Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNassa AgamarAtra hindI anuvAda anuvAdakartA muni dIparatnasAgara for vite&Plenty
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmaladaMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgaragurUbhyo namaH Agamasatra / hindI anuvAda] bhAga : 3 - bhagavatI-1 zataka-1-se-10 : anuvAdakartA : -: muni dIparatnasAgara : AgamasUtra-hindI anuvAda (saMpUrNa) mUlya - 3.. 2700 / | tA. 21/11/2001 budhavAra 2058 - kArataka-suda-6 zrI zrutaprakAzana nidhi
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai OM hrI~ zrI pArzvanAthAya namaH mudraka : zrI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA roDa, ahamadAbAda :kampojha : zrI grAphiksa, 21 subhASanagara, giradharanagara, zAhIbAga, ahamadAbAda -saMparka sthala "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAI senTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) 2
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai anudAna-dAtA * pa. pU. gacchAdhipati AcAryadevazrI jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se- "zrI sImaMdhara svAmIjI jaina derAsarajI-aMdherI pUrva, muMbaI" -jJAnarAsI meM se * pa.pU. saMyamamUrti gacchAdhipati A.devazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA. ke paTTa prabhAvaka vyAkaraNa vizArada pU.A.zrI naradevasAgara sUrIjI ma.sA. tathA unake ziSya pU. tapasvI gaNIvarya zrI caMdrIkIrtisAgarajI ma.sA. ke preraNA se-"zrI veparI zve0 mUrti saMgha-cainnAI" kI tarapha se / * pa.pU. kriyArucivaMta AcAryadeva zrImad vijaya RcakacandrasUrIzvarajI ma.sA. kI jJAnabhaktirupa preraNAse zrI tAladhvaja jaina zve. tIrtha kamiTI - talAjA, (saurASTra) kI tarapha se / * pa.pU. AdeyanAmakarmadhara paMnyAsapravara zrI abhayasAgarajI ma.sA. ke paTTaprabhAvaka avasarajJa pUjya AcAryadevazrI azokasAgarasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se zrI sAbaramatI, rAmanagara jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda kI taraphase / * pa.pU. zrutAnurAgI AcAryadevazrI vijaya municandra-sUrIzvarajI ma.sA. kI preraNAse - vAMkaDIyA vaDagAma jaina saMgha kI tarapha se / * pUjya zramaNIvaryA zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA. ke paTTadharA ziSyA mRdubhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubhapreraNAse - zrI sumeraTAvara jaina saMgha, muMbAI kI tarapha se /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai anudAna-dAtA * pa.pU. AgamodhdhAraka AcArya deva zrImad AnandasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke samudAyavartinI tapasvIratnA zramaNIvaryA zrI kalpaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubha preraNA se kArTara roDa jaina zve. mU.pU. saMgha, borIvalI ISTa, muMbAI kI tarapha se / * paMDitavarya zrI vIravijayajI jaina upAzraya, bhaTThI kI bArI, amadAvAda / * zrI khAnapura jaina saMgha, khAnapura, amadAvAda / AgamasUtra hindIanuvAda - hetu zeSa sarvadravyarAzI ') (1) zrI AgamazrutaprakAzana 1. (2) zrI zrutaprakAzana nidhi 1. kI tarapha se prApta huI hai / jo hamAre pUrva prakAzIta Agama sAhitya ke badale meM upalabdha huI thI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 3 H amArA prakAzano abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam [1] [2] [3] [4] [5] [6] [9] caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa [8] caityavandana covizI zatruJjayabhakti [AvRtti - do] [9] [10] minava saina pacA6 - 2046 [11] abhinava upadeza prAsAda - 1 - zrAvaka kartavya - 1 thI 11 [12] abhinava upadeza prAsAda - 2 - zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [13] abhinava upadeza prAsAda - 3 - zrAvaka kartavya - 16 thI 36 [14] navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) kRdantamAlA caityavandana parvamAlA - [15] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA - maraNabheda - saMgraha] [16] caityavaMdana mALA[779 caityavaMdanono saMgraha] [17] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] [18] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno [19] siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] [20] caitya paripATI [21] amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI [22] zatruMjaya bhakti [AvRtti - be] [23] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24] zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI [25] zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] [26] abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM] [27] zrI jJAnapada pUjA [28] aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi [29] zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] [30] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] [31] pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo 5
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 3 [32] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 [33] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIDI - adhyAya - 2 [34] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIDI - adhyAya - 3 [34] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TI - adhyAya - 4 [36] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [39] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIDI - adhyAya 6 [38] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIDA - adhyAya - 7 [38] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIDI - adhyAya 8 [40] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [43] sUyagaDo [44] ThANaM [45] samavAo [46] vivAhapannati [47] nAyAdhammakahAo [48] uvAsagadasAo [49] aMtagaDadasAo [50] anuttarovavAiyadasAo [51] paNhAvAgaraNaM [52] vivAgasUyaM [ 53 ] uvavAiyaM rAyappaseNiyaM jIvAjIvAbhigamaM [54] [ 55 ] [ 56 ] [57] sUrapannati [58] caMdapannati pannavaNAsutaM [59] jaMbUddIvapannati [60] nirayAvaliyANaM kappavaDiMsiyANaM [61] [62] pupphiyANaM [AgamasuttANi-1] [AgamasuttANi-2] [AgamasuttANi- 3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasuttANi-7] [AgamasuttANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasuttANi-10] [AgamasuttANi- 11] [AgamasuttANi- 12] [AgamasuttANi- 13] [AgamasuttANi- 14] [AgamasuttANi- 15] [AgamasuttANi-16] [AgamasuttANi-17] [AgamasuttANi- 18] [AgamasuttANi-19] [AgamasuttANi-20] [AgamasuttANi-21] paDhamaM aMgasutaM aM aMga iyaM aMgasutaM utthaM aMgasutaM paMcamaM aMgasutaM chaThThe aMgasutaM sattamaM aMga aThThamaM aMgasutaM navamaM aMgasutaM dasa aMga ekkArasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgasutaM bIaMuvaMgataM taiyaM uvaMgasutaM utthaM uvaMgataM paMcamaM uvaMgasutaM chaThThe uvaMgasutaM sattamaM uvaMgasutaM maMga navamaM uvaMgasutaM dasa uvaMgataM
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai LEEEEEEEEEEEET E LE EFF FREETEE [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekkArasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTuM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aThThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIhaM [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaMcheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanijjutti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasutta-1 [86] piMDanitti [AgamasuttANi-41/2] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mUlasuttaM [88] uttarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. |
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [91] AcAra [92] sUyagaDa[93] ThANa[94] samavAya[95] vivAhapannati AgamasUtra hindI anuvAda 3 [96] nAyAdhammakahA[97] uvAsagadasA[98] aMtagaDadasA[99] anuttaropapAtikadasA [100] pAvAgaraNa[101] vivAgasUrya[102] uvavAIya [103] rAyappaseNiya- [104] jIvAjIvAbhigama[105] pannavaNAsutta[106] sUrapannatti[107] caMdapannatti[108] jaMbuddIvapatti[109] nirayAvaliyA[110] kappavarDisiyA[111] pulphiyA[112] pucUliyA[117] vadisA[114] causaraNa[115] AurapaccakakhANa[116] mahApaccakakhANa[117] bhattapariNA[118] taMdulaveyAliya[119] saMthAraga[120] gacchAyAra- [121] caMdAvejDaya[122] gaNivijjA[123] dainiMdatthao[124] vIratzava gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] pahelu aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadI5-2] pAMcamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] chaThThuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] dasamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadI5-4] cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-5] pAMcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThThuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadI5-6] pahelo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadI5-6] bIjo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadI5-6] trIjo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho payajJo gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] pAMcamo payo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho payajJo gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] sAtamo payajJo-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payazo- 2 gujarAtI anuvAda [AgamadI5-6] AThamo payajJo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] navamo payatro gujarAtI anuvAda AgamadI5-6] dazamo payajJo
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 3 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra paheluM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra bIjuM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra trIjuM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra cothuM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra pAMcamuM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra cha gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadI5-7] cothuM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [12] nisIha [126] tUpa[127] vavahAra[128] sAsuyAMdha[128] layapyo [130] mahAnisIha[131] khAvassaya[132] mohanibhbhutti[33] piMDanibhbhutti[134] hasaveyAsiya[15] uttarayA[19] naMhIsutaM [137] anuyogaddAra [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM [142 ] sthAnAGgasUtraM saTIkaM [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM - 1 AgamasuttANi saTIkaM - 2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM - 4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM - 7 saTIkaM -7 AgamasuttANi AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM - 8 AgamasuttANi saTIkaM - 8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM - 9 AgamasuttANi saTIkaM - 10/11 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 12
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nisyAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM [mUla] AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [186] bhAgama-viSaya-zana (bhAgamA viSayAnuma) | prakAzana 139 thI 186 AgamakRta prakAzane pragaTa karela che.' 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai (187] Agamasaddakoso - 1 a....au pajjaMtA [188] Agamasaddakoso - 2 ka....dha pajjaMtA [189] Agamasaddakoso -3 na....ya pajjaMtA [190] Agamasaddakoso - 4 ra....ha pajjaMtA 1 prakAzana 187 thI 190Agamata pagAsaNe pragaTa karela che. [191] AcArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-1 [192] sUtrakRtasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-1 [193] sthAnasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-2 [194] samavAyasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-2 [195] bhagavatIsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-3,4,5 [196] jJAtAdharmakathAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-5 [197] upAsakadazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-5 [198] antakRddazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [199] anuttaropapAtikadazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [200] praznavyAkaraNasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra- 6 [201] vipAkazrutasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [202] aupapAtikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [203] rAjaprazriyasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [204] jIvAjIvAbhigamasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-7 [205] prajJApanAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-7,8 [206] sUryaprajJaptisUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-8 [207] caMdraprajJaptisUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-8 [208] jaMbUdvIpaprajJaptisUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [209] nirayAvalikAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [210] kalpavataMsikAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [211] puSpitAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [212] puSpicUlikAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [213] vaNhidazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [214] catuHzaraNasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [215] AturapratyAkhyAnasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [216] mahApratyAkhyAnasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [217] bhaktaparijJAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda (D - [218] taMdulavaicArikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [219] saMstArakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [220] gacchAcArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [221] candravedhyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [222] gaNividyAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [223] devendrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [224] vIrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [225] nizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 226] bRhatkalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [227] vyavahArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [228] dazAzrutaskandhasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [229] jItakalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [230] mahAnizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10,11 [231] AvazyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-11 [232] oghaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [233] piNDaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [234] dazavaikAlikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [235] uttarAdhyayanasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [236] nandIsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [237] anuyogadvArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 prakAzana-191 thI 237 - zrI ata prakAzana nidhie pragaTa karela che. 12
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai AgamasUtra-bhAga-3-anukrama 9 bhagavatIsUtra-hindIanuvAda-anukrama) |krama | zataka | anukrama | pRSThAMka / | or m>> 39 / zataka-1 zataka-2 zataka-3 zataka-4 zataka-5 zataka-6 zataka-7 zataka-8 zataka-9 zataka-10 1-104 105-150 151-206 207-214 215-271 272-326 327-380 381-437 438-473 474-493 17-56 56-79 79-115 116-117 117-144 145-166 166-190 191-241 241-279 279-288 OM yaha anukrama AgamasUtra-hindI anuvAda-bhAga-3-kA hai / 5 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai bhagavatIsUtra-hindIanuvAda-anukrama) zataka anukrama 3090% zataka-11 zataka-12 zataka-13 zataka-14 zataka-15 zataka-16 zataka-17 zataka-18 zataka-19 zataka-20 zataka-21 zataka-22 zataka-23 zataka-24 zataka-25 zataka-26 zataka-27 zataka-28 zataka-29 494-528 529-566 567-595 596-636 637-659 660-692 693-720 721-757 758-778 779-805 806-821 822-828 829-834 835-860 861-974 975-990 991992-994 995-997 HW 5 yaha anukrama AgamasUtra-hindI anuvAda-bhAga-4-kA hai / 5) 14
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama 7 5 zataka- 30 2 zataka- 31 3 zataka- 32 4 zataka- 33 zataka- 34 w9 6 AgamasUtra hindI anuvAda 3 7 8 9 10 11 12 13 AgamasUtra bhAga - 3 - anukrama (5) bhagavatIsUtra - hindI anuvAda - anukrama zataka zataka- 35 zataka- 36 zataka- 37 zataka- 38 zataka- 39 zataka- 40 zataka-41 parisesa anukrama 998-1002 1003 1015 1016-1017 1018 - 1032 1033-1043 1044-1057 1058-1060 15 1061 1062 1063 1064-1067 1068-1079 1080-1087 5 yaha anukrama AgamasUtra - hindI anuvAda - bhAga - 5 kA hai / 5
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 3 * bhagavatIsUtra O aGgasUtra - 5 hindI anuvAda yaha Agama kA anuvAda tIna bhAgomeM hai zataka-1 se 10 zataka - 11 se 29 - =x=x= zataka - 30 se 41 - bhAga - 3 - meM ==xx-- 16 bhAga - 4 - meM bhAga - 5- meM upalabdha hai
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 namo namo nimmaladasaNassa 5(1) bhagavatI/vyAkhyAprajJapti aMgasUtra-5/1-hindI anuvAda (zataka-1) uddezaka-1 [1] arhantoM ko namaskAra ho, siddhoM ko namaskAra ho, AcAryoM ko namaskAra ho, upAdhyAyoM ko namaskarA ho, loka meM sarva sAdhuoM ko namaskAra ho / [2] brAhmI lipi ko namaskAra ho / [3] (prathama zataka ke dasa uddezakoM kI saMgrahaNI gAthA isa prakAra hai-) "calana" (ke viSaya meM prazna), duHkha, kAMkSA-pradoSa, (karma) prakRti, pRthviyA~, yAvat, nairayika, bAla, guruka aura calanAdi / [4] zruta (dvAdazAMgIrUpa arhatpravacana) ko namaskAra ho / [5] usa kAla (avasarpiNI kAla ke) aura usa samaya (cauthe Are-bhagavAn mahAvIra ke yuga meM) rAjagRha nAmaka nagara thA / (usakA varNana aupapAtika sUtra meM aMkita campAnagarI ke varNana ke samAna samajha lenA cAhie) usa rAjagRha nagara ke bAhara IzAnakoNa meM guNazIlaka nAmaka caitya thA ! vahA~ zreNika rAjA thA aura cillaNAdevI rAnI thI / [6] usa kAla meM, usa samaya meM (vahA~) zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vicaraNa kara rahe the, jo Adi-kara, tIrthaMkara, svayaM tattva ke jJAtA, puruSottama, puruSoM meM siMha kI taraha parAkramI, puruSoM meM zreSTha puNDarIka-zveta-kamala rUpa, puruSoM meM zreSTha gandhahastI ke samAna, lokottama, lokanAtha, lokahitakara, loka-pradIpa, lokapradyotakara, abhayadAtA, zrutadharmarUpI netradAtA, mokSamArga-pradarzaka, zaraNadAtA, bodhidAtA, dharmadAtA, dharmopadezaka, dharmanAyaka, dharmasArathi, dharmavara-cAturanta-cakravartI, apratihata jJAna-darzanadhara, chadmarahita, jina, jJAyaka, buddha, bodhaka, bAhya-Abhyantara granthi se rahita, dUsaroM ko karmabandhanoM se mukta karAne vAle, sarvajJa sarvadarzI the / tathA jo sarva bAdhAoM se rahita, acala, rogarahita, anantajJAnadarzanAdiyukta, akSaya, avyAbAdha, punarAgamanarahita siddhigati nAmaka sthahana ko samprApta karane ke icchuka the / [7] (bhagavAn mahAvIra kA padArpaNa jAnakara) pariSad (rAjagRha ke rAjAdi loga tathA anya nAgarikoM kA samUha bhagavAn ke darzana, vandana evaM dharmopadeza zravaNa ke lie) nikalI / (bhagavAn ne usa vizAla pariSad ko) dharmopadeza diyA / pariSad vApasa lauTa gaI / [8] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa utkuTukAsana se nIce sira jhukAe hue, dhyAnarUpI koThe meM praviSTa zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha ziSya indrabhUti nAmaka anagAra saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karate the / vaha gautama-gotrIya the, sAta hAtha UMce, samacaturastra saMsthAna evaM vajrakRSabhanArAca saMhanana vAle
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 AgamasUtra-hindI anuvAda the / unake zarIra kA varNa sone ke Tukar3e kI rekhA ke samAna tathA padma-parAga ke samAna (gaura) thA / ve ugratapasvI, dIptatapasvI, taptatapasvI, mahAtapasvI, udAra, ghora (parISaha tathA indriyAdi para vijaya pAne meM kaThora), ghoraguNa sampanna, ghoratapasvI, ghora brahmacaryavAsI, zarIra-saMskAra ke tyAgI the / unhoMne vipula (vyApaka) tejolezyA ko saMkSipta (apane zarIra meM antarlIna) karalI thI, ve caudaha pUrvo ke jJAtA aura caturjJAnasampanna sarvAkSarasannipAtI the / [9] tatpazcAt jAtazraddha (pravRtta huI zraddhA vAle), jAtasaMzaya, jAtakutUhala, saMjAtazraddha, samutpanna zraddhA vAle, samutpanna kutUhala vAle gautama apane sthAna se uThakara khar3e hote haiM / utthAnapUrvaka khar3e hokara zramaNa gautama jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra haiM, usa ora Ate haiM / nikaTa Akara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko unake dAhinI ora se prArambha karake tIna bAra pradakSiNA karate haiM / phira vandana-namaskAra karate haiM / namaskAra karake ve na to bahuta pAsa aura na bahuta dUra bhagavAn ke samakSa vinaya se lalATa para hAtha cor3e hue bhagavAn ke vacana sunanA cAhate hue unheM namana karate va unakI paryupAsanA karate hue isa prakAra bole- he bhadanta ! kyA yaha nizcita kahA jA sakatA hai ki 1. jo cala rahA ho, vaha calA ?, 2. jo udIrA jA rahA hai, vaha udIrNa huA ?, 3. jo vedA jA rahA hai, vaha vedA gayA ?, 4. jo gira rahA hai, vaha girA ?, 5. jo chedA jA rahA hai, vaha chinna huA ?, 6. jo bhedA jA rahA hai, vaha bhinna huA ?, 7. jo dagdha ho rahA hai, vaha dagdha huA ?, 8. jo mara rahA hai, vaha marA ?, 9. jo nirjarita ho rahA hai, vaha nirjIrNa huA ? ___ hA~ gautama ! jo cala rahA ho, vaha calA, yAvat nirjarita ho rahA hai, vaha nirjIrNa huaa| [10] bhagavan ! kyA ye nau pada, nAnAghoSa aura nAnA vyaJjanoM vAle ekArthaka haiM ? athavA nAnA ghoSa vAle aura nAnA vyaJjanoM vAle bhinnArthaka pada haiM ? he gautama ! 1. jo cala rahA hai, vaha calA; 2. jo udIrA jA rahA hai, vaha udIrNa huA; 3. jo vedA jA rahA hai vaha vedA gayA; 4. aura jo gira (naSTa ho) rahA hai, vaha girA (naSTa huA), ye cAroM pada utpanna pakSa kI apekSA se ekArthaka, nAnA-ghoSa vAle aura nAnA-vyaJcanoM vAle haiM / tathA 1. jo chedA jA rahA hai, vaha chinna huA, 2. jo bhedA jA rahA hai, vaha bhinna huA, 3. jo dagdha ho rahA hai, vaha dagdha huA; 4. jo mara rahA hai, vaha marA; aura 5. jo nirjIrNa kiyA jA rahA hai, vaha nirjIrNa huA, ye pAMca pada vigatapakSa kI apekSA se nAnA artha vAle, nAnA-ghoSa vAle aura nAnA-vyaJcanoM vAle haiM / [11] bhagavAn ! nairayikoM kI sthiti kitane kAla kI kahI hai ? he gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa kI, aura utkRSTa taitIsa sAgaropama kI hai / __ bhagavan ! nAraka kitane kAla (samaya) meM zvAsa lete haiM aura kitane samaya meM zvAsa chor3ate haiM-kitane kAla meM ucchvAsa lete haiM aura niHzvAsa chor3ate haiM ? (prajJApanA-sUtrokta) ucchvAsa pada (sAtaveM pada) ke anusAra samajhanA cAhie / bhagavAn ! kyA nairayika AhArArthI hote haiM ? gautama ! prajJApanAsUtra ke AhArapada ke prathama uddezaka ke anusAra samajha lenA / [12] nAraka jIvoM kI sthiti, ucchvAsa tathA AhAra-sambandhI kathana karanA cAhie / kyA ve AhAra karate haiM ? ve samasta AtmapradezoM se AhAra karate haiM ? ve kitane bhAga kA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI -1/-/1/12 19 AhAra karate haiM yA ve sarva AhAraka dravyoM kA AhAra karate haiM ? aura ve AhAraka dravyoM ko kisa rUpa meM bAra-bAra pariNamAte haiM / [13] bhagavan ! nairayikoM dvArA pahale AhAra kiye hue pudgala pariNata hue ? AhArita tathA (vartamAna meM) AhAra kiye jAte hue pudgala pariNata hue ? athavA jo pudgala anAhArita haiM, ve tathA jo pudgala AhAra ke rUpa meM grahaNa kiye jAe~ge, ve pariNata hue ? athavA jo pudgala anAhArita haiM aura Age bhI AhArita nahIM hoMge, ve pariNata hue ? he gautama ! nArakoM dvArA pahale AhAra kiye hue pudgala pariNata hue; 1. ( isI taraha ) AhAra kiye hue aura AhAra kiye jAte hue pudgala pariNata hue pariNata hote haiM, 2. kintu nahIM AhAra kiye hue (anAhArita) pudgala pariNata nahIM hue, tathA bhaviSya meM jo pudgala AhAra ke rUpa meM grahaNa kiye jAe~ge, ve pariNata hoMge, 3. anAhArita pudgala pariNata nahIM hue, tathA jina pudgaloM kA AhAra nahIM kiyA jAegA, ve bhI pariNata nahIM hoMge 4 / [14] he bhagavan ! nairayikoM dvArA pahale AhArita pudgala caya ko prApta hue ? he gautama ! jisa prakAra ve pariNata hue, usI prakAra caya ko prApta hue; usI prakAra upacaya ko prApta hue; udIraNA ko prApta hue, vedana ko prApta hue tathA nirjarA ko prApta hue / [15] pariNata, cita, upacita, udIrita, vedita aura nirjIrNa, isa eka-eka pada meM cAra prakAra ke pudgala ( praznottara ke viSaya) hote haiM / [16] he bhagavan ! nArakajIvoM dvArA kitane prakAra ke pudgala bhede jAte ? gautama ! karmadravyavargaNA kI apekSA do prakAra ke pudgala bhede jAte haiM / aNu (sUkSma) aura bAdara / bhagavan ! nAraka jIvoM dvArA kitane prakAra ke pudgala caya kiye jAte haiM ? gautama ! AhAra dravyavargaNA kI apekSA ve do prakAra ke pudgaloM kA caya karate haiM, ve isa prakAra haiMaNu aura bAdara 2.; isI prakAra upacaya samajhanA / bhagavan ! nAraka jIva kitane prakAra ke pudgaloM kI udIraNA karate haiM ? gautama ! karmadravyavargaNA kI apekSA do prakAra ke pudgaloM kI udIraNA karate haiM / vaha isa prakAra haiaNu aura bAdara / zeSa pada bhI isI prakAra kahane cAhie: - vedate haiM, nirjarA karate haiM, apavarttana ko prApta hue, apavartana ko prApta ho rahe haiM, apavartana ko prApta kareMge, saMkramaNa kiyA, saMkramaNa karate haiM, saMkramaNa kareMge, nidhatta hue, nidhatta hote haiM, nidhatta hoMge, nikAcita hue nikAcita hote haiM, nikAcita hoMge, ina saba padoM meM bhI karmadravyavargaNA kI apekSA (aNu aura bAdara pudgaloM kA kathana karanA cAhie 1) [17] bhedegae, caya ko prApta hue, upacaya ko prApta hue, udIrNa hue, vede gae aura nirjIrNa hue (isI prakAra) apavartana, saMkramaNa, nidhattana aura nikAcana, (ina pichale cAra ) padoM meM bhI tInoM prakAra kAla kahanA cAhie / he bhagavan ! nAraka jIva jina pudgaloM ko taijasa aura kArmaNarUpa meM grahaNa karate haiM, unheM kyA atIta kAla meM grahaNa karate haiM ? pratyutpanna (vartamAna) kAla meM grahaNa karate haiM ? athavA anAgata (bhaviSya) kAla meM grahaNa karate haiM ? gautama ! atIta kAla meM grahaNa nahIM karate; vartamAna kAla meM grahaNa karate haiM; bhaviSyakAla meM grahaNa nahIM karate / he bhagavan ! nAraka jIva taijasa aura kArmaNarUpa meM grahaNa kiye hue jina pudgaloM kI
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda udIraNA karate haiM, so kyA atIta kAla meM gRhIta pudgaloM kI udIraNA karate haiM ? yA vartamAna kAla meM grahaNa kiye jAte hue pudgaloM kI udIraNA karate haiM ? athavA jinakA udayakAla Age Ane vAlA hai, aise pudgaloM kI udIraNA karate haiM ? he gautama ! ve atIta kAla meM gRhIta pudgaloM kI udIraNA karate haiM, (parantu ) vartamAna kAla meM grahaNa kiye jAte hue pudgaloM kI udIraNA nahIM karate, tathA Age grahaNa kiye jAne vAle pudgaloM kI bhI udIraNA nahIM karate / isI prakAra atIta kAla meM gRhIta pudgaloM ko vedate haiM, aura unakI nirjarA karate haiM / [18] bhagavan ! kyA nAraka jIvapradezoM se calita karma ko bAMdhate haiM, yA acalita karma ko bAMdhate haiM ? gautama ! (ve) calita karma ko nahIM bAMdhate, (kintu ) acalita karma ko bAMdhate haiM / isI prakAra acalita karma kI udIraNA karate haiM, acalita karma kA hI vedana karate haiM, apavartana karate haiM, saMkramaNa karate haiM, nidhatti karate haiM aura nikAcana karate haiM / ina saba padoM meM acalita (karma) kahanA cAhie, calita (karma) nahIM / 20 bhagavan ! kyA nAraka jIvapradeza se calita karma kI nirjarA karate haiM athavA acalita karma kI nirjarA karate haiM ? gautama ! (ve) calita karma kI nirjarA karate haiM, acalita karma kI nirjarA nahIM karate / [20] bandha, udaya, vedana, apavarttana, saMkramaNa, nidhattana aura nikAcana ke viSaya meM acalita karma samajhanA cAhie aura nirjarA ke viSaya meM calita karma samajhanA cAhie / [21] IsI taraha sthiti aura AhAra ke viSaya meM bhI samajha lenA / jisa taraha sthii pada meM kahA gayA hai usI taraha sthiti viSaya meM kahenA cAhie / sarva jIva saMbaMdha AhAra bhI pannavaNA sUtra ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai UsI taraha kahanA cAhie / bhagavan ! asurakumAroM kI sthiti kitane kAla kI hai ? he gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa eka sAgaropama se kucha adhika kI hai / bhagavan ! asurakumAra kitane samaya meM zvAsa lete haiM aura niHzvAsa chor3ate haiM ? gautama ! jaghanya sAta stokarUpa kAla meM aura utkRSTa eka pakSa se (kucha) adhika kAla meM zvAsa lete aura chor3ate haiM / he bhagavan ! kyA asurakumAra AhAra ke abhilASI hote haiM ? hA~, gautama ! (ve) AhAra abhilASI hote haiM / he bhagavan ! asurakumAroM ko kitane kAla meM AhAra kI icchA utpanna hotI hai ? gautama ! asurakumAroM kA AhAra do prakAra kA kahA gayA hai; jaise ki - Abhoganivarttita aura anAbhoga - nirvarttita / ina donoM meM se jo anAbhoga- nirvarttita AhAra hai, vaha viraharahita pratisamaya ( satata ) hotA rahatA hai / ( kintu ) Abhoganirvarttita AhAra kI abhilASA jaghanya caturthabhakta arthAt - eka ahorAtra se aura utkRSTa eka hajAra varSa se kucha adhika kAla meM hotI hai / bhagavan ! asurakumAra kina pudgaloM kA AhAra karate haiM ? gautama ! dravya se anantapradezI dravyoM kA AhAra karate haiM / kSetra, kAla aura bhAva kI apekSA se prajJApanAsUtra kA vahI varNana jAna lenA cAhie, jo nairayikoM ke prakaraNa meM kahA gayA hai / he bhagavan ! asurakumAroM dvArA AhAra kiye hue pudgala kisa rUpa meM bAra-bAra pariNata hote haiM ? he gautama ! zrotrendriya rUpa meM yAvat sparzendriya rUpa meM, sundara rUpa meM, su-varNarUpa meM, iSTa rUpa meM, icchita rUpa meM, manohara ( abhilaSita) rUpa meM, UrdhvarUpa meM pariNata hote haiM,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-1/-/1/21 adhaHrUpa meM nahIM; sukharUpa meM pariNata hote haiM, kintu duHkharUpa meM pariNata nahIM hote / he bhagavan ! kyA asurakumAroM dvArA AhRta-pudgala pariNata hue ? gautama ! asurakumAroM ke abhilApa meM, arthAt-nArakoM ke sthAna para 'asurakumAra' zabda kA prayoga karake acalita karma kI nirjarA karate haiM, yahA~ taka sabhI AlApaka nArakoM ke samAna hI samajhanA / he bhagavan ! nAgakumAra devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa kucha kama do palyopama kI hai / he bhagavan ! nAgakumAra deva kitane samaya meM zvAsa lete haiM aura chor3ate haiM ? gautama ! jaghanyataH sAta stoka meM aura utkRSTataH muhurta-pRthaktva meM zvAsocchvAsa lete haiM / bhagavan ! kyA nAgakumAradeva AhArArthI hote haiM ? hA~, gautama ! ve AhArArthI hote haiM / bhagavan ! nAgakumAra devoM ko kitane kAla ke anantara AhAra kI abhilASA utpanna hotI hai ? gautama ! nAgakumAra devoM kA AhAra do prakAra kA kahA gayA hai-Abhoganarvartita aura anAbhoga-nirvartita / ina meM jo anAbhoga-nirvartita AhAra hai, vaha pratisamaya viraharahita (satata) hotA hai; kintu Abhoganirvartita AhAra kI abhilASA jaghanyataH caturthabhakta (eka ahorAtra) pazcAt aura utkRSTataH divasa-pRthaktva ke bAda utpanna hotI hai / zeSa "calita karma kI nirjarA karate haiM, kintu acalita karma kI nirjarA nahIM karate"; yahA~ taka sArA varNana asurakumAra devoM kI taraha samajha lenA cAhie / isI taraha suparNakumAra devoM se lekara stanitakumAra devoM taka ke bhI (sthiti se lekara calita karma-nirjarA taka ke) sabhI AlApaka (pUrvavat) kaha dene cAhie / __ bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya antumuhUrta kI, aura utkRSTaH bAIsa hajAra varSa kI hai / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva kitane kAla meM zvAsa niHzvAsa lete haiM ? gautama ! (ve) vimAtrA se-vividha yA viSama kAla meM zvAsocchvAsa lete haiM / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva AhAra ke abhilASI hote haiM ? hA~, gautama ! ve AhArArthI hote haiM / bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM ko kitane kAla meM AhAra kI abhilASA utpanna hotI hai ? he gautama ! (unheM) pratisamaya viraharahita nirantara AhAra kI abhilASA utpanna hotI hai / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva kyA AhAra karate haiM ? gautama ! ve dravya se anantapradezI dravyoM kA AhAra karate haiM, ityAdi saba bAteM nairayikoM ke samAna jAnanA cAhie / yAvat pRthvIkAyika jIva vyAghAta na ho to chahI dizAoM se AhAra lete haiM / vyAghAta ho to kadAcit tIna dizAoM se, kadAcit cAra aura kadAcit pAMca dizAoM se AhAra lete haiM / varNa kI apekSA se kAlA, nIlA, pIlA, lAla, hAridra tathA zukla varNa ke dravyoM kA AhAra karate haiM / gandha kI apekSA se surabhigandha aura durabhigandha, donoM gandha vAle, rasa kI apekSA se tikta Adi pAMcoM rasa vAle, sparza kI apekSA se karkaza Adi AThoM sparza vAle dravyoM kA AhAra karate haiM / zeSa saba varNana pUrvavat hI samajhanA / sirpha bheda yaha hai- bhagavan ! pRthvIkAya ke jIva kitane bhAga kA AhAra karate haiM aura kitane bhAga kA sparza-AsvAdana karate haiM ? gautama ! ve asaMkhyAtaveM bhAga kA AhAra karate haiM aura anantaveM bhAga kA sparza-AsvAdana karate haiM / yAvat-"he gautama ! sparzendriya ke rUpa meM sAtA-asAtArUpa vividha prakAra se bAra-bAra
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 AgamasUtra-hindI anuvAda paraNata hote haiM / (yAvat) 'acalita karma kI nirjarA nahIM karate'; yahA~ taka kA saba varNana nairayikoM ke samAna samajhanA / isI prakAra apkAya, tejaskAya, vAyukAya aura vanaspatikAya taka ke jIvoM ke viSaya meM samajha lenA cAhie / antara kevala itanA hai ki jisakI jitanI sthiti ho usakI utanI sthiti kaha denI cAhie tathA ina sabakA ucchvAsa bhI vimAtrA se-vividha prakAra se-jAnanA cAhie; dvIndriya jIvoM kI sthiti kaha lenI cAhie / unakA zvAsocchvAsa vimAtrA se kahanA / dvIndriya jIvoM ke AhAra ke viSaya meM (yoM) pRcchA karanA bhagavan ! dvIndriya jIvoM ko kitane kAla meM AhAra kI abhilASA hotI hai ? anAbhoga-nivartita AhAra pahale ke hI samAna samajhanA / jo Abhoga-nirvartita AhAra hai, usakI abhilASA vimAtrA se asaMkhyAta samaya vAle antamuhUrta meM hotI hai / zeSa saba varNana pUrvavat jAnanA / bhagavan ! dvIndriya jIva jina pudgaloM ko AhArarUpa se grahaNa karate haiM, kyA ve una sabakA AhAra kara lete haiM ? athavA una sabakA AhAra nahIM karate ? gautama ! dvIndriya jIvoM kA AhAra do prakAra kA kahA gayA hai, jaise ki-romAhAra aura prakSepAhAra / jina pudgaloM ko ve romAhAra dvArA grahaNa karate haiM, una sabakA sampUrNarUpa se AhAra karate haiM; jina pudgaloM ko ve prakSepAhArarUpa se grahaNa karate haiM, una pudagaloM meM se asaMkhyAtavA~ bhAga AhAra grahaNa kiyA jAtA hai, aura (zeSa) aneka-sahastrabhAga vinA AsvAda kiye aura binA sparza kiye hI naSTa ho jAte haiM / he bhagavan ! ina binA AsvAdana kiye hue aura binA sparza kiye hue pudgaloM meM se kauna-se pudgala, kina pudgaloM se alpa haiM, vahuta haiM, athavA tulya haiM, yA vizeSAdhika haiM ? he gautama ! AsvAda meM nahIM Ae hue pudgala savase thor3e haiM, sparza meM nahIM Ae hue pudgala unase anantaguNA haiM / bhagavan ! dvIndriya jIva jina pudgaloM ko AhArarUpa meM grahaNa karate haiM, ve pudgala unake kisa rUpa meM bAra-bAra pariNata hote haiM ? gautama ! ve pudgala unake vividhatApUrvaka jihvendriya rUpa meM aura sparzendriya rUpa meM bAra-bAra pariNata hote haiM / he bhagavan ! dvIndriya jIvoM ko kyA pahale AhAra kiye hue pudgala pariNata hue haiM ? ye 'calita karma kI nirjarA karate haiN| yahAM taka sArA varNana pahale kI taraha samajhanA / trIndriya aura caturindriya jIvoM kI sthiti meM bheda hai / yAvat aneka-sahasrabhAga binA sUMghe, binA cakhe tathA binA sparza kiye hI naSTa ho jAte haiM / bhagavan ! ina nahIM sUMghe hue, nahIM cakhe hue aura nahIM sparza kiye hue pudgaloM meM se kauna kisase thor3A, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hai ? nahIM sUMghe hue pudgala sabase thor3e haiM, unase anantagune nahIM cakhe hue pudgala haiM, aura unase bhI anantaguNe pudgala nahIM sparza kiye hue haiM / trIndriya jIvoM dvArA kiyA huA AhAra ghrANendriya, jihvendriya aura sparzendriya ke rUpa meM bAra-bAra pariNata hotA hai / caturindriya jIvoM dvArA kiyA haA AhAra cakSurindriya, ghrANendriya, jihvendriya aura sparzendriya ke rUpa meM bAra-bAra pariNata hotA hai / paJcendriya tiryaJcayonika jIvoM kI sthiti kaha kara unakA ucchvAsa vimAtrA se kahanA cAhie, unakA anAbhoganivartita AhAra pratisamaya viraharahita hotA hai / Abhoganivartita AhAra jaghanya antamuhUrta meM aura utkRSTa SaSThabhakta hone para hotA hai / zepa vaktavya 'acalita karma kI nirjarA nahIM karate,' taka caturindriya jIvoM ke samAna samajhanA /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-1/-/1/21 manuSyoM ke sambandha meM bhI aisA hI jAnanA cAhie; kintu itanA vizeSa hai ki unakA Abhoganivartita AhAra jaghanya antamuhUrta meM, utkRSTa aSTamabhakta arthAt tIna dina bItane para hotA hai / paMcendriya jIvoM dvArA gRhIta AhAra zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, rasanendriya, aura sparzenendriya, ina pA~coM indriyoM ke rUpa meM vimAtrA se bAra-bAra pariNata hotA hai / zeSa saba varNana pUrvavat samajha lenA cAhie; yAvat ve 'acalita karma kI nirjarA nahIM karate / ' vANavyantara devoM kI sthiti meM bhinnatA hai / zeSa samasta varNana nAgakumAradevoM kI taraha samajhanA cAhie / isI taraha jyotiSka devoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhie / itanI vizeSatA hai ki unakA ucchvAsa jaghanya muhUrtapRthaktva aura utkRSTa bhI muhUrtapRthaktva ke bAda hotA hai / unakA AhAra jaghanya divasapRthaktva se aura utkRSTa divasapRthaktva ke pazcAt hotA hai / zeSa sArA varNana pUrvavat samajha lenA cAhie / vaimAnika devoM kI audhika sthiti kahanI cAhie / unakA ucchvAsa jaghanya muhUrtapRthaktva se, aura utkRSTa taitIsa pakSa ke pazcAt hotA hai / unakA Abhoganivartita AhAra jaghanya divasapRthaktva se aura utkRSTa taitIsa hajAra varSa ke pazcAt hotA hai / ve 'calita karma kI nirjarA karate haiM, acalita karma kI nirjarA nahIM karate,' ityAdi, zeSa varNana pUrvavat / / [22] he bhagavAn ! kyA jIva AtmArambhI haiM, parArambhI haiM, tadubhayArambhI haiM, athavA anArambhI haiM ? he gautama ! kitane hI jIva AtmArambhI bhI haiM, parArambhI bhI haiM aura ubhayArambhI bhI haiM, kintu anArambhI nahIM haiM / kitane hI jIva AtmArambhI nahIM haiM, parArambhI bhI nahIM haiM, aura na hI ubhayArambhI haiM, kintu anArambhI haiM / ____ bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ki kitane hI jIva AtmArambhI bhI haiM ? ityAdi / gautama ! jIva do prakAra ke kahe gae haiM, ve isa prakAra haiM-saMsArasamApannaka aura asaMsArasamApannaka / unameM se jo jIva asaMsArasamApanaka haiM, ve siddha haiM aura siddha bhagavAn na to AtmArambhI haiM, na parArambhI haiM aura na hI ubhayArambhI haiM, kintu anArambhI haiM / jo saMsArasamApannaka jIva haiM, ve do prakAra ke kahe gae haiM, ve isa prakAra haiM-saMyata aura asaMyata / unameM jo saMyata haiM, ve do prakAra ke kahe gae haiM; jaise ki pramattasaMyata aura apramattasaMyata / unameM jo apramattasaMyata haiM, ve na to AtmArambhI haiM, na parArambhI haiM, aura na ubhayArambhI haiM; kintu anArambhI haiM / jo pramattasaMyata haiM, ve zubha yoga kI apekSA na AtmArambhI haiM, na parArambhI haiM, aura na ubhayArambhI haiM; kintu anArambhI haiM / azubhayoga kI apekSA ve AtmArambhI bhI haiM, parAraMbhI bhI haiM aura ubhayArambhI bhI haiM, kintu anArambhI nahIM haiM / jo asaMyata haiM, ve avirati kI apekSA AtmArambhI haiM, parArambhI haiM, ubhayArambhI haiM kintu anArambhI nahIM haiM / isa kAraNa he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki kitane hI jIva AtmArambhI bhI haiM, yAvat anArambhI bhI haiM / bhagavan ! nairayika jIva kyA AtmArambhI haiM, parArambhI haiM, ubhayArambhI haiM, yA anArambhI haiM ? gautama ! nairayika jIva AtmArambhI bhI haiM, parArambhI haiM, aura ubhayArambhI bhI haiM, kintu anArambhI nahIM haiM / bhagavan ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? he gautama ! avirati kI apekSA se, avirati hone ke kAraNa nairayika jIva AtmArambhI, parArambhI aura ubhayArambhI haiM, kintu anArambhI nahIM haiM / isI prakAra asurakumAra devoM ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhie, yAvat tiryaJcapaJcendriya
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 AgamasUtra-hindI anuvAda taka kA bhI (AlApaka) isI prakAra kahanA cAhie / manuSyoM meM bhI sAmAnya jIvoM ko taraha jAna lenA vizeSa yaha hai ki siddhoM kA kathana chor3akara / vANavyantara devoM se vaimAnika devoM taka nairayikoM kI taraha kahanA cAhie / lezyAvAle jIvoM ke viSaya meM sAmAnya jIvoM kI taraha kahanA cAhie / kRSNalezyA, nIlalezyA aura kApotalezyAvAle jIvoM ke sambandha meM sAmAnya jIvoM kI bhAMti hI saba kathana samajhanA cAhie; kintu itanA vizeSa hai ki (sAmAnya jIvoM ke AlApaka meM ukta) pramatta aura apramatta yahA~ nahIM kahanA cAhie / tejolezyA vAle, padmalezyA vAle aura zuklalezyA vAle jIvoM ke viSaya meM bhI audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie; kintu itanA vizeSa hai ki sAmAnya jIvoM meM se siddhoM ke viSaya kA kathana yahA~ nahIM karanA cAhie / [23] he bhagavan ! kyA jJAna ihabhavika hai ? parabhavika hai ? yA tadubhayabhavika hai ? gautama ! jJAna ihabhavika bhI hai, parabhavika bhI hai, aura tadubhayabhavika bhI hai / isI taraha darzana bhI jAna lenA cAhie / he bhagavan ! kyA cAritra ihabhavika hai, parabhavika hai yA tadubhayabhavika hai ? gautama ! cAritra ihabhavika hai, vaha parabhavika nahIM hai aura na tadubhayabhavika hai / isI prakAra tapa aura saMyama ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhie / [24] bhagavan asaMvRta anagAra kyA siddha hotA hai, buddha hotA hai, mukta hotA hai, nirvANa prApta karatA hai tathA samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! vaha kisa kAraNa se siddha nahIM hotA, yAvat saba duHkhoM kA anta nahIM karatA ? gautama ! asaMvRta anagAra Ayukarma ko chor3akara zeSa zithilabandhana se baddha sAta karmaprakRtiyoM ko gAr3habandhana se baddha karatA hai; alpakAlIna sthiti vAlI karma-prakRtiyoM ko dIrdhakAlika sthitivAlI karatA hai; manda anubhAgavAlI prakRtiyoM ko tIvra anubhAgavAlI karatA hai; alpapradeza vAlI prakRtiyoM ko bahuta pradezavAlI karatA hai aura Ayukarma ko kadAcit bAMdhatA hai, evaM kadAcit nahIM bAMdhatA; asAtAvedanIya karma kA bAra-bAra upArjana karatA hai; tathA anAdi anavadA-ananta dIrdhamArgavAle caturgativAle saMsArarUpI araNya meM bAra-bAra paryaTanakaratA hai; he gautama ! isa kAraNa se asaMvRta anagAra siddha nahIM hotA, yAvat samasta duHkhoM kA anta nahIM karatA / bhagavan ! kyA saMvRta anagAra siddha hotA hai, yAvat sabaduHkhoM kA anta karatA hai ? hA~, gautama ! vaha siddha ho jAtA hai, yAvat saba duHkhoM anta kA karatA hai / bhagavan ! vaha kisa kAraNa se siddha ho jAtA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta kara detA hai ? gautama ! saMvRta anagAra AyuSyakarma ko chor3akara zeSa gAr3habandhana se baddha sAta karmaprakRtiyoM ko zithilabandhanabaddha kara detA hai; dIrdhakAlika sthiti vAlI karmaprakRtiyoM ko hrasva kAla kI sthitivAlI kara detA hai, tIvrarasa vAlI prakRtiyoM ko manda rasa vAlI kara detA hai; bahuta pradezavAlI prakRtiyoM ko alpapradeza vAlI kara detA hai, aura AyuSya karma ko nahIM bAMdhatA / vaha asAtAvedanIya karma kA bAra-bAra upacaya nahIM karatA, anAdi-ananta dIrdhamArga vAle cAturgatikarUpa saMsAra-araNya kA ullaMghana kara jAtA hai / isa kAraNa se, he gaudama ! aisA kahA jAtA hai ki saMvRta anagAra siddha ho jAtA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta kara detA hai / [25] bhagavan ! asaMyata, avirata, tathA jisane pApakarma kA hanana evaM tyAga nahIM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-1/-/1/25 25 kiyA hai, vaha jIva isa loka se cyava (mara) kara kyA paraloka meM deva hotA hai ? gautama ! koI jIva deva hotA hai aura koI jIva deva nahIM hotA / bhagavan ! yahA~ se cyava kara paraloka meM koI jIva deva hotA hai, aura koI jIva deva nahIM hotA; isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! jo ye jIva grAma, Akara, nagara, nigama, rAjadhAnI, kheTa, karbaTa, maDamba, droNamukha, paTTaNa, Azrama, sanniveza Adi sthAnoM meM akAma tRSA se, akAma kSudhA se, akAma brahmacarya se, akAma zIta, Atapa, tathA DAMsa-maccharoM ke kATane ke duHkha ko sahane se akAma asnAna, pasInA, jalla, maila tathA paMka se hone vAle paridAha se, thor3e samaya taka yA bahuta sama yataka apane AtmA ko klezita karate haiM; ve apane AtmA ko klezita karake mRtyu ke samaya para mara kara vANavyantara devoM ke kisI devaloka meM devarUpa se utpanna hote haiM / bhagavan una vANavyantara devoM ke devaloka kisa prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! jaise isa manuSyaloka meM nitya kusumita, mayUrita, lavakita, phUloM ke gucchoM vAlA, latAsamUha vAlA, pattoM ke gucchoM vAlA, yamala (samAna zreNI ke) vRkSoM vAlA, yugalavRkSoM vAlA, phala-phUla ke bhAra se namA huA, phala-phUla ke bhAra se jhukane kI prArambhika avasthAvAlA, vibhinna prakAra kI bAloM aura maMjariyoM rUpI mukuToM ko dhAraNa karanevAlA azokavana, saptavarNa vana, campakavana, Amravana, tilakavRkSoM kA vana, tUmbe kI latAoM kA vana, vaTavRkSoM kA vana, chatraudhavana, azanavRkSoM kA vana, sana (paTasana) vRkSoM kA vana, alasI ke paudhoM kA vana, kusumbavRkSoM kA vana, sapheda sarasoM kA vana, dupahariyA vRkSoM kA vana, ityAdi vana zobhA se atIva-atIva upazobhita hotA hai; isI prakAra vANavyantara devoM ke devaloka jaghanya dasa hajAra varSa kI tathA utkRSTa eka palyopama kI sthiti vAle evaM bahuta-se vANavyantaradevoM se aura unakI deviyoM se AkIrNa, vyAkIrNa-eka dUsare para AcchAdita, paraspara mile hue, sphuTa prakAza vAle, atyanta avagAr3ha zrI-zobhA se atIva-atIva suzobhita rahate haiM / he gautama ! una vANavyantara devoM ke devaloka isI prakAra ke haiM / isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki asaMyata jIva mara kara yAvat koI deva hotA hai aura koI deva nahIM hotA / he bhagavan ! 'yaha isI prakAra hai', 'yaha isI prakAra hai', aisA kaha kara bhagavAn gautama zramaNa bhagavan mahAvIra ko vandanA karate haiM, namaskAra karate haiM; vandanA-namaskAra karake saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karate haiM / | zataka-1 uddezaka-2 [26] rAjagRha nagara meM (bhagavAn kA) samavasaraNa huA / pariSad nikalI / yAvat (zrI gautamasvAmI) isa prakAra bole bhagavan ! kyA jIva svayaMkRta duHkha (karma) ko bhogatA hai ? gautama ! kisI ko bhogatA hai, kisI ko nahIM bhogatA / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ? gautama ! udIrNa duHkha-ko bhogatA hai, anudIrNa duHkha-karma ko nahIM bhogatA; isIlie kahA gayA hai ki kisI karma ko bhogatA hai aura kisI karma ko nahIM bhogatA / bhagavan ! kyA (bahuta-se) jIva svayaMkRta duHkha bhogate haiM ? gautama ! kisI karma (duHkha) ko bhogate haiM, kisI ko nahIM bhogate / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama !
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 AgamasUtra - hindI anuvAda udIrNa (karma) ko bhogate haiM, anudIrNa ko nahIM bhogate isa kAraNa aisA kahA gayA hai ki kisI karma ko bhogate haiM, kisI ko nahIM bhogate / isI prakAra yAvat nairayika se lekara vaimAnika taka caubIsa daNDakoM sambandha meM praznottara samajha lenA cAhie / bhagavan ! kyA jIva svayaMkRta Ayu ko bhogatA hai ? he gautama! kisI ko bhogatA hai, kisI ko nahIM bhogatA / jaise duHkha-karma ke viSaya meM do daNDaka kahe gae haiM, usI prakAra AyuSya (karma) ke sambandha meM bhI ekavacana aura bahuvacana vAle do daNDaka kahane cAhie / ekavacana se yAvat vaimAnikoM taka kahanA, bahuvacana se bhI (vaimAnikoM taka ) kahanA / [27] bhagavan ! kyA sabhI nAraka samAna AhAra vAle, samAna zarIra vAle, tathA samAna ucchvAsa- niHzvAsa vAle hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! nairayika jIva do prakAra ke kahe gae haiM; jaise ki - mahAzarIrI aura alpazarIrI / inameM jo bar3e zarIra vAle haiM, ve bahuta pudgaloM kA AhAra karate haiM, bahuta pudgaloM kA pariNamana karate haiM, bahuta pudgaloM ko ucchvAsa rUpa meM grahaNa karate haiM au bahuta pudgaloM ko niHzvAsarUpa se chor3ate haiM tathA ve bAra-bAra AhAra lete haiM, bAra-bAra use pariNamAte haiM, tathA bArabAra ucchvAsa- niHzvAsa lete haiM / tathA jo choTezarIra vAle nAraka haiM, ve thor3e pudgaloM kA AhAra karate haiM, thor3e-se pudgaloM kA pariNamana karate haiM, aura thor3e pudgaloM ko ucchvAsa rUpa se grahaNa karate haiM, tathA thor3e-se pudgaloM ko niHzvAsa- rUpa se chor3ate haiM / ve kadAcit AhAra karate haiM, kadAcit use pariNamAte hai aura kadAcit ucchvAsa tathA niHzvAsa lete haiM / he gautama / isa hetu se aisA kahA jAtA hai ki sabhI nAraka jIva samAna AhAravAle, zarIravAle aura samAna ucchvAsa - niHzvAsavAle nahIM haiM / 1 1 samAna bhagavan ! kyA sabhI nAraka samAna karmavAle ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! nArakI jIva do prakAra ke kahe gae haiM; vaha isa prakAra hai - pahale utpanna hue aura pIche utpanna hue / inameM se jo pUrvopapannaka haiM ve alpakarma vAle haiM aura jo unameM pazcAdupapannaka haiM, ve mahAkarma vAle haiM, isa kAraNa se he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki sabhI nAraka samAna karmavAle nahIM haiM / bhagavan ! kyA sabhI nAraka samavarNa vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! pUrvokta kathanavat nAraka do prakAra ke haiM - pUrvopapannaka aura pazcAdupapannaka / inameM jo pUrvopapannaka haiM, ve vizuddha varNa vAle haiM, jo pazcAdupapannaka haiM, ve avizuddha varNavAle haiM, isIlie he gautama! aisA kahA jAtA hai / bhagavan ! kyA saba nairayika samAnalezyA vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se kahA jAtA hai ki sabhI nairayika samAna lezyA vAle nahIM haiM ? gautama ! nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, jaise ki pUrvopapannaka aura pazcAdupapannaka / inameM jo pUrvopapannaka haiM, ve vizuddha lezyAvAle aura jo inameM pazcAdupapannaka haiM, ve avizuddha lezyA vAle haiM, isa kAraNa he gautama! kahA jAtA hai ki sabhI nAraka samAnalezyA vAle nahIM haiM / bhagavan ! kyA saba nAraka samAna vedanA vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! nairayika do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-saMjJibhUta aura asaMjJibhUta / inameM jo saMjJibhUta haiM, ve mahAvedanA vAle haiM aura jo inameM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-1/-/2/27 27 asaMjJibhUta haiM, ve (apekSAkRta) alpavedanA vAle haiM / isa kAraNa se he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki saba nAraka samAna vedanA vAle nahIM haiM / he bhagavan ! kyA sabhI nairayika samAnakriyA vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama nAraka tIna prakAra ke kahe gae haiM yathA-samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura samyag-mithyAdRSTi (mizradRSTi) inameM jo samyagdaSTi haiM, unake cAra kriyAe~ kahI gaI haiM, jaise ki-ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA aura apratyAkhyAnakriyA / inameM jo mithyAdRSTi haiM, unake pAMca kriyAe~ kahI gaI haiM, ve isa prakAraArambhikI se lekara mithyAdarzanapratyayA / isI prakAra samyagmithyAddaSTi ke bhI pAMcoM kriyAe~ samajhanI cAhie / isa kAraNa he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki saba nAraka samAnakriyA vAle nahIM haiM / bhagavan ! kyA sabhI nAraka samAna AyuSya vAle haiM aura samopapannaka-eka sAtha utpanna hone vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! nAraka jIva cAra prakAra ke haiM / vaha isa prakAra-samAyuSka samopapannaka (samAna Ayu vAle aura eka sAtha utpanna hue), samAyuSka viSamopapannaka (samAna Ayu vAle aura pahale-pIche utpanna hue), viSamAyuSka samopapannaka (viSama Ayu vAle, kintu eka sAtha utpanna hue), aura viSamAyuSka-viSamopapannaka (viSama Ayu vAle aura pahale-pIche utpanna hue) / isI kAraNa hai gautama ! aisA kahA jAtA hai ki sabhI nAraka samAna AyuvAle aura eka sAtha utpanna hone vAle nahIM haiM / bhagavan ! kyA saba asurakumAra samAna AhAravAle aura samAna zarIravAle haiM ? (ityAdi) gautama ! asurakumAroM ke sambandha meM saba varNana nairayikoM ke samAna kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki asurakumAroM ke karma, varNa aura lezyA nairayikoM se viparIta kahanA cAhie; arthAtpUrvopapannaka asurakumAra mahAkarma vAle, avizuddhi varNa vAle aura azuddha lezyA vAle haiM, jabaki pazcAdupapannaka prazasta haiM / zeSa saba pahale ke samAna jAnanA cAhie / isI prakAra (nAgakumAroM se lekara) yAvat stanitakumAroM (taka) samajhanA cAhie / pRthvIkAyika jIvoM kA AhAra, karma, varNa aura lezyA nairayikoM ke samAna samajhanA cAhie / bhagavan ! kyA saba pRthvIkAyika jIva samAna vedanA vAle haiM ? hA~ gautama ! ve samAna vedanAvAle haiM / bhagavan ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? he gautama ! samasta pRthvIkAyika jIva asaMjJI haiM aura asaMjJIbhUta jIva vedanA ko anirdhArita rUpa se vedate haiM / isa kAraNa, he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki sabhI pRthvIkAyika samAna vedanA vAle haiM / bhagavan ! kyA sabhI pRthvIkAyika jIva samAna kriyAvAle haiM ? hA~, gautama ! ve sabhI samAna kriyAvAle haiM / bhagavan ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! sabhI pRthvIkAyika jIva mAyI aura mithyAddaSTi haiM / isalie unheM niyama se pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / ve pAMca kriyAe~ ye haiM-ArambhikI yAvat mithyAdarzanapratyayA / isa kAraNa se he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki sabhI pRthvIkAyika jIva samAnakriyA vAle haiM / jaise nAraka jIvoM meM samAyuSka aura samopapannaka Adi cAra bhaMga kahe gae haiM, vaise hI pRthvIkAyika jIvoM meM bhI kahane cAhie / jisa prakAra pRthvIkAyika jIvoM ke AhArAdi ke
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 AgamasUtra-hindI anuvAda sambandha meM nirUpaNa kiyA gayA hai, usI prakAra apkAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspatikAya, dvIndriya, trIndriya aura caturindriya taka ke jIvoM ke sambandha meM samajha lenA cAhie / paMcendriyatiryaJcayonika jIvoM ke AhArAdi ke sambandha meM kathana bhI nairayiko ke samAna samajhanA cAhie; kevala kriyAoM meM bhinnatA hai / bhagavan ! kyA sabhI paJcendriyatiryaJcayonika jIva samAnakriyA vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ? gautama ! paJcendriyatiryaJcayonika jIva tIna prakAra ke haiM, yathA-samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura samyagamithyAdRSTi / unameM jo samyagdRSTi haiM, ve do prakAra ke haiM, asaMyata aura saMyatAsaMyata / unameM jo saMyatAsaMyata haiM, unheM tIna kriyAe~ lagatI haiM / ArambhikI, pArigrahikI aura mAyApratyayA / unameM jo asaMyata haiM, unheM apratyAkhyAnI kriyAsahita cAra kriyAe~ lagatI haiM / jo mithyAdRSTi haiM tathA samyagmithyAdRSTi haiM, unheM pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / manuSyoM kA AhArAdisambandhita nirUpaNa nairayikoM ke samAna samajhanA cAhie / unameM antara itanA hI hai ki jo mahAzarIra vAle haiM, ve bahutara pudgaloM kA AhAra karate haiM, aura ve kabhI-kabhI AhAra karate haiM, isake viparIta jo alpazarIra vAle haiM, ve alpatara pudgaloM kA AhAra karate haiM; aura bAra-bAra karate haiM / vedanAparyanta saba varNana nArakoM ke samAna smjhnaa| "bhagavan ! kyA saba manuSya samAna kriyA vAle haiM ?" "gautamaH! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! yaha Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! manuSya tIna prakAra ke haiM; samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura samyagmithyAdRSTi / unameM jo samyagdRSTi haiM, ve tIna prakAra ke haiM, saMyata, saMyatAsaMyata aura asaMyata / unameM jo saMyata haiM, ve do prakAra ke haiM, sarAgasaMyata aura vItarAgasaMyata / unameM jo vItarAgasaMyata haiM, ve kriyArahita haiM, tathA jo inameM sarAgasaMyata haiM, ve bhI do prakAra ke haiM, pramattasaMyata aura apramattasaMyata / unameM jo apramattasaMyata haiM, unheM eka mAyApratyayA kriyA lagatI hai / unameM jo pramattasaMyata haiM, unheM do kriyAe~ lagatI haiM, ArambhikI aura mAyApratyayA / tathA unameM jo saMyatAsaMyata haiM, unheM Adi kI tIna kriyAe~ lagatI haiM, ArambhikI, pArigrahikI aura mAyApratyayA / asaMyato ko cAra kriyAe~ lagatI haiM,-ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA aura apratyAkhyAnI kriyA / mithyAdRSTiyoM ko pA~coM kriyAe~ lagatI haiM-ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnI kriyA aura mithyAdarzanapratyayA / samyagmithyAdRSTiyoM ko bhI ye pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / vANavyantara, jyotiSI aura vaimAnika ke AhArAdi ke sambandha meM saba varNana asurakumAroM ke samAna samajhanA cAhie / vizeSatA yaha ki inakI vedanA meM bhinnatA hai / jyotiSka aura vaimAnikoM meM jo mAyI-mithyAdRSTi ke rUpa meM utpanna hue haiM, ve alpavedanA vAle haiM, aura jo amAyI samyagdRSTi ke rUpa meM utpanna hue haiM, ve mahAvedanAvAle hote haiM, aisA kahanA cAhie / bhagavan ! kyA lezyAvAle samasta nairayika samAna AhAravAle hote haiM ? he gautama ! audhika, salezya, evaM zuklalezyA vAle ina tInoM kA eka gama-pATha kahanA cAhie / kRSNalezyA aura nIlalezyAvAloM kA eka samAna pATha kahanA cAhie, kintu unakI vedanA meM isa prakAra bheda hai-mAyI-mithyAdRSTi-upapatraka aura amAyI-samyagdRSTi-upapannaka kahane cAhie / tathA kRSNalezyA aura nIlalezyA (ke sandarbha) meM manuSyoM ke sarAgasaMyata, vItarAgasaMyata, pramattasaMyata aura
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-1/-/2/27 apramattasaMyata (bheda) nahIM kahanA cAhie / tathA kApotalezyA meM bhI yahI pATha kahanA cAhie / bheda yaha hai ki kApotalezyA vAle nairayikoM ko audhika daNDaka ke samAna kahanA cAhie / tejolezyA ora padmalezyA vAloM ko bhI audhika daNDaka ke samAna kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki ina manuSyoM meM sarAga aura vItarAga kA bheda nahIM kahanA cAhie; kyoMki tejolezyA aura padmalezyA vAle manuSya sarAga hI hote haiM / [28] duHkha (karma) aura AyuSya udIrNa ho to vedate haiM | AhAra, karma, varNa, lezyA, vedanA, kriyA aura AyuSya, ina sabakI samAnatA ke sambandha meM pahale kahe anusAra hI smjhnaa| [29] 'bhagavAn ! lezyAe~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! lezyAe~ chaha kahI gaI haiM, ve isa prakAra haiM-kRSNa, nIla, kApota, tejo, padma aura zukla / yahA~ prajJApanAsUtra ke lezyApada kA dvitIya uddezaka Rddhi kI vaktavyatA taka kahanA cAhie / [30] bhagavan ! atItakAla meM AdiSTa-nAraka Adi vizeSaNa-viziSTa jIva kA saMsArasaMsthAnakAla kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! saMsAra-saMsthAna-kAla cAra prakAra kA kahA gayA hai / vaha isa prakAra hai-nairayikasaMsAra-saMsthAnakAla, tiryaJcasaMsArasaMsthAnakAla, manuSyasaMsAra-saMsthAnakAla aura devasaMsArasaMsthAnakAla / bhagavan ! nairayikasaMsAra-saMsthAnakAla kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! tIna prakAra kA kahA gayA hai / vaha isa prakAra-zUnyakAla, azUnyakAla aura mizrakAla / bhagavan ! tiryaJcasaMsArasaMsthAnakAla kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! do prakAra kA kahA gayA hai / vaha isa prakAra-azUnyakAla aura mizrakAla / manuSyoM aura devoM ke saMsArasaMsthAnakAla kA kathana nArakoM ke samAna samajhanA / bhagavana ! nArakoM ke saMsArasaMsthAnakAla ke jo tIna bheda haiM-zUnyakAla, azUnyakAla aura mizrakAla, inameM se kauna kisase kama, bahuta, tulya, vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase kama azUnyakAla hai, usase mizrakAla anantaguNA hai aura usakI apekSA bhI zUnyakAla anantaguNA hai / tiryaMcasaMsArasaMsthAnakAla ke do bhedoM meM se sabase kama azUnyakAla hai aura usakI apekSA mizrakAla anantaguNA hai / manuSyoM aura devoM ke saMsArasaMsthAnakAla kA alpabahutva nArakoM ke saMsArasaMsthAnakAla kI nyUnAdhikatA ke samAna hI samajhanA cAhie / bhagavan ! nairayika, tiryaJca, manuSya aura deva, ina cAroM ke saMsArasaMsthAnakAloM meM kauna kisase kama, adhika, tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3A manuSyasaMsArasaMsthAnakAla hai, usase nairayika saMsArasaMsthAnakAla asaMkhyAtaguNA hai, usase deva saMsArasaMsthAnakAla asaMkhyAtaguNA hai aura usase tiryaJcasaMsArasaMsthAnakAla anantaguNA hai / [31] he bhagavan ! kyA jIva antakriyA karatA hai ? gautama ! koI jIva antakriyA karatA hai, koI jIva nahIM karatA / isa sambandha meM prajJApanAsUtrakA antakriyApada jAnalenA / [32] bhagavan ! asaMyatabhavyadravyadeva, akhaNDita saMyamavAlA, khaNDitasaMyamavAlA, akhaNDitasaMyamAsaMyama vAlA, khaNDitasaMyamAsaMyamavAlA, asaMjJI, tApasa, kAndarpika, carakapakhriAjaka, kilviSika, tiryaJca, AjIvika, Abhiyogika, darzana bhraSTa veSadhArI, ye devaloka meM utpanna hoM to, kisakA kahA~ upapAta hotA hai ? asaMyatabhavyadravyadevoM kA utpAda jaghanyataH
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda bhavanavAsiyoM meM aura utkRSTataH Upara ke graiveyakoM meM hai / akhaNDita saMyamavAloM kA jaghanya saudharmakalpa meM aura utkRSTa sarvArthasiddhameM, khaNDita saMyamavAloM kA jaghanya bhavanavAsiyoM meM aura utkRSTa saudharmakalpa meM, akhaNDita saMyamAsaMyama kA jaghanya saudharmakalpa meM aura utkRSTa acyutakalpa meM, khaNDita saMyamAsaMyamavAloM kA jaghanya bhavanavAsiyoM meM aura utkRSTa jyotiSkadevoM meM, asaMjJI jIvoM kA jaghanya bhavanavAsiyoM meM aura utkRSTa vANa-vyantaradevoM meM aura zeSa sabakA utpAda jaghanya bhavanavAsiyoM meM hotA hai; utkRSTa utpAda tApasoM jyotiSkoM meM, kAndarpikoM saudharmakalpa meM, caraskapakhriAjakoM brahmalokakalpa meM, kilviSikoM lAntakakalpa meM, tiryaJcoM sahastrArakalpa meM, AjIvikoM tathA AbhiyogikoM acyutakalpa meM, aura zraddhAbhraSTaveSadhAriyoM graiveyakoM taka utpAda hotA hai / [33] bhagavan ! asaMjJI kA AyuSya kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! asaMjJI kA AyuSya cAra prakAra kA kahA gayA hai / vaha isa prakAra hai-nairayika-asaMjJI AyuSya tiryaJca-asaMjJI AyuSya, manuSya-asaMjJI AyuSya aura deva-asaMjJI AyuSya / bhagavan ! asaMjJI jIva kyA naraka kA AyuSya upArjana karatA hai, tiryazcayonika kA AyuSya upArjana karatA hai, manuSya kA AyuSya bhI upArjana karatA hai yA deva kA AyuSya upArjana karatA hai ? hA~ gautama ! vaha naraka kA AyuSya bhI upArjana karatA hai, tiryaJca kA AyuSya bhI upArjana karatA hai, manuSya kA AyuSya bhI upArjana karatA hai aura deva kA AyuSya bhI upArjana karatA hai / nAraka kA AyuSya upArjana karatA huA asaMjJIjIva jaghanya dasa hajAra varSa kA aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kA upArjana karatA hai / tiryaJcayoni kA AyuSya upArjana karatA huA asaMjJI jIva jaghanya antamuhUrta kA aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kA upArjana karatA hai / manuSya kA AyuSya bhI itanA hI upArjana karatA hai aura deva AyuSya kA upArjana bhI naraka ke AyuSya ke samAna karatA hai / __ he bhagavan ! nAraka-asaMjJI-AyuSya, tiryaJca-asaMjJI-AyuSya, manuSya-asaMjJI-AyuSya aura deva-asaMjJI-AyuSya; inameM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! deva-asaMjJI-AyuSya sabase kama hai, usakI apekSA manuSya-asaMjJI-AyuSya asaMkhyAtaguNA hai, usase tiryaJca asaMjJI-AyuSya asaMkhyAta-guNA hai aura usase bhI nAraka-asaMjJI-AyuSya asaMkhyAtaguNA hai / 'he bhagavan ! vaha isI prakAra hai / ' aisA kahakara gautama svAmI saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karane lage / zataka-1 uddezaka-3 | [34] bhagavan ! kyA jIvoM kA kAMkSAmohanIya karma kRtakriyAniSpAdita (kiyA huA) hai ? hA~ gautama ! vaha kRta hai / bhagavan ! kyA vaha deza se dezakRta hai, deza se sarvakRta hai, sarva se dezakRta hai athavA sarva se sarvakRta hai ? gautama ! vaha deza se dezakRta nahIM hai, deza se sarvakRta nahIM hai, sarva se dezakRta nahIM hai, sarva se sarvakRta hai / / bhagavan ! kyA nairayikoM kA kAMkSAmohanIya karma kRta hai ? hA~, gautama kRta, yAvat 'sarva se sarvakRta hai' isa prakAra se yAvat caubIsa hI daNDakoM meM vaimAnikaparyanta kahanA / [35] bhagavan ! kyA jIvoM ne kAMkSAmohanIya karma kA upArjana kiyA hai ? hA~ gautama !
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI -1/-/3/35 31 kiyA hai / bhagavan ! kyA vaha deza se dezakRta hai ?' pUrvokta prazna vaimAnika taka karanA / isa prakAra 'kahate haiM' yaha AlApaka bhI yAvat vaimAnikaparyanta kahanA cAhie / isI prakAra 'karate haiM' yaha AlApaka bhI yAvat vaimAnikaparyanta kahanA cAhie / isI prakAra 'kareMge' yaha AlApaka bhI yAvat vaimAnikaparyanta kahanA cAhie / isI prakAra cita kiyA, caya karate haiM, caya kareMge; upacita - upacaya kiyA, upacaya karate haiM, upacaya kareMge; udIraNA kI, udIraNA karate haiM, udIraNA kareMge; vedana kiyA, vedana karate haiM, vedana kareMge; nirjIrNa kiyA, nirjIrNa karate haiM, nirjIrNa kareMge; ina saba padoM kA caubIsa hI daNDakoM ke sambandha meM pUrvavat kathana karanA cAhie / [36] kRta, cita, upacita, udIrNa, vedita aura nirjIrNa; itane abhilApa yahAM kahane haiM / inameM se kRta, cita aura upacita meM eka-eka ke cAra-cAra bheda haiM; arthAt - sAmAnya kriyA, bhUtakAla kI kriyA, vartamAna kAla kI kriyA aura bhaviSyakAla kI kriyA pichale tIna padoM meM sirpha tIna kAla kI kriyA kahanI hai / [37] 'bhagavan ! kyA jIva kAMkSAmohanIya karma kA vedana karate haiM ? hA~ gautama ! vedana karate haiM / 'bhagavan ! jIva kAMkSAmohanIya karma ko kisa prakAra vedate haiM ?' gautama ! una-una (amuka-amuka) kAraNoM se zaMkAyukta, kAMkSAyukta, vicikitsAyukta, bhedasamApanna evaM kaluSasamApanna hokara isa prakAra jIva kAMkSAmohanIya karma kA vedana karate haiM / [38] 'bhagavan ! kyA vahI satya aura niHzaMka hai, jo jina-bhagavantoM ne nirUpita kiyA hai / ' hA~, gautama ! vahI satya aura niHzaMka hai, jo jinendroM dvArA nirUpita hai / [39] 'bhagavan ! (vahI satya aura niHzaMka hai, jo jinendroM dvArA prarUpita hai) isa prakAra mana meM dhAraNa ( nizcaya) karatA huA, usI taraha AcaraNa karatA huA, yoM rahatA huA, isI taraha saMvara karatA huA jIva kyA AjJA kA ArAdhaka hotA hai ?' hA~, gautama ! isI prakAra mana meM nizcaya karatA huA yAvata AjJA kA ArAdhaka hotA hai / [40] bhagavan ! kyA astitva astitva meM pariNata hotA hai, tathA nAstitva nAstitva meM pariNata hotA hai ? hA~, gautama ! astitva astitva meM pariNata hotA hai aura nAstitva nAstitva meM pariNata hotA hai / 'bhagavan ! vaha jo astitva astitva meM pariNata hotA hai aura nAstitva nAstitva meM pariNata hotA hai, so kyA vaha prayoga ( jIva ke vyApAra) se pariNata hotA hai athavA svabhAva se (vizrasA) ?' gautama ! vaha prayoga se bhI pariNata hotA hai aura svabhAva se bhI pariNata hotA hai 'bhagavan ! jaise Apake mata se astitva, astitva meM pariNata hotA hai, usI prakAra nAstitva, nAstitva meM pariNata hotA hai ? aura jaise Apake mata se nAstitva, nAstitva meM pariNata hotA hai, usI prakAra astitva astitva meM pariNata hotA hai ?' gautama ! jaise mere mata se astitva, astitva meM pariNata hotA hai, usI prakAra nAstitva, nAstitva meM pariNata hotA hai aura jisa prakAra mere mata se nAstitva, nAstitva meM pariNata hotA hai; usI prakAra astitva, astitva meM pariNata hotA hai / 'bhagavan ! kyA astitva, astitva meM gamanIya hai ?" he gautama! jaise- 'pariNata hotA hai', isa pada ke AlApaka kahe haiM; usI prakAra yahA~ 'gamanIya' pada ke sAtha bhI do AlApaka
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda kahane cAhie; yAvat 'mere mata se astitva, astitva meM gamanIya hai / [41] 'bhagavan ! jaise Apake mata meM yahA~ (svAtmA meM) gamanIya hai, usI prakAra iha (parAtmA meM bhI) gamanIya hai, jaise Apake mata meM iha (parAtmA meM) gamanIya hai, usI prakAra yahA~ (svAtmA meM) bhI gamanIya hai ?' hA~, gautama ! jaise mere mata meM yahA~ (svAtmA meM) gamanIya hai, yAvat usI prakAra yahA~ (svAtmA meM) gamanIya hai / [42] bhagavan ! kyA jIva kAMkSAmohanIya karma bAMdhate haiM ? hA~, gautama ! bAMdhate haiM | bhagavan ! jIva kAMkSAmohanIya karma kisa prakAra bAMdhate haiM ? gautama ! pramAda ke kAraNa aura yoga ke nimitta se (jIva kAMkSAmohanIya karma bAMdhate haiM) / 'bhagavana ! pramAda kisase utpanna hotA hai ?' gautama ! pramAda, yoga se utpanna hotA hai / 'bhagavan ! yoga kisase utpanna hotA hai ?' gautama ! yoga, vIrya se utpanna hotA hai / 'bhagavan ! vIrya kisase utpanna hotA hai ?' gautama ! vIrya zarIra se utpanna hotA hai / 'bhagavan ! zarIra kisase utpanna hotA hai ?' gautama ! zarIra jIva se utpanna hotA hai / aura aisA hone meM jIva kA utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama hotA hai / [43] bhagavan ! kyA jIva apane Apase hI usa (kAMkSAmohanIya karma) kI udIraNA karatA hai, apane Apa se hI usakI gardA karatA hai aura apane Apa se hI usakA saMvara karatA hai ? hA~, gautama ! jIva apane Apa se hI usakI udIraNA, garhA aura saMvara karatA hai / . bhagavan ! vaha jo apane Apa se hI usakI udIraNA karatA hai, gardA karatA hai aura saMvara karatA hai, to kyA udIrNa kI udIraNA karatA hai ?; anudIrNa kI udIraNA karatA hai ?; yA anudIrNa udIraNAbhavika karma kI udIraNA karatA hai ? athavA udayAnantara pazcAtkRta karma kI udIraNA karatA hai ? gautama ! udIrNa kI udIraNA nahIM karatA, anudIrNa kI bhI udIraNA nahIM karatA, tathA udayAnantara pazcAtkRta karma kI bhI udIraNA nahIM karatA, kintu anudIrNaudIraNAbhavika karma kI udIraNA karatA hai / bhagavan ! yadi jIva anudIrNa-udIraNAbhavika kI udIraNA karatA hai, to kyA utthAna se, karma se, bala se, vIrya se aura puruSakAra-parAkrama se udIraNA karatA hai, athavA anutthAna se, akarma se, abala se, avIrya se aura apuruSakAra-parAkrama se udIraNA karatA hai ? gautama! vaha anudIrNa-udIraNA-bhavika karma kI udIraNA utthAna se yAvat puruSakAra-parAkrama se karatA hai, anutthAna se, akarma se, yAvat apuruSakAra-parAkrama se udIraNA nahIM karatA / ataeva utthAna hai, karma hai, bala hai, vIrya hai aura puruSakAra parAkrama hai / ___bhagavan ! kyA vaha apane Apa se hI (kAMkSA-mohanIya karma kA) upazama karatA hai, apane Apa se hI gardA karatA hai aura apane Apa se hI saMvara karatA hai ? hA~, gautama ! yahA~ bhI usI prakAra 'pUrvavat' kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki anudIrNa kA upazama karatA hai, zeSa tInoM vikalpoM kA niSedha karanA cAhie / bhagavan ! jIva yadi anudIrNa karma kA upazama karatA hai, to kyA utthAna se yAvat puruSakAra-parAkrama se karatA hai yA anutthAna se yAvat apuruSakAra-parAkrama se karatA hai ?' gautama ! pUrvavat jAnanA-yAvat puruSakAra-parAkrama se upazama karatA hai / bhagavan kyA jIva apane Apa se hI vedana karatA hai aura gardA karatA hai ? gautama !
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI -1/-/3/43 33 yahA~ bhI pUrvokta samasta paripATI pUrvavat samajhanI cAhie / vizeSatA yaha hai ki udIrNa ko vedatA hai, anudIrNa ko nahIM vedatA / isI prakAra yAvat puruSakAra parAkrama se vedatA hai, anutthAnAdi se nahIM vedatA hai / 'bhagavan ! kyA jIva apane Apa se hI nirjarA karatA hai aura garhA karatA hai ?" gautama ! yahA~ bhI samasta paripATI 'pUrvavat' samajhanI cAhie, kintu itanI vizeSatA hai udayAnantara pazcAtkRta karma kI nirjarA karatA hai / isI prakAra yAvat puruSakAra - parAkrama se nirjarA aura garhA karatA hai / isalie utthAna yAvat puruSakAra - parAkrama haiM / [44] bhagavan ! kyA nairayika jIva kAMkSAmohanIya karma kA vedana karate haiM ? hA~, gautama vedana karate haiM / sAmAnya ( audhika) jIvoM ke sambandha meM jaise AlApaka kahe the, vaise hI nairayikoM ke sambandha meM yAvat stanitakumAroM taka samajha lene cAhie / bhagavan ? kyA pRthvIkAyika jIva kAMkSAmohanIya karma kA vedana karate haiM ? hA~, gautama ! ve vedana karate haiM / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva kisa prakAra kAMkSAmohanIyakarma kA vedana karate haiM ? gautama ! una jIvoM ko aisA tarka, saMjJA, prajJA, mana athavA vacana nahIM hotA ki 'hama kAMkSAmohanIya karma kA vedana karate haiM; kintu ve usakA vedana avazya karate haiM / bhagavan ! kyA vahI satya aura niHzaMka hai, jo jina bhagavantoM dvArA prarUpita hai ? hA~, gautama ! yaha saba pahale ke samAna jAnanA cAhie / isI prakAra caturindriyajIvoM taka jAnanA cAhie / jaise sAmAnya jIvoM ke viSaya meM kahA hai, vaise hI paMcendriya tiryaJcayonika jIvoM se lekara yAvat vaimAnika taka kahanA / [45] bhagavan ! kyA zramaNanirgrantha bhI kAMkSAmohanIya karma kA vedana karate ? hA gautama ! karate hai / bhagavan ! zramaNanirgrantha kAMkSAmohanIya karma kA vedana kisa prakAra karate haiM ? gautama ! una-una kAraNoM se jJAnAntara, darzanAntara, cAritrAntara, liMgAntara, pravacanAntara, prAvacanikAntara kalpAntara, mArgAntara, matAntara, bhaMgAntara, nayAntara, niyamAntara aura pramANAntaroM ke dvArA zaMkita, kAMkSita, vicikitsita, bhedasamApanna aura kaluSasamApanna hokara zramaNanirgrantha bhI kAMkSAmohanIya karma kA vedana karate haiM / bhagavavU ! kyA vahI satya aura niHzaMka hai, jo jina bhagavantoM ne prarUpita kiyA hai / hA~, gautama ! vahI satya hai, niHzaMka hai, jo jina bhagavantoM dvArA prarUpita hai, yAvat puruSakAraparAkrama se nirjarA hotI hai; he bhagavan ! yaha isI prakAra hai ! bhagavan ! yahI satya hai ! zataka - 1 uddezaka - 4 [46] bhagavan ! karma-prakRtiyA~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! ATha / yahA~ 'karmaprakRti' nAmaka teIsaveM pada kA ( yAvat) anubhAga taka sampUrNa jAna lenA / [ 47 ] kitanI karmaprakRtiyA~ haiM ? jIva kisa prakAra karma bAMdhatA hai ? kitane sthAnoM se karmaprakRtiyoM ko bAMdhatA hai ? kitanI prakRtiyoM kA vedana karatA hai ? kisa prakRti kA kitane prakAra kA anubhAga (rasa) hai ? [48] bhagavan ! kRtamohanIyakarma jaba udIrNa ho, taba jIva upasthAna - paraloka kI kriyA ke lie udyama karatA hai ? hA~, gautama ! karatA hai / bhagavan ! kyA jIva vIryatA - vIrya 33
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 AgamasUtra - hindI anuvAda hokara upasthAna karatA hai yA avIryatA se ? gautama ! jIva vIryatA se upasthAna karatA hai, vIryatA se nahIM karatA / bhagavan ! yadi jIva vIryatA se upasthAna karatA hai, to kyA bAlavIrya se karatA hai, athavA paNDitavIrya se yA bAla - paNDitavIrya se karatA hai ? gautama ! vaha bAlavIrya se upasthAna karatA hai, kintu paNDitavIrya se yA bAlapaNDitavIrya se upasthAna nahIM karatA / bhagavan ! kRta mohanIyakarma jaba udaya meM AyA ho, taba kyA jIva apakramaNa karatA hai; hA~, gautama ! karatA hai / bhagavan ! vaha bAlavIrya se apakramaNa karatA hai, athavA paNDitavIrya se yA bAla - paNDitavIrya se ? gautama ! vaha bAlavIrya se apakramaNa karatA hai, paNDitavIrya se nahIM karatA; kadAcit bAlapaNDitavIrya se apakramaNa karatA hai / jaise udIrNa pada ke sAtha do AlApaka kahe gae haiM, vese hI 'upazAnta' pada ke sAtha do AlApaka kahane cAhie / vizeSatA yaha hai ki yahA~ jIva paNDitavIrya se upasthAna karatA hai aura apakramaNa karatA hai - bAlapaNDitavIrya se / bhagavan ! kyA jIva AtmA (sva) se apakramaNa karatA hai athavA anAtmA (para) se karatA hai ? gautama ! AtmA se apakramaNa karatA hai, anAtmA se nahIM karatA / bhagavan ! mohanIya karma ko vedatA huA yaha (jIva ) kyoM apakramaNa karatA hai ? gautama ! pahale use isa prakAra ( jinendra dvArA kathita tattva) rucatA hai aura aba use isa prakAra nahIM rucatA; isa kAraNa yaha apakramaNa karatA hai / [49] bhagavan ! nAraka tiryaJcayonika, manuSya yA deva ne jo pApakarma kiye haiM, unheM bhoge binA kyA mokSa nahIM hotA ? hA~ gautama ! nAraka, tiryaJca, manuSya aura deva ne jo pApakarma kiye haiM, unheM bhoge binA mokSa nahIM hotA / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! maiMne karma ke do bheda batAe haiM / pradezakarma aura anubhAgakarma / inameM jo pradezakarma hai, vaha avazya bhoganA par3atA hai, aura inameM jo anubhAgakarma hai, vaha kucha vedA jAtA hai, kucha nahIM vedA jAtA / yaha bAta arhanta dvArA jJAta hai, smRta hai, aura vijJAta hai, ki yaha jIva isa karma ko Abhyupagamika vedanA se vedegA aura yaha jIva isa karma ko aupakramika vedanA se vegA / bA~dhe hue karmoM ke anusAra, nikaraNoM ke anusAra jaisA jaisA bhagavAn ne dekhA hai, vaisA-vaisA vaha vipariNAma pAegA / gautama ! isa kAraNa se maiM aisA kahatA hU~ ki yAvat kiye hue karmoM ko bhoge binA nAraka, tiryaJca, manuSya yA deva kA mokSa nahIM hai / [50 ] bhagavan ! kyA yaha pudgala - paramANu atIta, ananta, zAzvata kAla meM thA - aisA kahA jA sakatA hai ? hA~, gautama ! yaha pudgala atIta, ananta, zAzvatakAla meM thA, aisA kahA jA sakatA hai / bhagavan ! kyA yaha pudgala varttamAna zAzvata hai, aisA kahA jA sakatA hai ? hA~, gautama ! aisA kahA jA sakatA hai / he bhagavan ! kyA yaha pudgala ananta aura zAzvata bhaviSyakAla meM rahegA, aisA kahA jA sakatA hai ? hA~, gautama ! kahA jA sakatA hai / isI prakAra ke 'skandha' ke sAtha bhI tIna AlApaka kahane cAhie / isI prakAra 'jIva' ke sAtha bhI tIna AlApaka kahane cAhie / [51] bhagavan ! kyA bIte hue ananta zAzvata kAla meM chadmastha manuSya kevala saMyama se, kevala saMvara se, kevala brahmacaryavAsa se aura kevala (aSTa) pravacanamAtA ( ke pAlana) se siddha huA hai, buddha huA hai, yAvat samasta duHkhoM kA anta karanevAlA huA hai ? he gautama! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ? gautama ! jo bhI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 1/-/4/51 35 koI manuSya karmoM kA anta karane vAle, carama zarIrI hue haiM, athavA samasta duHkhoM kA jinhoMne anta kiyA hai, jo anta karate haiM yA kareMge, ve saba utpannajJAnadarzanadhArI, arhanta, jina, aura kevalI hokara tatpazcAt siddha hue haiM, buddha hue haiM, mukta hue haiM, parinirvANa ko prApta hue haiM, aura unhoMne samasta duHkhoM kA anta kiyA hai, karate haiM aura kareMge; isI kAraNa se he gautama! aisA kahA hai ki yAvat samasta duHkhoM kA anta kiyA / vartamAna kAla meM bhI isI prakAra jAnanA / vizeSa yaha hai ki 'siddha hote haiM', aisA kahanA cAhie / tathA bhaviSyakAla meM bhI isI prakAra jAnanA / vizeSa yaha hai ki 'siddha hoMge', aisA kahanA cAhie / jaisA chadmastha ke viSaya meM kahA hai, vaisA hI Adhovadhika aura paramAdhovadhika ke viSaya meM jAnanA aura usake tIna-tIna AlApaka kahane cAhie / bhagavan ! bIte hue ananta zAzvatakAla meM kevalI manuSya ne yAvat sarva duHkhoM kA anta kiyA hai ? hA~ gautama ! vaha siddha huA, yAvat usane samasta duHkhoM kA anta kiyA / yahA~ bhI chadmastha ke samAna ye tIna AlApaka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki siddha huA, siddha hotA hai aura siddha hogA, isa prakAra tIna AlApaka kahane cAhie / bhagavan ! bIte hue ananta zAzvatakAla meM, vartamAna zAzvatakAla meM aura ananta zAzvata bhaviSyakAla meM jina antakaroM ne athavA caramazarIrI puruSoM ne samasta duHkhoM kA anta kiyA hai, karate haiM yA kareMge; kyA ve saba utpannajJAna- darzanadhArI, arhanta, jina aura kevalI hokara tatpazcAt siddha, buddha Adi hote haiM, yAvat saba duHkhoM kA anta kareMge ? hA~, gautama ! bIte hue ananta zAzvatakAla meM yAvat saba duHkhoM kA anta kareMge / bhagavan ! vaha utpanna jJAna - darzanadhArI, arhanta, jina aura kevalI 'alamastu' arthAt-pUrNa hai, aisA kahA jA sakatA hai ? hA~, gautama ! vaha utpanna jJAnadarzanadhArI, arhanta, jina aura kevalI pUrNa hai, aisA kahA jA sakatA hai / 'he bhagavan ! yaha aisA hI hai, bhagavan ! bhagavan ! aisA hI hai / ' zataka - 1 uddezaka - 5 [52] bhagavan ! (adholoka meM ) kitanI pRthvIyA~ (narakabhUmiyA~) kahI gaI haiM ? gautama ! sAta pRthvIyA~ haiM / ratnaprabhA se lekara yAvat tamastamaH prabhA taka / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI meM kitane lAkha nArakAvAsa kahe gae haiM ? gautama ! ratnaprabhA pRthvI meM tIsa lAkha nArakAvAsa haiM / nArakAvAsoM kI saMkhyA batAnevAlI gAthA - [ 53 ] prathama pRthvI (narakabhUmi) meM tIsa lAkha, dUsarI meM paccIsa lAkha, tIsarI meM pandraha lAkha, cauthI meM dasa lAkha, pAMcavIM meM tIna lAkha, chaThI meM pAMca kama eka lAkha aura sAtavIM meM kevala pAMca nArakAvAsa haiM / [54] bhagavan ! asurakumAroM ke kitane lAkha AvAsa haiM ? gautama ! isa prakAra haiM / [ 55 ] asukumAroM ke cauMsaTha lAkha AvAsa kahe haiM / nAgakumAroM ke caurAsI lAkha, suparNakumAroM ke 72 lAkha, vAyukamAroM ke 96 lAkha, tathA [ 56 ] dvIpakumAra, dikkumAra, udadhikumAra, vidyutkumAra, stanitakumAra aura agnikumAra, ina chaha yugalakoM (dakSiNavartI aura uttaravarttI donoM ke 76-76 lAkha AvAsa kahe gaye haiM / [57] bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM ke kitane lAkha AvAsa kahe gae haiM ? gautama !
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda pRthvIkAyika jIvoM ke asaMkhyAta lAkha AvAsa kahe gae haiM / isI prakAra yAvat jyotiSka devoM taka ke asaMkhyAta lAkha vimAnAvAsa kahe gae haiM / bhagavan ! saudharmakalpa meM kitane vimAnAvAsa haiM ? gautama ! battIsa lAkha vimAnAvAsa kahe haiM / [58] isa prakAra kramazaH battIsa lAkha, aTThAIsa lAkha, bAraha lAkha, ATha lAkha, cAra lAkha, pacAsa hajAra tathA cAlIsa hajAra, vimAnAvAsa jAnanA cAhie / sahastrAra kalpa meM chaha hajAra vimAnAvAsa hai / [59] ANata aura prANata kalpa meM cAra sau, AraNa aura acyuta meM tIna sau, isa taraha cAroM meM milakara sAta sau vimAna haiM / [60] adhastana (nIcale) graiveyaka trika meM eka sau gyAraha, madhyama (bIca ke) graiveyaka trika meM eka sau sAta aura Upara ke graiveyaka trika meM eka sau vimAnAvAsa haiM / anuttara vimAnAvAsa pAMca hI haiM / [61] pRthvI (narakabhUmi) Adi jIvAvAsoM meM 1. sthiti, 2. avagAhanA, 3. zarIra, 4. saMhanana, 5. saMsthAna, 6. lezyA, 7. ddaSTi, 8. jJAna, 9. yoga aura 10. upayoga ina dasa sthAnoM para vicAra karanA hai / [62] bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM ke eka-eka nArakavAsa meM rahanevAle nAraka jIvoM ke kitane sthiti-sthAna kahe gae haiM ? gautama ! unake asaMkhya sthAna haiM / ve isa prakAra haiM-jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI hai, vaha eka samaya adhika, do samaya adhika isa prakAra yAvat jaghanya sthiti asaMkhyAta samaya adhika hai, tathA usake yogya utkRSTa sthiti bhI / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se eka-eka nArakAvAsa meM kama se kama sthiti meM vartamAna nAraka kyA krodhopayukta haiM, mAnopayukta haiM, mAyopayukta haiM athavA lobhopayukta haiM ? gautama ! ve sabhI krodhopayukta hote haiM 1, athavA bahuta se nAraka krodhopayukta aura eka nAraka mAnopayukta hotA hai 2, athavA bahuta se krodhopayukta aura bahuta-se mAnopayukta hote haiM 3, athavA bahuta se krodhopayukta aura eka mAyopayukta hote haiM, 4, athavA bahuta-se krodhopayukta aura bahuta-se mAyopayukta hote haiM 5, athavA bahuta-se krodhopayukta aura eka lobhopayukta hotA hai 6, athavA bahuta-se krodhopayukta aura bahuta-se lobhopayukta hote haiM 7 / athavA bahuta se krodhopayukta, eka mAnopayukta aura eka mAyopayukta hotA hai 1, bahuta-se krodhopayukta, eka mAnopayukta aura bahuta-se mAyopayukta hote haiM 2, bahuta-se krodhopayukta, bahutase mAnopayukta aura eka mAyopayukta hotA hai 3, bahuta-se krodhopayukta, bahuta mAnopayukta aura bahuta mAyopayukta hote haiM 4, isI taraha krodha, mAna aura lobha, ke cAra bhaMga krodha, mAyA aura lobha, ke bhI cAra bhaMga kahane cAhie / phira mAna, mAyA aura lobha ke sAtha krodha ko jor3ane se catuSka-saMyogI ATha bhaMga kahane cAhie / isI taraha krodha ko nahIM chor3ate hue kula 27 bhaMga samajha lene caahie| isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se eka-eka nArakAvAsa meM eka samaya adhika jaghanya sthiti meM vartamAna nAraka kyA krodhayukta hote haiM, mAnopayukta hote haiM, mAyopayukta hote haiM athavA lobhopayukta hote haiM ? gautama ! unameM se koI-koI krodhoyukta, koI mAnopayukta,koI
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI -1/-/5/62 37 mAyopayukta aura koI lobhopayukta hotA hai / athavA bahuta se krodhopayukta, mAnopayukta, mAyopayukta aura lobhopayukta hote haiM / athavA koI-koI krodhopayukta aura mAnopayukta hotA hai, yA koIkoI krodhopayakta aura bahuta-se mAnopayukta hote haiM / ityAdi prakAra se assI bhaMga samajhane cAhie / isI prakAra yAvat do samaya adhika jaghanya sthiti se lekara saMkhyeya samayAdhika jaghanya sthiti vAle nairayikoM ke lie samajhanA / asaMkhyeya samayAdhika sthiti vAloM meM tathA usake yogya utkRSTa sthiti vAle nArakoM meM sattAIsa bhaMga kahane cAhie / [ 63 ] bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se eka-eka nArakAvAsa meM rahanevAle nArakoM ke avagAhanA sthAna kitane haiM ? gautama ! unake avagAhanA sthAna asaMkhyAta haiM / jaghanya avagAhanA ( aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga), (madhyama avagAhanA ) eka pradezAdhika jaghanya avagAhanA, dvipradezAdhika jaghanya avagAhanA, yAvat asaMkhyAta pradezAdhika jaghanya avagAhanA, tathA usake yogya utkRSTa avagAhanA jAnanA / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se eka-eka nArakAvAsa meM jaghanya avagAhanA vAle nairayika kyA krodhopayukta haiM, mAnopayukta haiM, mAyopayukta haiM athavA bhopayukta haiM ? gautama ! jaghanya avagAhanA vAloM meM assI bhaMga kahane cAhie, yAvat saMkhyAta deza adhika jaghanya avagAhanAvAloM ke bhI assI bhaMga kahane cAhie / asaMkhyAta - pradeza adhika jaghanya avagAhanA vAle aura usake yogya utkRSTa avagAhanA vAle, ina donoM prakAra ke nArakoM meM saMttAIsa bhaMga kahane cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se eka-eka nArakAvAsa meM basanevAle nAraka jIvoM ke zarIra kitane haiM ? gautama ! unake tIna zarIra kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM- vaikriya, taijasa aura kArmaNa / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se pratyeka nArakAvAsa meM basane vAle vaikriyazarIrI nAraka kyA krodhopayukta haiM ityAdi ? gautama ! unake krodhopayukta Adi 27 bhaMga kahane cAhie / aura isa prakAra zeSa donoM zarIroM (taijasa aura kArmaNa) sahita tInoM ke saMbaMdha meM yahI bAta (AlApaka) kahanI cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se pratyeka nArakAvAsa basane vAle nairayikoM ke zarIroM kA kauna-sA saMhanana hai ? gautama ! unakA zarIra saMhananarahita hai, unake zarIra meM haDDI, zirA aura snAyu nahIM hotI / jo pudgala aniSTa, akAnta, apriya, azubha, amanojJa aura amanohara haiM, ve pudgala nArakoM ke zarIra saMghAtarUpa pariNata hote haiM / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM ke pratyeka nArakAvAsa meM rahane vAle aura cha saMhananoM meM se jinake eka bhI saMhanana nahIM hai, ve nairayika kyA krodhopayukta haiM, yAvat athavA bhopayukta haiM ? gautama ! inake sattAIsa bhaMga kahane cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM ke pratyeka nArakAvAsa meM rahane vAle nairayikoM ke zarIra kisa saMsthAna vAle haiM ? gautama ! una nArakoM kA zarIra do prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra hai-bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / unameM jo bhavadhAraNIya zarIra vAle haiM, ve huNDaka saMsthAna vAle hote haiM, aura jo zarIra uttaravaikriyarUpa haiM, ve bhI huNDakasaMsthAna vAle kahe gae haiM / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI meM yAvat huNDakasaMsthAna meM vartamAna nAraka kyA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 AgamasUtra - hindI anuvAda krodhopayukta ityAdi haiM ? gautama ! inake bhI krodhopayukta Adi 27 bhaMga kahane cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI meM basane vAle nairayikoM meM kitanI lezyAe~ haiM ? gautama ! unameM kevala eka kApotalezyA kahI gaI hai / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI meM basane vAle kApotalezyA vAle nAraka jIva kyA krodhopayukta haiM, yAvat lobhopayukta haiM ? gautama ! inake bhI sattAIsa bhaMga kahane cAhie / [ 64 ] bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI meM basanevAle nAraka jIva kyA samyagdRSTi haiM, mithyAdRSTi haiM, yA samyagmithyAdRSTi (mizraddaSTi ) haiM ? he gautama ! ve tInoM prakAra ke hote haiM / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI meM basanevAle samyagdRSTi nAraka kyA krodhopayukta yAvat lobhopayukta haiM ? gautama ! inake krodhopayukta Adi sattAIsa bhaMga kahane cAhie / isI prakAra mithyAdRSTi ke bhI krodhopayukta Adi 27 bhaMga kahane cAhie / samyagmithyAdRSTi ke assI bhaMga kahane cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI meM rahane vAle nAraka jIva kyA jJAnI haiM, yA ajJAnI haiM ? gautama ! unameM jJAnI bhI haiM, aura ajJAnI bhI haiM / jo jJAnI haiM, unameM niyamapUrvaka tIna jJAna hote haiM, aura jo ajJAnI haiM, unameM tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI meM rahane vAle Abhinibodhika jJAnI nArakI jIva kyA krodhopayukta yAvat lobhopayukta hote haiM ? gautama ! una Abhinibodhika jJAnavAle nArakoM ke krodhopayukta Adi 27 bhaMga kahane cAhie / isI prakAra tInoM jJAnavAle tathA tInoM ajJAnavAle nArakoM meM krodhopayukta Adi 27 bhaMga kahane cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI meM rahanevAle nAraka jIva kyA manoyogI haiM, vacanayogI haiM athavA kAyayogI haiM ? gautama ! ve pratyeka tInoM prakAra ke haiM; bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI meM rahane vAle aura yAvat manoyoga vAle nAraka jIva kyA krodhopayukta yAvat lobhopayukta haiM ? gautama ! unake krodhopayukta Adi 27 bhaMga kahane cAhie / isI prakAra vacanayogI aura kAyayogI ke bhI krodhopayukta Adi 27 bhaMga kahane cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nAraka jIva kyA sAkAropayoga se yukta haiM athavA anAkAropayoga se yukta haiM ? gautama ! ve sAkAropayogayukta bhI haiM aura anAkAropayogayukta bhI haiM / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke sAkAropayogayukta nAraka jIva kyA krodhopayukta haiM; yAvat lobhopayukta haiM ? gautama ! inameM krodhopayukta ityAdi 27 bhaMga kahane cAhie / isI prakAra anAkAropayogayukta meM bhI krodhopayukta ityAdi sattAIsa bhaMga kahane cAhie / ratnaprabhA pRthvI ke viSaya meM dasa dvAroM kA varNana kiyA hai, usI prakAra se sAtoM pRthvIyoM ke viSaya meM jAna lenA cAhie / kintu lezyAoM meM vizeSatA hai / vaha isa prakAra hai [ 65 ] pahalI aura dUsarI narakapRthvI meM kApotalezyA hai, tIsarI narakapRthvI meM mizra lezyAe~ haiM, cauthI meM nIla lezyA hai, pA~cavIM meM mizra lezyAeM haiM, chaThI meM kRSNa lezyA aura sAtavI meM parama kRSNa lezyA hotI hai / [66] bhagavan ! causaTha lAkha asukumArAvAsoM meM ke eka-eka asurakumArAvAsa meM rahane vAle asurakumAroM ke kitane sthiti sthAna kahe gae haiM ? gautama ! unake sthiti-sthAna asaMkhyAta kahe gaye haiM / ve isa prakAra haiM- jaghanya sthiti, eka samaya adhika jaghanya sthiti, ityAdi saba varNana nairayikoM ke samAna jAnanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki inameM jahA~ sattAIsa bhaMga Ate
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 1/-/5/66 39 haiM, vahAM pratiloma samajhanA / ve isa prakAra haiM- samasta asurakumAra lobhopayukta hote haiM, athavA bahuta-se lobhopayukta aura eka mAyopayukta hotA hai; athavA bahuta se lobhopayukta aura mAyopayukta hote haiM, ityAdi rUpa se jAnanA cAhie / isI prakAra yAvat stanitakumAroM taka samajhanA / vizeSatA yaha hai ki saMhanana, saMsthAna, lezyA Adi meM bhinnatA jAnanI cAhie / [ 67 ] bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM se eka-eka AvAsa meM basane vAle pRthvIkAyikoM ke kitane sthiti sthAna kahe gaye haiM ? gautama ! unake asaMkhyeya sthiti-sthAna haiM / ve isa prakAra haiM- unakI jaghanya sthiti, eka samaya adhika jaghanyasthiti, do samaya adhika jaghanyasthiti, yAvat unake yogya utkRSTa sthiti / bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM ke asaMkhyAta lAkha AvAsoM meM se eka-eka AvAsa meM basane vAle aura jaghanya sthitivAle pRthvIkAyika kyA krodhopayukta haiM, mAnopayukta haiM, mAyopayukta haiM yA lobhopayukta haiM ? gautama ! ve krodhopayukta bhI haiM, yAvat lobhopayukta bhI haiM / isa prakAra pRthvIkAyikoM ke saba sthAnoM meM abhaMgaka hai vizeSa yaha hai ki tejolezyA meM assI bhaMga kahane cAhie / isI prakAra apkAya ke sambandha meM bhI jAnanA cAhie | tejaskAya aura vAyukAya ke saba sthAnoM meM abhaMgaka hai / vanaspatikAyika jIvoM ke sambandha meM pRthvIkAyikoM ke samAna samajhanA cAhie / [ 68 ] jina sthAnoM meM nairayika jIvoM ke assI bhaMga kahe gaye haiM, una sthAnoM meM dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM ke bhI assI bhaMga hote haiM / vizeSatA yaha hai ki samyaktva, Abhinivodhika jJAna, aura zrutajJAna- ina tIna sthAnoM meM bhI dvIndriya Adi jIvoM ke assI bhaMga hote haiM, itanI bAta nAraka jIvoM se adhika hai / tathA jina sthAnoM meM nAraka jIvoM ke sattAIsa bhaMga kahe haiM, una sabhI sthAnoM meM yahA~ abhaMgaka hai / jaisA nairayikoM ke viSaya meM kahA, vaisA hI paMcendriya tiryaMcayonika jIvoM ke viSaya meM kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki jina-jina sthAnoM meM nAraka - jIvoM ke sattAIsa bhaMga kahe gaye haiM, una-una sthAnoM meM yahA~ abhaMgaka kahanA cAhie, aura jina sthAnoM meM nArakoM ke assI bhaMga kahe haiM, una sthAnoM meM paMcendriyatiryaJcayonika jIvoM ke bhI assI bhaMga kahane cAhie / nAraka jIvoM meM jina-jina sthAnoM meM assI bhaMga kahe gae haiM, una una sthAnoM meM manuSyoM ke bhI assI bhaMga kahanA / nAraka jIvoM meM jina-jina sthAnoM meM sattAIsa bhaMga kahe gae haiM unameM manuSyoM meM abhaMgaka kahanA / vizeSatA yaha hai ki manuSyoM ke jaghanya sthiti meM aura AhAraka zarIra meM assI bhaMga hote haiM, yahI nairayikoM kI apekSA manuSyoM meM adhika hai / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM kA kathana bhavanapati devoM ke samAna samajhanA / vizeSatA yaha hai ki jo jisakA nAnAtva- bhinnatva hai, yAvat anuttaravimAna taka kahanA / bhagavan ! yaha isI prakAra hai, aisA kaha kara yAvat vicaraNa karate haiM / zataka - 1 uddezaka- 6 [69] bhagavan ! jitane jitane avakAzAntara se arthAt jitanI dUrI se udaya hotA huA sUrya A~khoM se zIghra dekhA jAtA hai, utanI hI dUrI se kyA asta hotA huA sUrya bhI dikhAI detA hai ? hA~, gautama ! jitanI dUra se udaya hotA huA sUrya A~khoM se dIkhatA hai, utanI
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda hI dUra se asta hotA sUrya bhI A~khoM se dikhAI detA hai / bhagavan ! udaya hotA huA sUrya apane tApa dvArA jitane kSetra ko saba prakAra se, cAroM ora se sabhI dizAoM-vidizAoM ko prakAzita karatA hai, udyotita karatA hai, tapAtA hai aura atyanta tapAtA hai, kyA utane hI kSetra ko asta hotA huA sUrya bhI apane tApa dvArA sabhI dizAoM-vidizAoM ko prakAzita karatA hai, udyotita karatA hai, tapAtA hai aura bahuta tapAtA hai ? hA~, gautama ! udaya hotA huA sUrya jitane kSetra ko prakAzita karatA hai, yAvat anyanta tapAtA hai, utane hI kSetra ko asta hotA huA sUrya bhI yAvat atyanta tapAtA hai / bhagavan ! sUrya jisa kSetra ko prakAzita karatA hai, kyA vaha kSetra sUrya se spRSTa hotA hai, yA aspRSTa hotA hai ? gautama ! vaha kSetra sUrya se spRSTa hotA hai aura yAvat usa kSetra ko chahoM dizAoM meM prakAzita karatA hai / isI prakAra udyotita karatA hai, tapAtA hai aura bahuta tapAtA hai, yAvat niyamapUrvaka chahoM meM dizAoM atyanta tapAtA hai / / 'bhagavan ! sUrya spRSTa kSetra kA sparza karatA hai, yA aspRSTa kSetra kA sparza karatA hai ? gautama ! sUrya spRSTa kSetra kA sparza karatA hai, yAvat chahoM dizAoM meM sparza karatA hai / / [70] bhagavan ! kyA loka kA anta aloka ke anta ko sparza karatA hai ? kyA aloka kA anta loka ke anta ko sparza karatA hai ? hA~, gautama ! loka kA anta aloka ke anta ko sparza karatA hai, aura aloka kA anta loka ke anta ko sparza karatA hai | bhagavan ! vaha jo sparza karatA hai, kyA vaha spRSTa hai yA aspRSTa hai ? gautama ! yAvat niyamapUrvaka chahoM dizAoM meM spRSTa hotA hai / bhagavan kyA dvIpa kA anta samudra ke anta ko aura samudra kA anta dvIpa ke anta ko sparza karatA hai ? hA~ gautama ! yAvat-chahoM dizAoM meM sparza karatA hai / bhagavan ! kyA isI prakAra pAnI kA kinArA, pota ke kinAre ko aura pota kA kinArA pAnI ke kinAre ko, kyA cheda kA kinArA vastra ke kinAre ko aura vastra kA kinArA cheda ke kinAre ko aura kyA chAyA kA anta Atapa ke anta ko aura Atapa kA anta chAyA ke anta ko sparza karatA hai ? hA~, gautama ! yAvat chahoM dizAoM ko sparza karatA hai / [71] bhagavan ! kyA jIvoM dvArA prANAtipAtakriyA kI jAtI hai ? bhagavan ! kI jAne vAlI vaha prANAtipAtakriyA kyA spRSTa hai, yA aspRSTa hai ? gautama ! yAvat vyAghAta na ho to chahoM dizAoM ko aura vyAghAta ho to kadAcit tIna dizAoM ko, kadAcit cAra dizAoM ko aura kadAcit pAMca dizAoM ko sparza karatI hai / bhagavan ! kyA vaha (prANAtipAta) kriyA 'kRta' hai athavA akRta ? gautama ! vaha kriyA kRta hai, akRta nahIM / bhagavan ! kI jAne vAlI vaha kriyA kyA AtmakRta hai, parakRta hai, athavA ubhayakRta hai ? gautama ! vaha kriyA AtmakRta hai, kintu parakRta yA ubhayakRta nahIM / bhagavan ! jo kriyA kI jAtI hai, vaha kyA anukramapUrvaka kI jAtI hai, yA binA anukrama se? gautama ! vaha anukramapUrvaka kI jAtI hai, binA anukramapUrvaka nahIM / bhagavan ! kyA nairayikoM dvArA prANAtipAtakriyA kI jAtI hai ? hA~, gautama ! kI jAtI hai / bhagavan ! nairayikoM dvArA jo kriyA kI jAtI hai, vaha spRSTa kI jAtI hai yA aspRSTa kI jAtI hai / gautama ! vaha yAvat niyama se chahoM dizAoM meM kI jAtI hai / bhagavan ! nairayikoM
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-1/-/6/71 41 dvArA jo kriyA kI jAtI hai, vaha kyA kRta hai athavA akRta hai ? gautama ! vaha pahale kI taraha jAnanA cAhie, yAvat-vaha anukramapUrvaka kRta hai, ananupUrvaka nahIM; aisA kahanA cAhie / nairayikoM ke samAna ekendriya ko chor3akara yAvat vaimAnikoM taka saba daNDakoM meM kahanA cAhie / ekendriyoM ke viSaya meM sAmAnya jIvoM kI bhAMti kahA cAhie / prANAtipAta (kriyA) ke samAna mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, yAvat mithyAdarzana zalya taka ina aThAraha hI pApasthAnoM ke viSaya meM caubIsa daNDaka kahanA / "he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai" yoM kahakara bhagavAn gautama zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandanA namaskAra karake yAvat vicarate haiM / [72] usa kAla aura usa samaya meM bhagavAna mahAvIra ke antevAsI roha nAmaka anagAra the / ve prakRti se bhadra, mRdu, vinIta, upazAnta, alpa, krodha, mAna, mAyA aura lobha vAle, atyanta nirahaMkAratA-sampanna, guru samAzrita, kisI ko saMtApa na pahu~cAne vAle, vinayamUrti the / ve roha anagAra UrdhvajAnu aura nIce kI ora sira jhukAe hue, dhyAna rUpI koSThaka meM praviSTa, saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa vicarate the / tatpazcAt vaha roha anagAra jAtazraddha hokara yAvat bhagavAn kI paryupAsanA karate hue bolebhagavan ! pahale loka hai, aura pIche aloka hai ? athavA pahale aloka aura pIche loka hai ? roha ! loka aura aloka, pahale bhI hai aura pIche bhI haiM / ye donoM hI zAzvatabhAva haiM / he roha ! ina donoM meM yaha pahalA aura yaha pichalA', aisA krama nahIM hai / bhagavan ! pahale jIva aura pIche ajIva hai, yA pahale ajIva aura pIche jIva hai ? roha ! loka aura aloka ke viSaya meM kahA hai, vaisA hI yahAM samajhanA / isI prakAra bhavasiddhika aura abhavasiddhika, siddhi aura asiddhi tathA siddha aura saMsArI ke viSaya meM bhI jAnanA / bhagavan ! pahale aNDA aura phira murgI hai ? yA pahale murgI aura phira aNDA hai ? he roha ! vaha aNDA kahA~ se AyA ? bhagavan ! vaha murgI se AyA / vaha murgI kahA~ se AI ? bhagavan ! vaha aNDe se huI / isI prakAra he roha ! murgI aura aNDA pahale bhI hai, aura pIche bhI hai / ye donoM zAzvatabhAva haiM / he roha ! ina donoM meM pahale-pIche kA krama nahIM hai / bhagavan ! pahale lokAnta aura phira alokAnta hai ? athavA pahale alokAnta aura phira lokAnta hai ? roha ! ina donoM meM yAvat koI krama nahIM hai / bhagavan ! pahale lokAnta hai aura phira sAtavA~ avakAzAntara hai ? athavA pahale sAtavA~ avakAzAntara hai aura pIche lokAntahai ? he roha ! ina donoM meM pahale-pIche kA krama nahIM hai / isI prakAra lokAnta aura saptama tanuvAta, ghanavAta, ghanodadhi aura sAtavIM pRthvI ke lie samajhanA / isa prakAra nimnalikhita sthAnoM meM se pratyeka ke sAtha lokAnta ko jor3anA yathA [73] avakAzAntara, vAta, ghanodadhi, pRthvI, dvIpa, sAgara, varSa (kSetra), nAraka Adi jIva (caubIsa daNDaka ke prANI), astikAya, samaya, karma, lezyA / tathA [74] dRSTi, darzana, jJAna, saMjJA, zarIra, yoga, upayoga, dravya, pradeza, paryAya aura kaal| [75] kyA ye pahale haiM aura lokAnta pIche hai ? athavA he bhagavan ! kyA lokAnta pahale aura sarvAddhA (sarva kAla) pIche hai ? jaise lokAnta ke sAtha (pUrvokta) sabhI sthAnoM kA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 AgamasUtra-hindI anuvAda saMyoga kiyA, usI prakAra alokAnta ke sAtha ina sabhI sthAnoM ko jor3anA cAhie / bhagavan ! pahale saptama avakAzAntara hai aura pIche saptama tanuvAta hai ? he roha ! isI prakAra saptama avakAzAntara ko pUrvokta saba sthAnoM ke sAtha jor3anA cAhie / isI prakAra yAvat sarvAddhA taka samajhanA cAhie / bhagavan ! pahale saptama tanuvAta hai aura pIche saptama ghanavAta hai ? roha ! yaha bhI usI prakAra yAvat sarvAddhA taka jAnanA cAhie / isa prakAra Upara ke eka-eka (sthAna) kA saMyoga karate hue aura nIce kA jo-jo sthAna ho, use chor3ate hue pUrvavat samajhanA, yAvat atIta aura anAgata kAla aura phira sarvAddhA taka, yAvat he roha ! isameM koI pUrvApara kA krama nahIM hotA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yoM kaha kara roha anagAra tapa saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / [76] 'he bhagavan' ! aisA kaha kara gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se yAvat kahA-bhagavan ! loka kI sthiti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? 'gautama ! ATha prakAra kii| vaha isa prakAra hai-AkAza ke AdhAra para vAyu (tanuvAta) TikA huA hai; vAyu ke AdhAra para udadhi hai; udadhi ke AdhAra para pRthvI hai, trasa aura sthAvara jIva pRthvI ke AdhAra para haiM; ajIva jIvoM ke AdhAra para Tike haiM; (sakarmaka jIva) karma ke AdhAra para haiM; ajIvoM ko jIvoM ne saMgraha kara rakhA hai, jIvoM ko karmoM ne saMgraha kara rakhA hai / bhagavana ! isa prakAra kahane kA kyA kAraNa hai ki loka kI sthiti ATha prakAra kI hai aura yAvat jIvoM ko karmoM ne saMgraha kara rakhA hai ? gautama ! jaise koI puruSa camar3e kI mazaka ko vAyu se phulAve; phira usa mazaka kA mukha bAMdha de, tatpazcAt mazaka ke bIca ke bhAga meM gAMTha bAMdhe; phira mazaka kA mu~ha khola de aura usake bhItara kI havA nikAla de; tadanantara usa mazaka ke Upara ke bhAga meM pAnI bhare; phira mazaka kA mukha baMda kara de, tatpazcAt usa mazaka kI bIca kI gAMTha khola de, to he gautama ! vaha bharA huA pAnI kyA usa havA ke Upara hI Upara ke bhAga meM rahegA ? (gautama-) hA~, bhagavAn ! rahegA / (bhagavAn-) 'he gautama ! isIlie maiM kahatA hUM ki yAvat-karmoM ko jIvoM ne saMgraha kara rakhA hai / / athavA he gautama ! koI puruSa camar3e kI usa mazaka ko havA se phulA kara apanI kamara para bAMdha le, phira vaha puruSa athAha, dustara aura puruSa-parimANa se bhI adhika pAnI meM praveza kare; to vaha puruSa pAnI kI UparI sataha para hI rahegA ? hA~, bhagavan ! rahegA / he gautama ! isI prakAra yAvat-karmoM ne jIvoM ko saMgRhIta kara rakhA hai / [77] bhagavan ! kyA jIva aura pudgala paraspara sambaddha haiM ?, paraspara eka dUsare se spRSTa haiM ?, paraspara gAr3ha sambaddha haiM, paraspara snigdhatA se pratibaddha haiM, (athavA) paraspara ghaTTita ho kara rahe hue haiM ? hA~, gautama ! ye paraspara isI prakAra rahe hue haiM / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! jaise-eka tAlAba ho, vaha jala se pUrNa ho, pAnI se labAlaba bharA huA ho, pAnI se chalaka rahA ho aura pAnI se bar3ha rahA ho, vaha pAnI se bhare hue ghar3e ke samAna hai / usa tAlAba meM koI puruSa eka aisI bar3I naukA, jisameM sau choTe chidra hoM aura sau bar3e chidra hoM; DAla de to vaha naukA, una-una chidroM dvArA pAnI se bharatI huI, jala se paripUrNa, pAnI se labAlaba bharI huI, pAnI se chalakatI huI, bar3hatI huI kyA bhare hue ghar3e ke samAna ho jAegI? hA~, bhagavan ! ho jAegI / isalie he gautama ! maiM kahatA hU~-yAvat jIva aura
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI -1/-/6/77 pudgala paraspara ghaTTita ho kara rahe hue haiM / [ 78 ] bhagavan ! kyA sUkSma snehakAya, sadA parimita par3atA hai ? hA~, gautama ! par3atA hai / bhagavan ! vaha sUkSma snehakAya Upara par3atA hai, nIce par3atA hai yA tirachA par3atA hai ? gautama ! vaha upara bhI par3atA hai, nIce bhI par3atI hai aura tirachA bhI par3atA hai / bhagavan ! kyA vaha sUkSma snehakAya sthUla apkAya kI bhA~ti paraspara samAyukta hokara bahuta dIrghakAla taka rahatA hai ? he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai; kyoMki vaha (sUkSma snehakAya) zIghra hI vidhvasta ho jAtA hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha usI prakAra hai / zataka - 1 uddezaka - 7 43 [79] 'bhagavan ! nArakoM meM utpanna hotA huA nAraka jIva eka bhAga se eka bhAga ko Azrita karake utpanna hotA hai yA eka bhAga se sarva bhAga ko Azrita karake utpanna hotA hai, yA sarvabhAga se eka bhAga ko Azrita karake utpanna hotA athavA saba bhAgoM ko Azraya karake utpanna hotA hai ? gautama ! nAraka jIva eka bhAga se eka bhAga ko Azrita karake utpanna nahIM hotA; eka bhAga se sarvabhAga ko Azrita karake bhI utpanana nahIM hotA, aura sarvabhAga se eka bhAga ko Azrita karake bhI utpanna nahIM hotA; kintu sarvabhAga se sarvabhAga ko Azrita karake utpanna hotA hai / nArakoM ke samAna vaimAnikoM taka isI prakAra samajhanA cAhie / bhagavan ! nArakoM meM se [80] nArakoM meM utpanna hotA huA nAraka jIva kyA eka bhAga se eka bhAga ko Azrita karake AhAra karatA hai, eka bhAga se sarvabhAga ko Azrita karake AhAra karatA hai, sarvabhAgoM se eka bhAga ko Azrita karake AhAra karatA hai, athavA sarvabhAgoM se sarvabhAgoM ko Azrita karake AhAra karatA hai ? gautama ! vaha eka bhAga se eka bhAga ko Azrita karake AhAra nahIM karatA, eka bhAga se sarvabhAga ko Azrita karake AhAra nahIM karatA, kintu sarvabhAgoM se eka bhAga ko Azrita karake AhAra karatA hai, athavA sarvabhAgoM se sarvabhAgoM ke Azrita karake AhAra karatA hai / nArakoM ke samAna hI vaimAnikoM taka isI prakAra jAnanA / nikalatA huA nAraka jIva kyA eka bhAga se eka bhAga ko Azrita karake nikalatA hai ? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! jaise utpanna hote hue nairayika Adi ke viSaya meM kahA thA, vaise hI ud-vartamAna nairayika Adi ke viSaya meM daNDaka kahanA / bhagavan ! nairayikoM se udvartamAna nairayika kyA eka bhAga se eka bhAga ko Azrita karake AhAra karatA hai ? ityAdi prazna pUrvavat / gautama ! yaha bhI pUrvasUtra ke samAna jAnanA; yAvat sarvabhAgoM se eka bhAga ko Azrita karake AhAra karatA hai, athavA sarvabhAgoM se sarvabhAgoM ko Azrita karake AhAra karatA hai / isI prakAra yAvat vaimAnikoM taka jAnanA cAhie / bhagavan ! nArakoM meM utpanna huA nairayika kyA eka bhAga se eka bhAga ko Azrita karake utpanna huA hai ? ityAdi prazna pUrvavat / gautama ! yaha daNDaka bhI usI prakAra jAnanA, yAvat-sarvabhAga se sarvabhAga ko Azrita karake utpanna hotA hai / utpadyamAna aura udvartamAna ke samAna utpanna aura utta ke viSaya meM bhI cAra daNDaka kahane cAhie / I bhagavan ! nairayikoM meM utpanna hotA huA nAraka jIva kyA arddha bhAga se arddha bhAga kI Azrita karake utpanna hotA hai yA arddhabhAga se sarvabhAga ko Azrita karake utpanna hotA hai ?
