita, pravaMcaka tathA deva aura devendroM se jisake caraNa vandanIya haiM, vaha prApta kahA jAtA hai / pUrvAparaviruddhAtmadoSa saMdhAtavarjitaH / yathAvadvastu nirNotiryatra syAdAgamo hi saH / / 330 // pUrvApara viruddha svarUpa vAle doSa samUha se rahita yathAvat vastu kA jahAM nirNaya hotA hai, vaha Agama hai / virAjate'STavizatyA zuddha mUlaguNaiH sadA / bhedAbhedanayAkrAnto ratnatraya vibhUSaNaiH // 331 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aihikAza parityakto dhrmshaastraarthttprH| rAgadveSavinimukto dazadharmasamanvitaH // 332 // niHzalyo nirahaMkAraH parigrahaparicyutaH / pakSapAtojjhitaH zAntaH sa munirvandhata bhayA // 333 // jo aTThAIsa mUla guNoM se sadA vibhUSita, ratnatraya ke vibhUSaNoM ke kAraNa bhedAbhedanaya se AkrAnta, isa loka kI AzA kA parityAgI, dharma zAstra ke artha meM tatpara, rAga-dveSa se rahita, daza dharma se yukta, niHzalya, nirahaMkAra, parigraha se rahita, pakSapAta kA tyAga kiyA huA tathA zAnta hai, vaha muni mere dvArA vandita hotA hai / sUkSme jinodite tattve nAsti' cenmahato matiH / prAptAditaM yathAmnAyaM zraddhAnaM kriyate tathAM // 334 // sUkSma, jinodita tattva ke prati yadi bRhad buddhi na ho to prApta ke dvArA kahe hue vacanoM para AmnAya ke anusAra zraddhA karatA hai| evamAjJAbhavo bhAvaH prarUpitaH samAsataH / prato'dhigamabhAvasya lakSaNaM kathyate yathA // 33 // isa prakAra AjJA se utpanna bhAva kA saMkSepa se prarUpaNa kiyA gyaa| aba adhigama bhAva kA lakSaNa kahA jAtA hai / nizcIyate padArthAnAM lakSaNaM nayabhedataH / so'dhigamo'bhimantavyaH samyagjJAnavilocanaiH // 336 // 1 virodho naiva vidyate kh.| 2 zraddhAtavyaM manISibhiH kh.| 3 samAhitaH kh.| 4 nava. kh.|| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 jisa prakAra padArthoM kA lakSaNa nayabheda se nizcata kiyA jAtA hai, use samyagjJAna rUpI netra ke dhArakoM ne adhigama mAnA hai| dravyANi SaTprakArANi jovo'tha pudgalastathA / dharmAdharmanabhaH kAlA atasteSAM prarUpaNam // 337 // dravya chaH prakAra ke hote haiM-jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza tathA kAla / ataeva unakA prarUpaNa kiyA jAtA hai| jIvo hi sopayogAtmA kartA bhoktA tanupramaH / svabhAvenordhvago'mUrtaH saMsArI siddhinAyakaH // 338 // jIva upayogamayI kartA, bhoktA, zarIra parimANa, svabhAva se UrdhvagAmI, amUrta, saMsArI athavA siddhi kA nAyaka hai| jIvito dazabhiH prANarjIviSyati ca jIvati / sa jIvaH kathyate sadbhirjIvatatvavidAM varai // 336 // jo daza prANoM se jiyA thA, jiegA tathA jI rahA hai, use jIva tattva ko jAnane vAle sajjanoM ne jIva kahA hai| janto vo hi vastvartha upayogaH sa ca dvidhA / sAkAro'nirAkAro jJAnadarzanabhedataH // 340 // jantu kA bhAva hI vastubhUta upayoga padArtha hai / vaha jJAna aura darzana ke bheda se sAkAra aura nirAkAra hotA hai| 1 asmAdagre jJAnopayogaH sAkAraH, darzanopayogo'nAkAra: sa copayogalakSaNa pusta. kadvaye'pya paatthH| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 upayogo hi sAkAro jJAnalakSaNa lakSitaH / sa cASTadhA bhavenmithyA samyagjJAnaprabheditaH // 341 // , jJAna lakSaNa se lakSita upayoga sAkAra hotA hai, vaha mithyA aura samyagjJAna ke prabheda se ATha prakAra kA hotA hai / kumatiH kuzrutajJAnaM vibhaGgAkhyo'vadhistathA / ajJAnatritayaM ceti mithyAkarmaphalodbhavam // 342 // kumati jJAna, kuzruta jJAna tathA vimaGga nAmaka avadhijJAna, isa prakAra ke ajJAna mithyAtva karma ke phala utpanna hote haiM / matiH zrutAvadhi svAntaH keralaM ceti pnycdhaa| samyagjJAnaM bhavettasya vartanaM svArthagocaram // 343 // - mati, zruta, avadhi, manaH paryaya tathA kevalajJAna isa prakAra pA~ca prakAra kA samyagjJAna hotA hai| usakI pravRtti svArthagocara hotI hai| syAddarzanopayogastu caturbhedabhupAgataH / nirAkAro hi tasyAsti sthitirAntamuhUti to // 344 // cAra prakAra kA nirAkAra darzanopayoga hotA hai / usako sthiti antarmuhUrta kI hai| cakSurdarzanamAdya syAdacakSurdarzanaM tataH / avadhyAkhyaM ca kaivalyaM caturveti pracakSyate // 345 // cakSudarzana, acakSudarzana, avadhi darzana tathA kevaladarzana / isa prakAra darzana cAra prakAra kA kahA jAtA hai| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 akSarmanovadhibhyAM vA viziSTa vastudarzanam / taddarzanaM bhavetsvAtmasaMvittiH kevalaM param // 346 // indriya, mana athavA avadhi se viziSTa vastu kA darzana hotA hai / svAtmasaMvitti kevala darzana hai / svayaM karma karotyuccaiH shubhaashubhklptH| kartA'sau kathyate sabhirvyavahAranayAzrayAt // 347 // atizaya zubhAzubha ke vikalpa se jo svayaM karma karatA hai| sajjanoM ke dvArA vyavahAranaya ke prAzraya se use kartA kahA jAtA hai| tatphalaM ca svayaM bhuvate tasmAdbhokteti bhNnnyte| pravistAropasaMhArAbhavatyaGgI tanupramaH // 348 // svayaM karma kA phala bhogatA hai, isalie bhoktA kahA jAtA hai / jIva vistAra aura saMkoca se zarIra parimANa hai / svabhAvenordhvagA shktistsmaadbhvettdaatmkH| varNAdibhivihInatvAdamUrto jAyate hi saH // 346 // jIva kI zakti svabhAva se Urdhvagamana karane kI hai, ataH Urdhvagamana svabhAvI hai / varNAdi se vihIna hone ke kAraNa vaha amUrta hotA hai| paMcavidhe'tra saMsAre jIvaH saMsarati svayam / tasmAdbhavati saMsArI kRtakarmapracoditaH // 350 // kie hue karma se prerita huA jIva pAMca prakAra ke saMsAra meM svayaM bhramaNa karatA hai, ataH saMsArI hotA hai / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 prApya dravyAdisAmagrI bhasmasAtkurute svayam / karmendhanAni sarvANi tasmAtsiddha iti smRtaH // 351 // dravyAdi sAmagrI ko pAkara svayaM karma rUpI Idhana ko bhasma karatA hai, isa kAraNa siddha ke rupa meM mAnA gayA hai| avasthAbhedato jIvaH punastredhA pracakSyate / bahirAtmAntarAtmA ca paramAtmeti tatvataH // 352 // avasthA bheda kI apekSA jIva tIna prakAra kA kahA jAtA hai / bahirAtmA, antarAtmA aura prmaatmaa| heyopAdeyavaikalyAnna ca vettyahitaM hitam / nimagno viSayAkSeSu bahirAtmA vimUDhadhIH // 353 // vimUr3ha buddhi bahirAtmA indriya viSayoM meM nimagna hokara heya aura upAdeya se rahita hone ke kAraNa ahita aura hita ko nahIM jAnatA hai| antarAtmA tridhA kliSTamadhyamotkRSTabhedataH / asaMyato jaghanyaH syAnmadhyamau dvau taduttarau // 354 // adhama, madhyama aura utkRSTa ke bheda se antarAtmA tIna prakAra kI hotI hai / asaMyata jaghanya antarAtmA hai, usake bAda ke do madhyama antara AtmA hai / apramattAdayaH sarve yAvatkSINa kssaaykaaH| uttamA yatayaH zAntAH prabhavantyuttarottaram // 35 // apramatta se lekara kSINakaSAya taka saba uttama antarAtmA zAnta yati uttarottara samartha hote haiM / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 paramAtmA dvidhA sUtre sakalo nikalaH smRtaH / sakalo bhaNyate sadbhiH kevalo jinasattamaH // 356 // sUtra meM paramAtmA sakala aura nikala ke bheda se do prakAra ke mAne gaye haiM / sajjanoM ne jina zreSTha kevalI ko sakala paramAtmA kahA hai| niSkalomuktikAntezazcidAnandaikalakSaNaH / anAta sukhapata taH karmASTaka vivarjitaH // 357 // mukti rUpI kAntA ke svAmI cidAnandaikalakSaNa, ananta sukha se santRpta aura pATha karmoM se rahita nikala paramAtmA haiN| _ jIva: varNamekaM rasaM gandhaM sparzayugmaM ca gaahte| pudgalANuH paraH prokto galanapUraNAtmakaH // 358 // dUsarA dravya pudgala hai / yaha eka varNa, rasa, gandha aura sparza yugala ko vyApta karatA hai tathA use pUraNa-galana svabhAvI kahA gayA hai| dvayaNukAdi vibhedena sniggharukSatvasaMzrayAt / bandho'nyonyaM bhavetteSAM vRddhirupAdanekadhA // 356 // . snigdha aura rUkSatva guNa ke Azraya se dvayaNukAdi ke bheda se pudgaloM kA pArasparika bandha hotA hai / yaha vRddhi kI apekSA aneka prakAra kA hotA hai| 1 ayaM pAThaH ka-pustake nAsti / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 zabdo bandhastamazchAyA sUkSmasthaulyAtapadya ti| bheda saMsthAnamityete paryAyAstasya kIrtitAH // 360 // zabda, bandha, tama, chAyA, sUkSma, sthaulya, Atapa, dyuti, bheda tathA saMsthAna ye pudgala ke paryAya kahe gae haiM / pRthvI toyaM tathA cchAyA cAkSuSo naakssgocrH| karmANi paramANvantaM teSAM saukSamyaM yathottaram // 361 // pRthvI, jala tathA chAyA cAkSuSa hai| karma se lekara paramANu taka indriya gocara nahIM haiM, unameM uttarottara sUkSmatA hai / sthalasthalaM tathA sthalaM sthUlasUkSmAstataH param / sUkSmasthUlAca sUkSmANi sUkSmasUkSmA iti kramAt // 362 // pudgaloM kA krama isa prakAra hai-sthUla-sthUla, sthUla, sthUla sUkSma, sUkSma sthUla, sUkSma tathA sUkSma sUkSma / pudgalaH / gatiheturbhaveddharmo jiivpudglyordvyoH| yathodakaM hi matsyAnAM santiSThatosthA na saH // 363 // jIva aura pudgala donoM kI gati kA hetu dharma dravya hotA hai / jisa prakAra jala machaliyoM kI gati meM nimitta hotA hai kintu Thaharate hue jIva pudgaloM kA vaha nimitta nahIM hai / dharmaH / adharmaH sthitidAnAya hetarbhavati tadadvayoH: pathikAnAM yathAcchAyA gacchatoH sa na dhArakaH // 364 // 1 sUkSmo . kh.| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 jIva aura pudgaloM ko ThaharAne meM adharma dravya nimitta hotA hai / jisa prakAra pathikoM ke Thaharane meM chAyA nimitta hai / calate hue jIva pudgaloM ko ThaharAne meM vaha nimitta nahIM hai / adh'mH| dravyANAmavagAhasya yogyaM yattannabho bhavet / / lokAkAzamalokAtyamAkAzamiti tadvidhA // 365 // jo dravyoM ke avagAha ke yogya hai, usakA nAma AkAza hai / AkAza do prakAra kA hai-lokAkAza aura alokAkAza / AkAzaH / varNagandhAdibhimaktA asaMkhyAtAH sunishclaaH| vartanAlakSaNopetA jIvapudgalayoH param // 366 // tiSThantyekaikarupeNa lokAkAzapradezakAn / vyApya kAlANavo mukhyAH pratyekaM ratnarAzivat // 367 // jIva aura pudgala se bhinna, gandhAdi se rahita, asaMkhyAta, sunizcala, vartanAlakSaNa se yukta, lokAkAza ke pradezoM ko vyApta kara eka-eka rUpa meM mukhya rUpa se Thahare hue ratnoM kI rAzi meM eka-eka ratna ke samAna ye kAlANu sthita haiM / pariNAmaH padArthAnAM kAlAstitvaprasAdhataH / anyathA navajIrNAdiparyAyajJAnatA katham // 368 // padArthoM kA pariNAma kAla ke astitva kA prasAdhaka hai, anyathA naI, purAnI Adi paryAyoM kA jJAna kaise hogA ? 1-2 ime zabdA: ka-pustake na santi / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 nopacAro vinA mukhyaM narasiMhopacAravat / tathopacAramAzritya kAlo'sti vyAvahArikaH // 366 // nRsiMha ke upacAra ke samAna upacAra ke binA mukhya nahIM / hai / upacAra kA Azraya kara vyAvahArika kAla hai| mukhyakAlasya paryAyaH samayAdisvarUpavAn / vyavahAro mataH kAlaH kAlajJAnapravedinAm // 370 // kAla ke jJAna ko jAnane vAloM ne mukhya kAla kI paryAyeM jo samayAdi rupa vAlI haiM, vyavahArakAla mAnI haiN| taM kAlANusa mullaMdhya maMdaM gacchati pudgalaH / yAvatA kAlamAtreNa sa kAlaH samayAtmakaH // 371 // usa kAlANa kA ullaMghana kara jitane kAla mAtra meM pudgala mandagati se gamana karatA hai vaha kAla samayAtmaka hai| tasmAdAvalipUrvA ye muhUrtAdyAzca paryayAH / maryakSetra pravartante bhAnorgativazAdbhuvi // 372 // prAvali se lekara muhUrtAdi jo payAyeM maryakSetra meM pravRtta hotI haiM, ve pRthvI para sUrya kI gati ke vaza hotI haiM / kAla: / guNaparyayavadadravya sandoho varNyate budhH| saptabhaMgoM samAligya svaanydrvysvbhaavtH||373|| vidvAnoM ne saptabhaGgI ko svIkAra kara apane aura anya dravya ke svabhAva ke anusAra guNa aura paryAya vAle dravya ke samUha kA varNana kiyA hai| 1 ime zabdA: ka-pustake na santi / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 sahabhUtA guNA jJeyAH suvarNe pItatA ythaa| kramabhUtAstu paryAyAH jIve gatyAdayo yathA // 374 // suvarNa meM jisa prakAra pIlApana hotA hai, usI prakAra sahabhUta guNa jAnanA caahie| jIva meM gati Adi ke samAna kramabhUta paryAyeM haiN| paryAyAH prabhavantyete bhedadvayasamAzritAH / arthavyaJjanabhedAbhyAM vadantIti maharSayaH // 375 // artha aura vyaJjana rupa do bhedoM kA Azraya kara ye paryAyeM samartha hotI haiM, aisA maharSi kahate haiN| sUkSmo'vAggocaro vedyaH kevalajJAninA svayam / pratikSagaM vinAzI syAta paryAyo hyarthasaMjJikaH // 376 // jo sUkSma hai, vANI ke gocara nahIM hai, kevalajJAniyoM ke svayaM anubhava meM AtI hai tathA pratikSaNa vinAzI hotI hai, usa paryAya kI artha saMjJA hai| sthalaH kAlAntarasthAyI saamaanyjnyaangocrH| dRSTigrAhyastu paryAyo bhavedya vajana saMjJakaH // 37 // jo sthUla hai, dUsare samaya taka rahane vAlI hai, sAmAnya jJAna ke gocara haiM, dRSTi grAha ya hai, vaha vyaJjana nAma kI paryAya hai| dravyANyanAdyanantAni dravyatvena bhavantyapi / dhrauvyavyayasamutpattisvabhAdhAnyakhilAnyapi // 378 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 dravya anAdi aura ananta haiN| ina sabameM dravya rUpa meM hokara bhI dhrauvya, vyaya aura utpatti svabhAva vAle haiN| kAlatrayAnuyAyitvaM yadrUpaM vastuno bhavet / tadhrauvyatvamiti prAhurvRSabhAdyA gaNAdhipAH // 37 // vRSabha Adi gaNAdhipoM ne vastu kA jo rUpa tIna kAloM kA anuyAyI hai, use dhrauvyapanA kahA hai| pUrvAkArAnyathAbhAvo vinAzo vastunaH punH| apUrvAkAra saMprAptirutpattiriti koyate // 380 // vastu ke pUrva rUpa kA anya prakAra se ho jAnA vinAza tathA apUrva AkAra kI prApti utpatti kahI hai| svabhAvetaraparyAyA jIvapudgalayordvayoH / vibhAvaparyayA na syuH zeSadravyacatuSTaye // 381 // jIva aura pudgala donoM meM svabhAva se bhinna paryAyeM bhI hotI haiM, zeSa cAra dravyoM meM vibhAva paryAya nahIM hotI haiN| kAyatvamasti paMcAnAM pradezatatisaMbhavAt / nAsti kAlasya kAyatvaM pradezatatyasaMbhavAt // 382 // pradezoM kA samUha hone se pAMca dravyoM meM kAyatva hai| pradezoM kA samUha na hone se kAla kA kAyatva nahIM haiN| dharmAdharmeka jiivaanaamsNkhyeyprdeshtaa| pudgalAnAM tridhA dezA nabho'nantapradezakam // 383 // dharma, adharma aura eka jIva ke asaMkhyAta pradeza haiM / pudgaloM ke pradeza saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta haiN| AkAza ananta pradezI hai| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAjIvAsravA bandhasaMvarau nirjarA tthaa| mokSazceti sutatvAni sapta syurjanazAsane // 384 // jaina zAsana meM jIva, ajIva, pAstava, baMdha, saMvara, nirjarA tathA mokSa ye sAta tattva haiM / cetanAlakSaNo jiivo'muurto'naadyvinaashkH| ajIvaH paMcadhA jJeyaH pudgalAdiprabhedataH // 385 // cetanA lakSaNa vAlA jIva hai, jo ki amUrta, anAdi aura avinAzI hai / pudgalAdi ke bheda se ajIva pAMca prakAra kA jAnanA caahie| bhAvAsravo bhavejjIvo mithyaatvaadictussttyaat| tato dravyAtravo yo sau karmASTakasamAzrayaH // 386 // mithyAtvAdi cAra se jIva ke bhAvAsrava hotA hai| jo ATha karmoM ke Azrita hotA hai, vaha dravyAsrava hai| badhyate karma bhAvena yena tadabhAvabandhanam / jIvakarmapradezAnAmAzleSo dravyabandhanam // 387 // jisa bhAva se karma baMdhatA hai, vaha bhAva bandha haiM / jIva aura