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 AgamasUtra-hindI anuvAda athavA sarvabhAga se arddha bhAga ko Azrita karake utpanna hotA hai ? yA sarvabhAga se sarvabhAga ko Azrita karake utpanna hotA hai ? gautama ! jaise pahalevAloM ke sAtha ATha daNDaka kahe haiM, vaise hI 'arddha' ke sAtha bhI ATha daNDaka kahane cAhie / vizeSatA itanI hai ki jahA~ 'eka bhAga se eka bhAga ko Azrita karake utpanna hotA hai, aisA pATha Ae, vahA~ 'arddha bhAga se arddha bhAga ko Azrita karake utpanna hotA haiM', aisA pATha bolanA cAhie / basa yahI bhinnatA hai / ye saba mila kara kula solaha daNDaka hotA haiM / [81] bhagavan ! kyA jIva vigrahagatisamApanna-vigrahagati ko prApta hotA hai, athavA vigrahagatisamApanna-vigrahagati ko prApta nahIM hotA ? gautama ! kabhI (vaha) vigrahagati ko prApta hotA hai, aura kabhI vigrahagati ko prApta nahIM hotA / isI prakAra vaimAnikaparyanta jAnanA caahie| bhagavan ! kyA bahuta se jIva vigrahagati ko prApta hote haiM athavA vigrahagati ko prApta nahIM hote ? gautama ! bahuta se jIva vigrahagati ko prApta hote haiM aura bahuta se jIva vigrahagati ko prApta nahIM bhI hote / bhagavan ! kyA nairayika vigrahagati ko prApta hote haiM yA vigrahagati ko prApta nahIM hote ? gautama ! (kabhI) ve sabhI vigrahagati ko prApta nahIM hote, athavA (kabhI) bahuta se vigrahagati ko prApta nahIM hote aura koI-koI vigrahagati ko prApta nahIM hotA, athavA (kabhI) bahuta se jIva vigrahagati ko prApta nahIM hote aura bahuta se (jIva) vigrahagati ko prApta hote haiM / yoM jIva sAmAnya aura ekendriya ko chor3akara sarvatra isI prakAra tIna-tIna bhaMga kahane caahie| [82] bhagavan ! mahAn Rddhi vAlA, mahAn dyuti vAla, mahAn bala vAlA, mahAyazasvI, mahAprabhAvazAlI, maraNakAla meM cyavane vAlA, maheza nAmaka deva lajjA ke kAraNa, ghRNA ke kAraNa, parISaha ke kAraNa kucha samaya taka AhAra nahIM karatA, phira AhAra karatA hai aura grahaNa kiyA huA AhAra pariNata bhI hotA hai / anta meM usa deva kI vahA~ kI Ayu sarvathA naSTa ho jAtI hai / isalie vaha deva jahA~ utpanna hotA hai, vahA~ kI Ayu bhogatA hai; to he bhagavan ! usakI vaha Ayu tiryaJca kI samajhI jAe yA manuSya kI Ayu samajhI jAe ? hA~, gautama ! usa mahA Rddhi vAle deva kA yAvat cyavana ke pazcAta tiryaJca kA AyuSya athavA manuSya kA AyuSya samajhanA cAhie / [83] bhagavan ! garbha meM utpanna hotA huA jIva, kyA indriyasahita utpanna hotA hai athavA indriyarahita utpanna hotA ? gautama ! indriyasahita bhI utpanna hotA hai, indriyarahita bhI, utpanna hotA hai / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! dravyendriyoM kI apekSA vaha binA indriyoM kA utpanna hotA hai aura bhAvendriyoM kI apekSA indriyoM sahita utpanna hotA hai, isalie he gautama ! aisA kahA gayA hai / / bhagavan ! garbha meM utpanna hotA haA jIva, kyA zarIra-sahita utpanna hotA hai, athavA zarIrarahita utpanna hotA hai ? gautama ! zarIrasahita bhI utpanna hotA hai, zarIrarahita bhI utpanna hotA hai / bhagavan ! yaha Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! audArika, vaikriya aura AhAraka zarIroM kI apekSA zarIrahita utpanna hotA hai tathA taijasa, kArmaNa zarIroM kI apekSA zarIrasahita utpanna hotA hai / isa kAraNa gautama ! aisA kahA hai /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 bhagavatI -1/-/7/83 bhagavan ! garbha meM utpanna hote hI jIva sarvaprathama kyA AhAra karatA hai ? gautama ! paraspara eka dUsare meM milA huA mAtA kA Artava (raja) aura pitA kA zukra (vIrya), jo ki kaluSa aura kilviSa hai, jIva garbha meM utpanna hotI hI sarvaprathama usakA AhAra karatA hai / bhagavan ! garbha meM gayA (rahA) huA jIva kyA AhAra karatA hai ? gautama ! usakI mAtA jo nAnA prakAra kI (dugdhAdi ) rasavikRtiyoM kA AhAra karatI hai; usake eka bhAga ke sAtha garbhagata jIva mAtA ke Artava kA AhAra karatA hai / bhagavan ! kyA garbha meM rahe hue jIva ke mala hotA hai, mUtra hotA hai, kapha hotA hai, nAka kA maila hotA hai, vamana hotA hai, pitta hotA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai - garbhagata jIva ke ye saba nahIM hote haiM / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? he gautama ! garbha meM jAne para jIva jo AhAra karatA hai, jisa AhAra kA caya karatA hai, usa AhAra ko zrotrendriya ke rUpa meM yAvat sparzendriya ke rUpa meM tathA haDDI, majjA, keza, dAr3hI-mUMcha, roma aura nakhoM ke rUpa meM pariNata karatA hai / isalie he gautama! garbha meM gae hue jIva ke mala-mUtrAdi nahIM hote / bhagavan ! kyA garbha meM rahA huA jIva mukha se kavalAhAra karane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai- bhagavan ! yaha Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! garbhagata jIva saba ora se AhAra karatA hai, sAre zarIra se pariNamAtA hai, sarvAtmanA ucchvAsa letA hai, sarvAtmanA niHzvAsa letA hai, bAra-bAra AhAra karatA hai, bAra-bAra (use) pariNamAtA hai, bAra-bAra ucchvAsa letA hai, bAra-bAra niHzvAsa letA hai, kadAcit AhAra karatA hai, kadAcit pariNamAtA hai, kadAcit ucchvAsa letA hai, kadAcit niHzvAsa letA hai, tathA putra ( - putrI) ke jIva ko rasa pahu~cAne meM kAraNabhUta aura mAtA ke rasa lene meM kAraNabhUta jo mAtRjIvarasaharaNI nAma kI hai vaha mAtA jIva ke sAtha sambaddha hai aura putra (putrI) ke jAva ke sAtha spRSTa- jur3I huI hai / usa nAr3I dvArA vaha (garbhagata jIva) AhAra letA hai aura AhAra ko pariNamAtA hai / tathA eka aura nAr3I hai, jo putra ( -putrI) ke jIva ke sAtha sambaddha hai aura mAtA ke jIva ke sAtha spRSTa - jur3I huI hotI hai, usase (garbhagata) putra ( yA putrI) kA jIva AhAra kA caya karatA hai aura upacaya karatA hai / isa kAraNa se he gautama ! garbhagata jIva mukha dvArA kavalarUpa AhAra ko lene meM samartha nahIM hai / bhagavan ! ( jIva ke zarIra meM ) mAtA ke aMga kitane kahe gae haiM ? gautama ! mAtA ke tIna aMga kahe gae haiM; mAMsa, zoNita aura mastaka kA bhejA / bhagavan ! pitA ke kitane aMga kahe gae haiM ? gautama ! pitA ke tIna aMga kahe gae haiM / haDDI, majjA aura keza, dAr3hImUMcha, roma tathA nakha / bhagavan ! mAtA aura pitA ke aMga santAna ke zarIra meM kitane kAla taka rahate haiM ? gautama ! saMtAna kA bhavadhAraNIya zarIra jitane samaya taka rahatA hai, utane samaya taka ve aMga rahate haiM; aura jaba bhavadhAraNIya zarIra samaya-samaya para hIna hotA huA antima samaya meM naSTa ho jAtA hai; taba mAtA-pitA ke ve aMga bhI naSTa ho jAtA haiM / [84] bhagavan ! garbha meM rahA huA jIva kyA nArakoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! koI utpanna hotA hai aura koI nahIM utpanna hotA / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! garbha meM rahA huA saMjJI paMcendriya aura samasta paryAptiyoM se paryApta (paripUrNa) jIva, vIryalabdhi
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 AgamasUtra - hindI anuvAda dvArA, vaikriyalabdhi dvArA zatrusenA kA Agamana sunakara, avadhAraNa ( vicAra) karake apane AtmapradezoM ko garbha se bAhara nikAlatA hai, bAhara nikAla kara vaikriyasamudghAta se samavahata hokara caturaMgiNI senA kI vikriyA karatA hai / caturaMgiNI senA kI vikrayA karake usa senA se zatrusenA ke sAtha yuddha karatA hai / vaha artha kA kAmI, rAjya kA kAmI, bhoga kA kAmI, kAma kA kAmI, arthAkAMkSI, rAjyAkAMkSI, bhogAkAMkSI, kAmAkAMkSI, tathA artha kA pyAsA, rAjya kA pyAsA, bhoga-pipAsu evaM kAmapipAsu, unhIM citta vAlA, unhIM meM mana vAlA, unhIM meM AtmapariNAma vAlA, unhIM meM adhyavasita, unhIM meM prayatnazIla, unhIM meM sAvadhAnatA - yukta, unhIM ke lie kriyA karane vAlA, aura unhIM bhAvanAoM se bhAvita, yadi usI (samaya ke) antara meM mRtyu ko prApta ho to vaha naraka meM utpanna hotA hai / isalie hai gautama ! yAvatkoI jIva naraka meM utpanna hotA hai aura koI nahIM utpanna hotA / bhagavan ! garbhastha jIva kyA devaloka meM jAtA hai ? he gautama ! koI jIva jAtA hai, aura koI nahIM jAtA / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! garbha meM rahA huA saMjJI paMcendriya aura saba paryAptiyoM se paryApta jIva, tathArUpa zramaNa yA mAhana ke pAsa eka bhI Arya aura dhArmika suvacana suna kara, avadhAraNa karake zIghra hI saMvega se dharmazraddhAlu banakara, dharma meM tIvra anurAga se rakta hokara, vaha dharma kA kAmI, puNya kA kAmI, svarga kA kAmI, mokSa kA kAmI, dharmAkAMkSI, puNyAkAMkSI, svarga kA AkAMkSI, mokSAkAMkSI tathA dharmapipAsu, puNyapipAsu, svargapipAsu evaM mokSapipAsu, usI meM citta vAlA, usI meM mana vAlA, usI meM AtmapariNAma vAlA, usI meM adhyavasita, usI meM tIvra prayatnazIla, usI meM sAvadhAnatAyukta, usI ke lie arpita hokara kriyA karane vAlA, usI kI bhAvanAoM se bhAvita jIva aise hI antara meM mRtyu ko prApta ho to devaloka meM utpanna hotA hai / isalie he gautama! koI jIva devaloka meM utpanna hotA hai aura koI nahIM utpanna hotA / bhagavan ! garbha meM rahA huA jIva kyA cita - leTA huA hotA hai, yA karavaTa vAlA hotA hai, athavA Ama ke samAna kubar3A hotA hai, yA khar3A hotA hai, baiThA hotA hai yA par3A huA hotA hai; tathA mAtA jaba so rahI ho to soyA hotA hai, mAtA jaba jAgatI ho to jAgatA hai, mAtA sukhI hone para sukhI hotA hai, evaM mAtA ke duHkhI hone para duHkhI hotA hai ? hA~, gautama ! garbha meM rahA huA jIva... yAvat - jaba mAtA duHkhita ho to duHkhI hotA hai / isake pazcAt prasavakAla meM agara vaha garbhagata jIva mastaka dvArA yA pairoM dvArA (garbha se) bAhara Ae taba to ThIka taraha AtA hai, yadi vaha Ter3hA ho kara Ae to mara jAtA hai / garbha se nikalane ke pazcAt usa jIva ke karma yadi azubharUpa meM baMdhe hoM, spRSTa hoM, nidhatta hoM, kRta hoM, prasthApita hoM, abhiniviSTa hoM abhisamanvAgata hoM, udIrNa hoM, aura upazAnta na hoM, to vaha jIva kurUpa, kuvarNa durgandha vAlA, kurasa vAlA, kusparza vAlA, aniSTa, akAnta, apriya, azubha, amanojJa, amanAma, hIna svara vAlA, dIna svara vAlA, aniSTa akAnta, apriya, azubha, amanojJa evaM amanAma svara vAlA; tathA anAdeya vacana vAlA hotA hai, aura yadi usa jIva ke karma azubharUpa meM na ba~dhe hue hoM to, usake uparyukta saba bAteM prazasta hotI haiM,... yAvat-vaha Adeyavacana vAlA hotA hai / ' 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-1/-/8/85 47 zataka-1 uddezaka-8 [85] rAjagRha nagara meM samavasaraNa huA aura yAvat-zrI gautama svAmI isa prakAra bole-bhagavan ! kyA ekAnta-bAla (mithyAdRSTi) manuSya, nAraka kI Ayu bAMdhatA hai tiryaJca kI Ayu bAMdhatA hai, manuSya kI Ayu bAMdhatA hai athavA deva kI Ayu bAMdhatA hai ? tathA kyA vaha naraka kI Ayu bAMdhakara nairayikoM meM utpanna hotA hai; tiryaJca kI Ayu bAMdhakara tiryaJcoM meM utpanna hotA hai; manuSya kI Ayu bAMdhakara manuSyoM meM utpanna hotA hai athavA deva kI Ayu bAMdha kara devaloka meM utpanna hotA hai ? gautama ! ekAnta bAla manuSya nAraka kI bhI Ayu bAdhatA hai, tiryaJca kI bhI Ayu bAMdhatA hai, manuSya kI bhI Ayu bAMdhatA hai aura deva kI bhI Ayu bAMdhatA hai; tathA narakAyu bAMdha kara nairayikoM meM utpanna hotA hai, tiryaJcAyu bAMdhakara tiryaJcoM meM utpanna hotA hai, manuSyAyu bAMdha kara manuSyoM meM utpanna hotA hai aura devAyu bAMdhakara devoM meM utpanna hotA hai / [86] bhagavana ! ekAntapaNDita manuSya kyA narakAyu bA~dhatA hai ? yA yAkta devAyu bAMdhatA hai ? aura yAvat devAyu bAMdha kara devaloka meM utpanna hotA hai ? he gautama ! ekAntapaNDita manuSya, kadAcit Ayu bAMdhatA hai aura kadAcit Ayu nahIM bAMdhatA / yadi Ayu bAMdhatA hai to devAyu bAMdhatA hai, kintu narakAyu, tiryaJcAyu aura manuSyAyu nahIM bAMdhatA / vaha narakAyu nahIM bAMdhane se nArakoM meM utpanna nahIM hotA, isI prakAra tiryaJcAyu na bAMdhane se tiryaJcoM meM utpanna nahIM hotA aura manuSyAyu na bAMdhane se manuSyoM meM bhI utpanna nahIM hotA; kintu devAyu bAMdhakara devoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ki...yAvat-devAyu bAMdhakara devoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! ekAntapaNti manuSya kI kevala do gatiyA~ kahI gaI haiM / ve isa prakAra haiM-antakriyA aura kalpopapattikA / isa kAraNa he gautama ! ekAntapaNDita manuSya devAyu bAMdha kara devoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! kyA bAlapaNDita manuSya narakAyu bAMdhatA hai, yAvat-devAyu bAMdhatA hai ? aura yAvat-devAyu bAMdhakara devaloka meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha narakAyu nahIM bAMdhatA aura yAvat devAyu bAMdhakara devoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ki bAlapaNDita manuSya yAvat devAyu bAMdha kara devoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! bAlapaNDita manuSya tathArUpa zramaNa yA mAhana ke pAsa se eka bhI Arya tathA dhArmika suvacana sunakara, avadhAraNa karake ekadeza se virata hotA hai, aura ekadeza se virata nahIM hotA / ekadeza se pratyAkhyAna karatA hai aura ekadeza se pratyAkhyAna nahIM karatA / isalie he gautama ! deza-virati aura dezapratyAkhyAna ke kAraNa vaha narakAyu, tiryaJcAyu aura manuSyAyu kA bandha nahIM karatA aura yAvatdevAyu bAMdhakara devoM meM utpanna hotA hai / isalie pUrvokta kathana kiyA gayA hai / [87] bhagavan ! mRgoM se AjIvikA calAne vAlA, mRgoM kA zikArI, mRgoM ke zikAra meM tallIna koI puruSa mRgavadha ke lie nikalA huA kaccha meM, draha meM, jalAzaya meM, ghAsa Adi ke samUha meM, valaya meM, andhakArayukta pradeza meM, gahana meM, parvata ke eka bhAgavartI vana meM, parvata para parvatIya durgama pradeza meM, vana meM, bahuta-se vRkSoM se durgama vana meM, 'ye mRga haiM', aisA soca kara kisI mRga ko mArane ke lie kUTapAza race to he bhagavan ! vaha puruSa kitanI kriyAoM vAlA kahA gayA hai ? he gautama ! vaha puruSa kadAcit tIna kriyA vAlA, kadAcit cAra kriyAoM
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 AgamasUtra - hindI anuvAda vAlA aura kadAcita pAMca kriyA vAlA hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki 'vaha puruSa kadAcit tIna kriyAoM yAvat pAMca kriyAoM vAlA hotA hai ? gautama ! jaba taka vaha puruSa jAla ko dhAraNa karatA hai, aura mRgoM ko bAMdhatA nahIM hai tathA mRgoM ko mAratA nahIM hai, taba taka vaha puruSa kAyikI, AdhikaraNikI aura prAdveSikI, ina tIna kriyAoM se spRSTa hotA / jaba taka vaha jAla ko dhAraNa kiye hue hai aura mRgoM ko bAMdhatA hai kintu mAratA nahIM; taba taka vaha puruSa kAyikI AdhikaraNikI, prAdveSikI, aura pAritApanikI, ina cAra kriyAoM se spRSTa hotA hai / jaba vaha puruSa jAla ko dhAraNa kiye hue hai, mRgoM ko bAMdhatA hai aura mAratA hai, taba vaha kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI aura prANAtipAtikI, ina pA~coM kriyAoM se spRSTa hotA hai / isa kAraNa he gautama ! vaha puruSa kadAcit tIna kriyAoM vAlA, kadAcit cAra kriyAoM vAlA aura kadAcit pAMcoM kriyAoM vAlA kahA jAtA hai / [88] bhagavan ! kaccha meM yAvat - vanavidurga meM koI puruSa ghAsa ke tinake ikaTThe karake unameM agni DAle to vaha puruSa kitanI kriyA vAlA hotA hai ? gautama ! vaha puruSa kadAcit tIna kriyAoM vAlA, kadAcit cAra kriyAoM vAlA aura kadAcit pAMca kriyAoM vAlA hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jaba taka vaha puruSa tinake ikaTThe karatA hai, taba taka vaha tIna kriyAoM se spRSTa hotA hai / jaba vaha tinake ikaTThe kara letA hai, aura unameM agni DAlatA hai, kintu jalAtA nahIM hai, taka taka vaha cAra kriyAoM vAlA hotA hai / jaba vaha tinake ikaTThe karatA hai, unameM Aga DAlatA hai aura jalAtA hai, taba vaha puruSa kAyikI Adi pAMcoM kriyAoM se spRSTa hotA hai / isalie he gautama ! vaha puruSa kadAcit tIna kriyAoM vAlA yAvat kadAcit pAMcoM kriyAoM vAlA kahA jAtA hai / [9] bhagavan ! mRgoM se AjIvikA calAne vAlA, mRgoM kA zikAra karane ke lie kRtasaMkalpa, mRgoM ke zikAra meM tanmaya, mRgavadha ke lie kaccha meM yAvat vanavidurga meM jAkara 'ye mRga haiM' aisA socakara kisI eka mRga ko mArane ke lie bANa pheMkatA hai, to vaha puruSa kitanI kriyA vAlA hotA hai / he gautama ! vaha puruSa kadAcit tIna kriyA vAlA, kadAcit cAra kriyA vAlA aura kadAcit pA~ca kriyA vAlA hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jaba taka vaha puruSa bANa pheMkatA hai, parantu mRga ko bedhatA nahIM hai, tathA mRga ko mAratA nahIM hai, taba vaha puruSa tIna kriyA vAlA hai / jaba vaha bANa pheMkatA hai aura mRga ko bedhatA hai, para mRga ko mAratA nahIM hai, taba taka vaha cAra kriyA vAlA hai, aura jaba vaha bANa pheMkatA hai, mRga ko bedhatA hai aura mAratA hai; taba vaha puruSa pA~ca kriyA vAlA kahalAtA hai / he gautama! isa kAraNa aisA kahA jAtA hai ki 'kadAcit tIna kriyA vAlA, kadAcit cAra kriyA vAlA aura kadAcit pA~ca kriyA vAlA hotA hai / ' [10] bhagavan ! koI puruSa kaccha meM yAvat kisI mRga kA vadha karane ke lie kAna taka tAne hue bANa ko prayatnapUrvaka khIMca kara khar3A ho aura dUsarA koI puruSa pIche se Akara usa khar3e hue puruSa kA mastaka apane hAtha se talavAra dvArA kATa DAle / vaha bANa pahale ke khiMcAva se uchala kara usa mRga ko bIMdha DAle, to he bhagavan ! vaha puruSa mRga ke vaira se spRSTa hai yA (ukta ) puruSa ke vaira se spRSTa hai ? gautama ! jo puruSa mRga ko mAratA hai, vaha mRga ke
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-1/-/8/90 vaira se spRSTa hai aura jo puruSa, puruSa ko mAratA hai, vaha puruSa ke vaira se spRSTa hai / bhagavan ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? he gautama ! yaha to nizcita hai na ki 'jo kiyA jA rahA hai, vaha kiyA huA' kahalAtA hai; 'jo mArA jA rahA hai, vaha mArA huA' 'jo jalAyA jA rahA hai, vaha jalAyA huA' kahalAtA hai aura 'jo phaiMkA jA rahA hai, vaha phaiMkA huA, kahalAtA hai ? hA~, bhagavan ! jo kiyA jA rahA hai, vaha kiyA huA kahalAtA hai yAvat-jo phaiMkA jA rahA hai, vaha phaiMkA huA kahalAtA hai / isalie he gautama ! jo mRga ko mAratA hai, vaha mRga ke vaira se spRSTa aura jo puruSa ko mAratA hai, vaha puruSa ke vaira se spRSTa kahalAtA hai / yadi marane vAlA chaha mAsa ke andara mare, to mArane vAlA kAyikI Adi yAvat pAMcoM kriyAoM se spRSTa kahalAtA hai aura yadi marane vAlA chaha mAsa ke pazcAt mare to mArane vAlA puruSa, kAyikI yAvat pAritApanikI ina cAra kriyAoM se spRSTa kahalAtA hai / / [91] bhagavan ! koI puruSa kisI puruSa ko barachI (yA bhAle) se mAre athavA apane hAtha se talavAra dvArA usa puruSa kA mastaka kATa DAle, to vaha puruSa kitanI kriyA vAlA hotA hai ? gautama ! jaba vaha puruSa use barachI dvArA mAratA hai, athavA apane hAtha se talavAra dvArA usa puruSa kA mastaka kATatA hai, taba vaha puruSakAyikI, AdhikaraNikI yAvat prANAtipAtakI ina pA~coM kriyAoM se spRSTa hotA hai aura vaha Asannavadhaka evaM dUsare ke prANoM kI paravAha na karane vAlA puruSa, puruSa-vaira se spRSTa hotA hai / . [92] bhagavan ! eka sarIkhe, eka sarIkhI camar3I vAle, samAnavayaska, samAna dravya aura upakaraNa vAle koI do puruSa paraspara eka dUsare ke sAtha saMgrAma kareM, to unameM se eka puruSa jItatA hai aura eka puruSa hAratA hai; bhagavan ! aisA kyoM hotA hai ? he gautama ! jo puruSa savIrya hotA hai, vaha jItatA hai aura jo vIryahIna hotA hai, vaha hAratA hai ? bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! jisane vIrya-vighAtaka karma nahIM bAMdhe haiM, nahIM sparza kiye haiM yAvat prApta nahIM kiye haiM, aura usake ve karma udaya meM nahIM Ae haiM, parantu upazAnta haiM, vaha puruSa jItatA hai / jisane vIrya vighAtaka karma bAMdhe haiM, sparza kiye haiM, yAvat usake ve karma udaya meM Ae haiM, parantu upazAnta nahIM haiM, vaha puruSa parAjita hotA hai / ataeva he gautama ! isa kAraNa savIrya puruSa vijayI hotA hai aura vIryahIna puruSa parAjita hotA hai / [93] bhagavan ! kyA jIva savIrya haiM athavA avIrya haiM ? gautama ! jIva savIrya bhI haiM avIrya bhI hai / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ? gautama ! jIva do prakAra ke haiM-saMsArasamApannaka aura asaMsArasamApannaka / jo jIva asaMsArasamApanaka haiM, ve siddha jIva haiM, ve avIrya haiM / jo jIva saMsAra-samApannaka haiM, ve do prakAra ke haiM, zailezIpratipanna aura azailezIpratipanna / inameM jo zailezIpratipanna haiM, ve labdhivIrya kI apekSA savIrya haiM aura karaNavIrya kI apekSA avIrya haiM / jo azailezIpratipanna haiM ve labdhivIrya kI apekSA savIrya haiM, kintu karaNavIrya kI apekSA savIrya bhI haiM aura avIrya bhI haiM / isalie he gautama ! jIva savIrya bhI haiM aura avIrya bhI / bhagavan ! kyA nAraka jIva savIrya haiM yA avIrya ? gautama ! nAraka jIva labdhivIrya kI apekSA savIrya haiM aura karaNavIrya kI apekSA savIrya bhI haiM aura avIrya bhI haiM / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? 'gautama ! jina nairayikoM meM utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAraparAkrama
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 AgamasUtra-hindI anuvAda hai, ve nAraka labdhivIrya aura karaNavIrya, donoM se savIrya haiM, aura jo nAraka utthAna, karma, bala, vIrya, puruSakAra-parAkrama se rahita haiM, ve labdhivIrya se savIrya haiM, kintu karaNavIrya se avIrya haiM / isalie he gautama ! isa kAraNa se pUrvokta kathana kiyA gayA hai / ___jisa prakAra nairayikoM ke viSaya meM kathana kiyA gayA hai, usI prakAra paMcendriya tiryaJcayonika taka ke jIvoM ke lie samajhanA cAhie / manuSyoM ke viSaya meM sAmAnya jIvoM ke samAna samajhanA cAhie, vizeSatA yaha hai ki siddhoM ko chor3a denA cAhie / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ke viSaya meM nairayikoM ke samAna kathana samajhanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| zataka-1 uddezaka-9 [94] bhagavan ! jIva, kisa prakAra zIghra gurutva ko prApta hote haiM ? gautama ! prANAtipAta se, mRSAvAda se, adattAdAna se, maithuna se, parigraha se, krodha se, mAna se, mAyA se, lobha se, rAga se, dveSa se, kalaha se, abhyAkhyAna se, paizunya se, rati-arati se, paraparivAda se, mAyAmRSA se aura mithyAdarzanazalya se; isa prakAra he gautama ! (ina aThAraha hI pApasthAnoM kA sevana karane se) jIva zIghra gurutva ko prApta hote haiM / bhagavan ! jIva kisa prakAra zIghra laghutva ko prApta karate haiM ? gautama ! prANAtipAta se virata hone se yAvatmithyAdarzanazalya se virata hone se jIva zIghra laghutva ko prApta hote haiM / isa prakAra jIva prANAtipAta Adi pApoM kA sevana karane se saMsAra ko bar3hAte haiM, dIrghakAlIna karate haiM, aura bAra-bAra bhava-bhramaNa karate haiM, tathA prANAtipati Adi pApoM se nivRtta hone se jIva saMsAra ko parimita karate haiM, alpakAlIna karate haiM, aura saMsAra ko lAMgha jAte haiM / unameM se cAra prazasta haiM, aura cAra aprazasta haiM / [95] bhagavan ! kyA sAtavA~ avakAzAntara guru hai, athavA vaha laghu hai, yA gurulaghu hai, athavA agurulaghu hai ? gautama ! vaha guru nahIM hai, laghu nahIM hai, guru-laghu nahIM hai, kintu agurulaghu hai / bhagavan ! saptama tanuvAta kyA guru hai, laghu hai yA gurulaghu hai athavA agurulaghu hai ? gautama ! vaha guru nahIM hai, laghu nahIM hai, kintu guru-laghu hai; agurulaghu nahIM hai / isa prakAra saptama-dhanavAta, saptama ghanodadhi aura saptama pRthvI ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / jaisA sAtaveM avakAzAntara ke viSaya meM kahA hai, vaisA hI sabhI avakAzAntaroM ke viSaya meM samajhanA cAhie / tanuvAta ke viSaya meM jaisA kahA hai, vaisA hI sabhI ghanavAta, ghanodadhi, pRthvI, dvIpa, samudra aura kSetroM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / bhagavan ! nAraka jIva guru haiM, laghu hai, guru-laghu haiM yA agurulaghu haiM ? gautama ! nAraka jIva guru nahIM haiM, laghu nahIM, kintu gurulaghu haiM aura agurulaghu bhI haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai / gautama ! vaikriya aura taijasa zarIra kI apekSA nAraka jIva guru nahIM haiM, laghu nahIM hai, agurulaghu bhI nahIM haiM; kintu guru-laghu haiM / kintu jIva aura kArmaNazarIra kI apekSA nAraka jIva guru nahIM haiM, laghu bhI nahIM haiM, guru-laghu bhI nahIM haiM, kintu agurulaghu haiM / isa kAraNa he gautama ! pUrvokta kathana kiyA gayA hai / isI prakAra vaimAnikoM (antima daNDaka) taka jAnanA cAhie, kintu vizeSa yaha hai ki zarIroM meM bhinnatA kahanA cAhie /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI -1/-/9/95 dharmAstikAya se lekara yAvat jIvAstikAya taka cauthe pada se ( agurulaghu) jAnanA cAhie / bhagavan ! pudgalAstikAya kyA guru hai, laghu hai, gurulaghu hai athavA agurulaghu hai ? gautama ! pudgalAstikAya na guru hai, na laghu hai, kintu gurulaghu hai aura agurulaghu bhI hai / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! gurulaghu dravyoM kI apekSA pudgalAstikAya guru nahIM hai, laghu nahIM hai, kintu gurulaghu hai, agurulaghu nahIM haiM / agurulaghu dravyoM kI apekSA pudgalAstikAya guru nahIM, laghu nahIM hai, na guru-laghu hai, kintu agurulaghu hai / samaya aura kArmaNa zarIra agurulaghu haiM / 51 bhagavan ! kRSNalezyA kyA guru hai, laghu hai ? yA gurulaghu hai athavA agurulaghu hai ? gautama ! kRSNalezyA guru nahIM hai, laghu nahIM hai, kintu gurulaghu hai aura agurulaghu bhI hai / bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai ? gautama ! dravyalezyA kI apekSA tRtIya pada se ( arthAt - gurulaghu) jAnanA cAhie, aura bhAvalezyA kI apekSA cauthe pada se (arthAt agurulaghu) jAnanA cAhie / isI prakAra zuklalezyA taka jAnanA cAhie / ddaSTi, darzana, jJAna, ajJAna aura saMjJA ko bhI caturtha pada se ( agurulaghu) jAnanA cAhie | Adi ke cAroM zarIroM-audArika, vaikriya, AhAraka aura taijasa zarIra ko tRtIya pada se ( gurulaghu) jAnanA cAhie, tathA kArmaNa zarIra ko caturtha pada se ( agurulaghu) jAnanA cAhie | manoyoga aura vacanayoga ko caturtha pada se (agurulaghu) aura kAyayoga ko tRtIya pada se (gurulaghu) jAnanA cAhie / sAkAropayoga aura anAkAropayoga ko caturtha pada se jAnanA cAhie / sarvadravya, sarvapradeza aura sarvaparyAya pudgalAstikAya ke samAna samajhanA cAhie / atItakAla, anAgata kAla aura sarvakAla cauthe pada se arthAt agurulaghu jAnanA / [96] bhagavan ! kyA lAghava, alpaicchA, amUrcchA, anAsakti aura apratibaddhatA, ye zramaNanirgranthoM ke lie prazasta haiM ? hA~ gautama ! lAghava yAvat apratibaddhatA prazasta haiM / bhagavan ! krodharahitatA, mAnarahitatA, mAyArahitatA aura alobhatva, kyA ye zramaNanirgranthoM ke lie prazasta haiM ? hA~ krodharahitatA yAvat alobhatva, ye saba zramaNanirgranthoM ke lie prazasta hai / bhagavan ! kyA kAMkSApradoSa kSINa hone para zramaNanirgrantha antakara athavA antima ( carama ) zarIrI hotA hai ? athavA pUrvAvasthA meM bahuta moha vAlA hokara viharaNa kare aura phira saMvRta hokara mRtyu prApta kare, to kyA tatpazcAt vaha siddha, buddha, mukta hotA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai ? hA~, gautama ! saba duHkhoM kA anta karatA hai / [97] bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM, isa prakAra vizeSarUpa se kahate haiM, isa prakAra batAte haiM, aura isa prakAra kI prarUpaNA karate haiM ki eka jIva eka samaya meM do AyuSya karatA (bA~dhatA hai / vaha isa prakAra isa bhava kA AyuSya aura parabhava kA AyuSya / jisa samaya isa bhava kA AyuSya karatA hai, usa samaya parabhava kA AyuSya karatA hai aura jisa samaya parabhava kA AyuSya karatA hai, usa samaya ihabhava kA AyuSya karatA hai / isa bhava kA AyuSya karane se parabhava kA AyuSya karatA hai aura parabhava kA AyuSya karane se isa bhava kA AyuSya karatA hai / isa prakAra eka jIva eka samaya meM do AyuSya karatA hai - isa bhava kA AyuSya aura parabhava kA AyuSya / bhagavan ! kyA yaha isI prakAra hai ? gautama ! anyatIrthika jo isa prakAra kahate haiM, yAvat isa bhava kA AyuSya aura parabhava
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kA AyuSya ( karatA hai); unhone jo aisA kahA hai, vaha mithyA kahA hai / he gautama! maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki eka jIva eka samaya meM eka AyuSya karatA hai aura vaha yA to isa bhava kA AyuSya karatA hai athavA parabhava kA AyuSya karatA hai / jisa samaya isa bhava kA AyuSya karatA hai, usa samaya parabhava kA AyuSya nahIM karatA aura jisa samaya parabhava kA AyuSya karatA hai, usa samaya isa bhava kA AyuSya nahIM karatA / tathA isa bhava kA AyuSya karane se parabhava kA AyuSya aura parabhava kA AyuSya karane se isa bhava kA AyuSya nahIM karatA / isa prakAra eka jIva eka samaya meM eka AyuSya karatA hai - isa bhava kA AyuSya athavA parabhava kA AyuSya / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / 52 [98] usa kAla aura usa samaya ( bhagavAn mahAvara ke zAsanakAla) meM pAzrvApatyIya) kAlAsyaveSiputra nAmaka anagAra jahA~ (bhagavAn mahAvIra ke) sthavira bhagavAn virAjamAna the, vahA~ gae / sthavira bhagavantoM se unhoMne kahA - " he sthaviro ! Apa sAmAyika ko nahIM jAnate, sAmAyika ke artha ko nahIM jAnate; Apa pratyAkhyAna ko nahIM jAnate aura pratyAkhyAna ke artha ko nahIM jAnate; Apa saMyama ko nahIM jAnate aura saMyama ke artha ko nahIM jAnate; Apa saMvara ko nahIM jAnate, saMvara ke artha ko nahIM jAnate; he sthaviro! Apa viveka ko nahIM jAnate aura viveka ke artha ko nahIM jAnate haiM, tathA Apa vyutsarga ko nahIM jAnate aura na vyutsarga ke artha ko jAnate haiM / " taba una sthavira bhagavantoM ne kAlAsyaveSiputra anagAra se isa prakAra kahA"he Arya ! hama sAmAyika ko jAnate haiM, sAmAyika ke artha ko bhI jAnate haiM, yAvat hama vyutsarga ko jAnate haiM aura vyutsarga ke artha ko bhI jAnate haiM / usake pazcAt kAlAsyaveSiputra anagAra ne una sthavira bhagavantoM se isa prakAra kahAAryo ! yadi Apa sAmAyika ko (jAnate haiM) aura sAmAyika ke artha ko jAnate haiM, yAvat vyutsarga ko evaM vyutsarga ke artha ko jAnate haiM, to batalAiye ki sAmAyika kyA hai aura sAmAyika kA artha kyA hai ? yAvat... vyutsarga kyA hai aura vyutsarga kA artha kyA hai ? taba una sthavira bhagavantoM ne isa prakAra kahAM ki he Arya ! hamArI AtmA sAmAyika hai, hamArI AtmA sAmAyika kA artha hai; yAvat hamArI AtmA vyutsarga hai, hamArI AtmA hI vyutsarga kA artha hai / isa para kAlAsyaveSiputra, anagAra ne una sthavira bhagavantoM se isa prakAra pUchA - 'he Aryo ! yadi AtmA hI sAmAyika hai, yAvat AtmA hI vyutsarga kA artha hai, to Apa krodha, mAna, mAyA aura lobha kA parityAga karake krodhAdi kI garhA - nindA kyoM karate haiM ?' he kAlAsyaveSiputra ! hama saMyama ke lie krodha Adi kI garhA karate haiM / to 'he bhagavan ! kyA garhA saMyama hai yA agarhA saMyama hai ?' he kAlAsyaveSiputra ! garhA (pApoM kI nindA) saMyama hai, agarhA saMyama nahIM hai / garhA saba doSoM ko dUra karatI hai - AtmA samasta mithyAtva ko jAna kara garhA dvArA doSanivAraNa karatA hai / isa prakAra hamArI AtmA saMyama meM puSTa hotI hai, aura isI prakAra hamArI AtmA saMyama meM upasthita hotI hai / vaha kAlAsyaveSiputra anagAra bodha ko prApta hue aura unhone sthavira bhagavantoM ko, vandanA-namaskAra karake kahA - 'he bhagavan ! ina (pUrvokta) padoM ko na jAnane se pahale sune hue na hone se, bodha na hone se abhigama na hone se, dRSTa na hone se, vicArita na hone se, sune hue na hone se, vizeSarUpa se na jAnane se, kahe hue na hone se, anirNIta hone se, uddhRta
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-1/-/9/98 53 na hone se, aura ye pada avadhAraNa kiye hue na hone se isa artha meM zraddhA nahIM kI thI, pratIti nahIM kI thI, ruci nahIM kI thI; kintu bhagavan ! aba ina (padoM) ko jAna lene se, suna lene se, bodha hone se, abhigama hone se, dRSTa hone se, cintita hone se, zruta hone se, vizeSa jAna lene se, (Apake dvArA) kathita hone se, nirNIta hone se, uddhRta hone se ora ina padoM kA avadhAraNa karane se isa artha para maiM zraddhA karatA hU~, pratIti karatA hU~ ruci karatA hU~, he bhagavan ! Apa jo yaha kahate haiM, vaha yathArtha hai, vaha isI prakAra hai / taba una sthavira bhagavantoM ne kAlAsyaveSiputra anagAra se kahA-'he Arya ! hama jaisA kahate haiM usa para vaisI hI zraddhA karo, Arya ! usa para pratIti karo, Arya ! usameM ruci rakho / ' . tatpazcAt kAlAsyaveSiputra anagAra ne una sthavira bhagavantoM ko vandanA kI, namaskAra kiyA, aura taba vaha isa prakAra bole-'he bhagavan ! pahale maiMne (bhagavAn pArzvanAtha kA) cAturyAmadharma svIkAra kiyA hai, aba maiM Apake pAsa pratikramaNasahita paMcamahAvratarUpa dharma svIkAra karake vicaraNa karanA cAhatA hU~ / (sthavira-) 'he devAnupriya ! jaise tumheM sukha ho, vaise karo / parantu (isa zubhakArya meM) vilamba na karo / tadanantara kAlAsyaveSiputra anagAra ne sthavira bhagavantoM ko vandanA kI, namaskAra kiyA, aura phira cAturyAma dharma ke sthAna para pratikramaNasahita paMcamahAvrata vAlA dharma svIkAra kiyA aura vicaraNa karane lage / isake pazcAta kAlAsyaveSiputra anagAra ne bahata varSoM taka zramaNaparyAya kA pAlana kiyA aura jisa prayojana se nagnabhAva, muNDabhAva, asnAna, adantadhAvana, chatravarjana, pairoM meM jUte na pahananA, bhUmizayana, phalaka para zayyA, kASTha para zayana, kezaloca, brahmacaryavAsa, bhikSArtha gRhasthoM ke gharoM meM praveza, lAbha aura alAbha, anukUla aura pratikUla, indriyasamUha ke lie kaNTakasama cubhane vAle kaThora zabdAdi ityAdi 22 parISahoM ko sahana karanA, ina saba kA svIkAra kiyA, usa abhISTa prayojana kI samyakpa se ArAdhanA kI / aura vaha antima ucchvAsa-niHzvAsa dvArA siddha, buddha, mukta hue aura samasta duHkhoM se rahita hue / [99] 'bhagavan !' aisA kahakara bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra kiyA / tatpazcAt ve isa prakAra bole-bhagavan ! kyA zreSThI aura daridra ko, raMka ko aura kSatriya ko apratyAkhyAna kriyA samAna hotI hai ? hA~, gautama ! zreSThI yAvat kSatriya rAjA ke dvArA apratyAkhyAna kriyA samAna kI jAtI hai; bhagavan ! Apa aisA kisa hetu se kahate haiM ? gautama ! (ina cAroM kI) avirati ko lekara, aisA kahA jAtA hai / [100] bhagavan ! AdhAkarmadoSayukta AhArAdi kA upabhoga karatA huA zramaNanirgrantha kyA bA~dhatA hai ? kyA karatA hai ? kisakA caya (vRddhi) karatA hai, aura kisakA upacaya karatA hai ? gautama ! AdhAkarmadoSayukta AhArAdi kA upabhoga karatA huA zramaNanirgrantha Ayukarma ko chor3akara zithilabandhana se baMdhI huI sAta karmaprakRtiyoM ko dRr3habandhana se ba~dI huI banA letA hai, yAvat-saMsAra meM bAra-bAra paryaTana karatA hai / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! AdhAkarmI AhArAdi kA upabhoga karatA huA zramaNanirgrantha apane Atmadharma kA atikramaNa karatA hai / apane Atmadharma kA atikramaNa karatA huA (sAdhaka) pRthvIkAya ke jIvoM kI apekSA nahIM karatA, aura yAvat-trasakAya ke jIvoM kI cintA nahIM karatA aura jina jIvoM ke zarIroM kA vaha bhoga karatA hai, una jIvoM kI bhI cintA nahIM karatA / isa kAraNa he gautama !
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda AdhAkarmadoSayukta AhAra bhogatA huA ( zramaNa) Ayukarma ko chor3akara sAta karmoM kI zithilabaddha prakRtiyoM ko gAr3habandhana baddha kara letA hai, yAvat - saMsAra meM bAra-bAra paribhramaNa karatA hai / he bhagavan ! prAsuka aura eSaNIya AhArAdi kA upabhoga karane vAlA zramaNanirgrantha kyA bA~dhatA hai ? yAvat kisakA upacaya karatA hai ? gautama ! prAsuka aura eSaNIya AhArAdi bhogane vAlA zramaNanirgrantha, Ayukarma ko chor3akara sAta karmoM kI dRr3habandhana se baddha prakRtiyoM ko zithila karatA hai / use saMvRta anagAra ke samAna samajhanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki Ayukarma ko kadAcit bA~dhatA hai aura kadAcit nahIM bAMdhatA / zeSa usI prakAra samajhanA cAhie; yAvat saMsAra ko pAra kara jAtA hai / 'bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ?' gautama ! prAka eSaNIya AhArAdi bhogane vAlA zramaNanirgrantha, apane Atmadharma kA ullaMghana nahIM karatA / vaha pRthvIkAya ke jIvoM kA jIvana cAhatA hai, yAvat-trasakAya ke jIvoM kA jIvana cAhatA hai aura jina jIvoM kA zarIra usake upabhoga meM AtA hai, unakA bhI vaha jIvana cAhatA hai / isa kAraNa se he gautama! vaha yAvat-saMsAra ko pAra kara jAtA hai / [101] bhagavan ! kyA asthira padArtha badalatA hai aura sthira padArtha nahIM badalatA ? kyA asthira padArtha bhaMga hotA hai aura sthira padArtha bhaMga nahIM hotA ? kyA bAla zAzvata hai tathA bAlatva azAzvata hai ? kyA paNDita zAzvata hai aura paNDitatva azAzvata ? hA~, gautama ! asthira padArtha badalatA hai yAvat paNDitatva azAzvata hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 1 uddezaka - 10 54 [102] bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM, yAvat isa prakAra prarUpaNA karate haiM ki- 'jo cala rahA hai, vaha acalita hai-calA nahIM kahalAtA aura yAvat - jo nirjIrNa ho rahA hai, vaha nirjIrNa nahIM kahalAtA / ' 'do paramANupudgala eka sAtha nahIM cipakate / ' do paramANupudgala eka sAtha kyoM nahIM cipakate ? isakA kAraNa yaha hai ki do paramANupudgaloM meM cipakanApana nahIM hotI 'tIna paramANupudgala eka dUsare se cipaka jAte haiM / ' tIna paramANupudgala paraspara kyoM cipaka jAte haiM ? isakA kAraNa yaha hai ki tIna paramANupudgaloM meM snigdhatA hotI hai; yadi tIna paramANu - pudgaloM kA bhedana (bhAga) kiyA jAe to do bhAga bhI ho sakate haiM, evaM tIna bhAga bhI ho sakate haiM / agara tIna paramANu- pudgaloM ke do bhAga kiye jAe~ to eka tarapha Der3ha paramANu hotA hai aura dUsarI tarapha bhI Der3ha paramANu hotA hai / yadi tIna paramANupudgaloM ke tIna bhAga kiye jAe~ to eka-eka karake tIna paramANu alaga-alaga ho jAte haiM / isI prakAra yAvat cAra paramANu - pudgaloM ke viSaya meM samajhanA cAhie / ' pA~ca paramANupudgala paraspara cipaka jAte haiN| aura ve duHkharUpa (karmarUpa ) meM pariNata hote haiM / vaha duHkha (karma) bhI zAzvata hai, aura sadA samyak prakAra se upacaya ko aura apacaya ko prApta hotA hai / ' 'bolane se pahale kI jo bhASA (bhASA ke pudgala) hai, vaha bhASA hai / bolate samaya kI bhASA abhASA hai aura bolane kA samaya vyatIta ho jAne ke bAda kI bhASA, bhASA hai / ' yaha jo bolane se pahale kI bhASA, bhASA hai aura bolate samaya kI bhASA, abhASA hai tathA bolane ke samaya ke bAda kI bhASA, bhASA hai; so kyA bolate hue puruSa kI bhASA hai yA na bolate hue puruSa kI bhASA hai ?' 'na bolate hue puruSa kI vaha bhASA hai, bolate hue puruSa kI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI -1/-/10/102 vaha bhASA nahIM hai / ' 'karane se jo pUrva kI jo kriyA hai, vaha duHkharUpa hai, vartamAna meM jo kriyA kI jAtI hai, vaha duHkharUpa nahIM hai aura karane ke samaya ke bAda kI kRtakriyA bhI duHkharUpa hai / ' vaha jo pUrva kI kriyA hai, vaha duHkha kA kAraNa hai; kI jAtI huI kriyA duHkha kA kAraNa nahIM hai aura karane ke samaya ke bAda kI kriyA duHkha kA kAraNa hai; to kyA vaha karane se duHkha kA kAraNa hai yA na karane se duHkha kA kAraNa hai ? na karane se vaha duHkha kA kAraNa hai, karane se duHkha kA kAraNa nahIM hai; aisA kahanA cAhie / akRtya duHkha hai, aspRzya duHkha hai, aura akriyamANa kRta duHkha hai / use na karake prANa, bhUta, jIva aura sattva vedanA bhogate haiM, aisA kahanA cAhie / zrI gautamasvAmI pUchate haiM'bhagavan ! kyA anyatIrthikoM kA isa prakAra kA yaha mata satya hai ?? gautama ! yaha anyatIrthika jo kahate haiM - yAvat vedanA bhogate haiM, aisA kahanA cAhie, unhoMne yaha saba jo kahA hai, vaha mithyA kahA hai / he gautama! maiM aisA kahatA hU~ ki jo cala rahA hai, vaha 'calA' kahalAtA hai aura yAvat jo nirjara rahA hai, vaha nirjIrNa kahalAtA hai / 55 I do paramANu pudgala Apasa meM cipaka jAte haiM / isakA kyA kAraNa hai ? do paramANu pudgaloM meM cikanApana hai, isalie do paramANu pudgala paraspara cipaka jAte haiM / ina do paramANu pudgaloM ke do bhAga ho sakate haiM / do paramANu pudgaloM ke do bhAga kiye jAe~ to eka tarapha eka paramANu aura eka tarapha eka paramANu hotA hai / tIna paramANupudgala paraspara cipaka jAte haiM / tIna paramANupudgala paraspara kyoM cipaka jAte haiM / tIna paramANupudgala isa kAraNa cipaka jAte haiM, ki una paramANupudgaloM meM cikanApana hai / una tIna paramANupudgaloM ke do bhAga bhI ho sakate haiM aura tIna bhAga bhI ho sakate haiM / do bhAga karane para eka tarapha paramANu, aura eka tarapha do pradezavAlA eka dvyaNuka skandha hotA hai / tIna bhAga karane para eka-eka karake tIna paramANu ho jAte haiM / isI prakAra yAvat-cAra paramANu pudgala meM bhI samajhanA cAhie / parantu tIna paramANu ke DeDha - DeDha (bhAga) nahIM ho sakate / pA~ca paramANupudgala paraspara cipaka jAte haiM aura paraspara cipakakara eka skandharUpa bana jAte haiM / vaha skandha azAzvata hai aura sadA upacaya tathA apacaya pAtA hai / bolane se pahale kI bhASA abhASA hai; bolate samaya kI bhASA bhASA hai aura bolane ke bAda kI bhASA bhI abhASA hai / vaha jo pahale kI bhASA abhASA hai, bolate samaya kI bhASA bhASA hai, aura bolane ke bAda kI bhASA abhASA hai; so kyA bolane vAle puruSa kI bhASA hai, yA nahIM bolate hue puruSa kI bhASA hai ? vaha bolane vAle puruSa kI bhASA hai, nahIM bolate hue puruSa kI bhASA nahIM hai / (karane se ) pahale kI kriyA duHkha kA kAraNa nahIM hai, use bhASA ke samAna hI samajhanA cAhie / yAvat-vaha kriyA karane se duHkha kA kAraNa hai, na karane se duHkha kA kAraNa nahIM hai, aisA kahanA cAhie / kRtya duHkha hai, spRzya duHkha hai, kriyamANa kRta duHkha hai / use kara-karake prANa, bhUta, jIva aura vedanA bhogate haiM; aisA kahanA cAhie / [103] bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM - yAvat prarUpaNA karate haiM ki eka jIva eka samaya meM do kriyAe~ karatA hai / vaha isa prakAra - airyApathikI aura sAmparAyikI / jisa samaya (jIva ) eryApathikI kriyA karatA hai, usa samaya sAmparAyikI kriyA karatA hai aura jisa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 AgamasUtra - hindI anuvAda samaya sAmparAyikI kriyA karatA hai, usa samaya airyApathikI kriyA karatA hai / airyApathikI kriyA karane se sAmparAyikI kriyA karatA hai aura sAmparAyikI kriyA karane se airyApathikI kriyA karatA hai; he bhagavan ! kyA yaha isI prakAra hai ? gautama ! jo anyatIrthika aisA kahate haiM, yAvatunhoMne aisA jo kahA hai, so mithyA kahA hai / he gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~ ki eka jIva eka samaya meM eka kriyA karatA hai / yahA~ paratIrthikoM kA tathA svasiddhAnta kA vaktavya kahanA cAhie / yAvat airyApathikI athavA sAmparAyikI kriyA karatA hai / [104] bhagavan ! narakagati, kitane samaya taka upapAta se virahita rahatI hai ? gautama ! jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa bAraha muhUrtta taka narakagati upapAta se rahita rahatI / isI prakAra yahA~ 'vyutkrAntipada' kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha aisA hI hai | zataka - 1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zataka - 2 uddezaka - 1 [105] dvitIya zataka meM dasa uddezaka haiM / unameM kramazaH isa prakAra viSaya haiMzvAsocchvAsa, samudghAta, pRthvI, indriyA~, nirgrantha, bhASA, deva, (camarendra) sabhA, dvIpa ( samayakSetra kA svarUpa) aura astikAya ( kA vivecana ) / [106] usa kAla usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / bhagavAn mahAvIra svAmI ( vahA~) padhAre / unakA dharmopadeza sunane ke lie pariSad nikalI / bhagavAn ne dharmopadeza diyA / dharmopadeza sunakara pariSad vApisa lauTa gaI / usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke jyeSTha antevAsI (ziSya) zrI indrabhUti gautama anagAra yAvat-bhagavAn kI paryupAsanA karate hue isa prakAra bole bhagavan ! ye jo dvIndriya caturindriya aura paMcendriya jIva haiM, unake Abhyantara aura bAhya ucchvAsa ko aura Abhyantara evaM bAhya niHzvAsa ko hama jAnate aura dekhate haiM, kintu jo ye pRthvIkAya se yAvat vanaspatikAya taka ekendriya jIva haiM, unake Abhyantara evaM bAhya ucchvAsa ko tathA Abhyantara evaM bAhya niHzvAsa ko hama na jAnate haiM, aura na dekhate haiM / to he bhagavan ! kyA ye pRthvIkAyAdi ekendriya jIva Abhyantara aura bAhya ucchvAsa lete haiM tathA "gabhyantara aura bAhya niHzvAsa chor3ate haiM ? hA~, gautama ! ye pRthvIkAyAdi ekendriya jIva bhI Abhyantara aura bAhya ucchvAsa lete haiM aura Abhyantara evaM bAhya niHzvAsa chor3ate haiM / [ 107 ] bhagavan ! ye pRthvIkAyAdi ekendriya jIva, kisa prakAra ke dravyoM ko bAhya aura Abhyantara ucchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate haiM, tathA niHzvAsa ke rUpa meM chor3ate haiM ? gautama ! dravya kI apekSA anantapradeza vAle dravyoM ko, kSetra kI apekSA asaMkhyapradezoM meM rahe hue dravyoM ko, kAla kI apekSA kisI bhI prakAra kI sthitivAle dravyoM ko, tathA bhAva kI apekSA varNavAle, gandhavAle, rasavAle aura sparzavAle dravyoM ko bAhya aura Abhyantara ucchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate haiM, tathA niHzvAsa ke rUpa meM chor3ate haiM / bhagavan ! ve pRthvIkAyAdi ekendriya jIva bhAva kI apekSA varNavAle jina dravyoM ko bAhya aura Abhyantara zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate aura chor3ate haiM, kyA ve dravya eka
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/1/107 varNavAle haiM ? he gautama ! jaisA ki prajJApanAsUtra ke aTThAIsaveM AhArapada meM kathana kiyA hai, vaisA hI yahA~ samajhanA cAhie / yAvat ve tIna, cAra, pA~ca dizAoM kI ora se zvAsocchvAsa ke pudgaloM ko grahaNa karate haiM / bhagavan ! nairayika kisa prakAra ke pudgaloM ko bAhya aura Abhyantara zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate aura chor3ate haiM ? gautama ! isa viSaya meM pUrvakathanAnusAra hI jAnanA cAhie aura yAvat-ve niyama se chahoM dizA se pudgaloM ko bAhya evaM Abhyantara zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate aura chor3ate haiM / jIvasAmAnya aura ekendriyoM ke sambandha meM isa prakAra kahanA cAhie ki yadi vyAghAta na ho to ve saba dizAoM se aura yadi vyAghAta ho to kadAcit tIna dizA se, kadAcit cAra dizA se, aura kadAcit pAMca dizA se zvAsocchvAsa ke pudgaloM ko grahaNa karate haiM / zeSa saba jIva niyama se chaha dizA se zvAsocchvAsa ke pudgaloM ko grahaNa karate haiM / [108] he bhagavan ! kyA vAyukAya, vAyukAyoM kI hI bAhya aura Abhyantara ucchvAsa aura niHzvAsa ke rUpa meM grahaNa karatA aura chor3atA hai ? hA~, gautama ! vAyukAya, vAyukAyoM ko hI bAhya aura Abhyantara ucchvAsa aura niHzvAsa ke rUpa meM grahaNa karatA aura chor3atA hai / bhagavan ! kyA vAyukAya, vAyakAya meM hI aneka lAkha vAra mara kara punaH punaH (vAyukAya meM hI) utpanna hotA hai ? hA~, gautama ! vaha punaH vahIM utpanna hotA hai / / __ bhagavan ! kyA vAyukAya svakAyazastra se yA parakAyazastra se spRSTa ho kara maraNa pAtA hai, athavA aspRSTa hI maraNa pAtA hai ? gautama ! vAyukAya, spRSTa hokara maraNa pAtA hai, kintu spRSTa hue binA maraNa nahIM pAtA / bhagavan ! vAyukAya mara kara (jaba dUsarI paryAya meM jAtA hai, taba) sazarIrI hokara jAtA hai, yA azarIrI hokara jAtA hai ? gautama ! vaha kathaJcit zarIrasahita hokara jAtA hai, kathaJcit zarIrarahita ho kara jAtA hai / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! vAyukAya ke cAra zarIra kahe gae haiM; ve isa prakAra-audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa / inameM se vaha audArika aura vaikriya zarIra ko chor3akara dUsare bhava meM jAtA hai, isa apekSA se vaha zarIrarahita jAtA hai aura taijasa tathA kArmaNa zarIra ko sAtha lekara jAtA hai, isa apekSA se vaha zarIrasahita jAtA hai / isalie he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki vAyukAya mara kara dUsare bhava meM kathaJcit sazarIrI jAtA hai aura kathaJcit azarIrI jAtA hai / [109] bhagavan ! jisane saMsAra kA nirodha nahIM kiyA, saMsAra ke prapaMcoM kA nirodha nahIM kiyA, jisakA saMsAra kSINa nahIM huA, jisakA saMsAra-vedanIya karma kSINa nahIM huA, jisakA saMsAra vyucchinna nahIM huA, jisakA saMsAra-vedanIya karma vyucchinna nahIM huA, jo niSThitArtha nahIM huA, jisakA kArya samApta nahIM huA; aisA mRtAdI (acitta, nirdoSa AhAra karane vAlA) anagAra punaH manuSyabhava Adi bhAvoM ko prApta hotA hai ? hA~, gautama ! pUrvokta svarUpa vAlA mRtAdInirgrantha phira manuSyabhava Adi bhAvoM ko prApta hotA hai / [110] bhagavan ! pUrvokta nirgrantha ke jIva ko kisa zabda se kahanA cAhie ? gautama ! use kadAcit 'prANa' kahanA cAhie, kadAcit 'bhUta' kahanA cAhie, kadAcit 'jIva' kahanA cAhie, kadAcit 'satva' kahanA cAhie, kadAcit 'vijJa' kahanA cAhie, kadAcit 'veda' kahanA cAhie, aura kadAcit 'prANa, bhUta, jIva, sattva, vijJa aura veda' kahanA cAhie / he bhagavan ! use 'prANa' kahanA cAhie, yAvat-'veda' kahanA cAhie, isakA kyA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 AgamasUtra-hindI anuvAda kAraNa hai ? gautama ! pUrvokta nirgrantha kA jIva, bAhya aura Abhyantara ucchvAsa tathA niHzvAsa letA aura chor3atA hai, isalie use 'prANa' kahanA cAhie / vaha bhUtakAla meM thA, vartamAna meM hai aura bhaviSyakAla meM rahegA isalie use 'bhUta' kahanA cAhie / tathA vaha jIva hone se jItA hai, jIvatva evaM AyuSyakarma kA anubhava karatA hai, isalie use 'jIva' kahanA cAhie / vaha zubha aura azubha karmoM se sambaddha hai, isalie use 'sattva' kahanA cAhie / vaha tikta, (tIkhA) kaTu, kaSAya, khaTTA aura mIThA, ina rasoM kA jJAtA hai, isalie use 'vijJa' kahanA cAhie, tathA vaha sukha-duHkha kA vedana karatA hai, isalie use 'veda' kahanA cAhie / [111] bhagavan ! jisane saMsAra kA nirodha kiyA hai, jisane saMsAra ke prapaMca kA nirodha kiyA hai, yAvat jisane apanA kArya siddha kara liyA hai, aisA prAsukabhojI anagAra kyA phira manuSyabhava Adi bhavoM ko prApta nahIM hotA? hA~ gautama ! pUrvokta svarUpa vAlA nirgrantha anagAra phira manuSyabhava Adi bhavoM ko prApta nahIM hotA / he bhagavana ! pUrvokta svarUpavAle nirgrantha ke jIva ko kisa zabda se kahanA cAhie? he gautama ! pUrvokta svarUpa vAle nirgrantha ko 'siddha' kahA jA sakatA hai, 'buddha' kahA jA sakatA hai, 'mukta' kahA jA sakatA hai, 'pAragata' kahA jA sakatA hai, 'paramparAgata' kahA jA sakatA hai / use siddha, buddha, mukta, parinirvRta, antakRt evaM sarvaduHkhaprahINa kahA jA sakatA hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai'; yoM kahakara bhagavAn gautama svAmI zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karate haiM aura phira saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karake vicaraNa karate haiM / usa kAla aura usa samaya meM (ekadA) zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI rAjagRha nagara ke guNazIla caitya se nikale aura bAhara janapadoM meM vihAra karane lage / [112] usa kAla usa samaya meM kRtaMgalA nAma kI nagarI thI / usa kRtaMgalA nagarI ke bAhara IzAnakoNa meM chatrapalAzaka nAma kA caitya thA / vahA~ kisI samaya utpanna hue kevalajJAna-kevaladarzana ke dhAraka zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI padhAre / yAvat-bhagavAn kA samavasaraNa huA / pariSad dharmopadeza sunane ke lie nikalI / ___ usa kRtaMgalA nagarI ke nikaTa zrAvastI nagarI thI / usa zrAvastI nagarI meM gardabhAla nAmaka pakhriAjaka kA ziSya kAtyAyanagotrIya skandaka nAma kA pakhriAjaka rahatA thA / vaha Rgveda, yajurveda, sAmaveda aura atharvaveda, ina cAra vedoM, pAMcaveM itihAsa, chaThe nighaNTu nAmaka koza kA tathA sAMgopAMga rahasyasahita vedoM kA vAraka, dhAraka, pAraka, veda ke chaha aMgoM kA vettA thA / vaha SaSThitaMtra meM vizArada thA, vaha gaNitazAstra, zikSAkalpazAstra, vyAkaraNazAstra, chandazAstra, nirukta zAstra aura jyotiSazAstra, ina saba zAstroM meM, tathA dUsare bahuta-se brAhmaNa aura pabrijakasambandhI nIti aura darzanazAstroM meM bhI atyanta niSNAta thA / usI zrAvastI nagarI meM vaizAlika zrAvaka-piMgala nAmaka nirgrantha thA / ekadA vaha vaizAlika zrAvaka piMgala nAmaka nirgrantha kisI dina jahA~ kAtyAyanagotrIya skandaka pabriAjaka rahatA thA, vahA~ usake pAsa AyA aura usane AkSepapUrvaka kAtyAyanagotrIya skandaka se pUchA'mAgadha !, 1-loka sAnta hai yA ananta hai ?, 2-jIva sAnta hai yA ananta hai ?, 3-siddhi sAnta hai yA ananta hai ?, 4-siddha sAnta hai yA ananta hai ?, 5-kisa maraNa se maratA huA
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/1/112 saMsAra bar3hAtA hai aura kisa maraNa se maratA huA saMsAra ghaTAtA hai ? itane praznoM kA uttara do / isa prakAra usa kAtyAyanagotrIya skandaka tApasa se vaizAlika zrAvaka piMgala nirgrantha dvArA pUrvokta prazna AkSepapUrvaka pUche, taba skandaka tApasa zaMkAgrasta huA, kAMkSA utpanna huI; usake mana meM vicikitsA utpanna huI; usakI buddhi meM bheda utpanna huA usake mana meM kAluSya utpanna huA, isa kAraNa vaha tApasa, vaizAlika zrAvaka piMgalanirgrantha ke praznoM kA kucha bhI uttara na de sakA / ataH cupacApa raha gayA / isake pazcAt usa vaizAlika zrAvaka piMgala nirgrantha ne kAtyAyanagotrIya skandaka pabriAjaka se do bAra, tIna bAra bhI unhIM praznoM kA sAkSepa pUchA ki mAgadha ! loka sAnta hai yA ananta ? yAvat-kisa maraNa se marane se jIva bar3hatA yA ghaTatA hai ?; itane praznoM kA uttara do / jaba vaizAlika zrAvaka piMgala nirgrantha ne kAtyAyana-gotrIya skandaka pabriAjaka se do-tIna bAra punaH unhIM praznoM ko pUchA to vaha punaH pUrvavat zaMkita, kAMkSita, vicikitsAgrasta, bhedasamApanna tathA kAluSya (zoka) ko prApta huA, kintu vaizAlika zrAvaka piMgala nirgrantha ke praznoM kA kucha bhI uttara na de sakA / ataH cupa hokara raha gayA / usa samaya zrAvastI nagarI meM jahA~ tIna mArga, cAra mArga, aura bahuta-se mArga milate haiM, vahA~ tathA mahApathoM meM janatA kI bhArI bhIr3a vyUhAkAra rUpa meM cala rahI thI, loga isa prakAra bAteM kara rahe the ki 'zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI kRtaMgalA nagarI ke bAhara chatrapalAzaka nAmaka udyAna meM padhAre haiM / ' paraSid-bhagavAn mahAvIra ko vandanA karane ke lie nikalI / usa samaya bahuta-se logoM ke mu~ha se yaha bAta sunakara aura use avadhAraNa karake usa kAtyAyana gotrIya skandaka tApasa ke mana meM isa prakAra kA adhyavasAya, cintana, abhilASA evaM saMkalpa utpanna huA ki zramaNa bhagavAn mahAvIra kRtaMgalA nagarI ke bAhara chatrapalAzaka nAmaka udyAna meM tapasaMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karate haiM / ataH maiM unake pAsa jAU~, unheM vandanA namaskAra karU~ / mere liye yaha zreyaskara hai ki maiM zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA namaskAra karake, unakA satkAra-sammAna karake, una kalyANarUpa, maMgalarUpa, devarUpa aura caityarUpa bhagavAn mahAvIra svAmI kI paryupAsanA karU~, tathA unase ina aura isa prakAra ke arthoM, hetuoM, praznoM, kAraNoM aura vyAkaraNoM Adi ko pUchU / yoM vicAra kara vaha skandaka tApasa, jahA~ pabriAjakoM kA maTha thA, vahA~ AyA / vahA~ Akara tridaNDa, kuNDI, rudrAkSa kI mAlA, karoTikA, Asana, kesarikA, trigar3I, aMkuzaka, pavitrI, gaNetrikA, chatra, pagarakhI, pAdukA, dhAtu se raMge hue vastra, ina saba tApasa ke upakaraNoM ko lekara pakhriAjakoM ke maTha se nikalA / vahA~ se nikala kara tridaNDa, kuNDI, kAMcanikA, karoTikA, bhRzikA, kesarikA, trigaDI, aMkuzaka, aMgUThI, aura gaNetrikA, inheM hAtha meM lekara, chatra aura pagarakhI se yukta hokara, tathA dhAturakta vastra pahanakara zrAvastI nagarI ke madhya meM se nikalakara jahA~ kRtaMgalA nagarI thI, jahA~ chatrapalAzaka caitya thA, aura jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, usI ora jAne ke lie prasthAna kiyA / ___ 'he gautama !', isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne apane jyeSTha ziSya zrI indrabhUti anagAra ko sambodhita karake kahA-"gautama ! (Aja) tU apane pUrva ke sAthI ko dekhegA / " 'bhagavan ! maiM (Aja) kisako dekhUgA ?' gautama ! tU skandaka (nAmaka tApasa) ko dekhegA / "bhagavan ! maiM use kaba, kisa taraha se, aura kitane samaya bAda dekhUgA ?" 'gautama!
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 AgamasUtra-hindI anuvAda usa kAla usa samaya meM zrAvastI nAma kI nagarI thI / usa zrAvastI nagarI meM gardabhAla nAmaka pakhriAjaka kA ziSya kAtyAyana gotrIya skandaka nAmaka pakhriAjaka rahatA thA / yAvat-usa skandaka pakhriAjaka ne jahA~ maiM hU~, vahA~ mere pAsa Ane ke lie saMkalpa kara liyA hai / vaha apane sthAna se prasthAna karake mere pAsa A rahA hai / vaha bahuta-sA mArga pAra karake atyanta nikaTa pahu~ca gayA hai / abhI vaha mArga meM cala rahA hai / vaha bIca ke mArga para hai / he gautama ! tU Aja hI use dekhegA / ' phira 'he bhagavan !' yoM kahakara bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake isa prakAra pUchA-'bhagavan ! kyA vaha kAtyAyanagotrIya skandaka pakhriAjaka Apa devAnupriya ke pAsa muNDita hokara AgAra (ghara) chor3akara anagAra dharma meM pravrajita hone meM samartha hai ?' 'hA~, gautama ! vaha samartha hai / jaba zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI gautamasvAmI se yaha bAta kaha hI rahe the, ki itane meM vaha kAtyAyanagotrIya skandaka pakhriAjaka usa sthAna meM zIghra A paha~ce / taba bhagavAn gautama skandaka parivrAjaka ko dekhakara zIghra hI apane Asana se uThe, usake sAmane gae / skandaka pabriAjaka ke pAsa Akara usase kahA-he skandaka ! tumhArA svAgata hai, tumhArA Agamana anurUpa hai / he skandaka kyA zrAvastI nagarI meM vaizAlika zrAvaka piMgala nirgranthane tumase AkSepa pUrvaka pUchA thA ki he mAgadha ! loka sAMta hai ityAdi ? Isake uttara ke lie tuma yahAM Aye ho kyA yaha satya hai ? phira kAtyAyanagotrIya skandaka pabriAjaka ne bhagavAn gautama se isa prakAra pUchA"gautama ! kauna aisA jJAnI aura tapasvI puruSa hai, jisane mere mana kI gupta bAta tumase zIghra kaha dI; jisase tuma mere mana kI gupta bAta ko jAna gae ?" taba bhagavAn gautama ne kahA'he skandaka ! mere dharmaguru, dharmopadezaka, zramaNa bhagavAn mahAvIra, utpanna jJAna-darzana ke dhAraka haiM, arhanta haiM, jina haiM, kevalI haiM, bhUta, bhaviSya aura vartamAna kAla ke jJAtA haiM, sarvajJasarvadarzI haiM; unhoMne tumhAre mana meM rahI huI gupta bAta mujhe zIghra kaha dI, jisase he skandaka ! maiM tumhArI usa gupta bAta ko jAnatA hU~ / ' tatpazcAt kAtyAyanagotrIya skandaka pabriAjaka ne bhagavAn gautama se kahA-"he gautama ! (calo) hama tumhAre dharmAcArya, dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa caleM, unheM vandanA-namaskAra kareM, yAvat-unakI paryupAsanA kareM / " 'he devAnupriya ! jaisA tumheM sukha ho vaisA karo / vilamba na karo / " tadanantara bhagavAn gautama svAmI ne kAtyAyanagotrIya skandaka pabriAjaka ke sAtha jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI virAjamAna the, vahA~ jAne kA saMkalpa kiyA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra vyAvRttabhojI the / isalie vyAvRttabhojI zramaNabhagavAnmahAvIra kA zarIra udAra, zrRMgArarUpa, atizayazobhAsampanna, kalyANarUpa, dhanyarUpa, maMgalarUpa, binA alaMkAra ke hI suzobhita, uttama lakSaNoM, vyaMjanoM aura guNoM se yukta tathA zArIrika zobhA se atyanta zobhAyamAna thA / ataH vyAvRttabhojI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke udAra yAvat zobhA se atIva zobhAyamAna zarIra ko dekhakara kAtyAyanagotrIya skandaka pakhriAjaka ko atyanta harSa huA, santoSa huA, evaM usakA citta Anandita huA | vaha Anandita, mana meM prItiyukta parama saumanasyaprApta tathA harSa se praphullahRdaya hotA huA jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ unake nikaTa Akara pradakSiNA kI, yAvat paryupAsanA karane lagA /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/1/112 tatpazcAt 'skandaka !' isa prakAra sambodhita karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kAtyAyanagotrIya skandaka pakhiAjaka se isa prakAra kahA-he skandaka! zrAvastI nagarI meM vaizAlika zrAvaka piMgala nirgrantha ne tumase isa prakAra AkSepapUrvaka pUchA thA ki mAgadha ! loka sAnta hai yA ananta ! Adi / yAvat-useka praznoM se vyAkula hokara tuma mere pAsa zIghra Ae ho / he skandaka ! kyA yaha bAta satya hai / 'hA~, bhagavan ! yaha bAta satya hai / ' (bhagavAn ne pharamAyA-) he skandaka ! tumhAre mana meM jo isa prakAra kA adhyavasAya, cintana, abhilASA evaM saMkalpa, samutpanna haA thA ki 'loka sAnta hai, yA ananta ?' usa kA yaha artha (uttara) hai-he skandaka ! maiMne cAra prakAra kA loka batalAyA hai, vaha isa prakAra hai-dravyaloka, kSetraloka, kAlaloka aura bhAvaloka / una cAroM meM se dravya se loka eka hai, aura antavAlA hai, kSetra se loka asaMkhya kor3AkoDI yojana taka lamba-caur3A hai asaMkhya kor3Akor3I yojana kA paridhivAlA hai, tathA vaha antasahita hai / kAla se aisA koI kAla nahIM thA, jisameM loka nahIM thA, aisA koI kAla nahIM hai, jisama loka nahIM hai, aisA koI kAla nahIM hogA. jisameM loka na hogA / loka sadA thA, sadA hai, aura sadA rahegA / loka ghUva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita aura nitya hai / usakA anta nahIM hai / bhAva se loka ananta varNaparyAyarUpa, gandhaparyAyarUpa, rasaparyAyarUpa aura sparza-paryAyarUpa hai / isI prakAra ananta saMsthAnaparyAyarUpa, ananta gurulaghuparyAyarUpa evaM ananta agurulaghuparyAyarUpa hai / usakA anta nahIM hai / isa prakAra he skandaka ! dravya-loka antasahita hai, kSetra-loka antasahita hai, kAla-loka antarahita hai aura bhAvaloka bhI antarahita hai / ataeva loka antasahita bhI hai aura antarahita bhI hai / aura he skandaka ! tumhAre mana meM yaha vikalpa uThA thA, ki yAvat-'jIva sAnta hai yA antarahita hai ?' usakA bhI artha isa prakAra hai-'yAvat dravya se eka jIva antasahita hai / kSetra se-jIva asaMkhya pradezavAlA hai aura asaMkhya pradezoM kA avagAhana kiye hue hai, ataH vaha antasahita hai / kAla se-aisA koI kAla nahIM thA, jisameM jIva na thA, yAvat-jIva nitya hai, antarahita hai / bhAva se-jIva ananta-jJAnaparyAyarUpa hai, anantadarzanaparyAyarUpa hai, anantacAritraparyAyarUpa hai, ananta gurulaghuparyAyarUpa hai, ananta-agurulaghuparyAyarUpa hai aura usakA anta nahIM hai / isa prakAradravyajIva aura kSetrajIva antasahita hai, tathA kAla-jIva aura bhAvajIva antarahita hai / ataH he skandaka ! jIva antasahita bhI hai aura antarahita bhI hai / he skandaka ! tumhAre mana meM yAvat jo yaha vikalpa uThA thA ki siddhi sAnta hai yA antarahita hai ? usakA bhI yaha artha hai-hai skandaka ! maiMne cAra prakAra kI siddhi batAI hai / vaha isa prakAra hai-dravyasiddhi, kSetrasiddhi, kAlasiddhi aura bhAvasiddhi / dravya se siddhi eka hai, ataH antasahita hai / kSetra se siddhi 45 lAkha yojana kI lambIcaur3I hai, tathA eka karor3a, bayAlIsa lAkha, tIsa hajAra do sau unacAsa yojana se kucha vizeSAdhika hai, ataH antasahita hai / kAla se-aisA koI kAla nahIM thA, jisameM siddhi nahIM thI, aisA koI kAla nahIM hai, jisameM siddhi nahIM hai tathA aisA koI kAla nahIM hogA, jisameM siddhi nahIM rahegI / ataH vaha nitya hai, antarahita hai / bhAva se siddhi-jaise bhAva loka ke sambandha meM kahA thA, usI prakAra hai / isa prakAra dravyasiddhi aura kSetrasiddhi antasahita hai tathA kAlasiddhi aura bhAvasiddhi
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda antarahita hai / he skandaka ! siddhi anta-sahita bhI hai aura antarahita bhI hai / he skandaka ! phira tumheM yaha saMkalpa-vikalpa utpanna huA thA ki siddha antasahita haiM yA antarahita haiM ? usakA artha bhI isa prakAra hai-yAvat-dravya se eka siddha antasahita hai / kSetra se siddha asaMkhyapradeza vAle tathA asaMkhya AkAza-pradezoM kA avagAhana kiye hue haiM, ataH antasahita haiM / kAla se-(koI bhI eka) siddha Adisahita aura antarahita hai / bhAva se siddha anantajJAnaparyAyarUpa haiM, anantadarzanaparyAyarUpa haiM, yAvat-ananta-agurulaghuparyAyarUpa haiM tathA antarahita haiM / isalie he skandaka ! siddha antasahita bhI haiM aura antarahita bhI / aura he skandaka ! tumheM jo isa prakAra kA adhyavasAya, cintana, yAvat-saMkalpa utpanna huA thA ki kauna-se maraNa se marate hue jIva kA saMsAra bar3hatA hai aura kauna-se maraNa se marate hue jIva kA saMsAra ghaTatA hai ? usakA bhI artha yaha hai-he skandaka ! maiMne do prakAra ke maraNa batalAe haiM / ve isa prakAra haiM-bAlamaraNa aura paNDitamaraNa / ___'vaha bAlamaraNa kyA hai ?' bAlamaraNa bAraha prakAra kA kahA gayA hai; vaha isa prakAra hai(1) balayamaraNa (tar3aphate hue maranA), (2) vazArtamaraNa (parAdhInatApUrvaka maranA), (3) antaHzalyamaraNa, (4) tadbhavamaraNa, (5) giripatana, (6) tarupatana, (7) jalapraveza, (8) jvalanapraveza, (9) viSabhakSaNa (viSa khAkara maranA), (10) zastrAghAta se maranA, (11) vaihAnasa maraNa (gale meM phAMsI lagAne yA vRkSa Adi para laTakane se hone vAlA maraNa) aura (12) gRghrapRSThamaraNa (giddha Adi pakSiyoM dvArA pITha Adi zarIrAvayavoM kA mAMsa khAye jAne se hone vAlA maraNa) / he skandaka ! ina bAraha prakAra ke bAlamaraNoM se maratA huA jIva ananta bAra nAraka bhavoM ko prApta karatA hai, tathA naraka, tiryaJca, manuSya aura deva, isa cAturgatika anAdiananta saMsArarUpa vana meM bAra-bAra paribhramaNa karatA hai / yaha hai-bAlamaraNa kA svarUpa / paNDitamaraNa kyA hai ? paNDitamaraNa do prakAra kA kahA gayA hai / pAdapopagamana (vRkSa kI kaTI haI zAkhA kI taraha sthira (nizcala) hokara maranA) aura bhakta-pratyAkhyAna (yAvajjIvana tIna yA cAroM AhAroM kA tyAga karane ke bAda zarIra kI sAra saMbhAla karate hue jo mRtyu hotI hai) / pAdapopagamana (maraNa) kyA hai ? pAdapopagamana do prakAra kA hai / nirhArima aura ani rima / yaha donoM prakAra kA pAdapopagamana-maraNa niyama se apratikarma hotA hai / bhaktapratyAkhyAna (maraNa) kyA hai ? bhaktapratyAkhyAna maraNa do prakAra kA hai / nirhArima aura ani rima / yaha donoM prakAra kA bhaktapratyAkhyAna-maraNa niyama se sapratikarma hotA hai / / he skandaka ! ina donoM prakAra ke paNDitamaraNoM se maratA huA jIva nArakAdi ananta bhavoM ko prApta nahIM karatA; yAvat...saMsArarUpI aTavI ko ullaMghana (pAra) kara jAtA hai / isa prakAra ina donoM prakAra ke paNDitamaraNoM se marate hue jIva kA saMsAra ghaTatA hai / he skandaka! ina do prakAra ke maraNoM se marate hue jIva kA saMsAra bar3hatA aura ghaTatA hai / [113] (bhagavAn mahAvIra se samAdhAna pAkara) kAtyAyanagotrIya skandaka pabriAjaka ko sambodha prApta huA / usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake yoM kahA'bhagavan ! maiM Apake pAsa kevaliprarUpita dharma sunanA cAhatA hU~ / ' he devAnupriya ! jaisA tumheM sukha ho, vaisA karo, zubhakArya meM vilamba mata karo / isake pazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne kAtyAyanagotrIya skandaka pabriAjaka ko aura usa bahuta bar3I pariSad ko dharmakathA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/1/113 63 kahI / tatpazcAt vaha kAtyAyanagotrIya skandaka pakhriAjaka zramaNa bhagavAn mahAvIra ke zrImukha se dharmakathA sunakara evaM hRdaya meM avadhAraNa karake atyanta harSita huA, santuSTa huA, yAvat usakA hRdaya harSa se vikasita ho gayA / tadanantara khar3e hokara aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dAhinI ora se tIna vAra pradakSiNA karake skandaka pakhriAjaka ne isa prakAra kahA-"bhagavan ! nirgranthapravacana para maiM zraddhA karatA hU~, nirgrantha pravacana para maiM pratIti karatA hU~, bhagavan ! nirgranthapravacana meM mujhe ruci hai, bhagavan ! nirgrantha pravacana meM abhyudyata hotA hU~ / he bhagavan ! yaha (nirgrantha pravacana) isI prakAra hai, yaha tathya hai, yaha satya hai, yaha asaMdigdha hai, bhagavan !, yaha mujhe iSTa hai, pratISTa hai, iSTa-pratISTa hai / he bhagavan ! jaisA Apa pharamAte haiM, vaisA hI hai / " yoM kaha kara skandaka ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / aisA karake usane IzAnakoNa meM jAkara tridaNDa, kuNDikA, yAvat gerue vastra Adi pabriAjaka ke upakaraNa ekAnta meM chor3a diye / phira jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI virAjamAna the, vahA~ Akara bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA karake yAvat namaskAra karake isa prakAra kahA'bhagavan ! vRddhAvasthA aura mRtyu rUpI agni se yaha loka AdIpta-pradIpta hai, vaha ekadama jala rahA hai aura vizeSa jala rahA hai / jaise kisI gRhastha ke ghara meM Aga laga gaI ho aura vaha ghara jala rahA ho, taba vaha usa jalate ghara meM se bahumUlya aura alpa bhAra vAle sAmAna ko pahale bAhara nikAlatA hai, aura use lekara vaha ekAnta meM jAtA hai / vaha yaha socatA hai bAhara nikAlA huA yaha sAmAna bhaviSya meM Age-pIche mere lie hitarUpa, sukharUpa, kSemakuzalarUpa, kalyANarUpa, evaM sAtha calane vAlA hogA / isI taraha he devAnupriya bhagavan ! merA AtmA bhI eka bhANDa rUpa hai / yaha mujhe iSTa, kAnta, priya, sundara, manojJa, manorama, sthiratA vAlA, vizvAsapAtra, sammata, anumata, bahumata aura ratnoM ke piTAre ke samAna hai / isalie ise ThaMDa na lage, garmI na lage, yaha bhUkha-pyAsa se pIr3ita na ho, ise cora, siMha aura sarpa hAni na pahu~cAe~, ise DAMsa aura macchara na satAe~, tathA vAta, pitta, kapha, sannipAta Adi vividha roga aura AtaMka parISaha aura upasarga ise sparza na kareM, isa prakAra maiM inase isakI barAbara rakSA karatA hU~ / merA AtmA mujhe paraloka meM hitarUpa, sukharUpa, kuzalarUpa, kalyANarUpa aura anugAmIrUpa hogA / isalie bhagavan ! maiM Apake pAsa svayaM pravrajita honA, svayaM muNDita honA cAhatA huuN| merI icchA hai ki Apa svayaM mujhe pravrajita kareM, muNDita kareM, Apa svayaM mujhe pratilekhanAdi kriyAe~ sikhAe~, sUtra aura artha par3hAe~ / maiM cAhatA hU~ ki Apa mujhe jJAnAdi AcAra, gocara, vinaya, vinaya kA phala, cAritra aura piNDa-vizuddhi Adi karaNa tathA saMyama yAtrA aura saMyamayAtrA ke nirvAhaka AhArAdi kI mAtrA ke grahaNarUpa dharma ko kaheM / ' tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne svayaMmeva kAtyAyanagotrIya skandaka pakhriAjaka ko pravrajita kiyA, yAvat svayameva dharma kI zikSA dI ki he devAnupriya ! isa prakAra (yatanA) se calanA cAhie, isa taraha se khana rahanA cAhie, isa taraha se baiThanA cAhie, isa taraha se sonA cAhie, isa taraha se khAnA cAhie, isa taraha se bolanA cAhie, isa prakAra se uThakara sAvadhAnatApUrvaka prANa, bhUta, jIva aura sattva ke prata saMyamapUrvaka bartAva karanA cAhie / isa viSaya meM jarA bhI pramAda nahIM karanA cAhie / taba kAtyAyanagotrIya skandaka muni ne pUrvokta dhArmika upadeza ko bhalIbhAMti svIkAra kiyA aura jisa prakAra kI bhagavAn mahAvIra kI AjJA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda anusAra zrI skandakamuni calane lage, vaise hI khar3e rahane lage, vaise hI baiThane, sone, khAne, bolane Adi kriyAe~ karane lage; tathA tadanusAra hI prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ke prati saMyamapUrvaka bartAva karane lage / isa viSaya meM ve jarA-sA bhI pramAda nahIM karate the / aba vaha kAtyAyana gotrIya skandaka anagAra ho gae / vaha aba IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamiti, uccAra-prastravaNa-khela-jalla-siMghANapariSThApanikA samiti, evaM manaHsamiti, vacanasamiti aura kAyasamiti, ina ATha samitiyoM kA samyak rUpa se sAvadhAnatApUrvaka pAlana karane lage / manogupti, vacanagupti, aura kAyagupti se gupta rahane lage, ve sabako vaza meM rakhane vAle, indriyoM ko gupta rakhane vAle, guptabrahmacArI, tyAgI, lajjAvAn dhanya, kSamAvAn jitendriya, vratoM Adi ke zuddhipUrvaka AcaraNakartA niyANA na karane vAle, AkAMkSArahita, utAvala se dUra, saMyama se bAhara citta na rakhane vAle, zreSTha sAdhuvratoM meM lIna, dAnta skandaka muni isI nirgrantha pravacana ko sammukha rakhakara vicaraNa karane lage / [114] tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kRtaMgalA nagarI ke chatrapalAzaka udyAna se nikale aura bAhara (anya) janapadoM meM vicaraNa karane lage / isake bAda skandaka anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM se sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / zAstra adhyayana karane ke bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Akara vandanA-namaskAra karake isa prakAra bole-'bhagavan ! ApakI AjJA ho to maiM mAsikI bhikSupratimA aMgIkAra karake vicaranA cAhatA hU~ / ' (bhagavAn-) he devAnupriya ! jaise tumheM sukha ho, vaisA karo / zubha kArya meM pratibandha na karo / tatpazcAt skandaka anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra kI AjJA prApta karake atIva harSita hue aura yAvat bhagavAn mahAvIra ko namaskAra karake mAsika bhikSupratimA aMgIkAra karake vicaraNa karane lage / tadanantara skandaka anagAra ne sUtra ke anusAra, mArga ke anusAra, yathAtattva, samyak prakAra se svIkRta mAsika bhikSapratimA kA kAyA se sparza kiyA, pAlana kiyA, use zobhita kiyA, pAra lagAyA, pUrNa kiyA, usakA kIrtana kiyA, anupAlana kiyA, aura AjJApUrvaka ArAdhana kiyA / ukta pratimA kA kAyA se samyak sparza karake yAvat usakA AjJApUrvaka ArAdhana karake zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ Ae yAvat vandana-namaskAra karake yoM bole'bhagavan ! ApakI AjJA ho to maiM dvimAsikI bhikSupratimA svIkAra karake vicaraNa karanA cAhatA hU~ / ' isa para bhagavAn ne kahA- 'he devAnupriya ! tumheM jaisA sukha ho vaisA karo, zubhakArya meM vilamba na karo / tatpazcAt skandaka anagAra ne dvimAsikI bhikSupratimA ko svIkAra kiyA / yAvat samyak prakAra se AjJApUrvaka ArAdhana kiyA / isI prakAra traimAsikI, cAturmAsikI, paMcamAsikI, pANmAsikI evaM saptamAsikI bhikSupratimA kI yathAvat ArAdhanA kI / tatpazcAt prathama saptarAtri-divasa kI, dvitIya sapta rAtri-divasa kI evaM tRtIya saptarAtridivasa kI phira eka ahorAtri kI, tathA ekarAtri kI, isa taraha bAraha bhikSupratimAoM kA sUtrAnusAra yAvat AjJApUrvaka samyak ArAdhana kiyA / phira skandaka anagAra antima ekarAtri kI bhikSupratimA kA yathAsUtra yAvat AjJApUrvaka samyak ArAdhana karake jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ Akara unheM vandanAnamaskAra karake yAvat isa prakAra bole-'bhagavan ! ApakI AjJA ho to maiM 'guNaratnasaMvatsara'
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/1/114 65 nAmaka tapazcaraNa aMgIkAra karake vicaraNa karanA cAhatA hU~ / ' bhagavAn ne pharamAyA-'tumheM jaisA sukha ho, vaisA karo; dharmakArya meM vilamba na karo / ' skandaka anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra kI AjJA prApta karake yAvat unheM vandanA-namaskAra karake guNaratnasaMvatsara nAmaka tapazcaraNa svIkAra karake vicaraNa karane lage / jaise ki pahale mahIne meM nirantara upavAsa karanA, dina meM sUrya ke sammukha dRSTi rakhakara AtApanAbhUmi meM utkuTuka Asana se baiThakara sUrya kI AtApanA lenA aura rAtri meM apAvRta (nirvastra) hokara vIrAsana se baiThanA evaM zIta sahana karanA / isI taraha nirantara bele-bele pAraNA karanA / dina meM utkuTuka Asana se baiThakara sUrya ke sammukha mukha rakhakara AtApanAbhUmi meM sUrya kI AtApanA lenA, rAtri meM apAvRta hokara vIrAsana se baiThakara zIta sahana karanA / isI prakAra tIsare mAsa meM uparyukta vidhi ke anusAra nirantara tele-tele pAraNA karanA / isI vidhi ke anusAra cauthe mAsa meM nirantara caule-caule pAraNA karanA / pA~caveM mAsa meM pacaule-pacaule pAraNA karanA / chaThe mAsa meM nirantara chaha-chaha upavAsa karanA / sAtaveM mAsa meM nirantara sAta-sAta upavAsa karanA | AThaveM mAsa meM nirantara ATha-ATha upavAsa karanA / nauveM mAsa meM nirantara nau-nau upavAsa karanA / dasaveM mAsa meM nirantara dasa-dasa upavAsa karanA | gyArahaveM mAsa meM nirantara gyAraha-gyAraha upavAsa karanA / bArahaveM mAsa meM nirantara bArahabAraha upavAsa karanA / terahaveM mAsa meM nirantara teraha-teraha upavAsa karanA / nirantara caudahaveM mAsa meM caudaha-caudaha upavAsa karanA | pandrahaveM mAsa meM nirantara pandraha-pandraha upavAsa karA aura solahaveM mAsa meM nirantara solaha-solaha upavAsa karanA / ina sabhI meM dina meM utkuTuka Asana se baiThakara sUrya ke sammukha mukha karake AtApanAbhUmi meM AtApanA lenA, rAtri ke samaya apAvRta hokara vIrAsana se baiThakara zIta sahana karanA / tadanantara skandaka anagAra ne guNaratnasaMvatsara nAmaka tapazcaraNa kI sUtrAnusAra, kalpAnusAra yAvat ArAdhanA kI / isake pazcAt jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ ve Ae aura unheM vandanA-namaskAra kiyA / aura phira aneka upavAsa, belA, telA, caulA, pacaulA, mAsakhamaNa, arddha mAsakhamaNa ityAdi vividha prakAra ke tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karane lage / isake pazcAt ve skandaka anagAra usa udAra, vipula, pradatta, pragRhIta, kalyANarUpa, zivarUpa, dhanyarUpa, maMgalarUpa, zrIyukta, uttama, udaya, udAtta, sundara, udAra aura mahAprabhAvazAlI tapaHkarma se zuSka ho gae, rUkSa ho gae, mAMsarahita ho gae, vaha kevala haDDI aura camar3I se DhakA huA raha gayA / calate samaya haDDiyA~ khar3a-khar3a karane lagIM, ve kRza-durbala ho gae, unakI nAr3iyA~ sAmane dikhAI dene lagIM, aba ve kevala jIva ke bala se calate the, jIva ke bala se khar3e rahate the, tathA ve itane durbala ho gae the ki bhASA bolane ke bAda, bhASA bolate-bolate bhI aura bhASA bolaMgA, isa vicAra se bhI glAni ko prApta hote the. jaise koI sUkhI lakar3iyoM se bharI huI gAr3I ho, pattoM se bharI huI gAr3I ho, patte, tila aura anya sUkhe sAmAna se bharI huI gAr3I ho, eraNDa kI lakar3iyoM se bharI huI gAr3I ho, yA koyale se bharI huI gAr3I ho, sabhI gAr3iyA~ dhUpa meM acchI taraha sukhAI huI hoM aura phira calAI jAe~ to khar3akhar3a AvAja karatI huI calatI haiM aura AvAja karatI huI khar3I rahatI haiM, isI prakAra jaba skandaka anagAra calate the, khar3e rahate the, taba khar3a-khar3a AvAja hotI thI / yadyapi ve zarIra se durbala ho gae the, tathApi ve tapa se puSTa the / unakA mAMsa aura rakta kSINa ho gae the, kintu 35
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda rAkha ke Dhera meM dabI huI agni kI taraha ve tapa aura teja se tathA tapa-teja kI zobhA se atIvaatIva suzobhita ho rahe the / [115] usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha nagara meM padhAre / samavasaraNa kI racanA huI / yAvat janatA dharmopadeza sunakara vApisa lauTa gaI / ___ tadanantara kisI eka dina rAtri ke pichale pahara meM dharma-jAgaraNA karate hue skandaka anagAra ke mana meM isa prakAra kA adhyavasAya, cintana yAvat saMkalpa utpanna huA ki maiM isa prakAra ke udAra yAvat mahAprabhAvazAlI tapaHkarma dvArA zuSka, rUkSa yAvat kRza ho gayA hU~ / yAvat merA zArIrika bala kSINa ho gayA, maiM kevala Atmabala se calatA hU~ aura khar3A rahatA hU~ / yahA~ taka ki bolane ke bAda, bolate samaya aura bolane se pUrva bhI mujhe glAni-khinnatA hotI hai yAvat pUrvokta gAr3iyoM kI taraha calate aura khar3e rahate hue merI haDDiyoM se khar3a-khar3a AvAja hotI hai| ataH jaba taka mujha meM utthAna, karma, bala, vIrya, puruSakAra, parAkrama hai, jaba taka mere dharmAcArya, dharmopadezaka, tIrthaMkara zramaNa bhagavAn mahAvIra suhastI kI taraha vicaraNa kara rahe haiM, taba taka mere lie zreyaskara hai ki isa rAtri ke vyatIta ho jAne para kala prAtaHkAla komala utpalakamaloM ko vikasita karane vAle, kramazaH pANDuraprabhA se rakta azoka ke samAna prakAzamAna, TesU ke phUla, tote kI coMca, guMjA ke arddha bhAga jaise lAla, kamalavanoM ko vikasita karane vAle, sahasrarazmi, tathA teja se jAjvalyamAna dinakara sUrya ke udaya hone para maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra yAvat paryupAsanA karake AjJA prApta karake, svayameva paMcamahAvratoM kA AropaNa karake, zramaNa-zramaNiyoM ke sAtha kSamApanA karake kRtAdi tathArUpa sthavira sAdhuoM ke sAtha vipulagiri para zanaiH zanaiH car3hakara, meghasamUha ke samAna kAle, devoM ke avataraNasthAnarUpa pRthvIzilApaTTa kI pratilekhanA karake, usa para DAbha (darbha) kA saMthArA bichAkara, usa darbha saMstAraka para baiThakara AtmA ko saMlekhanA tathA jhoSaNA se yukta karake, AhAra-pAnI kA sarvathA tyAga karake pAdapopagamana saMthArA karake, mRtyu kI AkAMkSA na karatA huA vicaraNa karU~ / isa prakAra kA samprekSaNa kiyA aura rAtri vyatIta hone para prAtaHkAla yAvat jAjvalyamAna sUrya ke udaya hone para skandaka anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kI sevA meM Akara unheM vandanAnamaskAra karake yAvat paryupAsanA karane lage / tatpazcAt 'he skandaka !' yoM sambodhita karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ne skandaka anagAra se isa prakAra kahA-"he skandaka ! rAtri ke pichale pahara meM dharma jAgaraNA karate hue tumheM isa prakAra kA adhyavasAya yAvata saMkalpa utpanna haA ki isa udAra yAvata mahAprabhAvazAlI tapazcaraNa se merA zarIra aba kRza ho gayA hai, yAvat aba maiM saMlekhanA-saMthArA karake mRtyu kI AkAMkSA na karake pAdapopagamana anazana karU~ / aisA vicAra karake prAtaHkAla sUryodaya hone para tuma mere pAsa Ae ho / he skandaka ! kyA yaha satya hai ?" hA~, bhagavan ! yaha satya hai / he devAnupriya ! jaisA tumheM sukha ho, vaisA karo; isa dharmakArya meM vilamba mata karo / / [116] tadanantara zrI skandaka anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra kI AjJA prApta ho jAne para atyanta harSita, santuSTa yAvat praphullahRdaya hue / phira khar3e hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA kI aura vandanA-namaskAra karake svayameva pAMca mahAvratoM kA AropaNa kiyA / phira zramaNa-zramaNiyoM se kSamAyAcanA kI, aura tathArUpa yogya
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/1/116 67 kRtAdi sthaviroM ke sAtha zanaiHzanaiH vipulAcana para car3he / vahA~ megha-samUha ke samAna kAle, devoM ke utarane yogya sthAnarUpa eka pRthvI-zilApaTTa kI pratilekhanA kI tathA uccAra-prastravaNAdi pariSThApanabhUmi kI pratilekhanA kI / aisA karake usa pRthvIzilApaTTa para DAbha kA saMthArA bichAkara, pUrvadizA ko ora mukha karake, paryakAsana se baiThakara, dasoM nakha sahita donoM hAthoM ko milAkara mastaka para rakhakara, donoM hAtha jor3akara isa prakAra bole-'arihanta bhagavantoM ko, yAvat jo mokSa ko prApta ho cuke haiM, unheM namaskAra ho / tathA avicala zAzvata siddha sthAna ko prApta karane kI icchA vAle zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko namaskAra ho / tatpazcAt kahA 'vahA~ rahe hue bhagavAn mahAvIra ko yahA~ rahA huA maiM vandanA karatA huuN| vahA~ virAjamAna zramaNa bhagavAn mahAvIra yahAM para rahe hue mujha ko dekheM / aisA kahakara bhagavAn ko vandanAnamaskAra karake ve bole-'maiMne pahale bhI zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa yAvajjIvana ke lie sarva prANAtipAta kA tyAga kiyA thA, yAvat mithyAdarzanazalya taka aThAraha hI pApoM kA tyAga kiyA thA / isa samaya bhI zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa yAvajjIvana ke lie sarva prANAtipAta se lekara mithyAdarzana zalya taka aThAraha hI pApoM kA tyAga karatA hU~ / aura yAvajjIvana ke lie azana, pAna, khAdima aura svAdima, AhAra kA tyAga karatA hU~ / tathA yaha merA zarIra, jo ki mujhe iSTa, kAnta, priya hai, yAvat jisakI maiMne bAdhA-pIr3A, roga, AtaMka, parISaha aura upasarga Adi se rakSA kI hai, aise zarIra kA bhI antima zvAsocchvAsa taka vyutsarga karatA hU~, yoM kahakara saMlekhanA saMthArA karake, bhakta-pAna kA sarvathA tyAga karake pAdapopagamana anazana karake mRtyu kI AkAMkSA na karate hue vicaraNa karane lage / skandaka anagAra, zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa gyAraha aMgoM kA adhyayana pUre bAraha varSa taka zramaNa-paryAya kA pAlana karake, eka mAsa kI saMlekhanA se apanI AtmA ko saMlikhita karake sATha bhakta kA tyAgarUpa anazana karake, AlocanA aura pratikramaNa karake samAdhi prApta karake kramazaH kAladharma ko prApta hae / [117] tatpazcAt una sthavira bhagavantoM ne skandaka anagAra ko kAladharma prApta huA jAnakara unake parinirvANa sambandhI kAyotsarga kiyA / phira unake pAtra, vastra Adi upakaraNoM ko lekara ve vipulagiri se zanaiH zanaiH nIce utare / utarakara jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI virAjamAna the, vahA~ Ae / bhagavAn ko vandanA-namaskAra karake una sthavira muniyoM ne isa prakAra kahA he bhagavan ! Apa devAnupriya ke ziSya skandaka anagAra, jo ki prakRti se bhadra, prakRti ke vinIta, svabhAva se upazAnta, alpakrodha-mAna-mAyA-lobha vAle, komalatA aura namratA se yukta, indriyoM ko vaza meM karane vAle, bhadra aura vinIta the, ve ApakI AjJA lekara svayameva paMcamahAvratoM kA AropaNa karake, sAdhusAdhviyoM se kSamApanA karake, hamAre sAtha vipulagiri para gaye the, yAvat ve pAdapopagamana saMthAra karake kAladharma ko prApta ho gae haiM / ye unake dharmopakaraNa haiM / gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake pUchA'bhagavan ! skandaka anagAra kAla ke avasara para kAladharma ko prApta karake kahA~ gae aura kahA~ utpanna hue ?' zramaNa bhagavAn mahAvIra ne pharamAyA-'he gautama ! merA ziSya skandaka anagAra, prakRtibhadra yAvat vinIta merI AjJA prApta karake, svayameva paMcamahAvratoM kA AropaNa karake, yAvat saMllekhanA-saMthArA karake samAdhi ko prApta hokara kAla ke avasara para kAla karake acyutakalpa
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 AgamasUtra - hindI anuvAda meM devarUpa meM utpanna huA hai / vahA~ katipaya devoM kI sthiti bAIsa sAgaropama kI hai / tadanusAra skandaka deva kI sthiti bhI bAIsa sAgaropama kI hai / tatpazcAt zrI gautamasvAmI ne pUchA- 'bhagavan ! skandakadeva vahA~ kI Ayu kA kSaya, bhava kA kSaya aura sthiti kA kSaya karake usa devaloka se kahA~ jAe~ge aura kahA~ utpanna hoMge ?' gautama ! skandaka deva vahA~ kI Ayu, bhava aura sthiti kA kSaya hone para mahAvidehavarSa (kSetra) meM janma lekara siddha hoMge, buddha hoMge, mukta hoMge, parinirvANa ko prApta kareMge aura sabhI duHkhoM kA anta kareMge / zrI skandaka kA jIvanavRtta pUrNa huA / zataka - 2 uddezaka - 2 [118] bhagavan ! kitane samudghAta kahe gae haiM ? gautama ! samuddhAta sAta kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM - vedanA - samudghAt kaSAya-samudghAta, mAraNAntika-samudghAta, vaikriyasamudghAta, taijasa-samudghAta, AhAraka - samudghAta aura kevali - samudghAta / yahA~ prajJApanAsUtra kA chattIsavA~ samudghAtapada kahanA cAhie, kintu usameM pratipAdita chadmastha samudghAta kA varNana yahA~ nahIM kahanA cAhie / aura isa prakAra yAvat vaimAnika taka jAnanA cAhie, tathA kaSAya- samudghAta aura alpabahutva kahanA cAhie / he bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra ke kyA kevalI - samudghAta yAvat samagra bhaviSyakAla - paryanta zAzvata rahatA hai ? he gautama ! yahA~ bhI uparyukta kathanAnusAra samudghAtapada jAnanA / zataka - 2 uddezaka - 3 [119] bhagavan ! pRthvIyA~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! jIvAbhigamasUtra meM nairayika uddezaka meM pRthvIsambandhI jo varNana hai, vaha saba yahA~ jAna lenA cAhie / vahA~ unake saMsthAna, moTAI Adi kA tathA yAvat- anya jo bhI varNana hai, vaha saba yahA~ kahanA / [120] pRthvI, narakAvAsa kA aMtara, saMsthAna, bAhalya, viSkamma, parikSepa, varNa, gaMdha aura sparza (yaha saba kahenA cAhie ) / [121] bhagavan ! kyA saba jIva utpannapUrva haiM ? hA~, gautama ! sabhI jIva ratnaprabhA Adi narakapRthvIyoM meM aneka bAra athavA ananta bAra pahale utpanna ho cuke haiM / zataka - 2 uddezaka - 4 [122 ] bhagavan ! indriyA~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! pAMca / zrotrendriya cakSurindriya, prANendriya, rasanendriya aura sparzendriya / yahA~ prajJApanAsUtra ke, indriyapada kA prathama uddezaka kahanA / usameM kahe anusAra indriyoM kA saMsthAna, bAhalya, caur3AI, yAvat aloka taka samagra indriya-uddezaka kahanA cAhie / zataka - 2 uddezaka - 5 [123] bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM, bhASaNa karate haiM, batAte haiM aura prarUpaNA karate haiM ki koI bhI nirgrantha marane para deva hotA hai aura vaha deva, vahA~ dUsare devoM ke sAtha, yA dUsare devoM kI deviyoM ke sAtha, unheM vaza meM karake yA unakA AliMgana karake,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/5/123 69 paricAraNA nahIM karatA, tathA apanI deviyoM ko vaza meM karake yA AliMgana karake unake sAtha bhI paricAraNA nahIM karatA / parantu vaha deva vaikriya se svayaM apane hI do rUpa banAtA hai / yoM do rUpa banAkara vaha, usa vaikriyakRta devI ke sAtha paricAraNA karatA hai / isa prakAra eka jIva eka hI samaya meM do vedoM kA anubhava karatA hai, yathA-strI-veda kA aura puruSaveda kA / isa prakAra paratIrthika kI vaktavyatA eka jIva eka hI samaya meM strIveda aura puruSaveda kA anubhava karatA hai, yahA~ taka kahanA cAhie / bhagavan ! yaha isa prakAra kaise ho sakatA hai ? he gautama ! ve anyatIrthika jo yaha kahate yAvat prarUpaNA karate haiM ki yAvat strIveda aura puruSaveda, unakA vaha kathana mithyA hai / he gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~, bhASaNa karatA hU~, batAtA hU~ aura prarUpaNA karatA hU~ ki koI eka nirgrantha jo marakara, kinhIM maharddhika yAvat mahAprabhAvayukta, dUragamana karane kI zakti se sampanna, dIrdhakAla kI sthiti (Ayu) vAle devalokoM meM se kisI eka meM devarUpa meM utpanna hotA hai, aise devaloka meM vaha mahatI vRddhi se yukta yAvat dazoM dizAoM meM udyota karatA huA, viziSTa kAnti se zobhAyamAna yAvat atIva rUpavAn deva hotA hai / aura vaha deva vahA~ dUsare devoM ke sAtha, tathA dUsare devoM kI deviyoM ke sAtha, unheM vaza meM karake, paricAraNA karatA hai aura apanI deviyoM ko vaza meM karake unake sAtha bhI paricAraNA karatA hai; kintu svayaM vaikriya karake apane do rUpa banAkara paricAraNA nahIM karatA, (kyoMki) eka jIva eka samaya meM strIveda aura puruSaveda, ina donoM vedoM meM se kisI eka veda kA hI anubhava karatA hai / jaba strIveda ko vedatA hai, taba puruSaveda ko nahIM vedatA; jisa samaya puruSaveda ko vedatA hai, usa samaya strIveda ko nahIM vedatA / strIveda ke udaya hone se puruSaveda ko nahIM vedatA aura puruSaveda kA udaya hone se strIveda ko nahIM vedatA / ataH eka jIva eka samaya meM strIveda aura puruSaveda, ina donoM vedoM meM se kisI eka veda ko hI vedatA hai / jaba strIveda kA udaya hotA hai, taba strI, puruSa kI abhilASA karatI hai aura jaba puruSaveda kA udaya hotA hai, taba puruSa, strI kI abhilASA karatA hai / [124] bhagavan ! udakagarbha udakagarbha ke rUpa meM kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaha mAsa taka udakagarbha udakagarbharUpa meM rahatA hai / bhagavan ! tiryagyonikagarbha kitane samaya taka tiryagyonikagarbharUpa meM rahatA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa ATha varSa / bhagavan ! mAnuSIgarbha, kitane samaya taka mAnuSIgarbharUpa meM rahatA hai ? gautama ! jaghanya antamuharta aura utkRSTa bAraha varSa rahatA hai / / [125]bhagavan ! kAya-bhavastha kitane samaya taka kAya-bhavastharUpa meM rahatA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa caubIsa varSa taka rahatA hai / [126] bhagavan ! mAnuSI aura paJcendriyatiryazcI yonigata bIja yonibhUtarUpa meM kitane samaya taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa bAraha muhUrta / [127] bhagavan ! eka jIva, eka bhava kI apekSA kitane jIvoM kA putra ho sakatA hai ? gautama ! eka jIva, eka bhava meM jaghanya eka jIva kA, do jIvoM kA athavA tIna jIvoM kA, aura utkRSTa zatapRthaktva jIvoM kA putra ho sakatA hai / [128] bhagavan ! eka jIva ke eka bhava meM kitane jIva putrarUpa meM (utpanna) ho sakate haiM ? gautama ! jaghanya eka, do athavA tIna jIva, aura utkRSTa lakSapRthaktva jIva putrarUpa
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 AgamasUtra-hindI anuvAda meM (utpanna) ho sakate haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? he gautama ! karmakRta yoni meM strI aura puruSa kA jaba maithunavRttika saMyoga niSpanna hotA hai, taba una donoM ke sneha sambandha hotA hai, phira usameM se jaghanya eka, do athavA tIna aura utkRSTa lakSapRthaktva jIva putrarUpa meM utpanna hote haiM / he gautama ! isIlie pUrvokta kathana kiyA gayA hai / [129] bhagavan ! maithunasevana karate hue jIva ke kisa prakAra kA asaMyama hotA hai ? gautama ! jaise koI puruSa tapI huI sone kI (yA lohe kI) salAI (DAlakara, usa) se bAMsa kI rUI se bharI huI nalI yA bUra nAmaka vanaspati se bharI nalI ko jalA DAlatA hai, he gautama ! aisA hI asaMyama maithuna sevana karate hue jIva ke hotA hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| [130] isake pazcAt (ekadA) zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha nagara ke guNazIla udyAna se nikAlakara bAhara janapadoM meM vihAra karane lage / usa kAla usa samaya meM tuMgiyA nAma kI nagarI thI / usa tuMgikA nagarI ke bAhara IzAna koNa meM puSpavatika nAma kA caitya thA / usa tuMgikAnagarI meM bahuta-se zramaNopAsaka rahate the / ve ADhya aura dIpta the / unake vistIrNa nipula bhavana the / tathA ve zayanoM, AsanoM, yAnoM tathA vAhanoM se sampanna the / unake pAsa pracura dhana, bahuta-sA sonA-cA~dI Adi thA / ve Ayoga aura prayoga karane meM kuzala the / unake yahA~ vipula bhAta-pAnI taiyAra hotA thA, aura vaha aneka logoM ko vitarita kiyA jAtA thA / unake yahA~ bahuta-sI dAsiyA~ aura dAsa the; tathA bahuta-sI gAyeM, bhaiMse, bher3eM aura bakariyA~ Adi thIM / ve bahuta-se manuSyoM dvArA bhI aparibhUta the / ve jIva aura ajIva ke svarUpa ko bhalIbhA~ti jAnate the / unhoMne puNya aura pApa kA tattva upalabdha kara liyA thA / ve Azrava, saMvara, nirjarA, kriyA, adhikaraNa, bandha aura mokSa ke viSaya meM kuzala the / ve sahAyatA kI apekSA nahIM rakhate the / (ve nirgrantha pravacana meM itane dRr3ha the ki) deva, asura, nAga, suparNa, yakSa, rAkSasa, kinnara, kimpuruSa, garur3a, gandharva, mahoraga, Adi devagaNoM ke dvArA nirgranthapravacana se anatikramaNIya the / ve nirgrantha pravacana ke prati niHzaMkita the, niSkAMkSita the, tathA vicikitsArahita the / unhoMne zAstroM ke arthoM ko bhalIbhAMti upalabdha kara liyA thA, zAstroM ke arthoM ko grahaNa kara liyA thA / pUchakara unhoMne yathArtha nirNaya kara liyA thA / unhoMne zAstroM ke arthoM aura unake rahasyoM ko nirNayapUrvaka jAna liyA thA / unakI haDDiyA~ aura majAe~ (nirgranthapravacana ke prati) premAnurAga meM raMgI huI thI / (IsIlie ve kahate the ki-) / _ 'AyuSmAn bandhuo ! yaha nirgrantha pravacana hI artha (sArthaka) hai, yahI paramArtha hai, zeSa saba nirarthaka haiM / ' ve itane udAra the ki unake gharoM meM daravAjoM ke pIche rahane vAlI argalA sadaiva U~cI rahatI thI / unake ghara ke dvAra sadA khule rahate the / unakA antaHpura tathA paragRha meM praveza vizvasanIya hotA thA / ve zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna, pauSadhopavAsa Adi kA samyak AcaraNa karate the, tathA caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA, ina parvatithiyoM meM pratipUrNa pauSadha kA samyak anupAlana karate the / ve zramaNa nirgranthoM ko prAsuka aura eSaNIya azana, pAna, khAdima, svAdima, vastra, pAtra, kambala, rajoharaNa, pITha phalaka, zayyA, saMstAraka, auSadha aura bheSaja Adi pratilAbhita karate the; aura yathApratigRhIta tapaHkarmoM se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/5/131 71 [131] usa kAla aura usa samaya meM pApityIya sthavira bhagavAn pAMca sau anagAroM ke sAtha yathAkrama se caryA karate hue, grAmAnugrAma jAte hue, sukhapUrvaka vihAra karate hue tuMgikA nagarI ke puSpavatikacaitya padhAre / yathAnurUpa avagraha lekara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vahA~ viharaNa karane lage / ve sthavira bhagavanta jAtisampanna, kulasampanna, balasampanna, rUpasampanna, vinayasampanna, jJAnasampanna, darzanasampanna, cAritrasampanna, lajjAsampanna, lAghavasampanna, ojasvI, tejasvI, varcasvI aura yazasvI the / unhoMne krodha, mAna, mAyA, lobha, nidrA, indriyoM aura parISahoM ko jIta liyA thA / ve jIvana kI AzA aura maraNa ke bhaya se vimukta the, yAvat ve kutrikApaNa-bhUta the / ve bahuzruta aura bahuparivAra vAle the / [132tadanantara tuMgikAnagarI ke zrRMgATaka mArga meM, trika rAstoM meM, catuSka pathoM meM tathA aneka mArga milate haiM, aise mArgoM meM rAjamArgoM meM evaM sAmAnya mArgoM meM yaha bAta phaila gaI / pariSad eka hI dizA meM unheM vandana karane ke lie jAne lgii| jaba yaha bAta tuMgikAnagarI ke zramaNopAsakoM ko jJAta huI to ve atyanta harSita aura santuSTa hue, yAvat paraspara eka dUsare ko bulAkara isa prakAra kahane lage-he devAnupriyo ! (sunA he ki) bhagavAn pArzvanAtha ke ziSyAnuziSya sthavira bhagavanta, jo ki jAtisampanna Adi vizeSaNa-viziSTa haiM, yAvat (yahA~ padhAre haiM) aura yathApratirUpa avagraha grahaNa karake saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue viharaNa karate haiM / he devAnupriyo ! tathArUpa sthavira bhagavantoM ke nAmagotra ke zravaNa se bhI mahAphala hotA hai, taba phira unake sAmane jAnA, vandananamaskAra karanA, unakA kuzala-maMgala pUchanA aura unakI paryupAsanA karanA, yAvat...unase prazna pUcha kara artha-grahaNa karanA, ityAdi bAtoM ke phala kA to kahanA hI kyA ? ataH he devAnupriyo! hama saba una sthavira bhagavantoM ke pAsa caleM aura unheM vandana-namaskAra kareM, yAvat unakI paryupAsanA kareM / aisA karanA apane lie isa bhava meM tathA parabhava meM hita-rUpa hogA; yAvat paramparA se anugAmI hogA / isa prakAra bAtacIta karake unhoMne usa bAta ko eka dUsare ke sAmane svIkAra kiyA / svIkAra karake ve saba zramaNopAsaka apane-apane ghara gae / ghara jAkara snAna kiyA, phira balikarma kiyA / tadanantara kautuka aura maMgala-rUpa prAyazcitta kiyA / phira zuddha, tathA dharmasabhA Adi meM praveza karane yogya evaM zreSTha vastra pahane / thor3e-se, kintu bahumUlya AbharaNoM se zarIra ko vibhUSita kiyA / phira ve apane-apane gharoM se nikale, aura eka jagaha mile / (tatpazcAta) ve sammilita hokara paidala calate hae taMgikA nagarI ke bIcobIca hokara nikale aura jahA~ puSpavatika caitya thA, vahA~ Ae / sthavira bhagavantoM ke pAsa pAMca prakAra ke abhigama karake gae / ve isa prakAra haiM-(1) sacitta dravyoM kA tyAga karanA, (2) acitta dravyoM kA tyAga na karanA-sAtha meM rakhanA; (3) ekazATika uttarAsaMga karanA, (4) sthavira-bhagavantoM ko dekhate hI donoM hAtha jor3anA, tathA (5) mana ko ekAgra karanA / yoM pAMca prakAra kA abhigama karake ve zramaNopAsaka sthavira bhagavantoM ke / nikaTa Akara unhoMne dAhinI ora se tIna vAra unakI pradakSiNA kI, vandana-namaskAra kiyA yAvat kAyika, vAcika aura mAnasika, ina tInoM prakAra se unakI paryupAsanA karane lage / ve hAthapairoM ko sikor3a kara zuzrUSA karate hue, namaskAra karate hue, unake sammukha vinaya se hAtha
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 AgamasUtra-hindI anuvAda jor3akara kAyA se paryupAsanA karate haiM / jo-jo bAteM sthavira bhagavAn pharamA rahe the, use sunakara- bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha tathya hai, yahI satya hai, bhagavan ! yaha asaMdigdha hai, bhagavan ! yaha iSTa hai, yaha pratISTa hai, he bhagavan ! yahI iSTa aura vizeSa iSTa hai, isa prakAra vANI se apratikUla hokara vinayapUrvaka vANI se paryupAsanA karate haiM tathA mana se saMvegabhAva utpanna karate hue tIvra dharmAnurAga meM raMge hue vigraha aura pratikUlatA se rahita buddhi hokara, mana ko anyatra kahIM na lagAte hae vinayapUrvaka upAsanA karate haiM / [133] tatpazcAt una sthavira bhagavantoM ne una zramaNopAsakoM tathA usa mahatI pariSad (dharmasabhA) ko kezIzramaNa kI taraha cAturyAma-dharma kA upadeza diyA / yAvat...ve zramaNopAsaka apanI zramaNopAsakatA dvArA AjJA ke ArAdhaka hue / yAvat dharma-kathA pUrNa huI / tadanantara ve zramaNopAsaka sthavira bhagavantoM se dharmopadeza sunakara evaM hRdayaMgama karake bar3e harSita aura santuSTa hue, yAvat unakA hRdaya khila uThA aura unhoMne sthavira bhagavantoM kI dAhinI ora se tIna bAra pradakSiNA kI, yAvat unakI paryupAsanA kI aura phira isa prakAra pUchAbhagavan ! saMyama kA kyA phala hai ? bhagavan ! tapa kA kyA phala hai ? isa para una sthavira bhagavantoM ne una zramaNopAsakoM se isa prakAra kahA-'he Aryo ! saMyama kA phala AzravarahitatAhai / tapa kA phala vyavadAna (karmapaMka se malina AtmA ko zuddha karanA) hai / zramaNopAsakoM ne una sthavira bhagavantoM se isa prakAra pUchA-'bhagavan ! yadi saMyama kA phala anAzravatA hai aura tapa kA phala vyavadAna hai to deva devalokoM meM kisa kAraNa se utpanna hote haiM ? kAlikaputra nAmaka sthavira ne una zramaNopAsakoM se yoM kahA-'Aryo ! pUrvatapa ke kAraNa deva devalokoM meM utpanna hote haiM / mehila nAma ke sthavira ne una zramaNopAsakoM se isa prakAra kahA-'Aryo ! pUrva-saMyama ke kAraNa deva devalokoM meM utpanna hote haiM / ' phira unameM se AnandarakSita nAmaka sthavira ne una zramaNopAsakoM se isa prakAra kahA'Aryo ! karma zeSa rahane ke kAraNa devatA devalokoM meM utpanna hote haiM / unameM se kAzyapa nAmaka sthavira ne una zramaNopAsakoM se kahA-'Aryo ! saMgitA (Asakti) ke kAraNa deva devalokoM meM utpanna hote haiM / isa prakAra he Aryo ! pUrva (rAgabhAvayukta) tapa se, pUrva (sarAga) saMyama se, karmoM ke rahane se, tathA saMgitA (dravyAsakti) se, devatA devalokoM meM utpanna hote haiM / yaha bAta satya hai / isalie kahI hai, hamane apanA AtmabhAva batAne kI dRSTi se nahIM kahI hai / ' tatpazcAt ve zramaNopAsaka, sthavira bhagavantoM dvArA kahe hue ina aura aise uttaroM ko sunakara bar3e harSita evaM santuSTa hue aura sthavira bhagavantoM ko vandanA namaskAra karake anya prazna bhI pUchate haiM, prazna pUcha kara phira sthavira bhagavantoM dvArA diye gaye uttaroM ko grahaNa karate haiM / tatpazcAt ve vahA~ se uThate haiM aura tIna bAra vandanA-namaskAra karate haiM / jisa dizA se Ae the, usI dizA meM vApasa lauTa gae / idhara ve sthavira bhagavanta bhI kisI eka dina tuMgikA nagarI ke usa puSpavatika caitya se nikale aura bAhara janapadoM meM vicaraNa karane lage / [134] usa kAla, usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / vahA~ (zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI padhAre / pariSad vandanA karane gaI yAvat dharmopadeza sunakara) pariSad vApasa lauTa gaI / usa kAla, usa, samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha antevAsI indrabhUti nAmaka anagAra the / yAvat...ve vipula tejolezyA ko apane zarIra meM saMkSipta karake rakhate the / ve
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/5/134 73 nirantara chaTTha-cha? ke tapazcaraNa se tathA saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue yAvat vicarate the / isake pazcAt chaTTha ke pAraNe ke dina bhagavAn gautamasvAmI ne prathama prahara meM svAdhyAya kiyA; dvitIya prahara meM dhyAna dhyAyA aura tRtIya prahara meM zArIrika zIghratA-rahita, mAnasika capalatArahita, AkulatA se rahita hokara mukhavastrikA kI pratilekhanA kI; phira pAtroM aura vastroM kI pratilekhanA kI; tadanantara pAtroM kA pramArjana kiyA aura phira una pAtroM ko lekara jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI virAjamAna the, vahA~ Ae / bhagavAn ko vandana-namaskAra kiyA aura nivedana kiyA-'bhagavan ! Aja mere cha? tapa ke pAraNe kA dina hai / ataH Apa se AjJA prApta hone para maiM rAjagRha nagara meM ucca, nIca aura madhyama kuloM ke gRhasamudAya meM bhikSAcaryA kI vidhi ke anusAra, bhikSATana karanA cAhatA hU~ / ' he devAnupriya ! jisa prakAra tumheM sukha ho, vaise karo; kintu vilamba mata karo / ' bhagavAn kI AjJA prApta ho jAne ke bAda bhagavAn gautamasvAmI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se tathA guNazIla caitya se nikale / phira ve tvarA, capalatA aura AkulatA se rahita hokara yugAntara pramANa dUra taka kI bhUmi kA avalokana karate hue, apanI dRSTi se Age-Age ke gamana mArga kA zodhana karate hue jahA~ rAjagRha nagara thA, vahA~ Ae / U~ca, nIca aura madhyama kuloM ke gRha-samudAya meM vidhipUrvaka bhikSAcarI ke lie paryaTana karane lage / usa samaya rAjagRha nagara meM bhikSATana karate hue bhagavAn gautama ne bahuta-se logoM ke mukha se isa prakAra ke udgAra sune-he devAnupriya ! tuMgikA nagarI ke bAhara puSpavatika nAmaka udyAna meM bhagavAn pArzvanAtha ke ziSyAnuziSya sthavira bhagavanta padhAre the, unase vahA~ ke zramaNopAsako ne prazna pUche the ki 'bhagavan ! saMyama kA kyA phala hai, bhagavan ! tapa kA kyA phala hai ?' taba una sthavira bhagavantoM ne una zramaNopAsakoM se kahA thA-"Aryo ! saMyama kA phala saMvara hai, aura tapa kA phala karmoM kA kSaya hai / yAvat-he Aryo ! pUrvatapa se, pUrvasaMyama se, karma zeSa rahane se aura saMgitA (Asakti) se devatA devalokoM meM utpanna hote haiM / yaha bAta satya hai, isalie hamane kahI hai, hamane apane AtmabhAva vaza yaha bAta nahIM kahI hai / ' to maiM yaha bAta kaise mAna lU~ ?' isake pazcAt zramaNa bhagavAn gautama ne isa prakAra kI bAta logoM ke mukha se sunI to unheM zraddhA utpanna huI, aura yAvat unake mana meM kutUhala bhI jAgA / ataH bhikSAvidhipUrvaka AvazyakatAnusAra bhikSA lekara ve rAjagRhanagara se bAhara nikale aura atvarita gati se yAvat IryA-zodhana karate hue jahA~ guNazIlaka caitya thA, aura jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ unake pAsa Ae / gamanAgamana sambandhI pratikramaNa kiyA, eSaNAdoSoM kI AlocanA kI, phira AhAra-pAnI bhagavAna ko dikhAyA / tatpazcAta zrIgautamasvAmI ne zramaNa bhagavAna mahAvIra se yAvat nivedana kiyA-"bhagavan ! maiM Apase AjJA prApta karake rAjagRhanagara meM ucca, nIca aura madhyama kuloM meM bhikSA-caryA kI vidhipUrvaka bhikSATana kara rahA thA, usa samaya bahutase logoM ke mukha se isa prakAra ke udgAra sune ki tuMgikA nagarI ke bAhara puSpavatika nAmaka udyAna meM pApityIya sthavira bhagavanta padhAre the, unase vahA~ ke zramaNopAsakoM ne isa prakAra ke prazna pUche the ki 'bhagavan ! saMyama kA kyA phala hai ? aura tapa kA kyA phala hai ?' yAvat
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 AgamasUtra-hindI anuvAda yaha bAta satya hai, isalie kahI hai, kintu hamane Atma bhAva ke vaza hokara nahIM kahI / he bhagavan ! kyA ve sthavira bhagavanta una zramaNopAsakoM ke praznoM ke ye aura isa prakAra ke uttara dene meM samartha haiM, athavA asamartha haiM ? bhagavan ! una zramaNopAsakoM ko aisA uttara dene meM ve samyakarUpa se jJAnaprApta haiM, athavA asampanna yA anabhyasta haiM ? he bhagavan ! una zramaNopAsakoM ko aisA uttara dene meM ve upayoga vAle haiM yA upayoga vAle nahIM haiM ? bhagavan ! kyA ve sthavira bhagavanta una zramaNopAsakoM ko aisA uttara dene meM viziSTa jJAnavAn haiM, athavA vizeSa jJAnI nahIM haiM ki Aryo ! pUrvatapa se devatA devalokoM meM utpanna hote haiM, tathA pUrvasaMyama se, karmitA se aura saMgitA (Asakti) ke kAraNa devatA devalokoM meM utpanna hote haiM / yaha bAta satya hai, isalie hama kahate haiM, kintu apane ahaMbhAva vaza nahIM kahate haiM ? he gautama ! ve sthavira bhagavanta una zramaNopAsakoM ko isa prakAra ke uttara dene meM samartha haiM, asamartha nahIM; yAvat ve samyak rUpa se sampanna haiM athavA abhyasta haiM; asampanna yA anabhyasta nahIM; ve upayoga vAle haiM, anupayoga vAle nahIM; ve viziSTa jJAnI haiM, sAmAnya jJAnI nahIM / yaha bAta satya hai, isalie una sthaviroM ne kahI hai, kintu apane ahaMbhAva ke vaza hokara nahIM kahI / he gautama ! maiM bhI isI prakAra kahatA hU~, bhASaNa karatA hU~, batAtA hU~ aura prarUpaNA karatA hU~ ki pUrvatapa ke kAraNa se devatA devalokoM meM utpanna hote haiM, pUrvasaMyama ke kAraNa deva devalokoM meM utpanna hote haiM, karmitA se deva devalokoM meM utpanna hote haiM tathA saMgitA (Asakti) ke kAraNa devatA devalokoM meM utpanna hote haiM / Aryo ! pUrvatapa se, pUrvasaMyama se, karmitA aura saMgitA se devatA devalokoM meM utpanna hote haiM / yahI bAta satya hai; isalie unhoMne kahI hai, kintu apanI ahaMtA pradarzita karane ke lie nahIM kahI / [135] bhagavan ! tathArUpa zramaNa yA mAhana kI paryupAsanA karane vAle manuSya ko usakI paryupAsanA kA kyA phala milatA hai ? gautama ! tathArUpa zramaNa yA mAhana ke paryupAsaka ko usakI paryupAsanA kA phala hotA hai-zravaNa / bhagavan ! usa zravaNa kA kyA phala hotA hai ? gautama ! zravaNa kA phala jJAna hai / bhagavan ! una jJAna kA kyA phala hai ? gautama ! jJAna kA phala vijJAna hai / bhagavan ! usa vijJAna kA kyA phala hotA hai ? gautama ! vijJAna kA phala pratyAkhyAna hai / bhagavan ! pratyAkhyAna kA kyA phala hotA hai ? gautama ! pratyAkhyAna kA phala saMyama hai | bhagavan ! saMyama kA kyA phala hotA hai ? gautama ! saMyama kA phala saMvara hai / isI taraha anAzravatva kA phala tapa hai, tapa kA phala vyavadAna (karmanAza) hai aura vyavadAna kA phala akriyA hai / bhagavan ! usa akriyA kA kyA phala hai ? gautama ! akriyA kA antima phala siddhi hai / [136] (paryupAsanA kA prathama phala) zravaNa, (zravaNa kA phala) jJAna, (jJAna kA phala) vijJAna, (vijJAna kA phala) pratyAkhyAna, (pratyAkhyAna kA phala) saMyama, (saMyama kA phala) anAzravatva, (anAzravatva kA phala) tapa, (tapa kA phala) vyavadAna, (vyavadAna kA phala) akriyA, aura (akriyA kA phala) siddhi hai / [137] bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM, bhASaNa karate haiM, batalAte haiM aura prarUpaNA karate haiM ki 'rAjagRha nagara ke bAhara vaibhAragiri ke nIce eka mahAn (bar3A bhArI) pAnI kA hrada hai / usakI lambAI-caur3AI aneka yojana hai / usakA agalA bhAga aneka prakAra ke
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/5/137 75 vRkSasamUha se suzobhita hai, vaha sundara hai, yAvat pratirUpa hai / usa hada meM aneka udAra megha saMsvedita (utpanna) hote (girate) haiM, sammUrchita hote (barasate) haiM / isake atirikta usameM se sadA parimita garma-garma jala jharatA rahatA hai / ' bhagavan ! (anyatIrthikoM kA) isa prakAra kA kathana kaisA hai ? he gautama ! anyatIrthika jo kahate haiM, bhASaNa karate haiM, batalAte haiM, aura prarUpaNA karate haiM ki rAjagRha nagara ke bAhara...yAvat...garma-garma jala jharatA rahatA hai, yaha saba ve mithyA kahate haiM; kintu he gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~, bhASaNa karatA hU~, batalAtA hU~ aura prarUpaNA karatA hU~, ki rAjagRha nagara ke bAhara vaibhAragiri ke nikaTavartI eka mahAtapopatIra-prabhava nAmaka jharanA hai / vaha lambAI-caur3AI meM pAMca-sau dhanuSa hai / usake Age kA bhAga aneka prakAra ke vRkSa-samUha se suzobhita hai, sundara hai, prasannatAjanaka hai darzanIya hai, ramaNIya hai aura pratirUpa hai / usa jharane meM bahuta-se uSNayonika jIva aura pudgala jala ke rUpa meM utpanna hote haiM, naSTa hote haiM, cyavate haiM aura upacaya ko prApta hote haiM / isake atirikta usa jharane meM se sadA parimita garma-garma jala jharatA rahatA hai / he gautama ! yaha mahAtapopatIra-prabhava nAmaka jharanA hai, aura he gautama ! yahI mahAtapopatIraprabhava nAmaka jharane kA artha hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / | zataka-2 uddezaka-6 / [138] bhagavan ! bhASA avadhAriNI hai; kyA maiM aisA mAna lU~ ? gautama ! uparyukta prazna ke uttara meM prajJApanAsUtra ke bhASApada jAna lenA cAhie / | zataka-1 uddezaka-7 | [139] bhagavan ! deva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! deva cAra prakAra ke kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM-bhavanapati, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika / bhagavan ! bhavanavAsI devoM ke sthAna kahA~ para kahe gae haiM ? gautama ! bhavanavAsI devoM ke sthAna isa ratnaprabhA pRthvI ke nIce haiM; ityAdi devoM kI sArI vaktavyatA prajJApanAsUtra ke dUsare sthAna-pada meM kahe anusAra kahanI cAhie / kintu vizeSatA itanI hai ki yahA~ bhavanavAsiyoM ke bhavana kahane cAhie / unakA upapAta loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai / yaha samagra varNana siddha siddhagaNDikAparyanta pUrA kahanA cAhie / kalpoM kA pratiSThAna unakI moTAI, U~cAI aura saMsthAna Adi kA sArA varNana jIvAbhigamasUtra ke vaimAnika uddezaka paryanta kahanA / | zataka-2 uddezaka-8 [140] bhagavan ! asurakumAroM ke indra aura aneka rAjA camara kI sudharmA-sabhA kahA~ para hai ? gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke madhya meM sthita mandara (meru) parvata se dakSiNa dizA meM tirache asaMkhya dvIpoM aura samudroM ko lAMghane ke bAda aruNavara dvIpa AtA hai / usa dvIpa kI vedikA ke bAhirI kinAre se Age bar3hane para aruNodaya nAmaka samudra AtA hai / isa aruNodaya samudra meM bayAlIsa lAkha yojana jAne ke bAda usa sthAna meM asurakumAroM ke indra, asurakumAroM ke rAjA camara kA tigicchakUTa nAmaka utpAta parvata hai / usakI U~cAI 1721 yojana hai / usakA udvedha 430 yojana aura eka kosa hai / (arthAt-tigicchakUTa parvata kA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 AgamasUtra-hindI anuvAda viSkambha mUla meM 1022 yojana hai, madhya meM 424 yojana hai aura Upara ko viSkambha 723 yojana hai / usakA parikSepa mUla meM 3232 yojana se kucha vizeSona hai, madhya meM 1341 yojana tathA kucha vizeSona hai aura Upara kA parikSepa 2286 yojana tathA kucha vizeSAdhika hai / ) vaha mUla meM vistRta hai, madhya meM saMkIrNa hai aura Upara phira vistRta hai / usake bIca kA bhAga uttama vajra jaisA hai, bar3e mukunda ke saMsthAna kA-sA AkAra hai / parvata pUrA ratnamaya hai, sundara hai, yAvat pratirUpa hai / vaha parvata eka padmavaravedikA se aura eka vanakhaNDa se cAroM ora se ghirA huA hai / / usa tigicchakUTa nAmaka utpAtaparvata kA UparI bhU-bhAga bahuta hI sama evaM ramaNIya hai / usa atyanta sama evaM ramaNIya UparI bhUmibhAga ke ThIka bIcobIca eka mahAn prAsAdAvataMsaka hai / usakI U~cAI 250 yojana hai aura usakA viSkambha 125 yojana hai / ATha yojana kI maNipIThikA hai / (yahA~ camarendra ke siMhAsana kA varNana karanA cAhie / ) usa tigicchakUTa ke dakSiNa kI ora aruNodaya samudra meM chaha sau pacapana karor3a paiMtIsa lAkha, pacAsa hajAra yojana tirachA jAne ke bAda nIce ratnaprabhApRthvI kA 40 hajAra yojana bhAga avagAhana karane ke pazcAt yahA~ asurakumAroM ke indra-rAjA camara kI camaracaMcA nAma kI rAjadhAnI hai / usa rAjadhAnI kA AyAma aura viSkambha eka lAkha yojana hai / vaha rAjadhAnI jambU dvIpa jitanI hai / usakA prAkAra 150 yojana U~cA hai / usake mUla kA viSkambha 50 yojana hai / usake UparI bhAga kA viSkambha sAr3he teraha yojana hai / usake kaMgUroM kI lambAI AdhA yojana aura viSkambha eka kosa hai / kapizIrSakoM kI U~cAI Adhe yojana se kucha kama hai / usakI eka-eka bhujA meM pAMca-pAMca sau daravAje haiM / usakI U~cAI 250 yojana hai / UparI tala kA AyAma aura viSkambha solaha hajAra yojana hai / usakA parikSepa 50597 yojana se kucha vizeSona hai / yahA~ samagra pramANa vaimAnika ke pramANa se AdhA samajhanA cAhie / uttara pUrva meM sudharmAsabhA, jinagRha, usake pazcAt upapAtasabhA, hrada, abhiSeka sabhA aura alaMkArasabhA; yaha sArA varNana vijaya kI taraha kahanA cAhie / upapAta, saMkalpa, abhiSeka, vibhUSaNA, vyavasAya, arcanikA aura siddhAyatana-sambandhI gama, tathA camarendra kA parivAra aura usakI kRddhisampannatA; Adi kA varNana samajha lenA / | zataka-2 uddezaka-9 / [141] bhagavan ! yaha samayakSetra kise kahA jAtA hai ? gautama ! aDhAI dvIpa aura do samudra itanA yaha (pradeza) 'samayakSetra' kahalAtA hai / inameM jambUdvIpa nAmaka dvIpa samasta dvIpoM aura samudroM ke bIcobIca hai / isa prakAra jIvAbhigama sUtra meM kahA huA sArA varNana yahA~ yAvat Abhyantara puSkarArddha taka kahanA cAhie; kintu jyotiSkoM kA varNana chor3a denA cAhie / |zataka-2 uddezaka-10 _ [142] bhagavan ! astikAya kitane kahe gae haiM ? gautama ! pAMca haiM / dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya aura pudgalAstikAya / / bhagavan ! dharmAstikAya meM kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura kitane sparza haiM ? gautama ! dharmAstikAya varNarahita, gandharahita, rasarahita, aura sparzarahita hai, arthAt-dharmAstikAya
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/10/142 | 99 arUpI haiM, ajIva hai, zAzvata hai, avasthita loka (pramANa) dravya hai / saMkSepa meM, dharmAstikAya pAMca prakAra kA kahA gayA hai-dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se aura guNa se / dharmAstikAya dravya se eka dravya hai, kSetra se lokapramANa hai; kAla kI apekSA kabhI nahIM thA, aisA nahIM; kabhI nahIM hai, aisA nahIM; aura kabhI nahIM rahegA, aisA bhI nahIM; kintu vaha thA, hai aura rahegA, yAvat vaha nitya hai / bhAva kI apekSA varNarahita, gandharahita, rasarahita aura sparzarahita hai / guNa kI apekSA dharmAstikAya gatiguNavAlA hai / jisa taraha dharmAstikAya kA kathana kiyA gayA hai, usI taraha adharmAstikAya ke viSaya meM bhI kahanA vizeSa yaha ki adharmAstikAya guNa kI apekSA sthitiguNa vAlA hai / AkAzAstikAya ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA cAhie, kintu itanA antara hai ki kSetra kI apekSA AkAzAstikAya lokAloka-pramANa hai aura guNa kI apekSA avagAhanA guNa vAlA hai| bhagavan ! jIvAstikAya meM kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura kitane sparza haiM ? gautama ! jIvAstikAya varNa-gandha-rasa-sparzarahita hai vaha arUpI hai, jIva hai, zAzvata hai, avasthita lokadravya hai / saMkSepa meM, jIvAstikAya ke pAMca prakAra kahe gae haiM / vaha isa prakAradravya, kSetra, kAla, bhAva aura guNa kI apekSA jIvAstikAya / dravya kI apekSA-jIvAstikAya ananta jIvadravyarUpa hai / kSetra kI apekSA-loka-pramANa hai / kAla kI apekSA-vaha kabhI nahIM thA, aisA nahIM, yAvat vaha nitya hai / bhAva kI apekSA-jIvAstikAya meM varNa nahIM, gandha nahIM, rasa nahIM aura sparza nahIM hai / guNa kI apekSA jIvAstikAya upayogaguNa vAlA hai / bhagavan ! pudgalAstikAya meM kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura kitane sparza haiM ? gautama ! pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura ATha sparza haiM / vaha rUpI hai, ajIva hai, zAzvata aura avasthita lokadravya hai / saMkSepa meM usake pAMca prakAra kahe gae haiM; yathA-dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se aura guNa se / dravya kI apekSA-pudgalAstikAya anantadravyarUpa hai; kSetra kI apekSA-pudgalAstikAya loka-pramANa hai, kAla kI apekSA-vaha kabhI nahIM thA aisA nahIM, yAvat nitya hai / bhAva kI apekSA-vaha varNa vAlA, gandha vAlA, rasa vAlA aura sparza vAlA hai / guNa kI apekSA-vaha grahaNa guNa vAlA hai / [143] bhagavan ! kyA dharmAstikAya ke eka pradeza ko 'dharmAstikAya' kahA jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA dharmAstikAya ke do pradezoM, tIna pradezoM, cAra pradezoM, pAMca pradezoM, chaha pradezoM, sAta pradezoM, ATha pradezoM, nau pradezoM, dasa pradezoM, saMkhyAta pradezoM tathA asaMkhyeya pradezoM ko 'dharmAstikAya' kahA jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! eka pradeza se kama dharmAstikAya ko kyA 'dharmAstikAya' kahA jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM; bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki dharmAstikAya ke eka pradeza ko yAvat eka pradeza kama ho, vahA~ taka use dharmAstikAya nahIM kahA jA sakatA ? gautama ! cakra kA khaNDa cakra kahalAtA hai yA sampUrNa cakra cakra kahalAtA hai ? (gautama-) bhagavan ! cakra kA khaNDa cakra nahIM kahalAtA, kintu sampUrNa cakra, cakra kahalAtA hai / (bhagavAn-) isa prakAra chatra, carma, daNDa, vastra, zastra aura modaka ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / isI kAraNa se,
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 AgamasUtra-hindI anuvAda he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki dharmAstikAya ke eka pradeza ko, yAvat jaba taka usameM eka pradeza bhI kama ho, taba taka use, dharmAstikAya nahIM kahA jA sakatA / bhagavan ! taba dharmAstikAya kise kahA jA sakatA hai ? he gautama ! dharmAstikAya meM asaMkhyeya pradeza haiM, jaba ve saba kRtsna, paripUrNa, nikhazeSa tathA eka zabda se kahane yogya ho jAe~, taba usa ko 'dharmAstikAya' kahA jA sakatA hai / isI prakAra 'adharmAstikAya' ke viSaya meM jAnanA cAhie / isI taraha AkAzAstikAya, jIvAstikAya aura pudgalAstikAya ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki ina tInoM dravyoM ke ananta pradeza kahanA cAhie / bAkI pUrvavat / [144] bhagavan ! utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama vAlA jIva AtmabhAva se jIvabhAva ko pradarzita-prakaTa karatA hai; kyA aisA kahA jA sakatA hai ? hA~, gautama ! bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA hai ? gautama ! jIva Abhinibodhika jJAna ke ananta paryAyoM, zrutajJAna ke ananta paryAyoM, avadhijJAna ke ananta paryAyoM, manaHparyavajJAna ke ananta paryAyoM evaM kevalajJAna ke ananta paryAyoM ke tathA matiajJAna, zruta-ajJAna, vibhaMga ajJAna ke anantaparyAyoM ke, evaM cakSu-darzana, acakSu-darzana, avadhi-darzana aura kevaladarzana ke anantaparyAyoM ke upayoga ko prApta karatA hai, kyoMki jIva kA lakSaNa upayoga hai / isI kAraNa se, he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama vAlA jIva, AtmabhAva se jIvabhAva ko pradarzita karatA hai / [145] bhagavan ! AkAza kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! AkAza do prakAra kA kahA gayA hai / yathA-lokAkAza aura alokAkAza / bhagavan ! kyA lokAkAza meM jIva haiM ? jIva ke deza haiM ? jIva ke pradeza haiM ? kyA ajIva haiM ? ajIva ke deza haiM ? ajIva ke pradeza haiM ? gautama ! lokAkAza meM jIva bhI haiM, jIva ke deza bhI haiM, jIva ke pradeza bhI haiM; ajIva bhI haiM, ajIva ke deza bhI haiM aura ajIva ke pradeza bhI haiM / jo jIva haiM, ve niyamataH ekendriya haiM, dvIndriya haiM, trIndriya haiM, caturindriya haiM, paMcendriya haiM aura anindriya haiM / jo jIva ke deza haiM, ve niyamataH ekendriya ke deza haiM, yAvat anindriya ke deza haiM / jo jIva ke pradeza haiM, ve niyamataH ekendriya ke pradeza haiM, yAvat anindriya ke pradeza haiM / jo ajIva haiM, ve do prakAra ke kahe gae haiM yathA-rUpI aura arUpI / jo rUpI haiM, ve cAra prakAra ke kahe gae haiM-skandha, skandhadeza, skandha pradeza aura paramANupudgala / jo arUpI haiM, unake pAMca bheda kahe gae haiM / ve isa prakAra-dharmAstikAya, nodharmAstikAya kA deza, dharmAstikAya ke pradeza, adharmAstikAya, noadharmAstikAya kA deza, adharmAstikAya ke pradeza aura addhAsamaya hai / [146] bhagavan ! kyA alokAkAza meM jIva yAvat ajIvapradeza haiM ? gautama ! alokAkAza meM na jIva haiM, yAvat na hI ajIvapradeza haiM / vaha eka ajIvadravya deza hai, agurulaghu hai tathA ananta agurulaghu-guNoM se saMyukta hai; vaha anantabhAgaHkama sarvAkAzarUpa hai / [147] bhagavan ! dharmAstikAya kitanA bar3A kahA gayA hai ? gautama ! dharmAstikAya lokarUpa hai, lokamAtra hai, loka-pramANa hai, lokaspRSTa hai aura loka ko hI sparza karake kahA huA hai / isI prakAra adharmAstikAya, lokAkAza, jIvAstikAya aura pudgalAstikAya ke
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-2/-/5/147 sambandha meM bhI samajha lenA cAhie / ina pAMcoM ke sambandha meM eka samAna abhilApa hai / [148] bhagavan ! dharmAstikAya ke kitane bhAga ko adholoka sparza karatA hai ? gautama ! adholoka dharmAstikAya ke Adhe se kucha adhika bhAga ko sparza karatA hai| bhagavan ! dharmAstikAya ke kitane bhAga ko tiryagloka sparza karatA hai ? pRcchA0 / gautama ! tiryagloka dharmAstikAya ke asaMkhyeya bhAga ko sparza karatA hai / bhagavan ! dharmAstikAya ke kitane bhAga ko Urdhvaloka sparza karatA hai ? gautama ! Urdhvaloka dharmAstikAya ke dezona ardhabhAga ko sparza karatA hai / 79 [149] bhagavan ! yaha ratnaprabhA pRthvI, kyA dharmAstikAya ke saMkhyAta bhAga ko sparza karatI hai yA asaMkhyAta bhAga ko sparza karatI hai, athavA saMkhyAta bhAgoM ko sparza karatI hai yA asaMkhyAta bhAgoM ko sparza karatI hai athavA samagra ko sparza karatI hai ? gautama ! yaha ratnaprabhA pRthvI, dharmAstikAya ke saMkhyAta bhAga ko sparza nahIM karatI, apitu asaMkhyAta bhAga ko sparza karatI hai / isI prakAra saMkhyAta bhAgoM ko, asaMkhyAta bhAgoM ko yA samagra dharmAstikAya ko sparza nahIM karatI / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI kA ghanodadhi, dharmAstikAya ke saMkhyeya bhAga ko sparza karatA hai; yAvat samagra dharmAstikAya ko sparza karatA hai ? ityAdi pRcchA / he gautama ! jisa prakAra ratnaprabhA pRthvI ke lie kahA gayA hai, usI prakAra ratnaprabhA pRthvI ke ghanodadhi ke viSaya meM kahanA cAhiye / aura usI taraha ghanavAta aura tanuvAta ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI kA avakAzAntara kyA dharmAstikAya ke saMkhyeya bhAga ko sparza karatA hai, athavA asaMkhyeya bhAga ko sparza karatA hai ?, yAvat sampUrNa dharmAstikAya ko sparza karatA hai ? gautama ! isa ratnaprabhApRthvI kA avakAzAntara, dharmAstikAya ke saMkhyeya bhAga ko sparza karatA hai, kintu asaMkhyeya bhAga ko, saMkhyeya bhAgoM ko, asaMkhyeya bhAgoM ko tathA sampUrNa dharmAstikAya ko sparza nahIM karatA / isI taraha samasta avakAzAntaroM ke sambandha meM kahanA / ratnaprabhA pRthvI ke samAna yAvat sAtavIM pRthvI taka kahanA / [tathA jambUdvIpa Adi dvIpa aura lavaNasamudra Adi samudra,] saudharmakalpa se le kara ( yAvat) ISatprAgbhArA pRthvI taka, ye sabhI dharmAstikAya ke asaMkhyeya bhAga ko sparza karate haiM / zeSa bhAgoM kI sparzanA kA niSedha karanA cAhie / jisa taraha dharmAstikAya kI sparzanA kahI, usI taraha adharmAstikAya aura lokAkAzAstikAya kI sparzanA ke viSaya meM bhI kahanA / [150] pRthvI, ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta, kalpa, graiveyaka, anuttara, siddhi ( ISatprAgbhArA pRthvI) tathA sAta avakAzAntara, inameM se avakAzAntara to dharmAstikAya ke saMkhyeya bhAga kA sparza karate haiM aura zeSa saba dharmAstikAya ke asaMkhyeya bhAga kA sparza karate haiM / zataka - 2 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa [151] tRtIya zataka meM dasa zakti kaisI hai ? ityAdi praznottara haiM, zataka- 3 uddezaka- 1 uddezaka haiM / prathama uddezaka meM camarendra kI vikurvaNAdUsare uddezaka meM camarendra kA utpAta tRtIya uddezaka meM
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 AgamasUtra-hindI anuvAda kriyAoM / caturtha meM deva dvArA vikurvita yAna ko sAdhu jAnatA hai ? ityAdi praznoM / pA~caveM uddezaka meM sAdhu dvArA strI Adi ke rUpoM kI vikurvaNA-sambandhI praznottara / chaThe meM nagarasambandhI varNana / sAtaveM meM lokapAla-viSayaka varNana / AThaveM meM adhipati-sambandhI varNana / nauveM meM indriyoM ke sambandha meM nirupaNa aura dasaveM meM camarendra kI pariSad kA varNana hai / [152] usa kAla usa samaya meM 'mokA' nagarI thI / usa mokA nagarI ke bAhara IzAnakoNa meM nandana caitya thA / usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vahA~ padhAre / pariSad nikalI / dharmopadeza sunakara pariSad vApasa calI gaI / __ usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dvitIya antevAsI agnibhUti nAmaka anagAra jinakA gotra gautama thA, tathA jo sAta hAtha U~ce the, yAvat paryupAsanA karate hue isa prakAra bole (pUchane lage)-"bhagavan ! asuroM kA indra asurarAja camarendra kitanI bar3I kRddhi vAlA hai ? kitanI bar3I dyuti-kAnti vAlA hai ? kitane mahAn bala se sampanna hai ? kitanA mahAn yazasvI hai ? kitane mahAn sukhoM se sampanna hai ? kitane mahAn prabhAva vAlA hai ? aura vaha kitanI vikurvaNA karane meM samartha hai ?" __ gautama ! asuroM kA indra asurarAja camara mahAn Rddhi vAlA hai yAvat mahAprabhAvazAlI hai / vaha vahA~ cauMtIsa lAkha bhavanAvAsoM para, cauMsaTha hajAra sAmAnika devoM para aura taitIsa trAyastriMzaka devoM para Adhipatya karatA huA yAvat vicaraNa karatA hai / itanI bar3I kRddhi vAlA hai, yAvat aise mahAprabhAva vAlA hai; tathA usakI vikriyA karane kI zakti isa prakAra hai-he gautama ! jaise koI yuvA puruSa hAtha se yuvatI strI ke hAtha ko pakar3atA hai, athavA jaise-gAr3I ke pahiye kI ghurI AroM se acchI taraha jur3I huI evaM susambaddha hotI hai, isI prakAra asurendra asurarAja camara, vaikriya-samudghAta dvArA samavahata hotA hai, samavahata hokara saMkhyAta yojana taka lambA daNDa nikAlatA hai / tathA usake dvArA ratnoM ke, yAvat riSTa ratnoM ke sthUla pudgaloM ko jhADa detA hai aura sakSma padagaloM ko grahaNa karatA hai / phira dUsarI bAra vaikriya samudaghAta dvArA samavahata hotA hai / he gautama ! vaha asurendra asurarAja camara, bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM dvArA paripUrNa jambUdvIpa ko AkIrNa, vyatikIrNa, upastIrNa, saMstIrNa, spRSTa aura gAr3hAvagAr3ha karane meM samartha hai / he gautama ! isake uparAnta vaha asurendra asurarAja camara, aneka asurakumAradeva-deviyoM dvArA isa tiryagloka meM bhI asaMkhyAta dvIpoM aura samudroM taka ke sthala ko AkIrNa, vyatikIrNa, upastIrNa, saMstIrNa, spRSTa aura gAr3hAvagAr3ha kara sakatA hai / he gautama ! asurendra asurarAja camara kI aisI zakti hai, viSaya hai, viSayamAtra hai, parantu camarendra ne isa samprApti se kabhI vikurvaNa kiyA nahIM, na hI karatA hai, aura na hI karegA / ___ bhagavan ! asurendra asurarAja camara jaba aisI bar3I Rddhi vAlA hai, yAvat itanI vikurvaNA karane meM samartha hai, taba, he bhagavan ! usa asurarAja asurendra camara ke sAmAnika devoM kI kitanI bar3I Rddhi hai, yAvat ve kitanA vikurvaNa karane meM samartha haiM ? he gautama ! asurendra asurarAja camara ke sAmAnika deva, mahatI Rddhi vAle haiM, yAvat mahAprabhAvazAlI haiM / ve vahA~ apane-apane bhavanoM para, apane-apane sAmAnika devoM para tathA apanI-apanI agramahiSiyoM para Adhipatya karate hue, yAvat divya bhogoM kA upabhoga karate hue vicarate haiM / ye isa prakAra kI bar3I kRddhi vAle haiM, yAvat itanA vikurvaNa karane meM samartha haiM
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/1/152 'he gautama ! vikurvaNa karane ke lie asurendra asurarAja camara kA eka-eka sAmAnika deva, vaikriya samudghAta dvArA samavahata hotA hai aura yAvat dUsarI bAra bhI vaikriya samudghAta dvArA samavahata hotA hai / jaise koI yuvA puruSa apane hAtha se yuvatI strI ke hAtha ko pakar3atA hai, to ve donoM dRDhatA se saMlagna mAlUma hote haiM, athavA jaise gAr3I ke pahiye kI dhurI AroM se susambaddha hotI hai, isI prakAra asurendra asurarAja camara kA pratyeka sAmAnika deva isa sampUrNa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ko bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM dvArA AkIrNa, vyatikIrNa, upastIrNa, saMstIrNa, spRSTa aura gAr3hAvagAr3ha kara sakatA hai / isake uparAnta he gautama ! asurendra asurarAja camara kA eka-eka sAmAnika deva, isa tiryagloka ke asaMkhya dvIpoM aura samudroM taka ke sthala ko bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM se AkIrNa, vyatikIrNa, upastIrNa, saMstIrNa, spRSTa aura gAr3hAvagAr3ha kara sakatA hai / he gautama ! asurendra asurarAja camara ke pratyeka sAmAnika deva meM vikurvaNa karane kI zakti hai, vaha viSayarUpa hai, viSayamAtra-zaktimAtra hai, parantu prayoga karake usane na to kabhI vikurvaNa kiyA hai, na hI karatA hai aura na hI karegA / [153] bhagavan ! asurendra asurarAja camara ke sAmAnika deva yadi isa prakAra kI mahatI kRddhi se sampanna haiM, yAvat itanA vikurvaNa karane meM samartha haiM, to he bhagavan ! usa asurendra asurarAja camara ke trAyastriMzaka deva kitanI bar3I kRddhi vAle haiM ? (he gautama !) jaisA sAmAnika devoM ke viSaya meM kahA thA, vaisA hI trAyastriMzaka devoM ke viSaya meM kahanA cAhie / lokapAloM ke viSaya meM bhI isI taraha kahanA cAhie / kintu itanA vizeSa kahanA cAhie ki lokapAla saMkhyeya dvIpa samudroM ko vyApta kara sakate haiM / bhagavan ! jaba asurendra asurarAja camara ke lokapAla aisI mahARddhi vAle haiM, taba asurendra asurarAja camara kI agramahiSiyA~ kitanI bar3I kRddhi vAlI haiM, yAvat ve kitanA vikarvaNa karane meM samartha haiM ? gautama ! asurendra asurarAja camara kI agramahiSI-deviyA~ mahAkRddhisampanna haiM, yAvat mahAprabhAvazAlinI haiM / ve apane-apane bhavanoM para, apane-apane eka hajAra sAmAnika devoM para, apanI-apanI mahattarikA deviyoM para aura apanI-apanI pariSadAoM para Adhipatya karatI huI vicaratI haiM; yAvat ve agramahiSiyA~ aisI mahAkRddhivAlI haiM / zeSa saba varNana lokapAloM ke samAna / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / _[154] dvitIya gautama (gotrIya) agnibhUti anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra karate haiM, vandana-namaskAra karake jahA~ tRtIya gautama (-gotrIya) vAyubhUti anagAra the, vahA~ Ae / unake nikaTa pahu~cakara ve, tRtIya gautama vAyubhUti anagAra se yoM bole he gautama ! asurendra asurarAja camara aisI mahARddhi vAlA hai, ityAdi samagra varNana apRSTa vyAkaraNa (prazna pUche binA hI uttara) ke rUpa meM yahA~ kahanA cAhie / tadanantara agnibhUti anagAra dvArA kathita, bhASita, prajJApita aura prarUpita uparyukta bAta para tRtIya gautama vAyubhUti anagAra ko zraddhA nahIM huI, pratIti na huI, na hI unheM rucikara lagI / ataH ukta bAta para zraddhA, pratIti aura ruci na karate hue ve tRtIya gautama vAyubhUti anagAra utthAna dvArA uThe aura jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI virAjamAna the, vahA~ Ae aura yAvat unakI paryupAsanA karate hue isa prakAra bole-bhagavan ! dvitIya gautama agnibhUti anagAra ne mujha se isa prakAra kahA, isa prakAra bhASaNa kiyA, isa prakAra batalAyA aura prarUpita kiyA ki 'asurendra asurarAja camara aisI bar3I
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda RddhivAlA hai, yAvat aisA mahAn prabhAvazAlI hai ki vaha cauMtIsa lAkha bhavanAvAsoM Adi para Adhipatya - svAmitva karatA huA vicaratA hai / ' to he bhagavan ! yaha bAta kaise hai ?" 'he gautama !' isa prakAra sambodhana karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ne tRtIya gautama vAyubhUti anagaga se isa prakAra kahA - 'he gautama ! dvitIya gautama agnibhUti anagAra ne tuma se jo isa prakAra kahA, bhASita kiyA, batalAyA aura prarUpita kiyA ki 'he gautama ! asurendra asurarAja camara aisI mahARddhi vAlA hai; ityAdi he gautama ! yaha kathana satya hai / he gautama! maiM bhI isI taraha kahatA hU~, bhASaNa karatA hU~, batalAtA hU~ aura prarUpita karatA hU~ ki asurendra asurarAja camara mahARddhizAlI hai, ityAdi (isalie he gautama !) yaha bAta satya hai / ' 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / 82 tRtIya gautama vAyubhUti anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kiyA, aura phira jahA~ dvitIya gautama agnibhUti anagAra the, vahA~ unake nikaTa Ae / vahA~ Akara dvitIya gautama agrabhUti anagAra ko vandana- namaskAra kiyA aura pUrvokta bAta ke lie unase samyak vinayapUrvaka bAra-bAra kSamAyAcanA kI / tadanantara dvitIya gautama agnibhUti anagAra usa pUrvokta bAta ke lie tRtIya gautama vAyubhUti ke sAtha samyak prakAra se vinayapUrvaka kSamAyAcanA kara lene para apane utthAna se uThe aura tRtIya gautama vAyubhUti anagAra ke sAtha vahA~ Ae, jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the / vahA~ unake nikaTa Akara unheM (zramaNa bhagavAn mahAvIra ko) vandana - namaskAra kiyA, yAvat unakI paryupAsanA karane lage / [155] isake pazcAt tIsare gautama ( - gotrIya) vAyubhUti anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA - namaskAra kiyA, aura phira yoM bole-'bhagavan ! yadi asurendra asurarAja camara itanI bar3I Rddhi vAlA hai, yAvat itanI vikurvaNAzakti se sampanna hai, taba he bhagavan ! vairocanendra vairocanarAja bali kitanI bar3I Rddhi vAlA hai ? yAvat vaha kitanI vikurvaNA karane meM samartha hai ?' gautama ! vairocanendra vairocanarAja bali mahARddhisampanna hai, yAvat mahAnubhAga hai / vaha vahA~ tIsa lAkha bhavanAvAsoM kA tathA sATha hajAra sAmAnika devoM kA adhipati hai / camarendra ke samAna bali ke viSaya meM bhI zeSa varNana jAna lenA / antara itanA hI hai ki bali vairocanendra do lAkha cAlIsa hajAra AtmarakSa devoM kA tathA anya bahuta-se ( uttaradizAvAsI asurakumAra devadeviyoM kA) Adhipatya yAvat upabhoga karatA huA vicaratA hai / camarendra kI vikurvaNAzakti kI taraha balIndra ke viSaya meM bhI yuvaka yuvatI kA hAtha dRr3hatA se pakar3a kara calatA hai, taba ve jaise saMlagna hote haiM, athavA jaise gAr3I ke pahiye kI ghurI meM Are saMlagna hote haiM, ye donoM dRSTAnta jAnane cAhie / vizeSatA yaha hai ki bali apanI vikurvaNA-zakti se sAtireka sampUrNa jambUdvIpa ko bhara detA hai / zeSa pUrvavat samajha lenA / bhagavan ! yadi vairocanendra vairocanarAja bali itanI mahARddhi vAlA hai, yAvat usakI itanI vikurvaNAzakti hai to usa vairocanendra vairocanarAja bali ke sAmAnika deva kitanI bar3I Rddhi vAle haiM, yAvat unakI vikurvaNAzakti kitanI hai ? ( gautama !) bali ke sAmAnika deva, trAyastriMzaka evaM lokapAla tathA agramahiSiyoM kI Rddhi evaM vikurvaNAzakti kA varNana camarendra ke sAmAnika devoM kI taraha samajhanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki itanI vikurvaNAzakti sAtireka jambUdvIpa ke sthala taka ko bhara dene kI hai; yAvat pratyeka agramahiSI kI itanI
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/1/155 83 vikurvaNAzakti viSayamAtra kahI hai; yAvat ve vikurvaNA kareMgI bhI nahIM; yahA~ taka pUrvavat samajhanA / 'he bhagavan ! jaisA Apa kahate haiM, vaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha usI prakAra hai,' yoM kaha kara tRtIya gautama vAyubhUti anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandananamaskAra kiyA aura phira na atidUra, aura na atinikaTa rahakara ve yAvat paryupAsanA karane lge| tatpazcAt dvitIya gautama agnibhUti anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandananamaskAra kiyA / vandana-namaskAra karake isa prakAra kahA-'bhagavana ! yadi vairocanendra vairocanarAja bali isa prakAra kI mahAkRddhi vAlA hai yAvat itanI vikurvaNA karane meM samartha hai, to bhagavan ! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa kitanI bar3I kRddhi vAlA hai ? yAvat kitanI vikurvaNA karane meM samartha hai ?' gautama ! vaha nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNendra mahAkRddhi vAlA hai, yAvat vaha cavAlIsa lAkha bhavanAvAsoM para, chaha hajAra sAmAnika devoM para, tetIsa trAyastriMzaka devoM para, cAra lokapAloM para, parivAra sahita chaha agramahiSiyoM para, tIna sabhAoM para, sAta senAoM para, sAta senAdhipatiyoM para, aura caubIsa hajAra AtmarakSaka devoM para tathA anya aneka dAkSiNAtya kumAra devoM aura deviyoM para Adhipatya, netRtva, svAmitva yAvat karatA huA rahatA hai / usakI vikurvaNAzakti itanI hai ki jaise yuvApuruSa yuvatI strI ke karagrahaNa ke athavA gAr3I ke pahiye kI dhurI meM saMlagna AroM ke dRSTAnta se yAvat vaha apane dvArA vaikriyakRta bahuta-se nAgakumAra devoM aura nAgakumAradeviyoM se sampUrNa jambUdvIpa ko bharane meM samartha hai aura tiryagloka ke saMkhyeya dvIpa-samudroM jitane sthala ko bharane kI zakti vAlA hai / parantu yAvat aisA usane kabhI kiyA nahIM, karatA nahIM aura bhaviSya meM karegA bhI nahIM / dharaNendra ke sAmAnika deva, trAyastriMzaka deva, lokapAla aura agramahiSiyoM kI vRddhi Adi tathA vaikriya zakti kA varNana camarendra ke varNana kI taraha kaha lenA cAhie / vizeSatA itanI hI hai ki ina sabakI vikurvaNAzakti saMkhyAta dvIpa-samudroM taka ke sthala ko bharane kI samajhanI cAhie / isI taraha yAvat 'stanitakumAroM taka sabhI bhavanapatidevoM ke sambandha meM kahanA cAhie / isI taraha samasta vANavyantara aura jyotiSka devoM ke viSaya meM kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki dakSiNa dizA ke sabhI indroM ke viSaya meM dvitIya gautama agnibhUti anagAra pUchate haiM aura uttaradizA ke sabhI indroM ke viSaya meM tRtIya gautama vAyubhUti anagAra pUchate haiM / dvitIya gaNadhara bhagavAn gautamagotrIya agnibhUti anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / aura (pUchA-) 'bhagavan ! yadi jyotiSkendra jyotiSkarAja aisI mahAkRddhi vAlA hai, yAvat itanI vikurvaNA karane meM samartha hai, to he bhagavan ! devendra devarAja zakra kitanI mahAkRddhi vAlA hai aura kitanI vikurvaNA karane meM samartha hai ?' gautama ! devendra devarAja zakra mahAn RddhivAlA hai yAvat mahAprabhAvazAlI hai / vaha vahA~ battIsa lAkha vimAnAvAsoM para tathA caurAsI hajAra sAmAnika devoM para yAvat tIna lAkha chattIsa hajAra AtmarakSaka devoM para evaM dUsare bahuta-se devoM para Adhipatya-svAmitva karatA huA vicaraNa karatA hai / (arthAt-) zakrendra aisI bar3I Rddhi vAlA hai, yAvat itanI vikriyA karane meM samartha hai / usakI vaikriya zakti ke viSaya meM camarendra kI taraha saba kathana karanA cAhiye; vizeSa yaha hai ki do sampUrNa jambUdvIpa jitane sthala ko bharane meM samartha hai; aura zeSa saba pUrvavat hai / he gautama ! devendra devarAja zakra kI
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda yaha isa rUpa kI vaikriyazakti to kevala zaktirUpa hai / kintu samprApti dvArA usane aisI vikriyA kI nahIM, karatA nahIM aura na bhaviSya meM karegA / [156] bhagavan ! yadi devendra devarAja zakra aisI mahAn kRddhi vAlA hai, yAvat itanI vikurvaNA karane se samartha hai, to Apa devAnupriya kA ziSya tiSyaka' nAmaka anagAra, jo prakRti se bhadra, yAvat vinIta thA nirantara chaTha-chaTha kI tapasyA se apanI AtmA ko bhAvita karatA haA, pUre ATha varSa taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana karake. eka mAsa kI saMllekhanA se apanI AtmA ko saMyukta karake, tathA sATha bhakta anazana kA chedana kara, AlocanA aura pratikramaNa karake, mRtyu ke avasara para mRtyu prApta karake saudharmadevaloka meM gayA hai / vaha vahA~ apane vimAna meM, upapAtasabhA meM, deva-zayanIya meM devadUSya se DhaMke hue aMgula ke asaMkhyAta bhAga jitanI avagAhanA meM devendra devarAja zakra ke sAmAnika deva ke rUpa meM utpanna huA hai / phira tatkAla utpanna huA vaha tiSyaka deva pAMca prakAra kI paryAptiyoM arthAt-AhAra paryApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchvAsa-paryApti aura bhASAmana-paryApti se paryAptibhAva ko prApta huA / taba sAmAnika pariSad ke devoM ne donoM hAthoM ko jor3akara evaM dasoM aMguliyoM ke dasoM nakhoM ko ikaTThe karake mastaka para aMjali karake jaya-vijaya-zabdoM se badhAI dI / isake bAda ve isa prakAra bole-aho ! Apa devAnupriya ne yaha divya deva-Rddhi, divya deva-dyuti upalabdha kI hai, prApta kI hai, aura divya deva-prabhAva upalabdha kiyA hai, sammukha kiyA hai / jaisI divya deva-Rddhi, divya deva-kAnti aura divya devaprabhAva Apa devAnupriya ne upalabdha, prApta aura abhimukha kiyA hai, vaisI hI divya devaRddhi, divya devakAnti aura divya devaprabhAva devendra devarAja zakra ne upalabdha, prApta aura abhimukha kiyA hai; jaisI divya vRddhi divya devakAnti aura divyaprabhAva devendra devarAja zakra ne labdha, prApta evaM abhimukha kiyA hai, vaisI hI divya devakRddhi, divya devakAnti aura divya devaprabhAva Apa devAnupriya ne upalabdha, prApta aura abhimukha kiyA hai / (ataH agnibhUti anagAra bhagavAn se pUchate haiM-) bhagavan ! vaha tiSyaka deva kitanI mahA Rddhi vAlA hai, yAvat kitanI vikurvaNA karane meM samartha hai ? ___ gautama ! vaha tiSyaka deva mahARddhi vAlA hai, yAvat mahAprabhAva vAlA hai / vaha vahA~ apane vimAna para, cAra hajAra sAmAnika devoM para, saparivAra cAra agramahiSiyoM para, tIna pariSadoM para, sAta sainyoM para, sAta senAdhipatiyoM para evaM solaha hajAra AtmarakSaka devoM para, tathA anya bahuta-se vaimAnika devoM aura deviyoM para Adhipatya, svAmitva evaM netRtva karatA huA vicaraNa karatA hai / yaha tiSyakadeva aisI mahAkRddhi vAlA hai, yAvat itanI vikurvaNA karane meM samartha hai, jaise ki koI yuvatI yuvA puruSa kA hAtha dRr3hatA se pakar3a kara calatI hai, prathavA gAr3I ke pahiye kI dhurI AroM se gAr3ha saMlagna hotI hai, inhIM do dRSTAntoM ke anusAra vaha zakrendra jitanI vikurvaNA karane meM samartha hai / he gautama ! yaha jo tiSyakadeva kI isa prakAra kI vikurvaNAzakti kahI hai, vaha usakA sirpha viSaya hai, viSayamAtra hai, kintu samprApti dvArA kabhI usane itanI vikurvaNA kI nahIM, karatA bhI nahIM aura bhaviSya meM karegA bhI nahIM / ___ bhagavan ! yadi tiSyaka deva itanI mahAkRddhi vAlA hai yAvat itanI vikurvaNA karane kI zakti rakhatA hai, to he bhagavan ! devendra devarAja zakra ke dUsare saba sAmAnika deva kitanI mahAkRddhi vAle haiM yAvat unakI vikurvaNAzakti kitanI hai ? he gautama ! tiSyakadeva ke samAna
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 bhagavatI-3/-/1/156 zakrendra ke samasta sAmAnika devoM kI Rddhi evaM vikurvaNA zakti Adi ke viSaya meM jAnanA cAhie, kintu he gautama ! yaha vikurvaNAzakti devendra devarAja zakra ke pratyeka sAmAnika deva kA viSaya hai, viSayamAtra hai, samprApti dvArA unhoMne kabhI itanI vikurvaNA kI nahIM, karate nahIM, aura bhaviSya meM kareMge bhI nahIM / zakrendra ke trAyastriMzaka, lokapAla aura agramahiSiyoM ke viSaya meM camarendra kI taraha kahanA cAhie / kintu itanA vizeSa hai ki ve apane vaikriyakRta rUpoM se do sampUrNa jambUdvIpoM ko bharane meM samartha haiM / zeSa samagra varNana camarendra kI taraha kahanA cAhie / he 'bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yoM kahakara dvitIya gautama agnibhUta anagAra yAvat vicaraNa karate haiM / [157] tRtIya gautama vAyubhUti anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra karake yAvat isa prakAra kahA- bhagavan ! yadi devendra devarAja zakra itanI mahARddhi vAlA hai, yAvat itanI vikurvaNA karane meM samartha hai, to he bhagavan ! devendra devarAja IzAna kitanI mahAkruddhi vAlA hai, yAvat kitanI vikurvaNA karane kI zakti vAlA hai ?' (gautama ! zakrendra ke samAna), hI sArA varNana IzAnendra ke viSaya meM jAnanA / vizeSatA yaha hai ki vaha sampUrNa do jambUdvIpa se kucha adhika sthala ko bhara detA hai / zeSa varNana pUrvavat / [158] bhagavan ! yadi devendra devarAja IzAnendra itanI bar3I Rddhi se yukta hai, yAvat vaha itanI vikurvaNAzakti rakhatA hai, to prakRti se bhadra yAvat vinIta, tathA nirantara aTTama kI tapasyA aura pAraNe meM Ayambila, aisI kaThora tapazcaryA se AtmA ko bhAvita karatA huA, donoM hAtha U~ce rakhakara sUrya kI ora mukha karake AtApanA - bhUmi meM AtApanA lene vAlA Apa devAnupriya kA antevAsI kurudattaputra anagAra, pUre chaha mahIne taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana karake, arddhamAsika saMlekhanA se apanI AtmA ko saMsevita karake, tIsa bhakta anazana (saMthAre) kA pAlana karake, AlocanA evaM pratikramaNa karake samAdhi prApta karake maraNa kA avasara Ane para kAla karake, IzAnakalpa meM, apane vimAna meM, IzAnendra ke sAmAnika deva ke rUpa meM utpanna huA hai, ityAdi vaktavyatA, tiSyaka deva ke samAna kurudattaputra deva ke viSaya meM bhI kahanI cAhie / vizeSatA yaha hai ki kurudattaputradeva kI sampUrNa do jambUdvIpoM se kucha adhika sthala ko bharane kI vikurvaNAzakti hai / zeSa samasta varNana usI taraha hI samajhanA cAhie / isI taraha sAmAnika deva, trAyastriMzaka deva evaM lokapAla tathA agramahiSiyoM ke viSaya meM jAnanA cAhie / yAvat - he gautama ! devendra devarAja IzAna kI agramahiSiyoM kI itanI yaha vikurvaNAzakti kevala viSaya hai, viSayamAtra hai, parantu samprApti dvArA kabhI itanA vaikriya kiyA nahIM, karatI nahIM, aura bhaviSya meM karegI bhI nahIM / [159] isI prakAra sanatkumAra devaloka ke devendra ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki ( sanatkumArendra kI vikurvaNAzakti) sampUrNa cAra jambUdvIpoM jitane sthala ko bharane kI hai aura tirache usakI vikurvaNAzakti asaMkhyAta (dvIpa samudroM jitane sthala ko bharane kI) hai / isI taraha ( sanatkumArenda ke) sAmAnika deva, trAyastriMzaka, lokapAla evaM agramahiSiyoM kI vikurvaNAzakti asaMkhyAta dvIpa samudroM jitane sthala ko bharane kI hai / sanatkumAra se lekara Upara ke ( devalokoM ke ) saba lokapAla asaMkhyeya dvIpa samudroM ( jitane sthala) ko bharane kI vaikriyazakti vAle haiM / isI taraha mAhendra ke viSaya meM bhI samajha
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 AgamasUtra - hindI anuvAda lenA cAhie / kintu itanI vizeSatA hai ki ye sampUrNa cAra jambUdvIpoM kI vikurvaNAzakti vAle haiM / isI prakAra brahmaloka ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / vizeSatA itanI hai ki ve sampUrNa ATha jambUdvIpoM kI vaikriyazakti vAle haiM / isI prakAra lAntaka nAmaka chaThe devaloka ke indrAdi kI Rddhi Adi ke viSaya meM samajhanA cAhie kintu itanA vizeSa hai ki ve sampUrNa ATha jambUdvIpoM se kucha adhika sthala ko bharane kI vikurvaNAzakti rakhate haiM / mahAzukra ke viSaya meM isI prakAra samajhanA cAhie, kintu vizeSatA itanI hai ki ve sampUrNa solaha jambUdvIpoM ko bharane kI vaikriyazakti rakhate haiM / sahastrAra ke viSaya meM bhI yahI bAta hai / vizeSatA itanI hai ki ve sampUrNa solaha jambUdvIpoM se kucha adhika sthala ko bharane kA vaikriya - sAmarthya rakhate haiM / isI prakAra prANata ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie, itanI vizeSatA hai ki ve sampUrNa battIsa jambUdvIpoM kI vaikriyazakti vAle haiM / isI taraha acyuta ke viSaya meM bhI jAnanA / vizeSatA itanI hai ki ve sampUrNa battIsa jambUdvIpoM se kucha adhika kSetra ko bharane kA vaikriya - sAmarthya rakhate haiM / zeSa saba varNana pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / isake pazcAt kisI eka dina zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI 'mokA' nagarI ke 'nandana' nAmaka udyAna se bAhara nikalakara (anya ) janapada meM vicaraNa karane lage / [160] usa kAla usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / yAvat pariSad bhagavAn kI paryupAsanA karane lagI / usa kAla usa samaya meM devendra devarAja, zUlapANi vRSabha - vAhana loka ke uttarArddha kA svAmI, aTThAIsa lAkha vimAnoM kA adhipati, AkAza ke samAna rajarahita nirmala vastradhAraka, sira para mAlA se suzobhita mukuTadhArI, navInasvarNa nirmita sundara, vicitra evaM caMcala kuNDaloM se kapola ko jagamagAtA huA yAvat dasoM dizAoM ko udyotita evaM prabhAsita karatA huA IzAnendra, IzAnakalpa meM IzAnAvataMsaka vimAna meM yAvat divya devaRddhi kA anubhava karatA huA aura yAvat jisa dizA se AyA thA usI dizA meM vApasa calA gayA / 'he bhagavan !' isa prakAra sambodhita karake bhagavAn gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra karake isa prakAra kahA - 'aho, bhagavan ! devendra devarAja IzAna itanI mahARddhi vAlA hai ! bhagavan ! IzAnendra kI vaha divya devaRddhi kahA~ calI gaI ? kahA~ praviSTa ho gaI ?' gautama ! vaha divya devaRddhi ( usake ) zarIra meM calI gaI, zarIra meM praviSTa ho gaI hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! jaise koI kUTAkAra zAlA ho, jo donoM tarapha se lIpI huI ho, gupta ho, gupta-dvAravAlI ho, nirvAta ho, vAyupraveza se rahita gambhIra ho, yAvat aisI kUTAkArazAlA kA dRSTAnta kahanA cAhie / bhagavan ! devendra devarAja IzAna ne vaha divya devaRddhi, divya devadyuti aura divya devaprabhAva kisa kAraNa se upalabdha kiyA, kisa kAraNa se prApta kiyA aura kisa hetu se abhimukha kiyA ? yaha IzAnendra pUrvabhava meM kauna thA ? isakA kyA nAma thA, kyA gotra thA ? yaha kisa grAma, nagara athavA yAvat kisa sanniveza meM rahatA thA ? isane kyA sunakara, kyA dekara, kyA khAkara, kyA karake, kyA samyak AcaraNa karake, athavA kisa tathArUpa zramaNa yA mAhana ke pAsa se eka bhI Arya evaM dhArmika suvacana sunakara tathA hRdaya meM dhAraNa karake jisa se devendra devarAja IzAnendra ne vaha divya deva Rddhi yAvat upalabdha kI hai, prApta kI hai aura abhimukha kI hai ? he gautama! usa kAla usa samaya meM isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM bhAratavarSa
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/1/160 87 meM tAmraliptI nagarI thI / usa nagarI meM tAmalI nAma kA mauryaputra gRhapati rahatA thA / vaha dhanADhya thA, dIptimAna thA, aura bahuta-se manuSyoM dvArA aparAbhavanIya thA / tatpazcAt kisI eka dina pUrvarAtri vyatIta hone para pichalI gatri-kAla ke samaya kuTumba jAgarikA jAgate hue usa mauryaputra tAmalI gAthApati ko isa prakAra kA yaha adhyavasAya yAvat mana meM saMkalpa utpanna huA ki "mere dvArA pUrvakRta, purAtana samyak Acarita, suparAkramayukta, zubha aura kalyANarUpa kRtakarmoM kA kalyANaphalarUpa prabhAva abhI taka to vidyamAna hai; jisake kAraNa maiM hiraNya se bar3ha rahA hU~, suvarNa se, dhana se, dhAnya se, putroM se, pazuoM se bar3ha rahA hai, tathA vipula dhana, kanaka, ratna, maNi, motI, zaMkha, candrakAnta vagaira zailaja maNirUpa patthara, pravAla (mUMgA) raktaratna tathA mANikyarUpa sArabhUta dhana se adhikAdhika bar3ha rahA hU~ to kyA maiM pUrvakRta, purAtana, samAcarita yAvat pUrvakRtakarmoM kA ekAntarUpa se kSaya ho rahA hai, ise apane sAmane dekhatA rahU~-isa kSaya kI upekSA karatA rahU~ ? ataH jaba taka maiM cAMdI-sone yAvat mANikya Adi sArabhUta padArthoM ke rUpa meM sukhasAmagrI dvArA dinAnudina atIta-atIva abhivRddhi pA rahA hU~ aura jaba taka mere mitra, jJAtijana, svagotrIya kuTumbIjana, mAtRpakSIya yA zvasurapakSIya sambandhI evaM parijana, merA Adara karate haiM, mujhe svAmI rUpa meM mAnate haiM, merA satkAra-sammAna karate haiM, mujhe kalyANarUpa, maMgalarUpa, devarUpa, aura caitya rUpa mAnakara vinayapUrvaka merI paryupAsanA karate haiM; taba taka (mujhe apanA kalyANa kara lenA cAhie / ) yahI mere lie zreyaskara hai / - ataH rAtri ke vyatIta hone para prabhAta hote hI yAvata jAjvalyamAna sUrya ke udaya hone para maiM svayaM apane hAtha se kASThapAtra banAU~ aura paryApta azana, pAna, khAdima aura svAdimarUpa cAroM prakAra kA AhAra taiyAra karA kara, apane mitra, jJAtijana, svajana-sambandhI tathA dAsa-dAsI Adi parijanoM ko AmaMtrita karake unheM sammAnapUrvaka azanAdi cAroM prakAra ke AhAra kA bhojana karAU~; phira vastra, sugandhita padArtha, mAlA aura AbhUSaNa Adi dvArA unakA satkArasammAna karake unhIM mitra, jJAtijana, svajana-sambandhI aura parijanoM ke samakSa apane jyeSTha putra ko kuTumba meM sthApita karake, una mitra-jJAtijana-svajana-parijanAdi tathA apane jyeSThaputra se pUchakara, maiM svayameva kAThapAtra lekara evaM muNDita hokara 'prANAmA' nAma kI pravrajyA aMgIkAra karU aura pravrajita hote hI. maiM isa prakAra kA abhigraha dhAraNa karU ki maiM jIvanabhara nirantara chaTTha-cha? tapazcaraNa karUMgA aura sUrya ke sammukha donoM bhujAeM U~cI karake AtApanA bhUmi meM AtApanA letA huA raha~gA aura cha8 ke pAraNe ke dina AtApanAbhUmi se nIce utara kara svayaM kASThapAtra hAtha meM lekara tAmraliptI nagarI ke U~ca, nIca aura madhyama kuloM ke gRhasamudAya meM bhikSAcarI ke lie paryaTana karake bhikSAvidhi dvArA zuddha odana lAUMgA aura use 21 bAra dhokara khaauuNgaa|" isa prakAra tAmalI gRhapati ne zubha vicAra kiyA / isa prakAra kA vicAra karake rAtri vyatIta hote hI prabhAta hone para yAvat teja se jAjvalyamAna sUrya ke udaya hone para svayameva lakar3I kA pAtra banAyA / phira azana, pAna, khAdima, svAdimarUpa AhAra taiyAra karavAyA / usane snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka maMgala aura prAyazcitta kiyA, zuddha aura uttama vastroM ko ThIka-se pahane, aura alpabhAra tathA bahumUlya AbhUSaNoM se apane zarIra ko alaMkRta kiyA / bhojana ke samaya vaha bhojana maNDapa meM Akara zubhAsana para sukhapUrvaka baiThA / isake bAda mitra, jJAtijana, svajana sambandhI evaM parijana Adi
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda ke sAtha usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima rUpa AhAra kA AsvAdana karatA huA, vizeSa svAda letA huA, dUsaroM ko parosatA huA bhojana karAtA huA aura svayaM bhojana karatA huA tAmalI gRhapati viharaNa kara rahA thA / bhojana karane ke bAda usane pAnI se hAtha dhoye aura cullU meM pAnI lekara zIghra Acamana kiyA, mukha sApha karake svaccha huA / phira una saba mitra - jJAti- svajana - parijanAdi kA vipula azana, pAna, khAdima, svAdima, puSpa, vastra, sugandhita dravya, mAlA, alaMkAra Adi se satkArasammAna kiyA / phira unhIM ke samakSa apane jyeSTha putra ko kuTumba meM sthApita kiyA / unhIM mitra- svajana Adi tathA apane jyeSTha putra ko pUchakara aura muNDita ho kara 'prANAmA' nAma kI pravrajyA aMgIkAra kI aura abhigraha grahaNa kiyA- "Aja se merA kalpa yaha hogA ki maiM AjIvana nirantara chaTTa-chaTTa tapa karU~gA, yAvat pUrvakathitAnusAra bhikSAvidhi se kevala bhAta lAkara unheM 21 bAra pAnI se dhokara unakA AhAra karUMgA / " isa prakAra abhigraha dhAraNa karake vaha tAmalI tApasa yAvajjIvana nirantara bele- bele tapa karake donoM bhujAe~ U~cI karake AtApanAbhUmi meM sUrya ke sammukha AtApanA letA huA vicaraNa karane lagA / bele ke pAra ke dina AtApanA bhUmi se nIce utara kara svayaM kASThapAtra lekara tAmraliptI nagarI meM U~ca, nIca aura madhyama kuloM ke gRha- samudAya se vidhipUrvaka bhikSA ke lie ghUmatA thA / bhikSA meM vaha kevala bhAta lAtA aura unheM 21 bAra pAnI se dhotA thA, tatpazcAt AhAra karatA thA / bhagavan ! tAmalI dvArA grahaNa kI huI pravrajyA 'prANAmA' kahalAtI hai, isakA kyA kAraNa hai ? he gautama! prANAmA pravrajyA meM pravrajita hone para vaha vyakti jise jahA~ dekhatA hai, use vahIM praNAma karatA hai | ) ( arthAt - ) indra ko, skanda ko, rudra ko, ziva ko vaizramaNa ko, AryA ko, raudrarUpA caNDikA ko, rAjA ko, yAvat sArthavAha ko, athavA kauA, kuttA aura zvapAka (Adi sabako praNAma karatA hai / ) inameM se ucca vyakti ko dekhatA hai, ucca-rIti se praNAma karatA hai, nIca ko dekhakara nIcI rIti se praNAma karatA hai / isa kAraNa he gautama ! isa pravrajyA kA nAma 'prANAmA' pravrajyA hai | 88 tatpazcAt vaha mauryaputra tAmalI tApasa usa udAra, vipula, pradatta aura pragRhIta bAla tapa dvArA sUkha gayA, rUkSa ho gayA, yAvat usake samasta nAr3iyoM kA jAla vAhara dikhAI dene lagA / tadanantara kisI eka dina pUrvarAtri vyatIta hone ke bAda apararAtrikAla ke samaya anitya jAgarikA karate hue usa bAlatapasvI tAmalI ko isa prakAra kA AdhyAtmika cintana yAvat manogata saMkalpa utpanna huA ki 'maiM isa udAra vipula yAvat udagra, udAtta, uttama aura mahAprabhAvazAlI tapaHkarma karane se zuSka aura rUkSa ho gayA hU~, yAvat merA zarIra itanA kRza ho gayA hai ki nAr3iyoM kA jAla bAhara dikhAI dene laga gayA hai / isalie jaba taka mujha meM utthAna, karma, bala, vIrya aura purupakAra- parAkrama hai, taba taka mere lie (yahI) zreyaskara hai ki kala prAtaHkAla yAvat jAjvalyamAna sUryodaya hone para maiM tAmraliptI nagarI meM jAU~ / vahA~ jo dRSTabhASita vyakti haiM, jo pApaNDa (vratoM meM) sthita haiM, yA jo gRhastha haiM, jo pUrvaparicita haiM, yA jo pazcAtparicita haiM, tathA jo samakAlIna pravrajyA - paryAya se yukta puruSa haiM, unase pUchakara, tAmraliptI nagarI ke bIcoMbIca se nikalakara pAdukA, kuNDI Adi upakaraNoM tathA kASTha - pAtra ko ekAnta meM rakhakara, tAmraliptI nagarI ke IzAna koNa meM nivartanika maMDala kA Alekhana karake,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/1/161 saMllekhanA tapa se AtmA ko sevita kara AhAra-pAnI kA sarvathA tyAga karake pAdapopagamana saMthArA karUM aura mRtyu kI AkAMkSA nahIM karatA huA vicaraNa karUM; mere lie yahI ucita hai / ' yoM vicAra karake prabhAtakAla hote hI yAvat jAjvalyamAna sUryodaya hone para yAvat pUchA / usa ne ekAnta sthAna meM upakaraNa chor3a diye / phira yAvat AhAra-pAnI kA sarvathA pratyAkhyAna kiyA aura pAdapopagamana nAmaka anazana aMgIkAra kiyA / [161] usa kAla usa samaya meM balicaMcA rAjadhAnI indravihIna aura purohita se vihIna thI / una balicaMcA rAjadhAnI nivAsI bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM ne tAmalI bAlatapasvI ko avadhijJAna se dekhA / dekhakara unhoMne eka dUsare ko bulAyA, aura kahA'devAnupriyo ! balicaMcA rAjadhAnI indra se vihIna aura purohita se bhI rahita hai / he devAnupriyo ! hama saba indrAdhIna aura indrAdhiSThita (rahe) haiM, apanA saba kArya indra kI adhInatA meM hotA hai | yaha tAmalI bAlatapasvI tAmraliptI nagarI ke bAhara IzAna koNa meM nivartanika maMDala kA Alekhana karake, saMlekhanA tapa kI ArAdhanA se apanI AtmA ko sevita karake, AhAra-pAnI kA sarvathA pratyAkhyAna kara, pAdapopagamana anazana ko svIkAra karake rahA huA hai / ataH devAnupriyo ! hamAre lie yahI zreyaskara hai ki tAmalI bAlatapasvI ko balicaMcA rAjadhAnI meM (indra rUpa meM) sthiti karane kA saMkalpa karAe~ / ' aisA karake paraspara eka-dUsare ke pAsa vacanabaddha hue / phira balicaMcA rAjadhAnI ke bIcoMbIca hokara nikale aura jahA~ rucakendra utpAtaparvata thA, vahA~ Ae / unhoMne vaikriya samudghAta se apane Apako samavahata kiyA, yAvat uttaravaikriya rUpoM kI vikurvaNA kI / phira usa utkRSTa, tvarita, capala, caNDa, jayinI, cheka siMhasadRza, zIghra, divya aura uddhRta devagati se tirache asaMkhyeya dvIpa-samudroM ke madhya meM hote hue jahA~ jambUdvIpa thA, jahA~ bhAratavarSa thA, jahA~ tAmraliptI nagarI thI, jahA~ mauryaputra tAmalI tApasa thA, vahA~ Ae, aura tAmalI bAlatapasvI ke Upara (AkAza meM) cAroM dizAoM aura cAroM konoM meM sAmane khar3e hokara divya devakRddhi, divya devadhuti, divya devaprabhAva aura battIsa prakAra kI divya nATakavidhi batalAI / . isake pazcAt tAmalI bAlatapasvI kI dAhinI ora se tIna bAra pradakSiNA kI, use vandana-namaskAra karake bole-he devAnupriya ! hama balicaMcA rAjadhAnI ke nivAsI bahuta-se asurakumAra deva aura devIvRnda Apa devAnupriya ko vandana-namaskAra karate haiM yAvat ApakI paryupAsanA karate haiM / hamArI balicaMcA rAjadhAnI indra aura purohita se vihIna hai / aura he devAnupriya ! hama saba indrAdhIna aura indrAdhiSThita rahane vAle haiM / aura hamAre saba kArya indrAdhIna hote haiM / isalie he devAnupriya ! Apa balicaMcA rAjadhAnI (ke adhipatipada) kA Adara kareM / usake svAmitva ko svIkAra kareM, usakA mana meM bhalIbhA~ti smaraNa kareM, usake lie nizcaya kareM, usakA nidAna kareM, balicaMcA meM utpanna hokara sthiti karane kA saMkalpa kareM / tabhI Apa kAla ke avasara para mRtyu prApta karake balicaMcA rAjadhAnI meM utpanna hoMge / phira Apa hamAre indra bana jAe~ge aura hamAre sAtha divya kAmabhogoM ko bhogate hue viharaNa kareMge / jaba balicaMcA rAjadhAnI meM rahane vAle bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM ne usa tAmalI bAlatapasvI ko isa prakAra se kahA to usane unakI bAta kA Adara nahIM kiyA, svIkAra bhI nahIM kiyA, kintu mauna rahA / tadanantara balicaMcA-rAjadhAnI-nivAsI una bahuta
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 AgamasUtra-hindI anuvAda se devoM aura deviyoM ne usa tAmalI bAlatapasvI kI phira dAhinI ora se tIna bAra pradakSiNA karake dUsarI bAra, tIsarI bAra pUrvokta bAta kahI ki he devAnupriya ! hamArI balicaMcA rAjadhAnI indravihIna aura purohitarahita hai, yAvat Apa usake svAmI banakara vahA~ sthiti karane kA saMkalpa kariye / ' una asurakumAra deva-deviyoM dvArA pUrvokta bAta do-tIna bAra yAvat doharAI jAne para bhI tAmalI mauryaputra ne kucha bhI javAba na diyA yAvat vaha mauna dhAraNa karake baiThA rahA / tatpazcAt anta meM jaba tAmalI bAlatapasvI ke dvArA balicaMcA rAjadhAnI-nivAsI una bahutase asurakumAra devoM aura deviyoM kA anAdara huA, aura unakI bAta nahIM mAnI gaI, taba ve (deva-devIvRnda) jisa dizA se Ae the, usI dizA meM vApasa cale gae / [162] usa kAla aura usa samaya meM IzAna devaloka indavihIna aura purohitarahita bhI thA / usa samaya RSi tAmalI bAlatapasvI, pUre sATha hajAra varSa taka tApasa paryAya kA pAlana karake, do mahIne kI saMlekhanA se apanI AtmA ko sevita karake, eka sau bIsa bhakta anazana meM kATa kara kAla ke avasara para kAla karake IzAna devaloka ke IzAvataMsaka vimAna meM upapAtasabhA kI devadUSya-vastra se AcchAdita devazayyA meM aMgula ke asaMkhyeya bhAga jitanI avagAhanA meM, IzAna devaloka ke indra ke virahakAla meM IzAnadevendra ke rUpa meM utpanna huA / tatkAla utpanna vaha devendra devarAja IzAna, AhAraparyApti se lekara yAvat bhASA-manaHparyApti taka, paMcavidhi paryAptiyoM se paryApti bhAva ko prApta haA--paryApta ho gayA / usa samaya balicaMcA-rAjadhAnI ke nivAsI bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM ne jaba yaha jAnA ki tAmalI bAlatapasvI kAladharma ko prApta ho gayA hai aura IzAnakalpa meM vahA~ ke devendra ke rUpa meM utpanna huA hai, to yaha jAnakara ve ekadama krodha se mUr3hamati ho gae, athavA zIghra krodha se bhar3aka uThe, ve atyanta kupita ho gae, unake cehare krodha se bhayaMkara ugra ho gae ve krodha kI Aga se tilamilA uThe aura tatkAla ve saba balicaMcA rAjadhAnI ke bIcoMbIca hokara nikale, yAvat utkRSTa devagati se isa jambUdvIpa meM sthita bharatakSetra kI tAmraliptI nagarI ke bAhara, jahA~ tAmalI bAlatapasvI kA zaba (par3A) thA vahA~ Ae / unhoMne (tAmalI bAlatapasvI ke mRta zarIra ke) bAe~ paira ko rassI se bAMdhA, phira tIna bAra usake mukha meM thUkA / tatpazcAt tAmraliptI nagarI ke zrRMgATakoM-trikoNa mArgoM meM, caukoM meM, prAMgaNa meM, caturmukha mArga meM tathA mahAmArgoM meM; usake mRtazarIra ko ghasITA; athavA idhara-udhara khIMcatAna kI aura jorajora se cillAkara udghoSaNA karate hue isa prakAra kahane lage-'svayameva tApasa kA veSa pahana kara 'prANAmA' pravrajyA aMgIkAra karane vAlA yaha tAmalI bAlatapasvI hamAre sAmane kyA hai ? tathA IzAnakalpa meM utpanna huA devendra devarAja IzAna bhI hamAre sAmane kauna hotA hai ?' yoM kahakara ve usa tAmalI bAlatapasvI ke mRta zarIra kI hIlanA, nindA karate haiM, use kosate haiM, usakI gardA karate haiM, usakI avamAnanA, tarjanA aura tAr3anA karate haiM / usakI kadarthanA aura bhartsanA karate haiM, apanI icchAnusAra use idhara-udhara ghasITate haiM / isa prakAra usa zaba kI hIlanA yAvat manamAnI khIMcatAna karake phira use ekAnta sthAna meM DAla dete haiM / phira ve jisa dizA se Aye the, usI dizA meM vApasa lauTa gae / [163] tatpazcAt IzAnakalpavAsI bahuta-se vaimAnika devoM aura deviyoM ne (isa prakAra) dekhA ki balicaMcA-rAjadhAnI-nivAsI bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM dvArA tAmalI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/1/163 bAlatapasvI ke mRta zarIra kI hIlanA, nindA aura AkrozanA kI jA rahI hai, yAvat usa zaba ko manacAhe DhaMga se idhara-udhara ghasITA yA khIMcA jA rahA hai / ataH isa prakAra dekhakara ve vaimAnika deva-devIgaNa zIghra hI krodha se bhar3aka uThe yAvat krodhAnala se dAMta pIsate hue, jahA~ devendra devarAja IzAna thA, vahA~ pahu~ce / IzAnendra ke pAsa pahu~cakara donoM hAtha jor3a kara mastaka para aMjali karake 'jaya ho, vijaya ho' ityAdi zabdoM se badhAyA / phira ve bole - 'he devAnupriya ! balicaMcA rAjadhAnI nivAsI bahuta se asurakumAra deva aura devIgaNa Apa devAnupriya ko kAladharma prApta hue evaM IzAnakalpa meM indrarUpa meM utpanna hue dekhakara atyanta kopAyamAna hue yAvat Apake mRtazarIra ko unhoMne manacAhA Ar3A Ter3hA khIMca ghasITakara ekAnta meM DAla diyA / tatpazcAt ve jisa dizA se Ae the, usI dizA meM vApasa lauTa gae / ' usa samaya devendra devarAja IzAna IzAnakalpavAsI bahuta-se vaimAnika devoM aura deviyoM se yaha bAta sunakara aura mana meM vicAra kara zIghra hI krodha se AgababUlA ho uThA, yAvat krodha se tilamilAtA huA, vahIM devazayyA sthita IzAnendra ne lalATa para tIna sala DAlakara evaM bhrukuTi tAna kara balicaMcA rAjadhAnI ko, nIce ThIka sAmane, cAroM dizAoM se barAbara sammukha, aura cAroM vidizAoM se bhI ekadama sammukha hokara eka-Taka dRSTi se dekhA / isa prakAra kupita dRSTi se baciMcA rAjadhAnI ko dekhane se vaha usa divyaprabhAva se jalate hue aMgAroM ke - kaNoM ke samAna, tapI huI rAkha ke samAna, tapatapAtI bAlU jaisI yA tape samAna, garma hue tave sarIkhI, aura sAkSAt agri kI rAzi jaisI ho gaI - jalane lagI / 91 jaba balicaMcA rAjadhAnI meM rahane vAle bahuta se asurakumAra devoM aura deviyoM ne usa balicaMcA rAjadhAnI ko aMgAroM sarIkhI yAvat sAkSAt agni kI lapaToM jaisI dekhI to ve atyanta bhayabhIta hue, bhayatrasta hokara kAMpane lage, unakA Anandarasa sUkha gayA ve udvigna ho gae, aura bhaya ke mAre cAroM ora idhara-udhara bhAga-daur3a karane lage / ve eka dUsare ke zarIra se cipaTane lage athavA eka dUsare ke zarIra kI oTa meM chipane lage / taba balicaMcA- rAjadhAnI ke bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM ne yaha jAnakara ki devendra devarAja IzAna ke parikupita hone se (hamArI rAjadhAnI isa prakAra ho gaI hai); ve saba asurakumAra devagaNa, IzAnendra kI usa divya devaRddhi, divya devadyuti, divya devaprabhAva, aura divya tejolezyA ko sahana na karate hue devendra devarAja IzAna ke cAroM dizAoM meM aura cAroM vidizAoM meM ThIka sAmane khar3e hokara Upara kI ora samukha karake dasoM nakha ikaTThe hoM, isa taraha se donoM hAtha jor3akara zirasAvartayukta mastaka para aMjali karake IzAnendra ko jaya-vijaya - zabdoM se abhinandana karake ve isa prakAra bole- 'aho ! Apa devAnupriya ne divya deva Rddhi yAvat upalabdha kI hai, prApta kI hai, aura abhimukha kara lI hai ! hamane Apake dvArA upalabdha, prApta aura sammukha kI huI divya devaRddhi ko, yAvat devaprabhAva ko pratyakSa dekha liyA hai / ataH he devAnupriya ! hama Apa se kSamA mAMgate haiM / Apa devAnupriya hameM kSamA kareM / Apa devAnupriya hameM kSamA karane yogya haiM / phira kabhI isa prakAra nahIM kareMge / ' isa prakAra nivedana karake unhoMne IzAnendra se apane aparAdha ke lie vinayapUrvaka acchI taraha bAra-bAra kSamA mAMgI / aba jabaki balicaMcA-rAjadhAnI - nivAsI una bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM ne devendra devarAja IzAna se apane aparAdha ke lie samyak vinayapUrvaka bAra-bAra kSamAyAcanA kara
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda lI, taba IzAnendra ne usa divya deva Rddhi yAvat chor3I huI tejolezyA ko vApasa khIMca lI / he gautama ! taba se balicaMcA-rAjadhAnI-nivAsI ve bahuta-se asurakumAra deva aura devIvRnda devendra devarAja IzAna kA Adara karate haiM yAvat usakI paryupAsanA karate haiM / devendra devarAja IzAna kI AjJA aura sevA meM, tathA Adeza aura nirdeza meM rahate haiM / he gautama ! devendra devarAja IzAna ne vaha divya devaRddhi yAvat isa prakAra labdha, prApta aura abhisamanvAgata kI hai / bhagavan ! devendra devarAja IzAna kI sthiti kitane kAla kI hai ? gautama ! do sAgaropama se kucha adhika hai | bhagavana ! devendra devarAja IzAna deva AyuSya kA kSaya hone para, sthitikAla pUrNa hone para devaloka se cyuta hokara kahA~ jAegA, kahA~ utpanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogA yAvat samasta duHkhoM kA anta karegA / / [164] bhagavan ! kyA devendra devarAja zakra ke vimAnoM se devendra devarAja IzAna ke vimAna kucha (thor3a-se) uccatara-UMce haiM, kucha unnatatara haiM ? athavA devendra devarAja IzAna ke vimAnoM se devendra devarAja zakra ke vimAna kucha nIce haiM, kucha nimnatara haiM ? hA~, gautama ! yaha isI prakAra hai / yahA~ Upara kA sArA satrapATha (uttara ke rUpa meM) samajha lenA cAhie / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! jaise kisI hathelI kA eka bhAga (deza) kucha UMcA aura unnatatara hotA hai, tathA eka bhAga kucha nIcA aura nimnatara hotA hai, isI taraha zakrendra aura IzAnendra ke vimAnoM ke sambandha meM samajhanA cAhie / [165] bhagavana ! kyA devendra devarAja zakra. devendra devarAja IzAna ke pAsa prakaTa ho (jAne) meM samartha haiM ? hA~ gautama ! zakrendra, IzAnendra ke pAsa jAne meM samartha hai / bhagavan ! kyA vaha Adara karatA huA jAtA hai, yA anAdara karatA huA jAtA hai ? he gautama ! vaha IzAnendra kA Adara karatA huA jAtA hai, kintu anAdara karatA huA nahIM / / bhagavan ! devendra devarAja IzAna, kyA devendra devarAja zakra ke pAsa prakaTa hone (jAne) meM samartha hai ? hA~ gautama ! hai / bhagavan ! kyA vaha Adara karatA huA jAtA hai, yA anAdara karatA huA jAtA hai ? gautama ! vaha Adara karatA huA bhI jA sakatA hai, aura anAdara karatA huA bhI jA sakatA hai / bhagavan ! kyA devendra devarAja zakra, devendra devarAja IzAna ke samakSa (cAroM dizAoM meM) tathA cAroM konoM meM dekhane meM samartha hai ? gautama ! 'prAdurbhUta hone' ke samAna dekhane ke sambandha meM bhI do AlApaka kahane cAhie / ' bhagavan ! kyA devendra devarAja zakra, devendra devarAja IzAna ke sAtha AlApa yA saMlApa karane meM samartha hai ? hA~, gautama ! vaha AlApa-saMlApa karane meM samartha hai / pAsa jAne ke do AlApaka ke samAna AlApa-saMlApa ke bhI do AlApaka kahane cAhie / [166] bhagavan ! una devendra devarAja zakra aura devendra devarAja IzAna ke bIca meM paraspara koI kRtya aura karaNIya samutpanna hote haiM ? hA~, gautama ! samutpanna hote haiM | ___ bhagavan ! jaba ina donoM ke koI kRtya yA karaNIya hote haiM, taba ve kaise vyavahAra (kArya) karate haiM ? gautama ! jaba devendra devarAja zakra ko kArya hotA hai, taba vaha devendra devarAja IzAna ke samIpa prakaTa hotA hai, aura jaba devendra devarAja IzAna ko kArya hotA hai, taba vaha devendra devarAja zakra ke nikaTa jAtA hai / unake paraspara sambodhita karane kA tarIkA yaha hai'aisA hai, he dakSiNArddha lokAdhipati devendra devarAja zakra !' 'aisA hai, he uttarArddha lokAdhipati
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/1/166 devendra devarAja IzAna ! (yahA~), donoM ora se sambodhita karake ve eka dUsare ke kRtyoM aura karaNIyoM ko anubhava karate hue vicarate haiM / (bhagavan ! jaba una donoM indroM meM paraspara vivAda utpanna ho jAtA hai;) taba ve kyA karate haiM ? gautama ! ve donoM, devendra devarAja sanatkumArendra kA mana meM smaraNa karate haiM / devendra devarAja zakrendra aura IzAnendra dvArA smaraNa karane para zIghra hI sanatkumArendra devarAja, zakrendra aura IzAnendra ke nikaTa prakaTa hotA hai / vaha jo bhI kahatA hai, (use ye donoM indra mAnya karate haiM / ) ye donoM indra usakI AjJA, sevA, Adeza aura nirdeza meM rahate haiM / [167] he bhagavan ! devendra devarAja sanatkumAra kyA bhavasiddhika hai yA abhavasiddhika hai ?; samyagdRSTi hai, yA mithyAdRSTi hai ? paritta saMsArI hai yA ananta saMsArI ?; sulabhabodhi hai, yA durlabhabodhi ?; ArAdhaka hai, athavA virAdhaka ? carama hai athavA acarama ? gautama ! devendra devarAja sanatkumAra, bhavasiddhika hai, abhavasiddhika nahIM; isI taraha vaha samyagdRSTi hai, parittasaMsArI hai, sulabhabodhi hai, ArAdhaka hai, carama hai, prazasta pada grahaNa karane cAhie / bhagavan ! kisa kAraNa se (aisA kahA jAtA hai)? gautama ! devendra devarAja sanatkumAra bahuta-se zramaNI, bahutasI zramaNiyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikAoM kA hitakAmI, sukhakAmI, pathyakAmI, anukampika, nizreyasika hai / vaha unakA hita, sukha aura niHzreyas kA kAmI hai / isI kAraNa, gautama ! sanatkumArendra bhavasiddhika hai, yAvat (carama hai, kintu) acarama nahIM / bhagavan ! devendra devarAja sanatkumAra kI sthiti kitane kAla kI hai ? gautama ! (utkRSTa) sAta sAgaropama kI hai / bhagavan ! vaha (sanatkumArendra) usa devaloka se Ayu kSaya hone ke bAda, yAvat kahA~ utpanna hogA ? he gautama ! sanatkumArendra usa devaloka se cyavakara mahAvideha varSa (kSetra) meM, siddha-buddha-mukta hogA, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karegA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' [168] tiSyaka zramaNa kA tapa chaTTha-cha8 thA aura usakA anazana eka mAsa kA thA / kurudattaputra zramaNa kA tapa aTThama-aTThama kA thA aura usakA anazana thA-arddha mAsika / tiSyaka zramaNa kI dIkSAparyAya ATha varSa kI thI, aura kurudattaputrazramaNa kI thI-chaha mAsa kii| [169] isake atirikta do indroM ke vimAnoM kI U~cAI, eka indra kA dUsare ke pAsa Agamana paraspara prekSaNa, unakA AlApa-saMlApa, unakA kArya, unameM vivAdotpatti tathA unakA nipaTArA, tathA sanatkumArendra kI bhavasiddhikatA Adi viSayoM kA nirUpaNa isa uddezaka meM hai / | zataka-3 uddezaka-2 [170] usa kAla, usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thA / yAvat bhagavAn vahA~ padhAre aura pariSad paryupAsanA karane lagI / usa kAla, usa samaya meM causaTha hajAra sAmAnika devoM se parivRta aura camaracaMcA nAmaka rAjadhAnI meM, sudharmAsabhA meM camaranAmaka siMhAsana para baiThe asurendra asurarAja camara ne (rAjagRha meM virAjamAna bhagavAn ko avadhijJAna se dekhA); yAvat nATyavidhi dikhalA kara jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM vApasa lauTa gayA / 'he bhagavan !' yoM kaha kara bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda namaskAra karake pUchA- 'bhagavan ! kyA asurakumAra deva isa ratnaprabhApRthvI ke nIce rahate haiM ?' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / isI prakAra yAvat saptama pRthvI ke nIce bhI ve nahIM rahate; aura na saudharmakalpa-devaloka ke nIce, yAvat anya sabhI kalpoM ke nIce ve rahate haiM / bhagavan ! kyA ve asurakumAra deva ISatprAgbhArA (siddhazilA) pRthvI ke nIce rahate haiM ? ( he gautama !) yaha artha bhI samartha nahIM / bhagavan ! taba aisA vaha kauna-sA sthAna hai, jahA~ asurakumAra deva nivAsa karate haiM ? gautama ! eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke bIca meM ( asurakumAra deva rahate haiM / ) yahA~ asurakumArasambandhI samasta vaktavyatA kahanI cAhie; yAvat ve divya bhogoM kA upabhoga karate hue vicaraNa karate haiM / bhagavan ! kyA asurakumAra devoM kA adhogamana-viSayaka (sAmarthya) hai ? hA~, gautama ! hai / bhagavan ! asurakumAra devoM kA adhogamana-viSayaka sAmarthya kitanA hai ? gautama ! saptamapRthvI taka nIce jAne kI zakti unameM hai / ve tIsarI pRthvI taka gaye haiM, jAte haiM aura jAyeMge / bhagavan ! kisa prayojana se asurakumAra deva tIsarI pRthvI taka gaye haiM, (jAte haiM, ) aura bhaviSya meM jAyeMge ? he gautama! apane pUrva zatru ko duHkha dene athavA apane pUrva sAthI kI vedanA kA upazamana karake ke lie asurakumAra deva tRtIya pRthvI taka gaye haiM, (jAte haiM) aura jAyeMge / bhagavan ! kyA asurakumAradevoM meM tiryag (tirache) gamana karane kA sAmarthya kahA gayA hai ? hA~, gautama ! hai / bhagavan ! asurakumAra devoM meM tirachA jAne kI kitanI zakti hai ? gautama ! asurakumAra devoM meM, yAvat asaMkhyeya dvIpa - samudroM taka kintu ve nandIzvara dvIpa taka gae haiM, (jAte haiM) aura bhaviSya meM jAyeMge / bhagavan ! asurakumAra deva, nandIzvaravaradvIpa kisa prayojana se gae haiM, (jAte haiM) aura jAe~ge ? he gautama! arihanta bhagavAn ke janma mahotsava meM, niSkramaNa mahotsava meM, jJAnotpatti hone para tathA parinirvANa para mahimA karane ke lie nandIzvaravaradvIpa gae haiM, jAte haiM aura jAe~ge / 94 bhagavan ! kyA asurakumAra devoM meM Urdhva gamanaviSayaka sAmarthya hai ? hA~ gautama ! hai / bhagavan ! asurakumAradevoM kI UrdhvagamanaviSayaka zakti kitanI hai ? gautama ! asurakumAradeva apane sthAna se yAvat acyutakalpa taka Upara jAne meM samartha haiM / apitu ve saudharmakalpa taka gae haiM, (jAte haiM) aura jAe~ge / bhagavan ! asurakumAradeva kisa prayojana se saudharmakalpa taka gae haiM, (jAte haiM) aura jAe~ge ? he gautama ! una (asurakumAra) devoM kA vaimAnika devoM ke sAtha bhavapratyayika vairAnubandha hotA hai / isa kAraNa ve deva krodhavaza vaikriya zakti dvArA nAnArUpa banAte hue tathA parakIya deviyoM ke sAtha (paricAra) saMbhoga karate hue (vaimAnika) AtmarakSaka devoM kA trAsa pahuMcAte haiM, tathA yathocita choTe-moTe ratnoM ko le (curA ) kara svayaM ekAnta bhAga meM cale jAte haiM / bhagavan ! kyA una devoM ke pAsa yathocita choTe-moTe ratna hote haiM ? hA~ gautama ! hote haiM / bhagavan ! jaba ve asurakumAra deva ratna curA kara bhAga jAte haiM, taba vaimAnika deva unakA kyA karate haiM ? vaimAnika deva unake zarIra ko atyanta vyathA pahu~cAte haiM / bhagavan ! kyA vahA~ (saudharmakalpa meM) gae hue ve asurakumAra deva una apsarAoM ke sAtha divya bhogane yogya bhogoM ko bhogane meM samartha haiM ? ( he gautama !) yaha artha samartha nahIM / ve vahA~ se vApasa lauTa jAte haiM / vahA~ se lauTa kara ve yahA~ (apane sthAna meM) Ate haiM / yadi
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/2/170 95 ve (vaimAnika) apsarAe~ unakA Adara kareM, unheM svAmIrUpa meM svIkAreM to, ve asurakumAra deva una apsarAoM ke sAtha divya bhoga bhoga sakate haiM, yadi Adara na kareM, unakA svAmI-rUpa meM svIkAra na kareM to, asurakumAra deva una apsarAoM ke sAtha divya evaM bhogya bhogoM ko nahIM bhoga sakate / he gautama ! isa kAraNa se asurakumAra deva saudharmakalpa taka gae haiM, (jAte haiM) aura jAe~ge / [171] bhagavan ! kitane kAla meM asurakumAra deva Urdhva-gamana karate haiM, tathA saudharmakalpa taka Upara gaye haiM, jAte haiM aura jAe~ge ? gautama ! ananta utsarpiNI-kAla aura ananta avasarpiNIkAla vyatIta hone ke pazcAt loka meM AzcaryabhUta yaha bhAva samutpanna hotA hai ki asurakumAra deva Udhvagamana karate haiM, yAvat saudharmakalpa taka jAte haiM / bhagavan ! kisakA Azraya lekara asurakumAra deva Urdhva-gamana karate haiM, yAvat Upara saudharmakalpa taka jAte haiM ? he gautama ! jisa prakAra yahA~ zabara, barbara, TaMkaNa yA cucuka, praznaka athavA pulinda jAti ke loga kisI bar3e araNya kA, gaDDhe kA, durga kA, guphA kA, kisI viSama sthAna kA, athavA parvata kA Azraya le kara eka mahAn evaM vyavasthita azvavAhinI ko, gajAvAhinI ko, paidalasenA ko athavA dhanurdhAriyoM ko Akula-vyAkula kara dete haiN| isI prakAra asurakumAra deva bhI arihantoM kA yA arihantadeva ke caityoM kA, athavA bhAvitAtmA anagAroM kA Azraya le kara Urdhvagamana karate haiM, yAvat saudharmakalpa taka Upara jAte haiM / - bhagavan kyA sabhI asurakumAra deva saudharmakalpa taka yAvat Urdhvagamana karate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / kintu mahatI RddhivAle asurakumAra deva hI yAvat saudharmadevaloka taka Upara jAte haiM / he bhagavan ! kyA asurendra asurarAja camara bhI pahale kabhI UparayAvat saudharmakalpa taka Urdhvagamana kara cukA hai ? hA~, gautama ! yaha asurendra asurarAja camara bhI pahale Upara-yAvat saudharmakalpa taka Urdhvagamana kara cukA hai / 'aho, bhagavan ! (Azcarya hai,) asurendra asurarAja camara aisI mahARddhi evaM mahAdyuti vAlA hai ! to he bhagavan ! usakI vaha divya devakRddhi yAvat divya devaprabhAva kahA~ gayA, kahA~ praviSTa huA ?' gautama ! yahA~ bhI kUTAkArazAlA kA dRSTAnta kahanA cAhie / . [172] bhagavan ! asurendra asurarAja camara ko vaha divya devaRddhi aura yAvat vaha saba, kisa prakAra upalabdha huI, prApta huI aura abhisamanvAgata huI ? he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa (kSetra) meM, vindhyAcala kI talahaTI meM 'bebhela' nAmaka sanniveza thA / vahA~ 'pUraNa' nAmaka eka gRhapati rahatA thA / vaha ADhya aura dIpta thA / yahA~ tAmalI kI taraha 'pUraNa' gRhapati kI sArI vaktavyatA jAna lenI cAhie / vizeSa yaha hai ki cAra khAnoM vAlA kASThamaya pAtra banA kara yAvat vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima rUpa caturvidha AhAra banavA kara jJAtijanoM Adi ko bhojana karA kara tathA unake samakSa jyeSTha putra ko kuTumba kA bhAra sauMpa kara yAvat svayameva cAra khAnoM vAle kASThapAtra ko lekara muNDita hokara 'dAnAmA' nAmaka pravrajyA aMgIkAra kii| pravrajita ho jAne para usane pUrvavarNita tAmalI tApasa kI taraha saba prakAra se tapazcaryA kI, AtApanA bhUmi meM AtApanA lene lagA, ityAdi saba kathana pUrvavat jAnanA; yAvat vaha AtApanA bhUmi se nIce utarA / phira svayameva cAra khAnoM vAlA kASThamaya pAtra lekara 'bebhela'
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda sanniveza meM U~ca, nIca aura madhyama kuloM ke gRhasamudAya se bhikSA-vidhi se bhikSAcarI karane ke lie ghUmA / bhikSATana karate hue usane isa prakAra kA vicAra kiyA mere bhikSApAtra ke pahale khAne meM jo kucha bhikSA par3egI use mArga meM milane vAle pathikoM ko de denA hai, mere (pAtra ke) dUsare khAne meM jo kucha (khAdyavastu) prApta hogI, vaha mujhe kauoM aura kuttoM ko de denI hai, jo (bhojyapadArtha) mere tIsare khAne meM AegA, vaha machaliyoM aura kachuoM ko de denA hai aura cauthe khAne meM jo bhikSA prApta hogI, vaha svayaM AhAra karatA hai / isa prakAra bhalIbhAMti vicAra karake kala (dUsare dina) rAtri vyatIta hone para prabhAtakAlIna prakAza hote hI yAvat vaha dIkSita ho gayA, kASThapAtra ke cauthe khAne meM jo bhojana par3atA hai, usakA AhAra svayaM karatA hai / / tadanantara pUraNa bAlatapasvI usa udAra, vipula, pradatta aura pragRhIta bAlatapazcaraNa ke kAraNa zuSka evaM rUkSa ho gayA / yahA~ bIca kA sArA varNana tAmalItApasa kI taraha (pUrvavat) yAvat vaha bhI 'bebhela' sanniveza ke bIcoMbIca hokara nikalA / usane pAdukA aura kuNDI Adi upakaraNoM ko tathA cAra khAnoM vAle kASThapAtra ko ekAnta pradeza meM choDa diyA / phira bebhela sanniveza ke agnikoNa meM arddhanirvartanika maNDala rekhA khIMca kara banAyA athavA pratilekhitapramArjita kiyA / yoM maNDala banA kara usane saMlekhanA kI jUSaNA (ArAdhanA) se apanI AtmA ko sevita kiyA / phira yAvajjIvana AhAra-pAnI kA pratyAkhyAna karake usa pUraNa bAlatapasvI ne pAdapopagamana anazana (saMthArA) svIkAra kiyA / he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM maiM chadmastha avasthA meM thA; merA dIkSAparyAya gyAraha varSa kA thA / usa samaya maiM nirantara chaTTha-cha? tapa karatA huA, saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA, pUrvAnupUrvI se vicaraNa karatA huA, grAmAnugrAma ghUmatA huA, jahA~ suMsumArapura nagara thA, aura jahA~ asokavanaSaNDa nAmaka udyAna thA, vahA~ zreSTha azoka ke nIce pRthvIzilApaTTaka ke pAsa AyA / maiMne usa samaya azokataru ke nIce sthita pRthvIzilApaTTaka para aTThamabhakta tapa grahaNa kiyA / maiMne donoM pairoM ko paraspara ikaTThA kara liyA / donoM hAthoM ko nIce kI ora laTakAe hue sirpha eka pudgala para dRSTi sthira kara, nirnimeSanetra zarIra ke agrabhAga ko kucha jhukA kara, yathAvasthita gAtroM se evaM samasta indriyoM ko gupta karake ekarAtrikI mahA (bhikSu) pratimA ko aMgIkAra karake kAyotsarga kiyA / usa kAla aura usa samaya meM camaracaMcA rAjadhAnI indravihIna aura purohita rahita thI / (idhara) pUraNa nAmaka bAlatapasvI pUre bAraha varSa taka (dAnAmA) pravrajyA paryAya kA pAlana karake, ekamAsika saMllekhanA kI ArAdhanA se apanI AtmA ko sevita karake, sATha bhakta anazana rakha kara, mRtyu ke avasara para mRtyu prApta karake camaracaMcA rAjadhAnI kI upapAtasabhA meM yAvat indra ke rUpa meM utpanna huA / usa samaya tatkAla utpanna huA asurendra asurarAja camara pAMca prakAra kI paryAptiyoM se paryApti bhAva ko prApta huA / ve pAMca paryAptiyA~ isa prakAra haiM-AhAraparyApti se yAvat bhASAmanaHparyApti taka / ___jaba asurendra asurarAja camara pAMca paryAptiyoM se paryApta ho gayA, taba usane svAbhAvika rUpa se Upara saudharmakalpa taka avadhijJAna kA upayoga kiyA / vahA~ usane devendra devarAja, maghavA, pAkazAsana, zataRtu, sahastrAkSa, vastrApANi, purandara zakra ko yAvat dasoM dizAoM ko udyotita evaM prakAzita karate hue dekhA / saudharmakalpa meM saudharmAvataMsaka vimAna meM zakra nAmaka siMhAsana para baiThakara, yAvat divya evaM bhogya bhogoM kA upabhoga karate hue dekhA / ise dekhakara
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/2/172 camarendra ke mana meM isa prakAra kA Antarika cintita, prArthita evaM manogata saMkalpa samutpanna huA ki are ! kauna yaha aprArthita-prArthaka, dUra taka nikRSTa lakSaNavAlA tathA lajjA aura zobhA se rahita, hInapuNyA caturdazI ko janmA huA hai, jo mujhe isa prakAra kI isa divya deva-kRddhi yAvat divya devaprabhAva labdha, prApta aura abhimukha samAnIta hone para bhI mere Upara utsukatA se rahita ho kara divya evaM bhogya bhogoM kA upabhoga karatA huA vicara rahA hai ? isa prakAra kA AtmasphuraNa karake camarendra ne apanI sAmAnikapariSad meM utpanna devoM ko bulAyA aura unase kahA-'he devAnupriyo ! yaha batAo ki yaha kauna aniSTa-yAvat divya evaM bhogya bhogoM kA upabhoga karatA huA vicaratA hai ? asurendra asurarAja camara dvArA sAmAnika pariSad meM utpanna devoM se isa prakAra kahe jAne para ve citta meM atyanta harSita aura santuSTa hue / yAvat hRdaya se hRta-prabhAvita hokara unakA hRdaya khila uThA / donoM hAtha jor3akara dasoM nakhoM ko ekatrita karake zirasAvartasahita mastaka para aMjali karake unhoMne camarendra ko jaya-vijaya zabdoM se badhAI dI / phira ve isa prakAra bole-'he devAnupriya ! yaha to devendra devarAja zakra hai, jo yAvat divya bhogya bhogoM kA upabhoga karatA huA vicaratA hai !' tatpazcAt una sAmAnika pariSad meM utpanna devoM se isa bAta ko sunakara mana meM avadhAraNa karake vaha asurendra asurarAja camara zIghra hI kruddha, ruSTa, kupita evaM caNDa-raudra AkRtiyukta huA, aura krodhAveza meM Akara bar3abar3Ane lagA / phira usane sAmAnikapariSad meM utpanna devoM se isa prakAra kahA-"are ! vaha devendra devarAja zakra koI dUsarA hai, aura yaha asurendra asurarAja camara koI dUsarA hai ! devendra devarAja zakra to mahAkRddhi vAlA hai, jabaki asurendra asurarAja camara alpakRddhi vAlA hI hai, ataH he devAnupriyo ! maiM cAhatA hU~ ki maiM svayameva usa devendra devarAja zakra ko usake svarUpa se bhraSTa kara dU~ / ' yoM kaha kara vaha camarendra (kopavaza) garma ho gayA, garmAgarma ho uThA / isake pazcAt usa asurendra asurarAja camara ne avadhijJAna kA prayoga kiyA / avadhijJAna ke prayoga se usane mujhe dekhA / mujhe dekha kara camarendra ko isa prakAra Antarika sphuraNA yAvat manogata saMkalpa utpanna huA ki zramaNa bhagavAn mahAvIra jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM, susumArapura nagara meM, azokavanaSaNDa nAmaka udyAna meM, zreSTha azokavRkSa ke nIce pRthvIzilApaTTaka para aTThamabhatta tapa svIkAra kara ekarAtrikI mahApratimA aMgIkAra karake sthita haiM / ataH mere lie yaha zreyaskara hogA ki maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke Azraya se devendra devarAja zakra ko svayameva zrIbhraSTa karUM / ' vaha camarendra apanI zayyA se uThA aura uThakara usane devadUSya vastra pahanA / phira, upapAtasabhA ke pUrvIdvAra se hokara nikalA / aura jahA~ sudharmAsabhA thI, tathA jahA~ catuSpAla nAmaka zastrabhaNDAra thA, vahA~ AyA / eka parigharatna uThAyA / phira vaha kisI ko sAtha liye binA akelA hI usa parigharatna ko lekara atyanta roSAviSTa hotA huA camaracaMcA rAjadhAnI ke bIcoMbIca hokara nikalA aura tigicchakUTa nAmaka utpAtaparvata ke nikaTa AyA / vahA~ usane vaikriya samudghAta dvArA samavahata hokara saMkhyeya yojanaparyanta kA uttarakriyarUpa banAyA / phira vaha usa utkRSTa yAvat divya devagati se yAvat jahA~ pRthvIzilApaTTaka thA, vahA~ mere pAsa AyA / mere pAsa usane dAhinI ora se merI tIna bAra pradakSiNA kI, mujhe vandana-namaskAra kiyA aura bolA-"bhagavan ! maiM Apake Azraya se svayameva devendra devarAja zakra ko usakI zobhA 37