karma ke pradezoM kA cipaka jAnA dravya bandha hai / sa prakRtipradezAkhyasthityanubhAgabhedabhAk / yogavAdimau syAtAM kaSAyadvauM taduttarau // 388 // vaha bandha prakRti, pradeza, sthiti aura anubhAga vAlA hai| yoga se prakRti aura pradezabandha tathA kaSAyoM se sthiti aura anubhAga bandha hote haiN| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 karmAsravanirodhAtmA cidbhAvo bhAvasaMvaraH / vratAdyaH karmasaMrodhaH sa bhavedravyasaMvaraH // 386 // karmoM ke Ane ke nirodha rUpa caitanya kA bhAva bhAvasaMvara hai / vratAdi se karma kA rokanA dravya saMvara hai / haThAtkAra svabhAvAbhyAM jAyate karmanirjarA / vipAkA svapAketi dvividhA sA yathAkramam // 360 // karma nirjarA haThAtkAra aura svabhAva vAlI hotI hai / vaha yathAkrama do prakAra kI hotI hai - viSAkA aura svApAkA | karmakSayAya yo bhAvo bhAvamokSo bhavatyasau / jAyate dravyamokSastu jIvakarmapRthavikrayA // 361 // karma kSaya ke lie jo bhAva ho, vaha bhAvamokSa hotA hai / jIva aura karma kA pRthakkaraNa dravyamokSa hai / ityevaM saptatatvAni tAnyeva prabhavantyapi / yuktAni puNyapApAbhyAM padArthA nava saMsmRtAH // 362 // isa prakAra sAta tatva hote haiM, ve hI puNya aura pApa se yukta hokara nava padArtha ho jAte haiM, aisA mAnA gayA hai / puroktalakSaNaH jIvaH samyavatvavratabhUSitaH / puNyaM tadviparIto yaH sa pApamiti kIrtyate // 363 // samyaktva aura vrata se bhUSita huA pUrvokta lakSaNa vAlA jIva puNya hai | usase jo viparIta hai, vaha pApa kahA jAtA hai / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 evaM dravyAdi sandohe zraddadhAnaM yathArthataH / zranAdikarmasambandhavicchitto jAyate'GginAm // 364 // isa prakAra dravyAdi ke samUha kA yathArtha zraddhAna anAdi karma sambandha kI vicchitti hone para prANiyoM ke hotA hai / caturgatibhavo bhavyaH saMjJI pUrNaH sulezyakaH / jAgarI labdhimAn zuddho jJAnI samyaktvamarhati // 365 // cAroM gatiyoM meM utpanna bhavya, saMjJI, sulezyA vAlA, jAgrata, labdhiyukta, zuddha, tathA jJAnI samyaktva ke yogya hotA hai / vAraNaM tasya catvAro ye cAnantAnubandhinaH / mithyAtvamizrasamyaktvaM ceti DhaGamohasaptakam // 366 // ityAsa prakRtInAM nu saptAnAmupazAntitaH / proktaupazamikA dRSTiH prazAntapaMkatoyavat // 367 // usake anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha kA abhAva, mithyAtva, samyigmathyAtva aura samyaktva isa prakAra darzanamoha kI sAta prakRtiyoM kI upazAnti se prapazamika samyak darzana kahA gayA hai / yaha prazAnta kIcar3a vAle jala ke samAna hotA hai / sarva spardhakAnAM yaH pAkAbhAvAtmakaH kSayaH / sattAtmopazamo yatra kSAyopazamikaM hi tat // 368 // sarvaMghAta sparddhakoM kA jo pAkAbhAvAtmaka udayAbhAvI kSaya hai, jahA~ para ki sattArUpa upazama hotA hai, vaha kSAyopazamika hai / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '86 uditAste kSayaM yAtAH spardhakAH sarvaghAtakAH / zeSAH prazamitAH santi kSAyopazamikaM tataH // 366 // ve sarvaghAtI sparddhaka udita hokara kSaya ho jAte haiM / zeSa prazamita ho jAte haiM / taba kSAyopazamika samyaktva hotA hai / yadvedyate calAgADhamAlinyena pRthak pRthak / samyaktvaprakRteH pAkAt tasmAttadvedakA vhayam // 400 // samyaktva prakRti ke pAka se jo cala, pragAr3ha aura malina rUpa pRthak-pRthak vedana hotA hai, isa kAraNa vaha vedaka samyaktva ( kahA jAtA ) hai | etatsaMsAravicchityai jAyate dehinAM khalu / moDhyAdidoSanirmuktaM niHzaMkAdyaGgasaMyutam // 401 // mUr3hatA Adi doSa se yukta tathA niHzaMkita Adi aMgoM se yukta prANiyoM ke saMsAra ko naSTa karane ke lie hote haiM / sUryArdho vanhitkAro gomUtrasya niSevaNam / tatpRSThAntanamaskAro bhRgupAdAdisAdhanam // 402 // dehalIgeha ratnAzvagajazastrAdipUjanam / nadIhadasamudreSu majjanaM puNyahetave // 403 // saMkrAntau ca tilasnAnaM dAnaM ca grahaNAdiSu / sandhyAyAM maunamityAdi tyajyatAM lokamUr3hatAm // 404 // sUrya ko ardha denA, agni kI pUjA karanA, gomUtra kA sevana karanA, goyoni ko namaskAra karanA, parvata Adi se giranA, dehalI, ghara, ratna, ghor3A, hAthI, zastrAdi kI pUjA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanA, puNya ke lie nadI, tAlAba, samudroM meM snAna karanA, saMkAnti meM tila lagAkara snAna karanA, grahaNAdi para dAna denA, sandhyA ke samaya mauna dhAraNa karanA, ina saba loka mUr3hatAoM ko chodd'o| aihikAzAvazittvena kutsito devatAgaNaH / pUjyate bhaktito bADhaM sA devamUr3hatA matA // 405 // isa loka kI AzA ke vazavartI hokara kudevatAoM kI jo bhakti pUrvaka pUjA kI jAtI hai, vaha devamUr3hatA mAnI gaI hai / dRSTvA maMtrAdisAmarthya pApi pASaNDicAriNAm / upAstiH kriyate teSAM sA syAtpASaNDimUDhatA // 406 // ' pApI pAkhaNDI ke rUpa meM vicaraNa karane vAloM kI maMtrAdi kI sAmarthya ke anusAra unakI jo upAsanA kI jAtI hai, vaha pAkhaNDimUr3hatA hai| jJAnaM pUjA tapo vittaM kulaM jAtirbalaM vapuH / etAnAzritya gavitvaM tanmadASTakamiSyate // 407 // jJAna, pUjA, tapa, dhana, kula, jAti, bala aura zarIra kA Azraya kara garva karanA, ATha prakAra kA mada kahA gayA hai / kudevaH kumatAlambI kuzAstraM kutsitaM tpH|| kuzAstrajJaH kuliMgIti syuranAyatanAni SaT // 40 // kudeva, kumatAlambI, kuzAstra, kutapa, kuzAstra kA jJAtA aura kuliMgo, ye chaH anAyatana hote haiN| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha 1 samIcInamidaM rUpaM kudevasyeti jalpanam / ityAdibhAvanA bhavyastyAjyAnAyatanAtmikA // 406 // kudeva kA yaha rUpa ThIka hai, isa prakAra kahanA, ityAdi anAyatana rUpa bhAvanA bhavyoM ko chor3a denI cAhie / idamevezaM tatvaM jinovataM tanna cAnyathA / itya' kaMpar ruciryAso niHzaMkAGgaH taducyate // 410 // tattva yahI hai, aisA hI hai / jinendra bhagavAn ne jo kahA hai, vaha anyathA nahIM hai, isa prakAra jo prakampa ruci hotI hai, use niHzaMkita aMga kahate haiM / saMsArendriyabhogeSu sarveSu bhaMgurAtmasu / nirIha bhAvanA yatra sA niSkAMkSA smRtA budhaiH // 411 // kSaNabhaMgura, saMsAra aura samasta indriya bhogoM ke prati jahAM nirIhabhAvanA hai, use vidvAnoM ne niHkAMkSita aMga mAnA hai / svabhAvamaline dehe ratnatrayapavitrite / jugupsArahito bhAvo sA syAnnivicikitsitA // 492 // jo deha svabhAva se malina kintu ratnatraya se pavitra hai, usake prati ghRNA kA bhAva na rakhanA nirvicikitsA aMGga hai / doSadRSTeSu zAstreSu tapasvidevatAdiSu / cittaM na muhyate kApi tadamUDhatvaM nigadyate // 413 // jinameM doSa dikhAI deM, aise zAstroM meM tapasvI aura devatAoM Adi meM kisI prakAra citta mohita nahIM hotA hai, vaha amUDhatva aMga kahA gayA hai / 1 ityazaMkA. kha / 2 niHzaMkatvaM / 3 duSTeSu. kha. / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ratnatrayopayuktasya janasya kasyacitkvacit / gopanaM prAptadoSasya taddbhavatyupagUhanam // 414 // ratnatraya se yukta kisI vyakti kA kvacit doSa prApta ho to usakA DhAMkanA upagUhana aMGga hai / darzanA' jJAnato vRttAccalatAM gRhamedhinAm / yatInAM sthApanaM tadvatsthitIkaraNamucyate // 415 // darzana, jJAna aura cAritra se Dagamaga hote hue gRhasthoM athavA yatiyoM kA sacce mArga meM sthApana karanA sthitikaraNa kahalAtA hai / rogAditazramArtAnAM sAdhUnAM gRhiNAmapi / yathAyogyopacArastadvAtsatyaM dharmakAmyayA // 416 // roga se pIr3ita zrama se pIr3ita sAdhutroM aura gRhasthoM kA dharma kI kAmanA se yathAyogya upacAra karanA ( sevA karanA ) vAtsalya kahalAtA hai / mithyAta mastvapAkRtya saddharmodyotanaM param / kriyate zaktito bADhaM saiSA prabhAvanA matA // 417 // mithyAtva rUpI andhakAra ko dUra haTAkara utkRSTa rUpa se saddharma kA apanI zakti ke anusAra udyotana karanA prabhAvanA mAnI gaI haiM / evamaSTAMgasaMyuktaM samyaktvaM syAdbhavApaham / sAdhakaH sarvakAryeSu maMtra: pUrNAkSaro yathA // 418 // 1 duSTeSu kha / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra ATha aGgoM se saMyukta samyaktva bhava ko naSTa karane vAlA hotA hai, jisa prakAra pUrNa akSaroM vAlA mantra samasta kAryoM kA sAdhaka hotA hai| dRgmohakSayasaMbhUtau yacchaddhAnamanuttaraM / bhavettatkSAyikaM nityaM karmasaMghAtaghAtakam // 416 // darzana moha ke kSaya ho jAne para jo anuttara zraddhAna hai, vaha kSAyika hotA hai| vaha nitya rUpa se karmoM ke samUha kA ghAtaka hotA hai| nAnAvAgbhivahUpAyarbhISmarUpaizca durdhraiH| tridazAyarna cAlyeta tatsamyaktvaM kadAcana // 420 // vaha samyaktva nAnA prakAra kI vANI, aneka upAya tathA bhayaMkara rUpa ko dhAraNa karane vAle durdhara devAdi ke dvArA cAlita nahIM hotA hai| kSAyikIDaniyArambhI kevlikmsnnidhau| karma mAjo narastatra kazciniSThApako bhavet // 421 // kevalI ke caraNa sAnnidhya meM samyagdarzana kI kSAyikI kriyA kA prArambha karane vAlA, karma ko naSTa karane vAlA koI vyakti niSThApaka hotA hai| labdhamRtyunaraH kazcidbadghAyuSkaH pragacchati / yasyAM gatau hi tatraiva pUrNatAM kurute dhra vam // 422 // 1 karmakSamAyo iti pRthagvi bhaktyanta padaM kha-pustake / 2 asya sthAne kvaciditi saMbhAvyate / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baddha Ayu vAlA koI manuSya mRtyu ko prApta kara jisa gati meM jAtA hai, nizcita rUpa se usI meM pUrNatA karatA hai / ityekenaiva saMyuktaH syaadbhvyo'sNymaavhyH| dvitIyAnAM kaSAyANAmudayAdavrato hi saH // 423 // isa prakAra eka se hI saMyukta vaha bhavya, asaMyamI, apratyAkhyAnAvaraNa, krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAyoM ke udaya se avratI hI hotA hai| prazamAstikyasaMvegAH sahAnukampayA guNAH / / vidyante hRdaye yasya sa syAtsamyaktvabhUSitaH // 424 // prazama, saMvega, anukampA aura Astikya guNa jisake hRdaya meM vidyamAna haiM, vaha samyaktva se bhUSita hotA hai| tatastu vratahIno'pi prANighAtAya nodymii| prANighAtanazIlaH syAtsamyaktvasyAtidUragaH // 425 // vrata se hIna hone para bhI prANighAta ke liye udyama na ho / prANiyoM kA ghAta karanA jisakA svabhAva hai, vaha vyakti samyaktva se atyanta dUra hai| kAkatAlIyakanyAyAt samyaktvaM jAtamAtrakam / jIvasyAnantasaMsAraM saMkhyAtmikAM sthiti nayet // 426 / kAkatAlIya nyAya se utpanna hone vAlA samyaktva jIva ke ananta saMsAra ko saMkhyAtmaka sthiti meM le AtA hai| 1 yAti. ka. / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhAvanAditriSu strISu SaTsvadhaHzvabhrabhUmiSu / avasthAyAmapUrNAyAM na hi samyaktva saMbhavaH // 427 // bhavanavAsI, jyotiSI aura vyantara devoM meM, striyoM meM, nIce ke chaha naraka kI pRthiviyoM meM tathA aparyAptaka avasthA meM samyaktvI utpanna nahIM hotA hai / yasya samyaktvasambhUtirAyurvandheltha durgtau| gaticchedo na tasyAsti tathApyalpatarA sthitiH // 428 // durgati meM Ayu baMdhane ke anantara jisake samyaktva kI utpatti hotI hai, usake gati kA vinAza nahIM hotA hai, phira bhI sthiti alpatara ho jAtI hai| Ayurbandhe caturgatyAM yadi samyaktvasaMbhavaH / devAyurbandhanaM muktvA nApyete NumahAvrate // 426 // devAyu ke bandhana ko chor3akara cAroM gatiyoM meM prAyu kA bandha hone para yadi samyaktva kI utpatti huI ho to ye aNuvrata aura mahAvrata nahIM hote haiN| kSayopazamasadRSTiH padaM prApnoti durlabham / sudaivaM svargalokeSu mAnuSaM karmabhUmiSu // 430 // kSayopazama samyagdRSTi svargaloka meM uttama deva tathA karma bhUmiyoM meM durlabha manuSya pada ko pAtA hai / labdhvA kSAyikasamyaktvame ktRtiiyturyke| bhave mukti prayAtyaGgI nAstyato'nyabhavAzrayaH // 431 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAyika samyaktva ko prApta kara pahale, tIsare athavA cauthe bhava meM prANI mukti ko prApta ho jAtA hai| isake atirikta anya bhavoM kA Azraya nahIM lenA pdd'taa| prAtaraudra bhaveddhayAnaM tatra mandatvabhAgatam / prAtaM caturvidhaM provataM raudradhyAnaM ca tadvidham // 432 // vahA~ Arta aura raudradhyAna manda ho jAte haiM / ArttadhyAna cAra prakAra kA hotA hai aura raudra dhyAna bhI cAra prakAra kA hotA hai| aniSTayogasambhUtiriSTArthasya viyogtaa| aprAptiricchi 'tArthasya caturtha syAnnidAnakam // 433 // aniSTa yogaja, iSTa viyogaja, icchita artha kI prApti na honA tathA nidAna, isa prakAra cAra taraha kA prArtadhyAna hotA hai| prArtadhyAnavazAjjIvaH krotyshubhbndhnm| badghAyuSko mRti labdhvA tairacI gatimaznute // 434 // AtadhyAna ke vaza jIva azubhabandhana karatA hai / baddhAyuSka mRtyu ko prApta kara tiryaJca gati ko prApta karatA hai| hisAnando mRSAnandaH steyAnandastatIyakaH / turyaH saMrakSaNAnando raudradhyAnasya paryayAH // 435 // raudradhyAna ke cAra bheda haiM-1. hiMsAnandI 2. mRSAnandI 3. steyAnandI aura 4. saMrakSaNAnandI / 1 rIpsitArthasya. kh.| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 raudradhyA'ne'tha jIvena kssaayvissmohinaa| prA dyazvabhrAvanau janma baddhAyuSkeNa labhyate // 436 // raudradhyAna hone para kaSAyarUpI viSa ke moha se baddhAyuSka jIva prathama naraka kI pRthivI ko prApta karatA hai / gauNavRtyA bhavettasya dharmadhyAnaM kathaMcana / prAptopajJasya zAstrasya cintanazravaNAtmakam // 437 // kathaMcana gauNa rUpa se usake prApta ke dvArA upadiSTa zAstra ke cintana zravaNa rUpa dharmadhyAna hotA hai / manaH sadAdhigame pravRttaM vAk pAThayoge nayane ca vrnne| zrutI zrutau nizcalavigrahazca dhyAne'pi caikAgrayamihApi saumyaM // 1 // mana yathArtha artha kI jAnakArI meM pravRtta hotA hai, vANI pATha karatI hai, donoM netroM kA varNoM se yoga hotA hai, donoM kAna zAstra zravaNa meM lagate haiM, zarIra nizcala hotA hai, dhyAna meM ekAgratA AtI hai aura saMsAra meM bhI saumyatA AtI hai| asaMyato nijAtmAnamakevAraM dina prati / dhyAyatyaniyataM kAlaM no cetsamyaktvadUragaH // 438 // asaMyata hone para bhI pratidina eka bAra aniyata kAla yadi apanI AtmA kA dhyAna karatA hai to vaha samyaktva se dUra nahIM hotA hai| pravacanatilaka meM kahA hai1 dhyAnena jIvena. kh.