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 98 se bhraSTa karanA cAhatA hU~ / " vaha vahA~ se sIdhA IzAnakoNa meM calA gayA / phira usane vaikriyasamudghAta kiyA; yAvat vaha dUsarI bAra bhI vaikriyasamudghAta se samavahata huA / usane eka mahAghora, ghorAkRtiyukta, bhayaMkara, bhayaMkara AkAravAlA, bhAsvara, bhayAnaka, gambhIra, trAsadAyaka, kAlI kRSNapakSIya ardharAtri evaM kAle ur3adoM kI rAzi ke samAna kAlA, eka lAkha yojana kA U~cA, mahAkAya zarIra vanAyA / vaha apane hAthoM ko pachAr3ane lagA, paira pachAr3ane lagA, garjanA karane lagA, ghor3e kI taraha hinahinAne lagA, hAthI kI taraha kilakilAhaTa karane lagA, ratha kI taraha ghanaghanAhaTa karane lagA, pairoM ko jamIna para jora se paTakane lagA, bhUmi para jo se thappar3a mArane lagA, siMhanAda karane lagA, uchalane lagA, pachAr3a mArane lagA, tripadI ko chedane lagA; bAMI bhujA U~cI karane lagA, phira dAhine hAtha kI tarjanI a~gulI aura aMgUThe ke nakha dvArA apane mukha ko tirachA phAr3a kara biDambita karane lagA aura bar3e jora-jora se kalakala zabda karane lagA / yoM karatA huA vaha camarendra svayaM akelA, parigharatna le kara Upara AkAza meM ur3A / vaha mAno adholoka kSubdha karatA huA, pRthvItala ko mAno kaMpAtA huA, tirache loka ko khIMcatA huA-sA, gaganatala ko mAno phor3atA huA, kahI garjanA karatA huA, kahIM vidyut kI taraha camakatA huA, kahIM varSA ke samAna barasatA huA, kahIM dhUla kA Dhera ur3AtA huA, kahIM gADhAndhakAra kA dRzya upasthita karatA huA, tathA vANavyantara devoM ko trAsa pahu~cAtA huA, jyotiSIdevoM ko do bhAgoM meM vibhakta karatA huA evaM AtmarakSaka devoM ko bhagAtA huA, parigharatna ko AkAza meM ghumAtA huA, use vizeSa rUpa se camakAtA huA, usa utkRSTa divya devagati se yAvat tirache asaMkhyeya dvIpasamudroM ke bIcoMbIca ho kara nikalA / jisa ora saudharmakalpa thA, saudharmAvataMsaka vimAna thA, aura jahA~ sudharmAsabhA thI, usake nikaTa pahu~cA / usane eka paira padmavaravedikA para rakhA, aura dUsarA paira sudharmA sabhA meM rakhA / phira bar3e jora se huMkAra karake usane para ghiratna se tIna bAra indrakIla ko pITA aura kahA - 'are ! vaha devendra devarAja zakra kahA~ hai ? kahA~ haiM usake ve caurAsI hajAra sAmAnika deva ? yAvat kahA~ hai usake ve tIna lAkha chattIsa hajAra AtmarakSaka deva ? kahA~ gaI ve aneka karor3a apsarAe~ ? Aja hI maiM una sabako mAra DAlatA hU~, Aja hI unakA maiM vadha kara DAlatA hU~ / jo apsarAe~ mere adhIna nahIM haiM, ve abhI merI vazavartinI ho jAe~ / ' aisA karake camarendra ne ve aniSTa, akAnta, apriya, azubha, amanojJa, amanohara aura kaThora udgAra nikAle / tadanantara devendra devarAja zakra ( camarendra ke) isa aniSTa, yAvat amanojJa aura azrutapUrva karNakaTu vacana suna-samajha karake ekadama kopAyamAna ho gayA / yAvat krodha se bar3abar3Ane lagA tathA lalATa para tIna sala par3eM, isa prakAra se bhukRTi car3hA kara zakrendra asurendra asurarAja camara se yoM bolA- he ! aprArthita (aniSTa - maraNa) ke prArthaka (icchuka ) ! yAvat hInapuNyA caturdazI ke janme hue asurendra ! asurarAja ! camara ! Aja tU nahIM rahegA; Aja terI khaira nahIM hai / yoM kaha kara apane zreSTha siMhAsana para baiThe-baiThe hI zakrendra ne apanA vajra uThAyA aura usa jAjvalyamAna, visphoTa karate hue, tar3a-tar3a zabda karate hue hajAroM ulkAe~ chor3ate hue, hajAroM agnijvAlAoM ko chor3ate hue, hajAroM aMgAroM ko bikherate hue, hajAroM sphuliMgoM kI jvAlAoM se usa para dRSTi phaiMkate hI A~khoM ke Age pakAcauMdha ke kAraNa rukAvaTa DAlane vAle, agni
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 3/-/2/172 99 se adhika teja se dedIpyamAna, atyanta vegavAn khile hue kiMzuka ke phUla ke samAna lAlalAla, mahAbhayAvaha evaM bhayaMkara vajra ko asurendra asurarAja camarendra ke vadha ke lie chor3A / tatpazcAt usa asurendra asurarAja camara ne jaba usa jAjvalyamAna, yAvat bhayaMkara vajra ko apane sAmane AtA huA dekhA, taba use dekha kara cintana karane lagA, phira ( apane sthAna para cale jAne kI) icchA karane lagA, athavA (vajra ko dekhate hI usane) apanI donoM A~kheM mUMda lIM aura ( vahA~ se cale jAne kA punaH ) punaH vicAra karane lagA / cintana karake vaha jyoM hI spRhA karane lagA tyoM hI usake mukuTa kA chogA TUTa gayA, hAthoM ke AbhUSaNa nIce laTaka gae; tathA paira Upara aura sira nIcA karake evaM kAMkhoM meM pasInA - sA TapakAtA huA, vaha asurenda camara usa utkRSTa yAvat divya devagati se tirache asaMkhya dvIpa samudroM ke bIcoMbIca hotA huA, jambUdvIpa thA, jahA~ bhAratavarSa thA, yAvat jahA~ zreSTha azokavRkSa thA, vahA~ pRthvIzilApaTTaka para jahA~ maiM ( zrI mahAvIrasvAmI) thA, vahA~ AyA / mere nikaTa Akara bhayabhIta evaM bhaya se gadgada svarayukta camarendra --- "bhagavan ! Apa hI mere lie zaraNa haiM" isa prakAra bolatA huA mere donoM pairoM ke bIca meM zIghratA se vegapUrvaka gira par3A / [173] usI samaya devendra zakra ko isa prakAra kA AdhyAtmika yAvat manogata saMkalpa utpanna huA ki asurendra asurarAja camara itanI zaktivAlA nahIM hai, na asurendra asurarAja camara itanA samartha hai, aura na hI asurendra asurarAja camara kA itanA viSaya hai ki vaha arihanta bhagavantoM, arhanta bhagavAn ke caityoM athavA bhAvitAtmA anagAra kA Azraya liye binA svayaM apane Azraya se itanA U~cA (uTha) kara yAvat saudharmakalpa taka A sake / ataH vaha asurendra avazya arahinta bhagavantoM yAvat kisI bhAvitAtmA anagAra ke Azraya se hI itanA Upara yAvat saudharmakalpa taka AyA hai / yadi aisA hai to una tathArUpa arhanta bhagavantoM evaM anagAroM kI (mere dvArA phaiMke hue vajra se ) atyanta AzAtanA hone se mujhe mahAHdukha hogA / aisA vicAra karake zakrendra ne avadhijJAna ke prayoga se usane mujhe dekhA ! mujhe dekhate hI "hA ! hA ! are re! maiM mArA gayA !" isa prakAra ( pazcAttApa ) karake utkRSTa yAvat divya devagati se vajra ke pIche-pIche daur3A / vaha zakrendra tirachI asaMkhyAta dvIpa - samudroM ke bIcoMbIca hotA huA yAvat usa zreSTha azokavRkSa ke nIce jahA~ maiM thA, vahA~ AyA aura vahA~ mujhe se sirpha cAra aMgula dUra rahe hue usa vajra ko usane pakar3a liyA / [ 174] he gautama ! (jisa samaya zakrendra ne vajra ko pakar3A, usa samaya usane apanI muTThI itanI jora se banda kI ki) usa muTThI kI havA se mere kezAgra hilane lage / tadanantara devendra devarAja zakra ne vajra ko le kara dAhinI ora se merI tIna bAra pradakSiNA kI aura mujhe vandananamaskAra kiyA / vandana - namaskAra karake kahA - bhagavan ! ApakA hI Azraya le kara svayaM asurendra asurarAja camara mujhe apanI zrI se bhraSTa karane AyA thA / taba maiMne parikupita ho kara usa asurendra asurarAja camara ke vadha ke lie vajra pheMkA thA / isake pazcAt mujhe tatkAla isa prakAra kA Antarika yAvat manogata vicAra utpanna huA ki asurendra asurarAja camara svayaM itanA samartha nahIM hai ki apane hI Azraya se itanA U~cA - saudharmakalpa taka A sake, ityAdi pUrvokta saba bAteM zakrendra ne kahA sunAIM yAvat zakrendra ne Age kahA bhagavan ! phira maiMne avadhijJAna kA yoga kiyA / avadhijJAna dvArA Apako dekhA /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda Apako dekhate hI - 'hA hA ! are re ! maiM mArA gayA / ' ye udgAra mere mukha se nikala par3e ! phira maiM utkRSTa yAvat divya devagati se jahA~ Apa devAnupriya virAjamAna haiM, vahA~ AyA; aura Apa devAnupriya se sirpha cAra aMgula dUra rahe hue vajra ko maiMne pakar3a liyA / maiM vajra ko vApasa ne ke lie hI yahA~ suMsumArapura meM aura isa udyAna meM AyA hU~ aura abhI yahA~ hU~ / ataH bhagavan ! maiM Apa devAnupriya se kSamA mAMgatA hU~ / Apa devAnupriya mujhe kSamA kareM / Apa devAnupriya kSamA karane yogya haiM / maiM aisA (aparAdha) punaH nahIM karUMgA / ' yoM kaha kara zakrendra mujhe vandana - namaskarA karake IzAnakoNa meM calA gayA / vahA~ jA kara zakrendra ne apane bAMyeM paira ko tIna bAra bhUmi para pachAr3A / yoM karake phira usane asurendra asurarAja camara se isa prakAra kahA - 'he asurendra asurarAja camara ! Aja to tU zramaNa bhagavAn mahAvIra ke hI prabhAva se baca ( mukta ho) gayA hai, (jA) aba tujhe mujha se (kiMcit bhI) bhaya nahIM hai; yoM kaha kara vaha zakrendra jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM vApasa calA gayA / 100 [175] 'he bhagavan !' yoM kaha kara bhagavAn gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana - namaskAra kiyA / vandana - namaskAra karake isa prakAra kahA ( pUchA ) 'bhagavan ! mahARddhisampanna, mahAdyutiyukta yAvat mahAprabhAvazAlI deva kyA pahale pudgala ko phaiMka kara, phira usake pIche jA kara use pakar3a lene meM samartha hai ? hA~, gautama ! vaha samartha hai / bhagavan ! kisa kAraNa se deva, pahale phaiMke hue pudgala ko, usakA pIchA karake yAvat grahaNa karane meM samartha hai ? gautama ! jaba pudgala phaiMkA jAtA hai, taba pahale usakI gati zIghra (tIvra) hotI hai, pazcAt usakI gati manda ho jAtI hai, jabaki maharddhika deva to pahale bhI aura pIche (bAda meM) bhI zIghra aura zIghragati vAlA tathA tvarita aura tvaritagati vAlA hotA hai / ataH isI kAraNa se deva, phaiMke hue pudgala kA pIchA karake yAvat use pakar3a sakatA hai / bhagavan ! maharddhika deva yAvat pIchA karake phaiMke hue pudgala ko pakar3ane meM samartha hai, to devendra devarAja zakra apane hAtha se asurendra asurarAja camara ko kyoM nahIM pakar3a sakA ? gautama ! asurakumAra devoM kA nIce gamana kA viSaya zIghra zIghra aura tvarita - tvarita hotA hai, aura Urdhvagamana viSaya alpa - alpa tathA manda manda hotA hai, jabaki vaimAnika devoM kA U~ce jAne kA viSaya zIghra - zIghra tathA tvarita - tvarita hotA hai aura nIce jAne kA viSaya alpa- alpa tathA manda manda hotA hai / eka samaya meM devendra devarAja zakra, jitanA kSetra Upara jA sakatA hai, utanA kSetra - Upara jAne meM vajra ko do samaya lagate haiM aura camarendra ko tIna samaya lagate haiM / ( arthAt- ) devendra devarAja zakra kA Upara jAne meM lagane vAlA kAlamAna sabase thor3A hai, aura adholokakaMDaka usakI apekSA saMkhyeyaguNA hai / eka samaya meM asurendra asurarAja camara jitanA kSetra nIcA jA sakatA hai, utanA hI kSetra nIcA jAne meM zakrendra ko do samaya lagate haiM aura utanA hI kSetra nIcA jAne meM vajra ko tIna samaya lagate haiM / ( arthAt- ) asurendra asurarAja camara kA nIce gamana kA kAlamAna sabase thor3A hai aura U~cA jAne kA kAlamAna usase saMkhyeyaguNA hai / isa kAraNa se he gautama ! devendra devarAja zakra, apane hAtha se asurendra asurarAja camara ko pakar3ane meM samartha na ho sakA / he bhagavan ! devendra devarAja zakra kA Urdhvagamana viSaya, adhogamana viSaya aura tiryaggamana viSaya, ina tInoM meM kauna-sA viSaya kina kina se alpa hai, adhika hai aura tulya hai, athavA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/2/175 101 vizeSAdhika hai ? gautama ! devendra devarAja zakra eka samaya meM sabase kama kSetra nIce jAtA hai, tirachA usase saMkhyeya bhAga jAtA hai aura Upara bhI saMkhyeya bhAga jAtA hai / bhagavan ! asurendra asurarAja camara ke Urdhvagamana-viSaya, adhogamana viSaya aura tiryagamanaviSaya meM se kauna-sA viSaya kina-kina se alpa, adhika, tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! asurendra asurarAja camara, eka samaya meM sabase kama kSetra Upara jAtA hai; tirachA, usase saMkhyeya bhAga adhika (kSetra) aura nIce usase bhI saMkhyeya bhAga adhika jAtA hai / vajra-sambandhI gamana kA viSaya (kSetra), jaise devendra zakra kA kahA hai, usI taraha jAnanA cAhie / parantu vizeSatA yaha hai ki gati kA viSaya (kSetra) vizeSAdhika kahanA cAhie / bhagavan ! devendra devarAja zakra kA nIce jAne kA kAla aura Upara jAne kA kAla, ina donoM kAloM meM kauna-sA kAla, kisa kAla se alpa hai, bahuta hai, tulya hai athavA vizeSAdhika hai ? gautama ! devendra devarAja zakra kA Upara jAne kA kAla sabase thor3A hai, aura nIce jAne kA kAla usase saMkhyeyaguNA adhika hai / camarendra kA gamanaviSayaka kathana bhI zakrendra ke samAna hI jAnanA cAhie; kintu itanI vizeSatA hai ki camarendra kA nIce jAne kA kAla sabase thor3A hai, Upara jAne kA kAla usase saMkhyeyaguNA adhika hai / vajra (ke gamana ke viSaya meM) pRcchA kI (to bhagavAn ne kahA-) gautama ! vajra kA Upara jAne kA kAla sabase thor3A hai, nIce jAne kA kAla usase vizeSAdhika hai / __ bhagavan ! yaha vajra, vajrAdhipati-indra, aura asurendra asurarAja camara, ina saba kA nIce jAne kA kAla aura Upara jAne kA kAla; ina donoM kAloM meM se kauna-sA kAla kisase alpa, bahuta (adhika), tulya athavA vizeSAdhika hai ? gautama ! zakrandra kA Upara jAne kA kAla aura camarendra kA nIce jAne kA kAla, ye donoM tulya haiM aura sabase kama hai / zakrendra kA nIce jAne kA kAla aura vajra kA Upara jAne kA kAla, ye donoM kAla tulya haiM aura (pUrvokta kAla se) saMkhyeyaguNA adhika hai / (isI taraha) camarendra kA Upara jAne kA kAla aura vajra kA nIce jAne kA kAla, ye donoM kAla tulya haiM aura (pUrvokta kAla se) vizeSAdhika haiM / [176] isake pazcAt vajra-(prahAra) ke bhaya se vimukta banA huA, devendra devarAja zakra ke dvArA mahAn apamAna se apamAnita huA, cintA aura zoka ke samudra meM praviSTa asurendra asurarAja camara, mAnasika saMkalpa naSTa ho jAne se mukha ko hathelI para rakhe, dRSTi ko bhUmi meM gar3Ae hue ArtadhyAna karatA huA, camaracaMcA nAmaka rAjadhAnI meM sudharmAsabhA meM, camara nAmaka siMhAsana para vicAra karane lagA / . usa samaya naSTa mAnasika saMkalpa vAle yAvat ArtadhyAna karate hue asurendra asurarAja camara ko, sAmAnika pariSad meM utpanna devoM ne dekhA to ve hAtha jor3a kara yAvat isa prakAra bole-'he devAnupriya ! Aja ApakA mAnasika saMkalpa naSTa ho gayA ho, yAvat kyoM cintA meM DUbe haiM ?' isa para asurendra asurarAja camara ne, una sAmAnika pariSad meM utpanna devoM se isa prakAra kahA-'he devAnupriyo ! maiMne svayameva zramaNa bhagavAn mahAvIra kA Azraya le kara, devendra devarAja zakra ko usakI zobhA se naSTabhraSTa karane kA manogata saMkalpa kiyA thA / usase atyanta kupita ho kara mujhe mArane ke lie zakrendra ne mujha para vajra phaikA thA / parantu devAnupriyo ! bhalA ho, zramaNa bhagavAn mahAvIra kA, jinaka prabhAva se maiM, pIr3A se rahita tathA paritApa-rahita rahA; aura sukhazAnti se yukta ho kara yahA~ A pAyA hU~, yahA~ samavasRta huA hU~, yahA~ pahu~cA hU~ aura Aja
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 AgamasUtra-hindI anuvAda yahA~ maujUda hU~ / ' 'ataH he devAnupriyo ! hama saba caleM aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandananamaskAra kareM, yAvat unakI paryupAsanA kareM / ' yoM vicAra karake vaha camarendra apane causaTha hajAra sAmAnika devoM ke sAtha, yAvat sarvakRddhi-pUrvaka yAvat usa zreSTha azoka vRkSa ke nIce, jahA~ maiM thA, vahA~ mere samIpa AyA / tIna vAra dAhinI ora se merI pradakSiNA kI / yAvat vandanA-namaskAra karake bolA-'he bhagavan ! ApakA Azraya le kara maiM svayameva devendra devarAja zakra ko, usakI zobhA se naSTabhraSTa karane ke lie gayA thA, yAvat Apa devAnupriya kA bhalA ho, ki jinake prabhAva se maiM klezarahita hokara yAvat vicaraNa kara rahA hU~ / ataH he devAnupriya ! maiM Apase kSamA mAMgatA hU~ / ' yAvat IzAnakoNa meM calA gayA / phira yAvat usane battIsa-vidhA se sambaddha nATyavidhi dikhalAI / phira vaha jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM vApasa lauTa gayA / he gautama ! isa prakAra se asurendra asurarAja camara ko vaha divya devaRddhi, divya devadhuti evaM divya devaprabhAva upalabdha huA hai, prApta huA hai aura abhisamanvAgata huA hai / camarendra kI sthiti eka sAgaropama kI hai aura vaha vahA~ se cyava kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogA, yAvat samasta duHkhoM kA anta karegA / [177] bhagavan ! asurakumAra deva yAvat saudharmakalpa taka Upara kisa kAraNa se jAte haiM ? gautama ! (devaloka meM) tatkAla utpanna tathA caramabhavastha una devoM ko isa prakAra kA, isa rUpa kA AdhyAtmika yAvat manogata saMkalpa utpanna hotA hai-aho ! hamane divya devaRddhi yAvat upalabdha kI hai, prApta kI hai, abhisamanvAgata kI hai / jaisI divya devakRddhi hamane yAvat upalabdha kI hai, yAvat abhisamanvAgata kI hai, vaisI hI divya deva-Rddhi yAvat devendra devarAja zakra ne upalabdha kI hai yAvat abhisamanvAgata kI hai, (isI prakAra) jaisI divya devaRddhi yAvat devendra devarAja zakra ne upalabdha kI hai yAvat abhisamanvAgata kI hai, vaisI hI divya devakRddhi yAvat hamane bhI upalabdha yAvat abhisamanvAgata kI hai / ataH hama jAe~ aura devendra devarAja zakra ke nikaTa (sammukha) prakaTa hoM evaM devendra devarAja zakra dvArA prApta yAvat abhisamanvAgata usa divya devakRddhi yAvat divya devaprabhAva ko dekheM; tathA hamAre dvArA labdha, prApta evaM abhisamanvAgata usa divya devaRddhi yAvat divya devaprabhAva ko devendra devarAja zakra dekheM / devendra devarAja zakra dvArA labdha yAvat abhisamanvAgata divya devakRddhi yAvat divya devaprabhAva ko hama jAneM, aura hamAre dvArA upalabdha yAvat abhisamanvAgata usa divya devakRddhi yAvat devaprabhAva ko devendra devarAja zakra jAneM / he gautama ! isa kAraNa (prayojana) se asurakumAra deva yAvat saudharmakalpa eka Upara jAte haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-3 uddezaka-3 | [178] usa kAla aura usa samaya meM 'rAjagRha' nAmaka nagara thA; yAvat pariSad (dharmakathA suna) vApasa calI gaI / usa kAla aura usa samaya meM bhagavAn ke antevAsI prakRti se bhadra maNDitaputra nAmaka anagAra yAvat paryupAsanA karate hue isa prakAra bole bhagavan ! kriyAe~ kitanI kahI gaI haiM ? he maNDitaputra ! kriyAe~ pAMca kahI gaI haiM / -kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI aura prANAtipAtikI kriyA /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/3/178 103 bhagavan ! kAyikI kriyA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? maNDitaputra ! kAyikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai / vaha isa prakAra anuparatakAya-kriyA aura duSprayuktakAya-kriyA / __ bhagavan ! AdhikaraNikI kriyA kitane prakAra kI hai ? maNDitaputra ! do prakAra kI hai| -saMyojanAdhikaraNa-kriyA aura nirvartanAdhikaraNa-kriyA / / bhagavan ! prAdveSikI kriyA kitane prakAra kI hai ? maNDitaputra ! prAdveSikI kriyA do prakAra kI hai / jIvaprAdveSikI kriyA aura ajIva-prAdveSikI kriyA / bhagavan ! pAritApanikI kriyA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? maNDitaputra ! pAritApanikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai / svahastapAritApanikI aura parahastapAritApanikI / bhagavan ! prANAtipAta-kriyA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? maNDitaputra ! prANAtipAtakriyA do prakAra kI svahasta-prANAtipAta-kriyA aura parahasta-prANAtipAta-kriyA [179] bhagavan ! pahale kriyA hotI hai, aura pIche vedanA hotI hai ? athavA pahale vedanA hotI hai, pIche kriyA hotI hai ? maNDitaputra ! pahale kriyA hotI hai, bAda meM vedanA hotI hai; parantu pahale vedanA ho aura pIche kriyA ho, aisA nahIM hotA / [180] bhagavan ! kyA zramaNa-nirgranthoM ke (bhI) kriyA hotI (lagatI) hai ? hA~, hotI hai / bhagavan ! zramaNa nirgranthoM ke kriyA kaise ho jAtI hai ? maNDitaputra ! pramAda ke kAraNa aura yoga ke nimitta se inhIM do kAraNoM se zramaNa-nirgranthoM ko kriyA hotI (lagatI) hai / [181] bhagavan ! kyA jIva sadA samita (maryAdita) rUpa meM kAMpatA hai, vividha rUpa meM kAMpatA hai, calatA hai, spandana kriyA karatA hai, ghaTTita hotA (ghUmatA) hai, kSubdha hotA hai, udIrita hotA yA karatA hai; aura una-una bhAvoM meM pariNata hotA hai ? hA~, maNDitaputra ! jIva sadA samita-(parimita) rUpa se kAMpatA hai, yAvat una-una bhAvoM meM pariNata hotA hai / bhagavan ! jaba taka jIva samita-parimata rUpa se kAMpatA hai, yAvat una-una bhAvoM meM pariNata (parivartita) hotA hai, taba taka kyA usa jIva kI antima samaya meM antakriyA hotI hai ? maNDitaputra ! yaha artha samartha nahIM hai; bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? he maNDitaputra ! jIva jaba taka sadA samita rUpa se kAMpatA hai, yAvat una-una bhAvoM meM pariNata hotA hai, taba taka vaha (jIva) Arambha karatA hai, saMrambha meM rahatA hai, samArambha karatA hai; Arambha meM rahatA hai, saMrambha meM rahatA hai, aura samArambha meM rahatA hai / Arambha, saMrambha aura samArambha karatA huA tathA Arambha meM, saMrambha meM, aura samArambha meM, pravarttamAna jIva, bahuta-se prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko duHkha pahu~cAne meM, zoka karAne meM, jhurAne meM, rulAne athavA A~sU giravAne meM, piTavAne meM, aura paritApa dene meM pravRtta hotA hai / isalie he maNDitaputra ! aisA kahA jAtA hai ki jaba taka jIva sadA samitarUpa se kampita hotA hai, yAvat una-una bhAvoM meM pariNata hotA hai, taba taka vaha jIva, antima samaya meM antakriyA nahIM kara sakatA / bhagavan ! jIva, sadaiva samitarUpa se hI kampita nahIM hotA, yAvat una-una bhAvoM meM pariNata nahIM hotA ? hA~, maNDitaputra ! jIva sadA ke lie samitarUpa se hI kampita nahIM hotA, yAvat una-una bhAvoM meM pariNata nahIM hotA / bhagavan ! jaba vaha jIva sadA ke lie samitarUpa se kampita nahIM hotA, yAvat una-una bhAvoM meM pariNata nahIM hotA; taba kyA usa jIva kI antima samaya meM antakriyA nahIM ho jAtI ? hA~, ho jAtI hai /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA hai ki aise jIva kI yAvat antakriyA mukti ho jAtI hai ? maNDitaputra ! jaba vaha jIva sadA (ke lie) samitarUpa se (bhI) kampita nahIM hotA, yAvat una-una bhAvoM meM pariNata nahIM hotA, taba vaha jIva Arambha nahIM karatA, saMrambha nahIM karatA evaM samArambha bhI nahIM karatA, aura na hI vaha jIva Arambha meM, saMrambha meM evaM samArambha meM pravRtta hotA hai / Arambha, saMrambha aura samArambha nahIM karatA huA tathA Arambha, saMrambha aura samArambha meM pravRtta na hotA huA jIva, bahuta-se prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko duHkha pahu~cAne meM yAvat paritApa utpanna karane meM pravRtta nahIM hotA / (bhagavAn-) 'jaise, koI puruSa sUkhe ghAsa ke pUle ko agni meM DAle to kyA maNDitaputra ! vaha sUkhe ghAsa kA pUlA agni meM DAlate hI zIghra jala jAtA hai ? (maNDitaputra-) hA~, bhagavan ! vaha zIghra hI jala jAtA hai / (bhagavAn-) jaise koI puruSa tape hue lohe ke kar3Aha para pAnI kI bUMda DAle to kyA maNDitaputra ! tape hue lohe ke kar3Aha para DAlI huI vaha jalabindu avazya hI zIghra naSTa ho jAtI hai ? hA~, bhagavan ! vaha jalabindu zIghra naSTa ho jAtI hai / (bhagavAn-) 'koI eka sarovara hai, jo jala se pUrNa ho, pUrNamAtrA meM pAnI se bharA ho, pAnI se labAlaba bharA ho, bar3hate hue pAnI ke kAraNa usameM se pAnI chalaka rahA ho, pAnI se bhare hue ghar3e ke samAna kyA usameM pAnI vyApta ho kara rahatA hai ?' hA~, bhagavan ! usameM pAnI vyApta ho kara rahatA hai / (bhagavAn-) aba usa sarovara meM koI puruSa, saikar3oM choTe chidroM vAlI tathA saikar3oM bar3e chidroM vAlI eka bar3I naukA ko utAra de, to kyA maNDitaputra ! vaha naukA una chidroM dvArA pAnI se bharatI-bharatI jala se paripUrNa ho jAtI hai ? pUrNamAtrA meM usameM pAnI bhara jAtA hai ? pAnI se vaha labAlaba bhara jAtI hai ? usameM pAnI bar3hane se chalakane lagatA hai ? (aura anta meM) vaha (naukA) pAnI se bhare ghar3e kI taraha sarvatra pAnI se vyApta ho kara rahatI hai ? hA~, bhagavan ! vaha jala se vyApta hokara rahatI hai / yadi koI puruSa usa naukA ke samasta chidroM ko cAroM ora se banda kara de, aura vaisA karake naukA kI ulIcanI se pAnI ko ulIca de to he maNDitaputra ! naukA ke pAnI ko ulIca kara khAlI karate hI kyA vaha zIghra hI pAnI ke Upara A jAtI hai ? hA~ bhagavan ! A jAtI hai / / __ he maNDitaputra ! isI taraha apanI AtmA dvArA AtmA meM saMvRta hue, IryAsamiti Adi pAMca samitiyoM se samita tathA manogupti Adi tIna guptiyoM se gupta, brahmacarya kI nau guptiyoM se gupta, upayogapUrvaka gamana karane vAle, Thaharane vAle, baiThane vAle, karavaTa badalane vAle tathA vastra, pAtra, kambala, pAdaproJchanaM rajoharaNa ke sAtha uThAne aura rakhane vAle anagAra ko bhI akSinimeSa-mAtra samaya meM vimAtrApUrvaka sUkSma IryApathikI kriyA lagatI hai / vaha (kriyA) prathama samaya meM baddha-spRSTa dvitIya samaya meM vedita aura tRtIya samaya meM nirjIrNa ho jAtI hai / isI kAraNa se, he maNDitaputra ! aisA kahA jAtA hai ki jaba vaha jIva sadA (ke lie) samitarUpa se bhI kampita nahIM hotA, yAvat una-una bhAvoM meM pariNata nahIM hotA, taba antima samaya meM usakI antakriyA ho jAtI hai / [182] bhagavan ! pramatta-saMyama meM pravartamAna pramattasaMyata kA saba milA kara pramattasaMyamakAla kitanA hotA hai ? maNDitaputra ! eka jIva kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona pUrvakoTi-hotA hai / aneka jIvoM kI apekSA sarvakAla hotA hai /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/3/182 bhagavan ! apramattasaMyama meM pravarttamAna apramattasaMyama kA saba milA kara apramattasaMyamakAla kitanA hotA hai ? maNDitaputra ! eka jIva kI apekSA jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezona pUrvakoTi- hotA hai / aneka jIvoM kI apekSA sarvakAla hotA hai / 'he bhagavan ! yaha, isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai !' yoM kaha kara bhagavAn maNDitaputra anagAra aura vicaraNa karane lage / 105 [183] gautamasvAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI ko vandana - namaskAra karake pUchA'bhagavan ! lavaNasamudra; caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNamAsI; ina cAra tithiyoM meM kyoM adhika bar3hatA yA ghaTatA hai ? he gautama ! jIvAbhigamasUtra meM lavaNasamudra ke sambandha meM jaisA kahA hai, vaisA yAvat 'lokasthiti' se 'lokAnubhAva' zabda taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra haiM' / zataka - 3 uddezaka-4 [184] bhagavan ! kyA bhAvitAtmA anagAra, vaikriya samudghAta se samavahata hue aura yAnarUpa se jAte hue deva ko jAnatA dekhatA hai ? gautama ! (1) koI ( bhAvitAtmA anagAra) deva ko to dekhatA hai, kintu yAna ko nahIM dekhatA; (2) koI yAna ko dekhatA hai, kintu deva ko nahIM dekhatA; (3) koI deva ko bhI dekhatA hai aura yAna ko bhI dekhatA hai; (4) koI na deva ko dekhatA hai aura na yAna ko dekhatA hai / bhagavan ! kyA bhAvitAtmA anagAra, vaikriya samudghAta se samavahata huI aura yAnarUpa se jAtI huI devI ko jAnatA dekhatA hai ? gautama ! jaisA deva ke viSaya meM kahA, vaisA hI devI ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra, vaikriya samudghAta se samavahata tathA yAnarUpa se jAte hue, devIsahita deva ko jAnatA dekhatA hai ? gautama ! koI devIsahita deva ko to dekhatA hai, kintu yAna ko nahIM dekhatA; ityAdi cAra bhaMga pUrvavat jAnanA / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra kyA vRkSa ke Antarika bhAga ko ( bhI ) dekhatA hai athavA bAhya bhAga ko dekhatA hai ? ( he gautama !) yahA~ bhI pUrvokta prakAra se cAra bhaMga kahanA / isI taraha pRcchA kI kyA vaha mUla ko dekhatA hai, (athavA ) kanda ko (bhI) dekhatA hai ? tathA kyA vaha mUla ko dekhatA hai, athavA skandha ko (bhI) dekhatA hai ? he gautama ! cAra-cAra bhaMga pUrvavat kahane cAhie / isI prakAra mUla ke sAtha bIja ke cAra bhaMga kahane cAhie / tathA kanda ke sAtha yAvat bIja taka kA saMyojana kara lenA cAhie / isI taraha yAvat puSpa ke sAtha bIja kA saMyojana kara lenA cAhie / bhagavan ! kyA bhAvitAtmA anagAra vRkSa ke phala ko dekhatA hai, athavA bIja ko ( bhI ) dekhatA hai ? gautama ! (yahA~ bhI pUrvokta prakAra se) cAra bhaMga kahane cAhie / [185] bhagavan ! kyA vAyukAya eka bar3A strIrUpa, puruSarUpa, hastirUpa, yAnarUpa, tathA yugya, gillI, thillI, zivikA, syandamAnikA, ina sabake rUpoM kI vikurvaNA kara sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / kintu vAyukAya eka bar3I patAkA ke AkAra ke rUpa kI vikurvaNA kara sakatA hai / bhagavan ! kyA vAyukAya eka bar3I patAkA ke AkAra kI vikurvaNA karake aneka yojana taka gamana karane meM samartha hai ?
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! kyA vaha (vAyukAya) apanI hI vRddhi se gati karatA hai athavA para kI vRddhi se gati karatA hai ? gautama ! vaha apanI kRddhi se gati karatA hai, para kI vRddhi se gati nahIM karatA / jaise vAyukAya AtmavRddhi se gati karatA hai, vaise vaha Atmakarma se evaM Atmaprayoga se bhI gati karatA hai, yaha kahanA cAhie / bhagavan ! kyA vaha vAyukAya ucchitapatAkA ke AkAra se gati karatA hai, yA patitapatAkA ke AkAra se gati karatA hai ? gautama ! vaha ucchitapatAkA aura patita-patAkA, ina donoM ke AkAra se gati karatA hai / bhagavan ! kyA vAyukAya eka dizA meM eka patAkA ke samAna rUpa banA kara gati karatA hai athavA do dizAoM meM do patAkAoM ke samAna rUpa banA kara gati karatA hai ? gautama ! vaha eka patAkA samAna rUpa banA kara gati karatA hai, kintu do dizAoM meM do patAkAoM ke samAna rUpa banA kara gati nahIM karatA / bhagavan ! usa samaya kyA vaha vAyukAya, patAkA hai ? gautama ! vaha vAyukAya hai, kintu patAkA nahIM hai / __[186] bhagavan ! kyA balAhaka (megha) eka bar3A strIrUpa yAvat syandamAnikA (myAne) rUpa meM pariNata hone meM samartha hai ? hA~ gautama ! samartha hai / bhagavan ! kyA balAhaka eka bar3e strIrUpa meM pariNata ho kara aneka yojana taka jAne meM samartha hai ? hA~, gautama ! samartha hai / bhagavan ! kyA vaha balAhaka AtmavRddhi se gati karatA hai yA parakRddhi se ? gautama ! vaha AtmaRddhi se gati nahIM karatA, paraRddhi se gati karatA hai / vaha Atmakarma se aura Atmaprayoga se gati nahIM karatA, kintu parakarma se aura paraprayoga se gati karatA hai / vaha ucchitapatAkA yA patita-patAkA donoM meM se kisI eka ke AkAra se gati karatA hai / bhagavan ! usa samaya kyA vaha balAhaka strI hai ? he gautama ! vaha balAhaka (megha) hai, vaha strI nahIM hai / isI taraha balAhaka puruSa, azva yA hAthI nahIM hai; bhagavan ! kyA vaha balAhaka, eka bar3e yAna ke rUpa meM pariNata hokara aneka yojana taka jA sakatA hai ? he gautama ! jaise strI ke sambandha meM kahA, usI taraha yAna ke sambandha meM bhI kahanA cAhie / parantu itanI vizeSatA hai ki vaha, yAna ke eka ora cakra vAlA hokara bhI cala sakatA hai aura donoM ora cakra vAlA hokara bhI cala sakatA hai / isI taraha yugya, gillI, thilliM, zivikA aura syandamAnikA ke rUpoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhie / [187] bhagavan ! jo jIva, nairayikoM meM utpanna hone vAlA hai, vaha kauna-sI lezyA vAloM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jIva jisa lezyA ke dravyoM ko grahaNa karake kAla karatA hai, usI lezyA vAle nArakoM meM utpanna hotA hai / yathA-kRSNalezyAvAloM meM, nIlalezyA vAloM meM, athavA kApotalezyAvAloM meM / isa prakAra jo jisakI lezyA ho, usakI vaha lezyA kahanI cAhie / yAvat vyantaradevoM taka kahanA cAhie / bhagavan ! jo jIva jyotiSkoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kina lezyAoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jisa lezyA ke dravyoM ko grahaNa karake jIva kAla karatA hai, vaisI lezyAvAloM meM vaha utpanna hotA hai / jaise ki tejolezyAvAloM meM / ___ bhagavan ! jo jIva vaimAnika devoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kisa lezyA vAloM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jisa lezyA ke dravyoM ko grahaNa karake jIva kAla karatA hai, usI
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/4/187 zyAvAloM meM utpanna hotA hai / jaise ki tejolezyA, padmalezyA athavA zuklalezyA meM / [188] bhagavan ! kyA bhAvitAtmA anagAra, bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA vaibhAragiri ko ullaMgha sakatA hai, athavA pralaMgha sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra bAhya pudgaloM ko grahaNa karake kyA vaibhAragiri ko ullaMghana yA pralaMghana karane meM samartha hai ? hA~ gautama ! vaha vaisA karane meM samartha hai / 107 bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra, bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA rAjagRha nagara meM jitane bhI ( pazu puruSAdi) rUpa haiM, utane rUpoM kI vikurvaNA karake tathA vaibhAraparvata meM praveza karake kyA sama parvata ko viSama kara sakatA hai ? athavA viSamaparvata ko sama kara sakatA hai ? he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / isI taraha dUsarA AlApaka bhI kahanA cAhie / kintu itanI vizeSatA hai ki vaha (bhAvitAtmA anagAra) bAhara ke pudgaloM ko grahaNa karake pUrvokta prakAra se (rUpoM kI vikurvaNA Adi) karane meM samartha hai / bhagavan ! kyA mAyI manuSya vikurvaNA karatA hai, athavA amAyI manuSya vikurvaNA karatA hai ? gautama ! mAyImanuSya vikurvaNA karatA hai, amAyImanuSya vikurvaNA nahIM karatA / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! mAyI anagAra praNIta pAna aura bhojana karatA hai / isa prakAra bAra-bAra praNIta pAna-bhojana karake vaha vamana karatA hai / usa praNIta pAna - bhojana se usakI haDDiyA~ aura haDDiyoM meM rahI huI majjA saghana ho jAtI hai; usakA rakta aura mAMsa patalA ho jAtA hai / usa bhojana ke jo yathAbAdara pudgala hote haiM, unakA usa-usa rUpa meM pariNamana hotA hai / yathA zrotrendriya rUpa meM yAvat sparzendriyarUpa meM tathA haDDiyoM, haDDiyoM kI majjA, keza, zmazru, roma, nakha, vIrya aura rakta ke rUpa meM ve pariNata hote haiM / amAyI manuSya to rUkSa pAna-bhojana kA sevana karatA hai aura aise rUkSa pAna - bhojana kA upabhoga karake vaha vamana nahIM karatA / usa rUkSa pAna- bhojana se usakI haDDiyA~ tathA haDDiyoM kI majjA patalI hotI hai aura usakA mAMsa aura rakta gAr3hA ho jAtA hai / usa pAna bhojana ke jo yathAbAdara pudgala hote haiM, unakA pariNamana usa usa rUpa meM hotA hai / yathA - uccAra, prastravaNa, yAvat raktarUpa meM ataH isa kAraNa se amAyI manuSya, vikurvaNA nahIM karatA / mI manuSya usa sthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA (yadi ) kAla karatA hai, to usake ArAdhanA nahIM hotI / ( kintu ) usa (virAdhanA ) sthAna ke viSaya meM pazcAttApa karake amAyI ( banA huA) manuSya (yadi ) AlocanA aura pratikramaNa karake kAla karatA hai, to usake ArAdhanA hotI hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 3 uddezaka - 5 [189] bhagavan ! kyA bhAvitAtmA anagAra, bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA eka bar3e strIrUpa yAvat syandamAnikA rUpa kI vikurvaNA karane meM samartha hai ? bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra, bAhara ke pudgaloM ko grahaNa karake kyA eka bar3e strIrUpa kI yAvat syandamAnikA rUpa kI vikurvaNA kara sakatA hai ? hA~, gautama ! vaha vaisA kara sakatA hai / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra, kitane strIrUpoM kI vikurvaNA karane meM samartha hai ? he gautama ! jaise koI yuvaka, apane hAtha se yuvatI ke hAtha ko pakar3a letA hai, athavA jaise cakra
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 AgamasUtra-hindI anuvAda kI dhurI AroM se vyApta hotI hai, isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI vaikriya samudghAta se samavahata hokara sampUrNa jambUdvIpa ko, bahuta-se strIrUpoM se AkIrNa, vyatikIrNa yAvat kara sakatA hai; he gautama ! bhAvitAtmA anagAra kA yaha viSaya hai, viSayamAtra hai; usane itanI vaikriyazakti samprApta hone para bhI kabhI itanI vikriyA kI nahIM, karatA nahIM aura karegA bhI nahIM / isa prakAra se yAvat syandamAnikA-rUpavikurvaNA karane taka kahanA / (he bhagavan !) jaise koI puruSa talavAra aura carmapAtra (hAtha meM) le kara jAtA hai, kyA usI prakAra koI bhAvitAtmA anagAra kI talavAra aura DhAla hAtha meM liye hue kisI kAryavaza svayaM AkAza meM Upara ur3a sakatA hai ? hA~, (gautama !) vaha Upara ur3a sakatA hai / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra kAryavaza talavAra evaM DhAla hAtha meM liye hue puruSa ke jaise kitane rUpoM kI vikurvaNA kara sakatA hai ? gautama ! jaise koI yuvaka apane hAtha se yuvatI ke hAtha ko pakar3a letA hai, yAvat (vaikriyakRta rUpoM se sampUrNa jambUdvIpa ko ThasAThasa bhara sakatA hai;) kintu kabhI itane vaikriyakRta rUpa banAye nahIM, banAtA nahIM aura banAyegA bhI nahIM / / - jaise koI puruSa eka patAkA lekara gamana karatA hai, isI prakAra kyA bhAvitAtmA anagAra bhI kAryavaza hAtha meM eka patAkA lekara svayaM Upara AkAza meM ur3a sakatA hai ? hA~, gautama ! vaha AkAza meM ur3a sakatA hai / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra, kAryavaza hAtha meM eka patAkA lekara calane vAle puruSa ke jaise kitane rUpoM kI vikurvaNA kara sakatA hai ? gautama ! yahA~ saba pahale kI taraha kahanA cAhie, parantu kadApi itane rUpoM kI vikurvaNA kI nahIM, karatA nahIM aura karegA bhI nahIM / isI taraha donoM ora patAkA liye hue puruSa ke jaise rUpoM kI vikurvaNA ke sambandha meM kahanA cAhie / bhagavan ! jaise koI puruSa eka tarapha yajJopavIta dhAraNa karake calatA hai, usI taraha kyA bhAvitAtmA anagAra bhI kAryavaza eka tarapha yajJopavIta dhAraNa kiye hue puruSa kI taraha svayaM Upara AkAza meM ur3a sakatA hai / hA~, gautama ! ur3a sakatA hai / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra kAryavaza eka tarapha yajJopavIta dhAraNa kiye hue puruSa ke jaise kitane rUpoM kI vikurvaNA kara sakatA hai ? gautama ! pahale kahe anusAra jAna lenA cAhie / parantu itane rUpoM kI vikurvaNA kabhI kI nahIM, karatA nahIM aura karegA bhI nahIM / isI taraha donoM ora yajJopavIta dhAraNa kiye hue puruSa kI taraha rUpoM kI vikurvaNA karane ke sambandha meM bhI jAna lenA cAhie / bhagavana ! jaise koI puruSa, eka tarapha palhathI (pAlathI) mAra kara baiThe, isI taraha kyA bhAvitAtmA anagAra bhI rUpa banA kara svayaM AkAza meM ur3a sakatA hai ? he gautama ! pUrvavat jAnanA / yAvat-itane vikurvitarUpa kabhI banAe nahIM, banAtA nahIM aura banAyegA bhI nahIM / isI taraha donoM tarapha palhathI lagAne vAle puruSa ke samAna rUpavikurvaNA jAna lenA / bhagavan ! jaise koI puruSa eka tarapha paryaMkAsana karake baiThe, usI taraha kyA bhAvitAtmA anagAra bhI usa puruSa ke samAna rUpa-vikurvaNA karake AkAza meM ur3a sakatA hai ? (gautama !) pahale kahe anusAra jAnanA cAhie / yAvat-itane rUpa kabhI vikurvita kiye nahIM, karatA nahIM, aura karegA bhI nahIM / isI taraha donoM tarapha paryaMkAsana karake baiThe hue puruSa ke samAna rUpavikurvaNA karane ke sambandha meM jAna lenA cAhie / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra, bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA eka bar3e azva
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/5/189 109 ke rUpa ko, hAthI ke rUpa ko, siMha, bAgha, bher3iye, cIte, rIcha, choTe vyAghra athavA parAzara ke rUpa kA abhiyoga karane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / vaha bAhara ke pudgaloM ko grahaNa karake (pUrvokta rUpoM kA abhiyoga karane meM) samartha hai / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra, eka bar3e azva ke rUpa kA abhiyojana karake aneka yojana taka jA sakatA hai ? hA~, gautama ! vaha vaisA karane meM samartha hai / bhagavan ! kyA vaha (itane yojana taka) AtmavRddhi se jAtA hai yA para-Rddhi se jAtA hai ? gautama ! vaha AtmaRddhi se jAtA hai, paraRddhi se nahIM jAtA / isI prakAra vaha apanI kriyA (svakama) se jAtA hai. parakarma se nahIM. Atmaprayoga se jAtA hai. kinta paraprayoga se nahIM / vaha ucchitodaya (sIdhe khar3e) rUpa bhI jA sakatA hai aura patitodaya (par3e hue) rUpa meM bhI jA sakatA hai / vaha azvarUpadhArI bhAvitAtmA anagAra, kyA azva hai ? gautama ! vaha anagAra hai, azva nahIM / isI prakAra parAzara taka ke rUpoM ke sambandha meM bhI kahanA cAhie / bhagavan ! kyA mAyI anagAra, vikurvaNA karatA hai, yA amAyI anagAra karatA hai ? gautama ! mAyI anagAra vikurvaNA karatA hai, amAyI anagAra vikurvaNA nahIM karatA / mAyI anagAra usa-usa prakAra kA vikurvaNA karane ke pazcAt usa sthAna kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye binA hI kAla karatA hai, isa prakAra vaha mRtyu pAkara Abhiyogika devalokoM meM se kisI eka devaloka meM devarUpa meM utpanna hotA hai / kintu amAyI anagAra usa prakAra kI vikurvaNAkriyA karane ke pazcAt pazcAttApapUrvaka ukta pramAdarUpa doSa-sthAna kA Alocana-pratikramaNa karake kAla karatA hai, aura vaha mara kara anAbhiyogika devalokoM meM se kisI devaloka meM devarUpa se utpanna hotA hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / [190] strI, talavAra, patAkA, yajJopavIta, palhathI, paryaMkAsana ina saba rUpoM ke abhiyoga aura vikurvaNA-sambandhI varNana isa uddezaka meM hai / tathA aisA kArya mAyI karatA hai| zataka-3 uddezaka-6 [191] bhagavan ! rAjagRha nagara meM rahA huA mithyAdRSTi aura mAyI bhAvitAtmA anagAra vIryalabdhi se, vaikriyalabdhi se aura vibhaMgajJAnalabdhi se vArANasI nagarI kI vikurvaNA karake kyA tadgata rUpoM ko jAnatA-dekhatA hai ? hA~, gautama ! vaha ko jAnatA aura dekhatA hai / bhagavan ! kyA vaha (una rUpoM ko) yathArtharUpa se jAnatA-dekhatA hai, athavA anyathAbhAva se jAnatA-dekhatA hai ? gautama ! vaha tathAbhAva se nahIM jAnatA-dekhatA, kintu anyathAbhAva se jAnatA-dekhatA hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! usa (tathAkathita anagAra) ke mana meM isa prakAra kA vicAra hotA hai ki vArANasI nagarI meM rahe hue maiMne rAjagRhanagara kI vikurvaNA kI hai aura vikurvaNA karake maiM tadgata rUpoM ko jAnatA-dekhatA hU~ / isa prakAra usakA darzana viparIta hotA hai / isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki vaha tathAbhAva se nahIM jAnatA-dekhatA, kintu anyathA bhAva se jAnatA-dekhatA hai / ' bhagavan ! vArANasI meM rahA huA mAyI mithyAdRSTi bhAvitAtmA anagAra, yAvat rAjagRhanagara kI vikurvaNA karake vArANasI ke rUpoM ko jAnatA aura dekhatA hai ? hA~, gautama ! vaha una rUpoM ko jAnatA aura dekhatA hai / yAvat-usa sAdhu ke mana meM isa prakAra kA vicAra hotA hai ki
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 AgamasUtra-hindI anuvAda rAjagRha nagara meM rahA huA maiM vArANasI nagarI kI vikurvaNA karake tadgata rUpoM ko jAnatA aura dekhatA hU~ / isa prakAra usakA darzana viparIta hotA hai / isa kAraNa se, yAvat-vaha anyathAbhAva se jAnatA-dekhatA hai / bhagavan ! mAyI, mithyAdRSTi bhAvitAtmA anagAra apanI vIryalabdhi se, vaikriyalabdhi se aura vibhaMgajJAnalabdhi se vArANasI nagarI aura rAjagRha nagara ke bIca meM eka bar3e janapada-varga kI vikurvaNA kare aura vaisA karake kyA usa bar3e janapada varga ko jAnatA aura dekhatA hai ? hA~, gautama ! vaha jAnatA aura dekhatA hai / bhagavan ! kyA vaha usa janapadavarga ko tathAbhAva se jAnatA-dekhatA hai, athavA anyathAbhAva se ? gautama ! vaha usa janapadavarga ko tathAbhAva se nahIM jAnatA-dekhatA; kintu anyathAbhAva se jAnatA-dekhatA hai / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! usa anagAra ke mana meM aisA vicAra hotA hai ki yaha vArANasI nagarI hai, yaha rAjagRha nagara hai / tathA ina donoM ke bIca meM yaha eka bar3A janapadavarga hai / parantu yaha merI vIryalabdhi, vaikriyalabdhi yA vibhaMgajJAnalabdhi nahIM hai; aura na hI mere dvArA upalabdha, prApta aura abhisamanvAgata yaha Rddhi, dyuti, yaza, bala aura puruSakAra parAkrama hai / isa prakAra kA ukta anagAra kA darzana viparIta hotA hai / isa kAraNa se, yAvat vaha anyathAbhAva se jAnatAdekhatA hai / bhagavan ! vArANasI nagarI meM rahA huA amAyI samyagdRSTi bhAvitAtmA anagAra, apanI vIryalabdhi se, vaikriyalabdhi se aura avadhijJAnalabdhi se rAjagRha nagara kI vikarvaNA karake (tadgata) rUpoM ko jAnatA-dekhatA hai ? hA~ jAnatA-dekhatA hai / bhagavan ! vaha una rUpoM ko tathAbhAva se jAnatA-dekhatA hai, athavA anyathAbhAva se ? gautama ! vaha una rUpoM ko tathAbhAva se jAnatA-dekhatA hai, kintu anyathAbhAva se nahIM jAnatA-dekhatA / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! usa anagAra ke mana meM isa prakAra kA vicAra hotA hai ki 'vArANasI nagarI meM rahA huA maiM rAjagRhanagara kI vikurvaNA karake vArANasI ke rUpoM ko jAnatAdekhatA huuN|' isa prakAra usakA darzana aviparIta hotA hai / he gautama ! isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai (ki vaha tathAbhAva se jAnatA-dekhatA hai / ) dUsarA AlApaka bhI isI taraha kahanA cAhie / kintu vizeSa yaha hai ki vikurvaNA vArANasI nagarI kI samajhanI cAhie, aura rAjagRha nagara meM rahakara rUpoM ko jAnatA-dekhatA hai / [192] bhagavan ! amAyI samyagdRSTi bhAvitAtmA anagAra, apanI vIryalabdhi, vaikriyalabdhi aura avadhijJAnalabdhi se, rAjagRhanagara aura vArANasI nagarI ke bIca meM eka bar3e janapadavarga ko jAnatA-dekhatA hai ? hA~ (gautama ! usa janapadavarga ko) jAnatA-dekhatA hai / bhagavan ! kyA vaha usa janapadavarga ko tathAbhAva se jAnatA aura dekhatA hai, athavA anyathAbhAva se ? gautama ! vaha usa janapadavarga ko tathAbhAva se jAnatA aura dekhatA hai, parantu anyathA bhAva se jAnatA-dekhatA | bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! usa amAyI samyagdRSTi bhAvitAtmA anagAra ke mana meM aisA vicAra hotA hai ki na to yaha rAjagRha nagara hai, aura na yaha vArANasI nagarI hai, tathA na hI ina donoM ke bIca meM yaha eka bar3A janapadavarga hai, kintu yaha merI hI vIryalabdhi hai, vaikriyalabdhi hai aura avadhijJAnalabdhi hai; tathA yaha mere dvArA upalabdha, prApta evaM abhimukhasamAgata Rddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya aura puruSakAra parAkrama hai / usakA vaha darzana aviparIta hotA hai / isI kAraNa se, he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/6/193 111 vaha amAyI samyagdRSTi anagAra tathAbhAva se jAnatA-dekhatA hai, kintu anyathAbhAva se nahIM jAnatA-dekhatA / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA, eka bar3e grAmarUpa kI, nagararUpa kI, yAvat-sanniveza ke rUpa kI vikurvaNA kara sakatA hai ? isI prakAra dUsarA AlApaka bhI kahanA cAhie, kintu isameM vizeSa yaha hai ki bAhara ke pudgaloM ko grahaNa karake vaha anagAra, usa prakAra ke rUpoM kI vikurvaNA kara sakatA hai / 'bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra, kitane grAmarUpoM kI vikurvaNA karane meM samartha hai ?' gautama ! jaise yuvaka yuvatI kA hAtha apane hAtha se dRr3hatApUrvaka pakar3a kara calatA hai, isa pUrvokta dRSTAntapUrvaka samagra varNana yAvat-yaha usakA kevala vikurvaNa-sAmarthya hai, mAtra viSayasAmarthya hai, kintu itane rUpoM kI vikurvaNA kabhI kI nahIM, isI taraha se yAvat sannivezarUpoM paryanta kahanA / bhagavan ! asurendra asurarAja camarendra ke kitane hajAra AtmarakSaka deva haiM ? gautama ! do lAkha chappana hajAra AtmarakSaka deva haiM / yahA~ AtmarakSaka devoM kA varNana rAjapraznIya sUtra anusAra samajhanA / sabhI indroM meM se jisa indra ke jitane AtmarakSaka deva haiM, una sabakA varNana yahA~ karanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-3 uddezaka-7 | [194] rAjagRha nagara meM yAvat paryupAsanA karate hue gautama svAmI ne (pUchA-) bhagavan ! devendra devarAja zakra ke kitane lokapAla kahe gae haiM ? gautama ! cAra / soma, yama, varuNa aura vaizramaNa / bhagavan ! ina cAroM lokapAloM ke kitane vimAna haiM ? 'gautama ! cAra / sandhyAprabha, varaziSTa, svayaMjvala aura valgu / ' __ bhagavan ! devendra devarAja zakra ke lokapAla soma nAmaka mahArAja kA sandhyAprabha nAmaka mahAvimAna kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke mandara (meru) parvata se dakSiNa dizA meM isa ratnaprabhA pRthvI ke bahu sama bhUmi bhAga se Upara candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra aura tArArUpa Ate haiM / unase bahuta yojana Upara yAvat pAMca avataMsaka kahe gae haiM, azokAvataMsaka, saptaparNAvataMsaka, campakAvataMsaka, cUtAvataMsaka aura madhya meM saudharmAvataMsaka hai / usa saudharmAvataMsaka mahAvimAna se pUrva meM, saudharmakalpa se asaMkhya yojana dUra jAne ke bAda, vahA~ para devendra devarAja zakra ke lokapAla-soma nAmaka mahArAja kA sandhyAprabha nAmaka mahAvimAna AtA hai, jisakI lambAI-caur3AI sAr3he bAraha lAkha yojana hai / usakA parikSepa unacAlIsa lAkha bAvana hajAra ATha sau ar3atAlIsa yojana se kucha adhika hai / isa viSaya meM sUryAbhadeva ke vimAna kI vaktavyatA hai, 'abhiSeka' taka kahanA / vizeSa yaha ki sUryAbhadeva ke sthAna meM 'somadeva' kahanA / sandhyAprabha mahAvimAna ke sapakSa-sapratideza, arthAt-ThIka nIce, asaMkhya lAkha yojana Age (dUra) jAne para devendra devarAja zakra ke lokapAla soma mahArAja kI somA nAma kI rAjadhAnI hai, jo eka lAkha yojana lambI-caur3I hai, aura jambUdvIpa jitanI hai / isa rAjadhAnI meM jo kile Adi haiM, unakA parimANa vaimAnika devoM ke kile Adi ke parimANa se AdhA kahanA cAhie / isa taraha yAvat ghara ke Upara ke pIThabandha taka kahanA cAhie / ghara ke pIThabandha kA AyAma (lambAI) aura viSkambha (caur3AI) solaha hajAra yojana hai / usakA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 AgamasUtra-hindI anuvAda parikSepa (paridhi) pacAsa hajAra pAMca sau sattAnave yojana se kucha adhika kahA gayA hai / prAsAdoM kI cAra paripATiyA~ kahanI cAhie, zeSa nahIM / devendra devarAja zakra ke lokapAla-soma mahArAja kI AjJA meM, sevA meM, vacana-pAlana meM, aura nirdeza meM ye deva rahate haiM, yathA-somakAyika, athavA somadevakAyika, vidyutkumAravidyutkumAriyA~, agnikumAra-agnikumAriyA~, vAyukumAra-vAyukumAriyA~, candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArArUpa; ye tathA isI prakAra ke dUsare saba usakI bhakti vAle, usake pakSa vAle, usase bharaNapoSaNa pAne vAle deva usakI AjJA, sevA, vacanapAlana aura nirdeza meM rahate haiM / / isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke meruparvata ke dakSiNa meM jo ye kArya hote haiM yathAgrahadaNDa, grahamUsala, grahagarjita, grahayuddha, graha-zrRMgATaka, grahApasavya, abhra, abhravRkSa, sandhyA , gandharvanagara, ulkApAta, digdAha, garjita, vidyut, dhUla kI vRSTi, yUpa, yakSAdIpta, dhUmikA, mahikA, rajaudghAta, candragrahaNa, sUryagrahaNa, candapariveSa, sUryapariveSa, praticandra, pratisUrya, indradhanuSa, athavA udakamatsya, kapihasita, amogha, pUrvadizA kA vAta aura pazcimadizA kA vAta, yAvat saMvartaka vAta, grAmadAha yAvat sannivezadAha, prANakSaya, janakSaya, dhanakSaya, kulakSaya yAvat vyasanabhUta anArya tathA usa prakAra ke dUsare sabhI kArya devendra devarAja zakra ke lokapAla-soma mahArAja se ajJAta, adRSTa, azruta, asmRta tathA avijJAta nahIM hote / / devendra devarAja zakra ke lokapAla-soma mahArAja ke ye deva apatyarUpa se abhijJAta (jAne-mAne) hote haiM jaise-aMgAraka (maMgala), vikAlika, lohitAkSa, zanaizcara, candra, sUrya, zukra, budha, bRhaspati aura, rAhu / devendra devarAja zakra ke lokapAla-soma mahArAja kI sthiti tIna bhAga sahita eka palyopama kI hotI hai, aura usake dvArA apatyarUpa se abhimata devoM kI sthiti eka palyopama kI hotI hai / isa prakAra soma mahArAja, mahAkRddhi aura yAvat mahAprabhAva vAlA hai / [195] bhagavan ! devendra devarAja zakra ke lokapAla-yama mahArAja kA varaziSTa nAmaka mahAvimAna kahA~ hai ? 'gautama ! saudharmAvataMsaka nAma ke mahAvimAna se dakSiNa meM, saudharmakalpa se asaMkhya hajAra yojana Age calane para, devendra devarAja zakra ke lokapAla yama mahArAja kA varaziSTa nAmaka mahAvimAna batAyA gayA hai, jo sAr3he bAraha lAkha yojana lambA-caur3A hai, ityAdi sArA varNana soma mahArAja ke vimAna kI taraha, yAvat 'abhiSeka' taka kahanA / isI prakAra rAjadhAnI aura yAvat prAsAdoM kI paMktiyoM ke viSaya meM kahanA / devendra devarAja zakra ke lokapAla yama mahArAja kI AjJA, sevA, vacanapAlana aura nirdeza meM rahate haiM, yathA-yamakAyika, yamadevakAyika, pretakAyika, pretadevakAyika, asurakumAraasurakumAriyA~, kandarpa, nirayapAla, Abhiyoga; ye aura isI prakAra ke ve saba deva, jo usa kI bhakti meM tatpara haiM, usake pakSa ke tathA usase bharaNa-poSaNa pAne vAle tadadhIna bhRtya yA usake kAryabhAravAhaka haiM / ye saba yama mahArAja kI AjJA meM yAvat rahate haiM / jambUdvIpa meM merUparvata se dakSiNa meM jo ye kArya samutpanna hote haiM / yathA-vighna, Damara, kalaha, bola, khAra, mahAyuddha, mahAsaMgrAma, mahAzastranipAta athavA isI prakAra mahApuruSoM kI mRtyu, mahAraktapAta, durbhUta, kularoga, grAma-roga, maNDalaroga, nagararoga, zirovedanA, netrapIr3A, kAna, nakha aura dAMta kI pIr3A, indragraha, skandagraha, kumAragraha, yakSagraha, bhUtagraha, ekAntara jvara, dvi
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-/7/195 113 antara tijArA, cauthiyA, uddhejaka, zvAsa, damA, balanAzaka jvara, jarA, dAhajvara, kaccha-koha, ajIrNa, pANDuroga, arzarIga, bhagaMdara, hRdayazUla, mastakapIr3A, yonizUla, pArzvazUla, kukSi zUla, grAmamArI, nagaramArI, kheTa, karbaTa, droNamukha, maDamba, paTTaNa, Azrama, sambAdha aura sanniveza, ina sabakI mArI, prANakSaya, dhanakSaya, janakSaya, kulakSaya, vyasanabhUta anArya, ye aura isI prakAra ke dUsare saba kArya devendra devarAja zakra ke lokapAla-yama mahArAja se ajJAta, adRSTa, azruta, avismRta aura avijJAta nahIM haiM / devendradevarAjazakra ke lokapAla-yama mahArAja ke deva apatyarUpa se abhimata hai / [196] 'amba, ambariSa, zyAma, zabala, rudra, uparudra, kAla, mahAkAla / tathA [197] aspitra, dhanuSa, kumbha, vAlU, vaitaraNI, kharasvara, aura mahAghoSa, ye pandraha vikhyAta haiM / [198] devendra devarAja zakra ke lokapAla-yama mahArAja kI sthiti tIna bhAga sahita eka palyopama kI hai aura usake apatyarUpa se abhimata devoM kI sthiti eka palyopama hai / aisI mahARddhi vAlA yAvat yamamahArAja hai / [199] bhagavan ! devendra devarAja zakra ke lokapAla-varuNa mahArAja kA svayaMjvala nAmaka mahAvimAna kahA~ hai / gautama ! usa saudharmAvataMsaka mahAvimAna se pazcima meM saudharmakalpa se asaMkhyeya hajAra yojana pAra karane ke bAda, svayaMjvala nAma kA mahAvimAna AtA hai; isakA sArA varNana somamahArAja ke mahAvimAna kI taraha jAna lenA, rAjadhAnI yAvat prAsAdAvataMsakoM ke sambandha meM bhI isI prakAra samajhanA / kevala nAmoM meM antara hai / devendra devarAja zakra ke lokapAla varuNa mahArAja ke ye deva AjJA meM yAvat rahate haiMvaruNakAyika, varuNadevakAyika, nAgakumAra-nAgakumAriyA~; udadhikumAra-udadhikumAriyA~ stanitakumAra-stanitakumAriyA~; ye aura dUsare saba isa prakAra ke deva, unakI bhaktivAle yAvat rahate haiM / jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM mandaraparvata se dakSiNa dizA meM jo kArya samutpanna hote haiM, ve isa prakAra haiM-ativarSA, mandavarSA, suvRSTi, durvRSTi, parvata Adi se nikalane vAlA jharanA, sarovara Adi meM jamA huI jalarAzi, pAnI kA alpa pravAha, pravAha, grAma kA baha jAnA, yAvat sannivezavAha, prANakSaya yAvat isI prakAra ke dUsare sabhI kArya varuNamahArAja se athavA varuNakAyika devoM se ajJAta Adi nahIM haiM / devendra devarAja zakra ke (tRtIya) lokapAla-varuNa mahArAja ke ye deva apatyarUpa se abhimata haiM / yathA-karkoTaka, kardamaka, aMjana, zaMkhapAla, puNDra, palAza, moda, jaya, dadhimukha ayaMpula aura kAtarika / devendra devarAja zakra ke tRtIya lokapAla varuNa mahArAja kI sthiti dezona do palyopama kI kahI gaI hai aura karuNa mahArAja ke apatyarUpa se abhimata devoM kI sthiti eka palyopama kI kahI gaI hai / varuNa mahArAja aisI mahAkRddhi yAvat mahAprabhAvavAlA hai / [200] bhagavan ! devendra devarAja zakra ke (caturtha) lokapAla vaizramaNa mahArAja kA valgu nAmaka mahAvimAna kahAM hai ? gautama ! saudharmAvataMsaka nAmaka mahAvimAna ke uttara meM hai / isa sambandha meM sArA varNana soma mahArAja ke mahAvimAna kI taraha jAnanA cAhie; aura vaha
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 AgamasUtra - hindI anuvAda yAvat rAjadhAnI yAvat prAsAdAvataMsaka taka kA varNana bhI usI taraha jAna lenA cAhie / devendra devarAja zakra ke lokapAla vaizramaNa mahArAja kI AjJA, sevA (nikaTa) vacana aura nirdeza meM ye deva rahate haiM / yathA - vaizramaNakAyika, vaizramaNadevakAyika, suvarNakumArasuvarNakumAriyA~, dvIpakumAra - dvIpakumAriyA~, dikkumAra - dikkumAriyA~, vANavyantara deva - vANavyantara deviyA~, ye aura isI prakAra ke anya sabhI deva, jo usakI bhakti, pakSa aura bhRtyatA (yA bhAravahana ) karate haiM, usakI AjJA Adi meM rahate haiM / jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM mandaraparvata se dakSiNa meM jo ye kArya utpanna hote haiM, jaise ki lohe kI khAneM, rAMge kI khAneM, tAmbe kI khAneM, tathA zIze kI khAneM, hiraNya kI, suvarNa kI, ratna kI aura vajra kI khAneM, vasudhArA, hiraNya kI, suvarNa kI, ratna kI, AbharaNa kI, patra kI, puSpa kI, phala kI, bIja kI, mAlA kI, varNa kI, cUrNa kI, gandha kI aura vastra kI varSA, bhAjana aura kSIra kI vRSTi, sukAla, duSkAla, alpamUlya, mahAmUlya, subhikSa, durbhikSa, krayavikraya sannidhi, sannicaya, nidhiyA~, nidhAna, cira-purAtana, jinake svAmI samApta ho gae, jinakI sArasaMbhAla karane vAle nahIM rahe, jinakI koI khojakhabara nahIM hai, jinake svAmiyoM ke gotra aura AgAra naSTa ho gae, jinake svAmI ucchinna ho gae, jinakI sArasaMbhAla karane vAle chinna-bhinna ho gae, jinake svAmiyoM ke gotra, aura ghara taka chinnabhinna ho gae, aise khajAne zrRMgATaka mArgoM meM, trika, catuSka, catvara, caturmukha evaM mahApathoM, sAmAnya mArgoM, nagara ke gande nAloM meM zmazAna, parvatagRha guphA, zAntigRha, zailopasthAna, bhavanagRha ityAdi sthAnoM meM gAr3a kara rakhA huA dhana; ye saba padArtha devendra devarAja zakra ke lokapAla vaizramaNa mahArAja se ajJAta, adRSTa, azruta, avismRta aura avijJAta nahIM haiM / devendra devarAja zakra ke lokapAla vaizramaNa mahArAja ke ye deva apatyarUpa se abhISTa haiM; pUrNabhadra, maNibhadra, zAlibhadra, sumanobhadra, cakra-rakSa, pUrNarakSa, sadvAna, sarvayaza, sarvakAmasamRddha, amogha aura asaMga / devendra devarAja zakra ke lokapAla - vaizramaNa kI sthiti do palyopama kI hai; aura unake apatyarUpa se abhimata devoM kI sthiti eka palyopama kI hai / isa prakAra vaizramaNa mahArAja bar3I Rddhi vAlA yAvat mahAprabhAva vAlA hai / 'he bhagavan yaha isI prakAra hai / zataka - 3 uddezaka- 8 [201] rAjagRha nagara meM, yAvat... paryupAsanA karate hue gautama svAmI ne isa prakAra pUchA- 'bhagavan ! asurakumAra devoM para kitane deva Adhipatya karate rahate haiM ?' gautama ! asurakumAra devoM para dasa deva Adhipatya karate hue yAvat... rahate haiM / asurendra asurarAja camara, soma, yama, varuNa, vaizramaNa tathA vairocanendra vairocanarAja bali, soma, yama, varuNa aura vaizramaNa / 1 bhagavan ! nAgakumAra devoM para kitane deva Adhipatya karate hue, yAvat... vicarate haiM ? he gautama! nAgakumAra devoM para dasa deva Adhipatya karate hue, yAvat... vicarate haiM / ve isa prakAra haiM - nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa, kAlapAla, kolapAla, zaMkhapAla aura zailapAla / tathA nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnanda, kAlapAla, kolapAla, zaMkhapAla aura zailapAla / jisa prakAra nAgakumAroM ke indroM ke viSaya meM yaha vaktavyatA kahI gaI hai, usI prakAra
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-3/-18/201 115 ina (devoM) ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie / suvarNakumAra devoM para-veNudeva, veNudAli, citra, vicitra, citrapakSa aura vicitrapakSa (kA); vidyutkumAra devoM para-harikAnta, harisiMha, prabha, suprabha, prabhAkAnta aura suprabhAkAnta (kA); agnikumAra devoM para agnisiMha, agnimANava, tejas tejaHsiMha tejaskAnta aura tejaHprabha; "dvIpakumAra'-devoM para-pUrNa, viziSTa, rUpa rUpAMza, rUpakAnta aura rUpaprabha; udadhikumAra devoM para-jalakAnta, jalaprabha jala, jalarUpa, jalakAnta aura jalaprabha; dikkumAra devoM para-amitagati, amitavAhana, tUrya-gati, kSipragati, siMhagati aura siMhavikramagati; vAyukumAradevoM para-velamba, prabhajana, kAla, mahAkAla, aMjana aura riSTa; tathA stanitakumAradevoM para ghoSa, mahAghoSa, Avarta, vyAvarta, nandikAvarta aura mahAnandikAvarta (kA Adhipatya rahatA hai) / ina sabakA kathana asurakumAroM kI taraha kahanA cAhie / dakSiNa bhavanapatidevoM ke adhipati indroM ke prathama lokapAloM ke nAma isa prakAra haiMsoma, kAlapAla, citra, prabha, tejas rUpa, jala, tvaritagati, kAla aura Ayukta / bhagavan ! pizAcakumAroM para kitane deva Adhipatya karate hue vicaraNa karate haiM ? gautama ! una para do-do deva (indra) Adhipatya karate hue yAvat vicarate haiM / ve isa prakAra haiM 202] (1) kAla aura mahAkAla, (2) surUpa aura pratirUpa, (3) pUrNabhadra aura maNibhadra, (4) bhIma aura mahAbhIma / tathA [203] (5) kinnara aura kimpuruSa, (6) satpuruSa aura mahApuruSa (7) atikAya aura mahAkAya, tathA (8) gItarati aura gItayaza / ye saba vANavyantara devoM ke adhipati-indra haiM / [204] jyotiSka devoM para Adhipatya karate hue do deva yAvat vicaraNa karate haiM / yathA-candra aura sUrya / bhagavan ! saudharma aura IzAnakalpa meM Adhipatya karate hue kitane deva vicaraNa karate haiM ? gautama ! una para Adhipatya karate hue yAvat dasa deva vicaraNa karate haiM / yathA-devendra devarAja zakra, soma, yama, varuNa aura vaizramaNa, devendra devarAja IzAna, soma, yama, varuNa, aura vaizramaNa / yaha sArI vaktavyatA sabhI kalpoM (devalokoM) ke viSaya meM kahanI cAhie aura jisa devaloka kA jo indra hai, vaha kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-3 uddezaka-9 205] rAjagRha nagara meM yAvat zrIgautamasvAmI ne isa prakAra pUchA-bhagavan ! indriyoM ke viSaya kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! indriyoM ke viSaya pA~ca prakAra ke kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM-zrotrendriya-viSaya ityAdi / isa sambandha meM jIvAbhigamasUtra meM kahA huA jyotiSka uddezaka sampUrNa kahanA cAhie / zataka-3 uddezaka-10 [206] rAjagRha nagara meM yAvat zrI gautama ne isa prakAra pUchA-bhagavan ! asurendra asurarAja camara kI kitanI pariSadAe~ kahI gaI haiM ? he gautama ! usakI tIna pariSadAe~ kahI gaI haiM / yathA-zamitA, caNDA aura jAtA / isI prakAra kramapUrvaka yAvat acyutakalpa taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / zataka-3 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 AgamasUtra - hindI anuvAda zataka-4 [207] isa cauthe zataka meM dasa uddezaka haiM / inameM se prathama cAra uddezakoM meM vimAna - sanbandhI kathana kiyA gayA hai / pA~caveM se lekara AThaveM uddezaka taka rAjadhAniyoM kA varNana hai / nauMveM uddezaka meM nairayikoM kA aura dasaveM uddezaka meM lezyA ke sambandha meM nirUpaNa hai / zataka - 4 uddezaka - 1 se 4 [208] rAjagRha nagara meM, yAvat gautama svAmI ne isa prakAra kahA- 'bhagavan ! devendra devarAja IzAna ke kitane lokapAla kahe gae haiM ? he gautama ! usake cAra lokapAla kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM- soma, yama, vaizramaNa aura varuNa / bhagavan ! ina lokapAloM ke kitane vimAna kahe gae haiM ?' gautama ! inake cAra vimAna haiM; ve isa prakAra haiM- sumana, sarvatobhada, valgu aura suvalgu / bhagavan ! devendra devarAja IzAna ke lokapAla soma mahArAja kA 'sumana' nAmaka mahAvimAna kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke mandara - parvata ke uttara meM isa ratnaprabhA pRthvI ke samatala se, yAvat IzAna nAmaka kalpa kahA hai / usameM yAvat pAMca avataMsaka kahe haiM, ve isa prakAra haiM- aMkAvataMsaka, sphaTikAvataMsaka, ratnAvataMsaka aura jAtarUpAvataMsaka; ina cAroM avataMsakoM ke madhya meM IzAnAvataMsaka hai / usa IzAnAvataMsaka nAmaka mahAvimAna se pUrva meM tirache asaMkhyeya hajAra yojana Age jAne para devendra devarAja IzAna ke lokapAla soma mahArAja kA 'sumana' nAmaka mahAvimAna hai / usakI lambAI aura caur3AI sAr3he bAraha lAkha yojana hai / ityAdi tRtIya zataka meM kathita zakrendra ( ke lokapAla soma ke mahAvimAna) ke samAna IzAnendra (ke lokapAla soma ke mahAvimAna) ke sambandha meM yAvat - arcanikA samAptiparyanta kahanA / isa prakAra cAroM lokapAloM meM se pratyeka ke vimAna kI vaktavyatA pUrI ho vahA~ ekaeka uddezaka samajhanA / cAroM vimAnoM kI vaktavyatA meM cAra uddezaka pUrNa hue samajhanA / vizeSa yaha hai ki inakI sthiti meM antara hai / [209] Adi ke do-soma aura yama lokapAla kI sthiti (Ayu) tribhAganyUna dodo palyopama kI hai, vaizramaNa kI sthiti do palyopama kI hai aura varuNa kI sthiti tribhAgasahita do palyopama kI hai / apatyarUpa devoM kI sthiti eka palyopama kI hai / zataka - 4 uddezaka 5 se 8 [210] cAroM lokapAloM kI rAjadhAniyoM ke cAra uddezaka kahane cAhie / yAvat varuNa mahArAja itanI mahARddhi vAle haiM / zataka - 4 uddezaka - 9 [211] bhagavan ! jo nairayika hai, kyA vaha nairayikoM meM utpanna hotA hai, yA jo anairayika hai, vaha nairayikoM meM utpanna hotA hai ? ( he gautama !) prajJApanAsUtra meM kathita lezyApada kA tRtIya uddezaka yahA~ kahanA cAhie, aura vaha yAvat jJAnoM ke varNana taka kahanA cAhie / zataka - 4 uddezaka - 10 [212] bhagavan ! kyA kRSNalezyA nIlalezyA kA saMyoga pA kara tadrupa aura tadvarNa
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-4/-/10/212 117 meM pariNata ho jAtI hai ? (he gautama !) prajJApanA sUtra meM ukta lezyApada kA caturtha uddezaka yahA~ kahanA cAhie; aura vaha yAvat pariNAma ityAdi dvAra-gAthA taka kahanA cAhie / [213] pariNAma, varNa, rasa, gandha, zuddha, aprazasta, saMkliSTa, uSNa, gati, pariNAma, pradeza, avagAhanA, vargaNA, sthAna aura alpabahutva; (ye saba bAteM lezyAoM ke sambandha meM kahanI cAhie / ) [214] 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / zataka-4 kA munidIparatnasAgara kRta hindI anuvAda pUrNa (zataka-5) [215] pAMcaveM zataka meM ye dasa uddezaka haiM-prathama uddezaka meM campA nagarI meM sUrya sambandhI praznottara haiM / dvitIya meM vAyu-sambandhI prarUpaNa / tRtIya meM jAlagranthI kA udAharaNa / caturtha meM zabda-sambandhI praznottara / paMcama meM chadmastha varNana / chaThe meM AyuSya sambandhI nirUpaNa hai / sAtaveM meM pudgaloM ko kampana / AThaveM meM nirgranthI-putra / nauveM meM rAjagRha nagara hai aura dazaveM meM campAnagarI meM varNita candramA-sambandhI prarUpaNA hai / | zataka-5 uddezaka-1 | [216]usa kAla aura samaya meM campA nAma kI nagarI thI / usa campA nagarI ke bAhara pUrNabhadra nAma kA caitya thA / vahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI padhAre,...yAvat pariSad dharmopadeza sunane ke lie gaI aura vApasa lauTa gaI / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke jyeSTha antevAsI gautamagotrIya indrabhUti anagAra the, yAvat unhoMne pUchA-bhagavan ! jambUdvIpa meM sUrya kyA IzAna-koNa meM udaya ho kara Agneya koNa meM asta hote haiM ? athavA Agneya koNa meM udaya hokara nairRtya koNa meM asta hote haiM ? athavA nairRtya koNa meM udaya hokara vAyavyakoNa meM asta hote haiM, yA phira vAyavyakoNa meM udaya hokara IzAna koNa meM asta hote haiM ? hA~, gautama ! jambUdvIpa meM sUrya-IzAna koNa meM udita ho kara agnikoNa meM asta hote haiM, yAvat IzAnakoNa meM asta hote haiM / bhagavan ! jaba jambUdvIpa ke dakSiNArddha meM dina hotA hai, taba kyA uttarArddha meM bhI dina hotA hai ? aura jaba jambUdvIpa ke uttarArddha meM dina hotA hai, taba kyA meruparvata se pUrva-pazcima meM rAtri hotI hai ? hA~, gautama ! jaba jambUdvIpa ke dakSiNArddha meM dina meM hotA hai, taba yAvat rAtri hotI hai / bhagavan ! jaba jambUdvIpa ke meruparvata se pUrva meM dina hotA hai, taba kyA pazcima meM bhI dina hotA hai ? aura jaba pazcima meM dina hotA hai, tabakyA jambUdvIpa ke meruparvata se uttara-dakSiNa meM rAtri hotI hai ? gautama ! hA~, isI prakAra hotA hai / [217] bhagavan ! jaba jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke dakSiNArddha meM utkRSTa aThAraha muhUrta kA dina hotA hai, taba kyA uttarArddha meM bhI utkRSTa aThAraha muhUrta kA dina hotA hai ?, aura jaba uttarArddha meM utkRSTa aThAraha muhUrta kA dina hotA hai, taba kyA jambUdvIpa meM mandara (meru) parvata se pUrva-pazcima meM jaghanya bAraha muharta kI rAtri hotI hai ? hA~, gautama ! yaha isI taraha hotI hai / bhagavan ! jaba jambUdvIpa ke meru-parvata se pUrva meM utkRSTa aThAraha muhUrta kA dina hotA hai, taba kyA jambUdvIpa ke pazcima meM bhI utkRSTa aThAraha muhUrta kA dina hotA hai ?, aura
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! jaba pazcima meM utkRSTa aThAraha muhUrta kA divasa hotA hai, taba kyA jambUdvIpa ke uttara meM jaghanya bAraha muhUrta kI rAtri hotI hai ? hA~, gautama ! yaha isI taraha-yAvat...hotA hai / he bhagavAn ! jaba jambUdvIpa ke dakSiNArddha meM aThAraha muhUrtAnantara kA divasa hotA hai, taba kyA uttarArddha meM bhI aThAraha muhUrtAnantara kA divasa hotA hai ? aura jaba uttarArddha meM aThAraha muhUrtAnantara kA dina hotA hai, taba kyA jambUdvIpa meM mandara parvata se pUrva pazcima dizA meM kucha adhika bAraha muhUrta kI rAtri hotI hai ? hA~, gautama ! yaha isI taraha hotI hai; bhagavan ! jaba jambUdvIpa ke mandarAcala se pUrva meM aThAraha muhUrtAnantara kA dina hotA hai, taba kyA pazcima meM bhI aThAraha muhUrtAnantara kA dina hotA hai ?, aura jaba pazcima meM aThAraha muhUrtAnantara kA dina hotA hai, taba kyA jambUdvIpa meM meru-parvata se uttara dakSiNa meM bhI sAtireka bAraha muhUrta kI rAtri hotI hai ? hA~, gautama ! yAvat hotI hai / isa prakAra isa krama se divasa kA parimANa bar3hAnA-ghaTAnA aura rAtri kA parimANa ghaTAnA-bar3hAnA cAhie / yathA-jaba satraha muhUrta kA divasa hotA hai, taba teraha muhUrta kI rAtri hotI hai / jaba satraha muhUrtAnantara kA dina hotA hai, taba sAtireka teraha muhUrta kI rAtri hotI hai / jaba solaha muhUrta kA dina hotA hai, taba caudaha muhUrta kI rAtri hotI hai / jaba solaha muhUrtAnantara kA divasa hotA hai, taba sAtireka caudaha muhUrta kI rAtri hotI hai / jaba pandraha muhUrta kA dina hotA hai, taba pandraha muhUrta kI rAtri hotI hai / jaba pandraha muhurtAntara kA dina hotA hai, taba sAtireka pandraha muhUrta kI rAtri hotI hai jaba caudaha muhUrta kA dina hotA, taba solaha muhUrta kI rAtri hotI hai / jaba caudaha muhUrtAnantara kA dina hotA hai, taba sAtireka solaha muhUrta kI rAtri hotI hai / jaba caudaha muhUrtAnantara kA dina hotA hai, taba sAtireka solaha muhUrta kI rAtri hotI hai / jaba teraha muhUrta kA dina hotA hai, taba satraha muhUrta kI rAtri hotI hai / jaba teraha muhAnantara kA dina hotA hai, taba sAtireka satraha muhUrta kI rAtri hotI hai / bhagavan ! jaba jambUdvIpa ke meruparvata se dakSiNArddha meM jaghanya bAraha muhUrta kA dina hotA hai, taba kyA uttarArddha meM bhI (isI taraha hotA hai)? aura jaba uttarArddha meM bhI isI taraha hotA hai, taba kyA jambUdvIpa ke meruparvata se pUrva aura pazcima meM utkaSTa aThAraha muharta kI rAtri hotI hai ? hA~, gautama ! yAvat...rAtri hotI hai / bhagavan ! jaba jambUdvIpa ke mandara parvata se pUrva meM jaghanya bAraha muhUrta kA dina hotA hai, taba kyA pazcima meM bhI isI prakAra hotA hai ? aura jaba pazcima meM isI taraha hotA hai, taba kyA jambUdvIpa ke mandara-parvata ke uttara aura dakSiNa meM utkRSTa aThAraha muhUrta kI rAtri hotI hai ? hA~, gautama ! yAvat...rAtri hotI hai / [218] 'bhagavan ! jaba jambUdvIpa ke dakSiNArddha meM varSA (Rtu) kA prathama samaya hotA hai, taba kyA uttarArddha meM bhI varSA (Rtu) kA prathama samaya hotA hai ? aura jaba uttarArddha meM varSARtu kA prathama samaya hotA hai, taba jambUdvIpa meM mandara-parvata se pUrva pazcima meM varSA-Rtu kA prathama samaya anantara-puraskRta samaya meM hotA hai ? 'hA~, gautama ! yaha isI taraha hotA hai / ' bhagavan ! jaba jambUdvIpa meM mandarAcala se pUrva meM varSA (Rtu) kA prathama samaya hotA hai, taba pazcima meM bhI kyA varSA (Rtu) kA prathama samaya hotA hai ? aura jaba pazcima meM varSA (Rtu) kA prathama samaya hotA hai, taba, yAvat...mandaraparvata se uttara dakSiNa meM varSA (Rtu) kA prathama samaya anantara-pazcAtkRt samaya meM hotA hai ? hA~, gautama ! isI taraha hotA hai / isI prakAra
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/1/218 119 yAvat-uttara dakSiNa meM varSARtu kA prathama samaya anantara - pazcAtkRta samaya meM hotA hai, isI taraha sArA vaktavya kahanA cAhie / varSARtu ke prathama samaya ke samAna varSARtu ke prArambha kI prathama AvalikA ke viSaya meM bhI kahanA / isI prakAra Ana-pAna, stoka, lava, muhUrta, ahorAtra, pakSa, mAsa, Rtu; ina sabake viSaya meM bhI samaya ke abhilApa kI taraha kahanA cAhie / bhagavan ! jaba jambUdvIpa ke dakSiNArddha meM hemanta Rtu kA prathama samaya hotA hai, taba kyA uttarArddha meM bhI hemantaRtu kA prathama samaya hotA hai; aura jaba uttarArddha meM hemanta Rtu kA prathama samaya hotA hai, taba kyA jambUdvIpa ke meruparvata se pUrva-pazcima meM hemanta Rtu kA prathama samaya anantara puraskRta samaya meM hotA hai ? ityAdi prazna hai / he gautama ! isa viSaya kA sArA varNana varSA Rtu ke kathana ke samAna jAna lenA / isI taraha grISmaRtu kA bhI varNana kaha denA / hemantaRtu aura grISmaRtu ke prathama samaya kI taraha unakI prathama AvalikA, yAvat Rtuparyanta sArA varNana kahanA / isa prakAra varSARtu, hemantaRtu, aura grISmaRtu; ina tInoM kA eka sarIkhA varNana hai / isalie ina tInoM ke tIsa AlApaka hote haiM / bhagavan ! jambUdvIpa ke mandaraparvata se dakSiNArddha meM jaba prathama 'ayana' hotA hai, taba kyA uttarArddha meM bhI prathama 'ayana' hotA hai ? gautama ! 'samaya' ke AlApaka samAna 'ayana' ke viSaya meM bhI kahanA cAhie; yAvat usakA prathama samaya anantara pazcAtkRta samaya meM hotA hai; ityAdi / 'ayana' ke samAna saMvatsara ke viSaya meM bhI kahanA / tathaiva yuga, varSazata, varSasahastra, varSazatasahastra, pUrvAMga, pUrva, truTitAMga, truTita, aTaTAMga, aTaTa, avavAMga, avava, hUhUkAMga, hUhUka, utpalAMga, utpala, padmAMga, padma, nalinAMga, nalina, arthanUpurAMga, arthanUpura, ayutAMga, ayuta, nayutAMga, nayuta, prayutAMga, prayuta, cUlikAMga, cUlikA, zIrSaprahelikAMga, zIrSaprahelikA palyopama aura sAgaropama; ke sambandha meM bhI kahanA / bhagavan ! jaba jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke dakSiNArddha meM prathama avasarpiNI hotI hai, taba kyA uttarArddha meM bhI prathama avasarpiNI hotI hai ?; aura jaba uttarArddha meM prathama avasarpiNI hotI hai, taba kyA jambUdvIpa ke mandaraparvata ke pUrva pazcima meM avasarpiNI nahIM hotI ?, utsarpiNI nahIM hotI ?, kintu he AyuSmAn zramaNapuMgava / kyA vahA~ avasthita kAla kahA gayA hai ? hA~, gautama ! isI taraha hotA hai / yAvat pUrvavat sArA varNana kaha denA / avasarpiNI ke AlApaka samAna utsarpiNI ke viSaya meM bhI kahanA / [219] bhagavan ! lavaNasamudra meM sUrya IzAnakoNa meM udaya ho kara kyA agnikoNa meM jAte haiM ?; ityAdi prazna / gautama ! jambUdvIpa meM sUryoM ke samAna yahA~ lavaNasamudragata sUryoM ke sambandha meM bhI kahanA / vizeSa bAta yaha hai ki isa vaktavyatA meM pATha kA uccAraNa isa prakAra karanA / 'bhagavan ! jaba lavaNasamudra ke dakSiNArddha meM dina hotA hai,' ityAdi yAvat taba lavaNasamudra ke pUrva pazcima meM rAtri hotI hai / ' isI abhilApa dvArA saba varNana jAna lenA / bhagavan ! jaba lavaNasamudra ke dakSiNArddha meM prathama avasarpiNI (kAla) hotA hai, taba kyA uttarArddha meM bhI prathama avasarpiNI (kAla) hotA hai ? aura jaba uttarArddha meM prathama avasarpiNI (kAla) hotA hai, taba kyA lavaNasamudra ke pUrva-pazcima meM avasarpiNI nahIM hotI ? utsarpiNI nahIM hotI ? kintu he dIrdhajIvI zramaNapuMgava ! kyA vahAM avasthita kAla hotA hai ? hA~,
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 AgamasUtra-hindI anuvAda gautama ! (yaha isI taraha hotA hai / ) aura vahAM...yAvat avasthita kAla kahA hai / bhagavan ! dhAtakIkhaNDa dvIpa meM sUrya, IzAnakoNa meM udaya ho kara kyA agnikoNa meM asta hote haiM ? ityAdi prazna / he gautama ! jambUdvIpa ke samAna sArI vaktavyatA dhAtakIkhaNDa ke viSaya meM bhI kahanI cAhie / parantu vizeSa yaha hai ki isa pATha kA uccAraNa karate samaya sabhI AlApaka isa prakAra kahane cAhie bhagavan ! jaba dhAtakIkhaNDa ke dakSiNArddha meM dina hotA hai, taba kyA uttarArddha meM bhI dina hotA hai ? aura jaba uttarArddha meM dina hotA hai, taba kyA dhAtakIkhaNDa dvIpa ke mandaraparvatoM se pUrva pazcima meM rAtri hotI hai ? hA~, gautama ! yaha isI taraha hai / bhagavan ! jaba dhAtakIkhaNDadvIpa ke mandaraparvatoM se pUrva meM dina hotA hai, taba kyA pazcima meM bhI dina hotA hai ? aura jaba pazcima meM dina hotA hai, taba kyA dhAtakIkhaNDadvIpa ke mandaraparvatoM se uttara-dakSiNa meM rAtri hotI hai ? hA~, gautama ! (isI taraha hai,) aura isI abhilApa se jAnanA cAhie, yAvat-bhagavan ! jaba dakSiNArddha meM prathama avasarpiNI hotI hai, taba kyA uttarArddha meM bhI prathama avasarpiNI hotI hai ? aura jaba uttarArddha meM prathama avasarpiNI hotI hai, taba kyA dhAtakIkhaNDa dvIpa ke mandaraparvatoM se pUrva pazcima meM bhI avasarpiNI nahIM hotI ? yAvat utsarpiNI nahIM hotI ? parantu AyuSmAn zramaNavarya ! kyA vahA~ avasthitakAla hotA hai ? hA~, gautama ! (isI taraha hai,) yAvat avasthita kAla hotA hai / jaise lavaNasamudra ke viSaya meM vaktavyatA kahI, vaise kAloda ke sambandha meM bhI kaha denI cAhie / vizeSa itanA hai ki vahA~ lavaNasamudra ke sthAna para kAlodadhi kA nAma kahanA / bhagavan ! AbhyantarapuSkarArddha meM sUrya, IzAnakoNa meM udaya hokara agnikoNa meM asta hote haiM ? ityAdi prazna ? dhAtakIkhaNDa kI vaktavyatA ke samAna AbhyantarapuSkarArddha kI vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki dhAtakIkhaNDa ke sthAna meM AbhyantarapuSkarArddha kA nAma kahanA; yAvat-AbhyantarapuSkarArddha meM mandaraparvatoM ke pUrva-pazcima meM na to avasarpiNI hai, aura na hI utsarpiNI hai, kintu he AyuSman zramaNa ! vahA~ sadaiva avasthita kAla kahA gayA hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai !, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / zataka-5 uddezaka-2 | [220] rAjagRha nagara meM...yAvat (zrI gautamasvAmI ne) isa prakAra pUchA- bhagavan ! kyA ISatpurovAta (osa Adi se kucha snigdha, yA gIlI havA), pathyavAta (vanaspati Adi ke lie hitakara vAyu), mandavAta (dhIme-dhIme calane vAlI havA), tathA mahAvAta, pracaNDa tUphAnI vAyu bahatI haiM ? hA~, gautama ! pUrvokta vAyu (havAe~) bahatI haiM / bhagavan ! pUrva dizA se ISatpurovAta, pathyavAta, mandavAta aura mahAvAta bahatI haiM ?' hA~, gautama ! bahatI haiM / isI taraha pazcima meM, dakSiNa meM, uttara meM, IzAnakoNa meM, AgneyakoNa meM, naiRtyakoNa meM aura vAyavyakoNa meM (pUrvokta vAyu bahatI haiM / ) bhagavan ! jaba pUrva meM ISatpurovAta, pathyavAta, mandavAta aura mahAvAta bahatI haiM, taba kyA pazcima meM bhI ISatpurovAta Adi havAe~ bahatI haiM ?, aura jaba pazcima meM ISatpurovAta Adi vAyu bahatI haiM, taba kyA pUrva meM bhI bahatI haiM ? hA~, gautama ! jaba pUrva meM ISatpurovAta Adi vAyu bahatI haiM, taba ve saba
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/2/220 pazcima meM bhI bahatI haiM, aura jaba pazcima meM ISatpurovAta Adi vAyu bahatI haiM, taba ve saba havAe~ pUrva meM bhI bahatI haiM / isI prakAra saba dizAoM meM bhI uparyukta kathana karanA / isI prakAra samasta vidisAoM meM bhI uparyukta AlApaka kahanA cAhie / bhagavan ! kyA dvIpa meM bhI ISatpurovAta Adi vAyu hotI haiM ? hA~, gautama ! hotI haiM / bhagavan ! kyA samudra meM bhI ISatpurovAta Adi havAe~ hotI haiM ? hA~, gautama ! hotI haiM / bhagavan ! jaba dvIpa meM ISatpurovAta Adi vAyu bahatI haiM, taba kyA sAmudrika ISatpurovAta Adi vAyu bahatI haiM ? aura jaba sAmudrika ISatpurovAta Adi vAyu bahatI haiM, taba kyA dvIpIya ISatpurovAta Adi vAyu bahatI haiM ? he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / havAe~ bahatI haiM, taba sAmudrika ISatpurovAta Adi havAe~ nahIM bahatIM, aura jaba sAmudrika ISatpurovAta Adi havAe~ bahatI haiM, taba dvIpIya ISatpurovAta Adi havAe~ nahIM bahatIM ? gautama ! ye saba vAyu paraspara vyatyAsarUpa se evaM pRthak-pRthak bahatI haiM / sAtha hI, ve vAyu lavaNasamudra kI velA kA ullaMghana nahIM karatI / isa kAraNa yAvat ve vAyu pUrvokta rUpa se bahatI haiM / 121 bhagavan ! kyA ISatpurovAta, pathyavAta, mandavAta aura mahAvAta bahatI haiM / hA~, gautama ! ( ye saba ) bahatI haiM / bhagavan ! ISatpurovAta Adi vAyu kaba bahatI haiM ? gautama ! jaba vAyukAya apane svabhAvapUrvaka gati karatA hai, taba ISatpurovAta Adi vAyu yAvat bahatI haiM / bhagavAn ! kyA ISatpurovAta Adi vAyu ? hA~, gautama ! haiM / bhagavAn ISatpurovAta Adi vAyu (aura bhI) kabhI calatI (bahatI ) haiM ? he gautama ! jaba vAyukAya uttarakriyApUrvaka (vaikriya zarIra banA kara) gati karatA hai, taba ( bhI ) ISatpurovAta Adi vAyu bahatI (calatI ) haiM / bhagavan ! ISatpurovAta Adi vAyu (hI) haiM ?' hA~, gautama ! ve ( saba vAyu hI ) haiM / bhagavan ! ISatpurovAta, pathyavAta Adi (aura) kaba ( kisa samaya meM ) calatI haiM ? gautama ! jaba vAyukumAra deva aura vAyukumAra deviyA~, apane lie, dUsaroM ke lie yA donoM ke lie vAyukAya kI udIraNA karate haiM, taba ISatpurovAta Adi vAyu yAvat calatI ( bahatI ) I bhagavan ! kyA vAyukAya vAyukAya ko hI zvAsarUpa meM grahaNa karatA hai aura niHzvAsarUpa meM chor3atA hai ? gautama ! isa sambandha meM skandaka parivrAjaka ke uddezaka meM kahe anusAra cAra AlApaka jAnanA cAhie - yAvat ( 1 ) aneka lAkha bAra mara kara, (2) spRSTa ho kara, (3) maratA hai aura (4) zarIra - sahita nikalatA hai / [221] bhagavan ! aba yaha batAe~ ki odana, ur3ada aura surA, ina tInoM dravyoM ko kina jIvoM kA zarIra kahanA cAhie ? gautama ! odana, kulmASa aura surA meM jo ghana dravya haiM, ve pUrvabhAva - prajJApanA kI apekSA se vanaspatijIva ke zarIra haiM / usake pazcAt jaba ve ( odanAdi dravya) zastrAtIta ho jAte haiM, zastrapariNata ho jAte haiM; Aga se jalAye agni se sevita- agnisevita aura agnipariNAmita ho jAte haiM, taba ve dravya agni ke zarIra kahalAte haiM / tathA surA meM jo tarala padArtha hai, vaha pUrvabhAva prajJApanA kI apekSA se apkAyika jIvoM kA zarIra hai, aura jaba vaha tarala padArtha (pUrvokta prakAra se ) zastrAtIta yAvat agnipariNAmita ho jAtA hai, taba vaha bhAga, agrikAya-zarIra kahA jA sakatA hai / bhagavan ! lohA, tAMbA, trapuS, zIzA, upala koyalA aura lohe kA kATa, ye saba dravya kina (jIvoM ke) zarIra kahalAte haiM ? gautama ! ye saba dravya pUrvaprajJApanA kI apekSA se
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 AgamasUtra-hindI anuvAda pRthvIkAyika jIvoM ke zarIra kahe jA sakate haiM, aura usake bAda zastrAtIta yAvat zastrapariNAmita hone para ye agnikAyika jIvoM ke zarIra kahe jA sakate haiM / __ bhagavan ! ye haDDI, asthidhyAma (agni se paryAyAntara ko prApta haDDI aura usakA jalA huA bhAga), camar3A, camar3e kA jalA huA svarUpAntaraprApta bhAga, roma, agnijvalita roma, sIMga, agni prajvalita vikRta sIMga, khura, agniprajvalita khura, nakha aura agniprajvalita nakha, ye saba kina (jIvoM) ke zarIra kahe jA sakate haiM ? gautama ! haDDI, camar3A, roma, sIMga, khura, aura nakha ye saba trasajIvoM ke zarIra kahe jA sakate haiM, aura jalI huI haDDI, prajvalita vikRta camar3A, jale hue roma, prajvalita-rUpAntaraprApta sIMga, prajvalita khura au prajvalita nakha; ye saba pUrvabhAvaprajJApanA kI apekSA se to trasajIvoM ke zarIra hai kintu usake pazcAt zastrAtIta yAvat agnipariNAmita hone para ye agnikAyika jIvoM ke zarIra kahe jA sakate haiM / bhagavan ! aMgAra, rAkha, bhUsA aura gobara, ina sabako kina jIvoM ke zarIra kahe jAe~ ? gautama ! aMgAra, rAkha, bhUsA aura gobara ye saba pUrva-bhAva prajJApanA kI apekSA se ekendriyajIvoM dvArA apane zarIra rUpa se, prayogoM se apane sAtha pariNAmita ekendriya zarIra haiM, yAvat paMcendriya jIvoM taka ke zarIra bhI kahe jA sakate haiM, aura tatpazcAt zastrAtIta yAvat agnikAyapariNAmita ho jAne para ve agnikAyika jIvoM ke zarIra kahe jA sakate haiM / [222] bhagavan ! lavaNasamudra kA cakravAla-viSkambha kitanA kahA gayA hai ? gautama ! (lavaNasamudra ke sambandha meM sArA varNana) pahale kahe anusAra jAna lenA cAhie, yAvat lokasthiti lokAnubhAva taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-5 uddezaka-3 [223] bhagavan ! anyatIrthika aisA kahate haiM, bhASaNa karate haiM, batalAte haiM, prarUpaNA karate haiM ki jaise koI (eka) jAlagranthi ho, jisameM krama se gAMTheM dI huI hoM, eka ke bAda dUsarI antararahita gAMTheM lagAI huI hoM, paramparA se gUMthI huI ho, paraspara gUMthI huI ho, aisI vaha jAlagranthi paraspara vistAra rUpa se,paraspara bhArarUpa se tathA paraspara vistAra aura bhArarUpa se, paraspara saMghaTita rUpa se yAvat rahatI hai, vaise hI bahuta-se jIvoM ke sAtha kramazaH hajAroM-lAkhoM janmoM se sambandhita bahuta-se AyuSya paraspara kramazaH gUMthe hue haiM, yAvat paraspara saMlagna rahate haiM / aisI sthiti meM unameM se eka jIva bhI eka samaya meM do AyuSyoM ko vedatA hai / yathA eka hI jIva, isa bhava kA AyuSya vedatA hai aura vahI jIva, parabhava kA bhI AyuSya vedatA hai / jisa samaya isa bhava ke AyuSya kA vedana karatA hai, usI samaya vaha jIva parabhava ke AyuSya kA bhI vedana karatA hai; yAvat he bhagavan ! yaha kisa taraha hai ? __ gautama ! una anyatIrthikoM ne jo yaha kahA hai ki...yAvat eka hI jIva, eka hI samaya meM isa bhava kA aura para-bhava ko donoM kA AyuSya vedatA hai, unakA yaha saba kathana mithyA hai / he gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki jaise koI eka jAla granthi ho aura vaha yAvat...paraspara saMghaTita rahatI hai, isI prakAra kramapUrvaka bahuta-se sahastroM janmoM se sambandhita, bahuta-se hajAroM AyuSya, eka-eka jIva ke sAtha zrRMkhalA kI kar3I ke samAna paraspara kramazaH grathita yAvat rahate haiM / (aisA hone se) eka jIva eka samaya meM eka
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/3/223 123 hI AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai, jaise ki yA to vaha isa bhava kA hI AyuSya vedatA hai, athavA para bhava kA hI AyuSya vedatA hai / parantu jisa samaya isa bhava ke AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai, usa samaya parabhava ke AyuSya kA pratisaMvedana nahIM karatA, aura jisa samaya parabhava ke AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai, usa samaya isa bhava ke AyuSya kA pratisaMvedana nahIM karatA / isa bhava ke AyuSya kA vedana karane se parabhava kA AyuSya nahIM vedA jAtA aura parabhava ke AyuSya kA vedana karane se isa bhava kA AyuSya nahIM vedA jAtA / isa prakAra eka jIva eka samaya meM eka hI AyuSya kA vedana karatA hai; vaha isa prakAra yA to isa bhava ke AyuSya kA, athavA parabhava ke AyuSya kA / [224] bhagavan ! jo jIva nairayikoM meM utpanna hone ke yogya hai, kyA vaha jIva yahIM se AyuSya-yukta hokara naraka meM jAtA hai, athavA AyuSya rahita hokara jAtA hai ? gautama ! vaha yahIM se AyuSyayukta hokara naraka meM jAtA hai, parantu AyuSyarahita hokara naraka meM nahIM jAtA / he bhagavan ! usa jIva ne vaha AyuSya kahA~ bA~dhA ? aura usa AyuSya-sambandhI AcaraNa kahA~ kiyA ? gautama ! usa (nAraka) jIva ne vaha AyuSya pUrvabhava meM bA~dhA thA aura usa AyuSyasambandhI AcaraNa bhI pUrvabhava meM kiyA thA / nairayika ke samAna yAvat vaimAnika taka sabhI daNDakoM ke viSaya meM yaha bAta kahanI cAhie / bhagavan ! jo jIva jisa yoni meM utpanna hone yogya hotA hai, kyA vaha jIva, usa yoni sambandhI AyuSya bAMdhatA hai ? jaise ki jo jIva naraka yoni meM utpanna hone yogya hotA hai, kyA vaha narakayoni kA AyuSya bAMdhatA hai, yAvat devayoni meM utpanna hone yogya jIva kyA devayoni kA AyuSya bAMdhatA hai ? hA~, gautama ! jo jIva jisa yoni meM utpanna hone yogya hotA hai, vaha jIva usa yonisambandhI AyuSya ko bA~dhatA hai / jaise ki naraka yoni meM utpanna hone yogya jIva narakayoni kA AyuSya bAMdhatA hai, tiryaJcayoni meM utpanna hone yogya jIva, tiryaJcayoni kA AyuSya bAMdhatA hai, manuSyayoni meM utpanna hone yogya jIva manuSyayoni kA AyuSya bA~dhatA hai yAvat devayoni meM utpanna hone yogya jIva devayoni kA AyuSya bAMdhatA hai / jo jIva naraka kA AyuSya bAMdhatA hai, vaha sAta prakAra kI narakabhUmi meM se kisI eka prakAra kI narakabhUmi sambandhI AyuSya bAMdhatA hai / yathA-ratnaprabhA yAvat adhaHsaptama pRthvI kA AyuSya bAMdhatA hai / jo jIva tiryaJcayoni kA AyuSya bAMdhatA hai, vaha pAMca prakAra ke tiryaJcoM meM se kisI eka prakAra kA tiryaJca-sambandhI AyuSya bAMdhatA hai / yathA-ekendriya tiryaJcayoni kA AyuSya ityAdi / tiryazca ke sabhI bhedavizeSa vistRta rUpa se yahA~ kahane cAhie / jo jIva manuSya-sambandhI AyuSya bAMdhatA hai, vaha do prakAra ke manuSyoM meM se kisI eka prakAra ke manuSya-sambandhI AyuSya ko bAMdhatA hai, jo jIva devasambandhI AyuSya ko bAMdhatA hai, to vaha cAra prakAra ke devoM meM se kisI eka prakAra kA AyuSya bAMdhatA hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-5 uddezaka-4 || [225] bhagavan ! chadmastha manuSya kyA bajAye jAte hue vAdyoM (ke) zabdoM ko sunatA hai ? yathA-zaMkha ke zabda, raNasIMge ke zabda, zaMkhikA ke zabda, kharamuhI ke zabda, potA ke zabda, paripIritA ke zabda, paNava ke zabda, paTaha ke zabda, bhaMbhA ke zabda, jhallarI ke zabda,
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 AgamasUtra-hindI anuvAda dundubhi ke zabda, tata zabda, vitatazabda, ghanazabda, zuSirazabda, ityAdi bAjoM ke zabdoM ko / hA~ gautama ! chadmastha manuSya bajAye jAte hue zaMkha yAvat-zuSira Adi vAdyoM ke zabdoM ko sunatA hai / bhagavan ! kyA vaha (chadmastha) una zabdoM ko spRSTa hone para sunatA hai, yA aspRSTa hone para bhI suna letA hai ? gautama ! chadmastha manuSya spRSTa zabdoM ko sunatA hai, aspRSTa zabdoM ko nahIM sunatA; yAvat niyama se chaha dizAoM se Ae hue spRSTa zabdoM ko sunatA hai / bhagavan ! kyA chadmastha manuSya Aragata zabdoM ko sunatA hai, athavA pAragata zabdoM ko sunatA hai ? gautama ! Aragata zabdoM ko sunatA hai, pAragata zabdoM ko nahIM / bhagavan ! jaise chadmastha manuSya Aragata zabdoM ko sunatA hai, kintu pAragata zabdoM ko nahIM sunatA, vaise hI, he bhagavana ! kyA kevalI bhI Aragata zabdoM ko hI suna pAtA hai, pAragata zabdoM ko nahIM suna pAtA ? gautama ! kevalI manuSya to Aragata, pAragata, athavA samasta dUravartI aura nikaTavartI ananta zabdoM ko jAnatA aura dekhatA hai / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! kevalI pUrva dizA kI mita vastu ko bhI jAnatA dekhatA hai, aura amita vastu ko bhI jAnatA-dekhatA hai; isI prakAra dakSiNa dizA, pazcima dizA, uttara dizA, UrdhvadizA aura adhodizA kI mita vastu ko bhI jAnatA-dekhatA hai tathA amita vastu ko bhI jAnatA-dekhatA hai / kevalajJAnI saba jAnatA hai aura saba dekhatA hai / kevalI bhagavAna sarvataH jAnatA-dekhatA hai, kevalI sarvakAla meM, sarvabhAvoM (padArthoM) ko jAnatA-dekhatA hai / kevalajJAnI ke ananta jJAna aura ananta darzana hotA hai / kevalajJAnI kA jJAna aura darzana nirAvaraNa hotA hai / he gautama ! isI kAraNa se aisA kahA gayA hai ki kevalI manuSya Aragata aura pAragata zabdoM ko, yAvat sabhI prakAra ke dUravartI aura nikaTavartI zabdoM ko jAnatA-dekhatA hai / [226] bhagavan ! kyA chadmastha manuSya haMsatA hai tathA utsuka (utAvalA) hotA hai ? gautama ! hA~, chadmastha manuSya haMsatA tathA utsuka hotA hai / bhagavan ! jaise chadmastha manuSya haMsatA hai tathA utsuka hotA hai, vaise kyA kevalI bhI haMsatA aura utsuka hotA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki kevalI manuSya na to haMsatA hai aura na utsuka hotA hai ? gautama ! jIva, cAritramohanIya karma ke udaya se haMsate haiM yA utsuka hote haiM, kintu vaha karma kevalIbhagavAn ke nahIM hai; isa kAraNa se yaha kahA jAtA hai ki jaise chadmastha manuSya haMsatA hai athavA utsuka hotA hai, vaise kevalImanuSya na to haMsatA hai aura na hI utsuka hotA hai / / __ bhagavan ! haMsatA huA yA utsuka hotA huA jIva kitanI karmaprakRtiyoM ko bAMdhatA hai ? gautama ! sAta prakAra athavA ATha prakAra ke karmoM ko bAMdhatA hai / isI prakAra vaimAnikaparyanta kahanA / jaba bahuta jIvoM kI apekSA pUchA jAe, to usake uttara meM samuccaya jIva aura ekendriya ko chor3akara karmabandha se sambandhita tIna bhaMga kahanA / bhagavan ! kyA chadmastha manuSya nidrA letA hai athavA pracalA nAmaka nidrA letA hai ? hA~, gautama ! chadmastha manuSya nidrA letA hai aura pracalA nidrA bhI letA hai / jisa prakAra haMsane ke sambandha meM praznottara batalAe gae haiM, usI prakAra nidrA aura pracalA-nidrA ke sambandha meM praznottara jAna lene cAhie / vizeSa yaha hai ki chadmastha manuSya darzanAvaraNIya karma ke udaya se
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/4/226 125 nidrA athavA pracalA letA hai, jabaki kevalI bhagavAn ke vaha darzanAvaraNIya karma nahIM hai; isalie kevalI na to nidrA letA hai, na hI pracalAnidrA letA hai / zeSa saba pUrvavat samajhanA / bhagavan ! nidrA letA huA athavA pracalAnidrA letA huA jIva kitanI karmaprakRtiyoM ko bAMdhatA hai ? gautama ! nidrA athavA pracalA-nidrA letA huA jIva sAta athavA ATha karmoM kI prakRtiyoM kA bandha karatA hai / isI taraha (ekavacana kI apekSA se) vaimAnika-paryanta kahanA cAhie / jaba uparyukta prazna bahuvacana kI apekSA se pUchA jAe, taba (samuccaya) jIva aura ekendriya ko chor3akara karmabandha-sambandhI tIna bhaMga kahanA cAhie / [227] bhagavan ! indra (hari)-sambandhI zakradUta harinaigameSI deva jaba strI ke garbha kA saMharaNa karatA hai, taba kyA vaha eka garbhAzaya se garbha ko uThAkara dUsare garbhAsaya meM rakhatA hai ? yA garbha ko lekara yoni dvArA dUsarI (strI) ke udara meM rakhatA hai ? athavA yoni se garbhAsaya meM rakhatA hai ? yA phira yoni dvArA garbha ko peTa meM se bAhara nikAla kara yoni dvArA hI (dUsarI strI ke peTa meM) rakhatA hai ? he gautama ! vaha harinaigameSI deva, eka garbhAzaya se garbha ko uThA kara dUsare garbhAzaya meM nahIM rakhatA; garbhAzaya se garbha ko lekara use yoni dvArA dUsarI strI ke udara meM nahIM rakhatA; tathA yoni dvArA garbha ko bAhara nikAlakara yoni dvArA dUsarI strI ke peTa meM nahIM rakhatA; parantu apane hAtha se garbha kA sparza kara karake, usa garbha ko kucha pIr3A na ho, isa tarIke se use yoni dvArA bAhara nikAla kara dUsarI strI ke garbhAzaya meM rakha detA hai / bhagavan ! kyA zakra kA dUta harinaigameSI deva, strI ke garbha ko nakhAgra dvArA, athavA romakUpa (chidra) dvArA garbhAzaya meM rakhane yA garbhAzaya se nikAlane se samartha hai ? hA~, gautama ! harinaigameSI deva uparyukta rIti se kArya karane meM samartha hai / vaha deva usa garbha ko thor3I yA bahuta, kiJcitmAtra bhI pIr3A nahIM pahu~cAtA / hA~, vaha usa garbha kA chaviccheda karatA hai, aura phira use bahuta sUkSma karake aMdara rakhatA hai, athavA isI taraha aMdara se bAhara nikAlatA hai / / [228] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke antevAsI atimuktaka nAmaka kumAra zramaNa the / ve prakRti se bhadra yAvat vinIta the / pazcAt vaha atimuktaka kumAra zramaNa kisI dina mUsaladhAra varSA par3a rahI thI, taba kAMkha meM apane rajoharaNa tathA pAtra lekara bAhara sthaNDila bhUmikA meM (bar3I zaMkA nivAraNa) ke lie ravAnA hue / tatpazcAt (bAhara jAte hue) usa atimuktaka kumArazramaNa ne (mArga meM) bahatA huA pAnI kA eka choTA-sA nAlA dekhA / use dekhakara usane usa nAle ke donoM ora miTTI kI pAla bAMdhI / isake pazcAt nAvika jisa prakAra apanI naukA pAnI meM chor3atA hai, usI prakAra usane bhI apane pAtra ko naukArUpa mAnakara, pAnI meM chor3A / phira 'yaha merI nAva hai, yaha merI nAva hai', yoM pAtrIrUpI naukA ko pAnI meM pravAhita karate krIr3A karane lage / isa prakAra karate hue usa atimuktaka kumArazramaNa ko sthaviroM ne dekhA / sthavira jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ Ae aura nikaTa Akara unhoMne unase pUchA (kahA) - bhagavan ! Apa devAnupriya kA antevAsI jo atimuktaka kumArazramaNa hai, vaha atimuktaka kumArazramaNa kitane bhava grahaNa karake siddha hogA, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karegA ? 'he Aryo!' isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI una sthaviroM ko sambodhita karake kahane lage-'Aryo ! merA antevAsI atimuktaka nAmaka kumArazramaNa, jo prakRti sa bhadra yAvat prakRti