| 2 AdyaH kha. / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 zraviriyammAiTThI NiyamiyavelAdiyaM Na kuvvato / paDi paDi diNamigivAraM so jhAyadi appagaM suddhaM // 1 // avirati samyagdRSTi niyamita velA meM na kara bhI dina meM eka bAra zuddha AtmA kA dhyAna karatA hai / IdRzaM bheda mamyaktvaM sAdhakaM nizcayAtmanaH / nizcayAtmyaM nijAtyaiva tatsAdhdhaM svAnmanISibhiH // 436 // isa prakAra ke bheda vAlA samyaktva nizcayAtmA kA sAdhaka hotA hai / nizcayAtmA nijAtmA hI hai, vaha manISiyoM ke dvArA sAdhya hai / saMyata guNasthAnaM caturthaM pratipAditam / deza saMyamino dhAma paMcamaM kathyate'dhunA // 440 // cauthe asaMyata guNasthAna kA pratipAdana kiyA gayA / aba dezasaMyamanAmaka paMcama guNasthAna kA kathana kiyA jAtA hai / iti caturtha saMyata guNasthAnam / to dezavratAbhikhyeguNasthAne hi paMcame / bhAvAstrayospi vidyante pUrvokta lakSaNA iha // 441 // 1 sukkhaM kha, asyA agre imeM aspaSTe gAthe kha- pustake / tathA coktaM dazavaikAlikagranthe- jo puvvasta carattakAle saMpikkhaI appagamappaNeNaM / kimekadaM kiccamakicca sesaM ki sakkaNijjaM NusayANarAmi ||1|| ki mero pasai kiM va appA dosAgayaM kiM Na vivajjayAmi / icceva sammaM praNupassamANo RNa (NA) gayaM NI paDibaMdha kujjA / / 2 / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 dezavata nAmaka paMcama guNasthAna meM pUrvokta lakSaNa vAle tIna bhAva vidyamAna rahate haiN| pratyAkhyAnodayAjjIvo no dhatte'khilasaMyamam / tathApi dezasaMtyAgAtsaMyatAsaMyato mtH||442|| pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke udaya se jIva sakala saMyama ko dhAraNa nahIM karatA hai / tathApi eka deza tyAga se saMyatAsaMyata mAnA gayA hai| viratistrasaghAtasya mnovaakkaayyogtH| sthAvarAGgividhAtasya pravRttistasya kutracit // 443 // saMyatA-saMyata guNasthAna vAlA trasa jIvoM kI hiMsA se mana, vacana, kAya se virata hotA hai| usakI kvacita sthAvara jIvoM ke vidhAna kI pravRtti hotI hai| viratAviratastasmAdbhaNyate deshsNymii| pratimAlakSaNAstasya bhedA ekAdaza smRtAH // 444 // viratAvirata hone se dezasaMyamI kahA jAtA hai / pratimA lakSaNoM ke anusAra rasake gyAraha bheda mAne gaye haiM / prAdyo darzanikastatra vratikaH syAttataH param / sAmAyikavratI cAtha saproSadhopavAsakRt // 445 / / sacittAhArasaMtyAgI divAstrIbhajanojjhitaH / brahmacArI nirArambhaH parigrahaparicyutaH // 446 // 1 varam kh.| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 tasmAdanumoddiSTaviratau dvAviti kramAt / ekAdaza vikalpAH syuH zrAvakANAM kramAdamI // 447 // dArzanika, vratika, sAmAyikavratI, proSadhopavAsakRta, sacintAhAra tyAgI, divAstrIsevana tyAgI, brahmacArI, nirArambhI, parigraha tyAgI, anumativirata, uddiSTavirata / isa prakAra ye gyAraha zrAvakoM ke krama hote haiM / gRhI darzanikastatra samyaktvaguNabhUSitaH / saMsArabhoganirviNNo jJAnI jIvadayAparaH // 448 // samyaktva rUpI guNa se bhUSita dArzanika zrAvaka saMsAra aura bhoga ke prati virakta, jJAnI aura jIvadayAparAyaNa hotA hai| mAkSikAmiSadya ca sahodumbarapaMcakaiH / vezyA parAGganA cauryaM dya taM no bhajate hi saH // 446 // vaha madya, mA~sa, madhu, paMca udumbara phala, vezyA, parastrI, caurya tathA jue kA sevana nahIM karatA hai / darzanikaH prakurvIta nizi bhojanavarjanam / yato nAsti dayAdharmo rAtrau bhuktiM prakurvataH // 450 // dArzanika zrAvaka rAtri meM bhojana nahIM karatA hai, kyoMki rAtri bhojana karane vAle ke dayAdharma nahIM hai / darzanapratimA | Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 sthUlahiMsAnRtasteyaparastI cAbhikAMkSatA / aguvratAni paMcaiva tattyAgAtsyAdaNuvatrI // 451 // sthUla hiMsA, amRta, steya aura parastro kI abhilASA kA kA tyAga ye pA~ca aNuvrata hote haiN| inake tyAga se aNuvratI hotA hai| yogatrayasya smbndhaatkRtaanumtkaaritH| na hinasti nasAna sthalahiMsAvatamAdimam // 452 // mana, vacana, kAya ke sambandha se kRta, kArita, anumodanA se trasa jIvoM kI hiMsA na karanA pahalA sthUla ahiMsAvata hai / na vadatyanataM sthalaM na parAna vAdayatyapi / jIvapIDAkaraM satyaM dvitIyaM tadaNuvratam // 453 // jo jIva pIr3AkArI sthUla jhUTha nahIM bolatA hai aura na dUsare se bulavAtA hai / usake dvitIya satyANuvrata hotA hai / pradattaparavittasyaH nikssiptvismRtaaditH| tatparityajanaM sthUlamacaurya vratabhUcire // 454 // na die hue dhana kA, dharohara ke bhUla jAne Adi kA parityAga karanA sthUla acauryavrata kahalAtA hai / mAtRvatparanArINAM parityAgastrizuddhitaH / ___ sa syAtparAGganAtyAgo gRhiNAM zuddhacetasAm // 455 // mana, vacana, kAya kI zuddhipUrvaka mAtA ke samAna parastrI kA tyAga karanA zuddha citta vAle gRhasthoM kA parastrI tyAga vrata hotA hai| 1 ti kh.| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dhanadhAnyAdivastUnAM saMkhyAnaM muhyatAM vinaa| tadaNuvratamityAhuH paMcataM gRhamedhinAm // 456 // moha ke binA dhana-dhAnyAdi vastuoM kA parimANa rakhanA gRhasthoM kA pA~cavAM aNuvrata kahA gayA hai| zolavratAni tasyeha guNavratatrayaM yathA / zikSAvataM catuSkaM ca sa taitAni vidurbudhAH // 457 // usa gRhastha ke tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata ye sAta zIlavrata vidvAnoM ne kahe haiN| digdezAnarthadaNDAnAM virati kriyate tthaa'| digvatatrayamityAhumunayo vratadhAriNaH // 458 // digvrata, dezavrata tathA anarthadaNDavata / ina tInoM ko vratadhArI muniyoM ne digvratatraya kahA hai| kRtvA saMkhyAna mAzAyAM tato bahirna gamyate / yAvajjIvaM bhavatyetadigvatamAdimaM vratam // 456 // dizAoM kA parimANa kara jIvanaparyanta jo usake bAhara nahIM jAtA hai, usake Adi digvata nAmaka vrata hotA hai| kRtvA kAlAvadhi zaktyA kriyatpradezavarjanam / taddezavirati ma vrataM dvitIyakaM viduH // 460 // zaktipUrvaka kAla kI sImA niyata karake kinhIM pradezoM ke parityAga karane ko dvitIya dezavirativrata kahate haiN| 1 yathA. kh.| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 khanitraviSazastrAderdAnaM syAdvadhahetukam / tatyAgo'narthadaNDAnAM varjanaM tattRtIyakam // 461 // khodane ke upakaraNa, viSa, zastra Adi kA dAna vadha kA hetu hotA hai, usakA tyAga karanA anarthadaNDa tyAga rUpa tRtIya vrata hotA hai / sAmAyikaM ca proSadhavidhi ca bhogopabhoga saMkhyAnam / pratithInAM satkAro vA zikSAvratacatuSkaM syAt // 462 // sAmAyika, proSadhavidhi, bhogopabhogasaMkhyAna tathA pratithiyoM kA satkAra / ye cAra zikSAvrata hote haiM / sAmAyikaM prakurvIta kAlatraye dinaM prati / zrAvako hi jinendrasya jinapUjApuraHsaram // 463 // zrAvaka ko jinapUjApUrvaka dina meM tIna bAra sAmAyika karanA cAhie | kaH pUjyaH pUjakastatra pUjA ca kIdRzI matA / pUjyaH zatendravandyAhninirdoSaH kevalI jinaH // 464 // pUjya kauna hai ? pUjaka kauna hai ? pUjA kaisI mAnI gaI hai ? sau indroM ke dvArA jinake caraNoM kI vandanA kI jAtI hai, aise nirdoSa kevalI jina pUjya haiM / bhavyAtmA pUjakaH zAnto vezyAdivyasanojjhitaH / brAhmaNaH kSatriyo vaizyaH sa zUdro vA suzIlavAn // 465 // 1 zrAvaNa ka. / 2 hIti nAti ka- pustake | 3 ' sacchUdro vA' iti subhAti / 4 dRDhatI kha / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 vezyA sevanAdi vyasanoM ko chor3ane vAlA zAnta bhavyAtmA pUjaka hai / vaha brAhmaNa, kSatriya, vaizya athavA suzIla zUdra hotA hai / 'jina saMhitA' meM kahA hai brAhmaNaH kSatriyo vaizyaH sa zUdro vA suzIlavAn // // vaha brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra va suzIlavAn hotA hai / zranyeSAM nAdhikAritvaM tatastaiH pravidhIyatAm / janapUjAM vinA sarvA dUrA sAmAyikI kriyA // 466 // anya logoM kI adhikAratA nahIM haiM, ataH unheM jinapUjA ke binA samasta dUravartI sAmAyika kriyAyeM karanA cAhie / jinapUjA prakartavyA pUjAzAstroditakramAt / yathA saMprApyate bhavyarmokSasaukhyaM nirantaram // 467 // pUjA zAstra meM kahe hue krama se jina pUjA karanA cAhie, jisase bhavya nirantara mokSa sukha prApta kare / tAvatprAtaH samutthAya jinaM smRtvA vidhIyatAm / prAbhAtiko jidhiH sarvaH zaucAcamanapUrvakam // 468 // prAtaHkAla uThakara jinendra bhagavAn kA smaraNa kara zauca tathA Acamana pUrvaka samasta prAtaHkAlIna vidhi karanA cAhie / tataH paurvAhnikI sandhyAkriyAM samAcaretsudhIH / zuddhakSetraM sAmAzritya maMtravaccha ddhavAriNA // 466 // * zUdra se yahAM satzUdra arthAt jo jAti se vaizya hai para camar3eM Adi kA vyApAra karatA hai / karmazUdra hI yahAM iSTa haiM / janma zUdra kabhI pUjA kA adhikArI nahIM hai / kucha logoM kA aisA mata hai / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantara uttama buddhi vAlA zuddha kSetra kA Azraya lekara mantrayukta zuddhajala se paurvAhrikI sandhyA kriyA ko kare / pazcAt snAnavidhiM kRtvA dhautavastraparigrahaH / maMtrasnAnaM vratasnAnaM karttavyaM maMtravattataH // 470 // pazcAt snAnavidhi kara, dhoe hue vastra ko pahinakara mantrayukta mantrasnAna aura vratasnAna ko kareM / evaM snAnatrayaM kRtvA shuddhitrysmnvitH| jinAvAsaM vizenmaMtrI sanuccArya niSedhikAm // 471 // mantrayukta isa prakAra tInoM snAnakara tInoM prakAra kI zuddhi se yukta ho 'niHsahI' kA uccAraNa kara jinavAsa meM praveza kre| kRtveryApathasaMzaddhi jinaM stutvaatibhktitH| upavizya jinasyAgre kuryAdvidhimimAM purA // 472 // IyapithasaMzuddhikara atibhaktipUrvaka jina stuti kara jinendra bhagavAn ke Age baiThakara pahale isa vidhi ko kare / tatrAdau zoSaNaM svAMge dahanaM plAvanaH tataH / ityevaM maMtravinmaMtrI svakIvAGga pavitrayet // 473 // Adi meM apane aGga meM zoSaNa, dahana, plAvana karake maMtra ko jAnane vAlA maMtrI apane aGga ko pavitra kare / hastazuddhi vidhAyAtha prakuryAccha kliikiyaa| kUTabIjAkSaramaMtrardazadigbaMdhanaM tataH // 474 // anantara hastazuddhi kara sakalokaraNa kara kUTa bIjAkSaroM se yukta dazoM dizAoM ke bandhana ko kare / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 pUjApAtrANi sarvANi samIpIkRtya sAdaram / bhUmizuddhi vidhAyoccaidarbhAgnijvalanAdibhiH // 47 // bhUmipUjAM ca nivRtya tatastu nAgatarpaNam / prAgneya dizi saMsthApya kSetrapAlaM pratRpya ca // 476 // snAnapIThaM dRr3ha sthApya prakSAlya zuddhavAriNA / zrIbIjaM ca vi isyAtra gandhAdya satprapUjayet // 477 // samasta pUjApAtroM ko prAdarapUrvaka samIpakara darbhAgnijvalanAdi se bhUmizuddhikara bhUmipUjA aura nAgatarpaNa kara, Agneya dizA meM sthApita kara, kSetrapAla kara tRpta kara, snAna ke pITha ko sthApita kara zuddhajala se dhokara zrI nAmaka bIjAkSara ko likhakara gandhAdi se usakI pUjA kre| paritaH snAnapIThasya mukhApitasapallavAn / pUritAMstIrthasantIyaH kalazAMzcaturo nyaset // 478 // snAnapITha ke cAroM ora, jinake mukha para patte rakhe hue haiM aura tIrthoM ke jaloM se jo bhare hue haiM, aise cAra kalaza rakhe / jinezvaraM samabhyarcya mUlapIThoparisthitam / kRtvAvhAnavidhi samyak prApyetsnAnapIThikA'm // 47 // mUla pITha para sthita jinezvara kI arcanA kara bhale prakAra AhvAna vidhi kara snAna ke pITha para pahuMcAe / 1. kaM. k.| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 kuryAtsaMsthApanaM tatra sannidhAnavidhAnakam / nIrAjanaizca nirvattya jalagandhAdibhiryajet // 480 // vahA~ para saMsthApana kare / sannidhAna vidhAna aura prAratI Adi se nivRtta hokara jala, gandhAdi se yajana kare / indrAdyaSTa dizApAlAn dizASTasuHnizApatim / rakSovaruNayormadhye zeSamIzAnazakayoH // 481 // nyasyAvhAnAdikaM kRtvA kameNaitAna mudaM nayet / balipradAnataH sarvAn svasvamaMtraryathAdizam // 482 // ATha dizAoM meM indrAdi pATha digpAloM ko, rAkSasa aura varuNa ke madhya meM candramA ko zeSa/dharaNendra ko IzAna aura zaka ke mAdhya meM rakhakara AhvAnAdika kara krama se yathAdiSTa apaneapane maMtroM se ina sabako prasanna kre| tataH kumbhaM samuddhArya toycocekssusdrsaiH| sadaghataca tato dugdhairdadhibhiH snApayejjinam // 483 // anantara kalaza uThAkara jala, nAriyala, Ikha ke uttama rasa, zuddha ghI tathA dUdha aura dahI se jinAbhiSeka kare / toyaiH prakSAlya saccUrNaiH kuryAdudvarttanakriyAm / punarnIrAjanaM kRtvA snAnaM kaSAyavAribhiH // 484 // jaloM se prakSAlita kara acche cUrNa se udvartana kriyA ko kare / punaH AratI utArakara gerue jala se snAna kraae| catuSkoNasthitaiH kumbhastato gandhAmbupUritaiH / abhiSekaM prakurvIran jinezasya sukhArthinaH // 485 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 anantara sukhArthI cAroM konoM para sthita sugandhita jala se bhare hue kumbhoM se jineza kA abhiSeka kreN| svottamAGga prasicyAtha jinaabhissekvaarinnaa| jalagandhAdibhiH pazcAdarcayedvibamarhataH // 486 // anantara jinAbhiSeka ke jala se apane sira ko sIMcakara jala-gandhAdi se arhanta bhagavAn ke bimba kI arcanA kare / stutvA jinaM visApi digozAdimarudgaNAn / acite mUlapIThetha sthApayejjinanAyakam // 487 // jinendra bhagavAn kI stuti kara digIzAdi marud goMNa kA visarjanakara anantara mUla pITha para jinanAyaka kI sthApanA kreN| toyaiHkarmarajaHzAntya gandhaiH saugdhysiddhye| akSatarakSayAvAptya puSpaiH puSpazaracchide // 48 // karma rUpI dhUli kI zAnti ke lie jala se saugandha kI siddhi ke lie gandhoM se, akSayapada kI prApti ke lie akSatoM se, kAma kA vinAza karane ke lie puSpoM se| carubhiH sukhasaMvRddhaya dehadIptya prdiipkH| saubhAgyAvAptaye dhUpaiH phalaimokSaphalAptaye // 46 // sukha kI saMvRddhi ke lie caru se, deha kI dIpti ke lie dIpakoM se, saubhAgya kI prApti ke lie dhUpoM se, mokSaphala kI prApti ke lie phaloM se / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ghaNTAdya maMgaladravyapraMgalAvApti hetave / puSpAJjalipradAnena puSpadantAbhidIptaye // 460 // maGgala kI prApti ke lie ghaSTAdi maMgala dravyoM se, puSpadantAbhidIpti ke lie puSpAJjali pradAna kr| tisRbhiH zAntidhArAbhiH zAntye sarvakarmaNAm / ArAdhayejjinAdhIzaM muktizrIvanitApatim // 461 // samasta karmoM kI zAnti ke lie tIna zAnti dhArAoM se muktilakSmI rUpI strI ke pati jinAdhIza kI ArAdhanA kare / ityekAdazadhA pUjAM ye kurvantijinezinAm / aSTau karmANi sandahyaprayAnti paramaM padam // 462 // isa prakAra jo jinendra kI gyAraha prakAra se pUjA karate haiM / ve ATha karmoM kA bhalI-bhA~ti dahanakara paramapada kI ora prayANa karate haiN| aSTottarazataiH puSpaiH jApaM kuryaajjinaagrtH| pUjyaH paMcanamaskArairyathAvakAzamajjasA // 463 // jinendra bhagavAn ke Age yathAvakAza ucita rIti se pUjya paMcanamaskAra ke 108 bAra puSpoM se jApa kreN| athavA siddhacakAkhyaM yaMtramuddhArya ttvtH|| satpacaparameSThayAkhyaM gaNabhRdvalayakramam // 464 // yaMtraM cintAmaNi ma smygshaastropdeshtH|| saMpUjyAtra japaM kuryAt tattanmaMtrairyathAkramam // 46 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 athavA tattvataH siddhacakra nAmaka yantra ko Upara uThAkara satpaMca parameSThI nAmaka gaNadharavalaya ke krama se samyak zAstra ke upadeza se cintAmaNi nAmaka yantra kI pUjA kara tattat maMtroM se yathAkrama japa kreN| tadyagandhato bhAle viracayya vishesskm| siddhazeSAM prasaMgRhya nyasenmUrTina samAhitaH // 466 // usa yaMtra ke gandha se mastaka para tilaka lagAkara siddhazeSa kA saMgraha kara samAhita citta se sira para rakhe / caityabhaktyAdibhiH stUyAjjinendraM bhktinirbhrH| kRtkRtyaM svamAtmAnaM manyamAno'dya janmani // 467 // bhakti se bhare hokara apane Apako isa janma meM kRtakRtya mAna caitya bhaktyAdi se jinendra bhagavAn kI stuti kre| saMkSepasnAnazAstroktavidhinA cAbhiSicya ta ma / kuryAdaSTavidhAM pUjAM toyagandhAkSatAdibhiH // 468 // saMkSepa meM kahI zAstrokta vidhi se snAna va unakA abhiSeka kara jala, gandha, akSatAdi se ATha prakAra kI pUjA kare / antarmuhUrtamAtraM tu dhyAyet svasthena cetsaa| svadehasthaM nijAtmAnaM cidAnandai kalakSaNam // 466 // phira svasthacitta se antarmuhUrtaka apane zarIra meM sthita cidAnandaika lakSaNa nijAtmA kA dhyAna kare / 1 vA kh.