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 AgamasUtra-hindI anuvAda se vinIta hai; vaha atimuktaka kumArazramaNa isI bhava se siddha hogA, yAvat saba duHkhoM kA anta karegA / ataH he Aryo ! tuma atimuktaka kumArazramaNa kI hIlanA mata karo, na hI use jhir3ako, na hI gardA aura avamAnanA karo / kintu he devAnupriyo ! tuma aglAnabhAva se atimuktaka kumArazramaNa ko svIkAra karo, aglAna bhAva se usakI sahAyatA karo, aura aplAnabhAva se AhAra-pAnI se vinaya sahita usakI vaiyAvRtya karo; kyoki atimuktaka kumArazramaNa (isI bhava meM yA saMsAra kA) anta karane vAlA hai, aura carama zarIrI hai / tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI dvArA isa prakAra kahe jAne para (tatkSaNa) una sthavira bhagavantoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra kiyA / phira una sthavira muniyoM ne atimuktaka kumArazramaNa ko aglAna bhAva se svIkAra kiyA aura yAvat ve usakI vaiyAvRtya karane lage / [229] usa kAla aura usa samaya meM mahAzukra kalpa se mahAsAmAna nAmaka mahAvimAna (vimAna) se do maharddhika yAvat mahAnubhAga deva zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa pragaTa hue / tatpazcAt una devoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra karake unhoMne mana se hI isa prakAra kA aisA prazna pUchA-'bhagavan ! Apake kitane sau ziSya siddha hoMge yAvat sarva da:khoM kA anta kareMge? tatpazcAta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne una devoM ko bhI mana se hI isa prakAra kA uttara diyA-'he devAnupriyo ! mere sAta sau ziSya siddha hoMge, yAvat saba duHkhoM kA anta kareMge / isa prakAra una devoM dvArA mana se pUche gae prazna kA uttara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhI mana se hI isa prakAra diyA, jisase ve deva harSita, santuSTa (yAvat) hRdaya vAle evaM praphullita hue / phira unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / mana se unakI zuzrUSA aura namaskAra karate hue yAvat paryupAsanA karane lage / ___usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha antevAsI indrabhUti nAmaka anagAra yAvat na atidUra aura na hI atinikaTa utkuTuka Asana se baiThe hue yAvat paryupAsanA karate hue unakI sevA meM rahate the / tatpazcAt dhyAnAntarikA meM pravRtta hote hue bhagavAn gautama ke mana meM isa prakAra kA isa rUpa kA adhyavasAya utpanna huA-nizcaya hI maharddhika yAvat mahAnubhAga do deva, zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke nikaTa prakaTa hue; kintu maiM to una devoM ko nahIM jAnatA ki ve kauna-se kalpa se yA svarga se, kauna-se vimAna se aura kisa prayojana se zIghra yahA~ Ae haiM ? ataH maiM bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa jAU~ aura vandanA-namaskAra karUM; yAvat paryupAsanA karUM, aura aisA karake maiM ina aura isa prakAra ke una praznoM ko pUch / yoM zrI gautama svAmI ne vicAra kiyA aura apane sthAna se uThe / phira jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI birAjamAna the, vahA~ Ae yAvat unakI paryupAsanA karane lage / isake pazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gautama se isa prakAra kahA-'gautama ! eka dhyAna kI samApta karake dUsarA dhyAna prArambha karane se pUrva tumhAre mana meM isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA ki maiM devoM sambandhI tathya jAnane ke lie zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kI sevA meM jA kara unheM vandana-namaskAra karUM, yAvat unakI paryupAsanA karUM, usake pazcAt pUrvokta prazna pU, yAvat isI kAraNa se jahA~ maiM hU~ vahA~ tuma mere pAsa zIghra Ae ho / 'hA~, bhagavan ! yaha bAta aisI hI hai / ' (bhagavAn mahAvIra svAmI ne kahA-) 'gautama ! tuma jAo / ve deva hI isa
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/4/229 127 prakAra kI jo bhI bAteM huI thIM, tumheM batAe~ge / ' tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA isa prakAra kI AjJA milane para bhagavAn gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandananamaskAra kiyA aura phira jisa tarapha ve deva the, usI ora jAne kA saMkalpa kiyA / idhara una devoM ne bhagavAn gautama svAmI ko apanI ora Ate dekhA to ve atyanta harSita hue yAvat unakA hRdaya praphullita ho gayA; ve zIghra hI khar3e hue, phurtI se unake sAmane gae aura jahA~ gautama svAmI the, vahA~ unake pAsa pahu~ce / phira unheM yAvat vandana-namaskAra karake isa prakAra bole-'bhagavan ! mahAzukrakalpa se, mahAsAmAna nAmaka mahAvimAna se hama donoM maharddhika yAvat mahAnubhAga deva yahA~ Aye haiM / hamane zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandananamaskAra kiyA aura mana se hI isa prakAra kI ye bAteM pUchIM ki 'bhagavan ! Apa devAnupriya ke kitane ziSya siddha hoMge yAvat sarvaduHkhoM kA anta kareMge ?' taba hamAre dvArA mana se hI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI se pUche jAne para unhoMne hameM mana se hI isa prakAra kA yaha uttara diyA-'he devAnupriyo ! mere sAta sau ziSya siddha hoMge, yAvat sarvaduHkhoM kA anta kareMge / ' 'isa prakAra mana se pUche gae prazna kA uttara zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI dvArA mana se hI prApta karake hama atyanta hRSTa aura santuSTa hue yAvat hamArA hRdaya unake prati khiMca gayA / ataeva hama zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra karake yAvat unakI paryupAsanA kara rahe haiN|' yoM kaha kara una devoM ne bhagavAn gautama svAmI ko vandana-namaskAra kiyA aura ve donoM deva jisa dizA se Ae the, usI dizA meM vApasa lauTa ge| [230] 'bhagavan !' isa prakAra sambodhita karake bhagavAn gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra kiyA yAvat pUchA-'bhagavan ! kyA devoM ko 'saMyata' kahA jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, yaha devoM ke lie abhyAkhyAna hai / bhagavan ! kyA devoM ko 'asaMyata' kahanA cAhie ? gautama ! yaha artha (bhI) samartha nahIM hai / devoM ke lie yaha niSThura vacana hai / bhagavan ! kyA devoM ko 'saMyatAsaMyata' kahanA cAhie ? gautama : yaha artha (bhI) samartha nahIM hai, yaha asadbhUta vacana hai / bhagavan ! to phira devoM ko kisa nAma se kahanA cAhie ? gautama ! devoM ko 'nosaMyata' kahA jA sakatA hai / [231] bhagavan ! deva kauna-sI bhASA bolate haiM ? athavA (devoM dvArA) bolI jAtI huI kauna-sI bhASA viziSTarUpa hotI hai ? gautama ! deva ardhamAgadhI bhASA bolate haiM, aura bolI jAtI huI vaha ardhamAgadhI bhASA hI viziSTarUpa hotI hai| [232] bhagavan ! kyA kevalI manuSya saMsAra kA anta karane vAle ko athavA caramazarIrI ko jAnatA-dekhatA hai ? hA~ gautama ! vaha use jAnatA-dekhatA hai / bhagavan ! jisa prakAra kevalI manuSya antakara ko, athavA antimazarIrI ko jAnatA-dekhatA hai, kyA usI prakAra chadmastha-manuSya jAnatA-dekhatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM, chadmastha manuSya kisI se suna kara athavA pramANa dvArA antakara aura antima zarIrI ko jAnatA-dekhatA hai / bhagavan ! suna kara kA artha kyA hai ? he gautama ! kevalI se, kevalI ke zrAvaka se, kevalI kI zrAvikA se, kevalI ke upAsaka se, kevalI kI upAsikA se, kevalI-pAkSika se, kevalIpAkSika ke zrAvaka se, kevalI-pAkSika kI zrAvikA se, kevalIpAkSika ke upAsaka se athavA kevalIpAkSika kI upAsikA se, inameM se kisI bhI eka se 'sunakara' chadmastha manuSya
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 AgamasUtra-hindI anuvAda yAvat jAnatA aura dekhatA hai / yaha huA 'suna kara' kA artha / [233] bhagavan vaha 'pramANa' kyA hai ? kitane haiM ? gautama ! pramANa cAra prakAra kA kahA gayA hai / vaha isa prakAra hai-(1) pratyakSa, (2) anumAna, (3) aupamya (upamAna) aura (4) Agama / pramANa ke viSaya meM jisa prakAra anuyogadvArasUtra meM kahA gayA hai, usI prakAra yahA~ bhI jAna lenA yAvat na AtmAgama, na anantarAgama, kintu paramparAgama taka kahanA / [234] bhagavan kyA kevalI manuSya carama karma ko athavA carama nirjarA ko jAnatAdekhatA hai ? hA~, gautama ! kevalI carama karma ko yA carama nirjarA ko jAnatA-dekhatA hai / bhagavan ! jisa prakAra kevalI caramakarma ko yA caramanirjarA ko jAnatA-dekhatA hai, kyA usI taraha chadmastha bhI...yAvat jAnatA-dekhatA hai ? gautama ! jisa prakAra 'antakara' ke viSaya meM AlApaka kahA thA, usI prakAra 'caramakarma' kA pUrA AlApaka kahanA cAhie / 235] bhagavan ! kyA kevalI prakRSTa mana aura prakRSTa vacana dhAraNa karatA hai ? hA~, gautama ! dhAraNa karatA hai / bhagavan ! kevalI jisa prakAra ke prakRSTa mana aura prakRSTa vacana ko dhAraNa karatA hai, kyA use vaimAnika deva jAnate-dekhate haiM ? gautama ! kitane hI (vaimAnika deva use) jAnate-dekhate haiM, aura kitane hI nahIM jAnate-dekhate / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! vaimAnika deva do prakAra ke kahe gae haiM, mAyImithyAdRSTirUpa se utpanna aura amAyIsamyagdRSTirUpa se utpanna / jo mAyI-mithyAdRSTirUpa se utpanna hue haiM, ve nahIM jAnatedekhate tathA jo amAyI samyagdRSTirUpa se utpanna hue haiM, ve jAnate-dekhate haiM / bhagavan yaha kisa kAraNa se kahA jAtA hai ki amAyI samyagdRSTi vaimAnika deva yAvat jAnate-dekhate haiM ? gautama ! amAyI samyagdRSTi vaimAnika deva do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-anantaropapannaka aura paramparopapannaka / inameM se jo anantaropapannaka haiM, ve nahIM jAnate-dekhate; kintu jo paramparopapannaka haiM, ve jAnate-dekhate haiN| bhagavan ! paramparopapannaka vaimAnika deva jAnate-dekhate haiM, aisA kahane kA kyA kAraNa hai? gautama ! paramparopapatraka vaimAnika deva do prakAra ke haiM, yathA-paryApta aura aparyApta / inameM se jo paryApta haiM, ve ise jAnate-dekhate haiM; kintu jo aparyApta vaimAnika deva haiM, ve nahIM jAnatedekhate / isI taraha anantaropapannaka-paramparopapannaka, paryApta-aparyApta, evaM upayogayukta upayogarahita isa prakAra ke vaimAnika devoM meM se jo upayogayukta vaimAnika deva haiM, ve hI jAnate-dekhate haiM / isI kAraNa se aisA kahA gayA hai ki kitane hI vaimAnika deva jAnate-dekhate haiM, aura kitane hI nahIM jAnate-dekhate / [236] bhagavan ! kyA anuttaropapAtika deva apane sthAna para rahe hue hI, yahA~ rahe hue kevalI ke sAtha AlApa aura saMlApa karane meM samartha haiM ? gautama ! hA~, samartha haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? he gautama ! anuttaraupapAtika deva apane sthAna para rahe hue hI, jo artha, hetu, prazna, kAraNa athavA vyAkaraNa (vyAkhyA) pUchate haiM, usa kA uttara yahA~ rahe hue kevalI bhagavAn dete haiM / isa kAraNa se yaha kahA gayA hai ki anuttaraupapAtika deva yAvat AlApa-saMlApa karane meM samartha haiM / bhagavan ! kevalI bhagavAn yahA~ rahe hue jisa artha, yAvat vyAkaraNa kA uttara dete haiM, kyA usa uttara ko vahA~ rahe hue anuttaraupapAtika deva jAnatedekhate haiM ? hA~ gautama ! ve jAnate-dekhate haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se (kahA jAtA hai)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/4/236 129 ki jAnate-dekhate haiM ? gautama ! una devoM ko ananta manodravya-vargaNA labdha haiM, prApta haiM, sammukha kI huI haiM / isa kAraNa se yahA~ virAjita kevalI bhagavAn dvArA kathita artha, hetu Adi ko ve vahA~ rahe hue hI jAna-dekha lete haiM / [237] bhagavan ! kyA anuttaraupapAtika deva udIrNamoha haiM, upazAnta-moha haiM, athavA kSINamoha haiM ? gautama ! ve udIrNa-moha nahIM haiM, upazAntamoha haiM, kSINamoha nahIM hai / 238] bhagavana ! kyA kevalI bhagavAna AdAnoM (indriyoM) se jAnate aura dekhate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se kevalI bhagavAn indriyoM se nahIM jAnate-dekhate ?' gautama ! kevalI bhagavAn pUrvadizA meM sImita bhI jAnate-dekhate haiM, amita (asIma) bhI jAnate-dekhate haiM, yAvat kevalI bhagavAn kA (jJAna aura) darzana nirAvaraNa hai / isa kAraNa se kahA gayA hai ki ve indriyoM se nahIM jAnate-dekhate / / [239] bhagavan ! kevalI bhagavAn isa samaya meM jina AkAza-pradezoM para apane hAtha, paira, bAhU aura urU ko avagAhita karake rahate haiM, kyA bhaviSyakAla meM bhI ve unhIM AkAzapradezoM para apane hAtha Adi ko avagAhita karake raha sakate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ?' gautama ! kevalI bhagavAn kA jIvadravya vIryapradhAna yoga vAlA hotA hai, isase unake hAtha Adi upakaraNa calAyamAna hote haiM / hAtha Adi aMgoM ke calita hote rahane se vartamAna samaya meM jina AkAzapradezoM meM kevalI bhagavAn apane hAtha Adi ko avagAhita karake rahe hue haiM, unhIM AkAzapradezoM para bhaviSyakAla meM ve hAtha Adi ko avagAhita karake nahIM raha sakate / isI kAraNa se yaha kahA gayA hai ki kevalI bhagavAn isa samaya meM jina AkAzapradezoM para apane hAtha, paira yAvat urU ko avagAhita karake rahate haiM, usa samaya ke pazcAt AgAmI samaya meM ve unhIM AkAzapradezoM para apane hAtha Adi ko avagAhita karake nahIM raha sakate / [240] bhagavan ! kyA caturdazapUrvadhArI (zrutakevalI) eka ghar3e meM se hajAra ghar3e, eka vastra meM se hajAra vastra, eka kaTa meM se hajAra kaTa, eka ratha meM se hajAra ratha, eka chatra meM se hajAra chatra aura eka daNDa meM se hajAra daNDa karake dikhalAne meM samartha haiM ? hA~, gautama ! ve aisA karake dikhalAne meM samartha haiM / ___ bhagavan ! caturdazapUrvadhArI eka ghaTa meM se hajAra ghaTa yAvat karake dikhalAne meM kaise samartha haiM ? gautama ! caturdazapUrvadhArI zrutakevalI ne utkarikA bheda dvArA bhede jAte hue ananta dravyoM ko labdha kiyA hai, prApta kiyA hai tathA abhisamanvAgata kiyA hai / isa kAraNa se vaha uparyukta prakAra se eka ghaTa se hajAra ghaTa Adi karake dikhalAne meM samartha hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai', yoM kahakara yAvat vicaraNa karane lage / | zataka-5 uddezaka-5 / [241] bhagavan ! kyA chadmastha manuSya zAzvata, ananta, atIta kAla meM kevala saMyama dvArA siddha huA hai ? gautama ! jisa prakAra prathama zataka ke caturtha uddezaka meM kahA hai, vaisA hI AlApaka yahA~ bhI kahanA; yAvat 'alamastu' kahA jA sakatA hai; yahA~ taka kahanA / [242] bhagavan ! anyatIrthika aisA kahate haiM yAvat prarUpaNA karate haiM ki samasta
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 AgamasUtra-hindI anuvAda prANa, samasta bhUta, samasta jIva aura samasta sattva, evaMbhUta (jisa prakAra karma bAMdhA hai, usI prakAra) vedanA vedate haiM, bhagavan ! yaha aisA kaise hai ? gautama ! ve anyatIrthika jo isa prakAra kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki sarva prANa, bhUta, jIva aura sattva evaMbhUta vedanA vedate haiM, unhoMne yaha mithyA kathana kiyA hai / he gautama ! maiM yoM kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki kitane hI prANa, bhUta, jIva aura sattva, evaMbhUta vedanA vedate haiM aura kitane hI prANa, bhUta, jIva aura sattva, anevaMbhUta vedanA vedate haiM / ___ 'bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jo prANa, bhUta, jIva aura sattva, jisa prakAra svayaM ne karma kiye haiM, usI prakAra vedanA vedate haiM, ve prANa, bhUta, jIva aura sattva, evaMbhUta vedanA vedate haiM kintu jo prANa, bhUta, jIva aura sattva, jisa prakAra karma kiye haiM, usI prakAra vedanA nahIM vedate ve prANa, bhUta, jIva aura sattva anevaMbhUta vedanA vedate haiM / isI kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki katipaya prANa bhUtAdi evambhUta vedanA vedate haiM aura katipaya prANa bhUtAdi anevaMbhUta vedanA vedate haiM / bhagavan ! nairayika kyA evambhUta vedanA vedate haiM, athavA anevambhUta vedanA vedate haiM ? gautama ! nairayika evambhUta vedanA bhI vedate haiM aura anevaMmbhUta vedanA bhI vedate haiM / bhagavana ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jo nairayika apane kiye hue karmoM ke anusAra vedanA vedate haiM ve evambhUta vedanA vedate haiM aura jo nairayika apane kiye hue karmoM ke anusAra vedanA nahIM vedate; ve anevambhUta vedanA vedate haiM / isI prakAra yAvat vaimAnika paryanta saMsArI jIvoM ke samUha ke viSaya meM jAnanA cAhie / [243] bhagavan ! jambUdvIpa meM, isa bhAratavarSa meM, isa avasarpiNI kAla meM kitane kulakara hue haiM ? gautama ! sAta / isI taraha tIrthakaroM kI mAtA, pitA, prathama ziSyAe~, cakravartiyoM kI pAtAe~, strIratna, baladeva, vAsudeva, vAsudevoM ke mAtA-pitA, prativAsudeva Adi kA kathana jisa prakAra 'samavAyAMgasUtra' anusAra yahA~ bhI kahanA 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / yaha isI prakAra hai / | zataka-5 uddezaka-6 / [244] bhagavan ! jIva alpAyu ke kAraNabhUta karma kisa kAraNa se bAMdhate haiM ? gautama ! tIna kAraNoM se jIva alpAyu ke kAraNabhUta karma bA~dhate haiM-(1) prANiyoM kI hiMsA karake, (2) asatya bhASaNa karake aura (3) tathArUpa zramaNa yA mAhana ko aprAsuka, aneSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima de kara / jIva alpAyuSkaphala vAlA karma bAMdhate haiM / bhagavan ! jIva dIrghAyu ke kAraNabhUta karma kaise bAMdhate haiM ? gautama ! tIna kAraNoM se jIva dIrghAyu ke kAraNabhUta karma bAMdhate haiM-(1) prANAtipAta na karane se, (2) asatya na bolane se, aura (3) tathArUpa zramaNa aura mAhana ko prAsuka aura eSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima-dene se / isa prakAra se jIva dIrghAyuSka ke karma kA bandha karate haiM / bhagavan ! jIva azubha dIrghAyu ke kAraNabhUta karma kina kAraNoM se bAMdhate haiM ? gautama ! prANiyoM kI hiMsA karake, asatya bola kara, evaM tathArUpa zramaNa aura mAhana kI hIlanA, nindA, khiMsanA, gardA evaM apamAna karake, amanojJa aura aprItikAra azana, pAna, khAdima aura
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 bhagavatI-5/-/6/244 svAdima de karake / isa prakAra jIva azubha dIrghAyu ke kAraNabhUta karma bAMdhate haiM / bhagavan ! jIva zubha dIrghAyu ke kAraNabhUta karma kina kAraNoM se bAMdhate haiM ? gautama ! prANihiMsA na karane se, asatya na bolane se, aura tathArUpa zramaNa yA mAhana ko vandanA, namaskAra yAvat paryupAsanA karake manojJa evaM prItikAraka azana, pAna, khAdima aura svAdima dene se / isa prakAra jIva zubha dIrghAyu kA kAraNabhUta karma bAMdhate haiM / [245] bhagavan ! bhANDa becate hue kisI gRhastha kA vaha kirAne kA mAla koI apaharaNa kara le, phira usa kirAne ke sAmAna kI khoja karate hue usa gRhastha ko, he bhagavan ! kyA ArambhikI kriyA lagatI hai, yA pArigrahikI kriyA lagatI hai ? athavA mAyApratyayikI, apratyAkhyAnikI yA mithyAdarzana- pratyayikI kriyA lagatI hai ? gautama ! Unako ArambhikI kriyA lagatI hai, tathA pArigrahikI, mAyApratyayikI evaM apratyAkhyAnikI kriyA bhI lagatI hai, kintu mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit lagatI hai, aura kadAcit nahIM lagatI / yadi curAyA huA sAmAna vApasa mila jAtA hai, to ve saba kriyAe~ alpa ho jAtI haiM / bhagavan ! kirAnA becane vAle gRhastha se kisI vyakti ne kirAne kA mAla kharIda liyA, usa saude ko pakkA karane ke lie kharIdadAra ne satyaMkAra ( bayAnA ) bhI de diyA, kintu vaha (kirAne kA mAla ) abhI taka le jAyA gayA nahIM hai; bhagavan ! usa bhANDavikretA ko usa kirAne ke mAla se ArambhikI yAvat mithyAdarzana- pratyayikI kriyAoM meM se kauna-sI kriyA lagatI hai ? gautama ! usa gRhapati ko usa kirAne ke sAmAna se ArambhikI se lekara apratyAkhyAnikI taka cAra kriyAe~ lagatI haiM / mithyAdarzanapratyayikI kriyA kadAcit lagatI hai aura kadAcit nahIM lagatI / kharIdadAra ko to ye saba kriyAe~ pratanu (alpa ) ho jAtI haiM / bhagavan ! kirAnA becane vAle gRhastha ke yahA~ se yAvat kharIdadAra usa kirAne ke mAla ko apane yahA~ le AyA, bhagavan ! usa kharIdadAra ko usa kirAne ke mAla se ArambhikI se lekara mithyAdarzanapratyayikI taka kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? aura usa vikretA gRhastha ko pAMcoM kriyAoM meM se kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! kharIdadAra ko usa kirAne ke sAmAna se Arambhika se lekara apratyAkhyAnikI taka cAroM kriyAe~ lagatI haiM; mithyAdarzana- pratyayikI kriyA kI bhajanA hai; vikretA gRhastha ko to ye saba kriyAe~ pratanu (alpa ) hotI haiM / bhagavan ! bhANDa - vikretA gRhastha se kharIdadAra ne kirAne kA mAla kharIda liyA, kintu jaba taka usa vikretA ko usa mAla kA mUlyarUpa dhana nahIM milA, taba taka, he bhagavan ! usa kharIdadAra ko usa anupanIta dhana se kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? usa vikretA ko kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! yaha AlApaka bhI upanIta bhANDa ke AlApaka ke samAna samajhanA cAhie / caturtha AlApaka- yadi dhana upanIta ho to prathama AlApaka, (jo ki anupanIta bhANDa ke viSaya meM kahA hai) ke samAna samajhanA cAhie / (sArAMza yaha hai ki ) pahalA aura cauthA AlApaka samAna hai, isI taraha dUsarA aura tIsarA AlApaka samAna hai / bhagavan ! tatkAla prajvalita agnikAya kyA mahAkarmayukta, tathA mahAkriyA, mahAzrava aura mahAvedanA se yukta hotA hai ? aura isake pazcAt samaya-samaya meM kramazaH kama hotA huAbujhatA huA tathA antima samaya meM aMgArabhUta, murmurabhUta aura bhasmabhUta ho jAtA hai kyA vaha agnikAya alpakarmayukta tathA alpakriyA, alpAzrava alpavedanA se yukta hotA hai ? hA~ gautama !
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 AgamasUtra-hindI anuvAda tatkAla prajvalita agnikAya mahAkarmayukta yAvat bhasmabhUta ho jAtA hai, usake pazcAt yAvat alpavedanAyukta hotA hai / [246] bhagavan ! koI puruSa dhanuSa ko sparza karatA hai, dhanuSa kA sparza karake vaha bANa kA sparza (grahaNa) karatA hai, bANa kA sparza karake sthAna para se AsanapUrvaka baiThatA hai, usa sthiti meM baiThakara phaiMke jAne vAle bANa ko kAna taka AyAta kare-khIMce, khIMca kara U~ce AkAza meM bANa pheMkatA hai / U~ce AkAza meM phaiMkA huA vaha bANa, vahA~ AkAza meM jina prANa, bhUta, jIva aura sattva ko sAmane Ate hue mAre unheM sikor3a de, athavA unheM Dhaka de, unheM paraspara cipakA de, unheM paraspara saMhata kare, unakA saMghaTTA-jora se sparza kare, unako paritApa-saMtApa de, unheM klAnta kare-thakAe, hairAna kare, eka sthAna se dUsare sthAna para bhaTakAe, evaM unheM jIvana se rahita kara de, to he bhagavan ! usa puruSa ko kitanI kriyAe~ lagatI hai ? gautama ! yAvat vaha puruSa dhanuSa ko grahaNa karatA yAvat bANa ko pheMkatA hai, tAvat vahapuruSa kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI, aura prANAtipAtikI, ina pAMca kriyAoM se spRSTa hotA hai / jina jIvoM ke zarIroM se vaha dhanuSa banA hai, ve jIva bhI pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiM / isI prakAra dhanuSa kI pITha, jIvA (DorI), snAyu evaM bANa pAMca kriyAoM se tathA zara, patra, phala aura hArU bhI pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiM / [247] 'he bhagavan ! jaba vaha bANa apanI gurutA se, apane bhArIpana se, apane gurusaMbhAratA se svAbhAvikarUpa se nIce gira rahA ho, taba vaha (bANa) prANa, bhUta, jIva aura sattva ko yAvat jIvana se rahita kara detA hai, taba usa bANa phaiMkane vAle puruSa ko kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! jaba vaha bANa apanI gurutA Adi se nIce giratA huA, yAvat jIvoM ko jIvana rahita kara detA hai, taba vaha bANa phaiMkane vAlA puruSa kAyikI Adi cAra kriyAoM se spRSTa hotA hai / jina jIvoM ke zarIra se dhanuSa banA hai, ve jIva bhI cAra kriyAoM se, dhanuSa kI pITha cAra kriyAoM se, jIvA aura NhArU cAra kriyAoM se, bANa tathA zara, patra, phala aura hArU pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiM / 'nIce girate hue bANa ke avagraha meM jo jIva Ate haiM, ve jIva bhI kAyikI Adi pAMca kriyAoM se spRSTa hote haiM / [248] bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki jaise koI yuvaka apane hAtha se yuvatI kA hAtha pakar3e hue ho, athavA jaise AroM se ekadama saTI (jakar3I) huI cakra kI nAbhi ho, isI prakAra yAvat cAra sau-pAMca sau yojana taka yaha manuSyaloka manuSyoM se ThasAThasa bharA huA hai / bhagavan ! yaha siddhAnta prarUpaNa kaise hai ? he gautama ! anyatIrthiyoM kA yaha kathana mithyA hai / maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki cAra-sau, pA~ca sau yojana taka narakaloka, nairayika jIvoM se ThasAThasa bharA huA hai / [249] bhagavan ! kyA nairayika jIva, eka rUpa kI vikurvaNA karane meM samartha haiM, athavA bahuta se rUpoM kI vikurvaNA karane meM samartha haiM ? gautama ! isa viSaya meM jIvAbhigamasUtra ke samAna AlApaka yahA~ bhI 'durahiyAsa' zabda taka kahanA cAhie / [250] 'AdhAkarma anavadya-nirdoSa hai', isa prakAra jo sAdhu mana meM samajhatA hai, vaha yadi usa AdhAkarma-sthAna kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye binA hI kAla kara jAtA hai, to usake ArAdhanA nahIM hotI / vaha yadi usa (AdhAkarma-) sthAna kI AlocanA evaM
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/6/250 133 pratikramaNa karake kAla karatA hai, to usake ArAdhanA hotI hai / __ AdhAkarma ke AlApakadvaya ke anusAra hI krItakRta, sthApita racitaka, kAntArabhakta, durbhikSabhakta, vardalikAbhakta, plAnabhakta, zayyAtarapiNDa, rAjapiNDa, ina saba doSoM se yukta AhArAdi ke vipaya meM pratyeka ke do-do AlApaka kahane cAhie | AdhAkarma anavadya hai, isa prakAra jo sAdhu bahuta-se manuSyoM ke bIca meM kaha kara, svayaM hI usa AdhAkarma-AhArAdi kA sevana karatA hai, yadi vaha usa sthAna kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye binA hI kAla kara jAtA hai to usake ArAdhanA nahIM hotI, yAvat yadi vaha usa sthAna kI AlocanA-pratikramaNa karake kAla karatA hai, to usake ArAdhanA hotI hai / AdhAkarmasambandhI isa prakAra ke AlApakadvaya ke samAna krItakRta se lekara rAjapiNDadoSa taka pUrvokta prakAra se pratyeka ke do-do AlApaka samajha lene cAhie / AdhAkarma anavadya hai', isa prakAra kaha kara, jo sAdhu svayaM paraspara (bhojana karatA hai) dUsare sAdhuoM ko dilAtA hai, kintu usa AdhAkarma doSa sthAna kI AlocanA-pratikramaNa kiye binA kAla karatA hai to usake anArAdhanA tathA yAvat AlocanAdi karake kAla karatA hai to usake ArAdhanA hotI hai / isI prakAra krItakRta se lekara rAjapiNDa taka pUrvavat yAvat anArAdhanA evaM ArAdhanA jAna lenI cAhie / 'AdhAkarma anavadya hai', isa prakAra jo sAdhu bahuta-se logoM ke bIca meM prarUpaNa (prajJApana) karatA hai, usake bhI yAvat ArAdhanA nahIM hotI, tathA vaha yAvat AlocanA-pratikramaNa karake kAla karatA hai, usake ArAdhanA hotI hai / isI prakAra krItakRta se lekara yAvat rAjapiNDa taka pUrvokta prakAra se anArAdhanA hotI hai, tathA yAvat ArAdhanA hotI hai / [251] bhagavan ! apane viSaya meM gaNa ko aplAna (akheda) bhAva se svIkAra karate (arthAt-sUtrArtha par3hAte) hue tathA aplAnabhAva se unheM sahAyatA karate hue AcArya aura upAdhyAya, kitane bhava grahaNa karake siddha hote haiM, yAvata sarva duHkhoM kA anta karate haiM ? gautama ! kitane hI AcArya-upAdhyAya usI bhava se siddha hote haiM, kitane hI do bhava grahaNa karake siddha hote haiM, kintu tIsare bhava kA atikramaNa nahIM karate / [252] bhagavan ! jo dUsare para sadbhUta kA apalApa aura asadbhUta kA Aropa karake asatya mithyAdoSAropaNa karatA hai, use kisa prakAra ke karma baMdhate haiM ? gautama ! jo dUsare para sadbhUta kA apalApa aura asadabhUta kA AropaNa karake mithyA doSa lagAtA hai, usake usI prakAra ke karma baMdhate haiM / vaha jisa yoni meM jAtA hai, vahIM una karmoM ko vedatA hai aura vedana karane ke pazcAt unakI nirjarA karatA hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-5 uddezaka-7 | [253] bhagavan ! kyA paramANu pudgala kAMpatA hai, vizeSa rUpa se kAMpatA hai ? yAvat usa-usa bhAva meM pariNata hotA hai ? gautama ! paramANu pudgala kadAcit kAMpatA hai, vizeSa kAMpatA hai, yAvat usa-usa bhAva meM pariNata hotA hai; kadAcit nahIM kAMpatA, yAvat usa-usa bhAva meM pariNata nahIM hotA / bhagavan ! kyA dvipradezika skandha kAMpatA hai, vizeSa kAMpatA hai, yAvat usa-usa bhAva meM pariNata hotA hai ? he gautama ! kadAcit kampita hotA hai, yAvat
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 AgamasUtra-hindI anuvAda pariNata hotA hai, kadAcit kampita nahIM hotA, yAvat pariNata nahIM hotA / kadAcit eka deza se kampita hotA hai, eka deza se kampita nahIM hotA / bhagavan ! kyA tripradezika skandha kampita hotA hai, yAvat pariNata hotA hai ? gautama ! kadAcit kampita hotA hai, kadAcit kampita nahIM hotA; kadAcit eka deza se kampita hotA hai, aura eka deza se kampita nahIM hotA; kadAcit eka deza se kampita hotA hai, aura bahuta dezoM se kampita nahIM hotA; kadAcit bahuta dezoM se kampita hotA hai aura eka deza se kampita nahIM hotA / bhagavan ! kyA catuSpradezika skandha kampita hotA hai ? gautama ! kadAcit kampita hotA hai, kadAcit kampita nahIM hotA; kadAcit usakA ekadeza kampita hotA hai, kadAcit ekadeza kampita nahIM hotA; kadAcit ekadeza kampita hotA hai, aura bahuta deza kampita nahIM hote; kadAcit bahuta deza kampita hote haiM aura eka deza kampita nahIM hotA; kadAcit bahuta deza kampita hote haiM aura bahuta deza kampita nahIM hote / jisa prakAra catuSpradezI skandha ke viSaya meM kahA gayA hai, usI prakAra paMcapradezI skandha yAvat anantapradezI skandha taka kahanA / [254] bhagavan ! kyA paramANu pudgala talavAra kI dhAra yA ustare kI dhAra para avagAhana karake raha sakatA hai ? hA~, gautama ! vaha avagAhana karake raha sakatA hai / / bhagavan ! usa dhAra para avagAhita hokara rahA huA paramANupudgala chinna yA bhinna ho jAtA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / paramANupudgala meM zastra kramaNa (praveza) nahIM kara sakatA / isI taraha yAvat asaMkhyapradezI skandha taka samajha lenA cAhie / bhagavan ! kyA anantapradezI skandha talavAra kI dhAra para yA kSuradhAra para avagAhana karake raha sakatA hai ? hA~, gautama ! vaha raha sakatA hai / bhagavan ! kyA talavAra kI dhAra ko yA kSuradhAra ko avagAhita karake rahA huA anantapradezI skandha chinna yA bhinna ho jAtA hai ? he gautama ! koI anantapradezI skandha chinna yA bhinna ho jAtA hai, aura koI na china hotA hai, na bhinna hotA hai / ___ jisa prakAra chedana-bhedana ke viSaya meM praznottara kiye gae haiM, usI taraha se 'agnikAya ke bIca meM praveza karatA hai| isI prakAra ke praznottara kahane cAhie / kintu antara itanA hI hai ki jahA~ usa pATha meM sambhAvita chedana-bhedana kA kathana kiyA hai, vahA~ isa pATha meM 'jalatA hai' isa prakAra kahanA / isI prakAra puSkara-saMvartaka nAmaka mahAmegha ke madhya meM praveza karatA hai, isa prakAra ke praznottara kahane cAhie / kintu vahA~ sambhAvita 'chinna-bhinna hotA hai' ke sthAna para yahA~-bhIga jAtA hai,' kahanA / isI prakAra 'gaMgA mahAnadI ke pratistrota meM vaha paramANupudgala AtA hai aura pratiskhalita hotA hai / isa taraha ke tathA 'udakAvarta yA udakabindu meM praveza karatA hai, aura vahA~ vaha vinaSTa hotA hai,' (isa taraha ke praznottara kahanA / ) [255] bhagavan ! kyA paramANu-pudgala sArdha, samadhya aura sapradeza hai, athavA anarddha, amadhya aura apradeza hai ? gautama ! (paramANupudgala) anarddha, amadhya aura apradeza hai, kintu, sArddha, samadhya aura sapradeza nahIM hai / bhagavan ! kyA dvipradezika skandha sArdha, samadhya aura sapradeza hai, athavA anarddha, amadhya aura apradeza hai ? gautama ! dvipradezI skandha, sArdha, amadhya aura sapradeza hai, kintu anardha, samadhya aura apradeza nahIM hai / bhagavan ! kyA tripradezI skandha sArdha, samadhya aura sapradeza hai, athavA anarddha, amadhya aura apradeza hai / gautama ! tripradezI skandha anardha hai, samadhya hai aura sapradeza hai; kintu sArdha
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/7/255 135 nahIM hai, amadhya nahIM hai, aura apradeza nahIM hai / dvipradezI skandha ke samAna samasaMkhyA vAle skandhoM ke viSaya meM kahanA cAhie / tathA viSamasaMkhyA vAle skandhoM ke viSaya meM tripradezI skandha ke anusAra kahanA cAhie / __ bhagavan ! kyA saMkhyAta-pradezI skandha, sArdha, samadhya aura sapradeza hai, athavA anardha, amadhya aura apradeza hai ? gautama ! vaha kadAcit sArdha hotA hai, amadhya hotA hai, aura sapradeza hotA hai, aura kadAcit anardha hotA hai, samadhya hotA hai aura sapradeza hotA hai / jisa prakAra saMkhyAtapradezI skandha ke samAna asaMkhyAtapradezI aura anantapradezI skandha ke viSaya meM bhI jaannaa| 256] bhagavana ! paramANapudagala, paramANapadagala ko sparza karatA haA 1-kyA ekadeza se ekadeza ko sparza karatA hai ?, 2-ekadeza se bahuta dezo ko sparza karatA hai ?, 3. athavA ekadeza se sabako sparza karatA hai ?, 4. athavA bahuta dezoM se ekadeza ko sparza karatA hai ?, 5. yA bahuta dezoM se bahuta dezoM ko sparza karatA hai ?, 6. athavA bahuta dezoM se sabhI ko sparza karatA hai ?, 7. athavA sarva se ekadeza ko sparza karatA hai ?, 8. yA sarva se bahuta dezoM ko sparza karatA hai ?, athavA 9. sarva se sarva ko sparza karatA hai ? gautama ! (paramANupudgala paramANupudgala ko) 1. ekadeza se ekadeza ko sparza nahIM karatA, 2. ekadeza se bahuta dezoM ko sparza nahIM karatA, 3. ekadeza se sarva ko sparza nahIM karatA, 4. bahuta dezoM se ekadeza ko sparza nahIM karatA, 5. bahuta dezoM se bahuta dezoM ko sparza nahIM karatA, 6. bahuta dezoM se sabhI ko sparza nahIM karatA, 7. na sarva se ekadeza ko sparza karatA hai, 8. na sarva se bahuta dezoM ko sparza karatA hai, apitu 9. sarva se sarva ko sparza karatA hai / isI prakAra dvipradezI skandha ko sparza karatA huA paramANu-pudgala sAtaveM athavA nauveM, ina do vikalpoM se sparza karatA hai / tripradezIskandha ko sparza karatA huA paramANupudgala (uparyukta nau vikalpoM meM se) antima tIna vikalpoM se sparza karatA hai / jisa prakAra eka paramANupudgala dvArA tripradezIskandha ke sparza karane kA AlApaka kahA gayA hai, usI prakAra eka paramANupudgala se catuSpradezIskandha, paMcapradezI skandha yAvat saMkhyAtapradezI skandha, asaMkhyAtapradezIskandha evaM anantapradezIskandha taka ko sparza karane kA AlApaka kahanA / bhagavan dvipradezI skandha paramANupudgala ko sparza karatA huA kisa prakAra sparza karatA hai ? he gautama ! (dvipradezIskandha paramANupudgala ko) tIsare aura nauveM vikalpa se sparza karatA hai / dvipradezIskandha, dvipradezIskandha ko sparza karatA huA pahale, tIsare, sAtaveM aura nauveM vikalpa se sparza karatA hai / dvipradezIskandha, tripradezIskandha ko sparza karatA huA Adima tIna tathA antima tIna vikalpoM se sparza karatA hai / isameM bIca ke tIna vikalpoM ko chor3a denaa| dvipradezIskandha dvArA tripradezIskandha ke sparza ke AlApaka samAna hai, dvipradezIskandha dvArA catuSpradezIskandha, yAvat anantapradezI skandha ke sparza kA AlApaka khnaa| bhagavan ! aba tripradezIskandha paramANupudgala ko tIsare, chaThe aura nauveM vikalpa se; sparza karatA hai / tripradezI skandha, dvipradezI skandha ko sparza karatA huA pahale, tIsare, cauthe, chaThe, sAtaveM aura nauveM vikalpa se sparza karatA hai / tripradezIskandha ko sparza karatA huA tripradezIskandha pUrvokta sabhI sthAnoM se sparza karatA hai / tripradezIskandha dvArA tripradezIskandha ko
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 AgamasUtra-hindI anuvAda sparza karane ke samAna tripradezIskandha dvArA catuSpradezI skandha, yAvat anantapradezI skandha ko sparza karane ke sambandha meM kahanA cAhie / jisa prakAra tripradezIskandha ke dvArA sparza ke skandha meM kahA gayA hai, vaise hI yAvat anantapradezIskandha dvArA paramANupudgala se lekara anantapradezIskandha taka ko sparza karane ke sambandha meM kahanA cAhie / [257] bhagavan ! paramANupudgala kAla kI apekSA kaba taka rahatA hai ? gautama ! paramANupudgala (paramANupudgala ke rUpa meM) jaghanya eka samaya taka rahatA hai, aura utkRSTa asaMkhyakAla taka rahatA hai / isI prakAra yAvat anantapradezIskandha taka kahanA cAhie / bhagavan ! eka AkAza-pradezAvagAr3ha pudgala usa (sva) sthAna meM yA anya sthAna meM kAla kI apekSA se kaba taka sakampa rahatA hai ? gautama ! (ekapradezAvagAr3ha pudgala) jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa AvalikA ke asaMkhyeya bhAga taka sakampa rahatA hai / isI taraha yAvat asaMkhyeya pradezAvagAr3ha taka kahanA cAhie / bhagavan ! eka AkAzapradeza meM avagAr3ha pudgala kAla kI apekSA se kaba taka niSkampa (nireja) rahatA hai ? gautama ! (eka-pradezAvagAr3ha pudgala) jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa asaMkhyeya kAla taka niSkampa rahatA hai / isI prakAra yAvat asaMkhyeya pradezAvagAr3ha taka kahanA / bhagavan ! ekaguNa kAlA pudgala kAla kI apekSA se kaba taka (ekaguNa kAlA) rahatA hai ? gautama ! jaghanyataH eka samaya taka aura utkRSTataH asaMkhyeyakAla taka (ekamuNa kAlA pudgala rahatA hai / ) isI prakAra yAvat anantaguNakAle pudgala kA kathana karanA cAhie / isI prakAra (eka guNa) varNa, gandha, rasa aura sparza vAle pudgala ke viSaya meM yAvat anantaguNa rUkSa pudgala taka pUrvokta prakAra se kAla kI apekSA se kathana karanA cAhie / isI prakAra sUkSma-pariNata pudgala aura isI prakAra bAdara-pariNata pudgala ke sambandha meM kahanA / bhagavan ! zabdapariNata pudgala kAla kI apekSA kaba taka (zabdapariNata) rahatA hai ? gautama ! jaghanyataH eka samaya taka aura utkRSTataH AvalikA ke asaMkhyeya bhAga taka / ekaguNakAle pudgala ke samAna azabdapariNata pudgala kahanA / bhagavan ! paramANu-pudgala kA kAla kI apekSA se kitanA lambA antara hotA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa asaMkhyeya kAla kA antara hotA hai / bhagavan ! dvipradezika skandha kA kAla kI apekSA se kitanA lambA antara hotA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTataH anantakAla kA antara hotA hai ? isI taraha (tripradezikaskandha se lekara) yAvat anantapradezikaskandha taka kahanA cAhie / _bhagavan ! ekapradezAvagAr3ha sakampa pudgala kA antara kitane kAla kA hotA hai ? he gautama ! jaghanyataH eka samaya kA, aura utkRSTataH asaMkhyeyakAla kA antara hotA hai / isI taraha yAvat asaMkhyapradezAvagAr3ha taka kA antara kahanA cAhie / bhagavan ! ekapradezAvagAr3ha niSkampa pudgala kA antara kAlataH kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! jaghanyataH eka samaya kA aura utkRSTataH AvalikA ke asaMkhyeya bhAga kA antara hotA hai / isI taraha yAvat asaMkhyeyapradezAvagADha taka kahanA cAhie / varNa-gandha-rasa-sparzagata, sUkSma-pariNata evaM bAdarapariNata pudgaloM kA jo saMsthitikAla
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/7/257 kahA gayA hai, vahI unakA antarakAla samajhanA cAhie / bhagavan ! zabdapariNata pudgala kA antara kAla kI apekSA kitane kAla kA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya kA, utkRSTataH asaMkhyeya kAla kA antara hotA hai / bhagavan ! azabdapariNata pudgala kA antara kAlataH kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya kA aura utkRSTataH AvalikA ke asaMkhyeya bhAga kA antara hotA hai / 137 [258] bhagavan ! ina dravyasthAnAyu, kSetrasthAnAyu, avagAhanAsthAnAyu aura bhAvasthAnAyu; ina sabameM kauna kisase kama, adhika, tulya aura vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase kama kSetrasthAnAyu hai, usase avagAhanAsthAnAyu asaMkhyeyaguNA hai, usase dravya- sthAnAyu asaMkhyeguNA hai aura usase bhAvasthAnAyu asaMkhyeyaguNA hai / [259] kSetrasthAnAyu, avagAhanA - sthAnAyu dravyasthAnAyu aura bhAvasthAnAyu; inakA alpa- bahutva kahanA cAhie / inameM kSetrasthAnAyu sabase alpa hai, zeSa tIna sthAnAyu kramazaH asaMkhyeyaguNA haiM / [260] bhagavan ! kyA nairayika Arambha aura parigraha se sahita hote haiM, athavA anArambhI evaM aparigrahI hote haiM ? gautama ! nairayika sArambha evaM saparigraha hote haiM, kintu anArambhI evaM aparigrahI nahIM hote / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA hai ? gautama ! nairayika pRthvIkAya kA yAvat sakAya kA samArambha karate haiM, tathA unhoMne zarIra parigRhIta kiye hue haiM, karma parigRhIta kiye hue haiM, aura, sacitta acitta evaM mizra dravya parigRhIta kiye hue haiM, isa kAraNa se nairayika AraMbha evaM parigrahasahita haiM, kintu anArambhI aura aparigrahI nahIM haiM / bhagavan ! asurakumAra kyA Arambhayukta evaM parigraha sahita hote haiM, athavA anArambhI evaM aparigrahI hote haiM ? gautama ! asurakumAra bhI sArambha evaM saparigraha hote haiM, kintu anArambhI evaM aparigrahI nahIM hote / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA hai ? gautama ! asurakumAra pRthvIkA se lekara kAya taka kA samArambha karate haiM, tathA unhoMne zarIra parigRhIta kiye hue haiM, karma parigRhIta kiye hue haiM, bhavana parigRhIta kiye hue haiM, ve deva-deviyoM, manuSya puruSastriyoM, tiryaJca nara-mAdAoM ko parigRhIta kiye hue haiM, tathA ve Asana, zayana, bhANDa mAtraka, evaM vividha upakaraNa parigRhIta kiye hue haiM; evaM sacitta, acitta tathA mizra dravya parigRhIta kiye hue haiM / isa kAraNa se ve Arambhayukta evaM parigrahasahita haiM, kintu anArambhI aura aparigrahI nahIM haiM / isI prakAra yAvat stanitakumAra taka kahanA cAhie / nairayikoM ke samAna ekendriyoM ke viSaya meM kahanA cAhie / bhagavan ! dvIndriya jIva kyA sArambha - saparigraha hote haiM, athavA anArambhI evaM aparigrahI hote haiM ? gautama ! dvIndriya jIva bhI Arambha - parigraha se yukta haiM, ve anArambhI aparigRhI nahIM haiM; isakA kAraNa bhI vahI pUrvokta hai 1 (ve SaTkA kA Arambha karate haiM) tathA yAvat unhoMne zarIra parigRhIta kiye hue haiM, unake bAhya bhANDa, mAtraka tathA vividha upakaraNa parigRhIta kiye hue hote haiM; evaM sacitta, aci tathA mizra dravya bhI parigRhIta kiye hue hote haiM / isalie ve yAvat anArambhI, aparigrahI nahIM hote / isI prakAra trIndriya aura caturindriya jIvoM ke viSaya meM kahanA cAhie / paJcendriya tiryagyonika jIva kyA Arambha parigrahayukta haiM, athavA Arambha - parigraharahita haiM ? gautama ! paJcendriya tiryagyonika jIva, Arambha-parigraha-yukta haiM, kintu Arambhaparigraharahita nahIM hai; kyoMki unhoMne
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 AgamasUtra - hindI anuvAda zarIra yAvat karma parigRhIta kiye haiM / tathA unake TaMka, kUTa, zaila, zikharI, evaM prAgbhAra parigRhIta hote haiM / isI prakAra jala, sthala, bila, guphA, layana bhI parigRhIta hote haiM / unake dvArA ujjhara, nirjhara, cillala, pallala tathA vaprINa parigRhIta hote haiM / unake dvArA kUpa, tar3Aga, draha, nadI, vApI, puSkariNI, dIrghikA, sarovara, sara-paMkti, sarasarapaMkti, evaM bilapaMkti parigRhIta hote haiM / tathA ArAma, udyAna, kAnana, vana, vanakhaNDa, vanarAji, ye saba parigRhIta kiye hue hote haiM 1 phira devakula, sabhA, Azrama, pyAU, stUbha, khAI, khAI, ye bhI parigRhIta kI hotI haiM; tathA prAkAra, aTTAlaka, carikA dvAra, gopura, ye saba parigRhIta kiye hote haiM / inake dvArA prAsAda, ghara, saraNa, layana, ApaNa parigRhIta kiye jAte haiM / zrRMgATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha, mahApatha parigrahIta hote haiM / zakaTa, ratha, yAna, yugya, gillI, thillI, zivikA, syandamAnikA Adi parigRhIta kiye hote haiM / lauhI, lohe kI kar3AhI, kur3achI Adi cIjeM griharUpa meM gRhIta hotI haiM / inake dvArA bhavana bhI parigRhIta hote haiM / devadeviyA~, manuSyanaranAriyA~, evaM tiryaca nara-mAdAe~, Asana, zayana, khaNDa, bhANDa evaM sacitta, acitta aura mizra dravya parigRhIta hote haiM / isa kAraNa se ye paJcendriya tiryaJcayonika jIva Arambha aura parigraha se yukta hote haiM, kintu anArambhI - aparigrahI nahIM hote / - tiryaJcapaJcendriya jIvoM ke samAna manuSyoM ke viSaya meM bhI kahanA / jisa prakAra bhavanavAsI devoM ke viSaya meM kahA, vaise hI vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ke ( Arambha - parigrahayukta hone ke ) viSaya meM (sahetuka) kahanA cAhie / [261] pA~ca hetu kahe gae haiM, (1) hetu ko jAnatA hai, (2) hetu ko dekhatA hai, (3) tu kA bodha prApta karatA - (3) hetu kA abhisamAgama - abhimukha hokara samyak rUpa se prAptakaratA hai, aura (5) hetuyukta chadmasthamaraNapUrvaka maratA hai / pA~ca hetu (prakArAntara se) kahe gae haiM / ve isa prakAra - (1) hetu dvArA samyak jAnatA hai, (2) hetu se dekhatA hai; (3) hetu dvArA zraddhA karatA hai, (4) hetu dvArA samyaktayA prApta karatA hai, aura (5) hetu se chadmasthamaraNa maratA hai / pA~ca hetu (midhyAdRSTi kI apekSA se) kahe gae haiM / yathA - ( 9 ) hetu ko nahIM jAnatA, (2) hetu ko nahIM dekhatA (3) hetu kI bodhaprApti nahIM karatA, (4) hetu ko prApta nahIM karatA, aura (5) hetuyukta ajJAnamaraNa maratA hai / pA~ca hetu haiM / yathA - hetu se nahIM jAnatA, yAvat hetu se ajJAnamaraNa maratA hai / pAMca ahetu haiM - ahetu ko jAnatA hai; yAvat ahetuyukta kevalimaraNa maratA hai / pAMca ahetu haiM - ahetu jAnatA hai, yAvat ahetu dvArA kevalimaraNa maratA hai / pAMca ahetu haiM - ahetu ko nahIM jAnatA, yAvat ahetuyukta chadmasthamaraNa maratA hai / pAMca ahetu kahe gae haiM- (1) ahetu se nahIM jAnatA, yAvat (5) ahetu se chadmasthamaraNa maratA hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, he bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| zataka - 5 uddezaka - 8 [262] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre / pariSad darzana ke liye gaI, yAvat dharmopadeza zravaNa kara vApasa lauTa gaI / usa kAla aura usa samaya meM
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/8/262 139 AtmA ko bhAvita karate vicarate the ke antevAsI nirgranthIputra anagAra the zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI nAradaputra nAma ke anagAra the / ve prakRtibhadra the yAvat / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra / ve prakRti se bhadra the, yAvat vicaraNa karate the / eka bAra nirgranthIputra anagAra, jahA~ nAradaputra nAmaka anagAra the, vahA~ Ae aura unake pAsa Akara unhoMne pUchA - 'he Arya ! tumhAre matAnusAra saba pudgala kyA sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, athavA anarddha, amadhya aura apradeza haiM ? nAradaputra anagAra ne nirgranthIputra anagAra se kahA- Arya, mere matAnusAra sabhI pudgala sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, kintu anarddha, amadhya aura apradeza nahIM haiM / tatpazcAt una nirgranthIputra anagAra ne nAradaputra anagAra se yoM kahA - he Arya ! yadi tumhAre matAnusAra sabhI pudgala sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, anarddha, amadhya aura apradeza nahIM haiM, to kyA, he Arya ! dravyAdeza se ve sarvapudgala sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, kintu anarddha, amadhya aura apradeza nahIM haiM ? athavA he Arya ! kyA kSetrAdeza se sabhI pudgala sArddha, samadhya aura sapradeza Adi pUrvavat haiM ? yA kAlAdeza aura bhAvAdeza se samasta pudgala usI prakAra haiM ? tadanantara vaha nAradaputra anagAra, nirgranthIputra anagAra se yoM kahane lage he Arya ! mere matAnusAra, dravyAdeza se bhI sabhI pudgala sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, kintu anarddha, amadhya aura apradeza nahIM haiM / kSetrAdeza se bhI sabhI pudgala sArddha, samadhya Adi usI taraha haiM, kAlAdeza tathA bhAvAdeza se bhI usI prakAra haiM / isa para nirgranthaputraanagAra ne nAradaputra anagAra se isa prakAra pratiprazna kiyA - he Arya ! tumhAre matAnusAra dravyAdeza se sabhI pudgala yadi sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, to kyA tumhAre matAnusAra paramANupudgala bhI isI prakAra sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, kintu anarddha, amadhya aura apradeza nahIM haiM ? aura he Arya ! kSetrAdeza se bhI yadi sabhI pudgala sArddha, samadhya aura sapradeza haiM to tumhAre matAnusAra ekapradezAvagAr3ha pudgala bhI sArddha, samadhya evaM sapradeza hone cAhie / aura phira he Arya ! yadi kAlAdeza se bhI samasta pudgala sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, to tumhAre matAnusAra eka samaya kI sthitivAlA pudgala bhI sArddha, samadhya evaM sapradeza honA cAhie / isI prakAra bhAvAdeza se bhI he Arya ! sabhI pudgala yadi sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, to tadanusAra ekaguNa kAlA pudgala bhI tumheM sArddha, samadhya aura sapradeza mAnanA cAhie / yadi Apake matAnusAra aisA nahIM hai, to phira Apane jo yaha kahA thA ki dravyAdeza se bhI sabhI pudgala sArddha, samadhya aura sapradeza haiM, kSetrAdeza se bhI usI taraha haiM, kAlAdeza se aura bhAvAdeza se bhI usI taraha haiM, kintu ve anarddha, amadhya aura apradeza nahIM haiM, isa prakAra kA ApakA yaha kathana mithyA ho jAtA hai / taba nAradaputra anagAra ne nirgranthIputra anagAra se kahA- "he devAnupriya ! nizcaya hI hama isa artha ko nahIM jAnate dekhate he devAnupriya ! yadi Apako isa artha ke parikathana meM kisI prakAra kI glAni, na ho to maiM Apa devAnupriya se isa artha ko sunakara, avadhAraNapUrvaka jAnanA cAhatA hU~ / " isa para nirgranthIputra anagAra ne nAradaputra anagAra se kahA- he Arya ! merI dhAraNAnusAra dravyAdeza se pudgala sapradeza bhI haiM, apradeza bhI haiM, aura ve pudgala ananta haiM / kSetrAdeza se bhI isI taraha haiM, aura kAlAdeza se tathA bhAvAdeza se bhI ve isI taraha haiM / jo pudgala dravyAdeza se apradeza haiM, ve kSetrAdeza se bhI niyamataH apradeza haiM / kAlAdeza se unameM se koI sapradeza
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 AgamasUtra-hindI anuvAda hote haiM, koI apradeza hote haiM aura bhAvAdeza se bhI koI sapradeza tathA koI apradeza hote haiM / jo pudgala kSetrAdeza se apradeza hote haiM, unameM koI dravyAdeza se sapradeza aura koI apradeza hote haiM, kAlAdeza aura bhAvAdeza se isI prakAra kI bhajanA jAnanI cAhie / jisa prakAra kSetra se kahA, usI prakAra kAla se aura bhAva se bhI kahanA cAhie / jo pudgala dravya se sapradeza hote haiM, ve kSetra se koI sapradeza aura koI apradeza hote haiM; isI prakAra kAla se aura bhAva se bhI ve sapradeza aura apradeza samajha lene cAhie / jo pudgala kSetra se sapradeza hote haiM; ve dravya se niyamataH sapradeza hote haiM, kintu kAla se tathA bhAva se bhajanA se jAnanA cAhie / jaise dravya se kahA, vaise hI kAla se aura bhAva se bhI kathana karanA / he bhagavan ! (nirgranthIputra !) dravyAdeza se, kSetrAdeza se, kAlAdeza se aura bhAvAdeza se, sapradeza aura apradeza pudgaloM meM kauna kina se kama, adhika, tulya aura vizeSAdhika haiM ? he nAradaputra ! bhAvAdeza se apradeza pudgala sabase thor3e haiM / unakI apekSA kAlAdeza se apradeza pudgala asaMkhyeyaguNA haiM; unakI apekSA dravyAdeza se apradeza pudgala asaMkhyeyaguNA haiM aura unakI apekSA bhI kSetrAdeza se apradeza pudgala asaMkhyeyaguNA haiM / unase kSetrAdeza se sapradeza pudgala asaMkhyAtaguNA haiM, unase dravyAdezaro sapradeza pudgala vizeSAdhika haiM, unase kAlAdezena sapradeza pudgala vizeSAdhika haiM aura unase bhI bhAvAdezena sapradeza pudgala vizeSAdhika haiM / isake pazcAt nAradaputraanagAra ne nirgranthIputra anagAra ko vandana namaskAra kiyA / unase samyak vinayapUrvaka-bAra-bAra unhoMne kSamAyAcanA kI / kSamAyAcanA karake ve saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karane lge| [263] 'bhagavan !' yoM kaha kara bhagavAn gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI se yAvat isa prakAra pUchA-bhagavan ! kyA jIva bar3hate haiM, ghaTate haiM yA avasthita rahate haiM ? gautama ! jIva na bar3hate haiM, na ghaTate haiM, kintu avasthita rahate haiM / - bhagavan ! kyA nairayika bar3hate haiM, ghaTate haiM, athavA avasthita rahate haiM ? gautama ! nairayika bar3hate bhI haiM, ghaTate bhI haiM aura avasthita bhI rahate haiM / jisa prakAra nairayikoM ke viSaya meM kahA, isI prakAra vaimAnika-paryanta kahanA cAhie / bhagavan ! siddhoM ke viSaya meM merI pRcchA hai (ki ve bar3hate haiM, ghaTate haiM yA avasthita rahate haiM ?) gautama ! siddha bar3hate haiM, ghaTate nahIM, ve avisthata bhI rahate haiM / bhagavan ! jIva kitane kAla taka avasthita rahate haiM ? gautama ! saba kAla meM / bhagavan ! nairayika kitane kAla taka bar3hate haiM ? gautama ! nairayika jIva jaghanyataH eka samaya taka, aura utkRSTataH AvalikA ke asaMkhyAta bhAga taka bar3hate haiM / jisa prakAra bar3hane kA kAla kahA hai, usI prakAra ghaTane kA kAla bhI kahanA cAhie / bhagavan ! nairayika kitane kAla taka avasthita rahate haiM ? gautama ! (nairayika jIva) . jaghanyataH eka samaya taka aura utkRSTataH caubIsa muhUrta taka (avasthita rahate haiM / ) isI prakAra sAtoM naraka-pRthvIyoM ke jIva bar3hate haiM, ghaTate haiM, kintu avasthita rahane ke kAla meM isa prakAra bhinnatA hai / yathA-ratnaprabhApRthvI meM 48 muhUrta kA, zarkarAprabhApRthvI meM cauvIsa ahorAtri kA, vAlukAprabhApRthvI meM eka mAsa kA, paMkaprabhA meM do mAsa kA, dhUmaprabhA meM cAra mAsa kA, tamaHprabhA meM ATha mAsa kA aura tamastamaHprabhA meM bAraha mAsa kA avasthAna-kAla hai /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/8/263 jisa prakAra nairayika jIvoM kI vRddhi hAni ke viSaya meM kahA hai, usI prakAra asurakumAra devoM kI vRddhi - hAni ke sambandha meM samajhanA cAhie / asurakumAra deva jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa 48 muhUrta taka avasthita rahate haiM / isI prakAra dasa hI prakAra ke bhavanapatidevoM kI vRddhi, hAni aura avasthiti kA kathana karanA cahie / ekendriya jIva bar3hate bhI haiM, ghaTate bhI haiM aura avasthita bhI rahate haiM / ina tInoM kA kAla jaghanyataH eka samaya aura utkRSTaH AvalikA kA asaMkhyAtavAM bhAga ( samajhanA cAhie ) dvIndriya jIva bhI isI prakAra bar3hate ghaTate haiM / inake avasthAna-kAla meM bhinnatA isa prakAra haiye jaghanyataH eka samaya taka aura utkRSTataH do antamuhUrta taka avasthita rahate haiM / dvIndriya kI taraha trIndriya aura caturindriya jIvoM taka ( kA vRddhi - hAni - avasthiti-kAla ) kahanA cAhie / 141 zeSa saba jIva, bar3hate-ghaTate haiM, yaha pahale kI taraha hI kahanA cAhie / kintu unake avasthAna-kAla meM isa prakAra bhinnatA hai, yathA- sammUrcchima paJcendriya tiryagyonika jIvoM kA do antamuhUrta kA; garbhaja paMcendriya tiryagyonikoM kA caubIsa muhUrta kA sammUrcchima manuSyoM kA 48 muhUrta kA, garbhaja manuSyoM kA caubIsa muhUrtta kA, vANavyantara, jyotiSka aura saudharma, IzAna devoM kA 48 muhUrta kA, sanatkumAra deva kA aThAraha ahorAtri tathA cAlIsa muhUrta kA, mAhendra devaloka ke devoM kA caubIsa rAtridina aura bIsa muhUrta kA brahmalokavartI devoM kA 45 rAtridivasa kA, lAntaka devoM kA 90 rAtridivasa kA, mahAzukra devalokastha devoM kA 160 ahorAtra kA, sahastrAradevoM kA do sau rAtridina kA, Anata aura prANata devaloka ke devoM kA saMkhyeya mAsa kA, AraNa aura acyuta devaloka ke devoM kA saMkhyeya varSoM kA avasthAna-kAla hai / isI prakAra nau graiveyaka devoM ke viSaya meM jAna lenA cAhie / vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita vimAnavAsI devoM kA avasthAnakAla asaMkhyeya hajAra varSoM kA hai / tathA sarvArthasiddha-vimAnavAsI devoM kA avasthAnakAla palyopama kA saMkhyAtavA~ bhAga hai / aura ye saba jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga taka bar3hate ghaTate haiM; aura inakA avasthAnakAla jo Upara kahA gayA hai, vahI hai / bhagavan ! siddha kitane kAla taka bar3hate hai ? gautama ! jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH ATha samaya taka siddha bar3hate haiM / bhagavan ! siddha kitane kAla taka avasthita rahate haiM ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaha mAsa taka siddha avasthita rahate haiM / bhagavan ! kyA jIva sopacaya (upacayasahita) haiM, sApacaya (apacayasahita) haiM, sopacayasApacaya haiM yA nirupacaya ( upacayarahita) - nirapacaya (apacayarahita ) haiM ? gautama ! jIva na sopacaya haiM, aura na hI sApacaya haiM, aura na sopacaya - sApacaya haiM, kintu nirupacaya-nirapacaya haiM / ekendriya jIvoM meM tIsarA pada ( vikalpa - sopacaya -sApacaya) kahanA cAhie / zeSa saba jIvoM meM cAroM hI pada (vikalpa) kahane cAhie / bhagavan ! kyA siddha bhagavAn sopacaya haiM, sApacaya haiM, sopacaya -sApacaya haiM yA nirupacaya - nirapacaya haiM ? gautama ! siddha bhagavAn sopacaya haiM, sApacaya nahIM haiM, sopacaya - sApacaya bhI nahIM haiM, kintu nirupacaya-nirapacaya haiM / bhagavan ! jIva kitane kAla taka nirupacaya - nirapacaya rahate haiM ? gautama ! jIva sarvakAla taka nirupacaya-nirapacaya rahate haiM / bhagavan ! nairayika kitane kAla taka sopacaya rahate haiM ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa AbalikA ke asaMkhyeya bhAga taka / bhagavan ! nairayika
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kitane kAla taka sApacaya rahate haiM ? ( gautama !) sopacaya ke pUrvokta kAlamAnAnusAra sApacaya kA kAla jAnanA / aura ve sopacaya-sApacaya kitane kAla taka rahate haiM ? ( gautama !) sopacaya kA jitanA kAla kahA hai, utanA hI sopacaya-sApacaya kA kAla jAnanA / nairayika kitane kAla taka nirupacaya-nirapacaya rahate haiM ? gautama ! nairayika jIva jaghanya eka samaya aura utkRSTa bAraha muhUrta taka nirupacaya-nirapacaya rahate haiM / sabhI ekendriya jIva sarva kAla (sarvadA) sopacaya - sApacaya rahate haiM / zeSa sabhI jIva sopacaya bhI haiM, sApacaya bhI haiM, sopacaya - sApacaya bhI haiM aura nirupacaya-nirapacaya bhI haiM / ina cAroM kA kAla jaghanya eka samaya aura utkRSTa, AvalikA kA asaMkhyAtavA~ bhAga hai / avasthitoM (nirupacaya-nirapacaya) meM vyutkrAntikAla (virahakAla) ke anusAra kahanA cAhie / bhagavan ! siddha bhagavAn kitane kAla taka sopacaya rahate haiM ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa ATha samaya taka / aura siddha bhagavAn, nirupacaya-nirapacaya kitane kAla taka rahate haiM ? ( gautama !) jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaha mAsa taka / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / zataka - 5 uddezaka- 9 [264] usa kAla aura usa samaya meM... yAvat gautamasvAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra pUchA bhagavan ! yaha 'rAjagRha' nagara kyA hai ? kyA pRthvI rAjagRha nagara kahalAtA hai ?, athavA kyA jala rAjagRhanagara kahalAtA hai ? yAvat vanaspati kyA rAjagRhanagara kahalAtA hai ? jisa prakAra 'ejana' nAmaka uddezaka meM paJcendriyatiryagyoni jIvoM kI (parigraha-viSayaka) vaktavyatA kahI gaI hai, kyA usI prakAra yahA~ bhI kahanI cAhie ? yAvat kyA sacitta, acitta aura mizra dravya, rAjagRha nagara kahalAtA hai ? gautama ! pRthvI bhI rAjagRhanagara kahalAtI hai, yAvat sacitta, acitta aura mizra dravya bhI rAjagRhanagara kahalAtA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! pRthvI jIva- (piNDa ) hai aura ajIva - (piNDa) bhI hai, isalie yaha rAjagRha nagara kahalAtI hai, yAvat sacitta, acitta aura mizra dravya bhI jIva haiM, aura ajIva bhI haiM, isalie ye dravya (milakara) rAjagRhanagara kahalAte haiM / he gautama! isI kAraNa se pRthvI Adi ko rAjagRhanagara kahA jAtA hai / [265] he bhagavan ! kyA dina meM udyota aura rAtri meM andhakAra hotA hai ? hA~, gautama ! dina meM udyota aura rAtri meM andhakAra hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se dina meM udyota aura rAtri meM andhakAra hotA hai ? gautama ! dina meM zubha pudgala hote haiM arthAt zubha pudgala - pariNAma hote haiM, kintu rAtri meM azubha pudgala arthAt azubhapudgala pariNAma hote haiM / isa kAraNa se dina meM udyota aura rAtri meM andhakAra hotA hai / 142 bhagavan ! nairayikoM ke (nivAsasthAna meM) udyota hotA hai, athavA andhakAra hotA hai / gautama ! nairayika jIvoM ke (sthAna meM ) udyota nahIM hotA, andhakAra hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se nairayikoM ke (sthAna meM) udyota nahIM hotA, andhakAra hotA hai ? gautama ! nairayika jIvoM ke azubha pudgala aura azubha pudgala pariNAma hote haiM, isa kAraNa se /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-5/-/9/265 143 bhagavan ! asurakumAroM ke kyA udyota hotA hai, athavA andhakAra hotA hai ? gautama ! asurakumAroM ke udyota hotA hai, andhakAra nahIM hotA / bhagavan ! yaha kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! asurakumAroM ke zubha pudgala yA zubha pariNAma hote haiM, isa kAraNa se kahA jAtA hai ki unake udyota hotA hai, andhakAra nahIM hotA / isI prakAra yAvat stanitakumAra devoM taka ke lie kahanA cAhie / jisa prakAra nairayika jIvoM ke viSaya meM kathana kiyA, usI prakAra pRthvIkAyika jIvoM se lekara trIndriya jIvoM taka ke viSaya meM kahanA caahie| bhagavan ! caturindriya jIvoM ke kyA udyota hai athavA andhakAra hai ? gautama ! caturindriya jIvoM ke udyota bhI hai, andhakAra bhI hai / bhagavan ! kisa kAraNa se caturindriya jIvoM ke udyota bhI hai, andhakAra bhI hai ? gautama ! caturindriya jIvoM ke zubha aura azubha (donoM prakAra ke) pudgala hote haiM, tathA zubha aura azubha pudgala pariNAma hote haiM, isalie aisA kahA jAtA hai, ki unake udyota bhI hai aura andhakAra bhI hai / isI prakAra yAvat manuSyoM taka ke lie kahanA caahie| jisa prakAra asurakumAroM ke (udyota-andhakAra) ke viSaya meM kahA, usI prakAra vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / [266] bhagavan ! kyA vahA~ (narakakSetra meM) rahe hue nairayikoM ko isa prakAra kA prajJAna hotA hai, jaise ki- samaya, AvalikA, yAvat utsarpiNI kAla (yA) avasarpiNI kAla ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se narakastha nairayikoM ko kAla kA prajJAna nahIM hotA ? gautama ! yahA~ (manuSyaloka meM) samayAdi kA mAna hai, yahA~ unakA pramANa hai, isalie yahA~ aisA prajJAna hotA hai ki yaha samaya hai, yAvat yaha utsarpiNIkAla hai, (kintu naraka meM na to samayAdi kA mAna hai, na pramANa hai aura na hI prajJAna hai / ) isa kAraNa se kahA jAtA hai ki narakasthita nairayikoM ko isa prakAra se yAvat utsarpiNI-avasarpiNI-kAla kA prajJAna nahIM hotA / jisa prakAra narakasthita nairayikoM ke viSaya meM kahA gayA hai, usI prakAra yAvat paMcendriya tiryagyonika jIvoM taka kahanA / __bhagavan ! kyA yahA~ (manuSyaloka meM) rahe hue manuSyoM ko isa prakAra kA prajJAna hotA hai, ki samaya (hai), athavA yAvat (yaha) utsarpiNIkAla (hai) ? hA~, gautama ! hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se (aisA kahA jAtA hai) ? gautama ! yahA~ (manuSyaloka meM) unakA (samayAdi kA) mAna hai, yahA~ unakA pramANa hai, isalie yahA~ unako unakA (samayAdi kA) isa prakAra se prajJAna hotA hai, yathA-yaha samaya hai, yA yAvat yaha utsarpiNIkAla hai / isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki yahA~ rahe hue manuSyoM ko samayAdi kA prajJAna hotA hai / jisa prakAra nairayika jIvoM ke viSaya meM kahA gayA hai, usI prakAra vANavyantara, jyotiSka evaM vaimAnika devoM ke (samayAdiprajJAna ke) viSaya meM kahanA cAhie / [267] usa kAla aura usa samaya meM pApitya sthavira bhagavanta, jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahA~ Ae / vahA~ A kara ve zramaNa bhagavAn mahAvIra se adUrasAmanta khar3e raha kara isa prakAra pUchane lage-bhagavan ! asaMkhya loka meM kyA ananta rAtri-divasa utpanna hue haiM, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge; tathA naSTa hue haiM, naSTa hote haiM aura naSTa hoMge ? athavA parimita rAtridivasa utpanna hue haiM, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge; tathA naSTa hue haiM, naSTa hote haiM aura naSTa hoMge ? hA~, Aryo ! asaMkhya loka meM ananta rAtri-divasa utpanna hue haiM, utpanna hote haiM, yAvat
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 AgamasUtra-hindI anuvAda - uparyukta rUpa sArA pATha kahanA cAhie / bhagavan ! kisa kAraNa se asaMkhya loka meM ananta rAtri-divasa utpanna yAvat naSTa hoMge ? he Aryo ! yaha nizcita hai ki Apake (gurusvarUpa) puruSAdAnIya, arhat pArzvanAtha ne loka ko zAzvata kahA hai / isI prakAra loka ko anAdi, ananta, parimita, aloka se parivRta, nIce vistIrNa, madhya meM saMkSipta, aura Upara vizAla, tathA nIce palyaMkAkAra, bIca meM uttama vajrAkAra aura Upara UrdhvamRdaMgAkAra kahA hai / usa prakAra ke zAzvata, anAdi, ananta, paritta, parivRta, nIce vistIrNa, madhya meM saMkSipta, Upara vizAla, tathA nIce palyaMkAkAra, madhya meM uttamavajrAkAra aura Upara UrdhvamRdaMgAkArasaMsthita loka meM ananta jIvaghana utpanna ho-ho kara naSTa hote haiM aura parita jIvaghana bhI utpanna ho-ho kara vinaSTa hote haiM / isIlie hI to yaha loka bhUta hai, utpanna hai, vigata hai, pariNata hai / yaha, ajIvoM se lokita-nizcita hotA hai, tathA yaha (bhUta Adi dharmavAlA loka) vizeSarUpa se lokitanizcita hotA hai / 'jo (pramANa se) lokita-avalokita hotA hai, vahI loka hai na ?' (pAvapitya sthavira-) hA~, bhagavan ! (vahI loka hai / ) isI kAraNa se, he Aryo ! aisA kahA jAtA hai ki asaMkhya loka meM ityAdi saba pUrvavat kahanA / taba se ve pAvapitya sthavirabhagavanta zramaNa bhagavAna mahAvIra ko sarvajJa aura sarvadarzI jAnane lage / isake pazcAt una (pAvapitya) sthavira bhagavantoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandananamaskAra kiyA / ve bole-'bhagavan cAturyAma dharma ke badale hama Apake samIpa pratikramaNa sahita paMcamahAvratarUpa dharma ko svIkAra karake vicaraNa karanA cAhate haiM / bhagavan- 'devAnupriyo ! jisa prakAra Apako sukha ho, vaisA karo, kintu pratibandha mata karo / ' isake pazcAt ve pAvApatya sthavira bhagavanta...yAvat antima ucchvAsa-niHzvAsa ke sAtha siddha hue yAvat sarvaduHkhoM se prahINa hue aura kaI (sthavira) devalokoM meM devarUpa meM utpanna hue / [268] bhagavan ! devagaNa kitane prakAra ke haiM ? gautama ! cAra prakAra ke bhavanavAsI, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika bhavanavAsI dasa prakAra ke haiM / vANavyantara ATha prakAra ke haiM, jyotiSka pAMca prakAra ke haiM aura vaimAnika do prakAra ke haiN| [269] rAjagRha nagara kyA hai ? dina meM udyota aura rAtri meM andhakAra kyoM hotA hai ? samaya Adi kAla kA jJAna kina jIvoM ko hotA hai, kinako nahIM ? rAtri-divasa ke viSaya meM pArzvajinaziSyoM ke prazna aura devalokaviSayaka prazna; itane viSaya isa uddezaka meM hai / [270] he bhagavan yaha isI prakAra hai / isI prakAra hai / | zataka-5 uddezaka-10 / / [271] usa kAla aura usa samaya meM campA nAma kI nagarI thI / paMcama zataka ko prathama uddezaka samAna yaha uddezaka bhI kahanA / vizeSa yaha ki yahA~ 'candramA' khnaa| zataka-5 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-6) [272] 1. vedanA, 2. AhAra, 3. mahAzrava, 4. sapradeza, 5. tamaskAya, 6. bhavya, 7. zAlI, 8. pRthvI, 9. karma aura 10. anyapUthika-vaktavyatA; ye dasa uddezaka haiM /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-/1/273 145 zataka- 6 uddezaka - 1 [273] bhagavan ! kyA yaha nizcita hai ki jo mahAvedanA vAlA hai, vaha mahAnirjarA vAlA hai aura jo mahAnirjarAvAlA hai, vaha mahAvedanA vAlA hai ? tathA kyA mahAvedanA vAlA aura alpavedanA vAlA, ina donoM meM vahI jIva zreyAn (zreSTha) hai, jo prazastanirjarA vAlA hai ? hA~, gautama ! jo mahAvedanA vAlA hai,... ityAdi jaisA Upara kahA hai, isI prakAra samajhanA cAhie / bhagavan ! kyA chaThI aura sAtavIM (naraka) pRthvI ke nairayika mahAvedanA vAle haiM ? hA~, gautama ! ve mahAvedanA vAle haiM / bhagavan ! to kyA ve (chaThI-sAtavIM narakabhUmi ke nairayika) zramaNa-nirgranthoM kI apekSA bhI mahAnirjarA vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! taba yaha kaise kahA jAtA hai ki jo mahAvedanA vAlA hai, vaha mahAnirjarA vAlA hai, yAvat prazasta nirjarA vAlA hai ? gautama ! ( mAna lo ) jaise do vastra haiM / unameM se eka kardama ke raMga se raMgA huA hai aura dUsarA vastra khaMjana ke raMga se raMgA huA hai / gautama ! ina donoM vastroM meM kauna-sA vastra muzkila se dhula sakane yogya, bar3I kaThinAI se kAle dhabbe utAre jA sakeM, aisA aura duSparikarmatara hai aura kauna-sA vastra jo saralatA se dhoyA jA sake, AsAnI se jisake dAga utAre jA sakeM tathA suparikarmatara hai ? bhagavan ! una donoM vastroM meM jo kardamaraMga se raMgA huA hai, vahI (vastra) durdhotatara, durvAmyatara evaM duSparikarmatara hai / 'he gautama ! isI taraha nairayikoM ke pApa-karma gADhIkRta, cikkaNIkRta, nidhatta kiye hue evaM nikAcita haiM, isalie ve sampragADha vedanA ko vedate hue bhI mahAnirjarA vAle nahIM haiM tathA mahAparyavAsana vAle bhI nahIM haiM / athavA jaise koI vyakti joradAra AvAja ke sAtha mahAghoSa karatA huA lagAtAra jorajora se coTa mAra kara eraNa ko kUTatA pITatA huA bhI usa eraNa ke sthUla pudgaloM ko vinaSTa karane meM samartha nahIM ho sakatA; isI prakAra he gautama! nairayikoM ke pApakarma gAr3ha kiye hue haiM;... yAvat isalie ve mahAnirjarA evaM mahAparyavasAna vAle nahIM haiM / ( gautamasvAmI ne pUrvokta prazna kA uttara pUrNa kiyA - ) 'bhagavan ! una donoM vastroM meM jo khaMjana ke raMga se raMgA huA hai, vaha vastra sudhautatara, suvAmyatara aura suparikarmatara hai / ' he gautama ! isI prakAra zramaNa-nirgranthoM ke yathAbAdara karma, manda vipAka vAle, sattArahita kie hue, vipariNAma vAle hote haiM / (isalie ve ) zIghra hI vidhvasta ho jAte haiM / jitanI kucha bhI vedanA ko vedate hue zramaNa-nirgrantha mahAnirjarA aura mahAparyavasAna vAle hote haiM / ' he gautama! jaise koI puruSa sUkhe ghAsa ke pUle ko dhadhakatI agni meM DAla de to kyA vaha sUkhe ghAsa kA pUlA dhadhakatI Aga meM DAlate hI zIghra jala uThatA hai ? hA~ bhagavan ! vaha zIghra hI jala uThatA hai / he gautama ! isI taraha zramaNa-nirgranthoM ke yathAbAdara karma zIghra hI vidhvasta ho jAte haiM, yAvat ve zramaNa-nirgrantha mahAnirjarA evaM mahAparyavasAna vAle hote haiM / ( athavA ) jaise koI puruSa atyanta tape hue lohe ke tave para pAnI kI bUMda DAle to vaha yAvat zIghra hI vinaSTa ho jAtI hai, isI prakAra, he gautama! zramaNa-nirgranthoM ke yathAbAdara karma bhI zIghra hI vidhvasta ho jAte haiM aura ve yAvat mahAnirjarA evaM mahAparyavasAna vAle hote haiM / isI kAraNa aisA kahA jAtA hai ki jo mahAvedanA vAlA hotA hai, vaha mahAnirjarA vAlA hotA hai, yAvat vahI zreSTha hai jo prazastanirjarA vAlA hai / 310
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 AgamasUtra-hindI anuvAda [274] bhagavan ! karaNa kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! karaNa cAra prakAra ke kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM-mana-karaNa, vacana-karaNa, kAya-karaNa aura karma-karaNa / bhagavan ! nairayika jIvoM ke kitane prakAra ke karaNa kahe gae haiM ? gautama ! cAra prakAra ke / mana-karaNa, vacana-karaNa, kAya-karaNa aura karma-karaNa / isI prakAra samasta paMcendriya jIvoM ke ye cAra prakAra ke karaNa kahe gae haiM / ekendriya jIvoM ke do prakAra ke karaNa hote haiM kAya-karaNa aura karma-karaNa / vikalendriya jIvoM ke tIna prakAra ke karaNa hote haiM, yathAvacana-karaNa, kAya-karaNa aura karma-karaNa / bhagavan ! nairayika jIva karaNa se vedanA vedate haiM athavA akaraNa se ? gautama nairayika jIva karaNa se vedanA vedate haiM, akaraNa se vedanA nahIM vedate / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! nairayika-jIvoM ke cAra prakAra ke karaNa kahe gae haiM, -mana-karaNa yAvat karma-karaNa / unake ye cAroM karaNa azubha hone se ve karaNa dvArA asAtAvedanA vedate haiM, akaraNa dvArA nahIM / isa kAraNa se aisA kahA gayA hai ki nairayika jIva karaNa se asAtAvedanA vedate haiM, akaraNa se nahIM / bhagavan ! asurakumAra deva kyA karaNa se vedanA vedate haiM, athavA akaraNa se ? gautama ! asurakumAra karaNa se vedanA vedate haiM, akaraNa se nahIM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! asurakumAroM ke cAra prakAra ke karaNa kahe gae haiM / yathA-mana-karaNa, vacanakaraNa, kAya-karaNa aura karma-karaNa / asurakumAroM ke ye cAroM karaNa zubha hone se ve karaNa se sAtAvedanA vedate haiM, kintu akaraNa se nahIM / isI taraha yAvat stanitakumAra taka kahanA / bhagavan ! pRthvIkAyikoM ke lie bhI isI prakAra prazna hai / gautama ! (pRthvIkAyika jIva karaNa dvArA vedanA vedate haiM, kintu akaraNa dvArA nahIM / ) vizeSa yaha hai ki inake ye karaNa zubhAzubha hone se ye karaNa dvArA vividha prakAra se vedanA vedate haiM; kintu akaraNa dvArA nahIM / audArika zarIra vAle sabhI jIva zubhAzubha karaNa dvArA vimAtrA se vedanA (kadAcit sAtAvedanA kadAcit asAtAvedanA) vedate haiM / deva zubhakaraNa dvArA sAtAvedanA vedate haiM / [275] bhagavan ! jIva, (kyA) mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle haiM, mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM, alpavedanA aura mahAnirjarA vAle haiM, athavA alpavedanA aura alpanirjarA vAle haiM ? gautama ! kitane hI jIva mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle haiM, kitane hI jIva mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM, kaI jIva alpavedanA aura mahAnirjarA vAle haiM, tathA kaI jIva alpavedanA,aura alpanirjarA vAle haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! pratimA-pratipanna anagAramahAvedanA aura mahAnirjarA vAlA hotA hai / chaThI-sAtavIM naraka-pRthvIyoM ke nairayika jIva mahAvedanA vAle, kintu alpanirjarA vAle hote haiM / zailezI-avasthA ko prApta anagAra alpavedanA aura mahAnirjarA vAle hote haiM aura anuttaraupapAtika deva alpavedanA aura alpanirjarA vAle hote haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai| 276] mahAvedanA, kardama aura khaMjana ke raMga se raMge hue vastra, adhikaraNI, ghAsa kA pUlA, lohe kA tavA yA kar3Aha, karaNa aura mahAvedanA vAle jIva; itane viSayoM kA nirUpaNa isa prathama uddezaka meM kiyA gayA hai /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-/2/277 147 | zataka-6 uddezaka-2 [277] rAjagRha nagara meM...yAvat bhagavAn mahAvIra ne pharamAyA yahA~ prajJApanA sUtra meM jo AhAra-uddezaka kahA hai, vaha sampUrNa jAna lenA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-6 uddezaka-3 [278] 1. bahukarma, 2. vastra meM prayoga se aura svAbhAvika rUpa se (vistrasA) pudgala, 3. sAdi, 4. karmasthiti, 5. strI, 6. saMyata, 7. samyagdRSTi, 8. saMjJI / tathA [279] 9. bhavya, 10. darzana, 11. paryApta, 12. bhASaka, 13. paritta, 14. jJAna, 15. yoga, 16. upayoga, 17. AhAraka, 18. sUkSma, 19. carama-bandha aura 20. alpabahutva, kA varNana isa uddezaka meM kiyA gayA hai / [280] bhagavan ! kyA nizcaya hI mahAkarmavAle, mahAkriyAvAle, mahAzravavAle aura mahAvedanAvAle jIva ke sarvataH pudgaloM kA bandha hotA hai ? sarvataH pudgaloM kA caya hotA hai ? sarvataH pudgaloM kA upacaya hotA hai ? sadA satata pudgaloM kA bandha hotA hai ? sadA satata pudgaloM kA caya hotA hai ? sadA satata pudgaloM kA upacaya hotA hai ? kyA sadA nirantara usakA AtmA durUpatA meM, durvarNatA meM, durgandhatA meM, duHrasatA meM, duHsparzatA meM, aniSTatA meM, akAntatA, apriyatA, azubhatA amanojJatA aura amanogamatA meM, anicchanIyatA meM, anabhidhyitatA meM, adhamatA meM, anUcaMtA meM, duHkharUpa meM,-asukharUpa meM bAra-bAra pariNata hotA hai ? hA~, gautama ! mahAkarma vAle jIva ke...yAvat Upara kahe anusAra...yAvat pariNata hotA hai / (bhagavan !) kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jaise koI ahata (jo pahanA gayA na ho), dhauta, tantugata vastra ho, vaha vastra jaba kramazaH upayoga meM liyA jAtA hai, to usake pudgala saba ora se baMdhate haiM, saba ora se caya hote haiM, yAvat kAlAntara meM vaha vastra atyanta mailA aura durgandhita rUpa meM pariNata ho jAtA hai, isI prakAra mahAkarmavAlA jIva uparyukta rUpa se yAvat asukharUpa meM bAra-bAra pariNata hotA hai / / ___ bhagavan ! kyA nizcaya hI alpakarma vAle, alpakriyA vAle, alpa Azrava vAle aura alpavedanAvAle jIva ke sarvataH pudgala bhinna ho jAte haiM ? sarvataH pudgala china hote jAte haiM ? sarvataH pudgala vidhvasta hote jAte haiM ? sarvataH pudgala samagrarUpa se dhvasta ho jAte haiM ?, kyA sadA satata pudgala bhinna, chinna, vidhvasta aura parividhvasta hote haiM ? kyA usakA AtmA sadA satata surUpatA meM yAvat sukharUpa meM aura aduHkharUpa meM bAra-bAra pariNata hotA hai ? hA~, gautama ! alpakarma vAle jIva kA...yAvat Upara kahe anusAra hI...yAvat pariNata hotA hai / bhagavan kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jaise koI mailA, paMkita, mailasahita athavA dhUla se bharA vastra ho aura use zuddha karane kA kramazaH upakrama kiyA jAe, use pAnI se dhoyA jAe to usa para lage hue maile-azubha pudgala saba ora se bhinna hone lagate haiM, yAvat usake pudgala zubharUpa meM pariNata ho jAte hai, isI kAraNa (he gautama ! alpakarma vAle jIva ke lie kahA gayA hai ki vaha...yAvat bArabAra pariNata hotA hai / ) [281] bhagavan ! vastra meM jo pudgaloM kA upacaya hotA hai, vaha kyA prayoga (puruSaprayatna) se hotA hai, athavA svAbhAvika rUpa se ? gautama ! vaha prayoga se bhI hotA hai,
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 AgamasUtra - hindI anuvAda svAbhAvika rUpa se bhI hotA hai / bhagavan ! jisa prakAra vastra meM pudgaloM kA upacaya prayoga se aura svAbhAvika rUpa se hotA hai, to kyA usI prakAra jIvoM ke karmapudgaloM kA upacaya bhI prayoga se aura svabhAva se hotA hai ? gautama ! jIvoM ke karmapudgaloM kA upacaya prayoga se hotA hai, kintu svAbhAvika rUpa se nahIM hotA / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jIvoM ke tIna prakAra ke prayoga kahe gae hai - manaH prayoga, vacanaprayoga aura kAyaprayoga / ina tIna prayoga ke prayogoM se jIvoM ke karmoM kA upacaya kahA gayA hai / isa prakAra samasta paMcendriya jIvoM ke tIna prakAra kA prayoga kahanA cAhie / pRthvIkAyika se lekara vanaspatikAyika jIvoM taka ke eka prakAra ke (kA) prayoga se (karmapudgalopacaya hotA hai / ) vikalendriya jIvoM ke do prakAra ke prayoga hote haiM, yathA - vacana - prayoga aura kAya prayoga / isa prakAra unake ina do prayogoM se karma (pudgaloM) kA upacaya hotA hai / ataH samasta jIvoM ke karmopacaya prayoga se hotA hai, svAbhAvikarUpa se nahIM / isI kAraNa se kahA gayA hai ki... yAvat svAbhAvika rUpa se nahIM hotA / isa prakAra jisa jIva kA jo prayoga ho, vaha kahanA cAhie / yAvat vaimAnika taka prayogoM se karmopacaya kA kathana karanA cAhie / [ 282 ] bhagavan ! vastra meM pudgaloM kA jo upacaya hotA hai, vaha sAdi - sAnta hai, sAdiananta hai, anAdi-sAnta hai, athavA anAdi - ananta hai ? gautama ! vastra meM pudgaloM kA jo upacaya hotA hai, vaha sAdi - sAnta hotA hai, kintu na to vaha sAdi - ananta hotA hai, na anAdisAnta hotA hai aura na anAdi - ananta hotA hai / he bhagavan ! jisa prakAra vastra meM pudgalopacaya sAdi - sAnta hai, kintu sAdi - ananta, anAdi- sAnta aura anAdi - ananta nahIM hai, kyA usI prakAra jIvoM kA karmopacaya bhI sAdisAnta hai, sAdi - ananta hai, anAdi- sAnta hai, athavA anAdi - ananta hai ? gautama ! kitane hI jIvoM kA karmopacaya sAdi - sAnta hai, kitane hI jIvoM kA karmopacaya anAdi - sAnta hai aura kitane hI jIvoM kA karmopacaya anAdi - ananta hai, kintu jIvoM kA karmopacaya sAdi - ananta nahIM hai / bhagavan ! yaha kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! IryApathika-bandhaka kA karmopacaya sAdi - sAnta hai, bhavasiddhika jIvoM kA karmopacaya anAdi - sAnta hai, abhavasiddhika jIvoM kA karmopacaya anAdi - ananta hai / isI kAraNa he gautama ! uparyukta rUpa se kahA hai / bhagavan ! kyA vastra sAdi- sAnta hai ? ityAdi pUrvokta rUpa se cAra bhaMga karake prazna karanA cAhie / gautama ! vastra sAdi - sAnta hai; zeSa tIna bhaMgoM kA vastra meM niSedha karanA cAhie / bhagavan ! jaise vastra Adi - sAnta hai, kintu sAdi - ananta nahIM hai, anAdi - sAnta nahIM hai aura na anAdi - ananta hai, vaise jIvoM ke lie bhI cAroM bhaMgoM ko le kara prazna karanA cAhiegautama ! kitane hI jIva sAdi- sAnta haiM, kitane hI jIva sAdi - ananta haiM, kaI jIva anAdisAnta haiM aura kitaneka anAdi - ananta haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! nairayika, tiryaJcayonika, manuSya tathA deva gati aura Agati kI apekSA se sAdi - sAnta haiM; siddhagati kI apekSA se siddhajIva sAdi - ananta haiM; labdhi kI apekSA bhavasiddhika jIva anAdi - sAnta haiM aura saMsAra kI apekSA abhavasiddhika jIva anAdi - ananta haiM /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-/3/283 149 [ 283] bhagavan ! karmaprakRtiyA~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! karmaprakRtiyA~ ATha kahI gaI haiM, ve isa prakAra haiM-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya yAvat antarAya / bhagavan ! jJAnAvaraNIya karma kI bandhasthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa tIsa kor3Akor3I sAgaropama kI hai / usakA abAdhAkAla tIna hajAra varSa kA hai / abAdhAkAla jitanI sthiti ko kama karane se zeSa karmasthiti karmaniSedhakAla jAnanA / isI prakAra darzanAvaraNIya karma ke viSaya meM bhI jAnanA / vedanIya karma kI jaghanya (bandha ) sthiti do samaya kI hai, utkRSTa sthiti tIsa kor3Akor3I sAgaropama kI jAnanI caahie| mohanIya karma kI bandhasthiti jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa 70 kor3Akor3I sAgaropama kI hai / sAta hajAra varSa kA abAdhAkAla hai / abAdhAkAla kI sthiti ko kama karane se zeSa karmasthiti karmaniSekakAla jAnanA cAhie / AyuSyakarma kI bandhasthiti jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa pUrvakoTi ke tribhAga se adhika tetIsa sAgaropama kI hai / isakA karmaniSeka kAla (tetIsa sAgaropama kA tathA zeSa ) abAdhAkAla jAnanA cAhie / nAmakarma aura gotra karma kI bandhasthiti jaghanya ATha muhUrta kI aura utkRSTa 20 kor3Akor3I sAgaropama kI hai / isakA do hajAra varSa kA abAdhAkAla hai / usa abAdhAkAla kI sthiti ko kama karane se zeSa karmasthiti karmaniSekakAla hotA hai / antarAyakarma ke viSaya meM jJAnAvaraNIya karma kI taraha samajha lenA cAhie / [ 284] bhagavan ! jJAnAvaraNIya karma kyA strI bAMdhatI ? puruSa bAMdhatA hai, athavA napuMsaka bAMdhatA hai ? athavA no- strI - nopuruSa - nonapuMsaka bAMdhatA hai ? gautama ! jJAnAvaraNIyakarma ko strI bhI bAMdhatI hai, puruSa bhI bAMdhatA hai aura napuMsaka bhI bAMdhatA hai, parantu jo nostrInopuruSa - nonapuMsaka hotA hai, vaha kadAcit bAMdhatA hai, kadAcit nahIM bAMdhatA / isa prakAra AyuSyakarma ko chor3a kara zeSa sAtoM karmaprakRtiyoM ke viSaya meM samajhanA cAhie / bhagavan ! AyuSyakarma ko kyA strI bAMdhatI hai, puruSa bAMdhatA hai, napuMsaka bAMdhatA hai athavA nostrI - nopuruSa - nonapuMsaka bAMdhatA hai ? gautama ! AyuSyakarma strI kadAcit bAMdhatI hai aura kadAcit nahIM bAMdhatI / isI prakAra puruSa aura napuMsaka ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / nostrI - nopuruSa - nonapuMsaka AyuSyakarma ko nahIM bAMdhatA / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma kyA saMyata bAMdhatA hai, asaMyata bAMdhatA hai, saMyatA-saMyata bAMdhatA hai athavA nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata bAMdhatA hai ? gautama ! saMyata kadAcit bAMdhatA hai aura kadAcit nahIM bAMdhatA, kintu asaMyata bAMdhatA hai, saMyatAsaMyata bhI bAMdhatA hai, parantu nosaMyata-no asaMyata - nosaMyatA- saMyata nahIM bAMdhatA / isa prakAra AyuSyakarma ko chor3a kara zeSa sAtoM karmaprakRtiyoM ke viSaya meM samajhanA / AyuSyakarma ke sambandha meM nIce ke tInake lie bhajanA samajhanA / nosaMyata-no asaMyata-nosaMyatAsaMyata AyuSyakarma ko nahIM bAMdhate / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma kyA samyagdRSTi bAMdhatA hai, mithyAdRSTi bAMdhatA hai athavA samyag - mithyAdRSTi bAMdhatA hai ? gautama ! samyagdRSTi kadAcit bAMdhatA hai, kadAcit nahIM bAMdhatA, mithyAdRSTi bAMdhatA hai aura samyag - mithyAdRSTi bhI bAMdhatA hai / isI prakAra AyuSyakarma ko chor3a kara zeSa sAtoM karmaprakRtiyoM ke viSaya meM samajhanA / AyuSyakarma ko nIce ke do - bhajanA se bAMdha haiM samyag - mithyAdRSTi nahIM bAMdhate / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma ko kyA saMjJI bAMdhatA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 AgamasUtra-hindI anuvAda hai, asaMjJI bAMdhatA hai athavA nosaMjJI-noasaMjJI bAMdhatA hai / gautama ! saMjJI kadAcit bAMdhatA hai aura kadAcit nahIM bAMdhatA / asaMjJI bAMdhatA hai aura nosaMjJI-noasaMjJI nahIM bAMdhatA / isa prakAra vedanIya aura AyuSya ko chor3a kara zeSa chaha karmaprakRtiyoM ke viSaya meM kahanA cAhie / vedanIyakarma ko Adi ke do bAMdhate haiM, kintu antima ke lie bhajanA hai AyuSyakarma ko Adi ke do-jIva bhajanA se bAMdhate haiM | nosaMjJI-noasaMjJI jIva AyuSyakarma ko nahIM bAMdhate / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma ko kyA bhavasiddhika bAMdhatA hai, abhavasiddhika bAMdhatA hai athavA nobhavasiddhika-noabhavasiddhika bAMdhatA hai ? gautama ! bhavasiddhika jIva bhajanA se bAMdhatA hai / abhavasiddhika jIva bAMdhatA hai aura nobhavasiddhika-noabhavasiddhika jIva nahIM bAMdhatA / isI prakAra AyuSyakarma ko chor3a kara zeSa sAta karmaprakRtiyoM ke viSaya meM kahanA cAhie / AyuSyakarma ko nIce ke do bhajanA se bAMdhate haiM / Upara kA nahIM bAMdhatA / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma ko kyA cakSudarzanI bAMdhatA hai, acakSudarzanI bAMdhatA hai, avadhidarzanI bAMdhatA hai athavA kevaladarzanI bAMdhatA hai ? gautama ! nIce ke tIna bhajanA se bAMdhate haiM kintu-kevaladarzanI nahIM bAMdhatA / isI prakAra vedanIya ko chor3a kara zeSa sAta karmaprakRtiyoM ke viSaya meM samajha lenA cAhie / vedanIyakarma ko nicale tIna bAMdhate haiM, kintu kevaladarzanI bhajanA se bAMdhate haiM / bhagavan ! kyA jJAnAvaraNIyakarma ko paryAptaka jIva bAMdhatA hai, aparyAptaka jIva bAMdhatA hai athavA noparyAptaka-noaparyAptaka jIva bAMdhatA hai ? gautama ! paryAptaka jIva bhajanA se bAMdhatA hai; aparyAptaka jIva bAMdhatA hai aura noparyAptaka-noaparyAptaka jIva nahIM bAMdhatA / isa prakAra AyuSyakarma ke sivAya zeSa sAta karmaprakRtiyoM ke viSaya meM kahanA cAhie / AyuSyakarma ko nicale do bhajanA se bAMdhate haiM / aMta kA nahIM bAMdhato / bhagavan ! kyA jJAnAvaraNIyakarma ko bhASaka jIva bAMdhatA hai yA abhASaka ? gautama ! donoM bhajanA se bAMdhate haiM / isI prakAra vedanIya ko chor3a kara zeSa sAta ke viSaya meM khnaa| vedanIyakarma ko bhASaka bAMdhatA hai, abhASaka bhajanA se bAMdhatA hai / bhagavan ! kyA paritta jIva jJAnAvaraNIyakarma ko bAMdhatA hai, aparitta jIva bAMdhatA hai, athavA noparita-noaparita jIva bAMdhatA hai ? gautama ! paritta jIva jJAnAvaraNIya karma ko bhajanA se bA~dhatA, aparita jIva bAMdhatA hai aura noparita-noaparita jIva nahIM bAMdhatA / isa prakAra AyuSyakarma ko chor3a kara zeSa sAta karmaprakRtiyoM ke viSaya meM kahanA cAhie / AyuSyakarma ko paritta jIva bhI aura aparita jIva bhI bhajanA se bAMdhate haiM; noparita-noaparita jIva nahIM bAMdhate / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma kyA Abhinibodhika jJAnI bAMdhatA hai, zrutajJAnI bAMdhatA hai, avadhijJAnI bAMdhatA hai, manaHparyavajJAnI bAMdhatA hai athavA kevalajJAnI bAMdhatA hai ? gautama ! jJAnAvaraNIyakarma ko nicale cAra bhajanA se bAMdhate haiM; kevalajJAnI nahIM bAMdhatA / isI prakAra vedanIya ko chor3akara zeSa sAtoM karmaprakRtiyoM ke viSaya meM samajha lenA cAhie / vedanIyakarma ko nicale cAroM bAMdhate haiM; kevalajJAnI bhajanA se bAMdhatA hai / bhagavan ! kyA jJAnAvaraNIyakarma ko mati-ajJAnI bAMdhatA hai, zruta-ajJAnI bAMdhatA hai yA vibhaMgajJAnI bAMdhatA hai ? gautama ! AyuSyakarma ko chor3akara zeSa sAtoM karmaprakRtiyoM ko ye bAMdhate haiM / AyuSyakarma ko ye tInoM bhajanA se bAMdhate haiM /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-/3/284 151 bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma ko kyA manoyogI bAMdhatA hai, vacanayogI bAMdhatA hai, kAyayogI bAMdhatA hai yA ayogI bAMdhatA hai ? gautama ! nicale tIna-bhajanA se bAMdhate haiM; ayogI nahIM bAMdhatA / isI prakAra vedanIya ko chor3akara zeSa sAtoM karmaprakRtiyoM ke viSaya meM kahanA cAhie / vedanIya karma ko nicale bAMdhate haiM; ayogI nahIM bAMdhatA / - bhagavan ! jJAnAvaraNIya (Adi) karma ko kyA sAkAropayoga vAlA bAMdhatA hai yA anAkAropayoga vAlA bAMdhatA hai ? gautama ! bhajanA se (AThoM karma-prakRtiyoM) bAMdhate haiM / bhagavan ! kyA jJAnAvaraNIyakarma AhAraka jIva bAMdhatA hai yA anAhAraka jIva bAMdhatA hai ? gautama ! jJAnAvaraNIyakarma ko donoM jIva bhajanA se bAMdhate haiM / isI prakAra vedanIya aura AyuSyakarma ko chor3a kara zeSa chahoM karmaprakRtiyoM ke viSaya meM samajha lenA cAhie | AhAraka jIva vedanIya karma ko bA~dhatA hai, anAhAraka ke lie bhajanA hai AyuSyakarma ko AhAraka ke lie bhajanA hai; anAharaka nahIM bAMdhatA / / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma ko kyA sUkSma jIva bAMdhatA hai, bAdara jIva bAMdhatA hai, athavA nosUkSma-nobAdara jIva bAMdhatA hai ? gautama ! jJAnAvaraNIyakarma ko sUkSmajIva bAMdhatA hai, bAdara jIva bhajanA se bAMdhatA hai, kintu nosUkSma-nobAdara jIva nahIM bAMdhatA / isIprakAra AyuSyakarma ko chor3a kara zeSa sAtoM karma-prakRtiyoM ke viSaya meM kahanA cAhie / AyuSyakarma ko sUkSma aura bAdarajIva bhajanA se bAMdhate, nosUkSma-nobAdara jIva nahIM bAMdhatA | bhagavan ! kyA jJAnAvaraNIya (Adi) karma ko caramajIva bAMdhatA hai, athavA acaramajIva bAMdhatA hai ? gautama ! donoM prakAra ke jIva, AThoM karmaprakRtiyoM ko bhajanA se bAMdhate haiM / 285] he bhagavan ! strIvedaka, puruSavedaka, napuMsakavedaka aura avedaka; ina jIvoM meM se kauna kisase alpa haiM, bahuta haiM, tulya haiM athavA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e jIva puruSavedaka haiM, unase saMkhyeyaguNA strIvedaka jIva haiM, unase anantaguNA avedaka haiM aura unase bhI anantaguNA napuMsakavedaka haiM / ina sarva padoM kA yAvat sabase thor3e acarama jIva haiM aura unase caramajIva anantaguNA haiM paryanta alpabahutva kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-6 uddezaka-4 [286] bhagavan ! kyA jIva kAlAdeza se sapradeza hai yA apradeza hai ? gautama ! kAlAdeza se jIva niyamataH sapradeza hai / bhagavan ! kyA nairayika jIva kAlAdeza se sapradeza hai yA apradeza hai ? gautama ! eka nairayika jIva kAlAdeza se kadAcit sapradeza hai aura kadAcit apradeza hai / isa prakAra yAvat eka siddha-jIva-paryanta kahanA cAhie / / bhagavan ! kAlAdeza kI apekSA bahuta jIva sapradeza haiM yA apradeza haiM ? gautama ! aneka jIva kAlAdesa kI apekSA niyamataH sapradeza haiM / bhagavan ! nairayika jIva kAlAdeza kI apekSA kyA sapradeza haiM yA apradeza haiM ? gautama ! 1. sabhI (nairayika) sapradeza haiM, 2. bahuta-se sapradeza aura eka apradeza hai, aura 3. bahuta-se sapradeza aura bahuta-se apradeza haiM / isI prakAra yAvat stanitakumAroM taka kahanA cAhie / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva sapradeza haiM yA apradeza haiM ? gautama ! pRthvIkAyika jIva sapradeza bhI haiM, apradeza bhI haiM / isI prakAra yAvat vanaspatikAyika taka kahanA cAhie /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 AgamasUtra-hindI anuvAda nairayika jIvoM ke samAna siddhaparyanta zeSa sabhI jIvoM ke lie kahanA cAhie / jIva aura ekendriya ko chor3akara zeSa sabhI AhAraka jIvoM ke lie tIna bhaMga kahane cAhie, yathA-(1) sabhI sapradeza, (2) bahuta sapradeza aura eka apradeza, aura (3) bahuta sapradeza aura bahuta apradeza / anAhAraka jIvoM ke lie ekendriya ko chor3akara chaha bhaMga isa prakAra kahane cAhie, yathA-(1) sabhI sapradeza, (2) sabhI apradeza, (3) eka sapradeza aura eka apradeza, (4) eka sapradeza aura bahuta apradeza, (5) bahuta sapradeza aura eka apradeza aura (6) bahuta sapradeza aura bahuta apradeza / siddhoM ke lie tIna bhaMga kahane cAhie / bhavasiddhika aura abhavasiddhika jIvoM ke lie audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / naubhavasiddhika-noabhavasiddhika jIva aura siddhoM meM (pUrvavat) tIna bhaMga kahane cAhie / saMjJI jIvoM meM jIva Adi tIna bhaMga kahane cAhie / asaMjJI jIvoM meM ekendriya ko chor3akara tIna bhaMga kahane cAhie / nairayika, deva aura manuSyoM meM chaha bhaMga kahane cAhie / nosaMjJI-noasaMjJI jIva, manuSya aura siddhoM meM tIna bhaMga kahane cAhie / salezya jIvoM kA kathana, audhika jIvoM kI taraha karanA cAhie / kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA vAle jIvoM kA kathana AhAraka jIva kI taraha karanA cAhie / kintu itanA vizeSa hai ki jisake jo lezyA ho, usake vaha lezyA kahanI cAhie / tejolezyA meM jIva Adi tIna bhaMga kahane cAhie; kintu itanI vizeSatA hai ki pRthvIkAyika, apkAyika aura vanaspatikAyika jIvoM meM chaha bhaMga kahane cAhie / padmalezyA aura zuklalezyA meM jIvAdika tIna bhaMga kahane cAhie / alezya jIva aura siddhoM meM tIna bhaMga kahane cAhie tathA alezya manuSyoM meM chaha bhaMga kahane cAhie / samyagdRSTi jIvoM meM jIvAdika tIna bhaMga kahane cAhie / vikalendriyoM meM chaha bhaMga kahane cAhie / mithyAdRSTi jIvoM meM ekendriya ko chor3a kara tIna bhaMga kahane cAhie / samyagmithyAdRSTi jIvoM meM chaha bhaMga kahane cAhie / saMyatoM meM jIvAdi tIna bhaMga kahane cAhie / asaMyatoM meM ekendriya ko chor3a kara tIna bhaMga kahane cAhie / saMyatAsaMyata jIvoM meM jIvAdi tIna bhaMga kahane cAhie / nosaMyatanoasaMyata-nosaMyatAsaMyata jIva aura siddhoM meM tIna bhaMga kahane caahie| sakaSAyI jIvoM meM jIvAdi tIna bhaMga kahane cAhie / ekendriya (sakaSAyI) meM abhaMgaka kahanA cAhie / krodhakaSAyI jIvoM meM jIva aura ekendriya ko chor3a kara tIna bhaMga kahane cAhie / mAnakaSAyI aura mAyAkaSAyI jIvoM meM jIva aura ekendriya ko chor3a kara tIna bhaMga kahane cAhie / nairayikoM aura devoM meM chaha bhaMga kahane cAhie / lobhakaSAyI jIvoM meM jIva aura ekendriya ko chor3akara tIna bhaMga kahane cAhie / nairayika jIvoM meM chaha bhaMga kahane cAhie / akaSAyI jIvoM, jIva, manuSya aura siddhoM meM tIna bhaMga kahane cAhie / audhika jJAna, AbhinibodhikajJAna aura zrutajJAna meM jIvAdi tIna bhaMga kahanA / vikalendriyo meM chaha bhaMga kahanA / avadhijJAna, manaHparyavajJAna aura kevalajJAna meM jIvAdi tIna bhaMga kahanA / audhika ajJAna, mati-ajJAna aura zruta-ajJAna meM ekendriya ko chor3akara tIna bhaMga kahanA / vibhaMgajJAna meM jIvAdi tIna bhaMga kahane cAhie / / jisa prakAra audhika jIvoM kA kathana kiyA, usI prakAra sayogI jIvoM kA kathana
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-/4/286 153 karanA cAhie / manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI meM jIvAdi tIna bhaMga kahane cAhie / vizeSatA yaha hai ki jo kAyayogI ekendriya hote haiM, unameM abhaMgaka hotA hai / ayogI jIvoM kA kathana alezyajIvoM ke samAna kahanA cAhie / ____sAkAra-upayoga vAle aura anAkAra-upayoga vAle jIvoM meM jIva aura ekendriya ko chor3akara tIna bhaMga kahane cAhie / savedaka jIvoM kA kathana sakaSAyI jIvoM ke samAna karanA cAhie / strIvedI, puruSavedI aura napuMsakavedI jIvoM meM jIvAdi tIna bhaMga kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki napuMsakaveda meM jo ekendriya hote haiM, unameM abhaMgaka hai / jaise akaSAyI jIvoM ke viSaya meM kathana kiyA, vaise hI avedaka jIvoM ke viSaya meM kahanA cAhie / jaise audhika jIvoM jIvoM kA kathana kiyA, vaise hI sazarIrI jIvoM ke viSaya meM kahanA cAhie / audArika aura vaikriyazarIra vAle jIvoM meM jIva aura ekendriya ko chor3akara tIna bhaMga kahane cAhie / AhAraka zarIra vAle jIvoM meM jIva aura manuSya meM chaha bhaMga kahane cAhie / taijasa aura kArmaNa zarIra vAle jIvoM kA kathana audhika jIvoM ke samAna karanA cAhie / azarIrI, jIva aura siddhoM ke liye tIna bhaMga kahane cAhie / AhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti aura zvAsocchvAsa-paryApti vAle jIvoM meM jIva aura ekendriya ko chor3akara tIna bhaMga kahane cAhie / bhASAparyApti aura manaHparyApti vAle jIvoM kA kathana saMjJIjIvoM ke samAna kahanA / AhAraaparyApti vAle jIvoM kA kathana anAhAraka jIvoM ke samAna kahanA / zarIra-aparyApti, indriya-aparyApti aura zvAsocchvAsa-aparyApti vAle jIvoM meM jIva aura ekendriya ko chor3a tIna bhaMga kahane cAhie / (aparyAptaka) nairayika, deva aura manuSyoM meM chaha bhaMga kahane cAhie / bhASA-aparyApti aura manaHaparyApti vAle jIvoM meM jIva Adi tIna bhaMga kahanA / nairayika, deva aura manuSyoM meM chaha bhaMga jAnanA / [287] sapradeza, AhAraka, bhavya, saMjJI, lezyA dRSTi, saMyata, kaSAya, jJAna, yoga, upayoga, veda, zarIra aura paryApti, ina caudaha dvAroM kA kathana Upara kiyA gayA hai / [288] bhagavan ! kyA jIva pratyAkhyAnI haiM, apratyAkhyAnI haiM yA pratyAkhyAnApratyAkhyAnI haiM ? gautama ! jIva pratyAkhyAnI bhI haiM, apratyAkhyAnI bhI haiM aura pratyAkhyAnApratyAkhyAnI bhI haiM / isI taraha sabhI jIvoM ke sambandha meM prazna hai / gautama ! nairayikajIva yAvat caturindriyajIva apratyAkhyAnI haiM, ina jIvoM meM zeSa do bhaMgoM kA niSedha karanA / paMcendriyatiryaJca pratyAkhyAnI nahIM haiM, kintu apratyAkhyAnI haiM aura pratyAkhyAnApratyAkhyAnI bhI haiM / manuSya tInoM bhaMga ke svAmI haiM / zeSa jIvoM nairayikoM samAna jAnanA / bhagavan ! kyA jIva pratyAkhyAna ko jAnate haiM, apratyAkhyAna ko jAnate haiM aura pratyAkhyAnApratyAkhyAna ko jAnate haiM ? gautama ! jo paJcendriya jIva haiM, ve tInoM ko jAnate haiM / zeSa jIva pratyAkhyAna ko nahIM jAnate / / ___bhagavan ! kyA jIva pratyAkhyAna karate haiM, apratyAkhyAna karate haiM, pratyAkhyAnA-pratyAkhyAna karate haiM ? gautama ! audhika daNDaka ke samAna pratyAkhyAna viSaya meM kahanA / bhagavan ! kyA jIva, pratyAkhyAna se nirvartita AyuSya vAle haiM, apratyAkhyAna se nirvartita AyuSya vAle haiM athavA pratyAkhyAnApratyAkhyAna se nirvartita AyuSya vAle haiM ?