| 2 ca kha / 3 loko'yaM, 499 shlokaaduttrN| 4 zlakoyaM 498 zlokAtpUrva kh-pustke| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhAyaivaM jinezasya yathAvakAzato'rcanam / samutthAya punaH stutvA jinacaityAlayaM vrajet // 500 // isa prakAra yathAvakAza jinendra bhagavAna kI arcanAkara uThakara punaH stutikara jinacaityAlaya meM jaae| kRtvA pUjAM namaskRtya devadevaM jinezvarama / zrutaM saMpUjya sadbhaktyA toyagandhAkSatAdibhiH // 501 // devadeva jinezvara kI pUjA kara, namaskAra kara, jala, gandha akSatAdi se acchI bhakti pUrvaka zruta kI pUjA kare / saMpUjya caraNau sAdhonamaskRtya ythaavidhi| prAryANAmAyikANAM ca kRtvA vinayamaMjasA // 502 // sAdhu ke donoM caraNoM kI acchI taraha pUjA karake, yathAvidhi namaskAra kara, AryapuruSoM/ailaka, kSullaka va AyikAoM kI ucita rIti se vinaya kara / icchAkAravacaH kRtvA mithaH sAmikaiH samam / upavizya gurorante suddhama zRNuyAdbudhaH // 503 // paraspara meM sAdharmiyoM ke sAtha icchAkAra vacana karake guru ke samIpa meM baiThakara buddhimAna saddharma kA zravaNa kare / deya dAnaM yathAzaktyA jainadarzanavatinAm / kRpAdAnaM ca karttavyaM dayAguNavivRddhaye // 504 // apanI zakti ke anusAra jainadarzana ko mAnane vAloM ko dAna de tathA dayA guNa kI vRddhi ke lie kRpAdAna kreN| 1 sadbhavya; kh.| 2 zloko'yaM. kha. pustake nAsti / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 evaM sAmAyikaM samyagyaH karoti gRhaashrmii| dinaiH katipayareva sa syAnmuktizriyaH patiH // 505 // jo gRhAzramI isa prakAra bhalI-bhA~ti sAmAyika karatA hai, vaha kucha hI dinoM meM mukti rUpI lakSmI kA svAmI ho jAtA hai| mAsaM prati caturveva parvasvAhAravarjanam / sakRdbhojanasevA vA kAMjikAhArasevanam // 506 // mAsa ke cAra dina parvo para AhAra kA tyAga kara de, eka bAra bhojana kare athavA kA~jI ke AhAra kA sevana kreN| evaM zaktyanusAreNa kriyate smbhaavtH| sa proSadyo vidhiH prokto munibhirdharmavatsalaH // 507 // isa prakAra samabhAvapUrvaka zakti ke anusAra kI jAne vAlI usa proSadha kI vidhi ke viSaya meM dharmavatsala muniyoM ne kahA hai / bhuktvA saMtyajyate vastu sa bhogaH parikIrtyate / upabhogo'sakRdvAraM bhujyate ca tayomitiH // 508 // jo vastu bhogakara tyAga dI jAtI hai, vaha bhoga kahA jAtA hai / kisI vastu kA aneka bAra bhoga upabhoga kahA jAtA haiM / ina donoM kA parimANa bhogopabhoga parimANa haiM / saMvibhAgo'tithInAM yaH kicidviziSyate hi sa / na vidyate tithiryasya so'tithiH pAtratAM gataH // 50 // 1 parimANaM / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atithiyoM kA jo saMvibhAga kiyA jAtA haiM, vaha pAtra kI apekSA kiMcit viziSTa haiN| jisakI koI tithi niyata na ho, vaha atithi haiN| adhikArAH syuzcatvAraH saMvibhAge yatIzinAn / kathyamAnA bhavantyete dAtA pAtraM vidhiH phalamaH // 510 // yatIzvaroM ke saMvibhAga meM ye cAra adhikAra kahe gae haiMdAtA, pAtra, vidhi aura phala / dAtA zAnto vizuddhAtmA manovAkAyakarmasu / dakSastyAgI vinItaca prabhuH SaGgaNabhUSitaH // 511 // dAtA, zAnta, mana, vacana aura karmoM meM vizuddha, dakSa, tyAgI, vinIta aura prabhu / ina chaha guNoM se bhUSita honA caahie| jJAnaM bhaktiH kSamA tuSTiH satvaM ca lobhavarjanam / guNA dAtuH prajAyante SaDete puNyasAdhane // 512 // jJAna, bhakti, kSamA, tuSTi, satva, nirlobhtaa| ye chaha guNa dAtA ke puNya sAdhana meM nimitta hote haiN| pAtraM trividhaM proktaM satpAtraM ca kupAtrakam / apAtraM ceti tanmadhye tAvatpAtraM prakathyate // 513 // pAtra tIna prakAra kA kahA gayA hai-satpAtra, kupAtra aura apAtra / inake madhya pAtra ke viSaya meM kahA jAtA hai| 1 vijJa: kh,| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 utkRSTa madhyama kliSTabhedAt pAtraM tridhA smRtam / tatrottamaM bhavetpAtraM sarvasaMgojjhito yatiH // 514 // utkRSTa, madhyama aura kliSTa ke bheda se pAtra tIna prakAra kA mAnA gayA hai / samasta AsaktiyoM kA tyAgI yati uttama pAtra hotA haiM / madhyamaM pAtramuddiSTaM munibhirdeza saMyamI / jaghanyaM prabhavetpAtraM samyagvaSTirasaMyataH // 515 // muniyoM ne dezasaMyamI ko madhyama pAtra kahA hai / saMyata samyagdRSTi jadhanya pAtra hai / ratnatrayojjhito dehI karoti kutsitaM tapaH / jJeyaM tatkutsitaH pAtraM mithyAbhAvasamAzrayAt // 516 // ratnatraya vihIna jIva jo kutsita tapa karatA haiM, use mithyAbhAva kA Azraya lene ke kAraNa kutsita pAtra ( kupAtra ) jAnanA cAhie / na vrataM darzanaM zuddha N na cAsti niyataMH manaH / yasya cAsti kriyA duSTA tadapAtraM budhaiH smRtam // 517 // jisakA vrata tathA darzana zuddha nahIM haiM aura mana niyata nahIM haiM evaM kriyA doSayukta haiM, vidvAnoM ne use prapAtra mAnA hai / muktvAtra kutsitaM pAtramapAtraM ca vizeSataH / pAtradAnavidhistatra' prakathyate yathAkramam // 518 // 1 samyagdRSTi mahAmuniH kha. / 2 sUtre ka. / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 bure pAtra aura vizeSa rUpa se apAtta ko chor3akara pAtradAna kI vidhi yathAkrama kahI jAtI haiM / sthApanamAsanaM yogyaM crnnkssaalnaarcne| natistriyogazuddhica navamyAhArazuddhitA // 516 // 1. yogya sthAna para ThaharanA / 2. prAsana denaa| 3. caraNa prakSAlana krnaa| 4. arcanA karanA / 5. namaskAra karanA, (6 se 8) mana, vacana, kAya kI zuddhi aura 6. aAhAra zuddhi / navavidhaM vidhiH proktaH pAtradAne munIzvaraiH / tathA SoDazabhirdoSerudgamAdya vijitaH // 520 // munizvaroM ke pAtradAna meM yaha nava prakAra kI vidhi kahI gaI hai tathA yaha solaha prakAra ke udgama Adi doSoM se rahita hotI hai| uddiSTaM vikrayAnItamuddhArasvIkRtaM tthaa| parivartya samAnItaM dezAntarAtsamAgatam // 521 // aprAsukena sammizraM bhakti bhaajnmishrtaa| adhikApAka saMvRddhimunivRnde samAgateH // 22 // samIpIkaraNaM paMktau saMyatAsaMyatAtmanAm / pAkabhAjanato'nyatra nikSipyAnayanaM tathA // 523 // nirvApitaM samutkSipya dugdhamaNDAdikaM ca yat / nIcajAtyApitArtha ca pratihastAtsamarpitam // 524 // yakSAdibalizeSaM ca prAnIya cordhvasadmani / granthimudbhidya yaddattaM kAlAtikamato'pitam // 525 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 rAjAdInAM bhayAddattamityeSA doSa saMhatiH / varjanIyA prayatnena puNya sAdhana siddhaye // 526 // uddiSTa, vikraya ke lie gayI huI vastu ko lAnA, uddhAra, svIkRta, parivartya, samAnIta, dUsare deza se AyA huA, aprAsuka se mizrita, bhuktibhAjanamizratA munijanoM ke Ane para adhika pakAkara bar3hA lenA, paMkti meM saMyatAsaMyatoM ko pAsa meM karanA, pAka pAtra se anyatra rakhakara lAnA, gire hue dUdha, mA~r3a Adi ko uThAkara denA, nIca jAti dvArA diyA huA huA padArtha, ulTe hAtha se denA, yakSAdi kI bali vizeSa, UMce mahala se lAkara denA, gA~Tha kholakara denA, kAla kA atikramaNa kara denA, rAjAdi ke bhaya se denA / ina saba doSoM ke samUha ko puNya ke sAdhana kI siddhi ke lie prayatnapUrvaka chor3a denA cAhie / zrAhAraM bhaktito dattaM dAtrA yogyaM yathAvidhi / svIkarttavyaM vizodhyetadvItarAgayatozinA // 527 // dAtA ke dvArA bhaktipUrvaka yathAyogya vidhi se die gae AhAra ko vItarAga munirAja ko zodhakara svIkAra karanA cAhie / yogya kAlAgataM pAtraM madhyamaM vA jaghanya kam / yathAvatpratipatyA ca dAnaM tasne pradIyatAm // 528 // yogya kAla meM Ae hue uttama, madhyama athavA jadhanya pAtra ko yathAvat saMkalpa pUrvaka dAna denA cAhie / yadi pAtra malabdhaM cedevaM nindAM karotyasau / vAsaro'yaM vRthA yAtaH pAtradAnaM binA mama // 526 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi pAtra nahIM milatA hai to vaha isa prakAra nindA karatA hai ki pAtradAna ke binA merA yaha dina vyartha gayA / ityevaM pAtradAnaM yo vidadhAti gRhaashrmii| devendrANAM narendrANAM padaM saMprApya siddhayati // 530 // isa prakAra jo gRhAzramI pAtradAna karatA hai, vaha devendra aura narendra pada prApta kara siddhi ko prApta hotA hai| aNuvratAni paMcava saptazIlaguNaiH sh| prapAlayati niHzalyaH bhavedvatiko gRhI // 531 // sAta zIlaguNoM ke sAtha jo niHzalya hokara paMca aNuvrata pAlana karatA hai, vaha gRhI vratI hotA hai / vrata pratimA / catustrayAvartasaMyuktazcaturnamaskriyA saha / dviniSadyo yathAjAto manovAkkAyazuddhimAn // 532 // caityabhaktyAdibhiH stUyAjjinaM sandhyA traye'pi ca / kAlAtikramaNaM-muktvA sa syAtsAmAyikavatI // 533 // cAra pAvarta aura cAra namaskAra sahita baiThakara mana, vacana aura kAya kI zuddhivAlA jo tInoM sandhyAoM (prAtaH, madhyAhra aura sAyaMkAla) meM caitya bhakti Adi pUrvaka kAla kA atikramaNa kie binA jina stuti karatA hai, vaha sAmAyika vratI hotA hai| 1 sandhyAtrayeSvapi. c.| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 sAmAyika pratimA mAsaM prtyssttmiimukhyctussprvdinessvpi| caturabhyavahAryANAM vidadhAti visarjanam // 534 // pUrvAparadine caikAbhuktistaduttamaM viduH / madhyamaM tadvinA kliSTaM yatrAmbu sevyatekvacita // 53 // ityekamupavAgha yo vidadhAti svazaktitaH / zrAvakeSu bhavettuH proSadho'nazanavratI // 536 // mAsa kI pratyeka aSTamI aura caturdazI ko jo cAra prakAra ke bhojana kA tyAga karatA hai, isake sAtha pahale aura bAda ke dina jo eka bAra bhojana karatA hai, vaha uttama proSadhopavAsI hai| madhyama vaha hai jo pahale aura bAda ke dina eka bAra bhojana kA parityAga na karatA huA upavAsa ke dina kvacit jala sevana karatA hai / isa prakAra jo apano zaktipUrvaka eka upavAsa karatA hai, vaha cauthA proSadhopavAsavratI hotA hai| proSadha pratimA / phalamUlAmbupannAdya nAznAtyaprAsukaM sdaa| sacittavirato gehI' dayAmUrtirbhavatyasau // 537 // jo aprAsuka phala, mUla, jalapatra Adi sadA nahIM khAtA hai, vaha dayAmUrti gRhastha sacittavirata hotA hai| sacitta pratimA / 1 yogii| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 manovA' kAyasaMzuddhayA divA no bhajate'GganAm / bhaNyate'sau divAbrahmacArIti brahmavedibhiH // 538 // mana, vacana aura kAya kI zuddhipUrvaka jo dina meM striyoM kA sevana nahIM karatA hai, brahmavettAoM ne use divA brahmacArI kahA hai| rAtrau bhukti prtimaa| striiyonisthaansNbhuutjiitghaatbhyaadsau| striyaM no ramate tredhA brahmacArI bhavatyataH // 536 // strI ke yonisthAna meM utpanna hue jIvaghAta ke bhaya se jo strI ke sAtha mana, vacana, kAya se ramaNa nahIM karatA hai, vaha isa kAraNa brahmacArI hotA hai / __brhmcryprtimaa| yaH sevAkRSivANijyavyAparatyajanaM bhajet / prANya bhighAtasaMtyAgAdArambhavirato bhavet // 540 // jo prANiyoM ke vighAta * kA parityAga karane ke kAraNa sevA, kRSi, vANijya aura vyApAra kA parityAga karatA hai, vaha prArambhavirata hotA hai| prArambharahitapratimA / dazadhA granthamutsRjya nirmamatvaM bhajana sdaa| santoSAmRtasaMtRptaH sa syAtparigrahojjhitaH // 541 // 1 tato vAkkA. kh.| 2 yat. kh.| 3 praNAmighAta kh.| 4 bhajet kh.| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jo sadA nirmamatva kA sevana karatA huA daza prakAra ke parigraha ko chor3akara santoSa rUpI amRta se saMtRpta hotA hai, vaha parigrahatyAgI hotA hai / aparigrahapratimA / dadAtyanumati neva sarvocvaMhikakarmasu / bhavatyanumatatyAgI dezasaMyaminAM varaH // 542 // jo isa loka sambandhI samasta kAryoM meM anumati nahIM detA hai, vaha dezasaMyabhiyoM meM zreSTha anumati tyAgI hotA hai / zranumatatyAgapratimA / noddiSTAM sevate bhikSAmuddiSTavirato gRhI / arat' granthasaMyuktastvanyaH kaupInadhArakaH // 543 // uddiSTavirata gRhastha uddiSTa ( apane uddezya se banAI gaI) bhikSA kA sevana nahIM karatA hai / vaha do prakAra kA hotA hai - 1. grantha saMyukta aura 2. kaupInadhAraka / 1 dvAveko / zrAdyo vidadhate (ti) kSauraM prAvRNotye kavAsasam / paMcabhikSAsanaM bhukta paThate gurusannidhau // 544 // Adi kA kSaurasAmagrI dhAraNa karatA haiM, eka vastra se apane ko AcchAdita karatA hai / pA~ca gharoM se lAI huI bhojana sAmagrI ko khAtA hai aura guru ke samIpa meM par3hatA hai / zranyaH kaupInasaMyuktaH kurute kezaluJcam / zaucopakaraNaM piccha muktvAnyagranthavarjitaH // 545 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 dUsarA kaupIna saMyukta va kezaluJcana karatA hai / zauca kA upakaraNa kamaNDalu aura mayUrapiccha ko chor3akara anya parigrahoM kA tyAgI hotA hai| munInAmanumArgeNa caryAya supragacchati / upavizya cerabhikSAM karapAtre'GgasaMvRtaH // 546 // vaha muniyoM ke jAne ke bAda usI mArga se caryA ke lie jAtA hai| vaha apane aGga ko r3hakakara baiThakara bhikSAcaraNa karatA hai| nAsti trikAlayogo'sya pratimA caarksmmukhaa| rahasyagranthasiddhAnta zravaNe nAdhikAritA // 547 // vaha tInoM kAla meM muni ke samAna yoga dhAraNa nahIM kara sakatA hai aura sUrya ke sAmane pratimAyoga bhI dhAraNa nahIM kara sakatA hai| siddhAnta ke rahasyapUrNa granthoM ke zravaNa kA yaha adhikArI nahIM hai| vIracaryA na tasyAsti vastrakhaNDaparigrahAt / evamekAdazo gehI sotkRSTaH prabhavatyasau // 548 // vastrakhaNDa ko svIkAra karane ke kAraNa usakI vIracaryA nahIM hai / isa prakAra gyArahavIM pratimA vAlA utkRSTa zrAvaka hai| uddisstttyaagprtimaa| 1 so'vgcchti| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sthAneSvekAdazasvevaM svaguNAH pUrvasadaguNaH / saMyuktA prabhavantyete zrAvakANAM yathAkramam // 546 // - apane pUrva sadguNoM se yukta ye yathAkrama gyAraha sthAnoM meM vibhakta haiN| prAttarAdraM bhaveddhayAnaM mndbhaavsmaashritm| mukhyadhamyaM na tasyAsti gRhanyAparasaMzrayAt // 550 // 10... isa zrAvaka ko Arta raudra dhyAna manda ho jAte haiM, kintu grahavyApAra kA prAzraya lene se mukhya dharma nahIM hotA haiM / gauNaM hi dharmasaddhyAnamutkRSTaM gRhamedhinaH / bhadradhyAnAtmakaM dhayaM zeSANAM gRhacAriNAm // 551 // utkRSTa gRhastha ke dharmadhyAna gauNa hotA hai / zeSa gRhasthoM ke bhadradhyAnAtmaka dharmyadhyAna hotA haiN| jinejyApAtradAnAdistatra kAlocito vidhiH| bhadradhyAnaM smRtaM taddhi gRhadharmAzrayAdabudhaiH // 552 // gahastha, dharma ke prAzraya se jinendra bhagavAna kI pUjana, pAtradAnAdi kAlocita vidhi vidvAnoM ne bhadradhyAna mAnI hai / pUjAdAnaM gurupAstiH svAdhyAyaH sNymstpH| AvazyakAni karmANi SaDetAni gRhAzrame // 553 // gRhAzrama meM pUjA, dAna, guruoM kI upAsanA, svAdhyAya, saMyama aura tapa / ye chaha Avazyaka karma hote haiN| nityA catukhAkhyA ca klpdrumaabhidhaankaa| bhavatyASTAhnikI pUjA divyadhvajeti paJcadhA // 554 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 pUjA pA~ca prakAra kI hotI haiM-1. nityapUjA 2. caturmukha pUjA 3. kalpadruma pUjA 4. ASTAhnikI pUjA aura 5. divyadhvaja (indrdhvj)| svagehe caityagehe vA jinendrasya mahAmahaH / nirmApyate yathAmnAyaM nityapUjA bhavatyasau // 55 // apane ghara meM yA jinamandira meM grAmnAya ke anusAra mahAmaha nimiti nitya pUjA hotI hai / nityA nRparnukuTabaddhAdya : sanmaNDape cturmukhe| vidhIyate mahApUjA sa syAccaturmukho mahaH // 556 // caturmukha sanmaNDapa meM mukuTabaddha Adi rAjAroM dvArA jo mahApUjA kI jAtI hai, vaha caturmukhapUjA hotI hai / cturmukhaa| kalpadrumairivAzeSajagadAzA prapUryate / cakribhiryatri pUjAyAM sA syAtkalpadrumAmidhA // 557 // jisa pUjA meM cakravartiyoM ke dvArA samasta jagat kI pAzA pUrNa kI jAtI hai, vaha kalpadra ma nAma vAlI hotI hai / ___ kalpadrumA nandIzvareSu devendrIpe nandIzvare mahaH / dinASTakaM vidhIyeta sA pUjASTAhnikI matA // 558 // nandIzvara parva meM indrAdi devoM dvArA nandIzvara dvIpa parapATha dina jo pUjA ko jAto hai, vaha ASTAhnikI mAnI gaI hai| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 prASTAhniko akRtrimeSu caityeSu kalyANeSu ca paMcasu / suvinirmitA pUjA bhavetsendradhvajAtmikA // 556 // akRtrima caityAlayoM meM tathA paMcakalyANakoM meM devoM dvArA kI gaI pUjA indradhvajAtmikA hai| indradhvajA mahotsavamiti protyA prapaMcayati pNcdhaa| sa syAnmuktivadhUnetra premapAtraM pumAniha // 560 // isa prakAra pA~ca prakAra se prItipUrvaka jo mahotsavoM kA vistAra karatA hai, vaha puruSa mukti rUpI strI kA premapAtra hotA hai| pUjA dAnamAhArabhaiSajyazAstrAbhayavikalpataH / caturdhA tatpRthak tredhA tridhA pAtrasamAzrayAt // 561 // AhAradAna, auSadhidAna, zAstradAna aura abhayadAna ke bheda se cAra prakAra dAna hotA hai| vaha uttama, madhyama aura jadhanya pAtroM ke prAzraya se tona prakAra kA hotA hai| eSaNAzuddhito dAnaM triyA pAtre pradIyate / bhavatyAhAradAnaM tatsarvadAneSu cottamam // 562 / / 1 surendra nirmitA kh.| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSaNA zuddhipUrvaka mana, vacana aura kAya se jo dAna pAtra ko pradAna kiyA jAtA hai, vaha AhAradAna hai / AhAradAna saba dAnoM meM uttama haiN| mAhAradAnamekaM hi dIyate yena dehinaa| sarvANi tena dAnAni bhavanti vihitAni vai // 563 // jo zarIradhArI eka AhAradAna detA haiM, usane sabhI dAna die| nAsti kSudhAsamo vyAdhirbheSajaM vAsya shaantye| annameveti mantavyaM tasmAttadeva bheSajama // 564 // kSudhA ke sasAna koI vyAdhi nahIM hai athavA isakI zAnti ke lie anna ko hI auSadhi mAnanA cAhie / ataH anna hI auSadhi haiN| vinAhArarbalaM nAsti jAyate no balaM vinaa| sacchAstrAdhyayanaM tasmAttaddAnaM syAttadAtkam // 56 // AhAra ke binA bala nahIM hotA hai / bala ke binA acche zAstroM kA adhyayana nahIM hotA hai| ataH AhAra kA dAna zAstradAnasvarUpa hai| abhayaM prANasaMrakSA bubhukSA praannhaarinnii| kSunnivAraNamannaM syAdannamevAbhayaM tataH // 566 // prANoM kI rakSA abhaya hai, bhUkha prANoM kA haraNa karane vAlI hai / anna kSudhA kA nivAraNa karatA hai, ataH annadAna ho abhayadAna hai| 1 tasya. kh.| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anna' syAhAradAnasya taptimA jAM zarIriNAma / ratnabhUsvarNadAnAni kalAM nAhanti SoDazIm // 567 // anna rUpa AhAradAna se zarIradhAriyoM ko jo tRpti hotI hai, usake sAmane ratna, AbhUSaNa aura svarNadAna solahavIM kalA ke bhI yogya nahIM haiN| sadRSTiH pAtradAnena labhate nAkinAM padam / tatonarendratAM prApya labhate padamakSayam // 568 / / samyagdRSTi puruSa pAtradAna ke phalasvarUpa devapada prApta karatA hai / anantara rAjA hokara akSaya pada prApta karatA hai / saMsArAbdhau mahAbhIme duHkhkllolsNkule| tArakaM pAtramutkRSTamanAyAsena dehinAm // 566 // duHkha kI taraMgoM se vyApta mahAbhayaGkara saMsAra rUpI samudra meM prANiyoM ko utkRSTa pAtra pranAyAsa hI tArane vAle hote haiN| satpAtraM tArayatyuccaiH svadAtAraM bhvaarnnve| yAna pAtraM samIcInaM tArayatyambudhau yathA // 570 // satpAtra apane dAtA ko saMsAra rUpo samudra se tAra detA hai, jisa prakAra samAcona jahAja samudra ko pAra karA detA hai / bhadramithyAdazo jIpA utkRSTapAtradAnataH / utpadya bhujate bhogAnutkRSTa bhogabhUtale // 571 // utkRSTa pAtradAna se bhadramithyAdRSTi jIva uttama bhogabhUmi meM utpanna hokara bhogoM ko bhogate haiM / 1 pratyAnnAhAradAtasya. kh.| 2 bhAja kh.| 3 dAnAdi kalA nAhati / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 te cApitapradAnena madhyamAdhamapAtrayoH / madhyamAdhamabhogebhyo labhante jIvitaM mahat' // 572 // yadi ve madhyama aura prathama pAtroM kA dAna dete haiM to madhyama aura adhama bhogabhUmi meM dIrghajIvana prApta karate haiM / madhuvAdyAGgadIpAGgA vasbhAjana mAlyadAH / jyotiSAgRhAGgAzca dazadhA kalpapAdapAH // 573 // madyAGga, vAdyAGga, dIpAGga, vastrAGga, bhAjanAGga, mAlyAGga, jyotiraGga, bhUSAGga, gRhAGga tathA bhojanAGga / ye daza prakAra ke kalpavRkSa hote haiM / puNyopacitamAhAraM manojJaM kalpitaM yathA / labhante kalpavRkSebhyastatratyA dehadhAriNaH // 574 // bhogabhUmi meM rahane vAle jIva puNya se vRddhi ko prApta manojJa prahAra ko kalpavRkSoM se prApta karate haiM / dAnaM hi vAmahagvIkSya kupAtrAya prayacchati / utpadyate kudeveSu tiryakSu kunareSvapi // 575 // mithyAdRSTi kupAtroM ko dAna dene se kudeva, tiryaJca aura kumAnuSa yoni meM utpanna hotA hai / mAnuSottarabAhyaM hyasaMkhyadvIpa vAdhiSu / tiryaktvaM late nUnaM dehI kupAtradAnataH // 576 // kupAtradAna se nizcita rUpa se jIva mAnuSottara parvata ke bAhara asaMkhyAta dvIpa samudroM meM tiryagati ko prApta hotA hai / 1 sadA - 572-573 zloko pUrvapirIbhUtau kha- pustake | Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 nindyAsu bhogamUbhISu palyapramitajIvinaH / nagnAzca vikRtAkArA bhavanti vAmahaSTayaH // 577 // mithyAdRSTi nindya bhogabhUmiyoM meM palyamAtra kI Ayu vAle nagna tathA vikRta AkAra vAle hote haiM / lavaNAbdhestaTaM tyaktvA zataghnIM paMcayojinIm / digvidikSu catasRSu pRthakkubhogabhUmayaH // 578 // lavaNa samudra ke taTa ko chor3akara pA~ca sau yojana kA eka vizAla patthara hai, jisameM lohe kI zalAkAyeM jar3I huI haiN| cAra dizAtroM aura vidizAoM meM pRthak kubhogabhUmiyA~ haiM / saikorukAH sazRGgAzca lAMgulinazca mUkinaH / caturdikSu vasantyete pUrvAdikramato yathA // 576 // pUrva dizA meM eka TA~ga vAle manuSya haiM, pazcima dizA meM pUMcha vAle manuSya haiM, uttara dizA meM gUge manuSya haiM aura dakSiNa dizA meM sIMga vAle manuSya haiM / vidikSu zazakarNAkhyAH santi sakulikaNinaH / karNaprAvaraNAzcaiva lambakarNAH kumaanussaaH||580|| cAroM vidizAoM meM krama se kharagoza ke samAna kAna vAle, zaSkulI arthAt machalI athavA pUr3I ke samAna kAna vAle, prAvaraNa ke samAna kAna vAle aura lambe kAna vAle manuSya haiM / zatAni paMca sArdhAni santyajya vAridhestaTam / antarasthadizAsvaSTau kutsitA bhogabhUmayaH // 581 // 1. nindyA: kubhogabhUmiSu kha. / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 pA~ca sau pacAsa yojana samudra ke taTa ko chor3akara bhItara sthita ATha dizAoM meM kubhogabhUmiyAM haiN| siMhAzca mahiSolaka vyAprazUkara gomukhaaH| kapivaktrA bhavantyaSTau dizAnAmantare sthitAH // 582 // AThoM antarAla dvIpoM meM siMha, bhaiMsA, ullU, vyAghra, zUkara. ghaDiyAla (nakra) aura bandara ke samAna mukha vAle manuSya haiM / vedhAyAH SaTachatI tyaktvA dvau dvAvubhayodizoH / himAdri vijayArdhAdritArAdizikharyadviSa // 583 // __ cha sau dhanuSa chor3akara do-do dizA ke donoM ubhaya bhAgoM meM hima parvata, vijayAddha parvata, tArA parvata aura zikharI parvatoM meM tathA himavadvijaryAdhasya puurvaaprvibhaagyoH| matsyakAlamukhA meghavidya nmukhAzca mAnavAH // 584 // himavAn aura vijayAddha parvata ke pUrvApara vibhAga meM matsya, kAla, megha aura vidyut ke samAna mukha vAle manuSya haiN| vijaardhshikhrydvipaarshvyorubhyorpi| hastyAdarzamukhAmeghamaNDalAnanasanimAH // 585 // caviMzatisaMkhyAkA bhavanti militA imaaH| tAvantyo dhAtakIkhaNDanikaTe lavaNArNave // 586 // ye saba milakara 24 hote haiN| itane hI dhAtakI khaNDa ke nikaTa lavaNa sAgara meM haiN| evaM syuyU napaMcAzallavaNAdhitaTadvayoH / kAlodajaladhau tadvaddvIpAH SaNNavatiH smRtAH // 587 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 isa prakAra lavaNa sAgara ke donoM taToM meM aDatAlosa aura kAlodasamudra meM isI prakAra 66 dvIpa mAne gaye haiM / ekorUkA guhAvAsA: svAdumRnmayabhojanAH / zeSAstarutalAvAsAH patrapuSpaphalAzinaH // 588 // eka paira vAle mAnava parvata kI guphAoM meM rahate haiM aura susvAdu miTTI kA AhAra karate haiM / zeSa antadvIpaja mAnava vRkSoM ke nIce rahate haiM aura patra, puSpa tathA phaloM kA AhAra karate haiN| na jAtu vidyate yeSAM kRtadoSanikRtanam / utpAdo'tra bhavetteSAM kaSAyavazagAtmanAm // 586 / / jinake kie hue doSa kareM nahIM, una kaSAya ke vazavartI jIvoM kA yahA~ utpAda hotA hai / sUtakAzucidurbhAvavyAkulAdima (tva) sNyutaaH| pAtre dAnaM prakurvanti mUDhA vA gvitaashyaaH||560|| sUtaka, azuci, durbhAva, vyAkulatAdi se yukta mUr3ha athavA garvayukta abhiprAya vAle (ku) pAtra meM dAna karate haiN| paMcAgninA taponiSThA maunahInaM ca bhojanam / protizcAnyavivAdeSu vyasaneSvatitIvratA // 561 // dAnaM ca kutsite pAtre yeSAM pravartate sdaa| teSAM prajAyate janma kSetrezveteSu nizcitam // 562 // 1 ka-pustake asmAt 589 zlokAtpUrva dvikalamiti pAThaH / kha-pustake tu 590 zlokAtpUrva trikalamiti / 2 vakrAdimasayutAH kha-pAThaH / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo paMcAgni tapa meM niSThA rakhate haiM, maunahIna bhojana karate haiM, dUsaroM ke vivAdoM meM jinakI prIti hotI hai, jinake atitIvra vyasana hote haiM, jinakA dAna sadaiva bure pAtroM meM pravRtta hotA hai, unakA nizcita rUpa se ina kSetroM meM janma hotA haiM / utpadyante tato mRtvA bhAvanAdisuratraye / mandakaSAyasadbhAvAt svabhAvArjavabhAvataH // 563 // anantara manda kaSAya ke sadabhAva se, svabhAva se sarala bhAva se ye marakara bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSI devoM meM utpanna hote haiN| mithyAtvabhAvanAyogAttatazcyutvA bhavArNave / varAkAH sampatantyeva janmanakrakulAkale // 564 // vahA~ se cyuta hokara mithyAtva bhAvanA ke yoga se ina becAroM kA janma nakroM ke samUha se vyApta saMsAra rUpI samudra meM hotA hai| apAtre vihitaM dAnaM yatnenApi caturvidham / vyarthIbhavati tatsarva bhasmanyAjyAhutiryathA // 565 // jisa prakAra rAkha meM ghI kI Ahuti saba vyartha jAtI hai, isI prakAra yatnapUrvaka bhI apAtra meM diyA gayA cAra prakAra kA dAna vyartha jAtA hai| abdhau nimajjayatyAzu svmnyaannaussnmyii| saMsArAbdhASapAtraM tu tAdRzaM viddhi sanmate // 566 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 he uttama buddhi vAle ! jisa prakAra patthara kI naukA apane ko aura dUsare ko zIghra hI DubA detI haiM, usI prakAra apAtra saMsAra rUpI samudra meM DubA dete haiM, aisA jAno / pAtre dAnaM prakartavyaM jJAtvaivaM zuddhadRSTibhiH / yasmAtsampadye saukhyaM durlabhaM tridazezinAm // 567 // isa prakAra jAnakara zuddha dRSTi vAloM ko supAtroM ko dAna denA caahie| jisase indroM ko jo durlabha hai, aise sukha kI prApti hotI haiN| daanm| kriyate gandhapuSpAdya gurupAdAbjapUjanam / pAdasaMvAhanAdya ca gurupAstirbhavatyasau // 568 // gandha, puSpa Adi se guru ke caraNa kamaloM kI pUjA karanA, caraNa dabAnA Adi gurupAsti hai / gurupAsti / caturNAmanuyogAnAM jinoktAnAM yathArthataH / adhyApanamadhItirvA svAdhyAyaH kathyate hi sH||566|| jinokta cAra anuyogoM kA yathArtha rUpa se adhyayana svAdhyAya kahalAtA hai| svAdhyAyaH / prANinAM rakSaNaM tredhA tathAkSaprasarAhatiH / ekoddezamiti prAhuH saMyamaM gRhamedhinAm // 600 / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana, vacana, kAya se prANiyoM kI rakSA karanA tathA indriyoM ke vistAra ko rokakara gRhasthoM kA eka ekadeza saMyama kahalAtA hai| saMyamam / upavAsaH sakRdbhuktiH sauvIrAhArasevana / ityevamAdyamuddiSTaM sAdhubhigRhiNAM tapaH // 601 // upavAsa karanA, eka bAra bhojana karanA, kA~jI ke AhAra kA sevana karanA ityAdi ko sAdhuproM ne gRhasthoM kA tapa kahA hai| tapaH / karmANyAvazyakAnyAhuH SaDevaM gRhacAriNAm / adhaH karmAdisampAtadoSavicchittihetave // 602 // adhaH karmAdi se utpanna doSoM ko naSTa karane ke lie isa prakAra chaha gRhasthoM ke Avazyaka karma kahe gae haiN| SaT karmabhiH kimasmAkaM punnysaadhnkaarnnH| puNyAtaprajAyate bandho baMdhAtsaMsAratA yataH // 603 // puNyasAdhana ke kAraNa hone se SaT karmoM se hamArA kyA lAbha hai ? kyoMki puNya se bandha hotA hai / bandha se saMsAritA hotI hai| nijAtmAnaM nirAlamba'dhyAnayogena cintyte| yeneha bandhavicchedaM kRtvA mukti pragamyate // 604 // 1 AdhAkama disNjaat| 2 nirAlamba ka. / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 nirAlamba dhyAna yoga se nijAtmA kA cintana hotA hai, jisase isa saMsAra meM bandha kA viccheda karake muktigamana karatA ye vadanti gRhasthAnAmasi dhyAnaM nirAzrayam / jainAgamaM na jAnanti dudhiyaste svvNckaaH||605|| jo loga kahate haiM ki gRhasthoM ke nirAlambana dhyAna hote haiM, durbuddhi apane ko Thagane vAle ve jinAgama ko nahIM jAnate haiN| nirAlambaM tu yadadhyAnamapramatta yatIzinAm / bahirvyApAramuktAnAM nirgranthajinaliginAm // 606 // bahirvyApAra se mukta, nirgrantha jinaliGgI apamatta munirAjoM ke nirAlamba dhyAna hotA hai| gRhavyApArayuktasya mukhyatvenehe durghaTama / nirvikalpa' cidAnanda nijAtmacintana param // 607 // jo gRhavyApAra se yukta hai, usake mukhyatA se nirvikalpa, cidAnanda, nijAtmA kA cintana kaThina hai / gRhavyApArayukta na zuddhAtmA cintyate ydaa| prasapharanti tadA sarve vyApArA nityabhAvitAH // 608 // jo gRhavyApAra se yukta hai, usake dvArA jaba zuddhAtmA kA cintana kiyA jAtA hai to nitya rUpa se bhAvita samasta vyApAra prasphurita hote haiN| 1 lpaM kh| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 atha ce nizcalaM dhyAnaM vidhAtuM yaH samIhate / DhikulIsannibhaM taddi jAyate tasyadehinaH // 606 // jo vyakti nizcala dhyAna karanA cAhatA hai, vaha dhyAna usa prANI ke (gRha vyApAra se yukta prANI ke ) r3heMkulI ke sadRza hotA hai / puNyahetuM parityajya zuddhadhyAne pravartate / tatra nAstyadhi kAritvaM tato'sAvumayojjhitaH // 610 // puNya ke hetu kA parityAga karake yadi zuddha dhyAna meM pravRtta hotA hai to usameM usakA adhikAra nahIM hotA / isa prakAra usane puNyakarma aura zukladhyAna donoM kA parityAga kara diyA / tyaktapuNyasya jIvasya pApAsravo bhaveddha vam 1 pApabandho bhavettasmAt pApabandhAcca durgatiH // 611 // jisa jIva ne puNyakarma kA parityAga kara diyA hai, usake nizcita rUpa se pApAsrava hotA hai / pApAsrava se pApabandha hotA hai aura pApabandha se durgati hotI hai / puNyahetustato bhavyaiH prakartavyo manISibhiH / yasmAtpragamyate svargamAyurbandhojjhitairjanaiH / / 612 // ataH bhavya manISiyoM ko puNya jinakA hetu hai aise kArya avazya karanA cAhie / jisase ( maraNa karake jIva agale bhava meM) svarga jAte haiM / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatrAnubhUya satsaukhyaM sarvAkSArthaprasAdhakama / tatazcyutvA mabhUmako narendratvaM prapadyate // 613 // vahA~ para samasta indriyoM ke viSayoM kA prasAdhaka uttama sukha anubhava kara vahA~ se cyuta hokara karmabhUmi meM rAjatva ko prApta karatA hai| lakSAzcaturazItiH syuraSTAdaza ca kottyH| lakSaM catuH sahastronaM gajathracantaH purANi ca // 614 // nidhayonava ratnAni prabhavanti caturdaza / SaTkhaNDabharate zatvaM cakriNAM syurvibhUtayaH // 615 // caurAsI lAkha hAthI, aThAraha karor3a ghor3e, chayAnabe hajAra rAniyAM, nava nidhiyAM, caudaha ratna tathA chaha khaNDoM kA svAmitva / ye bharatAdi cakravatiyoM ko vibhUtiyA~ hotI haiM / jarattRNamivAzeSAM saMtyajya rAjyasampadam / atyutkRSTatapolakSmI mevaM prApnoti zuddhahak // 616 // zuddha samyagdRSTi purAne tRNa ke samAna samasta rAjya sampadA kA parityAga kara isa prakAra pratyutkRSTa tapolakSmI ko prApta karate haiN| bhasmasAtkurute tasmAddhAtikarmendhanotkaram / saMprApyArhantyasallakSmI mokSalakSmIpatirbhavet // 617 // usase ghAtikarmoM ke Indhana ke samaha ko bhasma karate haiM aura prArhantya lakSmI ko pAkara mokSa lakSmI ke pati hote haiN| 1 tat kh| 2 dAM. k.