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 AgamasUtra - hindI anuvAda gautama ! jIva aura vaimAnika deva pratyAkhyAna se nirvartita AyuSya vAle haiM, apratyAkhyAna se nirvartita AyuSya vAle bhI haiM, aura pratyAkhyAnApratyAkhyAna se nirvartita AyuSya vAle bhI haiM / zeSa sabhI jIva apratyAkhyAna se nirvartita AyuSya vAle haiM / [289] pratyAkhyAna, pratyAkhyAna kA jAnanA, karanA, tInoM kA ( jAnanA, karanA), tathA AyuSya kI nirvRti, isa prakAra ye cAra daNDaka sapradeza uddezaka meM kahe gae haiM / [290] bhagavan ! yaha isI prakAra hai / yaha isI prakAra hai / zataka-6 uddezaka- 5 [291] bhagavan ! 'tamaskAya' kise kahA jAtA hai ? kyA 'tamaskAya' pRthvI ko kahate haiM yA pAnI ko ? gautama ! pRthvI tamaskAya nahIM kahalAtI, kintu pAnI 'tamaskAya' kahalAtA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA hai ? gautama ! koI pRthvIkAya aisA zubha hai, jo deza ko prakAzita karatA hai aura koI pRthvIkAya aisA hai, jo deza ko prakAzita nahIM karatA / isa kAraNa se pRthvI tamaskAya nahIM kahalAtI, pAnI hI tamaskAya kahalAtA hai / bhagavan ! tamaskAya kahA~ se utpanna hotA hai aura kahA~ jAkara sthita hotA hai ? gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bAhara tirache asaMkhyAta dvIpa samudroM ko lAMghane ke bAda aruNavaradvIpa kI bAharI vedikA ke anta se aruNodayasamudra meM 42,000 yojana avagAhana karane (jAne) para vahAM ke UparI jalAnta se eka pradeza vAlI zreNI AtI hai, yahIM se tamaskAya prAdurbhUta huA hai / vahA~ se 1721 yojana UMcA jAne ke bAda tirachA vistRta se vistRta hotA huA, saudharma, IzAna, sanatkumAra aura mAhendra, ina cAra devalokoM ko AvRta karake unase bhI Upara paMcama kalpa ke riSTavimAna prastaTa taka pahuMcA hai aura yahIM saMsthita huA hai / bhagavan ! tamaskAya kA saMsthAna (AkAra) kisa prakAra kA hai ? gautama ! tamaskAya nIce to mallaka ke mUla ke AkAra kA hai aura Upara kukkuTapaMjaraka AkAra kA hai / bhagavan ! tamaskAya kA viSkambha aura parikSepa kitanA kahA gayA hai ? gautama ! tamaskAya do prakAra kA kahA gayA hai- eka to saMkhyeyavistRta aura dasarA asaMkhyeyavistRta / inameM se jo saMkhyeyavistRta hai, usakA viSkambha saMkhyeya hajAra yojana hai aura parikSepa asaMkhyeya hajAra yojana hai / jo tamaskAya asaMkhyeyavistRta hai, usakA viSkambha asaMkhyeya hajAra yojana hai aura parikSepa bhI asaMkhyeya hajAra yojana hai / bhagavan ! tamaskAya kitanA bar3A kahA gayA hai ? gautama ! samasta dvIpa - samudroM ke sarvAbhyantara yaha jambUdvIpa hai, yAvat yaha eka lAkha yojana kA lambA-caur3A hai / isakI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAIsa yojana, tIna kosa, eka sau aTThAIsa dhanuSa aura sAr3he teraha aMgula se kucha adhika hai / koI mahARddhi yAvat mahAnubhAva vAlA deva - 'yaha calA, yaha calA'; yoM karake tIna cuTakI bajAe, utane samaya meM sampUrNa jambUdvIpa kI ikkIsa bAra parikramA karake zIghra vApasa A jAe, isa prakAra kI utkRSTa aura tvarAyukta yAvat deva kI gati se calatA huA deva yAvat eka dina, do dina, tIna dina cale, yAvat utkRSTa chaha mahIne taka cale taba jAkara kucha tamaskAya ko ullaMghana kara pAtA hai, aura kucha tamaskAya ko ullaMghana nahIM kara pAtA / he gautama ! tamaskAya itanA bar3A hai / bhagavan ! tamaskAya gRha haiM, athavA gRhApaNa
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-/5/291 155 haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! tamaskAya meM grAma haiM yAvat athavA sanniveza haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA tamaskAya meM udAra megha saMsveda ko prApta hote haiM, sammUrcchita hote haiM aura varSA barasAte haiM ? hA~, gautama ! aisA hai / bhagavan ! kyA use deva karatA hai, asura karatA hai yA nAga karatA hai ? gautama ! deva bhI, asura bhI, aura nAga bhI karatA hai / bhagavana! tamaskAya meM kyA bAdara stanita zabda hai, kyA bAdara vidyut hai ? hA~, gautama! hai / bhagavan ! kyA use deva, asura, yA nAga karatA hai ? gautama ! tInoM hI karate haiM / bhagavan ! kyA tamaskAya meM bAdara pRthvIkAya hai aura bAdara agnikAya hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / vaha niSedha vigrahagatisamApanna ke sivAya samajhanA / bhagavan ! kyA tamaskAya meM candramA, sUrya, grahagaNa, nakSatra aura tArArUpa haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kintu ve (candrAdi) tamaskAya ke AsapAsa haiM / bhagavan ! kyA tamaskAya meM candramA kI AbhA yA sUrya kI AbhA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai; kintu tamaskAya meM (jo prabhA hai, vaha) apanI AtmA ko dUSita karane vAlI hai / bhagavan ! tamaskAya varNa se kaisA hai ? gautama ! tamaskAya varNa se kAlA, kAlI kAnti vAlA, gambhIra, romaharSaka, bhIma, uttrAsajanaka aura paramakRSNa kahA gayA hai / koI deva bhI usa tamaskAya ko dekhate hI sarvaprathama kSubdha ho jAtA hai / kadAcit koI deva tamaskAya meM (praveza) kare to praveza karane ke pazcAt vaha zIghrAtizIghra tvarita gati se jhaTapaTa use pAra kara jAtA hai / bhagavan ! tamaskAya ke kitane nAma kahe gae haiM ? gautama ! tamaskAya ke teraha nAma kahe gaye haiM / ve isa prakAra haiM-tama, tamaskAya, andhakAra, mahAndhakAra, lokAndhakAra, lokatamistra, devAndhakAra, devatamistra, devAraNya, devavyUha, devaparigha, devapratikSobha aura aruNodakasasudra / bhagavan ! kyA tamaskAya pRthvI kA pariNAma hai, jala kA pariNAma hai, jIva kA pariNAma hai athavA pudgala kA pariNAma hai ? gautama ! tamaskAya pRthvI kA pariNAma nahIM hai, kintu jala kA pariNAma hai, jIva kA pariNAma bhI hai aura pudgala kA pariNAma bhI hai / bhagavan ! kyA tamaskAya meM sarva prANa, bhUta, jIva aura sattva pRthvIkAyika rUpa meM yAvat trasakAyika rUpa meM pahale utpanna ho cuke haiM ? hA~, gautama ! anekabAra athavA anantabAra pahale utpanna ho cuke haiM, kintu bAdara pRthvIkAyika rUpa meM yA bAdara agnikAyika rUpa meM utpanna nahIM hue haiM / [292] bhagavan ! kRSNarAjiyA~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! ATha | bhagavan ! ye ATha kRSNarAjiyA~ kahA~ haiM ? gautama ! Upara sanatkumAra aura mAhendra kalpoM se Upara aura brahmaloka devaloka ke ariSTa nAmaka vimAna ke (tRtIya) prastaTa se nIce, akhAr3A ke AkAra kI samacaturastra saMsthAnavAlI ATha kRSNarAjiyA~ haiM / yathA-pUrva meM do, pazcima meM do, dakSiNa meM do aura uttara meM do / pUrvAbhyantara kRSNarAji dakSiNadizA kI bAhya kRSNarAji ko sparza kI huI hai / dakSiNadizA kI Abhyantara kRSNarAji ne pazcimadizA kI bAhya kRSNarAji ko sparza kiyA huA hai / pazcimadizA kI Abhyantara kRSNarAji ne uttaradizA kI bAhya kRSNarAji ko sparza kiyA huA hai aura uttaradizA kI Abhyantara kRSNarAji pUrvadizA kI bAhya kRSNarAji ko sparza kI huI hai / pUrva aura pazcima dizA kI do bAhya kRSNarAjiyAM SaTkoNa haiM, uttara aura dakSiNa kI do bAhyakRSNarAjiyA~ trikoNa haiM, pUrva aura pazcima kI tathA uttara aura dakSiNa kI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 AgamasUtra-hindI anuvAda do Abhyantara kRSNarAjiyA~ catuSkoNa hai / [293] "pUrva aura pazcima kI kRSNarAji SaTkoNa haiM, tathA dakSiNa aura uttara kI bAhya kRSNarAji trikoNa haiM | zeSa sabhI Abhyantara kRSNarAjiyAM catuSkoNa haiM / " [294] bhagavan ! kRSNarAjiyoM kA AyAma, viSkambha aura parikSepa kitanA hai / gautama ! kRSNarAjiyoM kA AyAma asaMkhyeya hajAra yojana hai, viSkambha saMkhyeya hajAra yojana hai aura parikSepa asaMkhyeya hajAra yojana kahA gayA hai / - bhagavan ! kRSNarAjiyAM kitanI bar3I kahI gaI haiM ? gautama ! tIna cuTakI bajAe, utane samaya meM isa sampUrNa jambUdvIpa kI ikkIsa bAra parikramA karake A jAe itanI zIghra divyagati se koI deva lagAtAra eka dina, do dina, yAvat arddhamAsa taka cale, taba kahI vaha deva kisI kRSNarAji ko pAra kara pAtA hai aura kisI kRSNarAji ko pAra nahIM kara pAtA / he gautama ! kRSNarAjiyAM itanI bar3I haiM / bhagavan ! kyA kRSNarAjiyoM meM gRha haiM athavA gRhApaNa haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA kRSNarAjiyoM meM grAma Adi haiM ? yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kayA kRSNarAjiyoM meM udAra mahAmegha saMsveda ko prApta hote haiM, sammUrchita hote haiM aura varSA barasAte haiM ? hA~, gautama ! aisA hotA hai / bhagavan ! kyA ina sabako deva karatA hai, asura karatA hai athavA nAga karatA hai ? gautama ! (vahA~ yaha saba) deva hI karatA hai, kintu na asura karatA hai aura na nAga (kumAra) karatA hai / bhagavan ! kyA kRSNarAjiyoM meM bAdara stanitazabda hai ? gautama ! udAra meghoM, ke samAna inakA bhI kathana karanA / bhagavan ! kyA kRSNarAjiyoM meM bAda apkAya, bAdara agnikAya aura bAdara vanaspatikAya hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / yaha niSedha vigrahagatisamApanna jIvoM ke sivAya dUsare jIvoM ke liye hai / bhagavan ! kyA kRSNarAjiyoM meM candramA, sUrya, grahagaNa, nakSatra aura tArArUpa haiM ? yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA kRSNarAjiyoM meM candra kI kAnti yA sUrya kI kAnti hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kRSNarAjiyoM kA varNa kaisA hai ? gautama ! kRSNarAjiyoM kA varNa kAlA hai, yaha kAlI kAnti vAlA hai, yAvat paramakRSNa hai / tamaskAya kI taraha atIva bhayaMkara hone se ise dekhate hI deva kSubdha ho jAtA hai; yAvat agara koI deva zIghragati se jhaTapaTa ise pAra kara jAtA hai / bhagavan ! kRSNarAjiyoM ke kitane nAma kahe gae haiM ? gautama ! kRSNarAjiyoM ke ATha nAma kahe gae haiM / ve isa prakAra haiM- kRSNarAji, megharAji, maghA, mAghavatI, vAtaparighA, vAtaparikSobhA, devaparighA aura devaparikSobhA / bhagavan ! kyA kRSNarAjiyAM pRthvI ke pariNAmarUpa haiM, jala ke pariNAmarUpa haiM, yA jIva ke pariNAmarUpa haiM, athavA pudgaloM ke pariNAmarUpa haiM ? gautama ! kRSNarAjiyAM pRthvI ke pariNAmarUpa haiM, kintu jala ke pariNAmarUpa nahIM haiM, ve jIva ke pariNAmarUpa bhI haiM aura pudgaloM ke pariNAmarUpa bhI haiM / bhagavan ! kyA kRSNarAjiyoM meM sabhI prANa, bhUta, jIva aura sattva pahale utpanna ho cuke haiM / hA~, gautama aneka bAra athavA ananta bAra utpanna ho cuke haiM, kintu bAdara apkAyarUpa se, bAdara agnikAyarUpa se aura bAdara vanaspatikAyarUpa se utpanna nahIM hue /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-/5/295 157 [295] ina ATha kRSNarAjiyoM ke ATha avakAzAntaroM meM ATha lokAntika vimAna haiM / yathA- arci, arcimAlI, vairocana, prabhaMkara, candrAbha, sUryAbha, zukrAbha, aura supratiSThAbha / ina sabake madhya meM riSTAbha vimAna hai / bhagavan ! arci vimAna kahA~ hai ? gautama ! arci vimAna uttara aura pUrva ke bIca meM haiM / bhagavan ! arcimAlI vimAna kahA~ hai ? gautama ! arcimAlI vimAna pUrva meM hai / isI krama se sabhI vimAnoM ke viSaya meM jAnanA cAhie yAvat-he bhagavan ! riSTa vimAna kahA~ batAyA gayA hai ? gautama ! riSTa vimAna bahumadhyabhAga, meM batAyA gayA hai / ina ATha lokAntika vimAnoM meM ATha jAti ke lokAntika deva rahate haiM / yathA [296] sArasvata, Aditya, vahni, varuNa, gardatoya, tuSita, avyAbAdha, Agneya aura (bIca meM) navamA riSTadeva / / [297] bhagavan ! sArasvata deva kahA~ rahate haiM ? gautama ! sArasvata deva arci vimAna meM rahate haiM / bhagavan ! Aditya deva kahA~ rahate haiM ? gautama ! Aditya deva arcimAlI vimAna meM rahate haiM / isa prakAra anukrama se riSTa vimAna taka jAna lenA cAhie ki bhagavan ! riSTa deva kahA~ rahate haiM ? gautama ! riSTa deva riSTa vimAna meM rahate haiM / bhagavan ! sArasvata aura Aditya, ina do devoM ke kitane deva haiM aura kitane sau devoM kA parivAra kahA gayA hai ? gautama ! sArasvata aura Aditya, ina do devoM ke sAta deva haiM aura inake 700 devoM kA parivAra hai / vahni aura varuNa, ina do devoM ke 14 deva svAmI haiM aura 14 hajAra devoM kA parivAra kahA gayA hai / gardatoya aura tuSita devoM ke 7 deva svAmI haiM aura 7 hajAra devoM kA parivAra kahA gayA hai / zeSa tInoM devoM ke nau deva svAmI aura 900 devoM kA parivAra kahA gayA hai / / [298] prathama yugala meM 700, dUsare yugala meM 14,000 tIsare yugala meM 7,000 aura zeSa tIna devoM ke 900 devoM kA parivAra hai / [299] bhagavan ! lokAntikavimAna kisake AdhAra para pratiSThita haiM ? gautama ! lokAntikavimAna vAyupratiSThita haiM / isa prakAra-jisa taraha vimAnoM kA pratiSThAna, vimAnoM kA bAhalya, vimAnoM kI U~cAI aura vimAnoM ke saMsthAna Adi kA varNana jIvAjIvAbhigamasUtra ke deva-uddezaka meM brahmaloka kI vaktavyatA meM kahA hai, tadanusAra yahA~ bhI kahanA cAhie; yAvathA~, gautama ! sabhI prANa, bhUta, jIva aura sattva yahA~ aneka bAra aura ananta bAra pahale utpanna ho cuke haiM, kintu lokAntikavimAnoM meM devarUpa meM utpanna nahIM hue / bhagavan ! lokAntikavimAnoM meM lokAntikadevoM kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? gautama ! ATha sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / bhagavan ! lokAntikavimAnoM se lokAnta kitanA dUra hai ? gautama ! lokAntikavimAnoM se asaMkhyeya hajAra yojana dUra lokAnta kahA gayA hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai;' / | zataka-6 uddezaka-6 [300] bhagavan ! pRthvIyAM kitanI haiM ? gautama ! sAta haiM / yathA-ratnaprabhA yAvat tamastamaHprabhA / ratnaprabhApRthvI se lekara adhaHsaptamI pRthvI taka, jisa pRthvI ke jitane AvAsa
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 AgamasUtra-hindI anuvAda hoM, utane kahane cAhie / bhagavan ! yAvat anuttaravimAna kitane haiM ? gautama ! pAMca anuttaravimAna haiM / -vijaya, yAvat sarvArthasiddha vimAna / [301] bhagavan ! jo jIva mAraNAntika-samudghAta se samavahata huA hai aura samavahata ho kara isa ratnaprabhA pRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se kisI eka nArakAvAsa meM nairayika rUpa meM utpanna hone ke yogya hai, bhagavana ! kyA vaha vahA~ jA kara AhAra karatA hai? AhAra ko pariNamAtA hai ? aura zarIra bAMdhatA hai ? gautama ! koI jIva vahA~ jA kara hI AhAra karatA hai, AhAra ko pariNamAtA hai yA zarIra bAMdhatA hai; aura koI jIva vahA~ jA kara vApasa lauTatA hai, vApasa lauTa kara yahA~ AtA hai / yahA~ A kara vaha phira dUsarI bAra mAraNAntika samudghAta dvArA samavahata hotA hai / samavahata ho kara isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se kisI eka nArakAvAsa meM nairayika rUpa se utpanna hotA hai / isake pazcAt AhAra grahaNa karatA hai, pariNamAtA hai aura zarIra bAMdhatA hai / isI prakAra yAvat adhaHsaptamI pRthvI taka kahanA / bhagavan ! jo jIva mAraNAntika-samudghAta se samavahata huA hai aura samavahata ho kara asurakumAroM ke causaTha lAkha AvAsoM meM se kisI eka AvAsa meM utpanna hone ke yogya hai; kyA vaha jIva vahA~ jA kara AhAra karatA hai ? usa AhAra ko pariNamAtA hai aura zarIra bA~dhatA hai ? gautama ! nairayikoM ke samAna asurakumAroM se stanitakumAroM taka kahanA cAhie / bhagavan ! jo jIva mAraNAntika-samudghAta se samavahata huA hai aura samavahata ho kara asaMkhyeya lAkha pRthvIkAyika-AvAsoM meM se kisI eka pRthvIkAyika-AvAsa meM pRthvIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya hai, bhagavan ! vaha jIva maMdara (meru) parvata se pUrva meM kitanI dUra jAtA hai ? aura kitanI dUrI ko prApta karatA hai ? he gautama ! vaha lokAnta taka jAtA hai aura lokAnta ko prApta karatA hai / bhagavan ! kyA uparyukta pRthvIkAyika jIva, vahA~ jA kara hI AhAra karatA hai; AhAra ko pariNamAtA hai aura zarIra bAMdhatA hai ? gautama! koI jIva vahA~ jA kara hI AhAra karatA hai, usa AhAra ko pariNamAtA hai aura zarIra bAMdhatA hai; aura koI jIva vahA~ jA kara vApasa lauTa kara yahA~ AtA hai; phira dUsarI bAra mAraNAntika-samudghAta se samavahata ho kara meruparvata ke pUrva meM aMgula ke asaMkhyeyabhAgamAtra, yA saMkhyeyabhAgamAtra, yA bAlAgra athavA bAlAgra-pRthaktva, isI taraha likSA, yUkA, yava, aMgula yAvat karor3a yojana, koTA-koTi yojana, saMkhyeya hajAra yojana aura asaMkhyeya hajAra yojana meM, athavA eka pradeza zreNI ko chor3a kara lokAnta meM pRthvIkAya ke asaMkhya lAkha AvAsoM meM se kisI AvAsa meM pRthvIkAyika rUpa se utpanna hotA hai usake pazcAt AhAra karatA hai, yAvat zarIra bAMdhatA hai / jisa prakAra meruparvata kI pUrvadizA ke viSaya meM kathana kiyA gayA hai, usI prakAra se dakSiNa, pazcima, uttara, Urdhva aura adhodisA ke sambandha meM kahanA cAhie / jisa prakAra pRthvIkAyika jIvoM ke viSaya meM kahA gayA hai, usI prakAra se sabhI ekendriya jIvoM ke viSaya meM eka-eka ke chaha-chaha AlApaka kahane cAhie / bhagavan ! jo jIva mAraNAntika-samudghAta se samavahata hokara dvIndriya jIvoM ke asaMkhyeya lAkha AvAsoM meM se kisI eka AvAsa meM dvIndriya rUpa meM utpanna hone vAlA hai; bhagavan ! kyA vaha jIva vahA~ jA kara hI AhAra karatA hai, usa AhAra ko pariNamAtA hai, aura zarIra bAMdhatA hai ? gautama ! nairayikoM ke samAna dvIndriya jIvoM se lekara anuttaraupapAtika devoM taka
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 6/-/6/301 159 saba jIvoM ke lie kathana karanA / he bhagavan ! jo jIva mAraNAntika-samudghAta se samavahata ho kara mahAn se mahAn mahAvimAnarUpa paMca anuttaravimAnoM meM se kisI eka anuttaravimAna meM anuttaraupapAtika - deva rUpa meM utpanna hone vAlA hai, kyA vaha jIva vahA~ jA kara hI AhAra karatA hai, AhAra ko pariNamAtA hai aura zarIra bAMdhatA hai ? gautama ! pahale kahA gayA hai, usI prakAra kahanA cAhie,... he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 6 uddezaka - 7 [302] bhagavan ! zAli, vrIhi, gehU~, jau tathA yavayava ityAdi dhAnya koThe meM surakSita rakhe ho, bAMsa ke palle se rakhe hoM, maMca para rakhe hoM, mAla meM DAlakara rakhe hoM, gobara se unake mukha ullipta hoM, lipta hoM, Dha~ke hue hoM, mudrita hoM, lAMchita kiye hue hoM; to una (dhAnyoM ) kI yoni kitane kAla taka rahatI hai ? he gautama ! unakI yoni kama se kama antamuhUrta taka aura adhika se adhika tIna varSa taka kAyama rahatI hai / usake pazcAt una (dhAMnyoM) kI yoni lAna ho jAtI hai, pravidhvaMsa ko prApta ho jAtI hai, phira vaha bIja abIja ho jAtA hai / isake pazcAt usa yoni kA viccheda huA kahA jAtA hai / bhagavan ! kalAya, masUra, tila, mUMga, ur3ada, bAla, kulatha, Alisandaka, tuara, palimaMthaka ityAdi (dhAnya pUrvokta rUpa se koThe Adi meM rakhe hue hoM to ina ) dhAnyoM kI (yoni kitane kAla taka rahatI hai ?) gautama ! zAlI dhAnya ke samAna ina dhAnyoM ke lie bhI kahanA / vizeSatA yaha ki yahA~ utkRSTa pAMca varSa kahanA / zeSa pUrvavat / he bhagavan ! alasI, kusumbha, kodrava, kAMgaNI, baraTa, rAla, saNa, sarasoM, mUlakabIja Adi dhAnyoM kI yoni kitane kAla taka kAyama rahatI hai ? he gautama! zAlI dhAnya ke samAna ina dhAnyoM ke lie bhI kahanA / vizeSatA itanI hai ki inakI yoni utkRSTa sAta varSa taka kAyama rahatI hai / zeSa varNana pUrvavat samajha lenA / I [303] bhagavan ! eka-eka muhUrta ke kitane ucchvAsa kahe gaye haiM ? gautama ! asaMkhyeya samayoM ke samudAya kI samiti ke samAgama se arthAt asaMkhyAta samaya milakara jitanA kAla hotA hai, use eka 'AvalikA' kahate haiM / saMkhyeya AvalikA kA eka 'ucchvAsa' hotA hai aura saMkhyeya AvalikA kA eka niHzvAsa' hotA hai / [304] hRSTapuSTa, vRddhAvasthA aura vyAdhi se rahita prANI kA eka ucchvAsa aura eka niHzvAsa- ( ye donoM mila kara ) eka 'prANa' kahalAte haiM / [ 305] sAta prANoM kA eka 'stoka' hotA hai / sAta stokoM kA eka 'lava' hotA hai / 77 lavoM kA eka muhUrta kahA gayA hai / [306] athavA 3773 ucchvAsoM kA eka muhUrtta hotA hai, aisA samasta anantajJAniyoM ne dekhA hai / [307] isa muhUrta ke anusAra tIsa muhUrtta kA eka 'ahorAtra' hotA hai / pandraha 'ahorAtra' kA eka 'pakSa' hotA hai / do pakSoM kA eka 'mAsa' hotA hai / do 'mAsoM' kI eka 'Rtu' hotI hai / tIna RtuoM kA eka 'ayana' hotA hai / do ayana kA eka 'saMvatsara' (varSa) hotA hai / pAMca saMvatsara kA eka 'yuga' hotA hai / bIsa yuga kA eka sau varSa hotA hai / dasa
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 AgamasUtra - hindI anuvAda varSazata kA eka 'varSasahastra' hotA hai / sau varSa sahastroM kA eka 'varSazatasahastra' hotA hai / caurAsI lAkha varSoM kA eka pUrvAMga hotA hai / caurAsI lAkha pUrvAga kA eka 'pUrva' hotA hai / 84 lAkha pUrva kA eka truTitAMga hotA hai aura 84 lAkha truTitAMga kA eka 'truTita' hotA hai / isa prakAra pahale kI rAzi ko 84 lAkha se guNA karane se uttarottara rAziyA~ banatI haiM / aTaTAMga, aTaTa, avavAMga, avava, hUhUkAMga, hUhUka, utpalAMga, utpala, padmAMga, padma, nalinAMga, nalina, arthanupUrAMga, arthanupUra, ayutAMga, ayuta, prayutAMga, prayuta, nayutAMga, nayuta, cUlikAMga, cUlikA, zIrSaprahelikAMga aura zIrSaprahelikA / isa saMkhyA taka gaNita hai / yaha gaNita kA viSaya hai / isake bAda aupamika kAla hai / bhagavan ! vaha aupamika (kAla) kyA hai ? gautama ! do prakAra kA hai / palyopama aura sAgaropama / bhagavan ! 'palyopama' tathA 'sAgaropama' kyA hai ? [ 308] ( he gautama ) jo sutIkSNa zastroM dvArA bhI chedA-bhedA na jA sake aise paramANu ko siddha bhagavAn samasta pramANoM kA AdibhUta pramANa kahate haiM / [309] aise ananta paramANupudgaloM ke samudAya kI samitiyoM ke samAgama se eka ucchlakSNazlakSNikA, zlakSNazlakSNikA, UrdhvareNu, trasareNu, rathareNu bAlAgra, likSA, yUkA, yavamadhya aura aMgula hotA hai / ATha ucchralakSNa-zlakSNikA ke milane se eka zlakSNa - zlakSNakA hotI hai / ATha zlakSNa-zlakSNikA ke milane se eka urdhvareNu, ATha UrdhvareNu milane se eka trasareNu, ATha trasareNuoM ke milane se eka rathareNu aura ATha rathareNuoM ke milane se devakuru - uttarakuru kSetra ke manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai, tathA usa ATha bAlAgroM se harivarSa aura ramyakvarSa ke manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai / usa ATha bAlAgroM se haimavata aura hairaNyavata ke manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai / usa ATha bAlAgroM se pUrvavideha ke manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai / pUrvavideha ke manuSyoM ke ATha bAlAgroM se eka likSA, ATha likSA se eka yUkA, ATha yUkA se eka yavamadhya aura ATha yavamadhya se eka aMgula hotA hai / isa prakAra ke chaha aMgula kA eka pAda, bAraha aMgula kI eka vitasti, caubIsa aMgula kA eka hAtha, ar3atAlIsa aMgula kI eka kukSi, chiyAnave aMgula kA daNDa, dhanupa, yuga, nAlikA, akSa athavA mUsala hotA hai / do hajAra dhanuSa kA eka gAU hotA hai aura cAra gAU kA eka yojana hotA hai / isa yojana pariNAma se eka yojana lambA, eka yojana caur3A aura eka yojana gaharA, tiguNI se adhika paridhi vAlA eka palya ho, usa palya meM eka dina ke uge hue, do dina ke uge hue, tIna dina ke uge hue, aura adhika se adhika sAta dina ke uge hue karor3oM bAlAgra kinAre taka aise ThUMsa-ThUMsa kara bhare hoM, ikaTThe kiye hoM, atyanta bhare hoM, ki una bAlAgroM ko agni na jalA sake aura havA unheM ur3A kara na le jA sake; ve bAlAgra sar3e nahIM, na hI naSTa hoM, aura na hI ve zIghra durgandhita hoM / isake pazcAt usa palya meM se sau-sau varSa meM eka-eka bAlAgra ko nikAlA jAe / isa krama se taba taka nikAlA jAe, jaba taka ki vaha palya kSINa ho, nIraja ho, nirmala ho, pUrNa ho jAe, nirlepa ho, apahRta ho aura vizuddha ho jAe / utane kAla ko eka 'palyopamakAla' kahate haiM / [310] isa palyopama kAla kA jo parimANa Upara batalAyA gayA hai, vaise dasa koTAkoTa palyopamoM kA eka sAgaropama kAlaparimANa hotA hai /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-/7/311 161 [311] isa sAgaropama-parimANa ke anusAra ( avasarpiNIkAla meM ) cAra koTAkoTi sAgaropamakAla kA eka suSama-suSamA ArA hotA hai; tIna koTAkoTi sAgaropama-kAla kA eka suSamA ArA hotA hai; do koTAkoTi sAgaropama - kAla kA eka suSamaduHSamA ArA hotA hai; bayAlIsa hajAra varSa kama eka koTAkoTi sAgaropama-kAla kA eka duHSamasuSamA ArA hotA hai; ikkIsa hajAra varSa kA eka duHSama ArA hotA hai aura ikkIsa hajAra varSa kA eka duHSamaduHSamA ArA hotA hai / isI prakAra utsarpiNIkAla meM punaH ikkIsa hajAra varSa parimita kAla kA prathama duHSamaduHSamA ArA hotA hai / ikkIsa hajAra varSa kA dvitIya duHSama ArA hotA hai, bayAlIsa hajAra varSa kama eka koTAkoTi sAgaropama-kAla kA tIsarA duHSama-duSamA ArA hotA hai yAvat cAra koTAkoTi sAgaropama-kAla kA chaThA suSama- suSamA ArA hotA hai / isa prakAra (kula) dasa koTAkoTi sAgaropama-kAla kA eka avasarpiNIkAla hotA hai aura dasa koTAkoTi sAgaropamakAla kA hI utsarpiNIkAla hotA hai / yoM bIsa koTAkoTi sAgaropamakAla kA eka avasarpiNIutsarpiNI - kAlacakra hotA hai / [312] bhagavan ! isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM uttamArtha prApta isa avasarpiNIkAla ke suSama- suSamA nAmaka Are meM bharatakSetra ke AkAra, bhAva- pratyavatAra kisa prakAra ke the ? gautama ! bhUmibhAga bahuta sama hone se atyanta ramaNIya thA / jaise koI muraja nAmaka vAdya kA carmamaNDita mukhapaTa ho, vaisA bahuta hI sama bharatakSetra kA bhUbhAga thA / isa prakAra usa samaya ke bharatakSetra ke lie uttarakuru kI vaktavyatA ke samAna, yAvat baiThate haiM, sote haiM, yahA~ taka vaktavyatA kahana cAhie / usa kAla meM bhAratavarSa meM una una dezoM ke una una sthaloM meM udAra evaM kuddAlaka yAvat kuza aura vikuza se vizuddha vRkSamUla the; yAvat chaha prakAra ke manuSya the / yathApadmagadha vAle, mRgagandha vAle, mamatvarahita, tejasvI evaM rUpavAn, sahA aura zanaizcara the / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai' / zataka - 6 uddezaka- 8 [313] bhagavan ! kitanI pRthvIyA~ kahI gaI haiM ?' gautama ! ATha / ratnaprabhA yAvat ISatprAgbhA / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nIce gRha athavA gRhApaNa haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nIce grAma yAvat sanniveza haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nIce mahAn megha saMsveda ko prApta hote haiM, sammUrcchita hote haiM aura varSA barasAte haiM ? hA~, gautama ! haiM, ye saba kArya deva bhI karate haiM, asura bhI karate haiM aura nAga bhI karate haiM / bhagavan ! kyA isa ratnaprabhApRthvI meM bAdara stanitazabda hai ? hA~, gautama ! hai, jise ( uparyukta ) tInoM hI karate hai / bhagavan ! kyA isa ratnaprabhApRthvI ke nIce bAdara agnikAya hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / yaha niSedha vigrahagatisamApannaka jIvoM ke sivAya (dUsare jIvoM ke lie samajhanA cAhie / ) bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nIce kyA candramA, sUrya, graha, nakSatra aura tArArUpa haiM ? ( gautama !) yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA isa ratnaprabhApRthvI meM candrabhA, sUryAbhA Adi haiM ? ( gautama !) yaha artha samartha nahIM hai / isI prakAra dUsarI pRthvI ke lie bhI kahanA cAhie / isI prakAra tIsarI pRthvI ke lie 3 11
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 AgamasUtra-hindI anuvAda bhI kahanA cAhie / itanA vizeSa hai ki vahA~ deva bhI karate haiM, asura bhI karate haiM, kintu nAga (kumAra) nahIM karate / cauthI pRthvI meM bhI isI prakAra saba bAteM kahanI cAhie / itanA vizeSa hai ki vahA~ deva hI akele karate haiM, kintu asura aura nAga nahIM karate / isI prakAra pAMcavIM, chaThI aura sAtavIM pRthvIyoM meM kevala deva hI (yaha saba) karate haiM / bhagavan ! kyA saudharma aura IzAna kalpoM ke nIce gaha athavA gRhApaNa haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA saudharma aura IzAna devaloka ke nIce mahAmegha haiM ? hA~, gautama ! haiM / (saudharma aura IzAna devaloka ke nIce pUrvokta saba kArya) deva aura asura karate haiM, nAgakumAra nahIM karate / isI prakAra vahA~ stanitazabda ke lie bhI kahanA / bhagavan ! kyA vahA~ bAdara pRthvIkAya aura bAdara agnikAya hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / yaha niSedha vigrahagatisamApanna jIvoM ke sivAya dUsare jIvoM ke lie jAnanA cAhie / bhagavan ! kyA vahA~ candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArArUpa haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA vahA~ grAma yAvat sanniveza haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA yahA~ candrAbhA, sUryAbhA Adi haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / isI prakAra sanatkumAra aura mAhendra devalokoM meM bhI kahanA / vizeSa yaha hai ki vahA~ (yaha saba) kevala deva hI karate haiM / isI prakAra brahmaloka meM bhI kahanA / isI taraha brahmaloka se Upara sarvasthaloM meM pUrvokta prakAra se kahanA / ina saba sthaloM meM kevala deva hI (pUrvokta kArya) karate haiM / ina saba sthaloM meM bAdara apkAya, bAdara agnikAya aura bAdara vanaspatikAya ke viSaya meM prazna karanA / unakA uttara bhI pUrvavat kahanA / anya saba bAteM pUrvavat / [314] tamaskAya meM aura pAMca devalokoM taka meM agnikAya aura pRthvIkAya ke sambandha meM prazna karanA cAhie / ratnaprabhA Adi narakapRthvIyoM meM agnikAya ke sambandha meM prazna karatA cAhie / isI taraha paMcama kalpa-devaloka se Upara saba sthAnoM meM tathA kRSNarAjiyoM meM apkAya, tejaskAya aura vanaspatikAya ke sambandha meM prazna karanA cAhie / [315] bhagavan ! AyuSyabandha kitane prakAra kA hai ? gautama ! chaha prakAra kAjAtinAmanidhattAyu, gatinAmanidhattAyu, sthitinAmanidhattAyu, avagAhanAnAmanidhattAyu, pradezanAnidhattAyu aura anubhAganAmanidhattAyu / yAvat vaimAnikoM taka daNDaka kahanA / / bhagavan ! kyA jIva jAtinAmanidhatta haiM ? gatinAmanidhatta haiM ? yAvat anubhAga nAmanidhatta haiM ? gautama ! jIva jAtinAmanidhatta bhI haiM, yAvat anubhAganAmanidhatta bhI haiM / yaha daNDaka yAvata vaimAnika taka kahanA cAhie / bhagavan ! kyA jIva jAtinAmanidhattAyuSka haiM, yAvat anubhAganAmanidhattAyuSka haiM ? gautama ! jIva jAtinAmanidhattAyuSka bhI haiM, yAvat anubhAganAmanidhattAyuSka bhI haiM / yaha daNDaka yAvat vaimAnika taka kahanA cAhie / ___isa prakAra ye bAraha daNDaka kahane cAhie / bhagavan ! kyA jIva jAtinAmanidhatta haiM ? jAtinAmanidhattAyu haiM ?, jAtinAmaniyukta haiM ?, jAtinAmaniyuktAyu haiM ?, jAtigotranidhatta haiM ?, jAtigotranidhattAyu haiM ?, jAtigotraniyukta haiM ?, jAtigotraniyuktAyu haiM ?, jAtinAmagotranidhatta haiM ?, jAtinAmagotranidhattAyu haiM ?, kyA jIva jAtinAmagotraniyuktAyu haiM ? yAvat anubhAganAmagotraniyuktAyu haiM ? gautama ! jIva jAtinAmanidhatta bhI haiM yAvat anubhAganAmagotraniyuktAyu bhI haiM / yaha daNDaka yAvat vaimAnikoM taka kahanA /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-18/315 163 [316] bhagavan ! kyA lavaNasamudra, uchalate hue jala vAlA hai, sama jalavAlA hai, kSubdha jalavAlA hai athavA akSubdha jala vAlA hai ? gautama ! lavaNasamudra ucchitodaka hai, kintu prastRtodaka nahIM hai; vaha kSubdha jala vAlA hai, kintu akSubdha jalavAlA nahIM hai / yahA~ se prArambha karake jIvAbhigama sUtra anusAra yAvat isa kAraNa, he gautama ! bAhara ke (dvIpa-) samudra pUrNa, pUrNapramANa vAle, chalAchala bhare hae, chalakate hae aura samabhara ghaTa ke rUpa meM, tathA saMsthAna se eka hI taraha ke svarUpa vAle, kintu vistAra kI apekSA aneka prakAra ke svarUpa vAle haiM; dviguNa-dviguNa vistAra vAle haiM; yAvat isa tiryakloka meM asaMkhyeya dvIpa-samudra haiM / sabase anta meM 'svayambhUramaNasamudra' hai / isa prakAra dvIpa aura samudra kahe gae haiM / bhagavan ! dvIpa-samudroM ke kitane nAma kahe gae haiM ? gautama ! isa loka meM jitane bhI zubha nAma, zubha rUpa, zubha rasa, zubha gandha aura zubha sparza haiM, utane hI nAma dvIpa-samudroM ke kahe gae haiM / isa prakAra saba dvIpa-samudra zubha nAma vAle jAnane cAhie tathA uddhAra, pariNAma aura sarva jIvoM kA utpAda jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-6 uddezaka-9 [317] bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma ko bAMdhatA huA jIva kitanI karmaprakRtiyoM ko bA~dhatA hai ? gautama sAta prakRtiyoM ko bAMdhatA hai, ATha prakAra ko bAMdhatA hai athavA chaha prakRtiyoM ko bAMdhatA hai / yahA~ prajJApanAsUtra kA baMdha-uddezaka kahanA cAhie / [318] bhagavan ! maharddhika yAvat mahAnabhAga deva bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA eka varNavAle aura eka rUpa kI vikurvaNA karane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA vaha deva bAhara ke pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karane meM samartha hai ? hA~, gautama ! samartha hai / bhagavan ! kyA vaha deva ihagata pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai athavA tatragata pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai yA anyatragata pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai ? gautama ! vaha deva yahA~ rahe hue pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA nahIM karatA, vaha vahA~ ke pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai, kintu anyatra rahe hue pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA nahIM karatA / isa prakAra isa gama dvArA vikurvaNA ke cAra bhaMga kahane cAhie eka varNavAlA aura eka AkAra vAlA, eka varNavAlA aura aneka AkAravAlA, aneka varNa aura eka AkAra vAlA tathA aneka varNavAlA aura aneka AkAra vAlA / bhagavan ! kyA maharddhika yAvat mahAnubhAgavAlA deva bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA kAle pudgala ko nIle pudgala ke rUpa meM aura nIle pudgala ko kAle pudgala ke rUpa meM pariNata karane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai; kintu bAharI pudgaloM ko grahaNa karake deva vaisA karane meM samartha hai / bhagavan ! vaha deva ihagata, tatragata yA anyatragata pudgaloM ko grahaNa karake vaisA karane meM samartha hai ? gautama ! vaha ihagata aura anyatragata pudgaloM ko grahaNa karake vaisA nahIM kara sakatA, kintu tatra gata pudgaloM ko grahaNa karake vaisA pariNata karane meM samartha hai / vizeSa yaha hai ki yahA~ 'vikurvita karane meM' ke badale] "pariNata karane meM kahanA cAhie / isI prakAra kAle pudgala ko lAla pudgala ke rUpa meM yAvat kAle pudgala ke sAtha
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 AgamasUtra-hindI anuvAda zukla pudgala taka samajhanA / isI prakAra nIle pudgala ke sAtha zukla pudgala taka jAnanA / isI prakAra lAla pudgala ko zukla taka tathA isI prakAra pIle pudgala ko zukla taka (pariNata karane meM samartha hai / _isI prakAra isa krama ke anusAra gandha, rasa aura sparza ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie / yathA-(yAvat) karkaza sparzavAle pudgala ko mRdu sparzavAle (pudgala meM pariNata karane meM samartha hai / ) isI prakAra do-do viruddha guNoM ko arthAt guru aura laghu, zIta aura uSNa, snigdha aura rUkSa, varNa Adi ko vaha sarvatra pariNamAtA hai / 'pariNamAtA hai' isa kriyA ke sAtha yahA~ isa prakAra do-do AlApaka kahane cAhie, yathA-(1) pudgaloM ko grahaNa karake pariNamAtA hai, (2) pudgaloM ko grahaNa kiye binA nahIM pariNamAtA / [319] bhagavan ! kyA avizuddha lezyAvAlA deva asamavahata-AtmA se avizuddha lezyAvAle deva ko yA devI ko yA anyatara ko jAnatA aura dekhatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / isI taraha avizuddha lezyAvAlA deva anupayukta AtmA se vizuddha lezyAvAle deva ko, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? avizuddha lezyAvAlA deva upayukta AtmA se avizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? avizuddha lezyAvAlA deva upayukta AtmA se vizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? avizuddha lezyAvAlA deva upayuktAnupayukta AtmA se avizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? avizuddha lezyAvAlA deva anupayuktAnupayukta AtmA se vizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? vizuddha lezyAvAlA deva anupayukta AtmA dvArA, avizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? vizuddha lezyAvAlA deva anupayukta AtmA dvArA vizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? [AThoM praznoM kA uttara] gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / / bhagavan ! vizuddha lezyAvAlA deva kyA upayukta AtmA se avizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? hA~, gautama ! aisA deva jAnatA-dekhatA hai / isI prakAra kyA vizuddha lezyAvAlA deva upayukta AtmA se vizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? hA~, gautama ! vaha jAnatA-dekhatA hai / vizuddha lezyAvAlA deva upayuktAnupayukta AtmA se avizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? vizuddha lezyAvAlA deva, upayuktAnupayukta AtmA se, vizuddha lezyAvAle deva, devI yA anyatara ko jAnatA-dekhatA hai ? hA~, gautama ! vaha jAnatA-dekhatA hai / yoM pahale kahe gae ATha bhaMgoM vAle deva nahIM jAnatedekhate / kintu pIche kahe gae cAra bhaMgoM vAle deva jAnate-dekhate haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, he bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / | zataka-6 uddezaka-10 _ [320] bhagavan ! anyatIrthika kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki rAjagRha nagara meM jitane jIva haiM, una sabake duHkha yA sukha ko bera kI guThalI jitanA bhI, bAla (eka dhAnya) jitanA bhI, kalAya jitanA bhI, ur3ada jitanA bhI, mUMga-pramANa, yUkA pramANa, likSA pramANa bhI bAhara nikAla kara nahIM dikhA sakatA / bhagavan ! yaha bAta yoM kaise ho sakatI hai ? gautama !
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-6/-/10/320 165 jo anyatIrthika kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM, ve mithyA kahate haiM / he gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki sampUrNa loka meM rahe hue sarva jIvoM ke sukha yA duHkha ko koI bhI puruSa yAvat kisI bhI pramANa meM bAhara nikAlakara nahIM dikhA sakatA / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! yaha jambUdvIpa eka lAkha yojana kA lambA-caur3A hai | isakI paridhi 3 lAkha 16 hajAra do sau 27 yojana, 3 koza, 128 dhanuSa aura 13 aMgala se kucha adhika hai / koI maharddhika yAvata mahAnabhAga deva eka baDe vilepanavAle gandhadravya ke Dibbe ko lekara ughAr3e aura ughAr3a kara tIna cuTakI bajAe, utane samaya meM uparyukta jambUdvIpa kI 21 bAra parikramA karake vApasa zIghra Ae to he gautama ! usa deva kI isa prakAra kI zIghra gati se gandha pudgaloM ke sparza se yaha sampUrNa jambUdvIpa spRSTa huA yA nahIM ? hAM bhagavan ! vaha spRSTa ho gayA / he gautama ! koI puruSa una gandhapudgaloM ko bera kI guThalI jitanA bhI, yAvat likSA jitanA bhI dikhalAne meM samartha hai ? bhagavan ! yaha artha samartha nahIM hai / he gautama ! isI prakAra jIva ke sukha-duHkha ko bhI bAhara nikAla kara batalAne meM, yAvat koI bhI vyakti samartha nahIM hai / / 321] bhagavan ! kyA jIva caitanya hai yA caitanya jIva hai ? gautama ! jIva to niyamataH caitanya svarUpa hai aura caitanya bhI nizcitarUpa se jIvarUpa hai / bhagavan ! kyA jIva nairayika hai yA nairayika jIva hai ? gautama ! nairayika to niyamataH jIva hai aura jIva to kadAcit nairayika bhI ho sakatA hai, kadAcit nairayika se bhinna bhI ho sakatA hai / bhagavan ! kyA jIva, asurakumAra hai yA asurakumAra jIva hai ? gautama ! asurakumAra to niyamataH jIva hai, kintu jIva to kadAcit asurakumAra bhI hotA hai, kadAcit asurakumAra nahIM bhI hotA / isI prakAra yAvat vaimAnika taka sabhI daNDaka (AlApaka) kahane cAhie / bhagavan ! jo jItA-prANa dhAraNa karatA hai, vaha jIva kahalAtA hai, yA jo jIva hai, vaha jItA-prANa dhAraNa karatA hai ? gautama ! jo jItA- hai, vaha to niyamataH jIva kahalAtA hai, kintu jo jIva hotA hai, vaha prANa dhAraNa karatA bhI hai aura nahIM bhI karatA / bhagavan ! jo jItA hai, vaha nairayika kahalAtA hai, yA jo nairayika hotA hai, vaha jItA hai ? gautama ! nairayika to niyamataH jItA hai, kintu jo jItA hai, vaha nairayika bhI hotA hai, aura anairayika bhI hotA hai / isI prakAra yAvat vaimAnikaparyanta kahanA cAhie / / bhagavan ! jo bhavasiddhika hotA hai, vaha nairayika hotA hai, yA jo nairayika hotA hai, vaha bhavasiddhika hotA hai ? gautama ! jo bhavasiddhika hotA hai, vaha nairayika bhI hotA hai aura anairayika bhI hotA hai tathA jo nairayika hotA hai, vaha bhavasiddhika bhI hotA hai aura abhavasiddhika bhI hotA hai / isI prakAra yAvat vaimAnikaparyanta sabhI daNDaka kahane cAhie / [322] bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki sabhI prANa, bhUta, jIva aura sattva, ekAntaduHkharUpa vedanA ko vedate haiM, to bhagavan ! aisA kaise ho sakatA hai ? gautama ! anyatIrthika jo yaha kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM, ve mithyA kahate haiM / he gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~-kitane hI prANa, bhUta, jIva aura sattva, ekAntaduHkharUpa vedanA vedate haiM aura kadAcit sAtA rUpa vedanA bhI vedate haiM; kitane hI prANa, bhUta, jIva aura sattva, ekAntasAtA rUpa vedanA vedate haiM aura kadAcit asAtA rUpa
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 AgamasUtra-hindI anuvAda vedanA bhI vedate haiM tathA kitane hI prANa, bhUta, jIva aura sattva vimAtrA se vedanA vedate haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kathana kiyA jAtA hai ? gautama ! nairayika jIva, ekAntaduHkharUpa vedanA vedate haiM aura kadAcit sAtArUpa vedanA bhI vedate haiM / bhavanapati, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika ekAntasAtA (sukha) rUpa vedanA vedate haiM, kintu kadAcit asAtArUpa vedanA bhI vedate haiM tathA pRthvIkAyika jIvoM se lekara manuSyoM paryanta vimAtrA se vedanA vedate haiN| isI kAraNa se he gautama ! uparyukta rUpa se kahA gayA hai / [323] bhagavan ! nairayika jIva jina pudgaloM kA AtmA (apane) dvArA grahaNa-AhAra karate haiM, kyA ve Atma-zarIrakSetrAvagAr3ha pudgaloM ko AtmA dvArA grahaNa karate haiM ? yA anantarakSetrAvagAr3ha pudgaloM ko AtmA dvArA grahaNa karate haiM ? athavAparamparakSetrAvagAr3ha pudgaloM ko AtmA dvArA grahaNa karate haiM ? gautama ! ve Atma-zarIrakSetrAvagAr3ha pudgaloM ko AtmA dvArA grahaNa karate haiM, kintu na to anantarakSetrAvagAr3ha pudgaloM ko AtmA dvArA grahaNa karate haiM aura na hI paramparakSetrAvagAr3ha pudgaloM ko AtmA dvArA grahaNa karate haiM / jisa prakAra nairayikoM ke lie kahA, usI prakAra vaimAnikoM paryanta daNDaka kahanA cAhie / [324] bhagavan ! kyA kevalI bhagavAn indriyoM dvArA jAnate-dekhate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! kevalI bhagavAn pUrva dizA meM mita ko bhI jAnate haiM aura amita ko bhI jAnate haiM; yAvat kevalI kA (jJAna aura) darzana paripUrNa aura nirAvaraNa hotA hai / he gautama ! isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai / [325] jIvoM kA sukha-duHkha, jIva, jIva kA prANadhAraNa, bhavya, ekAntaduHkhavedanA, AtmA dvArA pudgaloM kA grahaNa aura kevalI, itane viSayoM dasaveM uddezaka meM hai / [326] 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / zataka-6 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-7) [327] AhAra, virati, sthAvara, jIva, pakSI, AyuSya, anagAra, chadmastha, asaMvRta aura anyatIrthika; ye daza uddezaka sAtaveM zataka meM haiM / zataka-7 uddezaka-1 328] usa kAla aura usa samaya meM, yAvat gautamasvAmI ne pUchA- bhagavan ! (parabhava meM jAtA huA) jIva kisa samaya meM anAhAraka hotA hai ? gautama ! (parabhava meM jAtA huA) jIva, prathama samaya meM kadAcit AhAraka hotA hai aura kadAcit anAhAraka hotA hai; dvitIya samaya meM bhI kadAcit AhAraka aura kadAcit anAhAraka hotA hai, tRtIya samaya meM bhI kadAcita AhAraka aura kadAcit anAhAraka hotA hai; parantu cauthe samaya meM niyamataH AhAraka hotA hai / isI prakAra nairayika Adi caubIsa hI daNDakoM meM kahanA / sAmAnya jIva aura ekendriya hI cauthe samaya meM AhAraka hote haiM / zeSa jIva, tIsare samaya meM AhAraka hote haiM | bhagavan ! jIva kisa samaya meM sabase alpa AhAraka hotA hai ? gautama ! utpatti ke prathama samaya meM athavA bhava ke antima samaya meM jIva sabase alpa AhAra vAlA hotA hai / isI prakAra vaimAnikaparyanta cauvIsa hI daNDakoM meM kahanA cAhie /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/1/329 167 [329] bhagavan ! loka kA saMsthAna kisa prakAra kA hai ? gautama ! supratiSThika ke AkAra kA hai / vaha nIce vistIrNa hai aura yAvat Upara mRdaMga ke AkAra kA hai / aise isa zAzvata loka meM utpannakevalajJAna-darzana ke dhAraka, arhanta, jina, kevalI jIvoM ko bhI jAnate aura dekhate haiM tathA ajIvoM ko bhI jAnate aura dekhate haiM / isake pazcAt ve siddha, buddha aura mukta hote haiM, yAvat saba duHkhoM kA anta karate haiM / [330] bhagavan ! zramaNa ke upAzraya meM baiThe hue sAmAyika kiye hue zramaNopAsaka ko kyA airyApathikI kriyA lagatI hai, athavA sAmparAyikI kriyA lagatI hai ? gautama ! use sAmparAyikI kriyA lagatI hai, aipithikI kriyA nahIM lagatI / bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! zramaNopAzraya meM baiThe hue sAmAyika kie hue zramaNopAsaka kI AtmA adhikaraNI hotI hai / jisakI AtmA adhikaraNa kA nimitta hotI hai, use sAmparAyikI kriyA lagatI hai / he gautama ! isI kAraNa se aisA kahA gayA hai / [331] bhagavan ! jisa zramaNopAsaka ne pahale se hI trasa-prANiyoM ke samArambha kA pratyAkhyAna kara liyA ho, kintu pRthvIkAya ke samArambha kA pratyAkhyAna nahIM kiyA ho, usa zramaNopAsaka se pRthvI khodate hue kisI trasajIva kI hiMsA ho jAe, to bhagavan ! kyA usake vrata (trasajIvavadha-pratyAkhyAna) kA ullaMghana hotA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM; kyoMki vaha trasajIva ke atipAta (vadha) ke lie pravRtta nahIM hotA / bhagavan ! jisa zramaNopAsaka ne pahale se hI vanaspati ke samArambha kA pratyAkhyAna kiyA ho, pRthvI ko khodate hue kisI vRkSa kA mUla chinna ho jAe, to bhagavan ! kyA usakA vrata bhaMga hotA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki vaha zramaNopAsaka usa (vanaspati) ke atipAta (vadha) ke lie pravRtta nahIM hotA / [332] bhagavan ! tathArUpa zramaNa aura mAhana ko prAsuka, eSaNIya, azana, pAna, khAdima aura svAdima dvArA pratilAbhita karate hue zramaNopAsaka ko kyA lAbha hotA hai ? gautama ! vaha zramaNopAsaka tathArUpa zramaNa yA mAhana ko samAdhi utpanna karatA hai / unheM samAdhi prApta karAnevAlA zramaNopAsaka usI samAdhi ko svayaM bhI prApta karatA hai / bhagavan ! tathArUpa zramaNa yA mAhana ko yAvat pratilAbhita karatA huA zramaNopAsaka kyA tyAga (yA saMcaya) karatA hai ? gautama ! vaha zramaNopAsaka jIvita kA tyAga karatA hai, dustyaja vastu kA tyAga karatA hai, duSkara kArya karatA hai durlabha vastu kA lAbha letA hai, bodhi prApta karatA hai, siddha hotA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai / [333] bhagavan ! kyA karmarahita jIva kI gati hotI hai ? hA~, gautama ! akarma jIva kI gati hotI hai / bhagavan ! akarma jIva kI gati kaise hotI hai ? gautama ! niHsaMgatA se, nIrAgatA se, gatipariNAma se, bandhana kA cheda ho jAne se, nirindhanatA-(karmarUpI indhana se mukti) hone se aura pUrvaprayoga se karmarahita jIva kI gati hotI hai / bhagavan ! niHsaMgatA se, nIrAgatA se, gatipariNAma se yAvat pUrvaprayoga se karmarahita jIva kI gati kaise hotI hai ? gautama ! jaise, koI puruSa eka chidrarahita aura nirupahata sUkhe tumbe para kramazaH parikarma karatA-karatA usa para DAbha aura kuza lapeTe / unheM lapeTa kara usa para ATha bAra miTTI ke lepa lagA , phira use dhUpa meM rakha de / bAra-bAra (dhUpa meM dene se) atyanta
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 AgamasUtra-hindI anuvAda sUkhe hue usa tumbe ko athAha, ataraNIya, puruSa-pramANa se bhI adhika jala meM DAla de, to he gautama ! vaha tumbA miTTI ke una ATha lepoM se adhika bhArI ho jAne se kyA pAnI ke uparitala ko chor3a kara nIce pRthvItala para jA baiThatA hai ? hA~, bhagavan ! vaha tumbA nIce pRthvItala para jA baiThatA hai / gautama ! AThoM hI miTTI ke lepoM ke naSTa ho jAne se kyA vaha tumbA pRthvItala ko chor3a kara pAnI ke uparitala para A jAtA hai ? hA~, bhagavan ! A jAtA hai / he gautama ! isI taraha niHsaMgatA se, nIrAgatA se evaM gatipariNAma se karmarahita jIva kI bhI (urdhva) gati hotI hai / bhagavan ! bandhana kA cheda ho jAne se akarmajIva kI gati kaise hotI hai ? gautama ! jaise koI maTara kI phala, mUMga kI phalI, ur3ada kI phalI, zimbali-- aura eraNDa ke phala ko dhUpa meM rakha kara sukhAe to sUkha jAne para phaTatA hai aura usameM kA bIja uchala kara dUra jA giratA hai, he gautama ! isI prakAra karmarUpa bandhana kA cheda ho jAne para karmarahita jIva kI gati hotI hai / bhagavan ! indhanarahita hone se karmarahita jIva kI gati kisa prakAra hotI hai ? gautama ! jaise indhana se chUTe hue dhuMe kI gati rukAvaTa na ho to svAbhAvika rUpa se Urdhva hotI hai, isI prakAra he gautama ! karmarUpa indhana se rahita hone se karmarahita jIva kI gati hotI hai / bhagavan ! pUrvaprayoga se karmarahita jIva kI gati kisa prakAra hotI hai ? gautama ! jaise-dhanuSa se chUTe hue bANa kI gati lakSyAbhimukhI hotI hai, isI prakAra he gautama ! pUrvaprayoga se karmarahita jIva kI gati hotI hai / isIlie he gautama ! aisA kahA gayA ki niHsaMgatA se, yAvat pUrvaprayoga se karmarahita jIva kI (Urdhva) gati hotI hai / [334] bhagavan ! kyA duHkhI jIva duHkha se spRSTa hotA hai athavA aduHkhI jIva duHkha se spRSTa hotA hai ? gautama ! duHkhI jIva hI duHkha se spRSTa hotA hai, kintu aduHkhI jIva duHkha se spRSTa nahIM hotA / bhagavan ! kyA duHkhI nairayika duHkha se spRSTa hotA hai yA aduHkhI nairayika duHkha se spRSTa hotA hai ? gautama ! duHkhI nairayika hI duHkha se spRSTa hotA hai, aduHkhI nairayika duHkha se spRSTa nahIM hotA / isI taraha vaimAnika paryanta daNDakoM meM kahanA cAhie / isI prakAra ke pAMca daNDaka (AlApaka) kahane cAhie, yathA-(1) duHkhI duHkha se spRSTa hotA hai, (2) duHkhI duHkha kA parigrahaNa karatA hai, (3) duHkhI duHkha kI udIraNA karatA hai, (4) duHkhI duHkha kA vedana karatA hai aura (5) duHkhI duHkha kI nirjarA karatA hai / [335] bhagavan ! upayogarahita gamana karate hue, khar3e hote hue, baiThate hue yA sote hue aura isI prakAra binA upayoga ke vastra, pAtra, kambala aura pAdapoMchana grahaNa karate hue yA rakhate hue anagAra ko aiyApathikI kriyA lagatI hai athavA sAmparAyikI kriyA lagatI hai ? gautama ! aise anagAra ko sAmparAyika kriyA lagatI hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! jisa jIva ke krodha, mAna, mAyA aura lobha vyucchinna ho gae, usa ko airyApathikI kriyA lagatI hai, sAmparAyikI kriyA nahIM lagatI / kintu jisI jIva ke krodha, mAna, mAyA aura lobha, vyucchinna nahIM hue, usako sAmparAyikI kriya lagatI hai, aipithikI kriyA nahIM lagatI / sUtra ke anusAra pravRtti karane vAle anagAra ko aiyApathikI kriyA lagatI hai aura utsUtra pravRtti karane vAle anagAra ko sAmparAyikI kriyA lagatI hai / upayogarahita gamanAdi pravRtti karane vAlA anagAra, sUtraviruddha
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/1/335 169 pravRtti karatA hai / he gautama ! isa kAraNa se use sAmparAyikI kriyA lagatI hai / [336] bhagavan ! aMgAradoSa dhUmadoSa aura saMyojanAdoSa se dUSita pAna bhojana kA kyA artha kahA gayA hai ? gautama ! jo nirgrantha athavA nirgranthI prAsuka aura eSaNIya azanapAna-khAdima-svAdimarUpa AhAra grahaNa karake usameM mUrcchita, gRddha, grathita aura Asakta hokara AhAra karate haiM, he gautama ! yaha aMgAradoSa se dUSita AhAra-pAnI hai / jo nirgrantha athavA nirgranthI prAsuka aura eSaNIya azana-pAna-khAdima-svAdisa rUpa AhAra grahaNa karake, usake prati atyanta aprItipUrvaka, krodha se khinnatA karate hue AhAra karate haiM, to he gautama ! yaha dhUmadoSa meM dUSita AhAra-pAnI hai / jo nirgrantha yA nirgranthI prAsuka yAvat AhAra grahaNa karake guNa utpanna karane hetu dUsare padArthoM ke sAtha saMyoga karake AhAra-pAnI karate haiM, he gautama ! vaha AhAra-pAnI saMyojanA doSa se dUSita hai / he gautama ! yaha aMgAra doSa dhUmadoSa aura saMyojanA doSa se dUSita pAna-bhojana kA artha hai / bhagavan aMgAra, dhUma aura saMyojanA, ina tIna doSoM se mukta pAnI-bhojana kA kyA artha kahA gayA hai ? gautama ! jo nirgrantha yA nirgranthI yAvat atyanta Asakti evaM mUrchA rahita AhAra karate hai to yaha aMgAradoSa rahita pAna bhojana hai, azanAdi ko grahaNa karake atyanta aprItipUrvaka yAvat AhAra nahIM karatA hai, he gautama ! yaha dhUmadoSarahita pAna-bhojana hai / jaisA milA hai, vaisA hI AhAra kara lete haiM, to he gautama ! yaha saMyojanAdoSarahita pAna-bhojana kahalAtA hai / he gautama ! yaha aMgAradoSarahita, dhUmadoSarahita evaM saMyojanAdoSavimukta pAnabhojana kA artha kahA gayA hai / [337] bhagavan ! kSetrAtikrAnta, kAlAtikrAnta, mArgAtikrAnta aura pramANAtikrAnta pAna-bhojana kA kyA artha hai ? gautama ! jo nirgrantha yA nirgranthI, prAsuka aura eSaNIya azanapAna-khAdima-svAdimarUpa caturvidha AhAra ko sUryodaya se pUrva grahaNa karake sUryodaya ke pazcAt usa AhAra ko karate haiM, to he gautama ! yaha kSetrAtikrAnta pAna-bhojana hai / jo nirgrantha yA nirgranthI yAvat caturvidha AhAra ko prathama prahara meM grahaNa karake antima prahara taka rakha kara sevana karate haiM, to he gautama ! yaha kAlAtikrAnta pAna-bhojana hai / jo nirgrantha yA nirgranthI yAvat caturvidha AhAra ko grahaNa karake Adhe yojana kI maryAdA kA ullaMghana karake khAte haiM, to he gautama ! yaha mAgAtikrAnta pAna-bhojana hai / jo nigrantha yA nirgranthI prAsuka evaM eSaNIya yAvat AhAra ko grahaNa karake kukkuTIaNDaka pramANa battIsa kavala kI mAtrA se adhika AhAra karatA hai, to he gautama ! yaha pramANAtikrAnta pAna-bhojana hai / kukkuTI-aNDakapramANa ATha kavala kI mAtra meM AhAra karane vAlA sAdhu 'alpAhArI' hai / kukkuTI-aNDakapramANa bAraha kavala kI mAtrA meM AhAra karane vAlA sAdhu apArddha avamodarikAvAlA hai / kukkuTI-aNDakapramANa solaha kavala kI mAtrA meM AhAra karane vAlA sAdhu dvibhAgaprApta AhAravAlA hai / kukkuTI-aNDakapramANa caubIsa kavala kI mAtrA meM AhAra karane vAlA sAdhu UnodarikAvAlA hai / kukkuTI-aNDakapramANa battIsa kavala kI mAtrA meM AhAra karanevAlA sAdhu pramANaprApta AhArI hai / isa se eka bhI grAsa kama AhAra karane vAlA zramaNa nirgrantha 'prakAmarasabhojI' nahIM hai, yaha kahA jA sakatA hai / he gautama ! yaha kSetrAtikrAnta, kAlAtikrAnta, mAItikrAnta aura pramANAtikrAnta pAna-bhojana kA artha hai /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [338] bhagavan ! zastrAtIta, zastrapariNAmita, eSita, vyeSita, sAmudAyika bhikSArUpa pAna - bhojana kA kyA artha hai ? gautama ! jo nirgrantha yA nirgranthI zastra aura mUsalAdi kA tyAga kiye hue haiM, puSpa mAlA aura vilepana se rahita haiM, ve yadi usa AhAra ko karate haiM, jo kRmi Adi jantuoM se rahita, jIvacyuta aura jIvavimukta hai, jo sAdhu ke lie nahIM banAyA gayA hai, na banavAyA gayA hai, jo asaMkalpita hai, anAhUta haiM, akrItakRta hai, anuddiSTa hai, navakoTivizuddha hai, dasa doSoM se vimukta hai, udgama aura utpAdanA sambandhI eSaNA doSoM se rahita hai, aMgAradoSarahita hai, dhUmadoSarahita hai, saMyojanAdoSarahita hai tathA jo surasura aura capacapa zabda se rahita, bahuta zIghratA aura atyanta vilamba se rahita, AhAra ko lezamAtra bhI chor3e binA, nIce na girAte hue, gAr3I kI dhurI ke aMjana athavA ghAva para lagAe jAnevAle lepa kI taraha kevala saMyamayAtrA ke nirvAha ke lie aura saMyama bhAra ko vahana karane ke lie, jisa prakAra sarpa bila meM praveza karatA hai, usI prakAra jo AhAra karate haiM, to vaha zastrAtIta, yAvat pAna - bhojana kA artha hai / bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / zataka - 7 uddezaka - 2 170 [339] he bhagavan ! 'maiMne sarva prANa, sarva bhUta, sarva jIva aura sabhI sattvoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai', isa prakAra kahane vAle ke supratyAkhyAna hotA hai yA duSpratyAkhyAna hotA hai ? gautama ! 'maiMne sabhI prANa yAvat sabhI sattvoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai, aisA kahanevAle ke kadAcit supratyAkhyAna hotA hai kadAcit duSpratyAkhyAna hotA hai / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! 'maiMne samasta prANa yAvat sarva sattvoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai, isa prakAra kahanevAle ko isa prakAra avagata nahIM hotA ki 'ye jIva haiM, ye ajIva haiM, ye trasa haiM, ye sthAvara haiM; usa kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna nahIM hotA, kintu duSpratyAkhyAna hotA hai / sAtha hI, 'maiMne sabhI prANa yAvat sabhI sattvoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai,' aisA kahanevAlA duSpratyAkhyAnI satyabhASA nahIM bolatA; kintu mRSAbhASA bolatA hai / isa prakAra vaha mRSAvAdI sarva prANa yAvat samasta sattvoM ke prati tIna tIna yoga se asaMyata, avirata, pApakarma se apratihata aura pApakarma kA apratyAkhyAnI, kriyAoM se yukta, asaMvRta, ekAntadaNDa evaM ekAntabAla hai / karaNa, 'maiMne sarva prANa yAvat sarva sattvoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai,' yoM kahane vAle jisa puruSa ko yaha jJAta hotA hai ki 'ye jIva haiM, ye ajIva haiM, ye trasa haiM aura ye sthAvara haiM', usa puruSa kA pratyAkhyAna supratyAkhyAna hai, kintu duSpratyAkhyAna nahIM hai / 'maiMne sarva prANa yAvat sarva sattvoM kI hiMsA kA pratyAkhyAna kiyA hai,' isa prakAra kahatA huA vaha supratyAkhyAnI satyabhASA bolatA hai, mRSAbhASA nahIM bolatA / isa prakAra vaha supratyAkhyAnI satyabhASI, sarva prANa yAvat sattvoM ke prati tIna karaNa, tIna yoga se saMyata, virata hai / ( atItakAlIna) pApakarmoM ko usane ghAta kara diyA hai, (anAgata pApoM ko) pratyAkhyAna se tyAga diyA hai, vaha akriya hai, saMvRta hai, aura ekAnta paNDita hai / isIlie, aisA kahA jAtA hai ki yAvat kadAcit supratyAkhyAna hotA hai aura kadAcit duSpratyAkhyAna hotA hai / ? gautama ! pratyAkhyAna [340] bhagavan ! pratyAkhyAna kitane prakAra kA kahA gayA
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/2/340 171 do prakAra kA kahA gayA hai / mUlaguNapratyAkhyAna aura uttaraguNapratyAkhyAna / bhagavan ! mUlaguNapratyAkhyAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! do prakAra kA sarvamUlaguNapratyAkhyAna aura dezamUlaguNapratyAkhyAna / bhagavan ! sarvamUlaguNapratyAkhyAna kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA hai / sarva-prANAtipAta se viramaNa, sarva-mRSAvAda se viramaNa, sarva-adattAdAna se viramaNa, sarva-maithuna se viramaNa aura sarva-parigraha se viramaNa / bhagavan ! dezamUlaguNapratyAkhyAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA kahA gayA hai / sthUla-prANAtipAta se viramaNa yAvat sthUla-parigraha se viramaNa | bhagavan ! uttaraguNapratyAkhyAna kitane prakAra kA hai ? gautama ! do prakAra kA sarvauttaraguNapratyAkhyAna aura deza-uttaraguNapratyAkhyAna / bhagavan ! sarva-uttaraguNapratyAkhyAna kitane prakAra kA hai ? gautama ! dasa prakAra kA hai-yathA [341] anAgata, atikrAnta, koTisahita, niyaMtrita, sAkAra, anAkAra, parimANakRta, niravazeSa, saMketa aura addhApratyAkhyAna / [342] deza-uttaraguNapratyAkhyAna kitane prakAra kA hai ? gautama ! sAta prakAra kA digvrata, upabhoga-paribhogapariNAma, anarthadaNDaviramaNa, sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadhopavAsa, atithi-saMvibhAga tathA apazcima mAraNAntika-saMlekhanA-joSaNA-ArAdhanA / / [343] bhagavan ! kyA jIva mUlaguNapratyAkhyAnI haiM, uttaraguNapratyAkhyAnI haiM athavA apratyAkhyAnI haiM ? gautama ! jIva (samuccayarUpa meM) mUlaguNapratyAkhyAnI bhI haiM, uttaraguNapratyAkhyAnI bhI haiM aura apratyAkhyAnI bhI haiM / _ nairayikajIva mUlaguNapratyAkhyAnI haiM, uttaraguNapratyAkhyAnI haiM yA apratyAkhyAnI ? gautama ! nairayika jIva na to mUlaguNapratyAkhyAnI haiM aura na uttaraguNapratyAkhyAnI, kintu apratyAkhyAnI haiM / isI prakAra caturindriya jIvoM paryanta kahanA | paMcendriyatiryaJcoM aura manuSyoM ke viSaya meM jIvoM kI taraha kahanA / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ke sambandha meM nairayika jIvoM kI taraha kahanA / ye saba apratyAkhyAnI haiM / bhagavan ! mUlaguNapratyAkhyAnI, uttaraguNapratyAkhyAnI aura apratyAkhyAnI, ina jIvoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e jIva mUlaguNapratyAkhyAnI haiM, (unase) uttaraguNapratyAkhyAnI asaMkhyeyaguNA aura (unase) apratyAkhyAnI anantaguNA haiM / bhagavan ! ina mUlaguNapratyAkhyAnI Adi jIvoM meM paJcendriyatiryagyonika jIva kauna kinase alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! mUlaguNapratyAkhyAnI paMcendriyatiryaJca jIva sabase thor3e unase uttaraguNapratyAkhyAnI asaMkhyaguNA aura unase apratyAkhyAnI asaMkhyaguNA haiM | bhagavan ! ina mUlaguNapratyAkhyAnI Adi jIvoM meM manuSya kauna kinase alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! mUlaguNapratyAkhyAnI manuSya sabase thor3e, unase uttaraguNapratyAkhyAnI saMkhyAtaguNA aura unase apratyAkhyAnI manuSya asaMkhyAtaguNA haiM / bhagavan ! kyA jIva sarvamUlaguNapratyAkhyAnI haiM, dezamUlaguNapratyAkhyAnI haiM yA apratyAkhyAnI haiM ? gautama ! jIva (samuccaya meM) sarvamUlaguNapratyAkhyAnI bhI haiM, dezamUlaguNapratyAkhyAnI bhI haiM aura apratyAkhyAnI bhI haiM / bhagavan ! nairayika jIvoM ke viSaya meM bhI yahI prazna hai / gautama ! nairayika jIva na to sarvamUlaguNapratyAkhyAnI haiM aura na hI
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 AgamasUtra-hindI anuvAda dezamUlaguNapratyAkhyAnI haiM, ve apratyAkhyAnI haiM / isI taraha caturindriyaparyanta kahanA cAhie / paMcendriyatiyaJca jIvoM ke viSaya meM bhI yahI prazna hai / gautama ! paJcendriyatiryaJca sarvamUlaguNapratyAkhyAnI nahIM haiM, dezamUlaguNapratyAkhyAnI haiM aura apratyAkhyAnI bhI haiM / manuSyoM ke viSaya meM (audhika) jIvoM kI taraha kathana karanA cAhie / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ke viSaya meM nairayikoM kI taraha kahanA cAhie / ___ bhagavan ! ina sarvamUlapratyAkhyAnI, dezamUlapratyAkhyAnI aura apratyAkhyAnI jIvoM meM kauna kina se alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e sarvamUlapratyAkhyAnI jIva haiM, unase asaMkhyAtaguNe dezamUlapratyAkhyAnI jIva haiM aura apratyAkhyAnI jIva unase anantaguNe haiM / isI prakAra tInoM audhika jIvoM, paMcendriyatiryaMcoM aura manuSyoM kA alpabahutva prathama daNDaka meM kahe anusAra kahanA cAhie; kintu itanA vizeSa hai ki dezamUlaguNapratyAkhyAnI paMcendriyatiryaJca sabase thor3e haiM aura apratyAkhyAnI paMcendriyatiryaMca unase asaMkhyeyaguNe haiM / bhagavan ! jIva kyA sarva-uttaraguNapratyAkhyAnI haiM, deza-uttaraguNapratyAkhyAnI haiM / athavA apratyAkhyAnI haiM ? gautama ! jIva tInoM prakAra ke haiM / paMcendriyatiryaJcoM aura manuSyoM kA kathana bhI isI taraha karanA cAhie / vaimAnikaparyanta zeSa sabhI jIva apratyAkhyAnI haiM / / bhagavan ! ina sarvottaraguNapratyAkhyAnI, dezottaraguNapratyAkhyAnI evaM apratyAkhyAnI jIvoM meM se kauna kinase alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! ina tInoM kA alpabahutva prathama daNDaka meM kahe anusAra yAvat manuSyoM taka jAna lenA cAhie / bhagavan ! kyA jIva saMyata haiM, asaMyata haiM, athavA saMyatAsaMyata haiM ? gautama ! jIva saMyata bhI haiM, asaMyata bhI haiM aura saMyatAsaMyata bhI haiM / isa taraha prajJApanAsUtra 32veM pada meM kahe anusAra yAvat vaimAnikaparyanta kahanA cAhie aura alpabahutva bhI tInoM kA pUrvavat kahanA cAhie / bhagavan ! kyA jIva pratyAkhyAnI haiM, apratyAkhyAnI haiM, athavA pratyAkhyAnA-pratyAkhyAnI haiM ? gautama ! tInoM prakAra ke haiM / isI prakAra manuSya bhI tInoM hI prakAra ke haiM / paMcendriya tiryaJcayonika jIva prArambha ke vikalpa se rahita haiM, ve apratyAkhyAnI haiM yA pratyAkhyAnApratyAkhyAnI haiM / zeSa sabhI jIva yAvat vaimAnika taka apratyAkhyAnI haiM / / bhagavan ! ina pratyAkhyAnI Adi jIvoM meM kauna kinase alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama sabase alpa jIva pratyAkhyAnI haiM, unase pratyAkhyAnApratyAkhyAnI asaMkhyeyaguNe haiM aura unase apratyAkhyAnI anantaguNe haiM / paMcendriya tiryaJca jIvoM meM pratyAkhyAnApratyAkhyAnI jIva sabase thor3e haiM, aura unase asaMkhyAtaguNe apratyAkhyAnI haiM / manuSyoM meM pratyAkhyAnI manuSya sabase thor3e haiM, unase saMkhyeyaguNe pratyAkhyAnApratyAkhyAnI haiM aura unase bhI asaMkhyeyaguNe apratyAkhyAnI haiM / [344] bhagavan ! kyA jIva zAzvata haiM yA azAzvata haiM ? gautama ! jIva kathaMcit zAzvata haiM aura kathaMcit azAzvata haiM / bhagavan ! yaha kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! dravya kI dRSTi se jIva zAzvata haiM aura bhAva kI dRSTi se jIva azAzvata haiM / isa kAraNa kahA gayA hai ki jIva kathaMcit zAzvata haiM, kathaMcit azAzvata haiM / bhagavan ! kyA nairiyaka jIva zAzvata haiM yA azAzvata haiM ? jisa prakAra (audhika) jIvoM kA kathana kiyA gayA, usI prakAra nairayikoM kA kathana karanA cAhie / isI prakAra
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/2 344 173 vaimAnika paryanta cAvAya hI daNDakoM ke viSaya meM kathana karanA cAhie ki ve jIva kathaMcit zAzvata haiM, kathaMcit azAzvata haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai / |zataka-7 uddezaka-3 [345] bhagavan ! vanaspatikAyika jIva kisa kAla meM sarvAlpAhArI hote aura kisa kAla meM sarvamahAhArI hote haiM ? gautama ! prAvRT-Rtu (zrAvaNa aura bhAdrapada mAsa) meM tathA varSARtu (Azvina aura kArtika mAsa) meM vanaspatikAyika jIva sarvamahAhArI hote haiM / isake pazcAt zaradaRtu meM, tadanantara hemantaRtu meM isake bAda vasantaRtu meM aura tatpazcAt grISmaRtu meM vanaspatikAyika jIva kramazaH alpAhArI hote haiM / grISmakRtu meM ve sarvAlpAhArI hote haiM / ___ bhagavan ! yadi grISmaRtu meM vanaspatikAyika jIva sarvAlpAhArI hote hai, to bahuta-se vanaspatikAyika grISmaRtu meM pattoMvAle, phUloMvAle, phaloMvAle, hariyAlI se dedIpyamAna evaM zrI se atIva suzobhita kaise hote haiM ? he gautama ! grISmaRtu meM bahuta-se uSNayonivAle jIva aura pudgala vanaspatikAya ke rUpa meM utpanna ho, vizeSarUpa se utpanna hote haiM, vRddhi ko prApta hote haiM aura vizeSarUpa se vRddhi ko prApta hote haiM / he gautama ! isa kAraNa grISmaRtu meM bahuta-se vanaspatikAyika pattoMvAle, phUloMvAle, yAvat suzobhita hote haiM / [346] bhagavan ! kyA vanaspatikAyika ke mUla, nizcaya hI mUla ke jIvoM se spRSTa hote haiM, kanda, kanda ke jIvoM se spRSTa, yAvat bIja, bIja ke jIvoM se spRSTa hote haiM ? hA~, gautama ! mUla, mUla ke jIvoM se spRSTa hote haiM yAvat bIja, bIja ke jIvoM se spRSTa hote haiM / bhagavan ! yadi mUla, mUla ke jIvoM se spRSTa hote haiM yAvat bIja, bIja ke jIvoM se spRSTa hote haiM, to phira bhagavan ! vanaspatikAyika jIva kisa prakAra se AhAra karate haiM aura kisa taraha se use pariNamAte haiM ? gautama ! mUla, mUla ke jIvoM se vyApta haiM aura ve pRthvI ke jIva ke sAtha sambaddha hote haiM, isa taraha se vanaspatikAyika jIva AhAra karate haiM aura use pariNamAte haiM / isI prakAra kanda, kanda ke jIvoM ke sAtha spRSTa hote haiM aura mUla ke jIvoM se sambaddha rahate haiM; isI prakAra yAvat bIja, bIja ke jIvoM se vyApta hote haiM aura ke phala ke jIvoM ke sAtha sambaddha rahate haiM; isase ve AhAra karate aura use pariNamAte haiM / [347] aba prazna yaha hai 'bhagavan ! AlU mUlA, zrRMgabera, hirilI, sirilI, sissirilI, kiTTikA, chiriyA, chIravidArikA, vajrakanda, sUraNakanda, khilUr3A, bhadramothA, piMDaharidrA, rohiNI, huthIhU, thirugA, mudgakarNI, azvakarNI, siMhakarNI, sihaNDI, musuNDhI, ye aura isI prakAra kI jitanI bhI dUsarI vanaspatiyA~ hai, kyA ve saba anantajIvavAlI aura vividha (pRthak-pRthak) jIvavAlI haiM ? hA~, gautama ! AlU, mUlA, yAvat musuNDhI; ye aura isI prakAra kI jitanI bhI dUsarI vanaspatiyA~ haiM, ve saba anantajIva vAlI aura vividha (bhinna-bhinna) jIvavAlI haiM / [348] bhagavan ! kyA kRSNalezyAvAlA nairayika kadAcit alpakarmavAlA aura nIlalezyAvAlA nairayika kadAcit mahAkarmavAlA hotA hai ? hA~, gautama kadAcit aisA hotA hai / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kRSNalezyA vAlA nairayika kadAcit alpakarmavAlA hotA hai aura nIlalezyA vAlA nairayika kadAcit mahAkarmavAlA hotA hai ? gautama ! sthiti kI apekSA se aisA kahA jAtA hai /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! kyA nIlalezyAvAlA nairayika kadAcit alpakarmavAlA hotA hai aura kApotalezyAvAlA nairayika kadAcit mahAkarmavAlA hotA hai ? hA~, gautama ! kadAcit aisA hotA hai / bhagavan ! Apa kisa kAraNa se aisA kahate haiM ki nIlalezyA vAlA nairayika kadAcit alpakarmavAlA hotA hai aura kApotalezyA vAlA nairayika kadAcit mahAkarmavAlA hotA hai ? gautama ! sthiti kI apekSA aisA kahatA hU~ / isI prakAra asurakumAroM ke viSaya meM bhI kahanA cAhie, parantu unameM eka tejolezyA adhika hotI hai / isI taraha yAvat vaimAnika devoM taka kahanA cAhie / jisameM jitanI lezyAe~ hoM, utanI kahanI cAhie, kintu jyotiSka devoM ke daNDaka kA kathana nahIM karanA cAhie / bhagavan ! kyA padmalezyAvAlA vaimAnika kadAcit alpakarmavAlA aura zuklalezyAvAlA vaimAnika kadAcit mahAkarmavAlA hotA hai ? hA~, gautama ! kadAcit hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ? (isake uttara meM) zeSa sArA kathana nairayika kI taraha yAvat 'mahAkarmavAlA hotA hai'; yahA~ taka karanA caahie| [349] bhagavan ! kyA vAstava meM jo vedanA hai, vaha nirjarA kahI jA sakatI hai ? aura jo nirjarA hai, vaha vedanA kahI jA sakatI hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ki jo vedanA hai, vaha nirjarA nahIM kahI jA sakatI aura jo nirjarA hai, vaha vedanA nahIM kahI jA sakatI ? gautama ! vedanA karma hai aura nirjarA nokarma hai / isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai / bhagavan ! kyA nairayikoM kI jo vedanA hai, use nirjarA kahA jA sakatA hai, aura jo nirjarA hai, use vedana kahA jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki nairayikoM kI jo vedanA hai, use nirjarA nahIM kahA jA sakatA aura jo nirjarA hai, use vedanA nahIM kahA jA sakatA ? gautama ! nairayikoM kI jo vedanA hai, vaha karma hai aura jo nirjarA hai, vaha nokarma hai / isa kAraNa se he gautama ! maiM aisA kahatA huuN| isI prakAra yAvat vaimAnika paryanta kahanA cAhie / bhagavan ! jina karmoM kA vedana kara (bhoga) liyA, kyA unako nirjIrNa kara liyA aura jina karmoM ko nirjIrNa kara liyA, kyA unakA vedana kara liyA ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate hai ki jina karmoM kA vedana kara liyA, unako nirjIrNa nahIM kiyA aura jina karmoM ko nirjIrNa kara liyA, unakA vedana nahIM kiyA ? gautama ! vedana kiyA gayA karmoM kA, kintu nirjIrNa kiyA gayA hai-nokarmoM ko isa kAraNa se he gautama ! maiMne aisA kahA / bhagavan ! nairayika jIvoM ne jisa karma kA vedana kara liyA, kyA use nirjIrNa kara liyA ? pahale kahe anusAra nairayikoM ke viSaya meM bhI jAna lenA / isI prakAra vaimAnikoM paryanta cauvIsa hI daNDaka meM kathana karanA / ___ bhagavan ! kyA vAstava meM jisa karma ko vedate haiM, usakI nirjarA karate haiM aura jisakI nirjarA karate haiM, usako vedate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! yaha Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki jisako vedate haiM, usakI nirjarA nahIM karate aura jisakI nirjarA karate haiM, usako vedate nahIM haiM ? gautama ! karma ko vedate haiM aura nokarma ko nirjIrNa karate haiN| isa kAraNa se he gautama ! maiM aisA kahatA hU~ / isI taraha nairayikoM ke viSaya meM jAnanA /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/3/349 175 vaimAnikoM paryanta cauvIsa hI daNDakoM meM isI taraha kahanA / bhagavan ! kyA vAstava meM, jisa karma kA vedana kareMge, usakI nirjarA kareMge, aura jisa karma kI nirjarA kareMge, usakA vedana kareMge? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavana ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki yAvat usakA vedana nahIM kareMge ? gautama ! karma kA vedana kareMge, nokarma kI nirjarA kareMge / isa kAraNa se, he gautama ! aisA kahA jAtA hai / isI taraha nairayikoM ke viSaya meM jAna lenaa| vaimAnikaparyanta isI taraha kahanA cAhie / bhagavan ! jo vedanA kA samaya hai, kyA vahI nirjarA kA samaya hai aura jo nirjarA kA samaya hai, vahI vedanA kA samaya hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! jisa samaya meM vedate haiM, usa samaya nirjarA nahIM karate aura jisa samaya nirjarA karate haiM, usa samaya vedana nahIM karate / anya samaya meM vedana karate haiM aura anya samaya meM nirjarA karate haiM / vedanA kA samaya dUsarA hai aura nirjarA kA samaya dUsarA hai | isI kAraNa he gautama ! maiM kahatA hU~ ki...yAvat nirjarA kA jo samaya hai, vaha vedanA kA samaya nahIM hai| bhagavan ! kyA nairayika jIvoM kA jo vedanA kA samaya hai, vaha nirjarA kA samaya hai aura jo nirjarA kA samaya hai, vaha vedanA kA samaya hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! nairayika jIva jisa samaya meM vedana karate haiM, usa samaya meM nirjarA nahIM karate aura jisa samaya meM nirjarA karate haiM, usa samaya meM vedana nahIM karate / anya samaya meM ve vedana karate haiM aura anya samaya meM nirjarA karate haiM / unake vedanA kA samaya dUsarA hai aura nirjarA kA samaya dUsarA hai / isa kAraNa se maiM aisA kahatA hU~ ki yAvat jo nirjarA kA samaya hai, vaha vedanA kA samaya nahIM hai / isI prakAra vaimAnikoM paryanta khnaa| [350] bhagavan ! nairayika jIva zAzvata haiM yA azAzvata hai ? gautama ! nairayika jIva kathaMcit zAzvata haiM aura kathaMcit azAzvata haiM / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ?' gautama ! avyucchitti naya kI apekSA se nairayika jIva zAzvata haiM aura vyucchitti naya kI apekSA se nairayika jIva azAzvata haiM / ina kAraNa se he gautama ! maiM aisA kahatA hai ki nairayika jIva kathaMcit zAzvata haiM aura kathaMcit azAzvata haiM / isI prakAra vaimAnikoM-paryanta kahanA / yAvat isI kAraNa maiM kahatA hU~ ki vaimAnika deva kathaJcit zAzvata haiM, kathaJcit azAzvata haiM / bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai| | zataka-7 uddezaka-4 [351] rAjagRha nagara meM yAvat bhagavAn mahAvIra se isa prakAra pUchA- bhagavan saMsArasamApanaka jIva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! chaha prakAra ke pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika evaM, trasakAyika / isa prakAra yaha samasta varNana jIvAbhigamasUtra meM kahe anusAra samyaktvakriyA aura mithyAtvakriyA paryanta kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / [352] jIva ke chaha bheda, pRthvIkAyika Adi jIvoM kI sthiti, bhavasthiti,
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 AgamasUtra-hindI anuvAda sAmAnyakAyasthiti, nirlepana, anagArasambandhI varNana samyaktvakriyA aura mithyAtvakriyA / zataka-7 uddezaka-5 [353] rAjagRha nagara meM yAvat bhagavAn mahAvIra svAmI se pUchA- he bhagavan ! khecara paMcendriyatiryaJca jIvoM kA yonisaMgraha kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA / aNDaja, potaja aura sammUrchima / isa prakAra jIvAjIvAbhigamasUtra meM kaha anusAra yAvat 'una vimAnoM kA ulaMghana nahIM kiyA jA sakatA, he gautama ! ve vimAna itane mahAn kahe gae haiM;' taka kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai'| 354] yonisaMgraha lezyA, dRSTi, jJAna, yoga, upayoga, upapAta, sthiti, samudghAta, cyavana aura jAti-kulakoTi itane viSaya hai / | zataka-7 uddezaka-6 [355] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! jo jIva nArakoM meM utpanna hone yogya hai, kyA vaha isa bhava meM rahatA huA nArakAyuSya bAMdhatA hai, vahA~ utpanna hotA huA nArakAyuSya bAMdhatA hai yA phira (naraka meM) utpanna hone para nArakAyuSya bAMdhatA hai ? gautama ! vaha isa bhava meM rahatA huA hI nArakAyuSya bAMdha letA hai, parantu naraka meM utpanna huA nArakAyuSya nahIM bAMdhatA aura na naraka meM utpanna hone para nArakAyuSya bAMdhatA hai / isI prakAra asurakumAroM ke viSaya meM kahanA / isI prakAra vaimAnika paryanta khnaa| . bhagavan ! jo jIva nArakoM meM utpanna honevAlA hai, kyA vaha isa bhava meM rahatA huA nArakAyuSya kA vedana karatA hai, yA vahA~ utpanna hotA huA nArakAyuSya kA vedana karatA hai, athavA vahA~ utpanna hone ke pazcAt nArakAyuSya kA vedana karatA hai ? gautama ! vaha isa bhava meM rahatA huA nArakAyuSya kA vedana nahIM karatA, kintu vahA~ utpanna hotA huA vaha nArakAyuSya kA vedana karatA hai aura utpanna hone ke pazcAt bhI nArakAyuSya kA vedana karatA hai / isa prakAra vaimAnika paryanta caubIsa daNDakoM meM kathana karanA cAhie / bhagavan ! jo jIva nArakoM meM utpanna hone vAlA hai, kyA vaha yahA~ rahatA huA hI mahAvedanA vAlA ho jAtA hai, yA naraka meM utpanna hotA huA mahAvedanAvAlA hotA hai, athavA naraka meM utpanna hone ke pazcAt mahAvedanA vAlA hotA hai ? gautama ! vaha isa bhava meM rahA huA kadAcit mahAvedanAvAlA hotA hai, kadAcit alpavedanAvAlA hotA hai / naraka meM utpanna hotA huA bhI kadAcit mahAvedanAvAlA aura kadAcit alpavedanAvAlA hotA hai; kintu jaba naraka meM utpanna ho jAtA hai, taba vaha ekAntaduHkharUpa vedanA vedatA hai, kadAcit sukha rUpa (vedanA vedatA hai / ) bhagavan ! asurakumAra sambandhI prazna-gautama ! vaha isa bhava meM rahA huA kadAcit mahAvedanAvAlA aura kadAcit alpavedanAvAlA hotA hai; vahA~ utpanna hotA huA bhI vaha kadAcit mahAvedanA vAlA aura kadAcit alpavedanAvAlA hotA hai, kintu jaba vaha vahA~ utpanna ho jAtA hai, taba ekAntasukha rUpa vedatA hai, kadAcit duHkha rUpa vedanA vedatA hai / isI prakAra yAvat stanitakumAroM taka kahanA / bhagavan ! pRthvIkAyika meM utpanna hone yogya jIva sambandhI pRcchA / gautama ! vaha jIva isa bhava meM rahA huA kadAcit mahAvedanAyukta aura kadAcit alpavedanAyukta hotA hai, isI
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/6/355 177 prakAra vahA~ utpanna hotA huA bhI vaha kadAcit mahAvedanA aura kadAcit alpavedanA se yukta hotA hai aura jaba vahA~ utpanna ho jAtA hai, tatpazcAt vaha vividha prakAra se vedanA vedatA hai / isI prakAra manuSya paryanta kahanA asurakumAroM ke samAna vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ke lie bhI kahanA / [356] bhagavan ! kyA jIva Abhoganivartita AyuSya vAle haiM yA anAbhoganivartita AyuSyavAle haiM ? gautama ! jIva Abhoganivartita AyuSyavAle nahIM haiM, kintu anAbhoganivartita AyuSyavAle haiM | isI prakAra nairayikoM ke (AyuSya ke) viSaya meM bhI kahanA cAhie / vaimAnikoM paryanta isI taraha kahanA cAhie / [357] bhagavan ! kyA jIvoM ke karkaza vedanIya karma karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / bhagavan ! jIva karkazavedanIyakarma kaise bAMdhate haiM ? gautama ! prANAtipAta se yAvat mithyAdarzanazalya se bAMdhate haiM / kyA nairayika jIva karkazavedanIya karma bAMdhate haiM ? hA~, gautama ! pahale kahe anusAra bAMdhate haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA / bhagavan ! kyA jIva akarkazavedanIya karma bAMdhate haiM ? hA~, gautama ! bAMdhate haiM / bhagavan ! jIva akarkazavedanIya karma kaise bAMdhate haiM ? gautama ! prANAtipAtaviramaNa se yAvat parigraha-viramaNa se, isI taraha krodha-viveka se yAvat mithyAdarzanazalyaviveka se bAMdhate haiM / bhagavan ! kyA nairayika jIva akarkazavedanIya karma bAMdhate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / isI prakAra vaimAnikoM paryanta kahanA / manuSyoM ke viSaya meM itanA vizeSa hai ki audhika jIvoM ke samAna hI sArA kathana karanA cAhie / [358] bhagavan ! kyA jIva sAtAvedanIya karma bAMdhate haiM ? hA~, gautama ! bAMdhate haiM / bhagavan ! jIva sAtAvedanIya karma kaise bAMdhate haiM ? gautama ! prANoM para anukampA karane se, bhUtoM para anukampA karane se, jIvoM ke prati anukampA karane se aura sattvoM para anukampA karane se; tathA bahuta-se prANa, bhUta, jIva aura sattvoM ko duHkha na dene se, unheM zoka utpanna na karane se, cintA utpanna na karAne se vilApa evaM rudana karA kara AMsU na bahavAne se, unako na pITane se, unheM paritApa na dene se jIva sAtAvedanIya karma bAMdhate haiM / isI prakAra nairayika jIvoM ke viSaya meM kahanA cAhie / isI prakAra vaimAnikoM paryanta kahanA cAhie / / bhagavana ! jIva asAtAvedanIya karma bAMdhate haiM ? hA~, gautama ! bAMdhate haiM / bhagavana ! jIva asAtAvedanIya karma kaise bAMdhate haiM ? gautama ! dUsaroM ko duHkha dene se, dUsare jIvoM ko zoka utpanna karane se, jIvoM ko viSAda yA cintA utpanna karane se, dUsaroM ko rulAne yA vilApa karAne se, dUsaroM ko pITane se aura jIvoM ko paritApa dene se tathA bahuta-se prANa, bhUta, jIva evaM sattvoM ko duHkha pahu~cAne se, zoka utpanna karane se yAvat unako paritApa dene se he gautama isa prakAra se jIva asAtAvedanIya karma bAMdhate haiM / isI prakAra nairayika jIvoM ke viSaya meM samajhanA cAhie / isI prakAra vaimAnikoM paryanta kathana karanA cAhie / [359] bhagavan ! isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bhAratavarSa meM isa avasarpiNI kAla kA duHkhamaduHSama nAmaka chaThA ArA jaba atyanta utkaTa avasthA ko prApta hogA, taba bhAratavarSa kA AkArabhAva-pratyavatAra kaisA hogA ? gautama ! vaha kAla hAhAbhUta, bhaMbhAbhUta (duHkhAta) tathA kolAhalabhUta hogA / kAla ke prabhAva se atyanta kaThora, dhUla se malina, asahya, vyAkula, 312
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 AgamasUtra-hindI anuvAda bhayaMkara vAta evaM saMvartaka vAta caleMgI / isa kAla meM yahA~ bArabAra cAroM ora se dhUla ur3ane se dizAe~ raja se malina aura reta se kaluSita, andhakArapaTala se yukta evaM Aloka se rahita hoMgI / samaya kI rUkSatA ke kAraNa candramA atyanta zItalatA phaiMkeMge; sUrya atyanta tapeMge / isake anantara bArambAra bahuta se kharAba rasavAle megha, viparIta rasavAle megha, khAre jalavAle megha, khattamegha, agnimegha, vidyutmegha, viSamegha, azanimegha, na pIne yogya jala se pUrNa megha, vyAdhi, roga aura vedanA ko utpanna karane vAle jala se yukta tathA amanojJa jala vAle megha, pracaNDa vAyu ke AghAta se Ahata ho kara tIkSNa dhArAoM ke sAtha girate hue pracura varSA barasAe~ge; jisase bhAratavarSa ke grAma, AkAra, nagara, kher3e, karbaTa, maDamba, droNamukha, paTTaNa aura Azrama meM rahane vAle janasamUha, catuSpada, khaga, grAmoM aura jaMgaloM meM saMcAra meM rata trasaprANI tathA aneka prakAra ke vRkSa, guccha, gulma, latAe~, beleM, ghAsa, dUba, parvaka, hariyAlI, zAli Adi dhAnya, pravAla aura aMkura Adi tRNavanaspatiyA~, ye saba vinaSTa ho jAe~gI / vaitADhyaparvata ko chor3a kara zeSa sabhI parvata, choTe pahADa, TIle, DUMgara, sthala, registAna baMjarabhUmi Adi sabakA vinAza ho jAyagA / gaMgA aura sindhu, ina do nadiyoM ko chor3a kara zeSa nadiyA~, pAnI ke jharane, gaDr3he, (naSTa ho jAeMge) durgama aura viSama bhUmi meM rahe hue saba sthala samatala kSetra ho jAe~ge / [360] bhagavan ! usa samaya bhAratavarSa kI bhUmi kA AkAra aura bhAvoM kA AvirbhAva kisa prakAra kA hogA / gautama ! usa samaya isa bharatakSetra kI bhUmi aMgArabhUta murmurabhUta, bhasmIbhUta, tape hue loha ke kar3Aha ke samAna, taptaprAya agni ke samAna, bahuta dhUla vAlI, bahuta rajavAlI, bahuta kIcar3avAlI, bahuta zaivAlavAlI, calane jitane bahuta kIcar3a vAlI hogI, jisa para pRthvIsthita jIvoM kA calanA bar3A hI duSkara ho jAegA / bhagavan ! usa samaya meM bhAratavarSa ke manuSyoM kA AkAra aura bhAvoM kA AvirbhAva kaisA hogA ? gautama ! usa samaya meM bhAratavarSa ke manuSya ati kurUpa, kuvarNa, kugandha, kurasa aura kusparza se yukta, aniSTa, akAnta yAvat amanogama, hInasvaravAle, dInasvaravAle, aniSTasvaravAle yAvat amanAma svarakhAle, anAdeya aura apratItiyukta vacanavAle, nirlajja, kUTa-kapaTa, kalaha, vadha, bandha aura vairavirodha meM rata, maryAdA kA ullaMghana karane meM pradhAna, akArya karane meM nitya udyata, gurujanoM ke AdezapAlana aura vinaya se rahita, vikalarUpavAle, bar3he hue nakha, keza, dAr3hI, mUMcha aura roma vAle, kAlekalUTe, atyanta kaThora zyAmavarNa ke bikhare hue bAloM vAle, pIle aura sapheda kezoM vAle, durdarzanIya rUpa vAle, saMkucita aura valItaraMgoM se pariveSTita, Ter3hemer3he aMgopAMga vAle, isalie jarApariNata vRddhapuruSoM ke samAna pravirala TUTe aura sar3e hue dAMtoM vAle, udbhaTa ghaTa ke samAna bhayaMkara mukha vAle, viSama netroM vAle, Ter3hI nAka vAle tathA Ter3hemer3he evaM bhurriyoM se vikRta hue bhayaMkara mukha vAle, eka prakAra kI bhayaMkara khujalI vAle, kaThora evaM tIkSNa nakhoM se khulajAlane ke kAraNa vikRta bane hue, dAda, ekaprakAra ke kor3ha, sidhma vAle, phaTI huI kaThora camar3I vAle, vicitra aMga vAle, UMTa Adi-sI gati vAle, zarIra ke jor3oM ke viSama baMdhana vAle, U~cI-nIcI viSama haDDiyoM evaM pasaliyoM se yukta, kugaThanayukta, kusaMhananavAle, kupramANayukta, viSamasaMsthAnayukta, kurUpa, kusthAna meM bar3he hue zarIra vAle, kuzayyAvAle, kubhojana karanevAle, vividha vyAdhiyo se pIr3ita, skhalita gativAle, utsAharahita, sattvarahita, vikRta ceSTAvAle, tejohIna, bArabAra zIta, uSNa, tIkSNa aura kaThora vAta se vyApta,
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/6/360 179 malina aMgavAle, atyanta krodha, mAna, mAyA aura lobha se yukta azubha duHkha ke bhAgI, prAyaH dharmasaMjJA aura samyaktva se paribhraSTa hoMge / unakI avagAhanA utkRSTa eka ralipramANa hogI / unakA AyuSya solaha varSa kA aura adhika-se-adhika bIsa varSa kA hogA / ve bahuta se putrapautrAdi parivAravAle hoMge aura una para unakA atyanta sneha hogA / inake 72 kuTumba bIjabhUta tathA bIjamAtra hoge / ye gaMgA aura sindhu mahAnadiyoM ke biloM meM aura vaitADhyaparvata kI guphAoM meM nivAsa kareMge / bhagavan ! (usa duHSamaduHSamakAla ke) manuSya kisa prakAra kA AhAra kareMge ? gautama ! usa kAla aura usa samaya meM gaMgA aura sindhu mahAnadiyA~ ratha ke mArgapramANa vistAravAlI hoMgI / ratha kI dhurI ke praveza karane ke chidra jitane bhAga meM A sake utanA pAnI bahegA / vaha pAnI bhI aneka matsya, kachue Adi se bharA hogA aura usameM bhI pAnI bahuta nahIM hogA / ve bilavAsI manuSya sUryodaya ke samaya eka muhUrta aura sUryAsta ke samaya eka muhUrta bilo se bAhara nikaleMge / biloM se bAhara nikala kara ve gaMgA aura sindhu nadiyoM meM se machaliyoM aura kachuoM Adi ko pakar3a kara jamIna meM gAr3eMge / isa prakAra gAr3e hue matsya-kacchapAdi ThaMDa aura dhUpa se suka jAe~ge / isa prakAra zIta aura Atapa se pake hue matsya-kacchapAdi se ikkIsa hajAra varSa taka jIvikA calAte hue ve viharaNa kareMge / bhagavan ! ve zIlarahita, guNarahita, maryAdAhIna, pratyAkhyAna aura poSadhopavAsa se rahita, prAyaH mAMsAhArI, matsyAhArI, kSudrAhArI evaM kuNimAhArI manuSya mRtyu ke samaya mara kara kahA~ jAe~ge, kahA~ utpanna hoMge ? gautama ! ve manuSya mara kara prAyaH naraka evaM tiryaJca-yoniyoM meM utpanna hoMge / bhagavan ! niHzIla yAvat kuNimAhArI siMha, vyAghra, vRka, dvIpika, rIcha, tarakSa aura geMDA Adi mara kara kahA~ jAe~ge, kahA~ utpanna hoMge ? gautama ! ve prAyaH naraka aura tiryaJcayoni meM utpanna hoMge / bhagavan ! niHzIla Adi pUrvokta vizeSaNoM se yukta DhaMka, kaMka, bilaka, maduka, zikhI (Adi pakSI mara kara kahA~ utpanna hoMge ?) gautama ! prAyaH naraka evaM tiryaca yoniyoM meM utpanna hoMge / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-7 uddezaka-7 [361] bhagavan ! upayogapUrvaka calate-baiThate yAvat upayogapUrvaka karavaTa badalate tathA upayogapUrvaka vastra, pAtra, kambala, pAdapoMchana Adi grahaNa karate aura rakhate hue usa saMvRta anagAra ko kyA aipithikI kriyA lagatI hai athavA sAmparAyikI kriyA lagatI hai ? gautama ! usa saMvRtaanagAra ko airyApathikI kriyA lagatI hai, sAmparAyikI nhiiN|| bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki yAvat usa saMvRta anagAra ko aipithikI kriyA lagatI hai, kintu sAmparAyikI kriyA nahIM lagatI ? gautama ! jisake krodha, mAna, mAyA aura lobha vyavacchinna ho gae haiM, usa ko hI aipithikI kriyA lagatI hai, kyoMki vahI yathAsUtra pravRtti karatA hai / isa kAraNa he gautama ! usako yAvat sAmparAyikI kriyA nahIM lagatI / [362] bhagavan ! kAma rUpI haiM yA arUpI haiM ? AyuSman zramaNa ! kAma rUpI haiM, arUpI nahIM haiM / bhagavan ! kAma sacitta haiM athavA acitta haiM ? gautama ! kAma sacitta bhI
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda haiM aura kAma acitta bhI haiM / bhagavan ! kAma jIba haiM athavA ajIva haiM ? gautama ! kAma jIva bhI haiM aura kAma ajIva bhI haiM / bhagavan ! kAma jIvoM ke hote haiM yA ajIvoM ke hote haiM ? gautama ! kAma jIvoM ke hote haiM, ajIvoM ke nahIM hote / bhagavan ! kAma kitane prakAra ke kahe gae ? gautama ! kAma do prakAra ke kahe gae haiM / zabda aura rUpa / 180 bhagavan ! bhoga rUpI haiM athavA arUpI haiM ? gautama bhoga rUpI hote haiM, ve (bhoga) arUpI nahIM hote / bhagavan ! bhoga sacitta hote haiM yA acitta hote haiM ? gautama ! bhoga sacitta bhI hote haiM aura acitta bhI hote haiM / bhagavan ! bhoga jIva hote haiM yA ajIva hote haiM ? gautama ! bhoga jIva bhI hote haiM, aura bhoga ajIvoM bhI hote haiM / bhagavan ! bhoga jIvoM ke hote haiM yA ajIvoM ke hote haiM ? gautama ! bhoga jIvoM ke hote haiM, ajIvoM ke nahIM / bhagavan ! bhoga kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! bhoga tIna prakAra ke kahe gae haiM / ve - gandha, rasa aura sparza / bhagavan ! kAma bhoga kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! kAmabhoga pAMca prakAra ke kahe gae haiM / zabda, rUpa, gandha, rasa aura sparza / bhagavan ! jIva kAmI haiM athavA bhogI haiM ? gautama ! jIva kAmI bhI haiM aura bhogI bhI haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki jIva kAmI bhI haiM aura bhogI bhI haiM ? gautama ! zrotrendriya aura cakSurindriya kI apekSA jIva kAmI haiM aura ghrANendriya, jihvendriya evaM sparzendriya kI apekSA jIva bhogI haiM / isa kAraNa, he gautama! jIva kAmI bhI haiM aura bhogI bhI haiM / bhagavan ! nairayika jIva kAmI haiM athavA bhogI haiM ? gautama ! nairayika jIva bhI pUrvavat kAmI bhI haiM, bhogI bhI hai / isI prakAra stanitakumAroM taka kahanA cAhie / bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM ke sambandha meM bhI yahI prazna hai / gautama ! pRthvIkAyika jIva kamI nahIM haiM, kintu bhogI hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ki pRthvIkAyika va kamI nahIM, kintu bhogI haiM ? gautama ! sparzendriya kI apekSA se pRthvIkAyika jIva bhogI haiM / isI prakAra vanaspatikAyika jIvoM taka kahanA cAhie / isI prakAra dvIndriya jIva bhI bhogI haiM, kintu vizeSatA yaha hai ki ve jihvendriya aura sparzendriya kI apekSA bhogI haiM / trIndriya jIva bhI isI prakAra bhogI haiM, kintu vizeSatA yaha hai ki ve ghrANendriya, jihvendriya aura sparzendriya kI apekSA bhogI haiM / bhagavan ! caturindriya jIvoM ke sambandha meM bhI prazna hai / gautama ! caturindriya jIva kAmI bhI hai aura bhogI bhI haiM / bhagavan aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! (caturindriya jIva) cakSurindriya kI apekSA kAmI haiM aura ghrANendriya, jihvendriya aura sparzendriya kI apekSA bhogI haiM / isa kAraNa he gautama ! aisA kahA gayA hai ki caturindriya jIva kAmI bhI hai aura bhogI bhI haiM / zeSa vaimAnikoM paryanta sabhI jIvoM ke viSaya meM audhika jIvoM kI taraha kahanA cAhie / bhagavan ! kAma-bhogI, nokAmI - nobhogI aura bhogI, ina jIvoM meM se kauna kinase alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! kAmabhogI jIva sabase thor3e haiM, nokAmI nobhogI jIva unase anantaguNe haiM aura bhogI jIva unase anantaguNe haiM / [363] bhagavan ! aisA chadmastha manuSya, jo kisI devaloka meM deva rUpa meM utpanna hone vAlA hai, bhagavan ! vAstava meM vaha kSINabhogI utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra - parAkrama ke dvArA vipula aura bhogane yogya bhogoM ko bhogatA huA viharaNa karane meM samartha nahIM hai ?