| 3 lakSmyA evaM kha. / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IgvidhaM padaM bhavyaH sarva puNyAdavApyate / tasmAtpuNyaM prakartavyaM yatnato mokSakAMkSiNA // 618 // bhavya isa prakAra ke samasta pada ko puNya se prApta karatA hai, ataH mokSa ko cAhane vAle ko yatnapUrvaka puNya karanA cAhie / evaM saMkSepataH proktaM yathoktaM puurvsuuribhiH| dezasaMyamasambandhiguNasthAnaM hi paMcamam // 616 // isa prakAra pUrvAcAryoM ke kahe anusAra saMkSepa rUpa se dezasaMyama sambandhI paMcama gaNasthAna kA kathana kiyA / iti paMcamaM viratAviratasaMjJaM guNasthAnam / ato vakSye guNasthAnaM pramattasaMyatAha vayam / tatropazamikAdyAH syustrayo bhAvA ythoditaaH||620|| anantara pramatta saMyata nAmaka guNAsthAna ko khuuNgaa| usameM pahale kahe gae aupazamikAdi tIna bhAva hote haiN| kaSAyANAM caturthAnAM tIvrapAke mhaavrtii| bhavetpramAdayuktatvAtpramattasaMyatAbhidhaH // 621 // cAra kaSAyoM ke tIvra pAka se mahAvratI jaba pramAda se yukta hotA hai to pramatta saMyata nAma vAlA hotA hai| mUlazIlaguNairyukto thdpykhilsNymii| vyaktAvyaktapramAdatvAccitritAcaraNo bhavet // 622 // mUla guNa aura zIla guNoM se yukta sarvadeza saMyamI vyakta aura avyakta pramAda ke kAraNa citrita AcaraNa vAlA hotA hai| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 nidrA sneho hRSIkANi kaSAyA vikathAH kramAt / ekaikaM paMca catvArazcatastrazca pramAdakAH // 623 // nidrA, sneha, paMca indriyA~, cAra kaSAyeM, cAra vikathAyeM / isa prakAra pandraha pramAda hote haiM / bAhya dezavidhagraMnyaizcetanAtmakaH / tathaivAbhyantarodbhutezcaturdazavidhacyutAH // 624 // pramatta saMyata, cetanAcetanAtmaka daza prakAra ke bahiraGga aura 14 prakAra ke antaraGga parigrahoM se rahita hote haiM / kSetraM gRhaM dhanaM dhAnyaM sUvarNa rajataM tthaa| dAsyo dAzAzca bhAMDaM ca kuppaM bAhyaparigrahAH // 625 // kSetra, gRha, dhana, dhAnya, suvarNa, rajata, dAsI, dAsa, bhAMDa tathA kupya ye bAha ya parigraha haiM / granthA hAsyAdayo doSA vAmaM vedAH kssaaykaaH| SaDe katricaturbhadarantaraGgAzcurdaza // 626 // hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA ye chaha tathA mithyAtva, strIveda, puveda aura napuMsaka veda ye tIna veda krodha, mAna, mAyA, lobha ye cAra kaSAyeM isa prakAra 14 antaraGga parigraha hote haiN| tyaktagrantheSu bAhyaSu punarmu hyntidudhiyH| samAnAste bhavantyuccairudgIrNAhArabhojinAm // 627 // jo dubuddhi bAha ya parigrahoM kA tyAga kara punaH unameM mohita hote haiM / ve ugale hue AhAra kA bhojana karane vAloM ke samAna hote haiN| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 hAsyAdi SaTsu doSeSu prasaktA jinaliMginaH / mUDhAste puSpanA rAcevibhidyante yathepsitam // 628 // hAsyAdi chaH doSoM meM lage hue mUr3ha jinaliGgI kAmadeva ke bANoM se yatheSTa rUpa meM bhede jAte haiM / dhRtvA jainezvaraM liGga vaiparItyena vartamam / mithyAtvaM tadbhavetteSAM durgatau gamane sakhA // 626 // jinezvara liMga ko dhAraNa kara viparIta AcaraNa karanA mithyAtva hotA hai / jo ki muniyoM kI durgati gamana meM mitra hotA hai / ghUrNyante viSayavyAbhidyante mAramArgaNaiH / vedarAgavazIbhUtA dahyante duHkharvAhnanA // 630 // strIvedAdi rAga ke vazIbhUta hue viSaya rUpI sarpa se ghumAe jAte haiM / kAmadeva ke bANoM se bhede jAte haiM tathA duHkha rUpI agni se jalAe jAte haiM / na zaknuvantiye jetuM kaSAyarAkSasAMgaNam / varAkAH kArmaNaMsainyaM na te jerSyAnta jAtucit // 631 // jo kaSAya rUpI rAkSasoM ke samUha ko jItane ke lie samartha nahIM hai, ve becAre kabhI bhI karmoM kI senA ko nahIM jIteMge / rase rasAyane stambhe zAkinIgrahanigrahe / vazyoccATana vidveSe bhogIndraviSaviSNave // 632 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 rasa, rasAyana, stambhana, zAkinI tathA bhUtoM kA nigraha, vazIkaraNa, uccATana, vidveSa tathA sAMpa ke viSa ko dUra karanA / ityAdiSu pravartante niSTrapAaihikAzayAH / yatitvaM jIvanopAyaM bhavetteSAM vinizcitam // 633 // ityAdi meM lajjAhIna isa loka kI AzA rakhane vAle pravRtta hote haiM / unakA yatipanA nizcita rUpa se jIvanopAya hotA hai| niHzalyA nirahaMkArA nirmohA mdvicyutaaH| pakSapAtArisaMtyaktA niSkaSAyA jitendriyAH // 634 // jo zalyarahita haiM, ahaMkAra rahita haiM, moha mada se rahita haiM, pakSapAta rUpI zatru ko jinhoMne chor3a diyA hai, jo niSkaSAya tathA jinendriya haiN| antarbAhya taponiSThAzcAritravatabhAjinaH / dazadharmaratAH zAntA dhyAnAdhyayanatatparAH // 635 // jo antaraGga aura bahiraGga tapa meM niSThA rakhate haiM, cAritra aura vrata ke pAtra haiM, daza dharmoM meM rata haiM, zAnta haiM tathA dhyAna aura adhyayana meM tatpara haiM / bhedaabhednyaakaantrtntryvibhuussitaaH| ityAdiguNabhUSADhyA jagadvandyA yatIzvarAH // 636 // jinhoMne bheda aura abheda naya ko pAra kara liyA hai tathA jo ratnatraya se vibhUSita hai ityAdi guNa rUpI bhUSA se vyApta jagadbandha yatIzvara haiN| 1 dyaSu / 2 bhAjanAH kh.| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAyanti gauNabhAvADhyaM dhaya'mAlambanAnvitam / mukhyaM dhayaM nirAlambamapramattamunIzvarAH // 637 // jo gauNabhAva se sAlambana dharmya dhyAna karate haiM tathA mukhya rUpa se nirAlambana dharmyadhyAna karate haiM, ve apramatta munizvara haiN| dharmadhyAnaM tu sAlambaM cturbhedainigdyte| AjJApAyavipAkAsya saMsthAnavicayAtmabhiH // 638 / / sAlambana dharmadhyAna cAra prakAra kA kahA jAtA hai-prAjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya aura saMsthAna vicy| . svasiddhAntoktamArgeNa tattvAnAM cintanaM ythaa| prAjJayA jinanAthasya tadAjJAvicayaMmatam // 636 // jinanAtha kI AjJA ke anusAra apane siddhAnta meM kahe hue mArga se tattvoM kA cintana karanA prAjJAvicaya.dharmyadhyAna mAnA gayA hai| apAyazcintye bADhaM yaH zubhAzubhakarmaNAm / apAyavica proktaM tavyAnaM dhyAnavedibhiH // 640 // zubhAzubhakarmoM ko dUra karanA jisameM bhalI bhA~ti vicArA jAtA hai| use dhyAna ko jAnane vAloM ne apAryAvacaya kahA hai| saMsAravartijIvAnAM vipAkaH karSaNAmapama / durlakSa zcintyate yatra vipAkavica yaM hi tat // 641 // . saMsAra meM rahane vAle jIvoM kA yaha karma vipAka durlakSa hai, isa bAta ko jahA~ vicArA jAtA hai, vaha vipAkavicaya hai| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 vicitraM lokasaMsthAnaM padArthanicitaM mahat / cintyate yatra tadhyAnaM saMsthAnaM vicayaM smRtam // 642 // vicitra loka kA saMsthAna (AkAra) bar3e-bar3e padArthoM se vyApta hai, yaha bAta jahAM vicArI jAtI hai, vaha dhyAna saMsthAnavicaya mAnA gayA hai| athavA jinamUlyAnA paMcanAM parameSThInAm / pRthaka pRthak tu yadhyAnaM sAlambaMtadapi smRtam // 643 // athavA jinendra bhagavAna jinameM mukhya haiM, aise paMcaparameSThiyoM kA pRthak-pRthak jo dhyAna hai, vaha bhI sAlambana dhyAna mAnA gayA hai| sAlambadhyAnamityevaM jJAtvA dhyAyanti yoginH|| karmanirjaraNaM teSAM prabhavatyavilambitam // 644 // isa prakAra sAlambana dhyAna ko jAnakara jo yogI dhyAna lagAte haiM ve zIghra hI karmoM kI nirjarA karane meM samartha hote haiM / astitvAnnokaSAyANAmArtavyAnaM prjaayte| nirAkarotitadhyAnaM svAdhyAyabhAvamAbalAt // 645 // nokaSAyoM ke astitvaM se ArtadhyAna utpanna hotA hai / vaha sAlambana dhyAna usa ArtadhyAna kA svAdhyAya kI bhAvanA ke bala se nirAkaraNa karatA hai / yAvatpramAdasaMyuktastAvattasya na tiSThati / dharmadhyAnaM nirAlambamityUcujinabhAskarAH // 646 // jaba taka pramAda se yukta hai, taba taka dhyAna karane vAle ke nirAlambana dharmadhyAna nahIM ThaharatA hai, aisA jina sUryoM ne kahA hai| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAdayiSaNAdya stu pApadoSAnikRntati / vizuddhayAvazyakaiH SaDmiH mumukSuH svAtmazuddhaye // 647 // ataH vizuddha eSaNA Adi se mumukSu apanI AtmA ko zuddhi ke lie vizuddha chaH AvazyakoM ke dvArA pApa ke doSoM ko kATatA hai| samatA vandanA strotraM pratyAkhyAnaM prtikriyaa| vyutsargazceti karmANi bhavantyAvazya kAni SaT // 648 // - samatA, vadanA, stotra, pratyAkhyAna, pratikramaNa aura vyutsarga ye chaha Avazyaka karma haiM / AvazyakAn parityajya nizcalaM dhyAnamAzrayet / nAsauM vetyAgamaMjainaM mithyAdRSTirbhavatyataH // 646 // AvazyakoM kA parityAga kara nizcala dhyAna kA Azraya lenA cAhiye / (aisA kahane vAlA) ki jainAgama ko nahIM jAnatA hai, ataH mithyAdRSTi hotA hai / tasmAdAvazyakaiH kuryaatpraaptdossnikRntnm| / yAvannApnoti saddhyAnaM nirAlam sunizcilam // 650 // ataH jaba taka nirAlambana, sunizcala dhyAna nahIM pAtA hai, taba taka aAvazyakoM se prApta doSoM ko kATanA caahie| samyagjinAgataM jJAtvA proktatadhyAnasAdhanAt / ' kSapazreNimAruhya mukteH sadvA prapadyate // 651 // 1 dA. kh.| 2 prApta kh| 3 trizuddhyA kha. / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 bhalI-bhAMti jinAgama ko jAnakara kahe gae dhyAna kI sAdhanA se kSapaka zreNI para car3hakara mukti gRha ko prApta karatA hai| iti' SaSThaM pramattaguNasthAnaM / apramattaguNasthAnamato vakSye samAsataH / bhavantyatra trayo bhAvAH SaTsthAnoditA yathA // 652 / / aba saMkSepa meM apramatta guNasthAna ko kahatA huuN| yahAM para SaTsthAnoM meM kahe gae anusAra tIna bhAva hote haiM / saMjvalanakaSAyANAM jAte mandodaye sati / bhavet pramAdahInatvAdapramatto mahAvratI // 653 / / saMjvalana kaSAyoM kA manda udaya hone para prabhAdahIna hone se mahAvratI hotA hai| naSTazeSapramAdAtmA vratazIlaguNAnvitaH / jJAnadhyAnaparo maunI zamanakSapaNonmukhaH // 654 // jisake zeSa pramAda naSTa ho gae haiM, jo vrata aura zIla guNoM se yukta haiM, jJAna aura dhyAna meM tatpara rahatA hai, maunavrata dhAraNa karatA hai aura karmoM kA zamana aura kSapaNa karane (naSTa karane) kI ora unmukha hai| ekavizatibhedAtmamohasyopazamAya ca / kSapaNAya karotyeSa sadhyAnasAdhanaM yamI // 65 // 1 iti kha -pustake naasti| 2 SaSThaM ka-pustake nAsti / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 ikkIsa bheda svarUpa mokSa kA upazama aura kSaya karane ke lie yaha yamI saddhyAna karatA hai / mukhyavRtyA bhavatyatra dharmadhyAnaM jinoditam / tatra tAvadbhaved dhyAtA dhyeyaM dhyAnaM phalaM kramAt // 656 // mukhya rUpa se yahAM jinokta dharmadhyAna hotA hai / vahAM para krama se dhyAtA, dhyeya, dhyAna aura phala hote haiM / AhArAsananidrANAM vijayo yasya jAyate / paMca. nAmindriyANAM ca parISahasahiSNutA // 657 // jisake AhAra, Asana, niMdrA tathA pAMca indriyoM para vijaya hotI hai tathA pariSaha sahana hote haiM / girIndrasa frosmpo gambhIrastoyarAzivat / prazeSazAstraviddhoro dhyAtA'sau kathyate budhaiH // 658 // jo parvata ke samAna niSkampa hotA hai, jalarAzi (samudra) ke samAna gambhIra hotA hai, samasta zAstroM kA jJAtA aura dhIra hotA hai, use vidvAn dhyAtA kahate hai / yathAvadvastuno rUpaM dhyeyaM syAt saMyamasatAM (mezinAM ) / ekAgracintanam dhyAnaM caturbhedavirAjitam // 656 // saMyama ke svAmiyoM ko vastu kA yathAvat rUpa dhyeya hotA hai / ekAgracintana dhyAna hotA hai, jo ki cAra bhedoM se suzobhita hai / piNDasthaM ca padasthaM ca rUpasthaM rUpavajitam rUpajatan prAdyatrayaM tu sAlambamantyamAlambanojjhitam // 660 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 cAra bheda haiM-piNDastha, padastha, rUpastha aura rUpAtIta Adi ke tIna sAlambana hai, antima nirAlamba hai / piNDo deha iti tatra tatrAstyAtmA cidAtmakaH / tasya cintAmayaM sadbhiH piNDasthaM dhyAnamIritam // 661 // piNDa deha hai, usameM prAtmA cidAtmaka hai| sajjanoM ne usake vicAra ko piDastha dhyAna kahA hai / paMcAnAM sadguruNAM yat padAnyAlaMbya cintanam / padasthadhyAnamAmnAtaM dhyAnAgnidhvastakalmaSaiH // 662 // paMcaparameSThI (sadgurU) ke padoM kA Alambana lekara jo cintana kiyA jAtA hai| dhyAnAgni ke dvArA pApoM ko naSTa karane vAloM ne use padastha dhyAna kahA hai / prAtmA dehasthito yadvaccintyaye dehtobhiH| tad rUpasthaM smRtaM dhyAnaM bhavyarAjIva bhAskaraiH // 663 // deha meM sthita AtmA kA jisameM deha se bAhara AtmA kA cintana kiyA jAtA hai, bhavya jIvoM rUpI kamaloM ke lie sUrya ke tulya bhagavAna jinendra deva ne use rUpastha dhyAna kahA hai| dhyAnatraye'tra sAlaMbe kRtAbhyAsaH punaH punaH / rUpAtotaM nirAlambaM dhyAtuprakramate yatiH // 664 // ina tIna prakAra ke sAlambana dhyAnoM kA jisase punaH puna. abhyAsa kiyA hai, aisA yati nirAlambana rUpAtIta dhyAna kA upakrama karatA hai| 1 'itistalastatrA' iti ka-pustake kha-pustake tu iti stotrastatrA iti paatthH| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 indriyANi vilIyante mano yatra layaM vrajet / dhyAtRdhyeyavikalpe na taddhyAnaM rUpavarjitam // 665 // jahA~ para indriyAM vilIna hotI haiM, jahAM para mana vilaya ho jAtA hai jahA~ para dhyAtA aura dhyeya kA vikalpa nahIM hotA hai, vaha dhyAna rUparahita (rUpAtIta) hotA hai / amUrtamajamavyakta nirvikalpaM cidAtmakam / smaredyatrAtmanAtmAnaM rUpAtItaM ca tadviduH // 666 // jo amUrta hai, ajanmA hai, pratyakta hai, nirvikalpa hai aura cidAtmA hai, jahA~ AtmA ke dvArA AtmA kA smaraNa kiyA jAtA hai, usa dhyAna ko rUpAtIta kahate haiM / rUpAtItamidaM dhyAnaM dhyAnana yogI smaahitH| carAcaramidaM vizvaM kSomayatyakhilaM kSaNAt // 667 // rUpAtIta isa dhyAna ko dhyAtA huA samAhita citta yogI kSaNabhara meM carAcara isa samasta vizva ko kSubdha kara detA hai| siddhayo'pyaNimAdyAzca sidhyanti svayameva hi / muktistrIvazyatAM yAti yoginastasya nizcitam // 66 // aNimAdi siddhiyAM svayaM siddha ho jAtI hai aura usa yogI ko nizcita rUpa se mukti rUpI lakSmI pazavartI ho jAtI hai| ityetasmin guNasthAne no santyAvazyakAni SaT / saMtatadhyAna sadyogAda buddhiH svAbhAvikI yataH // 666 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 isa prakAra isa guNasthAna meM chaha Avazyaka nahIM hote haiM, kyoMki nirantara saddhyAna ke yoga se svabhAvikI buddhi hotI hai| apramattaM guNasthAnaM saMkSepeNeha vaNitam / ato vakSye'STamaM sthAnaM zreNidvayasamAzritam // 670 // yahAM para apramatta guNasthAna kA saMkSepa meM varNana kiyaa| anantara aSTama guNasthAna kA kathana karUMgA jo ki do zreNiyoM ke Azrita hotA hai| iti saptamapramatta guNasthAnam / prato'pUrvadinAmAni guNasthAnAnyudIrayet / bhavatyupazama zreNI yebhyazca kSapakAvaliH // 671 // aba yahAM se apUrvAdi guNasthAnoM kA kathana kiyA jAtA hai, jinase upazama aura kSapaka zreNI hotI hai / ttraapuurvgunnsthaanmpuurvgunnsmbhvaat| bhAvAnAmanivRttitvAdanivRttiguNAspadam // 672 // apUrva guNa kI utpatti ke kAraNa apUrva guNasthAna hotA hai / bhAvoM kI nivRtti na hone se anivRtti guNasthAna hotA hai / astitvAtsUkSmalobhasya bhvetsuukssmkssaaykm| prazAntarAgayuktatvAduSazAntakaSAyakam // 673 // sUkSma loka ke astitva se sUkSma kaSAya se sUkSma kaSAya ho jAtI hai| prazAnta rAga se yukta hone se upazAnta kaSAya hotA hai| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 tatrApUrvaguNasthAne pratha' mAMze prajAyate / bandhavicchedanaM samyaGga nidrApracalayordvayoH // 674 // apUrvakaraNa guNasthAna ke prathama bhAga meM nidrA aura pracalA do prakRtiyoM kI bhale prakAra bandhavyucchitti hotI hai / Arohati tataH zreNimAdimAmupazAmakaH / satyAyuSyupazAntyAptiM prApyedvattamohanam // 675 // anantara Adi kI upazama zreNI para ArohaNa karatA hai| Ayukarma kI upazAnti hone para cAritra moha ko prApta karatA hai| kSapakaH kSapayatyuccaizcAritramohaparvatam / prAruhya kSapaka zreNimupayupari zuddhitaH // 676 // kSapaka Upara-Upara atyadhika zuddhi se kSapaka zreNi para ArohaNa karake cAritra moha rUpI parvata kA kSaya karatA hai / prabhavatyupazama zreNyAM bhAvo hya pshmaatmkH| cAritraM tadvidhaM jJeyaM vRttamAhopazAntitaH // 677 // upazama zreNI meM upazamAtmaka bhAvoM ko karane meM samartha hotA hai / cAritra moha kI upazAnti se aupazamika cAritra jAnanA caahie| syAdupazamasamyaktvaM prazamAd dRssttimohtH|| keSAMcita kSAyikaM proktaM dRSTinakarmaNaH kSaNAt // 678 // 1 prathama bhaage| 2 gAH kha. / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 darzana moha ke prazama hone se upazama samyaktva hotA hai / darzana kA ghAta karane vAle karma ke kSaya se kinhIM ke kSAyika kahA gayA hai| tatrAghazuklasaddhayAnaM sa dhyAyatyupazAmakaH / pUrvajJaH zuddhimAna yukto hyAdyaH saMhananaistribhiH // 676 // vaha upazAmaka Adi ke zukladhyAna (pRthaktvavitarka) ko dhyAtA hai / Adi ke tIna saMhanana kA dhArI vaha pUrvo kA jJAtA aura zuddhiyutta, hotA hai| taddhayAnayogato yogI para ddhi pragacchati / prApayannupazAntAptiM vRttamohaM mahAripum // 680 // cAritramoha rUpI mahAzatru kI upazAnti pAkara usa dhyAna ke yoga se yogI utkRSTa zuddhi ko prApta hotA hai| - vRttamohovayaM prApya punaH pracyavate yatiH / adhaH kRtamalaM toyaM punarlAnaM bhavedyathA // 681 // cAritramoha ke udaya ko pAkara yati puna: cyuta hotA hai / jisa prakAra jisakA mala nIce kara diyA hai, aisA jala punaH malina ho jAtA hai| UrdhvamekaM cyutau vAma saptamaM yAnti dehinaH / iti trayamapUrvAdyAstrayo yAntyupazAmakAH // 682 // Upara eka ke cyuta hone para prANI usake viparIta sAtaveM ko jAte haiN| isa prakAra apUrvAdi tInoM upazAmaka hote haiN| 1 ga: kha. / 2 gA: kh.| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 upazAntakaSAyasya na hyastyUrdhva guNAzrayaH / tato'sau vAmatAM yAti saptamaM vA guNAspadam // 683 // upazAnta kaSAya ke UrdhvaguNa kA prAzraya nahIM hai / ataH yaha viparIta ho jAtA hai athavA saptama guNasthAna ko calA jAtA hai / upazAntaguNAM yeSAM mRtyuH prajAyate / ahamindrA bhavantyete sarvArtha siddhisadmani // 684 // upazAnta guNa zreNI meM jinakI mRtyu ho jAtI hai, ve sarvArthasiddhi meM grahabhindra hote haiM / catuvara zamazreNa rohattyAzrayate yamam / dvAtriMzadvAramAkSINa karmAzA yAnti nirvRtim // 685 // cAra bAra upazama zreNI para ArohaNa karate hai, yama kA Azraya lete hai / battIsa bAra meM karmoM ke aMza ko pUrI taraha kSINakara mokSa cale jAte hai / zrA' saMsAraM caturvArameva syAcchamanovalA / jIvasyaikabhave vAradvayaM sA yadi jAyate // 686 // jIva ke eka bhava meM yadi upazama zreNI do bAra ho jAtI hai to jaba taka saMsAra hai, taba taka upazama zreNI cAra bAra hotI hai / uktaM cAnyatra granthAntare - dUsare grantha meM kahA hai 1 zloko'yaM nAkhi kha - pustake | Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 cattArivAramuvasamaseDhiM smruhdikhvidkmmso| vattIsaM varAiM saMjama gahadi puNo lahadi NivvANaM // 1 // ityupazamazreNiguNasthAnacatuSTayam / prato vakSye samAsena kSapakazreNIlakSaNan / yogI karmakSayaM katu yAmAruhya pravartate // 687 // anantara saMkSepa meM kSapaka zreNi kA lakSaNa kahatA hUM / jisa para car3hakara yogI karmakSaya karane meM pravRtta hotA hai / prAyabandhavihInasya kSINakarmAMzadehinaH / prasaMpata guNasthAne narakAyuH kSayaM vrajet // 688 // Ayukarma ke bandha se rahita, kSINakarmAza jIva kI asaMyata guNasthAna narakAyu kSaya ho jAtI hai / tiryagAyuH kSayaM yAti guNasthAne tu pNcme| saptame tridazAyuzca dRSTimohasya saptakam // 689 // pAMcaveM guNasthAna meM tiryacAyu kSaya ho jAtI hai / sAtaveM meM devAyu tathA darzanamoha kI sAta prakRtiyA~ kSaya ho jAtI hai / etAni daza karmANi kSayaM nItvAtha zuddhadhIH / dharmadhyAne kRtAbhyAsaH samArohati tatpadam // 660 // zaddha buddhi vAlA ina daza karmoM kA kSaya kara dharmadhyAna kA abhyAsa karatA huA usa pada para (kSapaka zreNI para) ArohaNa karatA hai| 1 prAkRtapaMcasaMgrahe tu "saMjamamuvalahiya NitvAdi" iti pAThaH / 2 iti kha-pustake nAsti / 3 bandhAbhAvAdayatna sAdhya etadAyuH bhayo'tra / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 mukhyatveneha sAdhUnAM bhAvo hi kSAyiko mtH| samyaktvaM kSAyikaM zuddha dRSTimohArisaMkSayAt // 661 // isa zreNI meM mukhya rUpa se sAdhuoM kA kSAyika bhAva mAnA gayA hai| darzanamoha kA kSaya ho jAne se zuddha kSAyika samyaktva hotA hai| tannApUrvaguNasthAne zuklasaddhayAnamAdimam / dhyAtuprakramate saadhuraadysNhnnaanvitH.||662|| apUrva guNasthAna meM prAdi saMhanana se yukta sAdhu Adi zukladhyAna kA upakrama karatA hai / dhyAnasya vighnakArINi tyaktvA sthaanaanyshesstH| vizuddhAni manojJAni dhyAnasiddhayarthamAzrayet // 663 // dhyAna meM vidhna karane vAle sthAnoM ko sampUrNa rUpa se tyAgakara dhyAna kI siddhi ke lie vizuddha manojJa sthAnoM kA Azraya lenA caahiye| niSprakampaM vidhAyAtha dRr3ha paryaMkamAsanam / . nAsAgre dattasannetra kicinnimIlitekSaNaH // 664 // vikalpavAgarAjAlAha rotsaaritmaansH| saMsAracchedanotsAhaH sa yogI dhyAtumarhati // 665 // vikalpa kI rassI se mana dUra nikAlakara saMsAra kA ucchedana karane kA utsAhI vaha yogI dhyAna karane ke yogya hotA hai| apAna dvAramArgeNa niHsarataM yathecchayA / niruddhayordhvapracArAptiM prApayatyanilaM muniH // 666 // 1 yaha. kh.| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 apAna dvAra mArga se apanI icchA ke anusAra nikalate hue Upara kI ora gamana karanA rokakara muni vAyu ko prApta karatA hai| dvAdazAGga laparyantaM samAkRSya samIraNam / pUrayatyatiyatnena pUrakadhyAnayogataH // 667 // dvAdaza aGgala paryanta vAyu ko khIMcakara pUraka dhyAna ke atyanta yatnapUrvaka bharatA hai / kumbhavatkumbhakaM yogI zvasanaM nAbhipaMje / kumbhaka dhyAnayogena susthiraM kurutekSaNam // 668 / / kumbha ke samAna kumbhaka yogI nAbhikamala meM zvAsa ko kumbhaka dhyAna ke yoga se kSaNabhara susthira karatA hai / nisAryate tato yatnAnApipadyodarAcchanaH / yoginA yogasAmarthyAnecakAkhyaH prabhaMjanaH // 66 // anantara dhIre se yogI yatnapUrvaka nAbhikamala ke madhya se yoga kI sAmarthya se recaka nAmaka vAyu nikAlatA hai / ityevaM gandhavAhAnAmAkaMkucanavinirgamau / saMsAdhya nilaM dhatte cittamekAgracintane // 700 // isa prakAra vAyu ke sikor3ane aura nirgama ko bhalI-bhA~ti siddha kara yogI ekAgracintana meM citta ko nizcala banAtA hai| savitakaM savIcAraM sapRthaktvamudAhRtam / triyogayoginaH sAdhoH zuklamAdya sunirmalam // 701 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triyoga yogI sAdhu ke Adi sunirmala savitarka sapRthaktva kahA gayA hai / zrutaM cintA vitarkaH syAdvIcAraH saMkramo mataH / pRthaktvaM syAdanekatvaM bhavatyetattrayAtmakam // 702 // zruta cintA yA vitarka hai, vIcAra saMkrama mAnA gayA hai, pRthaktva anekatva hotA hai, isa prakAra yaha trayAtmaka hotA hai / tadyathA - svazuddhAtmAnubhUtyAtmabhAvA' nAmavalaMbanAt / antarjalpo vitarkaH syAdyasmastatsa bitarkaja' m // 703 // jisameM apanI zuddhAtmAnubhUti se AtmabhAvoM ke avalabana se antarjalpa vitarka hotA hai, vaha savitarkaja hotA hai / zrarthAdarthAntare zabdAcchabdAntare ca saMkramaH / yogAyogAntare yatra savIcAraM taducyate // 704 // jahAM para artha se arthAntara, zabda se zabdAntara aura yoga se yogAntara meM saMkramaNa hotA hai, vaha savIcAra kahA jAtA hai / dravyAd dravyAntaraM yAti guNAdguNAntaraM vrajet / paryAyAdanyaparyAyaM sapRthaktvaM bhavatyataH // 705 // dravya se dravyAntara, guNa se anya paryAya kI ora jAtA hai, ataH guNAntara tathA eka paryAya se sapRthaktva hotA hai / iti trayAtmakaM dhyAnaM dhyAyan yogI samAhitaH / saMprApnoti parAM zuddhi muktizrovanitAsakhIm // 706 // 1 bhAvazra tAvalambanAt kha / 2 ja : ka. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 isa prakAra samAhita hokara trayAtmaka dhyAna ko dhyAtA humA utkRSTa zuddhi ko prApta kara letA hai, jo ki muktilakSmI rUpI strI kI sakhI hai / yadyapi pratipAtyetacchukladhyAnaM prajAyate / tathApyativizuddhatvAdUrdhvAspadaM samIhate // 707 // yadyapi yaha zukladhyAna pratipAtI utpanna hotA hai, tathApi prati vizuddha hone se U~cA sthAna prApta karatA hai / ityaSTamaM kSapakApUrvakaraNa guNasthAna / nivRttiguNasthAnaM tataH samadhigacchati / bhAvaM kSAyikamAzritya samyaktvaM ca tathAvidham // 708 // anantara nivRtti guNasthAna ko prApta hotA hai / kSAyika bhAva kA Azraya kara kSAyika samyaktva hotA hai / guNasthAnasya tasyaiva bhAgeSu navasu kramAt / nazyanti tAni karmANi tenaiva dhyAnayogataH // 706 // usa guNasthAna ke hI nava bhAgoM meM krama se usI dhyAnayoga se ve karma naSTa ho jAte haiM.! gatiH zvAbhrI ca tairacI taccAnupUrvikAdvayam / sAdhAraNatvamudyotaH sUkSmatvaM vikalatrayam // 710 // ekendriyatvamAtApastyAnagRddhayAdikatrayam / prAdyAMze sthAvaratvena sahitAnyetAni SoDaza // 711 // aSTau madhyakaSAyAzraca dvitIye'tha tRtIyake / SaMDhatvaM turya ke strItvaM nokaSAyASaTpaMcame // 712 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 puvedazca tataH krodho mAno mAyA vinizcayati / catuSvaziSu zeSeSu yathAkrameNa nizcitam // 713 // karmANyetAni SaTtriMzatkSayaM nItvA tadantime / samaye sthUlalobhasya sUkSmatvaM prApyenmuniH // 714 // Adi aMza meM sthAvara sahita naraka gati, tiryaJcagati, naraka gatyAnupUrvI, tiryaggatyAnupUrvI, sAdhAraNa, udyota, sUkSmatva, vikalendriya, ekendriyatva, tapa, styAnagRddhi Adi tIna / isa prakAra solaha, dUsare tathA tIsare meM madhya kI ATha kaSAyeM, cauthe meM napu Msakatva, pAMcaveM meM strItva, chaha nokaSAyeM, zeSa cAra aMzoM meM puM veda, krodha, mAna, mAyA yathAkrama naSTa hotI haiM, yaha nizcita hai / ina 36 karmoM kA kSaya kara usake anta samaya meM muni sthUla lobha ko sUkSma kara detA hai / iti navamaM kSapakA nivRtti guNasthAnam / zrArohati tataH sUkSmasAMpa rAyaguNAspadam / sUkSmalobhaM nigRhNAti tatrAsAvAdyazuklataH // 715 // anantara sUkSma sAMparAya guNasthAna para ArohaNa karatA hai / vahA~ para vaha Adi zukladhyAna se sUkSmalobha ko pakar3atA hai / iti dazamaM kSapakasUkSma kaSAyaguNasthAnam / bhUtvAtha kSINamohAtmA vItarAgo mahAdya uti / pUrvavadbhAvasaMyukto dvitIyaM dhyAnamAzrayet // 716 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 anantara kSINa mohasvarUpa, vItarAga, mahAdya ti, pahale ke samAna bhAva se saMyukta hokara dvitIya dhyAna kA prAzraya letA hai / apRthaktvamavIcAraM savitarkaguNAnvitam / saMdhyAyatyekayogena zukladhyAnadvitIyakam // 717 // eka yoga se savitarka guNa se yukta apRthaktva avIcAra nAmaka dUsare zukladhyAna ko bhalI-bhA~ti dhyAtA hai / tadyathA yadravyaguNaparyAyaparAvarta vivajitama / cintanaM tadvIcAraM smRtaM saddhayAnakovidaH // 718 // jo dravya, guNa aura paryAya ke parivartana se rahita cintana hai, use sadhyAna ke jJAtAoM ne avIcAra mAnA hai| nijazuddhAtmaniSThatvAd bhAvazrutAvalambanAt / cintanaM kriyate yatra savitarkastaducyate // 716 // nija zuddhAtmA meM niSThatA hone se bhAvazruta kA avalambana karane ke kAraNa jahA~ cintana kiyA jAtA hai, vaha savitarka kahalAtA hai| nijAtmadravyamekaM vA paryAyamathavA guNam / nizcalaM cintyate yatra tadekatvaM vidurbudhAH // 720 // eka nijAtma dravya ko paryAya ko athavA guNa ko jahAM nizcala hokara cintana kiyA jAtA hai, use vidvAnoM ne ekatva kahA hai| 1 zloko'yaM 718 zlokAtpUrva kha-pustake / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ityekatvamavIcAraM savitarkamudAhRtam / tasmin samarasIbhAvaM dhatte svAtmAnubhUtitaH // 721 // isa prakAra ekatva avIcAra savitarka ke viSaya meM kahA hai| usameM svAtmAnubhUti se samarasIbhAva dhAraNa karatA hai| ityetaddhayAnayogena proSyatkarmendhanotkaram / nidrA pracalayo zaM karotyupAntimakSaNe // 722 // isa prakAra dhyAnayoga se karma rUpI Indhana ke samUha ko jalAkara antima kSaNa ke pUrva nidrA aura pracalA kA nAza karatA hai| antye dRSTicatuSkaM ca dazakaM jnyaanvighnyoH| . evaM SoDasakarmANi kSayaM gacchatyazeSataH // 723 // anta meM cAra darzana tathA jJAna aura antarAya ke dazaka isa prakAra SoDasa karma sampUrNa rUpa se kSaya ho jAte haiM / etatkarmaripUna hatvAH kSoNamoho muniishvrH| utpAdya kevalajJAnaM sayogI samabhUttadA // 724 // ina karma rUpI zatruoM ko mArakara kSINamoha munIzvara kevalajJAna ko utpanna kara sayogI ho jAte haiN| iti dvAdazaM kSINakaSAya guNasthAnam / tatastrayodaze sthAne devadevaH snaatnH| rAjate dhyAnayogasya phalAdevAptavaibhavaH // 725 // 1 pluSyakarma. kh.| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 anantara terahaveM guNasthAna meM devoM kA deva, sanAtana, prAptavaibhava, dhyAnayoga ke phala se hI suzobhita hotA hai / bharaise freH zuddhaH samyaktvaM kSAyikaM param / yathAkhyAtaM hi cAritraM nirmamatvasya jAyate // 726 // yahAM para nirmamatva ke zuddhakSAyika bhAva, parama kSAyika samyaktva aura yathAkhyAta cAritra utpanna hotA hai / yaudAfrakamaGga tu saptadhAtusamanvitam / zranyathA tavabhUttasmAtparamodArikaM smRtam // 727 // sapta dhAtu se yukta jo praudArika zarIra thA, vaha anya prakAra kA ho jAtA hai, ataH use paramaudArika kahA hai / tejomUrtimayaM divyaM sahastrArkasamaprabham / vinaSTAGgapraticchAyaM naSTazAvivardhanam // 728 // yaha zarIra tejomUrti, divya tathA hajAroM sUryoM kI prabhA ke samAna AbhA vAlA ho jAtA hai / usake zarIra kI chAyA nahIM par3atI hai tathA kezoM Adi kA bar3hanA ruka jAtA hai / dantyaM padaM prApya devezodevapUjitaH / janmamRtyujarAtaGkavicyutaH prabhavatyasau // 726 // Arhantya pada ko pAkara devapUjita deveza hotA hai / vaha janma, mRtyu, jarA aura roga se rahita ho jAtA hai / jJAnadRSTyA vRtestyAgAtkevalajJAnadarzane / udayaM prApnutastasya jinendrasyAtinirmale // 730 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa ke tyAga se una jinendra ke kevalajJAna aura kevaladarzana udaya ko prApta ho jAte haiN| anantasukhasambhUtirjAtA mohArisaMkSayAt / viplavAdantarAyasya karmaNo'nantavIryatA // 731 // moha rUpI zatru ke kSaya hone se ananta sukha kI utpatti hotI hai| antarAya karma ke vinAza se anantavIryatA ho jAto hai| carAcaramidaM vizvaM hastasthAmalakopamam / pratyakSaM bhAsate tasya kevalajJAna bhAsvataH // 732 // use kevalajJAna ke prakAza se carAcara yaha vizva hAtha meM rakhe hue A~vale kI taraha pratyakSa pratibhAsita hotA hai / vizuddha darzanaM jJAtaM cAritraM bhedajitam / prayaktaM samabhUttasya jinendrasyAmitadya teH // 733 // samatAyukta una jinendra ke aparimitakAnti ke bheda se rahita darzana, jJAna aura cAritra abhivyakta hote haiM / dvikalaM- . ... .. . . . prAtihASTikopetaH srvaatishybhuussitH|.. munivRndaiH samArAdhyo devadevAcitakramaH // 734 // viharan sakalAM pRthvI bhaSyavRndAn vibodhayan / kurvan dharmAmRtAsAraM rAjate devasaMsadi // 735 // 1 varSA / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ATha prAtihAryoM se yukta, samasta prAtizayoM se bhUSita, muniyoM ke samUha se ArAdhita, indroM ke dvArA pUjita caraNa vAle ve samasta pRthvI para vihAra karate hue, bhavyoM ke samUha ko pratibodhita karate hue, dharma rUpI amRta kI varSA karate hue devasabhA meM suzobhita hote haiN| katiciddinazeSAyuniSThApya yaugvaibhvm| antarmuhUrtazeSAyustatRtIyaM dhyAnamarhati // 736 // kucha dina Ayu zeSa raha jAne para yoga vaibhava kA nirodhakara zeSa Ayu antarmuhUrta raha jAne para tRtIya zukladhyAna ke yogya hotA hai| SaNmA'sAyusthiterante yasya syAtkevalodagamaH / karotyasau samuddhAtmanye kurvanti vA na vA // 737 // chaha mAha Ayu kI sthiti ke madhya jisake kaivalya kI utpatti hotI hai, vaha samudghAta karatA hai, anya samudghAta karate haiM athavA nahIM karate haiN| yasyAstyaghAtinAM madhye kiMcinnyUnAyuSaH sthiti / tatsamIkaraNAvAptyai samuddhAtAya ceSTate // 738 // jisakI aghAtikarmoM ke madhya Ayukarma kI kiMcit nyUna sthiti hai, vaha samIkaraNa kI prApti ke lie samudghAta hetu ceSTA karatA hai| SaNmAsAyuSi zeSe saMvRtA ye jinAH prakarSaNa / ye yAnti samuddhAtaM zeSA bhAjyAH samuddhAte / / 1 / / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 daNDAkAraM kapATAtmyaM pratarAtmyaM ttojgt| pUraNaM kurute sAkSAccatubhiH samayadrutaM // 736 // cAra samayoM meM vaha zIghra daNDAkAra, kapATAkAra, pratarAkAra tathA loka pUraNa karatA hai / yugalaM evamAtmapradezAnAM prsaarnnvidhaantH| prAyuH samAni karmANi kRtvA zeSANi tatkSage // 740 // tato nivartate tllokpuurnntHkmaat| catubhiH samayaireva nirvikalpasvabhAvataH // 741 // isa prakAra prAtmapradezoM ke prasAraNa ke bhedoM se tatkSaNa zeSa karmoM ko Ayukarma ke samAna karake anantara krama se usI prakAra loka pUraNa se cAra samayoM meM hI nirvikalpa svabhAva se lauTatA hai| samuddhAtasya tasyAdya'STame vA samaye muniH| , audArikAGgayogaH syAdviSaTsaptakeSu tu // 742 // athavA samudghAta ke ATha samayoM meM do, chaha tathA sAtaveM meM audArika aGga kA yoga hotA hai / mizraudArikayogI ca tRtIyA dheSu tu trissu| samayeSvekakarmAGgadharo'nAhArakaca saH // 743 // 1 742-43-44 etacchaloka trayaM. kha-pustake nAsti / 2 tRtIya caturtha pacameSu triSu samayeSu kaarmnnkaayyogo| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 tRtIya, caturtha aura pA~caveM, ina tIna samayoM meM audArika mizra yogI hotA hai / eka samaya meM karma rupI zarIra kA dhArI vaha anAhAraka hotA hai| . samuddhAtAnnivRtto'tha zukladhyAnaM tRtIyakam / sUkSma kriyaM prapAtitvajitaM dhyAyati kSaNaM // 744 // anantara samudghAta se nivRtta hokara kSaNabhara prapAtitva se rahita sUkSma kriyA nAmaka tRtIya zukladhyAna kA dhyAna karatA hai| dhyAtuviceSTate tasmAcchrakladhyAnaM ttiiykm| sUkSmaniyAbhidhaM zuddha pratipAtitvavarjitam // 745 // vahAM se pratipAtitva se rahita zuddha sUkSma kriyA nAmaka tRtIya zukladhyAna ko dhyAne kI ceSTA karatA hai / prAtmaspandAtmayogAnAM kiyA sUkSmA'nivati kaa| yasmin prajAyate sAkSAtsUkSmakriyAnivartakam // 746 // jisameM AtmaspandAtmaka yogoM kI sUkSma anivartikA kriyA utpanna hotI hai, vaha sAkSAt sUkSma kriyA nivartaka hai / bAdarakAyayoge'smina sthiti kRtvA svbhaavtH| sUkSmIkaroti vAkcittayogayugmaM sa bAdaram // 747 // svabhAvataH isa bAdarakAyayoga meM sthiti ko karake vaha bAdara vacana aura mana ke yoga yugma ko sUkSma karatA hai| . tyaktvA sthalaM vaparyogaM sUkSma vAvicattayoH sthitam / kRtvA nayati sUkSmatvaM kAyayogaM ca bAdaram // 748 // 1 zloko'yaM kha-pustakAgdataH / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthUla kAyayoga ko chor3akara, sUkSma vacana aura manoyoga meM sthiti ko karake vaha bAdara kAyayoga ko bhI sUkSma karatA hai| sa sUkSme kAyayoge'tha sthiti kRtvA punaH kSaNam / nigrahaM kurute sadyaH sUkSmavAvicattayogayoH // 746 // anantara vaha sUkSma kAyayoga meM sthiti ko karake punaH kSaNabhara meM sUkSma vAkyoga aura manoyoga ke yoga ko zIghra nigraha karatA hai / tataH sUkSme vapuryoge sthiti kRtvA kSaNaM hi sH| sUkSmaniyaM nijAtmAnaM cidrUpaM cintayejjinaH // 750 // anantara sUkSma kAyayoga meM sthiti karake vaha jina kSaNamAtra ke liye sUkSma kriyA vAlI nijAtmA ke cidrUpa kA vicAra karatA hai| dhyAnadhyeyAdisaMkalpaivihInasyApi yoginaH / vikalpAtIta bhAvena prasphuratyAtmabhAvanA // 751 // dhyAna, dhyeya Adi saMkalpoM se vihIna bhI yogI ke vikalpAtIta bhAva se prAtmabhAvanA prasphurita hotI hai / ante taddhayAnasAmarthyAdvapuryoge sa suukssmke| tiSThannUspidaM zIghra yogAtItaM samAzrayet // 752 // 1 jinAtmAnaM kha. / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - anta meM usa dhyAna kI sAmarthya se sUkSma kAyayoga meM sthita rahatA huA zIghra yogAtIta Urdhva sthAna kA Azraya letA hai| iti trayodazaM sayogiguNasthAnam / prathoyogiguNasthAne tiSTho'sya jinezinaH / laghupaMcAkSaroccArapramitAvasthitirbhavet // 753 // .. anantara ayogi guNasthAna meM Thaharate hue isa jinezvara kI laghu paMca akSaroM ke uccAraNa ke parimANa sthita hotI hai / tatrAnivattizabdAntaM samucchinna kriyAtmakam / caturtha vartate dhyAnamayogiparameSThinaH // 754 // vahAM para anivRtti zabdAnta samucchinna kriyAtmaka ayogI parameSThI kA dhyAna hotA hai / samucchinnakriyA yatra sUkSmayogAtmikA yataH / samucchinnakriyaM proktaM taddAraM muktisadmanaH // 755 // jahAM para sUkSma yogAtmikA samucchinna kriyA ho, vaha samucchinna kriyA kahA gayA hai| vaha mukti rupI ghara kA dvAra hai / dehAstitve'styayogitvaM kathaM taddhaTate prabhoH / dehAbhAve kathaM dhyAnaM durghaTaM ghaTate katham 756 // deha kA astitva hone para ayogIpanA hotA hai / vaha prabhu ke kaise ghaTita hotA hai| deha kA abhAva hone para durghaTadhyAna kaise ghaTatA hai| dvikalaM Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 pratisUkSmazarIrasya hya pAntyasamayAvadheH / kAyakAryasya sUkSmasya svazaktivigatAtmanaH // 757 // zratyantasvalpa kAlena bhAviprakSayasaMsthi' teH / afa citrasAmarthyAttasmAdayogitA matA // 758 // svazakti se rahita atyanta sUkSma zarIra kI upAntya samayAvadhirupa sUkSmakAya kArya kI atyanta svalpakAla se bhAvikSaya rupa sthiti hone se akiMcitkara sAmarthya ke kAraNa prayogitA mAnI gaI hai / taccharIrAzrayAdvayAnamastIti na viruddhayate / nijazuddhAtmacidrUpa nirbharAnanda zAlinaH // 756 // nijazuddhAtmacipanirbharAnandazAlI ke tat zarIra ke Azraya se dhyAna hotA hai, yaha bAta virodhI nahIM hai / zrAtmAnamatyAnAtmaivaM dhyAtA dhyAyati tatvataH / upacArastadAnyo hi vyavahAranayAzrayaH // 760 // tAttvika rUpa se AtmA ko AtmA ke dvArA grAtmarupa dhyAtA hI dhyAtA hai / anya kA upacAra vyavahAranaya ke prAzraya se kiyA jAtA hai / upAnttasamaye tatra tacchuddhAtmapracintanAt / dvAsaptativilIyante karmANyetAvyayoginaH // 761 // bahA~ upAnta samaya meM usa zuddhAtmA ke utkRSTa cintana se se yogI ke 72 karma prakRttiyoM kA vilaya ho jAtA hai / 1 saMsthitaM / 2 da kha / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dehabandhanasaMghAtAH pratyeka paMca paMca ca / prAGgopAGgatrayaM caiva SaTakaM saMsthAnasaMjJakam // 762 / / varNAH paMca-rasA paMca SaTakaM saMhananAtmakam / sparzASTakaM ca gandhau dvau nIcAnAdeyadurbhagam // 763 // tathAguruladhutvAkhyamupadhA' to'nyathA ttH| nirmApaNamaparyAptamuccha vAsaMstvayazastathA // 764 // vihAyagamanadvandvaM zubhasthairyadvayaM pRthak / gatirdaivyAnupUrvI ca pratyekaM ca svaradvayam // 765 // vedyame kataraM ceti karmaprakRtayaH smRtAH / svAmino vighnakAriNyo muktikAntAsamAgame // 766 // 5 deha, 5 bandhana, 5 saMghAta, 3 prAGgopAGga, 6 saMsthAna, 5 varNa, 5 rasa, 6 saMhanana, 8 sparza, do gandha, nIcagotra, anAdeya, durbhaga, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, nirmANa, aparyApta, ucchvAsa, ayaza, do vihAyogati, zubha, sthairya, devagatyAnupUrvI, pratyeka, susvara, duHsvara, eka vedanIya / ye karma prakRtiyAM mAnI gaI haiM jo ki svAmI ko muktirupI strI ke samAgama meM vighna karane vAlI thii| ante hya kataraM vedyamAdeyatvaM ca pUrNatAH / . trasatvaM bAdaratvaM ca manuSyAyuzca sadyazaH // 767 // nRgatizcAnupUrvI ca saubhAgya muccgotrtaa| paMcAkSaM ca tathA toryakRtAmeti trayodaza // 768 // 1 ghAtatA kha. / 2 paravAtanAmakamatyarthaH / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 kSayaM nItvAtha lokAntaM yAvatprayAti tatkSaNe / UrdhvagatisvabhAvatvAddharmadravya sahAyataH // 766 // anta meM eka vedanIya, pradeya, sapanA, bAdarapanA, manudhyAya, yaza, sadyaza, manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvI, subhaga, uccagotratA, paJcendriya tathA tIrthakRta / isa prakAra 13 prakRtiyoM kA kSayakara usI kSaNa lokAnta ko calA jAtA hai, kyoMki jIva kA svabhAva Urdhvagamana hai aura usake lokAnta taka gamana meM dharmadravya sahAyaka hai / ityevaMlabdha siddhatva paryAyAH parameSThinaH / muktikAntAghanAzleSasukhAsvAdana lAlasAH // 770 // isa prakAra muktirupI strI se ghane prAliMgana rupI sukha ke AsvAdana kI lAlasA vAle parameSThI siddhaparyAya ko prApta hote haiM / 1 affetal mUSAyA zrAkAreNopalakSitAH / focitpUrvAMgato nyUnAH sarvAMgeSughanatvataH // 771 // momarahita mUsa ke bIca ke prakAra se upalakSita ve samasta aMgoM meM ghanatva ke kAraNa apane pUrva zarIra se kucha nyUna hote haiM / UrdhvabhUtA vasantyete tanuvAtAntamastakAH / prabhAvAddharmadravyasya parato gativarjitAH // 772 // tanuvAtavalaya ke antima chora para Upara ye rahate haiM / prAge dharmadravya na hone se gati nahIM hai / 1 gati sikthakamUSAya. kha. / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jJAtAro'khilatatvAnAM dRssttaarckhelyaa| guNaparyAyayuktAnAM trailokyodaravartinAm // 773 // trailokya ke madhyavartI guNaparyAya se yukta samasta tattvoM ke ve eka hI samaya meM jJAtA dRSTA hote haiN| vizuddhA nicalA nityAH samyaktvAdyaSTabhiNaH / lokamUni virAjante siddhAstebhyo namonamaH // 774 // ve vizuddha haiM, nizcala haiM, nitya haiM aura samyaktvAdi pATha guNoM se yukta hokara loka ke agrabhAga para suzobhita hote haiM, una siddhoM ko namaskAra ho / cakriNAmahamindrANAM trakAlyaM yatsukhaM param / tadanantaguNaM teSAM siddhAnAM samatAtmakam // 775 // cakravartI aura ahamindroM ke tInoM kAloM meM jo utkRSTa sukha haiM, usakA anantaguNA una samatAtmaka siddhoM ke sukha haiN| yaddhaya yaM yacca kartavyaM yacca sAdhyaM sudurlabham / cidAnandamayajyotirjAtAste tatpadaM svayam // 776 // jo dhyeya hai, jo karttavya hai aura jo sudurlabha sAdhya hai aise cidAnanda maya jyoti svarUpa pada svayaM unake utpanna huaA hai| kimatra bahunoktena duHsAdhyaM dhyAnasAdhanAt / nAsti jagattraye taddhi tasmAddhayAnaM prazasyate // 777 // adhika kahane se kyA ? dhyAna rUpa sAdhana se tInoM lokoM meM kucha bhI duHsAdhya nahIM hai / ataH dhyAna zreSTha hai / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 dhyAnasya phalamIdRkSaM samyagjJAtvA mumukSubhiH / dhyAnAbhyAsastataH zreyAn yasmAnamukti pragamyate // 778 // dhyAna ke aise phala ko bhalI prakAra jAnakara mumukSutroM ko dhyAna kA abhyAsa zreyaskara hai, jisase ki mokSa meM calA jAtA hai / bhUyAdabhavyajanasya vizvamahatiH zrImUlasaMghaH zriye / yatrAbhUdvinayenduradbhuta guNaH sacchIla dugdhArNavaH // tacchiSyo'jani bhadramUrtira malastrailokya kIrtiH zazI / kAnmahAtamaH pramathitaM syAdvAdavidyAkaraiH // 776 // vizva meM pratiSThA prApta zrI mUlasaMgha bhavyajanoM ko kalyANakArI ho, jisameM adbhUta guNoM vAle, uttama zIla rUpI dugdha samudra vAle vinayacandra hue / unake ziSya tInoM lokoM meM nirmalakIrti vAle, candramAsvarupa, bhadramUrti utpanna hue, jinhoMne syAdvAdavidyArUpI kiraNoM se ekAntarupI mahAna andhakAra ko naSTa kara DAlA / dRSTisvasta TinImahIdharapatirjJAnAbdhicandrodayo / vRttIkalikelihemana linaM zAntikSamAmandiram // kAmaM svAtmarasaprasannahRdayaH saMgakSapAbhAskara / stacchiSyaH kSitimaNDale vijayate lakSmIndunAmAmuniH // 780 // jo dRSTi rupI AkAzagaMgA ke lie himAlaya the, jJAnarUpI sAgara ke lie candrodaya the, cAritra rupI lakSmI kI kaliyugasambandhI krIr3A ke lie jo svarNakamala the, zAnti ke lie kSamA ke mandira the, bhalI prakAra jinakA hRdaya nijAtmarasa se Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 prasanna thA, AsaktirupI rAtri ke lie jo sUrya the, aise unake ziSya lakSmIcandra muni pRthvImaNDala para vijayazIla hoN| shriimtsrvjnypuujaakrnnprinntsttvcintaarsaalo| lakSmIcandAhnipadmamadhukaraH zrIvAmadevaH sudhIH // utpattiryasya jAtA zazivizadakule naigamazrI vishaale| so'yaM jIyAtprakAmaM jagati rslsdbhaavshaastrprnnetaa||781|| (antaraGga aura bahiraGga) lakSmI se yukta sarvajJa kI pUjA karane meM lage hue, tattvacintana ke ramika, lakSmIcandra ke caraNakamaloM ke bhramara sudhI zrI bAmadeva hae / vedalakSmI athavA naigamalakSmI se vizAla, candramA ke samAna nirmalakula meM jinakI utpatti huI, saMsAra meM rasa se suzobhita, bhAvazAstra ke praNetA ve saMsAra meM atyadhika rupa se jiyeM / yAvaddvIpAbdhyo meryAvaccandradivAkarau / tAvadvaddhi prayAtyuccaivizadaM jainazAsanam // 782 // jaba taka dvIpa, samudra aura meru haiM, jaba taka sUrya aura candramA haiM taba taka atyadhika rupa se vizada jainazAsana vRddhi ko prApta ho| _ iti caturdazamayogi guNasthAnam / iti zrI madvAnadeva paNDita viracitaH bhAvasaMgrahaH samAptaH / samA Page #182 --------------------------------------------------------------------------