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/7/363 181 gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki vaha utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama dvArA kinhIM vipula evaM bhogya bhogoM ko bhogane meM samartha hai / isalie vaha bhogI bhogoM kA parityAga karatA huA hI mahAnirjarA aura mahAparyavasAna vAlA hotA hai / bhagavan ! aisA adho'vadhika (niyata kSetra kA avadhijJAnI) manuSya, jo kisI devaloka meM utpanna hone yogya hai, kyA vaha kSINabhogI utthAna yAvat puruSakAraparAkrama dvArA vipula evaM bhogya logoM ko bhogane meM samartha hai / isake viSaya meM chadmastha ke samAna hI kathana jAna lenaa| bhagavan ! aisA paramAvadhika manuSya jo usI bhavagrahaNa se siddha hone vAlA yAvat sarvaduHkhoM kA anta karane vAlA hai, kyA vaha kSINabhogI yAvat bhogane yogya vipula bhogoM ko bhogane meM samartha hai ? (he gautama !) chadmastha ke samAna samajhanA / bhagavan ! kevalajJAnI manuSya bhI, jo usI bhava meM siddha hone vAlA hai, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karane vAlA hai, kyA vaha vipula aura bhogya bhogoM ko bhogane meM samartha hai ? isakA kathana bhI paramAvadhijJAnI kI taraha karanA cAhie yAvat vaha mahAnirjarA aura mahAparyavasAna vAlA hotA hai / [364] bhagavan ! ye jo asaMjJI prANI haiM, yathA-pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika ye pAMca tathA chaThe kaI trasakAyika jIva haiM, jo andha haiM, mUr3ha haiM, tAmasa meM praviSTa kI taraha haiM, (jJAnAvaraNarUpa) tamaHpaTala aura (mohanIyarUpa) mohajAla se AcchAdita haiM, ve akAmanikaraNa (ajJAna rUpa meM) vedanA vedate haiM, kyA aisA kahA jA sakatA hai ? hA~ gautama ! jo ye asaMjJI prANI haiM yAvata...ye saba akAmanikaraNa vedanA vedate haiM, aisA kahA jA sakatA hai | bhagavana ! kyA aisA hotA hai ki samartha hote hue bhI jIva akAmanikaraNa vedanA ko vedate haiM ? hA~, gautama ! vedate haiM / bhagavan ! samartha hote hue bhI jIva akAmanikaraNa vedanA ko kaise vedate haiM ? gautama ! jo jIva samartha hote hue bhI andhakAra meM dIpaka ke binA rUpoM ko dekhane meM samartha nahIM hote, jo avalokana kiye binA sammukha rahe hue rUpoM ko dekha nahIM sakate, avekSaNa kiye binA pIche ke bhAga ko nahIM dekha sakate, avalokana kiye binA agala-bagala ke rUpoM ko nahIM dekha sakate, Alokana kiye binA Upara ke rUpoM ko nahIM dekha sakate aura na Alokana kiye binA nIce ke rUpoM ko dekha sakate haiM, isI prakAra he gautama ! ye jIva samartha hote hue bhI akAmanikaraNa vedanA vedate haiM / bhagavan ! kyA aisA bhI hotA hai ki samartha hote hue bhI jIva prakAmanikaraNa (tIvra icchApUrvaka) vedanA ko vedate haiM ? hA~, gautama ! vedate haiM / bhagavan ! samartha hote hue bhI jIva prakAmanikaraNa vedanA ko kisa prakAra vedate haiM ? gautama ! jo samudra ke pAra jAne meM samartha nahIM haiM, jo samudra ke pAra rahe hue rUpoM ko dekhane meM samartha nahIM haiM, jo devaloka meM jAne meM samartha nahIM haiM aura jo devaloka meM rahe hue rUpoM ko dekha nahIM sakate, he gautama ! ve samartha hote hue bhI prakAmanikaraNa vedanA ko vedate haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / yaha isI prakAra hai / | zataka-7 uddezaka-8 [365] bhagavan ! kyA chadmastha manuSya, ananta aura zAzvata atItakAla meM kevala saMyama dvArA, kevala saMvara dvArA, kevala brahmacarya se tathA kevala aSTapravacanamAtAoM ke pAlana se siddha huA hai, buddha huA hai, yAvat usane sarva duHkhoM kA anta kiyA hai ? gautama ! yaha artha
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 AgamasUtra-hindI anuvAda samartha nahIM hai / isa viSaya meM prathama zataka ke caturtha uddezaka meM jisa prakAra kahA hai, usI prakAra yaha, yAvat 'alamatthu' pATha taka kahanA cAhie / _ [366] bhagavan ! kyA vAstava meM hAthI aura kunthue kA jIva samAna hai ? hA~, gautama ! hAthI aura kunthue kA jIva samAna hai / isa viSaya meM rAjapraznIyasUtra meM kahe anusAra 'khuDiDayaM vA mahAliyaM vA' isa pATha taka kahanA cAhie / [367] bhagavan ! nairayikoM dvArA jo pApakarma kiyA gayA hai, kiyA jAtA hai aura kiyA jAyegA, kyA vaha saba duHkharUpa hai aura (unake dvArA) jisakI nirjarA kI gaI hai, kyA vaha sukha rUpa hai ? hA~, gautama ! nairayika dvArA jo pApakarma kiyA gayA hai, yAvat vaha saba duHkharUpa hai aura (unake dvArA) jina (pApakarmoM) kI nirjarA kI gaI hai, vaha saba sukharUpa hai / isa prakAra vaimAnikoM paryanta caubIsa daNDakoM ko jAna lenA cAhie / [368] bhagavan ! saMjJAe~ kitane prakAra kI kahI gaI haiM ? gautama ! dasa prakAra kI haiM / AhArasaMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA, parigrahasaMjJA, krodhasaMjJA, mAnasaMjJA, mAyAsaMjJA, lobhasaMjJA, lokasaMjJA aura oghasaMjJA / vaimAnikoM paryanta caubIsa daNDakoM meM ye dasa saMjJAe~ pAI hai| nairayika jIva dasa prakAra kI vedanA kA anubhava karate hue rahate haiM / vaha isa prakArazIta, uSNa, kSudhA, pipAsA, kaNDU, parAdhInatA, jvara, dAha, bhaya aura zoka / . [369] bhagavan ! kyA vAstava meM hAthI aura kuMthue ke jIva ko samAna rUpa meM apratyAkhyAnikI kriyA lagatI hai ? hA~, gautama ! hAthI aura kuMthue ke jIva ko apratyAkhyAnikI kriyA samAna lagatI hai / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki hAthI aura kuMthue ke yAvat kriyA samAna lagatI hai ? gautama ! avirati kI apekSA samAna lagatI hai / [370] bhagavan ! AdhAkarma kA upayoga karane vAlA sAdhu kyA bAMdhatA hai ? kyA karatA hai ? kisakA caya karatA hai aura kisakA upacaya karatA hai ? gautama ! isa viSaya kA sArA varNana prathama zataka ke nauveM uddezaka meM kahe anusAra-'paNDita zAzvata hai aura paNDitatva azAzvata hai' yahA~ taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-7 uddezaka-9 | [371] bhagavan ! kyA asaMvRta anagAra bAhara ke pudgaloM ko grahaNa kiye binA eka varNa vAle eka rUpa kI vikurvaNA karane meM samartha hai ? yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA asaMvRta anagAra bAhara ke pudgaloM ko grahaNa karake eka varNa vAle eka rUpa kI vikurvaNA karane meM samartha hai ? hAM, gautama ! vaha aisA karane meM samartha hai / / bhagavan ! vaha asaMvRta anagAra yahA~ (manuSya-loka meM) rahe hue pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai, yA vahAM rahe hue pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai, athavA anyatra rahe pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai ? gautama ! vaha yahA~ (manuSyaloka meM) rahe hue pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai, kintu na to vahA~ rahe hue pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai aura na hI anyatra rahe hue pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai / isa prakAra ekavarNa, ekarUpa, ekavarNa anekarUpa, anekavarNa ekarUpa aura anekavarNa anekarUpa, yoM cauMbhagI kA kathana jisa prakAra chaThe zataka ke nauMveM uddezaka meM kiyA gayA hai,
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/9/371 183 usI prakAra yahA~ bhI kahanA cAhie / kintu itanA vizeSa hai ki yahA~ rahA huA muni yahA~ rahe hue pudgaloM ko grahaNa karake vikurvaNA karatA hai / zeSa sArA varNana pUrvavat yAvat 'bhagavan ! kyA rUkSa pudgaloM ko snigdha pudgaloM ke rUpa meM pariNita karane meM samartha hai ?' [u.] hA~, gautama ! samartha hai / [pra.] bhagavan ! kyA vaha yahA~ rahe hue pudgaloM ko grahaNa karake yAvat anyatra rahe hue pudgaloM ko grahaNa kie binA vikurvaNA karatA hai ?' taka kahanA / [372] arhanta bhagavAn ne yaha jAnA hai, arhanta bhagavAn ne yaha sunA hai- tathA arhanta bhagavAn ko yaha vizeSa rUpa se jJAta hai ki mahAzilAkaNTaka saMgrAma mahAzilAkaNTaka saMgrAma hI hai / (ataH) bhagavana ! jaba mahAzilAkaNTaka saMgrAma cala rahA thA, taba usameM kauna jItA aura kauna hArA ? gautama ! vajI videhaputra kUNika rAjA jIte, nau mallakI aura nau lecchakI, jo ki kAza aura kauzaladeza ke 18 gaNarAjA the, ve parAjita hue / usa samaya meM mahAzilAkaNTaka-saMgrAma upasthita huA jAna kara kUNika rAjA ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAyA / unase kahA-he devAnupriyo ! zIghra hI 'udAyI' nAmaka histarAja ko taiyAra karo aura azva, hAthI, ratha aura yoddhAoM se yukta caturaMgiNI senA sannaddha karo aura ye saba karake yAvat zIghra hI merI AjJA mujhe vApisa sauMpo / tatpazcAt kUNika rAjA dvArA isa prakAra kahe jAne para ve kauTumbika puruSa hRSTa-tuSTa hue, yAvat mastaka para aMjali karake he svAmina ! 'aisA hI hogA, jaisI AjJA'; yoM kaha kara unhoMne vinayapUrvaka vacana svIkAra kiyA / nipuNa AcAryoM ke upadeza se prazikSita evaM tIkSNa buddhi-kalpanA ke sunipuNa vikalpoM se yukta tathA aupapAtikasUtra meM kahe gae vizeSaNoM se yukta yAvat bhIma saMgrAma ke yogya udAra udAyI nAmaka hastIrAja ko susajjita kiyA / sAtha hI ghor3e, hAthI, ratha aura yoddhAoM se yukta caturaMgiNI senA bhI susajjita kI / jahA~ kUNika rAjA thA, vahA~ usake pAsa Ae aura karabaddha hokara unhoMne kUNika rAjA ko AjJA vApisa sauMpI / tatpazcAt kUNika rAjA jahA~ snAnagaha thA, vahA~ AyA, usane snAnagRha meM praveza kiyA / phira snAna kiyA, snAna se sambandhita mardanAdi balikarma kiyA, phira prAyazcittarUpa kautuka tathA maMgala kiye / samasta AbhUSaNoM se vibhUSita huA / sannaddhabaddha huA, lohakavaca ko dhAraNa kiyA, phira mur3e hue dhanurdaNDa ko grahaNa kiyA / gale ke AbhUSaNa pahane aura yoddhA ke yogya uttamottama cihnapaTa bAMdhe / phira Ayudha tathA praharaNa grahaNa kiye / phira koraNTaka puSpoM kI mAlA sahita chatra dhAraNa kiyA tathA usake cAroM ora cAra cAmara DhulAye jAne lage / logoM dvArA mAMgalika evaM jaya-vijaya zabda uccAraNa kiye jAne lage / isa prakAra kUNika rAjA uvavAiya meM kahe anusAra yAvat udAyI nAmaka pradhAna hAthI para ArUDha huA / isake bAda hAroM se AcchAdita vakSaHsthala vAlA kUNika janamana meM ratiprIti utpanna karatA huA yAvat zveta cAmaroM se bAra-bAra biMjAtA huA, azva, hastI, ratha aura zreSTha yoddhAoM se yukta caturaMgiNI senA se saMparivRta, mahAn subhaToM ke vizAla samUha se vyApta kUNika rAjA jahA~ mahAzilAkaNTaka saMgrAma thA, vahA~ AyA / vaha mahAzilAkaNTaka saMgrAma meM utarA / usake Age devarAja devendra zakra vajrapratirUpaka abhedya eka mahAn kavaca kI vikurvaNA karake khar3A huA / isa prakAra do indra saMgrAma karane lage; jaise ki-eka devendra aura dUsarA manujendra (kUNika rAjA), kUNika rAjA kevala eka hAthI se bhI parAjita karane meM samartha ho
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 AgamasUtra-hindI anuvAda gayA / tatpazcAt usa kUNika rAjA ne mahAzilAkaNTaka saMgrAma karate hue nau mallakI aura nau lecchakI; jo kAzI aura kozala deza ke aThAraha gaNarAjA the, unake pravaravIra yoddhAoM ko naSTa kiyA, ghAyala kiyA aura mAra DAlA / unakI cihnAMkita dhvajA-patAkAe~ girA dI / una vIroM ke prANa saMkaTa meM par3a gae, ataH unheM yuddhasthala se dasoM dizAoM meM bhagA diyA / bhagavan ! isa 'mahAzilAkaNTaka' saMgrAma ko mahAzilAkaNTaka saMgrAma kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! jaba mahAzilAkaNTaka saMgrAma ho rahA thA, taba usa saMgrAma meM jo bhI ghor3A, hAthI, yoddhA yA sArathi Adi tRNa se, kASThaM se, patte se yA kaMkara Adi se Ahata hote, ve saba aisA anubhava karate the ki hama mahAzilA (ke prahAra) se mAre gae haiM / he gautama ! isa kAraNa isa saMgrAma ko mahAzilAkaNTaka saMgrAma kahA jAtA hai | bhagavana ! jaba mahAzilAkaNTaka saMgrAma ho rahA thA, taba usameM kitane lAkha manuSya mAre gae ? gautama ! mahAzilAkaNTaka-saMgrAma meM caurAsI lAkha manuSya mAre gae / bhagavan ! zIlarahita yAvat pratyAkhyAna evaM pauSadhopavAsa se rahita, roSa meM bhare hue, parikupita, yuddha meM ghAyala hue aura anupazAnta ve manuSya mara kara kahA~ gae, kahA~ utpanna hue ? gautama ! prAyaH naraka aura tiryaJcayonikoM meM utpanna hue haiM / [373] bhagavan ! arhanta bhagavAn ne jAnA hai, ise pratyakSa kiyA hai aura vizeSarUpa se jAnA hai ki yaha rathamUsalasaMgrAma hai / bhagavan ! yaha rathamUsalasaMgrAma jaba ho rahA thA taba kauna jItA, kauna hArA ? he gautama vajrI-indra aura videhaputra (kUNika) evaM asurendra asurarAja camara jIte aura nau mallakI aura nau licchavI rAjA hAra gae tadanantara rathamUsala-saMgrAma upasthita huA jAna kara kUNika rAjA ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAyA / isake bAda kA sArA varNana mahAzilAkaNTaka kI taraha kahanA / itanA vizeSa hai ki yahA~ 'bhUtAnanda' nAmaka hastirAja hai / yAvat vaha kUNika rAjA rathamUlasaMgrAma meM utarA / usake Age devendra devarAja zakra hai, yAvat pUrvavat sArA varNana kahanA / usake pIche asurendra asurarAja camara loha ke bane hue eka mahAn kiThina jaise kavaca kI vikurvaNA karake khar3A hai / isa prakAra tIna indra saMgrAma karane ke lie pravRtta hue haiM / yathA devendra, manujendra aura asurendra / aba kUNika kevala eka hAthI se sArI zatru-senA ko parAjita karane meM samartha hai / yAvat pahale kahe anusAra usane zatru rAjAoM ko dasoM dizAoM meM bhagA diyA / bhagavan ! isa 'rathamUlasaMgrAma' ko rathamUlasaMgrAma kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! jisa samaya sthamUlasaMgrAma ho rahA thA, usa samaya azvarahita, sArathirahita aura yoddhAoM se rahita kevala eka rathamUsala sahita atyanta janasaMhAra, janavadha, jana-pramardana aura janapralaya ke samAna rakta kA kIcar3a karatA huA cAroM ora daur3atA thA / isI kAraNa usa saMgrAma ko 'rathamUlasaMgrAma' yAvat kahA gayA hai / bhagavan ! jaba rathamUsalasaMgrAma ho rahA thA, taba usameM kitane lAkha manuSya mAre gae ? gautama ! rathamUsalasaMgrAma meM chiyAnavai lAkha manuSya mAre gae / bhagavan ! niHzIla yAvat ve manuSya mRtyu ke samaya marakara kahA~ gae, kahA~ utpanna hue ? gautama ! unameM se dasa hajAra manuSya to eka machalI ke udara meM utpanna hue, eka manuSya devaloka meM utpanna huA, eka manuSya uttama kula meM utpanna huA aura zeSa prAyaH naraka aura tiryaJcayonikoM meM utpanna hue / [374] bhagavan ! devendra devarAja zakra aura asurendra asurarAja camara, ina donoM ne kUNika rAjA ko kisa kAraNa se sahAyatA dI ? gautama ! devendra devarAja zakra to kUNika rAjA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/9/374 185 kA pUrvasaMgatika thA aura asurendra asurakumAra rAjA camara kUNika rAjA kA paryAyasaMgatika mitra thA / isIlie, he gautama ! unhone kUNika rAjA ko sahAyatA dI / [375] bhagavan ! bahuta-se loga paraspara aisA kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM kianeka prakAra ke choTe-bar3e saMgrAmoM meM se kisI bhI saMgrAma meM sAmanA karate hue Ahata hue evaM ghAyala hue bahuta-se manuSya mRtyu ke samaya mara kara kisI bhI devaloka meM devarUpa meM utpanna hote haiM / bhagavan ! aisA kaise ho sakatA hai ? gautama bahuta-se manuSya, jo isa prakAra kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki saMgrAma meM mAre gae manuSya devalokoM meM utpanna hote haiM, aisA kahane vAle mithyA kahate haiM / he gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~ yAvat prarUpaNA kahatA hU~gautama ! usa kAla aura usa samaya meM vaizAlI nAma kI nagarI thI / usa vaizAlI nagarI meM 'varuNa' nAmaka nAganatRka rahatA thA / vaha dhanADhya yAvat aparibhUta vyakti thA / vaha zramaNopAsaka thA aura jIvAjIvAdi tattvoM kA jJAtA thA, yAvata vaha AhArAdi dvArA zramaNanirgranthoM ko pratilAbhita karatA huA tathA nirantara chaTha-chaTha kI tapasyA dvArA apanI AtmA ko bhAvika karatA huA vicaraNa karatA thA / ___ eka bAra rAjA ke abhiyoga se, gaNa ke abhiyoga se tathA bala ke abhiyoga se varuNa nAganatRka ko rathamUsalasaMgrAma meM jAne kI AjJA dI gaI / taba usane SaSThabhakta ko bar3hAkara aSTabhakta tapa kara liyA / tele kI tapasyA karake usane apane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura bulAkara isa prakAra kahA-"he devAnupriyo ! cAra ghaMToM vAlA azvaratha, sAmagrIyukta taiyAra karake zIghra upasthita karo / sAtha hI azva, hAthI, ratha aura pravara yoddhAoM se yukta caturaMgiNI senA ko susajjita karo, yAvat yaha saba susajjita karake merI AjJA mujhe vApasa sauMpo / tadanantara una kauTumbika puruSoM ne usakI AjJA svIkAra evaM zirodhArya karake yathAzIghra chatrasahita evaM dhvajAsahita cAra ghaMTAoM vAlA azvaratha, yAvat taiyAra karake upasthita kiyA / sAtha hI ghor3e, hAthI, ratha evaM pravara yoddhAoM se yukta caturaMgiNI senA ko yAvat susajjita kiyA aura susajjita karake yAvat varuNa nAganaptRka ko usakI AjJA vApisa sauMpI / tatpazcAt vaha varuNa nAganatRtaka, jahA~ snAnagRha thA, vahA~ AyA / yAvat kautuka aura maMgalarUpa prAyazcitta kiyA, sarva alaMkAroM se vibhUSita huA, kavaca pahanA, koraMTapuSpoM kI mAlAoM se yukta chatra dhAraNa kiyA, ityAdi kUNika rAjA kI taraha kahanA cAhie / phira aneka gaNanAyakoM, dUtoM aura sandhipAloM ke sAtha parivRta hokara vaha snAnagRha se bAhara nikala kara bAhara kI upasthAnazAlA meM AyA aura susajjita cAturghaNTa azvaratha para ArUDha ho kara azva, gaja, ratha aura yoddhAoM se yukta caturaMgiNI senA ke sAtha, yAvat mahAn subhaToM ke samUha se parivRta hokara jahA~ sthamUsala-saMgrAma hone vAlA thA, vahA~ AyA / rathamUsala-saMgrAma meM utarA / usa samaya sthamUsala-saMgrAma meM pravRtta hone ke sAtha hI varuNa nAganaptaka ne isa prakAra kA abhigraha kiyA mere lie yahI kalpa hai ki rathamUsala saMgrAma meM yuddha karate hue jo mujha para pahale prahAra karegA, use hI mujhe mAranA hai, (anya) vyaktiyoM ko nahIM / yaha abhigraha karake vaha rathamUsalasaMgrAma meM pravRtta ho gayA / usI samaya rathamUsala-saMgrAma meM jUjhate hue varuNa nAga-natRka ke ratha ke sAmane pratirathI ke rUpa meM eka puruSa zIghra hI AyA, jo usI ke sadRza, usI ke samAna tvacA vAlA thA,
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 AgamasUtra-hindI anuvAda usI ke samAna umra kA aura usI ke samAna astra-zastrAdi upakaraNoM se yukta thA / taba usa puruSa ne varuNa nAganatRka ko isa prakAra kahA-"he varuNa nAganaptRka ! mujha para prahAra kara, are, varuNa nAganaptaka / mujha para vAra kara !" isa para varuNa nAganaptRka ne usa puruSa se yoM kahA"he devAnapriya ! jo mujha para prahAra na kareM, usa para pahale prahAra karane kA merA kalpa (niyama) nahIM hai / isalie tuma (cAho to) pahale mujha para prahAra karo / " / tadanantara varuNa nAganaptRka ke dvArA aisA kahane para usa puruSa ne zIghra hI krodha se lAla-pIlA ho kara yAvat dAMta pIsate hue apanA dhanuSa uThAyA / phira bANa uThAyA phira dhanuSa para yathAsthAna bANa car3hAyA / phira amuka Asana se amuka sthAna para sthita hokara dhanuSa ko kAna taka khIMcA / aisA karake usane varuNa nAganaptRka para gAr3ha prahAra kiyA / gAr3ha prahAra se ghAyala hue varuNa nAganaptRka ne zIghra kupita hokara yAvat misamisAte hue dhanuSa uThAyA / phira usa para bANa car3hAyA aura usa bANa ko kAna taka khIMcakara usa puruSa para chor3A / jaise eka hI joradAra coTa se patthara ke Tukar3e-Tukar3e ho jAtA haiM, usI prakAra varuNa nAganaptRka ne eka hI gAr3ha prahAra se usa puruSa ko jIvana se rahita kara diyA / usa puruSa ke gAr3ha prahAra se sakhta ghAyala huA varuNa nAganatRka azakta, abala, avIrya, puruSArtha evaM parAkrama se rahita ho gayA / ataH 'aba merA zarIra Tika nahIM sakegA' aisA samajhakara usane ghor3oM ko rokA, ratha ko vApisa phirAyA aura rathamUsalasaMgrAmasthala se bAhara nikala gayA / ekAnta sthAna meM Akara ratha ko khar3A kiyA / phira ratha se nIce utarakara usane ghor3oM ko chor3a kara visarjita kara diyA / phira darbha kA saMthArA bichAyA aura pUrvadizA kI ora muMha karake darbha ke saMstAraka para paryakAsana se baiThA aura donoM hAtha jor3a kara yAvat kahA arihanta bhagavantoM ko, yAvat jo siddhagati ko prApta hue haiM, namaskAra ho / mere dharmaguru, dharmAcArya zramaNa bhagavAn mahAvIra ko namaskAra ho, jo dharma kI Adi karane vAle yAvat siddhagati prApta karane ke icchuka haiM / yahA~ rahA huA maiM vahA~ rahe hue bhagavAn ko vandana karatA haiM / vahA~ rahe hue bhagavAn mujhe dekheM / ityAdi kahakara yAvat vandana-namaskAra karake kahA - pahale maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa sthUla prANAtipAta kA, yAvat sthUla parigraha kA jIvanaparyanta ke lie pratyAkhyAna kiyA thA, kintu aba maiM unhIM arihanta bhagavAn mahAvIra ke pAsa (sAkSI se) sarva prANAtipAta kA jIvanaparyanta ke lie pratyAkhyAna karatA hU~ / isa prakAra skandaka kI taraha (aThAraha hI pApasthAnoM kA sarvathA pratyAkhyAna kara diyA / ) phira isa zarIra kA bhI antima zvAsocchvAsa ke sAtha vyutsarga karatA hU~, yoM kaha kara usane kavaca khola diyA / lage hae bANa ko bAhara khIMcA / usane AlocanA kI, pratikramaNa kiyA aura samAdhiyukta hokara maraNa prApta kiyA / usa varuNa nAganaptRka kA eka priya bAlamitra bhI rathamUsalasaMgrAma meM yuddha kara rahA thA / vaha bhI eka puruSa dvArA prabala prahAra karane se ghAyala ho gayA / isase azakta, abala, yAvat puruSArtha-parAkrama se rahita bane hue usane socA-aba merA zarIra Tika nahIM sakegA / jaba usane varuNa nAganatRka ko rathamUsalasaMgrAma-sthala se bAhara nikalate hue dekhA, to vaha bhI apane stha ko vApisa phirA kara rathamUsalasaMgrAma se bAhara nikalA, ghor3oM ko rokA aura jahA~ varuNa nAganaptRka ne ghor3oM ko ratha se kholakara visarjita kiyA thA, vahA~ usane bhI ghor3oM ko visarjita
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/9/375 187 kara diyA / phira darbha ke saMstAraka ko bichA kara usa para baiThA / darbhasaMstAraka para baiThakara pUrvadizA kI ora mukha karake yAvat donoM hAtha jor3a kara yoM bolA-'bhagavan ! mere priya bAlamitra varuNa nAganatRka ke jo zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa haiM, ve saba mere bhI hoM, isa prakAra kaha kara usane kavaca kholA / zarIra meM lage hue bANa ko bAhara nikAlA / vaha bhI kramazaH samAdhiyukta hokara kAladharma ko prApta huA / tadanantara usa varuNa nAganaptRka ko kAladharma prApta huA jAna kara nikaTavartI vANavyantara devoM ne usa para sugandhitajala kI vRSTi kI, pAMca varNa ke phUla barasAe aura divyagIta evaM gandharva-ninAda bhI kiyA / taba se usa varuNa nAganaptRka kI usa divya devakRddhi, divya devadyuti aura divya devaprabhAva ko suna kara aura jAna kara bahuta-se loga paraspara isa prakAra kahane lage, yAvat prarUpaNA karane lage-'devAnupriyo ! saMgrAma karate hue jo bahuta-se manuSya marate haiM, yAvat ve devalokoM meM utpanna hote haiN|' [376] bhagavan ! varuNa nAganaptRka kAladharma pA kara kahA~ gayA, kahA~ utpanna huA ? gautama ! vaha saudharmakalpa meM aruNAbha nAmaka vimAna meM devarUpa meM utpanna huA hai / usa devaloka meM katipaya devoM kI cAra palyoyama kI sthiti kahI gaI hai / ataH vahA~ varuNa-deva kI sthiti bhI cAra palyopama kI hai / bhagavan ! vaha varuNa deva usa devaloka se Ayu-kSaya hone para, bhava-kSaya hone para tathA sthiti-kSaya hone para kahA~ jAyegA, kahA~ utpanna hogA ? gautama ! vaha mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogA, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karegA / bhagavan ! varuNa nAganaptRka kA priya bAlamitra kAladharma pA kara kahA~ gayA ?, kahA~ utpanna huA ? gautama ! vaha sukula meM utpanna huA hai / bhagavan ! vaha vahA~ se kAla karake kahA~ jAyegA ? kahA~ utpanna hogA ? gautama ! vaha bhI mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogA, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karegA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-7 uddezaka-10 | [377] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / vahA~ guNazIlaka nAmaka caitya thA yAvat (eka) pRthvIzilApaTTaka thA / usa guNazIlaka caitya ke pAsa thor3I dUra para bahuta se anyatIrthI rahate the, yathA-kAlodAyI, zailodAI, zaivAlodAyI, udaya, nAmodaya, narmodaya, annapAlaka, zailapAlaka, zaMkhapAlaka aura suhastI gRhapati / kisI samaya saba anyatIrthika eka sthAna para Ae, ekatrita hue aura sukhapUrvaka bhalIbhA~ti baiThe / phira unameM paraspara isa prakAra kA vArtAlApa prArambha huA-'aisA (sunA) hai ki zramaNa jJAtaputra pAMca astikAyoM kA nirUpaNa karate haiM, yathA-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudagalAstikAya aura jIvAstikAya / inameM se cAra astikAyoM ko zramaNa jJAtaputra 'ajIva-kAya' batAte haiM / dharmAstikAya yAvat pudgalAstikAya / eka jIvAstikAya ko zramaNa jJAtaputra 'arUpI' aura jIvakAya batalAte haiM / una pAMca astikAyoM meM se cAra astikAyoM ko zramaNa jJAtaputra arUpIkAya batalAte haiM / dharmAstikAya, yAvat jIvAstikAya / eka pudgalAstikAya ko hI zramaNa jJAtaputra rUpIkAya aura ajIvakAya kahate haiM / unakI yaha bAta kaise mAnI jAe ?
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 AgamasUtra-hindI anuvAda usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat guNazIla caitya meM padhAre, vahA~ unakA samavasaraNa lagA / yAvat pariSad (dharmopadeza sunakara) vApisa calI gaI / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha antevAsI gautamagotrIya indrabhUti nAmaka anagAra, dUsare zataka ke nirgrantha uddezaka meM kahe anusAra bhikSAcArI ke lie paryaTana karate hue yathAparyApta AhAra-pAnI grahaNa karake rAjagRha nagara se yAvat, tvarArahita, capalatArahita sambhrAntatArahita, yAvat IyaryAsamiti kA zodhana karate-karate anyatIrthikoM ke pAsa se hokara nikale / tatpazcAt una anyatIrthikoM ne bhagavAn gautama ko thor3I dUra se jAte hue dekhA / dekhakara unhoMne eka-dUsare ko bulAyA / bulAkara eka-dUsare se isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! bAta aisI hai ki (paMcAstikAya sambandhI) yaha bAta hamAre lie ajJAta hai / yaha gautama hamase thor3I hI dUra para jA rahe haiM / isalie he devAnupriyo ! hamAre lie gautama se yaha artha pUchanA zreyaskara hai, aisA vicAra karake unhoMne paraspara isa sambandha meM parAmarza kiyA / jahA~ bhagavAn gautama the, vahA~ unake pAsa Ae / unhoMne bhagavAn gautama se isa prakAra pUchA ___ he gautama ! tumhAre dharmAcArya, dharmopadezaka zramaNa jJAtaputra paMca astikAya kI prarUpaNA karate haiM, jaise-dharmAstikAya yAvat AkAzAstikAya / yAvat 'eka pudgalAstikAya ko hI zramaNa jJAtaputra rUpIkAya aura ajIvakAya kahate haiM; yahA~ taka apanI sArI carcA unhoMne gautama se kahI / he bhadanta gautama ! yaha bAta aise kaise hai ? isa para bhagavAn gautama ne una anyatIrthikoM se kahA-'he devAnupriyo ! hama astibhAva ko nAsti, aisA nahIM kahate, isI prakAra 'nAstibhAva' ko asti aisA nahIM kahate / he devAnupriyo ! hama sabhI astibhAvoM ko asti, aisA kahate haiM aura samasta nAstibhAvoM ko nAsti, aisA kahate haiM / ataH he devAnupriyo ! Apa svayaM apane jJAna se isa bAta para cintana kariye / ' -jaisA bhagavAn batalAte haiM, vaisA hI hai / ' isa prakAra kaha kara zrI gautamasvAmI guNazIlaka caitya meM jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ unake pAsa Ae aura dvitIya zataka ke nirgrantha uddezaka meM batAye anusAra yAvat AhAra-pAnI bhagavAn ko dikhalAyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra karake unase na bahuta dUra aura na bahuta nikaTa raha kara yAvat upAsanA karane lge| usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra mahAkathA-pratipanna the / usI samaya kAlodAyI usa sthala meM A pahu~cA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kAlodAyI se pUchA'he kAlodAyI ! kyA vAstava meM, kisI samaya eka jagaha sabhI sAtha Ae hue aura ekatra sukhapUrvaka baiThe hue tuma saba meM paMcAstikAya meM sambandha meM vicAra huA thA ki yAvat 'yaha bAta kaise mAnI jAe ?' kyA yaha bAta yathArtha hai ?' 'hA~, yathArtha hai / ' (bhagavAn-) 'he kAlodAyI ! paMcAstikAyasambandhI yaha bAta satya hai / maiM dharmAstikAya se pudgalAstikAya paryanta paMca astikAya kI prarUpaNA karatA huuN| unase se cAra astikAyoM ko maiM ajIvakAya batalAtA hU~ / yAvat pUrva kathitAnusAra eka pudgalAstikAya ko maiM rUpIkAya batalAtA hU~ | taba kAlodAyI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se pUchA-'bhagavan ! kyA dharmAstikAya, adharmAstikAya aura AkAzAstikAya, ina arUpI ajIvakAyoM para koI baiThane, sone, khar3e rahane, nIce baiThane yAvat karavaTa badalane, Adi kriyAe~ karane meM samartha hai ?' he kAlodAyI ! yaha artha samartha nahIM hai / eka pudgalAstikAya hI rUpI ajIvakAya hai, jisa para koI bhI
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-7/-/10/37 189 baiThane, sone yA yAvat karavaTa badalane Adi kriyAe~ karane meM samartha hai / bhagavan ! jIvoM ko pApaphalavipAka se saMyukta karanevAle pApakarma, kyA isa rUpIkAya aura ajIvakAya ko lagate haiM ? kyA isa rUpIkAya aura ajIvakAyarUpa pudgalAstikAya meM pApakarma lagate haiM ? kAlodAyi ! yaha artha samartha nahIM hai / (bhagavan !) kyA isa arUpI jIvAstikAya meM jIvoM ko pApaphalavipAka se yukta pApakarma lagate haiM ? hA~ ! lagate haiM / (samAdhAna pAkara) kAlodAyI bodhi ko prApta huA / phira usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra karake usane kahA-'bhagavan ! maiM Apase dharma-zravaNa karanA cAhatA huuN|' bhagavAn ne use dharma-zravaNa karAyA / phira jaise skandaka ne bhagavAna se pravrajyA aMgIkAra kI thI vaise hI kAlodAyI bhagavAn ke pAsa pravrajita huA / usI prakAra usane gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA...yAvat kAlodAyI anagAra vicaraNa karane lage / [378] kisI samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRha nagara ke guNazIlaka caitya se nikala kara bAhara janapadoM meM vihAra karate hue vicaraNa karane lage / usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / guNazIlaka nAmaka caitya thA / kisI samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI punaH vahA~ padhAre yAvat unakA samavasaraNa lagA / yAvat pariSad dharmopadeza suna kara lauTa gii| tadanantara anya kisI samaya kAlodAyI anagAra, jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI virAjamAna the, vahA~ unake pAsa Aye aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake isa prakAra pUchA-bhagavan ! kyA jIvoM ko pApaphalavipAka se saMyukta pApa-karma lagate haiM ? hA, lagate hai / bhagavan ! jIvoM ko pApaphalavipAkasaMyukta pApakarma kaise lagate haiM ? kAlodAyI ! jaise koI puruSa sundara sthAlI meM pakAne se zuddha pakA huA, aThAraha prakAra ke dAla, zAka Adi vyaMjanoM se yukta viSamizrita bhojana kA sevana karatA hai / vaha bhojana use ApAta meM acchA lagatA hai, kintu usake pazcAt vaha bhojana pariNamana hotA-hotA kharAba rUpa meM, durgandharUpa meM yAvat chaThe zataka ke tRtIya uddezaka meM kahe anusAra yAvat bAra-bAra azubha pariNAma prApta karatA hai / he kAlodAyI ! isI prakAra jIvoM ko prANAtipAta se lekara yAvat mityAdarzanazalya taka aThAraha pApasthAna kA sevana Upara-Upara se prArambha meM to acchA lagatA hai, kintu bAda meM jaba unake dvArA bAMdhe hue pApakarma udaya meM Ate haiM, taba ve azubharUpa meM pariNata hotehote durUpapane meM, durgandharUpa meM yAvat bAra-bAra azubha pariNAma pAte haiM / he kAlodAyI ! isa prakAra se jIvoM ke pApakarma azubhaphalavipAka se yukta hote haiM / bhagavan ! kyA jIvoM ke kalyANa (zubha) karma kalyANaphalavipAka sahita hote haiM ? hA~, kAlodAyI / hote haiM / bhagavan ! jIvoM ke kalyANakarma yAvat (kalyANaphalavipAka se saMyukta) kaise hote haiM ? kAlodAyI ! jaise koI puruSa manojJa sthAlI meM pakAne se zuddha pakA huA aura aThAraha prakAra ke dAla, zAka Adi vyaMjanoM se yukta auSadhamizrita bhojana karatA hai, to vaha bhojana Upara-Upara se prArambha meM acchA na lage, parantu bAda meM pariNata hotA-hotA jaba vaha surUpatvarUpa meM, suvarNarUpa meM yAvat sukha rUpa meM bAra-bAra pariNata hotA hai, taba vaha duHkharUpa meM pariNata nahIM hotA, isI prakAra he kAlodAyI ! jIvoM ke lie prANAtipAtaviramaNa yAvata parigraha-viramaNa, krodhaviveka yAvat mithyAdarzanazalya-viveka prArambha meM acchA nahIM lagatA,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 AgamasUtra-hindI anuvAda kintu usake pazcAt usakA pariNamana hote-hote surUpatvarUpa meM, suvarNarUpa meM usakA pariNAma yAvat sukharUpa hotA hai, duHkharUpa nahIM hotA / isI prakAra he kAlodAyI ! jIvoM ke kalyANa karma yAvat (kalyANaphalavipAka saMyukta) hote haiM / [379] bhagavan ! (mAna lIjie) samAna umra ke yAvat samAna hI bhANDa, pAtra aura upakaraNa vAle do puruSa eka-dUsare ke sAtha agnikAya kA samArambha kareM; unameM se eka puruSa agnikAya ko jalAe aura eka puruSa agnikAya ko bujhAe, to he bhagavan ! una donoM puruSoM meM se kauna-sA puruSa mahAkarma vAlA, mahAkriyA vAlA, mahA-AstravavAlA aura mahAvedanAvAlA hai aura kauna-sA puruSa alpakarma vAlA, alpakriyA vAlA, alpaAstrava vAlA aura alpavedanA vAlA hotA hai ? he kAlodAyI ! una donoM puruSoM meM se jo puruSa anikAya ko jalAtA hai vaha puruSa mahAkarmavAlA yAvat mahAvedanA vAlA hotA hai aura jo puruSa agnikAya ko bujhAtA hai, vaha alpakarmavAlA yAvat alpavedanA vAlA hotA hai / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate hai ? kAlodAyI ! una donoM purupoM meM se jo puruSa agnikAya ko jalAtA hai, vaha pRthvIkAya kA bahuta samArambha karatA hai, apkAya kA bahuta samArambha karatA hai, tejaskAya kA alpa samArambha karatA hai, vAyukAya kA bahuta samArambha karatA, vanaspatikAya kA bahuta samArambha karatA hai aura trasakAya kA bahuta samArambha karatA hai / jo bujhAtA hai, vaha pRthvIkAya kA alpa samArambha karatA hai, apkAya kA alpa samArambha karatA hai, vAyukAya kA alpa samArambha karatA hai, vanaspatikAya kA alpa samArambha karatA hai evaM trasakAya kA bhI alpa samArambha karatA hai, kintu agnikAya kA bahuta samArambha karatA hai / isalie he kAlodAyI ! jo puruSa agnikAya ko jalAtA hai, vaha puruSa mahAkarma vAlA Adi hai aura jo bujhAtA hai, vaha alpakarma vAlA Adi hai / [380] bhagavan ! kyA acitta pudgala bhI avabhAsita hote haiM, ve vastuoM ko udyotita karate haiM, tapAte haiM aura prakAza karate haiM ? hA~ kAlodAyI ! acitta pudgala bhI yAvat prakAza karate haiM / bhagavan ! acitta hote hue bhI kauna-se pudgala avabhAsita hote haiM, yAvat prakAza karate haiM ? kAlodAyI ! kruddha anagAra kI nikalI huI tejolezyA dUra jAkara usa deza meM giratI hai, jAne yogya deza meM jAkara usa deza meM giratI hai / jahA~ vaha giratI hai, vahA~ acitta pudgala bhI avabhAsita hote haiM yAvat prakAza karate haiM / isake pazcAt vaha kAlodAyI anagAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana-namaskAra karate haiM | bahuta-se caturtha, SaSTha, aSTama ityAdi tapa dvArA yAvat apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karane lage; yAvat kAlAsyaveSIputra kI taraha siddha, buddha, mukta yAvat saba duHkhoM se mukta hue / zataka-7 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-8) [381] 1. pudgala, 2. AzIviSa, 3. vRkSa, 4. kriyA, 5. AjIva, 6. prAsuka, 7. adatta, 8. pratyanIka, 9. bandha 10. ArAdhanA, AThaveM zataka meM ye dasa uddezaka haiM / | zataka-8 uddezaka-1 | [382] rAjagRha nagara meM yAvat gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/1/382 191 pUchA- bhagavan ! pudgala kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! pudgala tIna prakAra ke kahe gae haiM, ve isa prakAra haiM-prayoga-pariNata, mizra-pariNata aura vistrasA pariNata / [383] bhagavan ! prayoga-pariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke kahe, gae haiM, ekendriya-prayoga-pariNata, dvIndriya-prayoga-pariNata yAvat, trIndriya-prayogapariNata, caturindriya-prayoga-pariNata, paMcendriya-prayoga-parigata pudgala / bhagavan ! ekendriya-prayoga-pariNata pudgala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke pRthvIkAyika ekendriya-prayoga-pariNata pudgala, yAvat vanaspatikAyika ekendriya-prayogapariNata pudgala / bhagavan ! pRthvIkAyika ekendriya-prayoga-pariNata pudgala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! ve do prakAra ke haiM, sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-prayoga-pariNata pudgala aura bAdarapRthvIkAyika-ekendriya-prayoga-pariNata pudgala / isI prakAra apkAyika-ekendriya-prayogapariNata pudgala bhI isI taraha kahane cAhie / isI prakAra vanaspatikAyika-ekendriya-prayogapariNata pudgala taka pratyeka ke do do bheda kahane cAhie / __ bhagavan ! aba dvIndriya-prayoga-pariNata pudgala ke prakAroM ke viSaya meM pRcchA hai / gautama ! ve aneka prakAra ke kahe gae haiM / isI prakAra trIndriya-prayoga-pariNata pudgaloM aura caturindriya-prayoga-pariNata pudagaloM ke prakAra ke viSaya meM jAnanA / paMcendriya-prayoga-pariNata pudgaloM viSaya meM prshn| gautama cAra prakAra ke haiM, nAraka-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala, tiryaJca-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala, manuSya-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala aura devapaMcendriya-prayoga-pariNata pudgala / nairayika paMcendriya-prayoga-pariNata pudgaloM ke viSaya meM prazna / gautama ! sAta prakAra ke haiM, ratnaprabhApRthvI-nairayika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala yAvat adhaHsaptamA pRthvI-nairayikapaMcendriya-prayoga-pariNata pudgala / / tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgaloM ke viSaya meM prazna / gautama ! tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala tIna prakAra ke kahe gae haiM / jaise ki jalacaratiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala, sthalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala aura khecara-tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala / bhagavan ! jalacara tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudagala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke sammUrchima jalacara-tiryaJcayonika paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala aura garbhaja jalacaratiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala / bhagavan ! sthalacara-tiryaJcayonika-paMcendriyaprayoga-pariNata pudgala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke catuSpada-sthalacaratiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala aura parisarpa-sthalacara-tiryaJcayonikapaMcendriya-prayogapariNata pudgala / catuSpada-sthalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-pariNata pudgala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke sammUrchima catuSpada-sthalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala aura garbhaja-catuSpada-sthalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala / / isI prakAra abhilApa dvArA parisarpa-sthalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala bhI do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-uraHparisarpa-sthalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala aura bhujaparisarpa-sthalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala / uraHparisarpa
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 AgamasUtra-hindI anuvAda (sambandhI prayogapariNata pudgala) bhI do prakAra ke haiM / sammUrchima aura garbhaja / isI prakAra bhujaparisarpa-sambandhI pudgala aura khecara ke bhI pUrvavat do-do bheda kahe gae haiM / bhagavan ! manuSya-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala ke prakAroM ke liye prazna / gautama ! ve do prakAra ke kahe gae haiM / yathA-sammUrchimamanuSya-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala aura garbhajamanuSya-paMcendriya prayoga-pariNata pudgala / bhagavan ! deva-paMcendriya-prayoga-pariNata-pudgala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! ve cAra prakAra ke kahe gae haiM, jaise-bhavanavAsI-deva-paMcendriyaprayoga-pariNata pudgala, yAvat vaimAnikadeva-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala / bhagavan ! bhavanavAsIdeva-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala ke prakAroM ke liye prazna / ve dasa prakAra ke haiM, asurakumAra-prayoga-pariNata pudgala yAvat stanitakumAra-prayoga-pariNata pudgala / isI abhilApa se pizAca se gandharva taka ATha prakAra ke vANavyantaradeva (prayoga-pariNata pudgala) kahanA, jyotiSkadevaprayoga-pariNata pudgala pAMca prakAra ke haiM, candravimAnajyotiSkadeva yAvat tArAvimAna-jyotiSkadeva (-prayoga-pariNata pudgala) / vaimAnikadeva (-prayoga-pariNata pudgala) ke do prakAra haiM, kalpopapannakavaimAnikadeva aura kalpAtItavaimAnikadeva (-prayoga-pariNata pudgl)| ___ kalpopapannaka vaimAnikadeva0 bAraha prakAra ke haiM, yathA-saudharmakalpopapannaka se acyuta kalpopapannaka deva taka / kalpAtIta vaimAnikadeva do prakAra ke haiM, yathA-praiveyakakalpAtIta- aura anuttaraupapAtikakalpAtIta- / graiveyakakalpAtIta devoM ke nau prakAra haiM, yathA-adhastana-adhastana graiveyakakalpAtIta-yAvat uparitana-uparitana graiveyaka-kalpAtIta / bhagavan ! anuttaraupapAtikakalpAtIta-deva-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke vijaya-yAvat sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtIta-deva-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala / bhagavan ! sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya-prayoga-pariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! ve do prakAra ke kahe gae haiM / yathA-paryAptaka-sUkSmapRthvIkAyika-ekendriyaprayoga-pariNata pudgala aura aparyAptaka sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-prayoga-pariNata pudgala / isI prakAra bAdarapRthvIkAyika-ekendriya-prayoga-pariNata pudgala ke bhI do bheda kahane cAhie / isI prakAra vanaspatikAyika (ekendriya-prayoga-pariNata pudgala) taka pratyeka ke sUkSma aura bAdara ye do bheda aura phira ina donoM ke paryAptaka aura aparyAptaka bheda kahane cAhie / bhagavan ! dvIndriya-prayoga-pariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! ve do prakAra ke kahe gae haiM, jaise-paryAptaka dvIndriya-prayoga-pariNata pudgala aura aparyAptaka dvIndriyaprayoga-pariNata pudgala / isI prakAra trIndriya-prayoga-pariNata pudgaloM aura caturindriya-prayogapariNata pudgaloM ke prakAra ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI-nairayika-prayoga-pariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? gautama ! ve do prakAra ke kahe gae haiM, paryAptaka ratnaprabhApRthvI-nairayika-prayoga-pariNata pudgala aura aparyAptaka ratnaprabhA-nairayika-prayoga-pariNata pudgala / isI prakAra yAvat adhaHsaptamIpRthvI-nairayikaprayoga-pariNata pudgaloM ke prakAroM ke viSaya meM kahanA cAhie / bhagavan ! sammUrchima-jalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-prayoga-pariNata pudgala prakAroM ke liye pRcchA hai / gautama ! ve do prakAra ke haiM, paryAptaka-sammUrchima-jalacara-tiryaJcayonikapaMcendriya-prayoga-pariNata pudgala aura aparyAptaka-sammUrchima-jalacara-tiryaJcayonika paMcendriya
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/1/383 193 prayoga - pariNata pudgala / isI prakAra garbhaja- jalacara sambandhI prayogapariNata pudgaloM ke prakAra ke viSaya meM jAnanA / isI prakAra sammUrcchima-catuSpadasthalacara tathA garbhaja-catuSpadasthalacara sambandhI prayoga- pariNata pudgaloM ke viSaya meM bhI jAnanA / yAvat sammUrcchima khecara aura garbhaja khecara se sambandhita-prayogapariNata pudgaloM ke do-do bheda kahanA / bhagavan ! sammUrcchima-manuSya-paMcendriya-prayoga- pariNata pudgala kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! ve eka prakAra ke kahe gae haiM, yathA - aparyAptaka- sammUrcchima manuSya - paMcendriyaprayoga - pariNata pudgala / bhagavan ! garbhaja manuSya-paMcendriya-prayoga - pariNata pudgala kitane prakAra kahe gae haiM ? gautama ! ve do prakAra ke kahe gae haiM, ve isa prakAra -paryAptaka aura aparyAptakagarbhaja-manuSya-paMcendriya-prayoga - pariNata pudgala / I bhagavan ! asurakumAra-bhavanavAsIdeva - prayoga pariNita pudgala kitane prakAra ke kahe gae haiM / gautama ! ve do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-paryAptaka- asurakumAra bhavana- vAsIdeva-prayogapariNata - pudgala aura aparyAptaka- asurakumAra-bhavanavAsIdeva - prayoga - pariNata pudgala / isI prakAra stanitakumAra-bhavanavAsIdeva taka prayoga - pariNata pudgaloM ke, ye do-do bheda kahane cAhiye / isI prakAra pizAcoM se lekara gandharvoM taka ke tathA candra se lekara tArA paryanta jyotiSka devoM ke evaM saudharmakalpopapannaka se acyutakalpopapannaka taka ke aura adhastana - adhastana graiveyaka kalpAtIta se lekara uparitana- uparitana graiveyaka kalpAtIta devaprayoga- pariNata pudgaloM ke evaM vijaya- anuttaraupapAtika kalpAtIta se aparAjita - anuttaraupapAtika kalpAtItadeva prayoga- pariNata pudgaloM ke pratyeka ke paryAptaka aura aparyAptaka, ye do-do bheda kahane cAhie / bhagavan ! sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtItadeva-prayoga- pariNata pudgaloM ke kitane prakAra haiM ? gautama do prakAra ke haiM, yathA- paryAptaka aura aparyAptaka - sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika - kalpAtItadeva - prayoga - pariNata pudgala / jo pudgala aparyApta sUkSma- pRthvIkAya - ekendriya-prayoga - pariNata haiM, ve audArika, taijasa aura kArmaNa- zarIra-prayoga-pariNata haiM / jo pudgala paryAptaka- sUkSma- pRthvIkAya - ekendriya-prayogapariNata haiM, ve bhI audArika, taijasa aura kArmaNa-zarIra-prayoga- pariNata haiM / isI prakAra yAvat caturindriyaparyAptaka taka ke ( prayoga - pariNata pudgaloM ke viSaya meM) jAnanA cAhie / parantu vizeSa itanA hai ki jo pudgala paryApta - bAdara- vAyukAyika- ekendriya-prayoga- pariNata haiM, ve audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa- zarIra - prayoga - pariNata haiM / zeSa saba pUrvavat jAnanA cAhie / jo pudgala aparyAptaka- ratnaprabhApRthvI-nairayika-paMcendriya-prayoga - pariNata haiM, ve vaikriya, taijasa aura kArmaNa zarIra prayoga- pariNata haiM / isI prakAra paryAptaka- ratnaprabhApRthvI-nairayika-paMcendriyaprayoga - pariNata pudgaloM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhie / isI prakAra yAvat adhaH saptamapRthvInairayika- prayoga - pariNata- pudgaloM taka ke sambandha meM kahanA cAhie / jo pudgala aparyAptaka- sammUcchima- jalacara-prayoga- pariNata haiM, ve audArika, taijasa aura kArmaNazarIra-prayoga- pariNata haiM / isI prakAra paryAptaka ke sambandha meM jAnanA cAhie / garbhajaaparyAptaka- jalacara- (prayoga - pariNata - pudgaloM) ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA cAhie / garbhaja-paryAptaka- jalacara- (prayoga- pariNata- pudgaloM) ke viSaya meM bhI isI taraha jAnanA cAhie / vizeSa yaha ki paryAptaka bAdara vAyukAyikavat unako cAra zarIra (prayoga - pariNata ) kahanA cAhie / 3 13
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 AgamasUtra-hindI anuvAda jisa taraha jalacaroM ke cAra AlApaka kahe haiM, usI prakAra catuSpada, uraHparisarpa, bhujaparisarpa evaM khecaroM (ke prayoga-pariNata-pudgaloM) ke bhI cAra-cAra AlApaka kahane cAhie / jo pudgala sammUrchima-manuSya-paMcendriya-prayoga-pariNata haiM, ve audArika, taijasa aura kArmaNa-zarIra-prayoga-pariNata haiM / isI prakAra aparyAptaka-garbhaja-manuSya ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / paryAptaka garbhaja-manuSya ke viSaya meM bhI isI taraha kahanA / vizeSatA yaha hai ki inameM (audArika se lekara kArmaNa taka) paMcazarIra-(prayoga-pariNata pudgala) kahanA cAhie / jo pudgala aparyAptaka asurakumAra-bhavanavAsIdeva-prayoga-pariNata haiM, unakA AlApaka nairayikoM kI taraha kahanA / paryAptaka-asurakumAradeva-prayoga-pariNata pudgaloM ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnanA / stanitakumAra paryanta paryAptaka-aparyAptaka donoM meM kahanA / pizAca se lekara gandharva taka vANavyantara-deva, candra se lekara tArAvimAna paryanta jyotiSka-deva aura saudharmakalpa se lekara acyutakalpa paryanta tathA adhaHstana-adhaHstana-praiveyaka-kalpAtIta-deva se lekara uparitanauparitana-uparitana graiveyaka-kalpAtIta-deva taka evaM vijaya-anuttaraupapAtika-kalpAtIta-deva se lekara sarvArthasiddha-kalpAtIta-vaimAnika-devoM taka paryAptaka aura aparyAptika donoM bhedoM meM vaikriya, taijasa aura kArmaNa-zarIra-prayoga-pariNata pudgala kahanA / jo pudgala aparyAptaka-sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-prayoga-pariNata haiM, ve sparzendriyaprayoga-pariNata haiM / jo pudgala paryAptaka-sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-prayoga-pariNata haiM, ve bhI sparzendriya-prayoga-pariNata haiM / jo aparyApta-bAdarapRthvIkAyika-ekendriya prayoga-pariNata pudgala haiM, ve bhI isI prakAra samajhane cAhie / paryAptaka bhI isI prakAra sparzendriya-prayoga pariNata samajhane cAhie / isI prakAra vanaspatikAyika paryanta-pratyeka ke sUkSma, bAdara, paryAptaka aura aparyAptaka ina cAra-cAra bhedoM meM sparzendriya-prayoga-pariNata pudgala kahane cAhie / jo pudgala aparyAptaka-dvIndriya-prayoga-pariNata haiM, ve jihvendriya evaM sparzendriya-prayogapariNata haiM / isI prakAra paryAptaka bhI jihvendriya aura sparzendriya-prayoga-pariNata haiM / isI prakAra caturindriya jIvoM taka kahanA / kintu eka-eka indriya bar3hAnI cAhie / __jo pudgala aparyApta ratnaprabhA (Adi) pRthvI nairayika-paMcendriya-prayoga-pariNata haiM, ve kSotrendriya-cakSurindriya-ghrANendriya-jihvendriya-sparzendriya-prayogapariNata haiM / isI prakAra paryAptaka pudgala ke viSaya meM bhI pUrvavat kahanA / paMcendriyatiryaJcayonika, manuSya aura deva, ina sabake viSaya meM bhI isI prakAra kahanA, yAvat jo pudgala paryApta-sarvArthasiddha-anuttaraupapAtikakalpAtItadeva-prayoga-pariNata haiM, ve saba zrotrendriya, yAvat sparzendriya-prayoga-pariNata haiM / jo pudgala aparyApta-sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya-audArika-taijasa-kArmaNazarIra-prayogapariNata haiM, ve sparzendriyaprayogapariNata haiM / jo pudgala paryApta-sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya audArika-taijasa-kArmaNa zarIra-prayoga-pariNata haiM, ve bhI sparzendriya-prayoga-pariNata haiM / aparyAptabAdarakAyika evaM paryAptabAdara-pRthvIkAyika-audArikAdi zarIratraya-prayogapariNata-pudgala ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA cAhie / isI prakAra isa abhilApa ke dvArA jisa jIva ke jitanI indriyAM aura zarIra hoM, usake utanI indriyoM tathA utane zarIroM kA kathana karanA cAhie / yAvat jo pudgala paryApta-sarvArthasiddha-anuttararaupapAtika-kalpAtItadeva-paMcendriya-vaikriya-taijasakArmaNazarIra-prayoga-pariNata haiM, ve zrotrendriya, cakSurindriya yAvat sparzendriya-prayoga-pariNata haiM /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/1/383 195 jo pudgala aparyAptaka-sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya-prayoga-pariNata haiM, ve varNa se kRSNavarNa, nIlavarNa, raktavarNa, pIta varNa evaM zvetavarNa rUpa se pariNata haiM, gandha se surabhigandha aura durabhigandha rUpa se pariNata haiM, rasa se tIkhe, kaTu, kASAya, khaTTe aura mIThe ina pA~coM rasarUpa meM pariNata haiM, sparza se karkazasparza yAvat rUkSasparza ke rUpa meM pariNata haiM aura saMsthAna se parimaNDala, vRtta, tryaMsa,caturastra aura Ayata, ina pAMcoM saMsthAnoM ke rupa meM pariNata haiM / jo pudgala paryAptaka-sUkSma pRthvIkAyika-ekendriya-prayoga-pariNata haiM, unheM bhI isI prakAra pariNata jAnanA / isI prakAra kramazaH sabhI ke viSaya meM jAnanA cAhie / yAvat jo pudgala paryAptasarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-deva-paMcendriya-vaikriya-taijasa-kArmaNa-zarIraprayoga-pariNata haiM, ve varNa se kAle varNa rUpa meM yAvat saMsthAna se Ayata saMsthAna taka pariNata haiN| jo pudgala aparyAptaka-sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya-audArika-taijasa-kArmaNa-zarIraprayoga-pariNata haiM, ve varNa se kAle varNa ke rUpa meM bhI pariNata haiM, yAvat Ayata-saMsthAna-rUpa meM bhI pariNata haiM / isI prakAra paryAptaka-sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya-audArika-taijasakArmaNazarIra-prayoga-pariNata haiM, ve bhI isI taraha varNAdi-pariNata haiM / isI prakAra yathAnukrama se jAnanA / jisake jitane zarIra hoM, utane kahane cAhie; yAvat jo pudgala paryApta-sarvArthasiddhaanuttaraupapAtikadeva-paMcendriya-vaikriya-taijasa-kArmaNa-zarIra-prayoga-pariNata haiM, ve varNa se kAle varNa ke rUpa meM, yAvat saMsthAna se Ayata-saMsthAnarUpa meM pariNata haiM / jo pudgala aparyAptaka-sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-sparzendriya-prayoga-pariNata haiM, ve varNa se kAle varNa ke rUpa meM pariNata haiM, yAvat saMsthAna se Ayata-saMsthAna rUpa meM pariNata haiM / jo pudgala paryAptaka-sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya-sparzendriya-prayoga pariNata haiM, ve bhI isI prakAra jAnane cAhie / isI prakAra anukrama se AlApaka kahane cAhie / vizeSa yaha ki jisake jitanI indriyAM hoM utanI kahanI cAhie, yAvat jo pudgala paryApta-sarvArthasiddhaanuttaraupapAtikadeva-paMcendriya-zrotrendriya yAvat sparzendriya-prayoga-pariNata haiM, ve varNa se kAle varNa ke rUpa meM, yAvat saMsthAna se Ayata saMsthAna ke rUpa meM pariNata haiM / / jo pudgala aparyAptaka-sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya-audArika-taijasa-kArmaNazarIrasparzendriya-prayoga-pariNata haiM, ve varNa se kAle varNa ke rUpa meM bhI pariNata haiM, yAvat saMsthAna se Ayata-saMsthAna ke rUpa meM pariNata haiM / jo pudagala paryAptaka-sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriyaaudArika-taijasa-kArmaNazarIra-sparzendriya-prayogapariNata haiM, ve bhI isI taraha jAnanA / isI prakAra anukrama se sabhI AlApaka kahane cAhie / vizeSatayA jisake jitane zarIra aura indriyAM hoM, usake utane zarIra aura utanI indriyoM kA kathana karanA cAhie, yAvat jo pudgala paryAptakasarvArthasiddha-anuttaraupapAtikadeva-paMcendriya-vaikriya-taijasa-kArmaNazarIra tathA zrotrendriya yAvat sparzendriya-prayogapariNatahaiM, ve varNa se kAle varNa ke rUpa meM yAvat saMsthAna se Ayata saMsthAna ke rUpoM meM pariNata haiM / isa prakAra ye nau daNDaka pUrNa hae / [384] bhagavan ! mizrapariNata pudgala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke ekendriya-mizrapariNata pudgala yAvat paMcendriya mizrapariNata pudgala / bhagavan ! ekendriya mizrapudgala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! prayogapariNata pudgaloM ke samAna mizra-pariNata pudgaloM ke viSaya meM bhI nau daNDaka kahanA / vizeSatA yaha hai ki
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 AgamasUtra-hindI anuvAda prayoga-pariNata ke sthAna para mizra-pariNata kahanA / zeSa varNana pUrvavat / yAvat jo pudgala paryApta-sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika haiM; ve yAvat Ayata-saMsthAnarUpa se bhI pariNata haiM / [385] bhagavan ! vistrasA-pariNata pudgala kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke varNapariNata, gandhapariNata, rasapariNata, sparzapariNata aura saMsthAnapariNata / jo pudgala varNapariNata haiM, ve pAMca prakAra ke kahe gae haiM, yathA-kRSNa-varNa ke rUpa meM pariNata yAvat zukla varNa ke rUpa meM pariNata pudgala / jo gandha-pariNata-pudgala haiM, ve do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-surabhigandha-pariNata aura durabhigandha-pariNata-pudgala / isa prakAra prajJApanAsUtra anusAra varNana karanA cAhie, yAvat jo pudgala saMsthAna se Ayata-saMsthAna-pariNata haiM, ve varNa se kRSNa-varNa ke rUpa meM bhI pariNata haiM, yAvat rUkSa-sparzarUpa meM bhI pariNata haiM / [386] gautama ! eka dravya kyA prayogapariNata hotA hai, mizrapariNata hotA hai athavA vistrasApariNata hotA hai ? gautama ! eka dravya prayogapariNata hotA hai, athavA mizrapariNata hotA hai, athavA vistrasApariNata bhI hotA hai / bhagavan ! yadi eka dravya prayogapariNata hotA hai to kyA vaha manaHprayogapariNata hotA hai, vacana-prayoga-pariNata hotA hai, athavA kAya-prayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaha manaHprayogapariNata hotA hai, yA vacana-prayoga-pariNita hotA hai, athavA kAya-prayogapariNata hotA hai / bhagavan ! yadi eka dravya manaHprayogapariNata hotA hai to kyA vaha satyamanaHprayoga-pariNata hotA hai, athavA mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, yA satya-mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, yA asatyA-amRSAmanaHprayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaha satyamanaHprayogapariNata hotA hai, athavA mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, yA satya-mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai yA phira asatyaamRSAmanaHprayoga-pariNata hotA hai / bhagavan ! yadi eka dravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai to kyA vaha Arambha-satyamanaHprayogapariNata hotA hai, anArambha satyamanaHprayogapariNata hotA hai, sArambhasatyamanaHprayogapariNata hotA hai, asArambha-satyamanaHprayogapariNita hotA hai, samArambhasatyamanaHprayogapariNata hotA hai athavA asArambha-satyamanaHprayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaha Arambha-satyamanaHprayogapariNata hotA hai, yAvat asamArambha-satyamanaHprayogapariNata hotA hai / bhagavan ! yadi eka dravya mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha ArambhamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, athavA yAvat asamArambha-mRSAmanaHprayogapariNata ? gautama ! jisa prakAra satyamanaHprayogapariNata ke viSaya meM kahA hai, usI prakAra mRSAmanaHprayogapariNata ke viSaya meM bhI kahanA / isI prakAra satya-mRSAmanaHprayogapariNata ke viSaya meM bhI tathA asatyaamRSAmanaHprayogapariNata ke viSaya meM bhI kahanA / bhagavan ! yadi eka dravya vacanaprayogapariNata hotA hai to, kyA vaha satya-vacana-prayogapariNata hotA hai, mRSA-vacanaprayogapariNata hotA hai, satya-mRSA-vacanaprayogapariNata hotA hai athavA asatya-amRSA-vacanaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! manaHprayogapariNata ke samAna vacana-prayogapariNata ke viSaya meM bhI vaha asamArambha vacana-prayogapariNata bhI hotA hai taka kahanA / bhAvan ! yadi eka dravya kAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha audArikazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, audArikamizrazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, vaikriyazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, vaikriyamizrazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, AhArakazarIra-kAyaprayoga
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/1/386 197 pariNata hotA hai, AhArakamizra-kAyaprayogapariNata hotA hai athavA kArmaNazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaha eka dravya audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA yAvat vaha kArmaNazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai / bhagavan yadi eka dravya audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha ekendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, yA dvIndriya audArikazarIra-kAyaprayoga-pariNata hotA hai athavA yAvat paMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaha eka dravya ekendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA yAvat paJcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai / bhagavan ! jo eka dravya zarIra ekendriya-audArika-zarIra-kAya-prayoga-pariNata hotA hai to kyA vaha pRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra-kAya-prayoga-pariNata hotA hai, athavA yAvat vaha vanaspatikAyika-ekendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai / he gautama ! vaha pRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNatahotA hai, athavA yAvat vanaspatikAyikaekendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai / bhagavan ! yadi vaha eka dravya pRthvIkAyikaekendriya-audArikazarIra-kAyaprayoga-pariNata hotA hai, to kyA vaha sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya audArikazarIra kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA bAdarapRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIrakAyaprogapariNata hotA hai / gautama ! vaha sUkSma-pRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai athavA bAdara-pRthvIkAyika / bhagavan ! yadi eka dravya sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra-kAyaprayoga-pariNata hotA hai to kyA vaha paryApta-sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA aparyApta-sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! yaha paryApta-sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra-kAyaprayoga-pariNata bhI hotA hai, yA vaha aparyApta-sUkSmapRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra-kAyaprayoga-pariNata bhI hotA hai / isI prakAra bAdarapRthvIkAyika ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie / isI prakAra yAvat vanaspatikAyika taka sabhI ke cAra-cAra bheda ke viSaya meM kathana karanA cAhie / (kintu) dvIndriya, trIndriya aura caturindriya ke do-do bheda-paryAptaka aura aparyAptaka kahanA cAhie / bhagavana ! yadi eka dravya paMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha tiryaJcayonika-paMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA manuSya-paMcendriyaaudArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! yA to vaha tiryaJcayonika-paMcendriyaaudArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA vaha manuSya-paMcendriya-audArikazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai / bhagavan ! yadi eka dravya tiryaJcayonika-paMcendriya-audArikazarIrakAyaprayoga-pariNata hotA hai to kyA vaha jalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-audArikazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, sthalacara-tiryaJcayonika-paMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA khecara-tiryaJcayonika-paMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaha jalacara, sthalacara aura khecara, tInoM prakAra ke tiryaJcapaMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayoga se pariNata hotA hai, ataH khecaroM taka pUrvavat pratyeka ke cAra-cAra bhedoM khnaa|| bhagavan ! yadi eka dravya manuSya-paMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha sammUrchimamanuSya-paMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda garbhajamanuSya-paMcendriya-audArikazarIra- kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! donoM prakAra ke / bhagavan ! yadi eka dravya, garbhajamanuSya-paMcendriya-audArika- zarIra-kAyaprayoga - pariNata hotA hai to kyA vaha paryApta - garbhajamanuSya-paMcendriya-audArikazarIra- kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA aparyAptagarbhaja-manuSya-paMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaha dono garbhajamanuSyapaMcendriya-audArikazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai / yadi eka dravya, audArikamizrazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha ekendriyaaudArikamizra - zarIra- kAyaprayogapariNata hotA hai, dvIndriya audArikamizrazarIra-kAyaprayoga - pariNata hotA hai, athavA yAvat paMcendriya - audArika- mizrazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaha ekendriya-audArikamizrazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA yAvat paMcendriyaaudArikamizrazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai / audArikazarIra kAyaprayogapariNata ke samAna audArikamizra-kAyaprayogapariNata ke bhI AlApaka kahane cAhie / kintu itanI vizeSatA hai ki bAdaravAyukAyika, garbhaja paJcendriyatiryaJcayonika aura garbhaja manuSyoM ke paryAptaka aura aparyAptaka ke viSaya meM aura zeSa sabhI jIvoM ke aparyAptaka ke viSaya meM kahanA cAhie / bhagavan ! yadi eka dravya, vaikriyazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai to kyA vaha ekendriya-vaikriyazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, athavA yAvat paMcendriya- vaikriyazarIra-prayoga- pariNata hotA hai ? gautama ! vaha ekendriya-, athavA yAvat paMcendriya- vaikriyazarIra- kAyaprayogapariNata hotA hai / bhagavan ! yadi vaha eka dravya ekendriya- vaikriyazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha vAyukAyika-ekendriya- vaikriyazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA avAyukAyika ekendriyavaikriyazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaha eka dravya vAyukAyika- ekendriyavaikriyazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, kintu avAyukAyika- ekendriya- vaikriyazarIrakAyaprayogapariNata nahIM hotA / isI prakAra prajJApanAsUtra ke 'avagAhanA saMsthAna' meM vaikriyazarIra (- kAyaprayogapariNata) ke viSaya meM jaisA kahA hai, vaisA yahA~ bhI paryApta - sarvArthasiddhaanuttaraupapAtika-kalpAtIta vaimAnikadeva-paMcendriya-vaikriyazarIra- kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA vaha aparyAptaka-sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtIta vaimAnikadeva-paMcendriya-vaikriyazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, athavA vaha aparyAptaka- sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtItavaimAnikadeva-paMcendriya-vaikriyazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai paryanta kahanA / 198 bhagavan ! yadi eka dravya vaikriyamizrazarIra- kAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha ekendriya-vaikriyamizrazarIra- kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA yAvat paMcendriya-vaikriyamizrazarIrakA prayogapariNata hotA hai ? gautama ! vaikriyazarIra- kAyaprayogapariNata ke anusAra vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata ke viSaya meM bhI kahanA / parantu itanA vizeSa hai ki vaikriyamizrazarIrakAyaprayoga devoM aura nairayikoM ke aparyApta ke viSaya meM kahanA / zeSa sabhI paryApta jIvoM ke viSaya meM kahanA, yAvat paryApta sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtIta-paMcendriya-vaikriyamizrazarIrakAyaprayogapariNata nahIM hotA, kintu aparyApta - sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtIta-paMcendriyavaikriyamizrazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai; ( yahA~ taka kahanA / ) bhagavan ! yadi eka dravya AhArakazarIra- kAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha manuSyAhArazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA amanuSya- AhArakazarIra-kAyaprayogapariNata hotA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/1/386 199 hai ? gautama ! prajJApanAsUtra ke avagAhanAsaMsthAna pada anusAra yahAM bhI kRddhiprApta-pramattasaMyatasamyagdRSTi-paryAptaka-saMkhyeyavarSAyuSkamanuSya-AhArakazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, kintu AhArakalabdhi ko aprApta-pramattasaMyata-samyagdRSTi-paryAptaka-saMkhyayevarSAyuSya-manuSyahAraka-zarIrakAyaprayogapariNata nahIM hotA taka kahanA / bhagavan ! yadi eka dravya AhArakamizrazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha manuSyAhArakamizrazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA amanuSyAhArakazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? gautama ! AhArakazarIrakAyaprayoga-pariNata (eka dravya) ke anusAra AhArakamizrazarIra-kAyaprayogapariNata ke viSaya meM bhI kahanA / bhagavan ! yadi eka dravya kArmaNazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, to kyA vaha ekendriya-kArmaNazarIrakAyaprayogapariNata hotA hai, athavA yAvat paMcendriya-kArmaNazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai ? he gautama ! vaha ekendriya-kArmaNazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, prajJApanAsUtra ke avagAhanA saMsthAnapada meM kArmaNa ke bheda kahe gae haiM, usI prakAra yahA~ bhI paryApta-sarvArthasiddha-anuttaraupapAtikakalpAtIta-vaimAnikadeva-paMcendriya-kArmaNazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai, athavA aparyAptasarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtIta-vaimAnikadeva-paMcendriya-kArmaNazarIra-kAyaprayogapariNata hotA hai (taka bheda kahanA) / bhagavan ! yadi eka dravya mizrapariNata hotA hai, to kyA vaha manomizrapariNata hotA hai. yA vacanamizrapariNata hotA hai, athavA kAyamizrapariNata hotA hai ? gautama ! vaha manomizrapariNata bhI hotA hai, vacanamizrapariNata bhI hotA hai, kAyamizra-pariNata bhI hotA hai / bhagavan ! yadi eka dravya manomizrapariNata hotA hai, to kyA vaha satyamanomizrapariNata hotA hai, mRSAmanomizrapariNata hotA hai, satya-mRSAmanomizrapariNata hotA hai, athavA asatya-amRSAmanomizrapariNata hotA hai ? gautama ! prayogapariNata eka dravya ke anusAra mizrapariNata eka dravya ke viSaya meM bhI paryAptasarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtIta-vaimAnikadeva-paMcendriya-kArmaNazarIra-kAyamizrapariNata hotA hai, athavA aparyApta-sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtIta vaimAnikadeva-paMcendriyakArmaNazarIrakAyamizrapariNata hotA hai taka kahanA / bhagavan ! yadi eka dravya vistrasA (se) pariNata hotA hai , to kyA vaha varNapariNata hotA hai, gandhapariNata hotA hai, rasapariNatA hotA hai, sparzapariNata hotA hai, athavA saMsthAnapariNata hotA hai ? gautama ! vaha varNapariNata hotA hai, athavA yAvat saMsthAnapariNata hotA hai / bhagavan ! yadi eka dravya varNapariNata hotA hai to kyA vaha kRSNavarNa ke rUpa meM pariNata hotA hai, athavA yAvat zuklavarNa ke rUpa meM hai ? gautama ! vaha kRSNa varNa ke rUpa meM bhI pariNata hotA hai, yAvat zuklavarNa ke rUpa meM / bhagavan ! yadi eka dravya gandhapariNata hotA hai to vaha surabhigandha rUpa meM pariNata hotA hai, athavA durabhigandharUpa meM ? gautama ! vaha surabhigandharUpa meM bhI pariNata hotA hai, athavA durabhigandharUpa meM bhI / bhagavan ! yadi eka dravya rasarUpa meM pariNata hotA hai, to kyA vaha tIkhe rasa ke rUpa meM pariNata hotA hai, athavA yAvat madhurarasa ke rUpa meM / gautama ! vaha tIkhe rasa ke rUpa meM bhI pariNata hotA hai, athavA yAvat madhurarasa ke rUpa meM bhI / bhagavan ! yadi eka dravya sparzapariNata hotA hai to kyA vaha karkazasparzarUpa meM pariNata hotA hai, athavA yAvat rUkSasparzarUpa meM ? gautama ! vaha karkazasparzarUpa meM bhI pariNata hotA hai, athavA yAvat rUkSasparzarUpa meM bhI / bhagavan ! yadi eka dravya saMsthAna-pariNata hotA hai, to kyA vaha parimaNDala-saMsthAnarUpa meM pariNata hotA hai,
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 AgamasUtra-hindI anuvAda athavA yAvat Ayata-saMsthAnarUpa meM / gautama ! vaha dravya parimaNDala-saMsthAnarUpa meM bhI pariNata hotA hai, athavA yAvat AyatasaMsthAnarUpa meM bhI / [387] bhagavan do dravya kyA prayogapariNata hote haiM, mizrapariNata hote haiM, athavA vistrasApariNata hote haiM ? gautama ! ve prayogapariNata hote haiM, yA mizrapariNata hote haiM, athavA vistrasApariNata hote haiM, athavA eka dravyaprayogapariNata hotA hai aura dUsarA mizrapariNata hotA hai; yA eka dravyaprayogapariNata hotA hai aura dUsarA dravya vistrasApariNata hotA hai, athavA eka dravya mizrapariNata hotA hai aura dUsarA vistrasApariNata hotA hai / isa prakAra chaha bhaMga hote haiM / yadi ve do dravya prayogapariNata hote haiM, to kyA manaHprayogapariNata hote haiM, yA vacanaprayogapariNata hote haiM athavA kAyaprayogapariNata hote haiM ? gautama ! ve (do dravya) yA to manaHprayogapariNata hote haiM, yA vacanaprayoga-pariNata hote haiM, athavA kAyaprayogapariNata hote haiM, athavA unameM se eka dravyamanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA vacanaprayogapariNata hotA hai, athavA eka dravya manaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA kAyaprayogapariNata hotA hai yA eka dravya vacanaprayogapariNata hotA hai aura dUsarA kAyaprayogapariNata hotA hai / bhagavan ! yadi ve (do dravya) manaHprayogapariNata hote haiM, to kyA satyamanaHprayogapariNata hote haiM, yA asatya-manaHprayogapariNata hote haiM, athavA satyamRSAmanaHprayoga-pariNata hote haiM, yA asatyAmRSA-manaHprayogapariNata hote haiM ? gautama ! ve (do dravya) satyamanaHprayogapariNata hote haiM, yAvat asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hote haiM; yA unameM se eka dravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, athavA eka dravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA satyamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, yA eka dravya satyamanaHprayoga-pariNata hotA hai aura dUsarA asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hotA hai; athavA eka dravya mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA satyamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai, yA eka dravya mRSAmanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hotA hai athavA eka dravya satyamRSAmanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hotA hai / bhagavan ! yadi ve satyamanaHprayogapariNata hote haiM to kyA ve ArambhasatyamanaHprayogapariNata hote haiM yA yAvat asamArambhasatyamanaHprayogapariNata hote haiM ? gautama ! ve dravya ArambhasatyamanaHprayogapariNata hote haiM, athavA yAvat asamArambhasatyamanaHprayogapariNata hote haiM; athavA eka dravya AmbhasatyamanaHprayogapariNata hotA hai aura dUsarA anArambhasatya-mana prayogapariNata hotA hai; isI prakAra isa pATha ke anusAra dvikasaMyogI bhaMga karane cAhie / jahA jitane bhI dvikasaMyoga ho sakeM, utane sabhI yahA~ sarvArthasiddhavaimAnikadeva paryanta kahanA / bhagavan ! yadi ve (do dravya) mizrapariNata hote haiM to manomizrapariNata hote haiM ?, prayogapariNata ke anusAra mizrapariNata ke sambandha meM bhI kahanA / bhagavan ! yadi do dravya vistrasA-pariNata hote haiM, to kyA ve varNarUpa se pariNata hote haiM, gaMdharUpa se pariNata hote haiM, (athavA yAvat saMsthAnarUpa se pariNata hote haiM ?) gautama ! jisa prakAra pahale kahA gayA hai, usI prakAra vistrasApariNata ke viSaya meM kahanA cAhie ki athavA eka dravya caturastrasasthAnarUpa se pariNata hotA hai, yAvat eka dravya AyatasaMsthAna rUpa se pariNata hotA hai | bhagavan ! tIna dravya kyA prayogapariNata hote haiM, mizrapariNata hote haiM, athavA vistrasApariNata hote haiM ? gautama ! tIna dravya yA to 1. prayogapariNata hote haiM, yA mizrapariNata
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/1/387 201 hote haiM, athavA vistrasApariNata hote haiM, yA 2. eka dravya prayogapariNata hotA hai aura do dravya mizrapariNata hote haiM, yA eka dravya prayogapariNata hotA hai aura do dravya vistrasApariNata hote haiM, athavA do dravya prayogapariNata hote haiM aura eka dravya mizrapariNata hotA hai, athavA do dravya prayoga-pariNata hote haiM, aura eka dravya vistrasApariNata hotA hai; athavA eka dravya mizrapariNata hotA hai aura do dravya vistrasA-pariNata hote haiM, athavA do dravya mizrapariNata hote haiM, aura eka dravya visrasA-pariNata hotA hai; yA eka dravya prayogapariNata hotA hai, eka dravya mizrapariNata hotA hai aura eka dravya vistrasApariNata hotA hai / bhagavan ! yadi ve tInoM dravya prayogapariNata hote haiM, to kyA manaHprayogapariNata hote haiM, yA vacanaprayogapariNata hote haiM athavA ve kAyaprayogapariNata hote haiM ? gautama ! ve yA to manaHprayogapariNata hote haiM, yA vacanaprayogapariNata hote haiM, athavA kAyaprayogapariNata hote haiM / isa prakAra ekasaMyogI, dvikasaMyogI aura trikasaMyogI bhaMga kahanA / bhagavan ! yadi tIna dravya manaHprayoga-pariNata hote haiM, to kyA ve satyamanaHprayogapariNata hote haiM, ityAdi prazna hai / gautama ! ve (tridravya) satyamanaHprayogapariNata hote haiM, athavA yAvat asatyAmRSAmanaHprayogapariNata hote haiM, athavA unameM se eka dravya satyamanaHprayogapariNata hotA hai aura do dravya mRSAmanaHprayogapariNata hote haiM; ityAdi prakAra se yahA~ bhI dvikasaMyogI bhaMga kahane / tIna dravyoM ke prayogapariNata kI taraha hI yahA~ bhI pUrvavat mizrapariNata aura vistrasApariNata ke bhaMga athavA eka tryaMsa saMsthAnarUpa se pariNata ho, eka samacaturastrasaMsthAnarUpa se pariNata ho aura eka AyatasaMsthAnarUpa se pariNata ho taka khnaa| bhagavan ! cAra dravya prayogapariNata hote haiM, yA mizrapariNata hote haiM, athavA vissApariNata hote haiM ? gautama ! ve yA to prayogapariNata hote haiM, yA mizra-pariNata hote haiM, athavA vistrasApariNata hote haiM, athavA eka dravya prayogapariNata hotA hai, tIna mizrapariNata hote haiM, yA eka dravya prayogapariNata hotA hai aura tIna vistrasApariNata hote haiM, athavA do dravya prayogapariNata hote haiM aura do mizrapariNata hote haiM, yA do dravya prayogapariNata hote haiM aura do vistrasApariNata hote haiM; athavA tIna dravya prayoga-pariNata hote haiM aura eka dravya mizrapariNata hotA hai; athavA tIna dravya prayogapariNata hote haiM aura eka dravya vistrasApariNata hotA hai; athavA eka dravya mizrapariNata hotA hai aura tIna dravya vistrasApariNata hote haiM, athavA do dravya mizrapariNata hote haiM aura do dravya vistrasApariNata hote haiM, athavA tIna dravya mizrapariNata hote haiM aura eka dravya vistrasApariNata hotA hai, athavA eka prayogapariNata hotA hai, eka mizrapariNata hotA hai aura do vistrasApariNata hote haiM, athavA eka prayogapariNata hotA hai, do dravya mizrapariNata hote haiM aura eka dravya vissApariNata hotA hai, athavA do dravya prayogapariNata hote haiM, eka mizrapariNata hotA hai aura eka visrasApariNata hotA hai / bhagavan ! yadi cAra dravya prayogapariNata hote haiM to kyA ve manaHprayogapariNata hote haiM, yA vacanaprayogapariNata hote haiM, athavA kAyaprayogapariNata hote haiM ? gautama ! ye saba pUrvavat kahanA tathA isI krama se pAMca, chaha, sAta, ATha, nau, dasa, yAvat saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta dravyoM ke viSaya meM kahanA / dvikasaMyoga se, trikasaMyoga se, yAvat dasa ke saMyoga se, bAraha ke saMyoga se, jahA~ jisake jitane saMyogI bhaMga banate hoM, utane saba bhaMga upayogapUrvaka kahanA / ye sabhI saMyogI bhaMga Age nauveM zataka ke battIsaveM uddezaka meM jisa prakAra hama kaheMge, usI prakAra upayoga lagAkara yahA~ bhI kahanA; yAvat athavA ananta
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 AgamasUtra-hindI anuvAda dravya parimaNDalasaMsthAnarUpa se pariNata hote haiM, yAvat ananta dravya AyatasaMsthAnarUpa se pariNata hote haiM / [388] bhagavan ! prayogapariNata, mizrapariNata aura vistrasApariNata, ina tInoM prakAra ke pudgaloM meM kauna-se (pudgala), kina (pudgaloM) se alpa, bahata, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! prayogapariNata pudgala sabase thor3e haiM, unase mizrapariNata pudgala anantaguNe haiM aura unase vistrasApariNata pudgala anantaguNe haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-8 uddezaka-2 | [389] bhagavan ! AzIviSa kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke haiM / - jAti-AzIviSa aura karma-AzIviSa / bhagavan ! jAti-AzIviSa kitane prakAra ke haiM ? gautama ! cAra prakAra ke jaise -vRzcikajAti-AzIviSa, maNDUkajAti-AzIviSa, uragajAtiAzIviSa aura manuSyajAti-AzIviSa / bhagavan ! vRzcikajAti-AzIviSa kA kitanA viSaya hai ? gautama ! vaha arddhabharatakSetra-pramANa zarIra ko viSayukta- yA viSa se vyApta karane meM samartha hai / itanA usake viSa kA sAmarthya hai, kintu samprApti dvArA usane na aisA kabhI kiyA hai, na karatA hai aura na kabhI karegA / bhagavan ! maNDUkajAti-AzIviSa kA kitanA viSaya hai ? gautama ! vaha apane viSa se bharatakSetra-pramANa zarIra ko viSailA karane evaM vyApta karane meM samartha hai / zeSa saba pUrvavat jAnanA, yAvat samprApti se usane kabhI aisA kiyA nahIM, karatA nahIM aura karegA bhI nahIM / isI prakAra uragajAti-AzIviSa ke sambandha meM jAnanA / itanA vizeSa hai ki vaha jambUdvIpa-pramANa zarIra ko viSa se yukta evaM vyApta karane meM samartha hai / yaha usakA sAmarthyamAtra hai, kintu samprApti se yAvata karegA bhI nahIM / isI prakAra manuSyajAti-AzIvipa ke sambandha meM bhI jAnanA / vizeSa itanA hai ki vaha samayakSetra pramANa zarIra ko viSa se vyApta kara sakatA hai, zeSa kathana pUrvavat, yAvat, karegA bhI nahIM / bhagavan ! yadi karma-AzIviSa hai to kyA vaha nairayika-karma-AzIviSa hai, yA tiryaJcayonika, athavA manuSya yA deva-karma-AzIviSa hai ? gautama ! nairayika-karma-AzIviSa nahIM, kintu tiryaJcayonika-karma-AzIviSa hai, manuSya-karma-AzIviSa hai aura deva-karma-AzIviSa hai / bhagavan ! yadi tiryaJcayonika-karma-AzIviSa hai, to kyA ekendriya yAvat paJcendriyatiryaJcayonika-karma-AzIviSa hai ? gautama ! ekendriya, yAvat caturindriya karma-AzIviSa nahIM, parantu paMcendriyatiryaJcayonika-karma-AzIviSa hai / bhagavan ! yadi paJcendriyatiryaJcayonika-karmaAzIviSa hai to kyA sammUrchima hai yA garbhaja-paJcendriya-tiryaJcayonika-karma-AzIviSa hai ? gautama ! vaikriya zarIra ke sambandha ke samAna paryApta saMkhyAtavarSa kI AyuSyavAlA garbhajakarmabhUmija-paMcendriyatiryaJcayonika-karma-AzIviSa hotA hai; parantu aparyApta saMkhyAta varSa ko AyuSya vAlA karmaAzIviSa nahIM hotA taka kahanA / bhagavan ! yadi manuSya-karma-AzIviSa hai, to kyA sammUrchima-manuSya-karmAzIviSa hai, yA garbhaja manuSya-karma-AzIviSa hai ? gautama ! sammUrchima-manuSya-karma-AzIviSa nahIM hotA, kintu garbhaja-manuSyakarma-AzIviSa hotA hai / prajJApanAsUtra ke zarIrapada meM vaikriyazarIra ke sambandha ke anusAra yahA~ bhI paryApta saMkhyAta varSa kA AyuSyavAlA karmabhUmija garbhaja manuSya-karma-AzIviSa hotA hai; parantu aparyApta yAvat
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/2/389 203 karma-AzIviSa nahIM hotA taka kahanA / __ bhagavan ! yadi deva-karmAzIviSa hotA hai, to kyA bhavanavAsIdeva-karmAzIviSa hotA hai yAvat vaimAnikadeva-karma-AzIviSa hotA hai ? gautama ! bhavanavAsI, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika, ye cAroM prakAra ke deva-karma-AzIviSa hote haiM | bhagavan ! yadi bhavanavAsIdeva-karmaAzIviSa hotA hai to kyA asurakumArabhavanavAsIdeva-karma-AzIviSa hotA hai yAvata stanitakumArabhavanavAsIdeva-karma-AzIviSa hotA hai ? gautama ! asurakumAra-bhavanavAsIdeva-yAvat stanitakumArakarma-AzIviSa bhI hotA hai / bhagavan ! yadi asurakumAra yAvat stanitakumAra-bhavanavAsIdevakarma-AzIviSa hai to kyA paryApta asurakumArAdi bhavanavAsIdeva-karma-AzIviSa hai yA aparyApta hai ? gautama ! paryApta asurakumAra-bhavanavAsIdeva-karma-AzIviSa nahIM, parantu aparyApta asurakumArabhavanavAsIdeva-karma-AzIviSa hai / isI prakAra stanitakumAroM taka jAnanA cAhie / bhagavan ! yadi vANavyantaradeva-karma-AzIviSa hai, to kyA pizAca-vANavyantaradevakarmAzIviSa hai, athavA yAvat gandharva-vANavyantaradeva-karmAzIviSa hai ? gautama ! ve pizAcAdi sarva vANavyantaradeva aparyAptAvasthA meM karmAzIviSa haiM / / isI prakAra sabhI jyotiSkadeva bhI aparyAptAvasthA meM karmAzIviSa hote haiM / bhagavan ! yadi vaimAnikadeva-karmAzIviSa hai to kyA kalpopapannaka-vaimAnikadeva-karmAzIviSa hai, athavA kalpAtIta-vaimAnikadeva-karma-AzIviSa hai ? gautama ! kalpopapannaka-vaimAnikadevakarma-AzIviSa hotA hai, kintu kalpAtIta-vaimAnikadeva-karma-AzIviSa nahIM hotA / bhagavan ! yadi kalpopapannaka-vaimAnikadeva-karma-AzIviSa hotA hai to kyA saudharma-kalpopapatrakavaimAnikadeva-karma-AzIviSa hotA hai, yAvat acyuta-kalpopapannaka / gautama ! saudharmakalpopapannaka-vaimAnikadeva se sahastrAra-kalpopapannaka-vaimAnikadeva-paryanta karma-AzIviSa hote haiM, parantu Anata, prANata, AraNa aura acyuta-kalpopapannaka-vaimAnikakarma-AzIviSa nahIM hote / bhagavana ! yadi saudharma-kalpopapannaka-vaimAnikadeva-karma-AzIviSa hai to kyA paryApta saudharmakalpopapanna-vaimAnikadeva-karma-AzIviSa hai athavA aparyApta / gautama ! paryApta saudharma-kalpopapannavaimAnikadeva-karma-AzIviSa nahIM, parantu aparyApta saudharma-kalpopanna-vaimAnikadeva-karma-AzIviSa hai / isI prakAra yAvat paryApta sahastrAra-kalpopapanna-vaimAnikadeva-karma-AzIviSa nahIM, kintu aparyApta sahastrAra-kalpopannaka-vaimAnikadeva-karma-AzIviSa hai / / 390] chadmastha puruSa ina dasa sthAnoM ko sarvabhAva se nahIM jAnatA aura nahIM dekhatA / dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, zarIra se rahita jIva, paramANupudgala, zabda, gandha, vAyu, yaha jIva jina hogA yA nahIM ? tathA yaha jIva sabhI duHkhoM kA anta karegA yA nahIM ? inhIM dasa sthAnoM ko utpanna (kevala) jJAna-darzana ke dhAraka arihanta-jinakevalI sarvabhAva se jAnate aura dekhate haiM / [391] bhagavan ! jJAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyavajJAna aura kevalajJAna / bhagavan ! AbhinibodhikajJAna kitane prakAra kA hai ? gautama ! cAra prakAra kA / avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA / rAjapraznIyasUtra meM jJAnoM ke bheda ke kathanAnusAra 'yaha hai vaha kevalajJAna'; yahA~ taka kahanA caahie|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! ajJAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! tIna prakAra kA- matiajJAna, zruta-ajJAna aura vibhaMgajJAna / bhagavan ! mati-ajJAna kitane prakAra kA hai ? gautama! cAra prakAra kA avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA / bhagavan ! vaha avagraha kitane prakAra kA hai ? gautama ! do prakAra kA arthAvagraha aura vyaJjanAvagraha / jisa prakAra (nandIsUtra meM) AbhinibodhikajJAna ke viSaya meM kahA hai, usI prakAra yahA~ bhI jAna lenA cAhie / vizeSa itanA hI hai ki vahA~ AbhinibodhikajJAna ke prakaraNa meM avagraha Adi ke ekArthika zabda kahe haiM, unheM chor3akara yaha 'noindriya-dhAraNA hai', taka kahanA / bhagavan ! zruta-ajJAna kisa prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! jisa prakAra nandIsUtra meM kahA gayA hai-'jo ajJAnI mithyAdRSTiyoM dvArA prarUpita hai'; ityAdi yAvat-sAMgopAMga cAra veda zruta-ajJAna hai / isa prakAra zruta-ajJAna kA varNana pUrNa huA / bhagavan ! vibhaMgajJAna kisa prakAra kA hai ? aneka prakAra kA hai / -grAmasaMsthita, nagarasaMsthita yAvat sannivezasaMsthita, dvIpasaMsthita, samudrasaMsthita, varSa-saMsthita, varSadharasaMsthita, sAmAnya parvata-saMsthita, vRkSasaMsthita, stUpasaMsthita, hayasaMsthita, gajasaMsthita, narasaMsthita, kinnarasaMsthita, kimpuruSasaMsthita, mahoragasaMsthita, gandharvasaMsthita, vRSabhasaMsthita, pazu, pazaya, vihaga aura vAnara ke AkAravAlA hai / isa prakAra vibhaMgajJAna nAnA saMsthAnasaMsthita hai / - bhagavan ! jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! jIva jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / jo jIva jJAnI haiM, unameM se kucha jIva do jJAna vAle haiM, kucha jIva tIna jJAna vAle haiM, kucha jIva cAra jJAna vAle haiM aura kucha jIva eka jJAna vAle haiM / jo do jJAna vAle haiM, ve matijJAnI aura zrutajJAnI hote haiM, jo tIna jJAna vAle haiM, ve AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI haiM, athavA AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI aura manaHparyavajJAnI hote haiM / jo cAra jJAna vAle haiM, ve AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI aura manaHparyavajJAnI haiM / jo eka jJAna vAle haiM, ve niyamataH kevalajJAnI haiM / jo jIva ajJAnI haiM, unameM se kucha jIva do ajJAna vAle haiM, kucha tIna ajJAna vAle hote haiM / jo jIva do ajJAna vAle haiM, ve mati-ajJAnoM aura zruta-ajJAnI haiM; jo jIva tIna ajJAna vAle haiM, ve mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI aura vibhaMgajJAnI haiM / bhagavan ! nairayika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! nairayika jIva jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / unameM jo jJAnI haiM, ve niyamataH tIna jJAna vAle haiM, yathA AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI / jo ajJAnI haiM, unameM se kucha do ajJAna vAle haiM, aura kucha tIna ajJAna vAle haiM / isa prakAra tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! asurakumAra jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! nairayikoM samAna asurakumAroM kA bhI kathana karanA / isI prakAra stanitakumAroM taka kahanA / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI nahIM haiM, ajJAnI haiM / ve niyamataH do ajJAna vAle haiM; yathA-mati-ajJAnI aura zruta-ajJAnI / isI prakAra vanaspatikAyika paryanta kahanA / bhagavana ! dvIndriya jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! dvIndriya jIva jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI / jo jJAnI haiM, ve niyamataH do jJAna vAle haiM, yathA matijJAnI aura zrutajJAnI / jo ajJAnI haiM, niyamataH do ajJAna vAle haiM, yathA-mati
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/2/391 205 ajJAnI aura zruta- ajJAnI / isI prakAra trIndriya aura caturindriya jIvoM ko bhI jAnanA / bhagavan ! paMcendritiryaJcayonika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / jo jJAnI haiM, unameM se kitane hI do jJAna vAle haiM aura kaI tIna jJAna I vAle haiM / isa prakAra tIna jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / audhika jIvoM ke samAna manuSyoM meM pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / vANavyantara devoM kA kathana nairayikoM ke samAna jAnanA / jyotiSka aura vaimAnika devoM meM tIna jJAna, ajJAna niyamataH hote haiM / bhagavan ! siddha bhagavAn jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! siddha bhagavAn jJAnI haiM, ajJAnI nahIM / ve niyamataH kevalajJAnavAle haiM / [392] bhagavan ! nirayagatika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI bhI haiN| aura ajJAnI bhI / jo jJAnI haiM, ve niyamataH tIna jJAnavAle haiM aura jo ajJAnI haiM, ve bhajanA se tIna ajJAnavAle haiM / bhagavan ! tiryaJcagatika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI / gautama ! unameM niyamataH do jJAna yA do ajJAna hote haiM / bhagavan ! manuSyagatika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! unake bhajanA se tIna jJAna hote haiM, aura niyamataH do ajJAna hote haiM / devagatika jIvoM meM jJAna aura ajJAna kA kathana nirayagatika jIvoM ke samAna samajhanA / bhagavan ! siddhagatika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! siddha samAna jAnanA / bhagavan ! indriyavAle jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! unake cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! eka indriyavAle jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! pRthvIkAyika jIvoM kI taraha kahanA / vikalendriyo meM do jJAna yA do ajJAna niyamataH hote haiM / pAMca indriyoMvAle jIvoM ko sendriya jIvoM ke jAnanA / bhagavan ! anindriya jIva jJAnI athavA ajJAnI ? gautama ! siddhoM kI taraha jAnanA / bhagavan ! sakAyika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! sakAyika jIvoM ke pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / pRthvIkAyika se vanaspatikAyika jIva taka jJAnI nahIM, ajJAnI hote haiM / ve niyamataH do ajJAna vAle hote haiM / trasakAyika jIvoM kA kathana sakAyika jIvoM ke samAna samajhanA cAhie / bhagavan ! akAyika jIva jJAnI haiM athavA ajJAnI haiM ? gautama ! inake viSaya meM siddhoM kI taraha jAnanA cAhie / bhagavan ! sUkSma jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama inake viSaya meM pRthvIkAyika jIvoM ke samAna kathana karanA cAhie / bhagavan ! bAdara jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! inake viSaya meM sakAyika jIvoM ke samAna kahanA cAhie / bhagavan ! nosUkSma-nobAdara jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! inakA kathana siddhoM kI taraha samajhanA cAhie / bhagavan ! paryAptaka jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! sakAyika jIvoM ke samAna jAnanA | bhagavan ! paryAptaka nairayika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! inameM niyamataH tIna jJAna yA tIna ajJAna hote haiM / paryApta nairayika jIvoM kI taraha paryApta stanitakumAroM kA kathana karanA / ( paryApta) pRthvIkAyika jIvoM kA kathana ekendriya jIvoM kI taraha karanA / isI prakAra caturindriya taka samajhanA / bhagavan ! paryApta paMcendriyatiryaJcayonika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! unameM tIna jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / paryApta manuSyoM sambandhI kathana sakAyika jIvoM kI taraha karanA / paryApta vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM kA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 AgamasUtra-hindI anuvAda kathana nairayika jIvoM kI taraha samajhanA | bhagavan ! aparyAptaka jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? unameM tIna jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! aparyApta nairayika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! unameM tIna jJAna niyamataH hote haiM, tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / nairayika jIvoM kI taraha aparyApta stanitakumAra devoM taka isI prakAra kathana karanA / (aparyApta) pRthvIkAyika se lekara vanaspatikAyika jIvoM taka kA kathana ekendriya jIvoM kI taraha karanA / bhagavan ! aparyApta dvIndriya jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! inameM do jJAna athavA do ajJAna niyamataH hote haiM / isI prakAra (aparyApta) paMcendriya tiryaJcayonikoM taka jAnanA / bhagavan ! aparyAptaka manuSya jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! unameM tIna jJAna bhajanA se hote haiM aura do ajJAna niyamataH hote haiM / aparyApta vANavyantara jIvoM kA kathana nairayika jIvoM kI taraha samajhanA / bhagavan ! aparyApta jyotiSka aura vaimAnika jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! unameM tIna jJAna yA tIna ajJAna niyamataH hote haiM / bhagavan ! noparyApta-noaparyApta jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! siddha jIvoM ke samAna jAnanA / ___ bhagavan ! nirayabhavastha jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! inake viSaya meM nirayagatika jIvoM ke samAna kahanA / bhagavan ! tiryaJcabhavastha jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! unameM tIna jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! manuSyabhavastha jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! inakA kathana sakAyika jIvoM kI taraha karanA / bhagavan ! devabhavastha jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! nirayabhavastha jIvoM ke samAna inake viSaya meM kahanA / abhavastha jIvoM ke viSaya meM siddhoM kI taraha jAnanA / bhagavan ! bhavasiddhika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! sakAyika jIvoM ke samAna jAnanA / bhagavan ! abhavasiddhika jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ye jJAnI nahIM, ajJAnI haiM / inameM tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! nobhavasiddhika-noabhavasiddhika jIva jJAnI haiM athavA ajJAnI ? gautama ! siddha jIvoM ke samAna kahanA / ___ bhagavan ! saMjJIjIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! sendriya jIvoM ke samAna kahanA cAhie / asaMjJI ke viSaya meM dvIndriya ke samAna kahanA cAhie / nosaMjJI-noasaMjJI jIvoM kA kathana siddha jIvoM kI taraha jAnanA cAhie / [393] bhagavan ! labdhi kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! labdhi dasa prakAra kI kahI gaI hai, jJAnalabdhi, darzanalabdhi, cAritralabdhi, cAritrAcAritralabdhi, dAnalabdhi, lAbhalabdhi, bhogalabdhi, upabhogalabdhi, vIryalabdhi aura indriyalabdhi / bhagavan ! jJAnalabdhi kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! pAMca prakAra kI, yathAAbhinibodhikajJAnalabdhi yAvat kevalajJAnalabdhi / bhagavan ! ajJAnalabdhi kitane prakAra kI hai ? gautama ! tIna prakAra kI yathA-mati-ajJAnalabdhi, zruta-ajJAnalabdhi, vibhaMgajJAnalabdhi / bhagavan ! darzanalabdhi kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama vaha tIna prakAra kI kahI gaI hai, vaha isa prakAra-samyagdarzanalabdhi, mithyAdarzanalabdhi aura samyagmithyAdarzanalabdhi / __ bhagavan ! cAritralabdhi kitane prakAra kI hai ? gautama ! pAMca prakAra kI sAmAyika cAritralabdhi, chedopasthApanikalabdhi, parihAravizuddhalabdhi, sUkSmasamparAyalabdhi aura
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/2/393 yathAkhyAtacAritralabdhi / bhagavan ! cAritrAcAritralabdhi kitane prakAra kI hai ? gautama ! vaha eka prakAra kI hai / 207 isI prakAra yAvat upabhogalabdhi, ye saba eka-eka prakAra kI haiM / bhagavan ! vIryalabdhi kitane prakAra kI hai ? gautama tIna prakAra kI hai, - bAlavIryalabdhi, paNDitavIryalabdhi aura bAlapaNDitavIryalabdhi / bhagavan ! indriyalabdhi kitane prakAra kI hai ? gautama ! pAMca prakAra kIzrotrendriyalabdhi yAvat sparzendriyalabdhi / bhagavan ! jJAnalabdhi vAle jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI haiM, ajJAnI nhiiN| unameM se kitane hI do jJAnavAle hote haiM / isa prakAra unameM pAMca jJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bhagavan ! ajJAnalabdhi vAle jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI nahIM ajJAnI haiM / unameM se kitane hI jIva do ajJAnavAle aura kitaneka jIvo meM tIna ajJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bhagavan ! AbhinibodhikajJAnalabdhi vAle jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI haiM, ajJAnI nahIM / unameM se kitane hI jIva do, kitane hI tIna aura kitane hI cAra jJAnavAle hote haiM / isa taraha unameM cAra jJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bhagavan ! AbhanibodhikajJAnalabdhi-rahita jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI / jo jJAnI haiM, ve niyamataH ekamAtra kevalajJAna vAle haiM, aura jo ajJAnI haiM, ve kitane hI do ajJAnavAle hai aura tIna ajJAna bhajanA se pAye jAte haiM / zrutajJAnalabdhivAle jIvoM kA kathana bhI isIprakAra karanA / evaM zrutajJAnalabdhirahita jIvoM ko AbhinibodhikajJAnalabdhi - rahita kI taraha jAnanA / bhagavan ! avadhijJAnalabdhiyukta jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI haiM, ajJAnI nahIM / unameM se katipaya tIna jJAnavAle haiM aura kaI cAra jJAnavAle haiM / jo tIna jJAnavAle haiM, ve AbhinibodhikajJAna yAvat avadhijJAna vAle haiM aura jo cAra jJAna se yukta haiM, AbhinibodhikajJAna, yAvat manaH paryavajJAna vAle haiM / bhagavan ! avadhijJAnalabdhi se rahita jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI / isa taraha unameM avadhijJAna ke sivAya cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! manaHparyavajJAnalabdhi vAle jIva jJAnI haiM athavA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI haiM, ajJAnI nahIM / unameM se kitane tIna jJAnavAle haiM aura kitane cAra jJAna vAle / jo tIna jJAnavAle haiM, ve AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura manaHparyAyajJAna vAle haiM, aura jo cAra jJAnavAle haiM, ve AbhinibodhikajJAna yAvat manaHparyAyajJAna vAle haiM / bhagavan ! manaH paryavajJAnalabdhi rahita jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? ve jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI / unameM manaH paryavajJAna ke sivAya cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se haiM / bhagavan ! kevalajJAnalabdhi vAle jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI haiM, ajJAnI nahIM / ve niyamataH ekamAtra kevalajJAna vAle / bhagavan ! kevalajJAnalabdhirahita jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI / unameM kevalajJAna ko chor3a kara zeSa cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bhagavan ! ajJAnalabdhi vAle jIva jJAnI haiM, yA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI nahIM, ajJAnI haiM / unameM tIna ajJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bhagavan ! ajJAnalabdhi se rahita
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 AgamasUtra-hindI anuvAda jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI haiM, ajJAnI nahIM / unameM pAMca jJAna bhajanA se pAe jAte haiM / ajJAnalabdhiyukta aura ajJAnalabdhi se rahita jIvoM ke samAna mati-ajJAna aura zruta-ajJAnalabdhi vAle tathA ina labdhiyoM se rahita jIvoM kA kathana karanA / vibhaMgajJAnalabdhi se yukta jIvoM meM niyamataH tIna ajJAna hote haiM aura vibhaMgajJAnalabdhirahita jIvoM meM pAMca jJAna bhajanA se aura do ajJAna niyamataH hote haiM / bhagavan ! darzanalabdhivAle jIva jJAnI haiM yA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI / unameM pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! darzanalabdhirahita jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! darzanalabdhirahita jIva koI bhI nahIM hotA / samyagdarzanalabdhi-prApta jIvoM meM pAMca jJAna bhajanA se hote haiM / samyagdarzanalabdhi-rahita jIvoM meM tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! mithyAdarzanalabdhivAle jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! unameM tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / mithyAdarzanalabdhi-rahita jIvoM meM pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / samyagmithyAdarzanalabdhiprApta jIvoM kA kathana mithyAdarzanalabdhiyukta jIvoM ke samAna aura samyagmithyAdarzanalabdhi-rahita jIvoM kA kathana mithyAdarzanalabdhi-rahita jIvoM ke samAna samajhanA cAhie / bhagavan ! cAritralabdhiyukta jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! unameM pAMca jJAna bhajanA se hote haiM / cAritralabdhirahita jIvoM meM manaHparyavajJAna ko chor3akara cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM | bhagavan ! sAmAyikacAritralabdhimAn jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI hote haiM / unameM kevalajJAna ke sivAya cAra jJAna bhajanA se hote haiM / sAmAyikacAritralabdhirahita jIvoM meM pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / isI prakAra yathAkhyAtacAritralabdhi vAle jIvoM taka kA kathana karanA cAhie / itanA vizeSa hai ki yathAkhyAtacAritralabdhimAn jIvoM meM pAMca jJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bhagavan ! cAritrAcAritralabdhi vAle jIva jJAnI haiM athavA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM / unameM se kaI do jJAna vAle, kaI tIna jJAna vAle hote haiM / jo do jJAna vAle hote haiM, ve AbhinibodhikajJAnI aura zrutajJAnI hote haiM, jo tIna jJAna vAle hote haiM, ve AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI hote haiM / cAritrAcAritralabdhi-rahita jIvoM meM pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / dAnalabdhimAn jIvoM meM pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! dAnalabdhirahita jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM / unameM niyama se ekamAtra kevalajJAna hotA hai / - isI prakAra yAvat vIryalabdhiyukta aura vIryalabdhi-rahita jIvoM kA kathana karanA / bAlavIryalabdhiyukta jIvoM meM tIna jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bAlavIryalabdhi-rahita jIvoM meM pAMca jJAna bhajanA se hote haiM / paNDitavIryalabdhimAn jIvoM meM pAMca jJAna bhajanA se pAe jAte haiM / paNDitavIryalabdhi-rahita jIvoM meM manaHparyavajJAna ke sivAya cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bhagavan ! bAlapaNDitavIryalabdhi vAle jIva jJAnI haiM, yA ajJAnI ? gautama ! unameM tIna jJAna bhajanA se hote haiM / bAlapaNDitavIryalabdhirahita jIvoM meM pAMca jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bhagavan ! indriyalabdhimAn jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI ? gautama ! unameM cAra jJAna
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/2/394 209 aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! indriyalabdhirahita jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM / ve niyamataH ekamAtra kevalajJAnI hote haiM / zrotrendriyalabdhiyukta jIvoM kA kathana indriyalabdhivAle jIvoM kI taraha karanA cAhie / bhagavan ! zrotrendriyalabdhi - rahita jIva jJAnI hote haiM, yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI hote haiM / jo jJAnI hote haiM, unameM se kaI do jJAna vAle hote haiM aura kaI eka jJAna vAle hote haiM / jo do jJAnavAle hote haiM, ve AbhinibodhikajJAnI aura zrutajJAnI hote haiM / jo eka jJAna vAle hote haiM, ve kevalajJAnI hote haiM / jo ajJAnI hote haiM, ve niyamataH do ajJAnavAle hote haiM yathA - mati- ajJAna aura zruta- ajJAna / cakSurindriya aura ghrANendriyalabdhi sahita yA rahita jIvoM kA kathana zrotrendriyalabdhi jIvoM ke samAna karanA cAhie / jihvendriyalabdhi vAle jIvoM meM cAra jJAna aura tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! jihvendriyalabdhirahita jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI / gautama ! ve jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI hote haiM / jo jJAnI hote haiM, ve niyamataH ekamAtra kevalajJAna vAle hote haiM, aura jo ajJAnI hote haiM, ve niyamataH do ajJAna vAle hote haiM, yathA-mati - ajJAna aura zruta- ajJAna / sparzendriyalabdhiyukta yA rahita jIvoM kA kathana indriyalabdhi jIvoM ke samAna karanA cAhie / [394] bhagavan ! sAkAropayogayukta jIva jJAnI hote haiM, yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI hote haiM, jo jJAnI hote haiM, unameM pAMca jJAna bhajanA se pAe jAte haiM aura jo ajJAnI hote haiM, unameM tIna ajJAna bhajanA se pAe jAte haiM / bhagavan ! AbhinibodhikajJAna-sAkAropayogayukta jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI ? gautama ! unameM cAra jJAna bhajanA se pAe jAte haiM / zrutajJAna sAkAropayogayukta jIvoM kA kathana bhI isI prakAra jAnanA / avadhijJAna - sAkAropayogayukta jIvoM kA kathana avadhijJAnalabdhimAn jIvoM ke samAna karanA / manaH paryavajJAna sAkAropayogayukta jIvoM kA kathana manaH paryavajJAnalabdhimAn jIvoM ke samAna karanA / kevalajJAna sAkAropayogayukta jIvoM kA kathana kevalajJAnalabdhimAn jIvoM ke samAna samajhanA / mati- ajJAnasAkAropayogayukta jIvoM meM tIna ajJAna bhajanA se pAe jAte haiM / isI prakAra zruta- ajJAnasAkAropayogayukta jIvoM ko kahanA / vibhaMgajJAna sAkAropayogayukta jIvoM meM niyamataH tIna ajJAna pAe jAte haiM / bhagavan ! anAkAropayoga vAle jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! anAkAropayogayukta jIva jJAnI bhI haiM aura ajJAnI bhI haiM / unameM pAMca jJAna athavA tIna ajJAna bhajanA se pAe haiM / isI prakAra cakSudarzana aura acakSudarzana anAkAropayogayukta jIvoM ke viSaya meM samajha lenA cAhie; kintu itanA vizeSa hai ki cAra jJAna athavA tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / bhagavan ! avadhidarzana- anAkAropayogayukta jIva jJAnI hote haiM athavA ajJAnI / gautama ! ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI / jo jJAnI hote haiM, unameM kaI tIna jJAnavAle hote haiM aura kaI cAra jJAnavAle hote haiM / jo tIna jJAnavAle hote haiM, ve AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI hote haiM aura jo cAra jJAna vAle hote haiM, ve AbhinibodhikajJAna se manaH paryavajJAna taka vAle hote haiM / jo ajJAnI hote haiM, unameM niyamataH tIna ajJAna pAe jAte haiM; yathAmati- ajJAna, zruta-ajJAna aura vibhaMgajJAna / kevaladarzana- anAkAropayogayukta jIvoM kA kathana kevalajJAnalabdhiyukta jIvoM ke samAna samajhanA cAhie / 3 14
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! sayogI jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI ? gautama ! sayogI jIvoM kA kathana sakAyika jIvoM ke samAna samajhanA / isI prakAra manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI jIvoM kA kathana bhI samajhanA / ayogI jIvoM kA kathana siddhoM ke samAna samajhanA / bhagavan ! salezya jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI ? gautama ! salezya jIvoM kA kathana sakAyika jIvoM ke samAna jAnanA / bhagavan ! kRSNalezyAvAn jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! kRSNalezyAvAle jIvoM kA kathana sendriya jIvoM ke samAna jAnanA / isI prakAra yAvat, padmalezyA vAle jIvoM kA kathana karanA / zuklalezyAvAle jIvoM kA kathana salezya jIvoM ke samAna samajhanA / alezya jIvoM kA kathana siddhoM ke samAna jAnanA / bhagavan ! sakaSAyI jIva jJAnI haiM yA ajJAnI ? gautama ! sakaSAyI jIvoM kA kathana sendriya jIvoM ke samAna jAnanA cAhie / isI prakAra yAvat, lobhakaSAyI jIvoM ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie / bhagavan ! akaSAyI jIva kyA jJAnI hote haiM, athavA ajJAnI ? gautama ! (ve jJAnI hote haiM, ajJAnI nahIM / ) unameM pAMca jJAna bhajanA se pAe jAte haiM / . bhagavan ! savedaka jIva jJAnI hote haiM, athavA ajJAnI ? gautama ! savedaka jIvoM ko sendriyajIvoM ke samAna jAnanA / isI taraha strIvedakoM, puruSavedakoM aura napuMsakavedaka jIvoM ko bhI kahanA / avedaka jIvoM ko akaSAyI jIvoM ke samAna jAnanA / bhagavan ! AhAraka jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI ? gautama ! AhAraka jIvoM kA kathana sakaSAyI jIvoM ke samAna jAnanA cAhie, kintu itanA vizeSa hai ki unameM kevalajJAna bhI pAyA jAtA hai / bhagavan ! anAhAraka jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI ? gautama ! ve jJAnI bhI hote haiM aura ajJAnI bhI / jo jJAnI haiM, unameM manaHparyavajJAna ko chor3a kara zeSa cAra jJAna pAe jAte haiM aura jo ajJAnI haiM, unameM tIna ajJAna bhajanA se pAe jAte haiM / [395] bhagavan ! AbhinibodhikajJAna kA viSaya kitanA vyApaka hai ? gautama ! saMkSepa meM cAra prakAra kA hai / yathA-dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se / dravya se AbhinibodhikajJAnI Adeza (sAmAnya) se sarvadravyoM ko jAnatA aura dekhatA hai, kSetra se sAmAnya se sabhI kSetra ko jAnatA aura dekhatA hai, isI prakAra kAla se bhI aura bhAva se bhI jAnanA / bhagavan ! zrutajJAna kA viSaya kitanA hai ? gautama ! vaha saMkSepa meM cAra prakAra kA hai / -dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se / dravya se upayogayukta zrutajJAnI sarvadravyoM ko jAnatA aura dekhatA hai / kSetra se sarvakSetra ko jAnatA-dekhatA hai / isI prakAra kAla se bhI jAnanA / bhAva se upayukta zrutajJAnI sarvabhAvoM ko jAnatA aura dekhatA hai / bhagavan ! avadhijJAna kA viSaya kitanA hai ? gautama vaha saMkSepa meM cAra prakAra kA hai / -dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se / dravya se avadhijJAnI rUpIdravyoM ko jAnatA aura dekhatA hai / ityAdi varNana nandIsUtra ke samAna 'bhAva' paryanta jAnanA / bhagavan ! manaHparyavajJAna kA viSaya kitanA hai ? gautama ! vaha saMkSepa meM cAra prakAra kA hai, -dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se RjumatimanaHparyavajJAnI (manarUpa meM pariNata) anantaprAdezika ananta (skandhoM) ko jAnatA-dekhatA hai, ityAdi nandIsUtra anusAra 'bhAvata' taka kahanA / bhagavan ! kevalajJAna kA viSaya kitanA hai ? gautama ! vaha saMkSepa meM cAra prakAra kA hai / -dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se / dravya se kevalajJAnI sarvadravyoM ko jAnatA aura dekhatA hai / isI prakAra yAvat bhAva se kevalajJAnI
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/2/395 sarvabhAvoM ko jAnatA aura dekhatA hai / bhagavan ! mati-ajJAna kA viSaya kitanA hai ? gautama ! saMkSepa meM cAra prakAra kAdravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se / dravya se mati-ajJAnI mati-ajJAna-parigata dravyoM ko jAnatA aura dekhatA hai / isI prakAra yAvat bhAva se mati-ajJAnI mati-ajJAnI ke viSayabhUta bhAvoM ko jAnatA aura dekhatA hai / bhagavan ! zruta-ajJAna kA viSaya kitanA hai ? gautama ! saMkSepa meM cAra prakAra kA-dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se / dravya se zrutaajJAnI zruta-ajJAna ke viSayabhUta dravyoM kA kathana karatA hai, batalAtA hai, prarUpaNA karatA hai / isI prakAra kSetra se aura kAla se bhI jAna lenA / bhAva kI apekSA zruta-ajJAnI zruta-ajJAna ke viSayabhUta bhAvoM ko kahatA hai, batalAtA hai, prarUpita karatA hai / bhagavan ! vibhaMgajJAna kA viSaya kitanA hai ? gautama ! saMkSepa meM cAra prakAra kA-dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se / dravya kI apekSA vibhaMgajJAnI vibhaMgajJAna ke viSayagata dravyoM ko jAnatA aura dekhatA hai / isI prakAra yAvat bhAva kI apekSA vibhaMgajJAnI vibhaMgajJAna ke viSayagata bhAvoM ko jAnatA aura dekhatA hai / [396] bhagavan ! jJAnI 'jJAnI' ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jJAnI do prakAra ke haiM / -sAdi-aparyavasita aura sAdi-saparyavasita / inameM se jo sAdisaparyavasita jJAnI haiM, ye jaghanyataH antamuharta taka aura utkRSTataH kucha adhika chiyAsaTha sAgaropama taka jJAnIrUpa meM rahate haiM / bhagavan ! AbhinibodhikajJAnI AbhinibodhikajJAnI ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jJAnI, AbhinibodhikajJAnI yAvat kevalajJAnI, ajJAnI, mati-ajJAnI yAvat vibhaMgajJAnI, ina dasa kA avasthitikAla kAyasthitipada anusAra jAnanA / ina saba kA antara jIvAbhigamasUtra anusAra jAnanA / ina sabakA alpabahutva bahuvaktavyatA pada anusAra jaannaa| bhagavan ! AbhinibodhikajJAna ke paryAya kitane haiM ? gautama ! ananta paryAya haiM / bhagavan ! zrutajJAna ke paryAya kitane haiM ? gautama ! ananta paryAya haiM / isI prakAra yAvat, kevalajJAna ke bhI ananta paryAya haiM / isI prakAra mati-ajJAna aura zruta-ajJAna ke bhI ananta paryAya haiM | bhagavan ! vibhaMgajJAna ke kitane paryAya kahe gae haiM ? gautama ! vibhaMgajJAna ke ananta paryAya haiN| bhagavan ! ina (pUrvokta) AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyavajJAna aura kevalajJAna ke paryAyoM meM kinake paryAya, kinake paryAyoM se alpa, yAvat (bahuta, tulya yA) vizeSAdhika haiM ? gautama ! manaHparyavajJAna ke paryAya sabase thor3e haiM, unase avadhijJAna ke paryAya anantaguNe haiM, unase zrutajJAna ke paryAya anantaguNe haiM, unase AbhinibodhikajJAna ke paryAya anantaguNe haiM aura unase kevalajJAna ke paryAya anantaguNe haiM / bhagavan ! ina matiajJAna, zruta-ajJAna aura vibhaMgajJAna ke paryAyoM meM kinake paryAya, kinake paryAyoM se yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e vibhaMgajJAna ke paryAya haiM, unase zruta-ajJAna ke paryAya anantaguNe haiM aura unase mati-ajJAna ke paryAya anantaguNe haiM / bhagavan ! ina AbhinibodhikajJAna-paryAya yAvat kevalajJAna-paryAyoM meM tathA mati-ajJAna, zruta-ajJAna aura vibhaMgajJAna ke paryAyoM meM kisake paryAya, kisake paryAyoM se yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama !
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 AgamasUtra-hindI anuvAda sabase thor3e manaHparyavajJAna ke paryAya haiM, unase vibhaMgajJAna ke paryAya anantaguNe haiM, unase avadhijJAna ke paryAya anantaguNe haiM, unase zruta-ajJAna ke paryAya anantaguNe haiM, unase zrutajJAna ke paryAya vizeSAdhika haiM, unase mati-ajJAna ke paryAya anantaguNe haiM, unase AbhinibodhikajJAna ke paryAya vizeSAdhika haiM aura kevalajJAna ke paryAya unase anantaguNe haiM / 'he. bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai'; yoM kahakara yAvat gautamasvAmI vicaraNa karane lage / | zataka-8 uddezaka-3 | [397] bhagavan ! vRkSa kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! vRkSa tIna prakAra ke kahe gae haiM, saMkhyAtajIvavAle, asaMkhyAtajIvavAle aura anantajIvavAle / bhagavan ! saMkhyAtajIvavAle vRkSa kauna-se haiM ? gautama ! anekavidha, jaise-tAr3a, tamAla, takkali, tetali ityAdi, prajJApanAsUtra meM kahe anusAra nArikela paryanta jAnanA / ye aura isa prakAra ke jitane bhI vRkSavizeSa haiM, ve saba saMkhyAtajIvavAle haiM / - bhagavan ! asaMkhyAtajIva vAle vRkSa kauna-se haiM ? gautama ! do prakAra ke, yathAekAsthika aura bahubIjaka bhagavan ekAsthika vRkSa kauna-se haiM ? gautama ! aneka prakAra ke kahe gae haiM, jaise-nIma, Ama, jAmuna Adi / isa prakAra prajJApanAsUtra meM kahe anusAra 'bahubIja vAle phaloM' taka khnaa| bhagavan ! anantajIva vAle vRkSa kauna-se haiM ? gautama ! aneka prakAra ke haiM, jaiseAlU, mUlA, zrRMgabera Adi / bhagavatIsUtra ke saptama zataka ke tRtIya uddezaka meM kahe anusAra 'siuMDhI, musuMDhI' taka jAnanA / ye aura jitane bhI isa prakAra ke anya vRkSa haiM, unheM bhI jAna lenA / yaha huA una anantajIva vAle vRkSoM kA kathana / [398] bhagavan ! kachuA, kachuoM kI zreNI, godhA, godhA kI zreNI, gAya, gAyoM kI paMkti, manuSya, manuSyoM kI paMkti, bhaiMsA, bhaiMsoM kI paMkti, ina sabake do yA tIna athavA saMkhyAta khaNDa kiye jAe~ to unake bIca kA bhAga kyA jIvapradezoM meM spRSTa hotA hai ? hA~, gautama ! vaha spRSTa hotA hai / bhagavan ! koI puruSa una kachue Adi ke khaNDoM ke bIca ke bhAga ko hAtha se, paira se aMguli se, zalAkA se, kASTha se yA lakar3I ke choTe-se Tukar3e se thor3A sparza kare, vizeSa sparza kare, thor3A-, yA vizeSa khIMce, yA kisI tIkSNa se thor3A chede, athavA vizeSa chede, athavA agnikAya se use jalAe to kyA una jIvapradezoM ko thor3I yA adhika bAdhA utpanna kara pAtA hai, athavA usake kisI bhI avayava kA cheda kara pAtA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai; kyoMki una jIvapradezoM para zastra (Adi) kA prabhAva nahIM hotA / [399] bhagavan ! pRthvIyA~ kitanI haiM ? gautama ! ATha -ratnaprabhApRthvI yAvat adhaHsaptamA pRthvI aura ISatprAgbhArA / bhagavan ! kyA yaha ratnaprabhApRthvI carama hai, athavA acarama ? yahA~ prajJApanAsUtra kA caramapada / vaimAnika taka kahanA / gautama ! ve carama bhI haiM aura acarama bhI haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-8 uddezaka-4 / [400] rAjagRha nagara meM yAvat gautamasvAmI ne pUchA- bhagavan ! kriyAe~ kitanI haiM ?
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/4/400 213 gautama ! pAMca-kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI aura prANAtipAtikI / yahA~ prajJApanAsUtra kA samagra kriyApada--'mAyApratyayikI kriyAe~ vizeSAdhika hai;'-yahA~ taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-8 uddezaka-5 [401] rAjagRha nagara ke yAvat gautamasvAmI ne pUchA- bhagavan ! AjIvikoM ne sthavira bhagavantoM se pUchA ki 'sAmAyika karake zramaNopAzraya meM baiThe hue kisI zrAvaka ke bhANDa-vastra Adi sAmAna ko koI apaharaNa kara le jAe, vaha usa bhANDa-vastrAdi sAmAna kA anveSaNa kare to kyA vaha apane sAmAna kA anveSaNa karatA hai yA parAye sAmAna kA ? gautama ! vaha apane hI sAmAna kA anveSaNa karatA hai, parAye sAmAna kA nahIM / [402] bhagavan ! una zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna aura poSadhopavAsa ko svIkAra kiye hue zrAvaka kA vaha apahRta bhANDa usake lie to abhANDa ho jAtA hai ? hA~, gautama vaha bhANDa usake lie abhANDa ho jAtA hai / bhagavan ! taba Apa aisA kyoM kahate haiM ki vaha zrAvaka apane bhANDa kA anveSaNa karatA hai, dUsare ke bhANDa kA nahIM ? gautama ! sAmAyika Adi karanevAle usa zrAvaka ke mana meM hiraNya merA nahIM hai, suvarNa merA nahIM hai, kAMsya merA nahIM hai, vastra mere nahIM haiM tathA vipula dhana, kanaka, ratna, maNi, motI, zaMkha, zilApravAla evaM raktaratna ityAdi vidyamAna sArabhUta dravya merA nahIM hai | kintu mamatvabhAva kA usane pratyAkhyAna nahIM kiyA hai / isI kAraNa he gautama ! maiM aisA kahatA huuN| bhagavan ! sAmAyika karake zramaNopAzraya meM baiThe hue zrAvaka kI patnI ke sAtha koI lampaTa vyabhicAra karatA hai, to kyA vaha (vyabhicArI) zrAvaka kI patnI ko bhogatA hai, yA dUsare kI strI ko bhogatA hai ? gautama ! vaha usa zrAvaka kI patnI ko bhogatA hai, dUsare kI strI ko nahIM / bhagavan ! zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna aura poSadhopavAsa kara lene se kyA usa zrAvaka kI vaha jAyA 'ajAyA' ho jAtI hai ? hA~, gautama ! ho jAtI hai / bhagavan ! taba Apa aisA kyoM kahate haiM ki vaha lampaTa usakI jAyA ko bhogatA hai, ajAyA ko nahIM bhogatA / gautama ! zIlavratAdi ko aMgIkAra karane vAle usa zrAvaka ke mana meM aise pariNAma hote haiM ki mAtA merI nahIM haiM, pitA mere nahIM haiM, bhAI merA nahIM hai, bahana merI nahIM hai, bhAryA merI nahIM hai, putra mere nahIM haiM, putrI merI nahIM hai, putravadhU merI nahIM hai, kintu ina sabake prati usakA prema bandhana TUTA nahIM hai / isa kAraNa he gautama ! maiM aisA kahatA huuN| - bhagavan ! jisa zramaNopAsaka ne (pahale) sthUla prANAtipAta kA pratyAkhyAna nahIM kiyA, vaha pIche usakA pratyAkhyAna karatA huA kyA karatA hai ? gautama ! atIta kAla meM kie hue prANAtipAta kA pratikramaNa karatA hai tathA vartamAnakAlIna prANAtipAta kA saMvara karatA hai evaM anAgata prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA hai / / bhagavana ! atItakAlIna prANAtipAta Adi kA pratikramaNa karatA haA zramaNopAsaka, kyA 1. trividha-trividha (tIna karaNa, tIna yoga se), 2. trividha-dvividha, 3. trividhaekavidha, 4. dvividha-trividha, 5. dvividha-dvividha, 6. dvividha-ekavidha, 7. ekavidha-vividha, 8. ekavidha-dvividha athavA 9. ekavidha-ekavidha pratikramaNa karatA hai / gautama ! vaha trividha
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 AgamasUtra-hindI anuvAda trividha pratikramaNa karatA hai, athavA yAvat ekavidha-ekavidha pratikramaNa karatA hai / 1. jaba vaha trividha-trividha pratikramaNa karatA hai, taba mana se, vacana se aura kAyA sai / 1. svayaM karatA nahIM, dUsare se karavAtA nahIM aura karate hue kA anumodana karatA nahIM / 2. jaba trividha-dvividha pratikramaNa karatA hai taba mana se aura vacana se; karatA nahIM, karavAtA nahIM aura anumodana nahIM karatA, 3. athavA vaha mana se aura kAyA se karatA nahIM, karAtA nahIM aura anumodana nahIM karatA, 4. yA vaha vacana se aura kAyA se karatA, karAtA aura anumodana karatA nahIM, jaba trividha-ekavidha pratikramaNa karatA hai, taba 5. mana se, karatA nahIM, na karavAtA nahIM anumodana karatA nahIM, 6. athavA vacana se, nahIM karatA, nahIM karavAtA aura anumodana nahIM karatA, 7. athavA kAyA se nahIM karatA, nahIM karAtA aura anumodana nahIM karatA / jaba dvividha-trividha pratikramaNa karatA hai, taba 8. mana, vacana aura kAyA se karatA nahIM, karavAtA nahIM, 9. athavA mana-vacana-kAyA se karatA nahIM, anumodana karatA nahIM, 10. athavA karavAtA nahIM, anumodana karatA nhiiN| ___ jaba dvividha-dvividha pratikramaNa karatA hai, taba 11. mana aura vacana se karatA nahIM, karavAtA nahIM, 12. athavA mana aura kAyA se karatA nahIM karavAtA nahIM, 13. athavA vacana aura kAyA se karatA nahIM, karavAtA nahIM, 14. athavA mana aura vacana se, karatA nahIM anumodana karatA nahIM, 15. athavA mana aura kAyA se, karatA nahIM, anumodana karatA nahIM, 16. vacana aura kAyA se karatA nahIM, anumodana karatA nahIM, 17. mana aura vacana se karavAtA nahIM, anumodana karatA nahIM, 18. mana aura kAyA se karavAtA nahIM, anumodana karatA nahIM, 19. athavA vacana aura kAyA -se karavAtA nahIM, anumodana karatA nahIM / jaba dvividha-ekavidha pratikramaNa karatA hai, taba 20 mana se karatA nahIM, karavAtA nahIM, 21. vacana se karatA nahIM, kakhAtA nahIM, 22. kAyA se karatA nahIM, karavAtA nahIM, 23. mana se karatA nahIM, anumodana karatA nahIM, 24. vacana se karatA nahIM, anumodana karatA nahIM, 25. kAyA se karatA nahIM, anumodana karatA nahIM, 26. mana se karavAtA nahIM, anumodana karatA nahIM, 27. vacana se karavAtA nahIM, anumodana karatA nahIM, 28. athavA kAyA se karavAtA nahIM, anumodana karatA nahIM / jaba ekavidha-trividha pratikramaNa karatA hai, taba 29. karatA nahIM, mana, vacana aura kAyA se; 30. mana, vacana aura kAyA se karavAtA nahIM, 31. mana, vacana aura kAyA se anumodana karatA nahIM / jaba ekavidha-dvividha pratikramaNa karatA hai, taba 32. mana aura vacana se karatA nahIM, 33. mana aura kAyA se kastA nahIM, 34. athavA vacana aura kAyA se karatA nahIM, 35. athavA mana aura vacana se karavAtA nahIM, 36. athavA mana aura kAyA se karavAtA nahIM, 37. athavA vacana aura kAyA se karavAtA nahIM, 38. athavA mana aura vacana se anumodana karatA nahIM, 39. athavA mana aura kAyA se anumodana karatA nahIM, 40. athavA vacana aura kAyA se anumodana karatA nahIM, / jaba ekavidha-ekavidha pratikramaNa karatA haiM, taba 41. mana se svayaM karatA nahIM, 42. athavA vacana se karatA nahIM, 43. athavA kAyA se karatA nahIM, 44. athavA mana se karavAtA nahIM, 45. athavA vacana se karavAtA nahIM, 46. athavA kAyA se karavAtA nahIM, 47. athavA mana se anumodana karatA nahIM, 48. athavA vacana se anumodana
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 8/-/5/402 karatA nahIM, 49. athavA kAyA se anumodana karatA nahIM / bhagavan ! vartamAnakAlIna saMvara karatA huA zrAvaka trividha- trividha saMvara karatA hai ? gautama ! jo unacAsa bhaMga pratikramaNa ke viSaya meM kahe gae haiM, ve hI saMvara ke viSaya meM kahane cAhie / bhagavan ! bhaviSyat kAla kA pratyAkhyAna karatA huA zrAvaka kyA trividha-trividha pratyAkhyAna karatA hai ? gautama ! pahale kahe anusAra yahA~ bhI unacAsa bhaMga kahanA / 215 bhagavan ! jisa zramaNopAsaka ne pahale sthUla mRSAvAda kA pratyAkhyAna nahIM kiyA, kintu pIche vaha sthUla mRSAvAda kA pratyAkhyAna karatA huA kyA karatA hai ? gautama ! prANAtipAta ke samAna mRSAvAda ke sambandha meM bhI eka sau saiMtAlIsa bhaMga kahanA / isI prakAra sthUla adattAdAna ke viSaya meM, sthUla maithuna ke viSaya meM evaM sthUla parigraha ke viSaya meM bhI pUrvavat pratyeka ke eka sau saiMtAlIsa - eka sau saiMtAlIsa traikAlika bhaMga kahanA | zramaNopAsaka aise hote haiM, kintu AjIvikopAsaka aise nahIM hote / [403] AjIvika ke siddhAnta kA yaha artha hai ki samasta jIva akSINaparibhojI hote haiM / isalie ve hanana karake, kATa kara, bhedana karake, katara kara, utAra kara aura vinaSTa karake khAte haiM / aisI sthiti (saMsAra ke samasta jIva asaMyata aura hiMsAdidoSaparAyaNa haiM) meM AjIvika mata meM ye bAraha AjIvikopAsaka haiM-tAla, tAlapralamba, udvidha, saMvidha, avavidha, udaya, nAmodaya, narmodaya, anupAlaka, zaMkhapAlaka, ayambula aura kAtaraka | 1 isa prakAra ye bAraha AjIvikopAsaka haiM / inakA deva arahaMta hai / ve mAtA-pitA kI sevA-zuzrUSA karate haiM / ve pAMca prakAra ke phala nahIM khAte - udumbara ke phala, var3a ke phala, bora, sattara ke phala, pIpala phala tathA pyAja, lahasuna, kandamUla ke tyAgI hote haiM tathA anilachita aura nAka nahIM the hue bailoM se trasa prANI kI hiMsA se rahita vyApAra dvArA AjIvikA karate hue viharaNa karate haiM / jaba ina AjIvikopAsakoM ko yaha abhISTa hai, to phira jo zramaNopAsaka unakA to kahanA hI kyA ? jo zramaNopAsaka hote haiM, unake lie ye pandraha karmAdAna svayaM karanA, dUsaroM se karAnA aura karate hue kA anumodana karanA kalpanIya nahIM haiM, yathA - aMgArakarma, vanakarma, zAkaTikakarma, bhATIkarma, sphoTakakarma, dantavANijya, lAkSAvANijya, rasavANijya, viSavANijya, yaMtrapIDanakarma, nirlAchanakarma, dAvAgnidApanatA, saro-hRda - taDAgazoSaNatA aura asatIpoSaNatA / ye zramaNopAsaka zukla, zuklAbhijAta ho kara kAla ke samaya mRtyu prApta karake kinhIM devalokoM meM devarUpa se utpanna hote haiM / [404] bhagavan ! devaloka kitane prakAra ke haiM ? gautama ! cAra prakAra ke yathAbhavanavAsI, vANavyantara, jyotiSI, vaimAnika / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-8 uddezaka- 6 [405] bhagavan ! tathArUpa zramaNa athavA mAhana ko prAsuka evaM eSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra dvArA pratilAbhita karanevAle zramaNopAsaka ko kisa phala kI prApti hotI hai ? gautama ! vaha ekAnta rUpa se nirjarA karatA hai; usake pApakarma nahIM hotA / bhagavan ! tathArUpa zramaNa yA mAhana ko aprAsuka evaM aneSaNIya AhAra dvArA pratilAbhita karate hue zramaNopAsaka ko kisa phala kI prApti hotI hai ? gautama ! usake bahuta nirjarA hotI hai, aura
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 AgamasUtra-hindI anuvAda alpatara pApakarma hotA hai / bhagavan ! tathArUpa asaMyata, avirata, pApakarmoM kA jisane nirodha aura pratyAkhyAna nahIM kiyA; use prAsuka yA aprAsuka, eSaNIya yA aneSaNIya azana-pAnAdi dvArA pratilAbhita karate hue zramaNopAsaka ko kyA phala prApta hotA hai ? gautama ! use ekAnta pApakarma hotA hai, kisI prakAra kI nirjarA nahIM hotI / [406] gRhastha ke ghara meM AhAra grahaNa karane kI buddhi se praviSTa nirgrantha ko koI gRhastha do piNDa grahaNa karane ke lie upanimaMtraNa kare-'AyuSmana zramaNa ! ina do piNDoM meM se eka piNDa Apa svayaM khAnA aura dUsarA piNDa sthavira muniyoM ko denA / vaha nirgrantha zramaNa una donoM piNDoM ko grahaNa kara le aura sthaviroM kI gaveSaNA kare / gaveSaNA karane para una sthavira muniyoM ko jahA~ dekhe, vahIM vaha piNDa unheM de de / yadi gaveSaNA karane para bhI sthaviramuni kahIM na dikhAI deM to vaha piNDa svayaM na khAe aura na hI dUsare kisI zramaNa ko de, kintu ekAnta, anApAta, acitta yA bahuprAsuka sthaNDila bhUmi kA pratilekhana evaM pramArjana karake vahA~ pariSThApana kare / gRhastha ke ghara meM AhAra grahaNa karane ke vicAra se praviSTa nirgrantha ko koI gRhastha tIna piNDa grahaNa karane ke lie upanimaMtraNa kare-'AyuSman zramaNa ! eka piNDa Apa svayaM khAnA aura do piNDa sthavira zramaNoM ko denA / ' vaha nirgrantha una tInoM piNDoM ko grahaNa kara le / tatpazcAt vaha sthaviroM kI gaveSaNA kare / zeSa varNana pUrvavat / yAvat svayaM na khAe, pariSThApana kare / gRhastha ke ghara meM praviSTa nirgrantha ko yAvat dasa piNDoM ko grahaNa karane ke lie koI gRhastha upanimaMtraNa de-'AyuSman zramaNa ! inameM se eka piNDa Apa svayaM khAnA aura zeSa nau piNDa sthaviroM ko denA;' ityAdi varNana pUrvavat / nirgrantha yAvat gRhapati-kula meM praveza kare aura koI gRhastha use do pAtra grahaNa karane ke lie upanimaMtraNa kare-'AyuSman zramaNa ! eka pAtra kA Apa svayaM upayoga karanA aura dUsarA pAtra sthaviroM ko de denA / ' isa para vaha nirgrantha una donoM pAtroM ko grahaNa kara le / zeSa varNana pUrvavat yAvat usa pAtra kA na to svayaM upayoga kare aura na dUsare sAdhuoM ko de; yAvat use paraTha de / isI prakAra tIna, cAra yAvat dasa pAtra taka kA kathana pUrvokta piNDa ke samAna kahanA / pAtra ke samAna sambandha gucchaka, rajoharaNa, colapaTTaka, kambala, lAThI, (daNDa) aura saMstAraka kI vaktavyatA kahanA, yAvat dasa saMstAraka grahaNa karane ke lie upanimaMtraNa kare, yAvat paraTha de / [407] gRhastha ke ghara AhAra grahaNa karane kI buddhi se praviSTa nirgrantha dvArA kisI akRtya sthAna kA pratisevana ho gayA ho aura tatkSaNa usake mana meM aisA vicAra ho ki prathama maiM yahIM isa akRtyasthAna kI AlocanA, pratikramaNa, nindA aura gardA karU; (usake anubandha kA) chedana karUM, isa (pApa-doSa se) vizuddha baneM, punaH aisA akRtya na karane ke lie abhyudyata hoU~ aura yathocita prAyazcittarUpa tapaHkarma svIkAra kara lU~ / tatpazcAt sthaviroM ke pAsa jAkara AlocanA karUMgA, yAvat prAyazcitarUpa tapaHkarma svIkAra kara lUMgA, (aisA soca ke) vaha nirgrantha, sthaviramuniyoM ke pAsa jAne ke lie khAnA huA; kintu sthaviramuniyoM ke pAsa pahu~cane se pahale hI ve sthavira mUka ho jAe~ to he bhagavan ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka ? gautama ! vaha (nirgrantha) ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / yAvat unake pAsa pahu~cane se pUrva hI vaha nirgrantha svayaM mUka ho jAe, to he bhagavana ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka ? gautama !
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/6/407 217 vaha (nirgrantha) ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / (uparyukta akRtyasevI) nirgrantha sthavira munivaroM ke pAsa AlocanAdi ke lie khAnA huA, kintu usake pahuMcane se pUrva hI ve sthavira muni kAla kara jAe~, to he bhagavan ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai virAdhaka ? gautama ! vaha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / bhagavan ! (uparyukta akRtya-sevana karake) vaha nirgrantha sthaviroM ke pAsa AlocanAdi karane ke lie nikalA, kintu vahA~ pahu~cA nahIM, usase pUrva hI svayaM kAla kara jAe to he bhagavan ! vaha nirgrantha ArAdhaka he yA virAdhaka ? gautama ! vaha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / uparyukta akRtyasevI nirgrantha ne tatkSaNa AlocanAdi karake sthavira munivaroM ke pAsa AlocanAdi karane hetu prasthAna kiyA, vaha sthaviroM ke pAsa pahu~ca gayA, tatpazcAt ve sthavira muni mUka ho jAe~, to he bhagavan ! vaha nirgrantha ArAdhaka hai yA virAdhaka ? gautama ! vaha (nirgrantha) ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / (uparyukta akRtyasevI muni) svayaM AlocanAdi karake sthaviroM kI sevA meM pahu~cate hI svayaM mUka ho jAe, jisa prakAra sthaviroM ke pAsa na pahu~ce hue nirgrantha ke cAra AlApaka kahe gae haiM, usI prakAra samprApta nirgrantha ke bhI cAra AlApaka kahane cAhie / bAhara vicArabhUmi (sthaNDibhUmi) athavA vihArabhUmi (svAdhyAyabhUmi) kI ora nikale hue nirgrantha dvArA kisI akRtyasthAna kA pratisevana ho gayA ho, tatkSaNa usake mana meM aisA vicAra ho ki 'pahale maiM svayaM yahIM isa akRtya kI AlocanAdi karUM, ityAdi pUrvavat / yahA~ bhI pUrvokta prakAra se asamprApta aura samprApta donoM ke ATha AlApaka kahane cAhie / yAvat vaha nirgrantha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM; grAmAnugrAma vicaraNa karate hue kisI nirgrantha dvArA kisI akRtyasthAna kA pratisevana ho gayA ho aura tatkAla usake mana meM yaha vicAra sphurita ho ki 'pahale maiM yahIM isa akRtya kI AlocanAdi karUM; ityAdi sArA varNana pUrvavat / yahA~ bhI pUrvavat ATha AlApaka kahanA, yAvat vaha ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM / gRhastha ke ghara meM AhAra grahaNa karane kI buddhi se praviSTa kisI nirgranthI (sAdhvI) ne kisI akRtyasthAna kA pratisevana kara liyA, kintu tatkAla usako aisA vicAra sphurita huA ki maiM svayameva pahale yahIM isa akRtyasthAna kI AlocanA kara lUM, yAvat prAyazcittarUpa tapaHkarma svIkAra kara lUM / tatpazcAt pravartinI ke pAsa AlocanA kara lUMgI yAvat tapaHkarma svIkAra kara lUMgI / aisA vicAra kara usa sAdhvI ne pravartinI ke pAsa jAne ke lie prasthAna kiyA, pravartinI ke pAsa pahu~cane se pUrva hI vaha pravartinI mUka ho gaI, to he bhagavan ! vaha sAdhvI ArAdhikA hai yA virAdhikA ? gautama ! vaha sAdhvI ArAdhikA hai, virAdhikA nahI / jisa prakAra saMprasthita nirgrantha ke tIna pATha haiM usI prakAra samprasthita sAdhvI ke bhI tIna pATha kahane cAhie aura vaha sAdhvI ArAdhikA hai, virAdhikA nahIM / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa kahate haiM, ve ArAdhaka haiM, virAdhaka nahIM ? gautama ! jaise koI puruSa eka bar3e Una ke bAla ke yA hAthI ke roma ke athavA saNa ke reze ke yA kapAsa ke reze ke athavA tRNa ke agrabhAga ke do, tIna yA saMkhyAta Tukar3e karake agnikAya meM DAle to he gautama ! kATe jAte hue ve (Tukar3e) kATe gae, agni meM DAle jAte hue ko DAle gae yA jalate hue ko jala gae, isa prakAra kahA jA sakatA hai ? hA~ bhagavan ! kATe jAte hue kATe gae agni meM DAle jAte hue DAle gae aura jalate hue jala gae; yoM kahA jA sakatA
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 AgamasUtra-hindI anuvAda hai / bhagavAn kA kathana-athavA jaise koI puruSa bilakula naye, yA dhoye hue, athavA taMtra se turaMta utare hue vastra ko majITha ke pAtra meM DAle to he gautama ! uThAte hue vaha vastra uThAyA gayA, DAlate hue DAlA gayA, athavA raMgate hue raMgA gayA, yoM kahA jA sakatA hai ? [gautama svAmI-] hA~, bhagavan uThAte hue vaha vastra uThAyA gayA, yAvat raMgate hue raMgA gayA, isa prakAra kahA jA sakatA hai / [bhagavAn-] isI kAraNa se he gautama ! yoM kahA jAtA hai ki (ArAdhanA ke lie udyata sAdhvI) ArAdhaka hai, virAdhaka nahIM hai / [408] bhagavan ! jalate hue dIpaka meM kyA jalatA hai ? dIpaka jalatA hai ? dIpayaSTi jalatI hai ? battI jalatI hai ? tela jalatA hai ? dIpacampaka jalatA hai, yA jyoti jalatI hai ? gautama ! dIpaka nahIM jalatA, yAvat dIpacampaka nahIM jalatA, kintu jyoti jalatI hai / bhagavan ! jalate hue ghara meM kyA ghara jalatA hai ? bhIteM jalatI haiM ? TATI jalatI haiM ? dhAraNa jalate haiM ? balaharaNa jalatA hai ? bAMsa jalate haiM ? malla jalate haiM ? varga jalate haiM ? chitvara jalate haiM ? chAdana jalatA hai, yA jyoti jalatI hai ? gautama ! ghara nahIM jalatA, yAvat chAdana nahIM jalatA, kintu jyoti jalatI hai / [409] bhagavan ! eka jIva eka audArika zarIra kI apekSA kitanI kriyA vAlA hotA hai ? gautama ! vaha kadAcit tIna kriyA vAlA, kadAcit cAra kriyAvAlA, kadAcit pAMca kriyA vAlA hotA hai aura kadAcit akriya bhI hotA hai / bhagavan ! eka nairayika jIva, dUsare ke eka audArikazarIra kI apekSA kitanI kriyA vAlA hotA hai ? gautama ! vaha kadAcit tIna, kadAcit cAra aura kadAcit pAMca kriyAvAlA hotA hai / bhagavan ! eka asurakumAra, eka audArikazarIra kI apekSA kitanI kriyAvAlA hotA hai ? gautama ! pahale kahe anusAra hotA hai / isI prakAra vaimAnika devoM taka kahanA / parantu manuSya kA kathana audhika jIva kI taraha jAnanA / bhagavan ! eka jIva audArikazarIroM kI apekSA kitanI kriyAvAlA hotA hai ? gautama ! vaha kadAcit tIna, kadAcit cAra aura kadAcit pAMca kriyAvAlA tathA kadAcit akriya bhI hotA hai / bhagavan ! eka nairayika jIva, audArikazarIroM kI apekSA kitanI kriyA vAlA hotA hai ? gautama ! prathama daNDaka ke samAna yada daNDaka bhI vaimAnika paryanta kahanA; parantu manuSya kA kathana sAmAnya jIvoM kI taraha jaannaa| bhagavan ! bahuta-se jIva, dUsare ke eka audArikazarIra kI apekSA kitanI kriyAvAle hote haiM ? gautama ! ve kadAcit tIna, kadAcit cAra aura kadAcit pAMca kriyA vAle hote haiM tathA kadAcit akriya bhI hote haiM / bhagavan ! bahuta-se nairayika jIva, dUsare ke eka audArikazarIra kI apekSA kitanI kriyA vAle hote haiM ? gautama ! prathama daNDaka anusAra yaha daNDaka bhI vaimAnika paryanta kahanA / vizeSa yaha hai ki manuSyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha jaannaa| bhagavan ! bahuta-se jIva, dUsare jIvoM ke audArikazarIroM kI apekSA kitanI kriyA vAle hote haiM ? gautama ! ve kadAcit tIna, kadAcit cAra aura kadAcit pAMca kriyA vAle aura kadAcit akriya bhI hote haiM / bhagavan ! bahuta-se nairayika jIva, dUsare jIvoM ke audArikazarIroM kI apekSA kitanI kriyA vAle hote haiM ? gautama ! tIna kriyAvAle bhI, cArakriyA vAle bhI aura pA~ca kriyA vAle bhI hote haiM / isI taraha vaimAnikoM paryanta samajhanA / vizeSa itanA ki manuSyoM kA kathana audhika jIvoM kI taraha jAnanA /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/6/409 219 bhagavan ! eka jIva, (dUsare jIva ke) vaikriyazarIra kI apekSA kitanI kriyAvAlA hotA hai ? gautama ! kadAcit tIna, kadAcit cAra aura kadAcit kriyArahita hotA hai / bhagavan ! eka nairayika jIva, (dUsare jIva ke) vaikriyazarIra kI apekSA kitanI kriyAvAlA hotA hai ? gautama ! vaha kadAcit tIna aura kadAcit cAra kriyAvAlA hotA hai / isa prakAra vaimAnika paryanta kahanA 1 kintu manuSya ko audhikajIva kI taraha kahanA / audArikazarIra ke samAna vaikriyazarIra kI apekSA bhI cAra daNDaka kahane cAhie / vizeSatA itanI hai ki isameM paMcama kriyA kA kathana nahIM karanA / zeSa pUrvavat samajhanA / vaikriyazarIra ke samAna AhAraka, taijasa aura kArmaNa zarIra kA bhI kathana karanA / ina tInoM ke pratyeka ke cAra-cAra daNDaka kahane cAhie yAvat-'bhagavan ! bahuta-se vaimAnika deva kArmaNazarIroM kI apekSA kitanI kriyAvAle hote haiM ? 'gautama ! tIna kriyAvAle bhI aura cAra kriyAvAle bhI hote haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-8 uddezaka-7 7 [410] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / vahA~ guNazIlaka caitya thA / yAvat pRthvI zilApaTTaka thA / usa guNazIlaka caitya ke AsapAsa bahuta-se anyatIrthika rahate the / usa kAla aura usa samaya dharmatIrtha kI Adi karanevAle zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat samavasRta hue yAvat dharmopadeza sunakara pariSad vApisa calI gaI / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke bahuta-se ziSya sthavira bhagavanta jAtisampanna, kulasampanna ityAdi dUsare zataka meM varNita guNoM se yukta yAvat jIvana kI AzA aura maraNa ke bhaya se vimukta the| ve zramaNa bhagavAn mahAvIra se na atidUra, na atinikaTa UrdhvajAnu, adhoziraska dhyAnarUpa koSTha ko prApta hokara saMyama aura tapase apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karate the| eka bAra ve anyatIrthika jahA~ sthavira bhagavanta the, vahA~ Ae / ve sthavira bhagavantoM se yoM kahane lage-'he Aryo ! tuma trividha-trividha asaMyata, avirata, apratihatapApakarma tathA pApakarma kA pratyAkhyAna nahIM kiye hue ho'; ityAdi sAtaveM zataka ke dvitIya uddezaka anusAra kahA; yAvat tuma ekAnta bAla bhI ho / isa para una sthavira bhagavantoM ne una anyatIrthikoM se isa prakAra pUchA-'Aryo ! kisa kAraNa se hama trividha-trividha asaMyata, yAvat ekAntabAla haiM ? tadanantara una anyatIrthikoM ne sthavira bhagavantoM se isa prakAra kahA-he Aryo ! tuma adatta padArtha grahaNa karate ho, adatta kA bhojana karate ho aura adatta kA svAda lete ho, isa prakAra adatta kA grahaNa karate hue, adatta kA bhojana karate hue aura adatta kI anumati dete hue tuma trividha-trividha asaMyata, avirata yAvat ekAntabAla ho / tadanantara una sthavira bhagavantoM ne una anyatIrthakoM se isa prakAra pUchA-'Aryo ! hama kisa kAraNa se adatta kA grahaNa karate haiM, adatta kA bhojana karate haiM aura adatta kI anumati dete haiM, jisase ki hama adatta kA grahaNa karate hue yAvat adatta kI anumati dete hue trividhatrividha asaMyata, avirata yAvat ekAntabAla haiM ? isa para una anyatIrthikoM ne sthavira bhagavantoM se isa prakAra kahA-he Aryo ! tumhAre mata meM diyA jAtA huA padArtha, 'nahIM diyA gayA', grahaNa kiyA jAtA huA, 'grahaNa nahIM kiyA gayA', tathA DAlA jAtA huA padArtha, 'nahIM DAlA gayA;
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 AgamasUtra-hindI anuvAda aisA kathana hai; isalie he Aryo ! tumako diyA jAtA huA padArtha, jaba taka pAtra meM nahIM par3A, taba taka bIca meM se hI koI usakA apaharaNa kara le to tuma kahate ho-'vaha usa gRhapati ke padArtha kA apaharaNa huA;' 'hamAre padArtha kA apaharaNa huA,' aisA tuma nahIM kahate / isa kAraNa se tuma adatta kA grahaNa karate ho, yAvat adatta kI anumati dete ho; ataH tuma adatta kA grahaNa karate hue yAvat ekAntabAla ho / yaha sunakara una sthavira bhagavantoM ne una anyatIrthikoM se kahA-'Aryo ! hama adatta kA grahaNa nahIM karate, na adatta ko khAte haiM aura na hI adatta kI anumati dete haiM / he Aryo ! hama to datta padArtha ko grahaNa karate haiM, datta bhojana ko khAte haiM aura datta kI anumati dete haiM / isalie hama trividha-trividha saMyata, virata, pApakarma ke pratinirodhaka, pApakarma kA pratyAkhyAna kiye hue haiM / saptamazataka anusAra hama yAvat ekAntapaNDita haiM / ' taba una anyatIrthikoM ne una sthavira bhagavantoM se kahA-'tuma kisa kAraNa datta ko grahaNa karate ho, yAvat datta kI anumati dete ho, jisase datta kA grahaNa karate hue yAvat tuma ekAntapaNDita ho ?' isa para una sthavira bhagavantoM ne una anyatIrthikoM se kahA-'Aryo ! hamAre siddhAntAnusAra diyA jAtA huA padArtha, 'diyA gayA'; grahaNa kiyA jAtA huA padArtha 'grahaNa kiyA' aura pAtra meM DAlA jAtA huA padArtha 'DAlA gayA' kahalAtA hai / isIlie he Aryo ! hameM diyA jAtA huA padArtha hamAre pAtra meM nahIM pahu~cA hai, isI bIca meM koI vyakti usakA apaharaNa kara le to 'vaha padArtha hamArA apahRta huA' kahalAtA hai, kintu 'vaha padArtha gRhastha kA apahRta huA,' aisA nahIM kahalAtA / isa kAraNa se hama datta ko grahaNa karate haiM, datta AhAra karate haiM aura datta kI hI anumati dete haiM / isa prakAra datta ko grahaNa karate hue yAvat datta kI anumati dete hue hama trividha-trividha saMyata, virata yAvat ekAntapaNDita haiM, pratyuta, he Aryo ! tuma svayaM trividha-trividha asaMyata, avirata, yAvat ekAntabAla ho / tatpazcAt una anyatIrthikoM ne sthavira bhagavantoM se pUchA-Aryo ! hama kisa kAraNa se trividha-trividha...yAvat ekAntabAla haiM ? isa para una sthavira bhagavantoM ne usa anyatIrthakoM se yoM kahA-Aryo ! tuma loga adatta ko grahaNa karate ho, yAvat adatta kI anumati dete ho; isalie he Aryo ! tuma adatta ko grahaNa karate hue yAvat ekAntabAla ho / taba una anyatIrthikoM ne una sthavira bhagavantoM se pUchA-Aryo ! hama kaise adatta ko grahaNa karate haiM yAvat jisase ki hama ekAntabAla haiM ? yaha suna kara una sthavira bhagavantoM ne una anyatIrthikoM se kahA-Aryo ! tumhAre mata meM diyA jAtA huA padArtha 'nahIM diyA gayA' ityAdi kahalAtA hai, yAvat vaha padArtha gRhastha kA hai, tumhArA nahIM; isalie tuma adatta kA grahaNa karate ho, yAvat pUrvokta prakAra se tuma ekAntabAla ho / tatpazcAt una anyatIrthikoM ne una sthavira bhagavantoM se kahA-Aryo ! tuma hI trividhatrividha asaMyata, avirata yAvat ekAntabAla ho ! isa para una sthavira bhagavantoM ne una anyatIrthikoM se pUchA-Aryo ! kisa kAraNa se hama trividha-trividha yAvat ekAntabAla haiM ? taba una anyatIrthikoM ne kahA-"Aryo ! tuma gamana karate hue pRthvIkAyika jIvoM ko dabAte ho, hanana karate ho, pAdAbhighAta karate ho, unheM bhUmi ke sAtha zliSTa karate ho, unheM eka dUsare ke Upara ikaTThe karate ho, jora se sparza karate ho, unheM paritApita karate ho, unheM mAraNAntika
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/7/410 221 kaSTa dete ho aura upadravita karate-mArate ho | isa prakAra pRthvIkAyika jIvoM ko dabAte hue yAvat mArate hue tuma trividha-trividha asaMyata, avirata yAvat ekAntabAla ho / " taba una sthaviroM ne kahA-'Aryo ! hama gamana karate hue pRthvIkAyika jIvoM ko dabAte nahIM, hanate nahIM, yAvat mArate nahIM / he Aryo! hama gamana karate hue kAya ke lie, yoga ke lie, Rta (saMyama) ke lie eka deza se dUsare deza meM aura eka pradeza se dUsare pradeza meM jAte haiM / isa prakAra eka sthala se dUsare sthala meM aura eka pradeza se dUsare pradeza meM jAte hue hama pRthvIkAyika jIvoM ko dabAte nahIM, unakA hanana nahIM karate, yAvat unako mArate nahIM / isalie hama trividha-trividha saMyata, virata, yAvat ekAntapaNDita haiM / kintu he Aryo ! tuma svayaM trividha-trividha asaMyata, avirata, yAvat ekAntabAla ho / " isa para una anyatIrthikoM ne pUchA-"Aryo ! hama kisa kAraNa trividha-trividha asaMyata, avirata, yAvat ekAntabAla haiM ?" taba sthavira bhagavantoM ne kahA-"Aryo ! tuma gamana karate hue pRthvIkAyika jIvoM ko dabAte ho, yAvat mAra dete ho / isalie pRthvIkAyika jIvoM ko dabAte hue, yAvat mArate hue tuma trividha-trividha asaMyata, avirata yAvat ekAntabAla ho / " isa para ve anyatIrthika bole-he Aryo ! tumhAre mata meM jAtA huA, nahIM gayA kahalAtA hai; jo lAMghA jA rahA hai, vaha nahIM lAMghA gayA, kahalAtA hai, aura rAjagRha ko prApta karane kI icchAvAlA puruSa asamprApta kahalAtA hai / tatpazcAt una sthavira bhagavantoM ne kahA-Aryo ! hamAre mata meM jAtA haA nahIM gayA nahIM kahalAtA, vyatikramyamANa avyatikrAnta nahIM kahalAtA / isI prakAra rAjagRha nagara ko prApta karane kI icchAvAlA vyakti asaMprApta nahIM kahalAtA / hamAre mata meM to, Aryo ! 'gacchan' 'gat'; 'vyatikramyamANa' 'vyatikrAnta' aura rAjagRha nagara ko prApta karane kI icchAvAlA vyakti samprApta kahalAtA hai / he Aryo ! tumhAre hI mata meM 'gacchan' 'agata', 'vyatikramyamANa' 'avyatikrAnta' aura rAjagRha nagara ko prApta karane kI icchAvAlA asamprApta kahalAtA hai / una sthavira bhagavantoM ne una anyatIrthikoM ko niruttara karake unhoMne gatiprapAta nAmaka adhyayana prarUpita kiyA / [411] bhagavan ! gatiprapAta kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! gatiprapAla pAMca prakAra kA hai / yathA-prayogagati, tatagati, bandhana-chedanagati, upapAtagati aura vihAyogati / yahA~ se prArambha karake prajJApanAsUtra kA solahavA~ samagra prayogapada yAvat 'yaha vihAyogati kA varNana huA'; yahA~ taka kathana karanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai | | zataka-8 uddezaka-8 / [412] rAjagRha nagara meM (gautama svAmI ne) yAvat isa prakAra pUchA-bhagavan ! gurudeva kI apekSA kitane pratyanIka kahe gae haiM ? gautama ! tIna pratyanIka kahe gae haiM, AcArya pratyanIka, upAdhyAyapratyanIka aura sthavirapratyanIka / / bhagavan ! gati kI apekSA kitane pratyanIka haiM ? gautama ! tIna-ihalokapratyanIka, paralokapratyanIka aura ubhayalokapratyanIka / bhagavan ! samUha kI apekSA kitane pratyanIka haiM ? gautama ! tIna-kulapratyanIka, gaNapratyanIka aura saMghapratyanIka / bhagavan ! anukampya (sAdhuoM) kI apekSA kitane pratyanIka kahe gae haiM ? gautama !
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 AgamasUtra-hindI anuvAda tIna-tapasvIpratyanIka, glAnapratyanIka aura zaikSa-pratyanIka / bhagavan ! zruta kI apekSA kitane pratyanIka haiM ? gautama ! tIna-sUtrapratyanIka, arthapratyanIka aura tadubhayapratyanIka / bhagavan ! bhAva kI apekSA ? gautama ! tIna-jJAnapratyanIka, darzanapratyanIka aura cAritrapratyanIka / [413] bhagavan ! vyavahAra kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! vyavahAra pAMca prakAra kA kahA gayA hai, AgamavyavahAra, zrutavyavahAra, AjJAvyavahAra, dhAraNAvyavahAra aura jItavyavahAra / ina pAMca prakAra ke vyavahAroM meM se jisa sAdhu ke pAsa Agama ho, use usa Agama se vyavahAra karanA / jisake pAsa Agama na ho, use zruta se vyavahAra calAnA / jahA~ zruta na ho vahA~ AjJA se use vyavahAra claanaa| yadi AjJA bhI na ho to jisa prakAra kI dhAraNA ho, usa dhAraNA se vyavahAra calAnA / kadAcit dhAraNA na ho to jisa prakAra kA jIta ho, usa jIta se vyavahAra calAnA / isa prakAra ina pAMcoM se vyavahAra calAnA / jisake pAsa jisa-jisa prakAra se Agama, zruta, AjJA, dhAraNA aura jIta, ina meM se jo vyavahAra ho, use usa usa prakAra se vyavahAra calAnA cAhie / __bhagavan ! Agamabalika zramaNa nirgrantha kyA kahate haiM ? (gautama) ! isa prakAra ina paMcavidha vyavahAroM meM se jaba-jaba aura jahA~-jahA~ jo vyavahAra sambhava ho, taba-taba aura vahA~vahA~ usase, rAga aura dveSa se rahita ho kara samyak prakAra se vyavahAra karatA huA zramaNa nirgrantha AjJA kA ArAdhaka hotA hai / .. [414] bhagavan ! baMdha kitane prakAra kA hai ? gautama ! baMdha do prakAra kA IryApathikabaMdha aura sAmparAyikabaMdha / bhagavan ! IryApathikakarma kyA nairayika bAMdhatA hai, yA tiryaJcayonika yA tiryaJcayonika strI bAMdhatI hai, athavA manuSya, yA manuSya-strI bAMdhatI hai, athavA deva yA devI bAMdhatI hai ? gautama ! IryApathikakarma na nairayika bAMdhatA hai, na tiryazcayonika, na tiryaJcayonika strI bAMdhatI hai, na deva aura na hI devI bAMdhatI hai, kintu pUrvapratipannaka kI apekSA ise manuSya puruSa aura manuSya striyA~ bAMdhatI haiM; pratipadyamAna kI apekSA manuSya-puruSa athavA manuSya strI bAMdhatI hai, athavA bahuta-se manuSya-puruSa yA bahuta-sI manuSya striyA~ bAMdhatI haiM, athavA eka manuSya aura eka manuSya-strI bAMdhatI hai, yA eka manuSya-puruSa aura bahuta-sI manuSya-striyA~ bAMdhatI haiM, athavA bahuta-se manuSyapuruSa aura eka manuSya-strI bAMdhatI hai, athavA bahuta-se manuSya-nara aura bahuta-sI manuSya-nAriyA~ bAMdhatI haiM / / ___ bhagavan ! airyApathika baMdha kyA strI bAMdhatI hai, puruSa bAMdhatA hai, napuMsaka bAMdhatA hai, striyA~ bAMdhatI haiM, puruSa bAMdhate haiM yA napuMsaka bAMdhate haiM, athavA nostrI-nopuruSa-nonapuMsaka bAMdhatA hai ? gautama ! ise strI nahIM bAMdhatI, puruSa nahIM bAMdhatA, napuMsaka nahIM bAMdhatA, striyA~ nahIM bAMdhatI, puruSa nahIM bAMdhate aura napuMsaka bhI nahIM bAMdhate, kintu pUrvapratipanna kI apekSA vedarahita (bahu) jIva athavA pratipadyamAna apekSA vedarahita (eka) yA (bahu) jIva bAMdhate haiN| bhagavan ! yadi vedarahita eka jIva athavA vedarahita bahuta jIva airyApathika baMdha bAMdhate haiM to kyA 1-strI-pazcAtkRta jIva bAMdhatA hai; athavA 2-puruSa-pazcAtkRta jIva; yA 3napuMsaka-pazcAtkRta jIva bAMdhatA hai ? athavA 4-strIpazcAtkRta jIva bAMdhate haiM, yA 5puruSa-pazcAtkRta jIva, yA 6-napuMsakapazcAtkRta jIva ? athavA 7-eka strI-pazcAtkRta jIva aura eka puruSapazcAtkRta jIva bAMdhatA hai, yA 8-eka strI-pazcAtkRta jIva bahuta
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/8/414 223 puruSapazcAtkRta jIva yAvat 26-bahuta strIpazcAtkRta jIva, bahuta puruSapazcAtkRta jIva aura bahuta napuMsakapazcAtkRta jIva bAMdhate haiM ? gautama ! airyApathika karma (1) strIpazcAtkRta jIva bhI bAMdhatA hai, (2) puruSapazcAtkRta jIva bhI bAMdhatA hai, (3) napuMsakapazcAtkRta jIva bhI bAMdhatA hai, (4) strI pazcAtkRta jIva bhI bAMdhate haiM, (5) puruSapazcAtkRta jIva bhI bAMdhate haiM, (6) napuMsakapazcAtkRta jIva bhI bAMdhate haiM; athavA (7) eka strIpazcAtkRta jIva aura eka puruSapazcAtkRta jIva bhI bAMdhatA hai athavA yAvat (26) bahuta strIpazcAtkRta jIva, bahuta puruSapazcAtkRta jIva aura bahuta napuMsakapazcAt kRta jIva bhI bAMdhate haiM / ____ bhagavan ! kyA jIva ne (aipithika karma) 1-bAMdhA hai, bAMdhatA hai aura bAMdhegA; athavA 2-bAMdhA hai, bAMdhatA hai, nahIM bAMdhegA; yA 3-bAMdhA hai, nahIM bAMdhatA hai, bAMdhegA; athavA 4-bAMdhA hai, nahIM bAMdhatA hai, nahIM bAMdhegA, yA 5-nahIM bAMdhA, bAMdhatA hai, bAMdhegA, athavA 6nahIM bAMdhA, bAMdhatA hai nahIM bAMdhegA, yA 7 nahIM bAMdhA, nahIM bAMdhatA, bAMdhegA; athavA 8-na bAMdhA, na bAMdhatA hai, na bAMdhegA ? gautama ! bhavAkarSa kI apekSA kisI eka jIva ne bAMdhA hai, bAMdhatA hai aura bAMdhegA; kisI eka jIva ne bAMdhA hai, bAMdhatA hai, aura nahIM bAMdhegA; yAvat kisI eka jIva ne nahIM bAMdhA, nahIM bAMdhatA hai, nahIM bAMdhegA / isa prakAra sabhI (AThoM) bhaMga yahA~ kahane cAhie / grahaNAkarSa kI apekSA (1) kisI eka jIva ne bAMdhA, bAMdhatA hai, bAMdhegA; yAvat (5) kisI eka jIva ne nahIM bAMdhA, bAMdhatA hai, bAMdhegA yahA~ taka kahanA / isake pazcAt chaThA bhaMga-nahIM bAMdhA, bAMdhatA nahIM hai, bAMdhegA; nahIM kahanA cAhie / (tadanantara sAtavAM bhaMga)-kisI eka jIva ne nahIM bAMdhA, nahIM bAMdhatA hai, bAMdhegA aura AThavAM bhaMga eka jIva ne nahIM bAMdhA, nahIM bAMdhatA, nahIM bAMdhegA (kahanA) / bhagavan ! jIva aipithika karma kyA sAdi-saparyavasita bAMdhatA hai, yA sAdiaparyavasita bAMdhatA hai, athavA anAdi-saparyavasita bAMdhatA hai, yA anAdi-aparyavasita bAMdhatA hai ? gautama! jIva aipithika karma sAdi-saparyavasita bAMdhatA hai, kintu sAdi-aparyavasita nahIM bAMdhatA, anAdi-saparyavasita nahIM bAMdhatA aura na anAdi-aparyavasita bAMdhatA hai / bhagavan ! jIva aiyApathika karma deza se AtmA ke deza ko bAMdhatA hai, deza se sarva ko bAMdhatA hai, sarva se deza ko bAMdhatA hai yA sarva se sarva ko bAMdhatA hai ? gautama ! vaha airyApathika karma deza se deza ko nahIM bAMdhatA, deza se sarva ko nahIM bAMdhatA, sarva se deza ko nahIM bAMdhatA, kintu sarva se sarva ko bAMdhatA hai / [415] bhagavan ! sAmparAyika karma nairayika bAMdhatA hai, tiryaJca yA yAvat devI bAMdhatI hai ? gautama ! nairayika bhI bAMdhatA haiM; tiryaJca bhI bAMdhatA hai, tiryaJca-strI bhI bAMdhatI hai, manuSya bhI bAMdhatA hai, mAnuSI bhI bAMdhatI hai, deva bhI bAMdhatA hai aura devI bhI bAMdhatI hai / bhagavan ! sAmparAyika karma kyA strI bAMdhatI hai, puruSa bAMdhatA hai, yAvat nostrI-nopuruSa-nonapuMsaka bAMdhatA hai ? gautama ! strI bhI bAMdhatI hai, puruSa bhI bAMdhatA hai, yAvat bahuta napuMsaka bhI bAMdhate haiM, athavA ye saba aura avedI eka jIva bhI bAMdhatA hai, athavA ye saba aura bahuta avedI jIva bhI bAMdhate haiM / bhagavan ! yadi vedarahita eka jIva aura vedarahita bahuta jIva sAmparAyika karma bAMdhate haiM to kyA strIpazcAtkRta jIva bAMdhatA hai yA puruSapazcAtkRta jIva bAMdhatA hai ? gautama ! jisa prakAra aipithika karmabaMdhaka ke sambandha meM chavvIsa bhaMga kahe haiM, usI prakAra yahA~
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 AgamasUtra-hindI anuvAda bhI kahanA cAhie; yAvat (26) bahuta strIpazcAtkRta jIva, bahuta puruSapazcAtkRta jIva aura bahuta napuMsakapazcAtkRta jIva bAMdhate haiM / bhagavan ! sAmparAyika karma (1) kisI jIva ne bAMdhA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA ? (2) bAMdhA, bAMdhatA hai aura nahIM bAMdhegA ? (3) bAMdhA, nahIM bAMdhatA hai aura bAMdhegA ? tathA (4) bAMdhA, nahIM bAMdhatA hai aura nahIM bAMdhegA ? gautama ! (1) kaI jIvoM ne bAMdhA, bAMdhate haiM aura bAMdhege; (1) kitane hI jIvoM ne bAMdhA, bAMdhate haiM aura nahIM bAMdhege; (3) kitane hI jIvoM ne bAMdhA hai, nahIM bAMdhate haiM aura bAMdhege; (4) kitane hI jIvoM ne bAMdhA hai, nahIM bAMdhate haiM aura nahIM bAMdhege / bhagavan ! sAmparAyika karma sAdi-saparyavasita bAMdhatA hai ? ityAdi prazna pUrvavat karanA cAhie / gautama ! sAmparAyika karma sAdi-saparyavasita bAMdhatA hai, anAdi-saparyavasita bAMdhatA hai, anAdi-aparyavasita bAMdhatA hai; kintu sAdi-aparyavasita nahIM bAMdhatA / bhagavan sAmparAyika karma deza se Atmadeza ko bAMdhatA hai ? gautama ! aipithika karmabaMdha ke samAna sAmparAyika karmabaMdha ke sambandha meM bhI jAna lenA, yAvat sarva se sarva ko bAMdhatA hai / / [416] bhagavan ! karmaprakRtiyAM kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! karmaprakRtiyAM ATha kahI gaI haiM, yathA-jJAnAvaraNIya yAvat antarAya / / bhagavan ! parISaha kitane kahe gae haiM ? gautama ! parISaha bAvIsa kahe gae hai, ve isa prakAra-1. kSudhA-parISaha, 2. pipAsA-parISaha yAvat 22-darzana-parISaha / bhagavan ! ina bAvIsa parISahoM kA kina karmaprakRtiyoM meM samAveza ho jAtA hai ? gautama ! cAra karmaprakRtiyoM meM ina 22 parISahoM kA samavatAra hotA hai, isa jJAnAvaraNIya, vedanIya, mohanIya aura antarAya / . __ bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma meM kitane parISahoM kA samavatAra hotA hai ? gautama ! do parISahoM kA yathA-prajJAparISaha aura jJAnaparISaha (ajJAnaparISaha) / bhagavan ! vedanIyakarma meM kitane parISahoM kA samavatAra hotA hai ? gautama ! gyAraha parISahoM kA / / [417] pahale pAMca (kSudhA, zIta, uSNa aura dezamazaka), caryA, zayyA, vadha, roga, tRNasparza aura jalla parISaha / ina kA samavatAra vedanIya karma meM hotA hai / [418] bhagavan darzanamohanIyakarmameM kitane parISahoM kA samavatAra hotA hai ? gautama ! eka darzanaparISaha kA samavatAra hotA hai / [419] bhagavan ! cAritramohanIyakarmameM kitane parISahoM kA samavatAra hotA hai ? gautama ! sAta parISahoM kA-arati, acela, strI, niSadyA, yAcanA, Akroza, satkAra-puraskAra / [420] bhagavan ! antarAyakarma meM kitane parISahoM kA samavatAra hotA hai ? gautama ! eka alAbhaparISaha kA samavatAra hotA hai / bhagavan ! sAta prakAra ke karmoM ko bAMdhane vAle jIva ke kitane parISaha haiM ? gautama ! bAvIsa / parantu vaha jIva eka sAtha bIsa parISahoM kA vedana karatA hai; kyoMki jisa samaya vaha zItaparISaha vedatA hai, usa samaya uSNaparISaha kA vedana nahIM karatA aura jisa samaya uSNaparISaha kA vedana karatA hai, usa samaya zItaparISaha kA vedana nahIM karatA tathA jisa samaya caryAparISaha kA vedana karatA hai, usa samaya niSadyAparISaha kA vedana nahIM karatA aura jisa samaya niSadyAparISaha kA vedana karatA hai, usa samaya caryAparISaha kA vedana nahIM karatA / bhagavan ! ATha prakAra ke
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/8/420 225 karma bA~dhane vAle jIva ke kitane parISaha haiM ? gautama ! bAvIsa / saptavidhabandhaka ke anusAra aSTavidhabandhaka meM bhI kahanA / / bhagavan ! chaha prakAra ke karma bAMdhanevAle sarAga chadmastha jIva ke kitane parISaha kahe gae haiM ? gautama ! caudaha / kintu vaha eka sAtha bAraha parISaha vedatA hai / jisa samaya zItaparISaha vedatA hai, usa samaya uSNaparISaha kA vedana nahIM karatA aura jisa samaya uSNaparISaha kA vedana karatA hai, usa samaya zItaparISaha kA vedana nahIM karatA / jisa samaya caryAparISaha kA vedana karatA hai, usa samaya zayyAparISaha kA vedana nahIM karatA aura jisa samaya zayyAparISaha kA vedana karatA hai, usa samaya caryAparISaha kA vedana nahIM karatA / bhagavan ! ekavidhabandhaka vItarAgachadmastha jIva ke kitane parISaha haiM ? gautama ! SaDvidhabandhaka ke samAna isake bhI caudaha parISaha haiM, kintu vaha eka sAtha bAraha parISahoM kA vedana karatA hai / bhagavan ! ekavidhabandhaka sayogIbhavasthakevalI ke kitane parISaha haiM ? gautama ! gyAraha / kintu vaha eka sAtha nau parISahoM kA vedana karatA hai / zeSa SaDvidhabandhaka ke samAna / ___ bhagavan ! abandhaka ayogIbhavasthakevalI ke kitane parISaha haiM ? gautama ! gyAraha / kintu vaha eka sAtha nau parISahoM kA vedana karatA hai / kyoMki zIta aura uSNaparISaha kA tathA caryA aura zayyAparISaha kA vedana eka sAtha nahIM karatA hai| [421] bhagavan ! jambUdvIpa meM kyA do sUrya, udaya aura asta ke muhUrta meM dUra hote hue bhI nikaTa dikhAI dete haiM, madhyAhna ke muhUrta meM nikaTa meM hote hue dUra dikhAI dete haiM / hA~, gautama ! jambUdvIpa meM do sUrya, udaya ke samaya dUra hote hue bhI nikaTa dikhAI dete haiM, ityAdi / bhagavan ! jambUdvIpa meM do sUrya, udaya ke samaya meM, madhyAhna ke samaya meM aura asta hone ke samaya meM kyA sabhI sthAnoM para U~cAI meM sama haiM ? hA~, gautama ! jambUdvIpa meM rahe hue do sUrya...yAvat sarvatra U~cAI meM sama haiM / bhagavan ! yadi jambUdvIpa meM do sUrya udaya ke samaya, madhyAhna ke samaya aura asta ke samaya sabhI sthAnoM para U~cAI meM samAna haiM to aisA kyoM kahate haiM ki jambUdvIpa meM do sUrya udaya ke samaya dUra hote hue bhI nikaTa dikhAI dete haiM, ityAdi ? gautama ! lezyA ke pratighAta se sUrya udaya aura asta ke samaya, dUra hote hue bhI nikaTa dikhAI dete haiM, madhyAhna meM lezyA ke abhitApa se pAsa hote hue bhI dUra dikhAI dete haiM aura isa kAraNa he gautama ! maiM kahatA hU~ ki do sUrya udaya ke samaya dUra hote hue bhI pAsa meM dikhAI dete haiM, ityAdi / bhagavan ! jambUdvIpa meM do sUrya, kyA atIta kSetra kI ora jAte haiM, vartamAna kSetra kI ora jAte haiM, athavA anAgata kSetra kI ora jAte / gautama ! ve atIta aura anAgata kSetra kI ora nahIM jAte, vartamAna kSetra kI ora jAte haiM / bhagavan ! jambUdvIpa meM do sUrya, kyA atIta kSetra ko prakAzita karate haiM, vartamAna kSetra ko prakAzita karate haiM yA anAgata kSetra ko prakAzita karate haiM / gautama ! ve atIta aura anAgata kSetra ko prakAzita nahIM karate, vartamAna kSetra ko prakAzita karate haiM / bhagavan ! jambUdvIpa meM do sUrya spRSTa kSetra ko prakAzita karate haiM, athavA aspRSTa kSetra ko prakAzita karate haiM ? gautama ! ve spRSTa kSetra ko prakAzita karate haiM, aspRSTa kSetra ko prakAzita nahIM karate; yAvat niyamataH chahoM dizAoM ko prakAzita karate haiM / bhagavan ! 315
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 AgamasUtra - hindI anuvAda jambUdvIpa meM do sUrya kyA atIta kSetra ko udyotita karate haiM ? ityAdi prazna / gautama ! isa viSaya meM pUrvokta prakAra se jAnanA cAhie; yAvat niyamataH chaha dizAoM ko udyotita karate haiM / isI prakAra tapAte haiM; yAvat chaha dizA ko niyamataH prakAzita karate haiM / bhagavan ! jambUdvIpa meM sUryoM kI kriyA kyA atIta kSetra meM kI jAtI hai ? vartamAna kSetra meM hI kI jAtI hai athavA anAgata kSetra meM kI jAtI hai ? gautama ! atIta aura anAgata kSetra meM kriyA nahIM kI jAtI, vartamAna kSetra meM kriyA kI jAtI hai / bhagavan ! ve sUrya pRSTa kriyA karate haiM yA aspRSTa ? gautama ! ve spRSTa kriyA karate haiM, aspRSTa kriyA nahIM karate; yAvat niyamataH chahoM dizAoM meM spRSTa kriyA karate haiM / bhagavan ! jambUdvIpa meM sUrya kitane U~ce kSetra ko tapAte haiM, kitane nIce kSetra ko tapAte haiM aura kitane tirache kSetra ko tapAte haiM ? gautama ! ve sau yojana U~ce kSetra ko tapta karate haiM, aThAraha sau yojana nIce ke kSetra ko tapta karate haiM, aura saiMtAlIsa hajAra do sau tirasaTha yojana tathA eka yojana ke sATha bhAgoM meM se ikkIsa bhAga tirache kSetra ko tApta karate haiM / bhagavan ! mAnuSottaraparvata ke andara jo candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra aura tArArUpa deva haiM, ve kyA Urdhvaloka meM utpanna hue haiM ? gautama ! jIvAbhigamasUtra anusAra kahanA / indrasthAna kitane kAla taka upapAta virahita kahA gayA hai ? taka kahanA cAhiye / gautama ! jaghanyataH eka samaya, utkRSTataH chaha mAsa / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka- 8 uddezaka- 9 [422 ] bhagavan ! baMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! baMdha do prakAra kA kahA gayA hai, prayogabaMdha aura vistrasAbaMdha | [423] bhagavan ! vistrasAbaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! vaha do prakAra kA kahA gayA hai / yathA - sAdika vistrasAbaMdha aura anAdika vistrasAbaMdha | bhagavan ! anAdika- vistrasAbaMdha kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakArakA - dharmAstikAyakA anyonya- anAdika-vistrasAbaMdha, adharmAstikAya kA anyonya- anAdikavistrasAbaMdha aura AkAzAstikAya kA anyonya- anAdika- vistrasAbaMdha / bhagavan ! dharmAstikAya kA anyonya- anAdika- vistrasAbaMdha kyA dezabaMdha hai yA sarvabaMdha hai ? gautama ! vaha dezabaMdha hai, sarvabaMdha nahIM / isI prakAra adharmAstikAya evaM AkAzAstikAya ke anyonya- anAdika vistrasAbaMda ke viSaya meM samajhanA / bhagavan ! dharmAstikAya kA anyonya- anAdika vistrasAbaMdha kitane kA taka rahatA hai ? gautama ! sarvakAla rahatA hai / adharmAstikAya evaM AkAzAstikAya kA anyonya- anAdika-vistrasAbaMdha bhI sarvakAla rahatA hai / bhagavan ! sAdika - vistrasAbaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! vaha tIna prakAra kA kahA gayA hai / jaise- bandhanapratyanIka, bhAjanapratyayika aura pariNAmapratyayika / bhagavan ! baMdhana-pratyayika - sAdi - vistrasAbaMdha kise kahate haiM ? gautama ! paramANu, dvipradezika, tripradezika, yAvat dazapradezika, saMkhyAtapradezika, asaMkhyAtapradezika aura anantapradezika pudgala - skandhoM kA vimAtrA meM snigdhatA se, vimAtrA meM rUkSatA se tathA vimAtrA meM snigdhatA - rUkSatA se baMdhana - pratyayika baMdha samutpanna hotA hai / vaha jaghanyataH eka samaya aura
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/9/423 227 utkRSTataH asaMkhyeya kAla taka rahatA hai / bhagavan ! bhAjanapratyayika-sAdi - vistrasAbaMdha kise kahate haiM ? gautama ! purAnI surA, purAne gur3a, aura purAne cAvaloM kA bhAjana- pratyayika-AdivistrasAbaMdha samutpanna hotA hai / vaha jaghanyataH antamuhUrta aura utkRSTataH saMkhyAta kAla taka rahatA hai / bhagavan ! pariNAmapratyayika - sAdi - vistrasAbaMdha kise kahate hai ? gautama (tRtIya zataka) meM jo bAdaloM kA abhravRkSoM kA yAvat amoghoM Adi ke nAma kahe gae haiM, una sabakA pariNAmapratyayikabaMdha samutpanna hotA hai / vaha bandha jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH chaha mAsa taka rahatA hai / [424] bhagavan ! prayogabaMdha kisa prakAra kA hai ? gautama ! prayogabaMdha tIna prakAra kA kahA gayA hai / vaha isa prakAra - anAdiaparyavasita, sAdi - aparyavasita athavA sAdi - saparyavasita / inameM se jo anAdi- aparyavasita hai, vaha jIva ke ATha madhyapradezoM kA hotA hai / una ATha pradezoM meM bhI tIna-tIna pradezoM kA jo baMdha hotA hai, vaha anAdi - aparyavasita baMdha hai / zeSa sabhI pradezoM kA sAdi baMdha hai / ina tInoM meM se jo sAdi - aparyavasita baMdha hai, vaha siddhoM kA hotA hai tathA inameM se jo sAdi - saparyavasita baMdha hai, vaha cAra prakAra kA kahA gayA hai, yathA AlApanabaMdha, allikApana baMdha, zarIrabaMdha aura zarIraprayogabaMdha / bhagavan ! AlApanabaMdha kise kahate haiM ? gautama ! tRNa ke bhAra, kASTha ke bhAra, pattoM ke bhAra, palAla ke bhAra aura bela ke bhAra, ina bhAroM ko beMta kI latA, chAla, varatrA, rajju, bela, kuza aura DAbha Adi se bAMdhane se AlApanabaMdha samutpanna hotA hai / yaha baMdha jaghanyataH antamuhUrta taka aura utkRSTaH saMkhyeya kAla taka rahatA hai / bhagavan ! ( AlIna) baMdha kise kahate haiM ? gautama ! AlInabaMdha cAra prakAra kA hai, -zleSaNAbaMdha, uccayabaMdha, samuccayabaMdha aura saMhananabaMdha / bhagavan ! zleSaNAbaMdha kise kahate haiM ? gautama ! jo bhittiyoM kA, AMgana ke pharza kA, stambhoM kA, prAsAdoM kA, kASThoM kA, carmoM kA, ghar3oM kA, vastroM kA aura caTAiyoM kA cUnA, kIcar3a zleSa lAkha, moma Adi zleSaNa dravyoM se baMdha sampanna hotA hai, vaha zleSaNAbaMdha hai / yaha baMdha jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa saMkhyAtakAla rahatA hai / bhagavan ! uccayabaMdha kise kahate haiM ? gautama ! tRNarAzika, kASTharAzi, patrarAzi, tuSarAzi, bhUse kA Dhera, gobara kA Dhera athavA kUr3e-kacare kA Dhera, ina kA U~ce Dhera rUpa se jo baMdha sampanna hotA hai, use uccayabaMdha kahate haiM / yaha baMdha jaghanyataH antamuhUrta aura utkRSTataH saMkhyAtakAla taka rahatA hai / bhagavan ! samuccayabaMdha kise kahate haiM ? gautama ! kuA, tAlAba, nadI, graha, vApI, puSkariNI, dIrghikA, guMjAlikA, sarovara, sarovaroM kI paMkti, bar3e sarovaroM kI paMkti, biloM kI paMkti, devakula, sabhA, prapA stUpa, khAI, parikhA, prAkAra aTTAlaka, caraka, dvAra, gopura, toraNa, prAsAda, ghara, zaraNasthAna, layana, ApaNa, zrRMgATaka, trika, catuSka, catvaramArga, caturmukha mArga aura rAjamArga Adi kA cUnA, miTTI, kIcar3a evaM zleSa ke dvArA samuccayarUpa se jo baMdha hotA hai, use samuccayabaMdha kahate haiM / usakI sthiti jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa saMkhyeyakAla kI hai / bhagavan ! saMhananabaMdha kise kahate haiM ? gautama saMhananabaMdha do prakAra kA hai, - dezasaMhananabaMdha aura sarva saMhananabaMdha / bhagavan ! dezasaMhananabaMdha kise kahate haiM ? gautama ! zakaTa, ratha, yAna, yugya vAhana, gilli, thilli, zibikA, syandamAnI, lor3hI, lohe kI kar3AhI, kur3achI, Asana,
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 AgamasUtra-hindI anuvAda zayana, stambha, bhANDa, pAtra nAnA upakaraNa Adi padArthoM ke sAtha jo sambandha sampanna hotA hai, vaha dezasaMhananabaMdha hai / vaha jaghanyataH antamuhUrta aura utkRSTataH saMkhyeya kAla tarahatA hai / bhagavan ! sarvasaMhananabaMdha kise kahate haiM ? gautama ! dUdha aura pAnI Adi kI taraha ekameka ho jAnA sarvasaMhananabaMdha kahalAtA hai / ___ bhagavan ! zarIrabaMdha kisa prakAra kA hai ? gautama ! zarIrabaMdha do prakAra kA hai, pUrvaprayogapratyayika aura pratyutpannaprayogapratyayika / bhagavan ! pUrvaprayogapratyayikabaMdha kise kahate haiM ? gautama ! jahA~-jahA~ jina-jina kAraNoM ne samudghAta karate hue nairayika jIvoM aura saMsArastha sarvajIvoM ke jIvapradezoM kA jo baMdha sampanna hotA hai, vaha pUrvaprayogapratyayikabaMdha hai / yaha hai pUrvaprayogapratyayikabaMdha / bhagavan ! pratyutpannaprayogapratyayika kise kahate haiM ? gautama ! kevalIsamudghAta dvArA samudghAta karate hue aura usa samudghAta se pratinivRtta hote hue bIca ke mArga meM rahe hue kevalajJAnI anagAra ke taijasa aura kArmaNa zarIra kA jo baMdha sampanna hotA hai, vaha pratyutpannaprayogapratyayikabaMdha haiM / [pra.] (taijasa aura kArmaNa zarIra ke baMdha kA) kyA kAraNa hai ? [u.] usa samaya pradeza ekatrIkRta hote haiM, jisase yaha baMdha hotA hai / bhagavan ! zarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kAaudArikazarIraprayogabaMdha, vaikriyazarIraprayogabaMdha, AhArakazarIraprayogabaMdha, taijasazarIraprayogabaMdha aura kArmaNazarIraprayogabaMdha / bhagavan ! audArika-zarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA ekendriya-audArikazarIraprayogabaMdha yAvat pNcendriy-audaarikshriir-pryog| bhagavan ! ekendriya-audArika-zarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA pRthvIkAyikaekendriya-audArikazarIra-prayogabandha ityAdi / isa prakAra prajJApanAsUtra ke 'avagAhanA-saMsthAnapada' anusAra audArikazarIra ke bheda yahA~ bhI aparyApta garbhajamanuSya-paMcendriya-audArikazarIraprayogabaMdha' taka khnaa| bhagavan ! audArikazarIra-prayogabandha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! savIryatA, saMyogatA aura sadravyatA se, pramAda ke kAraNa, karma, yoga, bhava aura AyuSya Adi hetuoM kI apekSA se audArikazarIra-prayoganAmakarma ke udaya se hotA hai / bhagavan ! ekendriya audArikazarIra-prayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! pUrvavat yahA~ bhI jaannaa| isI prakAra pRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra-prayogabaMdha vanaspatikAyika-ekendriya audArikazarIra-prayogabaMdha yAvat caturindriya-audArikazarIra-prayogabaMdha kahanA / bhagavan ! tiryaJcapaMcendriya-audArikazarIra-prayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! pUrvavat jaannaa| bhagavan ! manuSya-paMcendriya-audArikazarIra-prayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! savIryatA, sayogatA aura sadravyatA se tathA pramAda ke kAraNa yAvat AyuSya kI apekSA se evaM manuSya-paMcendriya-audArikazarIra-nAmakarma ke udaya se hotA hai / bhagavan ! audArikazarIra-prayogabaMdha kyA dezabaMdha yA sarvabaMdha hai ? gautama ! vaha dezabaMdha bhI hai aura sarvabaMdha bhI hai / bhagavan ! ekendriya-audArikazarIra-prayogabaMdha kyA dezabaMdha hai yA sarvabaMdha hai ? gautama ! dono / isI prakAra pRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra-prayogabaMdha ke viSaya meM samajhanA / isI prakAra yAvat bhagavan ! manuSya-paMcendriya-audArikazarIra-prayogabaMdha kyA dezabaMdha hai yA sarvabaMdha hai ? gautama ! vaha dezabaMdha bhI hai aura sarvabaMdha bhI hai /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/9/424 229 bhagavan ! audArikazarIra-prayogabaMdha kAla kI apekSA, kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! sarvabaMdha eka samaya taka rahatA hai aura dezabaMdha jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH eka samaya kama tIna palyopama taka rahatA hai / bhagavan ! ekendriya-audArikazarIra-prayogabaMdha kAlataH kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! sarvabaMdha eka samaya taka rahatA hai aura dezabaMdha jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH eka samaya kama 22 hajAra varSa taka rahatA hai / bhagavan ! pRthvIkAyika kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! sarvabaMdha eka samaya taka rahatA hai aura dezabaMdha jaghanyataH tIna samaya kama kSullaka bhavagrahaNa tathA utkRSTataH eka samaya kama 22 hajAra varSa taka rahatA hai / isa prakAra sabhI jIvoM kA sarvabaMdha eka samaya taka rahatA hai / jinake vaikriyazarIra nahIM hai, unakA dezabaMdha jaghanyataH tIna samaya kama kSullakabhavagrahaNa paryanta aura utkRSTataH jisa jIva kI jitanI utkRSTataH AyuSya-sthiti hai, usase eka samaya kama taka rahatA hai / jinake vaikriyazarIra hai, unake dezabaMdha jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH jisakI jitanI (AyuSya) sthiti hai, usameM se eka samaya kama taka rahatA hai / isa prakAra yAvat manuSyoM kA dezabaMdha jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH eka samaya kama tIna palyopama taka jAnanA cAhie / bhagavan ! audArikazarIra ke baMdha kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! isake sarvabaMdha kA antara jaghanyataH tIna samaya kama kSullakabhava-grahaNa paryanta aura utkRSTataH samayAdhika pUrvakoTi tathA tetIsa sAgaropama hai / dezabaMdha kA antara jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH tIna samaya adhika tetIsa sAgaropama hai / bhagavan ! ekendriya-audArikazarIra-baMdha kA antara kAla kitane kA hai ? gautama ! isake sarvabaMdha kA antara jaghanyataH tIna samaya kAma kSullakabhavagrahaNa aura utkRSTataH eka samaya adhika bAIsa hajAra varSa hai / dezabaMdha kA antara jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa antamuhUrta kA hai / bhagavan ! pRthvIkAyika kitane kAla kA hai ? gautama ! isake sarvabaMdha kA antara ekendriya samAna kahanA cAhie / dezabaMdha kA antara jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH tIna samaya kA hai / jisa prakAra pRthvIkAyika jIvoM kA zarIrabaMdhAntara kahA gayA hai, usI prakAra vAyukAyika jIvoM ko chor3a kara caturindriya taka sabhI jIvoM kA zarIrabaMdhAntara kahanA, kintu vizeSataH utkRSTa sarvabaMdhAntara jisa jIva kI jitanI sthiti ho, usase eka samaya adhika kahanA / vAyukAyika jIvoM ke sarvabaMdha kA antara jaghanyataH tIna samaya kama kSullakabhava-grahaNa aura utkRSTataH samayAdhika tIna hajAra varSa kA hai / inake dezabaMdha kA antara jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa antamuhUrta kA hai / bhagavan ! paJcendriyatiryaJcayonika-audArikazarIrabaMdha kA antara kitane kAla kA hai ? gautama ! isake sarvabaMdha kA antara jaghanyataH tIna samaya kama kSallakabhava-grahaNa hai aura utkRSTataH samayAdhika pUrvakoTi kA hai / dezabaMdha kA antara ekendriya jIvoM ke samAna sabhI paMcendriyatiryaJcayonikoM kA kahanA / isI prakAra manuSyoM ke zarIrabaMdhAntara ke viSaya meM bhI pUrvavat 'utkRSTataH antamuhUrta kA hai| yahAM taka sArA kathana krnaa| bhagavan ! ekendriyAvasthAgata jIva noekendriyAvasthA meM raha kara punaH ekendriyarUpa meM Ae to ekendriya-audArikazarIra-prayogabaMdha kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! (aise jIva kA) sarvabaMdhAntara jaghanyataH tIna samaya kama do kSullaka bhavagrahaNa kAla aura utkRSTataH saMkhyAtavarSa-adhika do hajAra sAgaropama kA hotA hai / bhagavan ! pRthvIkAyika-avasthAgata jIva
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda nopRthvIkAyika- avasthA meM utpanna ho, punaH pRthvIkAyikarUpa meM Ae, to pRthvIkAyika-ekendriyaaudArikazarIra-prayogabaMdha kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! sarvabaMdhAntara jaghanyataH tIna samaya kama do kSullakabhava grahaNa kAla aura utkRSTataH anantakAla hotA hai / kAlataH ananta utsarpiNI avasarpiNI kAla hai, kSetrataH ananta loka, asaMkhyeya pudgala - parAvartana haiM / ve pudgala - parAvartana AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga-pramANa haiM / dezabaMdha kA antara jaghanyataH samayAdhika kSullakabhavagrahaNakAla aura utkRSTataH anantakAla,... yAvat 'AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga-pramANa pudgala - parAvartana hai'; pRthvIkAyika jIvoM ke prayogabaMdhAntara samAna vanaspatikAyika jIvoM ko chor3akara yAvat manuSyoM ke prayogabaMdhAntara taka samajhanA / vanaspatikAyika jIvoM ke sarvabaMdha kA antara jaghanyataH kAla kI apekSA se tIna samaya kama do kSullakabhavagrahaNa kAla aura utkRSTataH asaMkhyeyakAla hai, athavA asaMkhyeya utsarpiNI- avasarpiNI hai, kSetrataH asaMkhyeya loka hai / isI prakAra dezabaMdha kA antara bhI jaghanyataH samayAdhika kSullakabhavagrahaNa kA hai aura utkRSTataH pRthvIkAyika sthitikAla hai / 230 bhagavan ! audArika zarIra ke ina dezabaMdhaka sarvabaMdhaka aura abaMdhaka jIvoM meM kauna kinase alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e audArikazarIra ke sarvabaMdhaka jIva haiM unase abaMdhaka jIva vizeSAdhika haiM aura unase dezabaMdhaka jIva asaMkhyAta guNe haiM / [425] bhagavan ! vaikriyazarIra-prayogabaMdha kitane prakAra kA hai ? gautama ! do prakAra kA hai / ekendriyavaikriyazarIra- prayogabaMdha aura paMcendriyavaikriyazarIra- prayogabaMdha | bhagavan ! yadi ekendriya- vaikriyazarIraprayogabaMdha hai, to kyA vaha vAyukAyika ekendriyavaikriyazarIraprayogabaMdha hai athavA avAyukAyika ekendriya- vaikriyazarIraprayogabaMdha hai ? gautama ! isa prakAra ke abhilApa dvArA avagAhanAsaMsthAnapada meM vaikriyazarIra ke jisa prakAra bheda kahe haiM, usI prakAra yahA~ bhI aparyApta-sarvArthasiddha-anuttaraupapAtika-kalpAtIta vaimAnikadeva-paMcendriyavaikriyazarIraprayogabaMdha' taka kahanA cAhie / bhagavan ! vaikriyazarIra-prayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai / gautama ! savIryatA, sayogatA, saddravyatA, yAvat AyuSya athavA labdhi kI apekSA tathA vaikriyazarIra-prayoganAmakarma ke udaya se hotA hai / bhagavan ! vAyukAyika- ekendriya-vaikriyazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama savIryatA, sayogatA, saddravyatA yAvat AyuSya aura labdhi kI apekSA meM tathA vAyukAyika- ekendriya-vaikriyazarIraprayoganAmakarma ke udaya se hotA hai / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI-nairayika-paMcendriya-vaikriyazarIrabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! savIryatA, sayogatA, saddravyatA, yAvat AyuSya kI apekSA se tathA ratnaprabhA pRthvInairayika-paMcendriya-vaikriyazarIraprayoganAmakarma ke udaya se hotA hai / isI prakAra adhaH saptama narakapRthvI taka kahanA cAhie / bhagavan ! tiryaJcayonika- (paMcendriya) vaikriyazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! savIryatA yAvat AyuSya aura labdhi ko lekara tathA tiryaJcayonikapaMcendriyavaikriyazarIraprayoganAmakarma ke udaya se vaha hotA hai / bhagavan ! manuSya-paMcendriyavaikriyazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! (pUrvavat) jAna lenA / bhagavan ! asurakumAra-bhavanavAsIdeva-paMcendriya-vaikriyazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/9/425 231 se hotA hai ? gautama ! ratnaprabhApRthvInairayikoM kI taraha samajhanA / isI prakAra stanitakumAra taka kahanA cAhie / isI prakAra vANavyantara tathA jyotiSkadevoM ke viSaya meM jAnanA / isI prakAra saudharmakalpopapannaka-vaimAnikadevoM se acyutakalpopapannaka-vaimAnikadevoM, graiveyakakalpAtIta-vaimAnikadevoM tathA anuttaraupapAtikakalpAtIta-vaimAnikadevoM ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhie / bhagavan ! vaikriyazarIraprayogabaMdha kyA dezabaMdha hai, athavA sarvabaMdha hai ? gautama ! vaha dezabaMdha bhI hai, sarvabaMdha bhI hai / bhagavan ! vAyukAyika-ekendriya-vaikriyazarIraprayogabaMdha kyA dezabaMdha hai athavA sarvabaMdha hai ? gautama ! pUrvavat / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI-nairayikavaikriyazarIraprayogabaMdha dezabaMdha hai yA sarvabaMdha ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra anuttaraupapAtikakalpAtIta-vaimAnika devoM taka samajhanA / bhagavan ! vaikriyazarIraprayogabaMdha, kAlataH kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! isakA sarvabaMdha jaghanyataH eka samaya taka aura utkRSTataH do samaya taka rahatA hai aura dezabaMdha jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH eka samaya kama tetIsa sAgaropama taka rahatA hai / bhagavan ! vAyukAyika kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! isakA sarvabaMdha jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH do samaya taka rahatA hai tathA dezabaMdha jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH antamuhUrta rahatA hai / bhagavan ! ratnaprabhApRthvInairayika kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! isakA sarvabaMdha eka samaya taka aura dezabaMdha jaghanyataH tIna samaya kama dasa hajAra varSa tathA utkRSTataH eka samaya kama eka sAgaropama taka rahatA hai / isI prakAra adhaHsaptamanarakapRthvI taka jAnanA cAhie, kintu itanA vizeSa hai ki jisakI jitanI jaghanya sthiti ho, usameM tIna samaya kama jaghanya dezabaMdha tathA jisakI jitanI utkRSTa sthiti ho, usameM eka samaya kama utkRSTa dezabaMdha jAnanA cAhie / paJcendriya tiryaJcayonika aura manuSya kA kathana vAyukAyika ke samAna jAnanA cAhie / asurakumAra, nAgakumAra se anuttaraupapAtikadevoM taka kA kathana nairayikoM ke samAna jAnanA cAhie / parantu itanA vizeSa hai ki jisakI jitanI sthiti ho, utanI kahanI cAhie tathA anuttaraupapAtikadevoM kA sarvabaMdha eka samaya aura dezabaMdha jaghanya tIna samaya kama ikatIsa sAgaropama aura utkRSTa eka samaya kama tetIsa sAgaropama taka hotA hai / bhagavan ! vaikriyazarIraprayogabaMdha kA anta kAlataH kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! isake sarvabaMdha kA antara jaghanyataH eka samaya aura utkRSTataH anantakAla hai-yAvat-AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga ke samayoM ke barAbara pudgalaparAvartana rahatA hai / isI prakAra dezabaMdha kA antara bhI jAna lenA cAhie / bhagavan ! vAyukAyika-vaikriyazarIra prayogabaMdha saMbadhi pRcchA / gautama ! isake sarvabaMdha kA antara jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga hotA hai / isI prakAra dezabaMdha kA antara bhI jAna lenA / bhagavan ! tiryaJcayonikapaMcendriya-vaikriyazarIraprayogabaMdha pRcchA, gautama ! isake sarvabaMdha kA antara jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTi-pRthaktva kA hotA hai / isI prakAra dezabaMdha kA antara bhI jAna lenA cAhie / isI prakAra manuSya ke viSaya meM bhI (pUrvavat) jAna lenA cAhie / bhagavan ! vAyukAyika-avasthAgata jIva vAyukAyika ke sivAya anya kAya meM utpanna ho kara punaH vAyukAyika jIvoM meM utpanna ho to usake vAyukAyika-ekendriya-vaikriyazarIraprayogabaMdha kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! usake sarvabaMdha kA antara jaghanyataH antamuhUrta
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 AgamasUtra-hindI anuvAda aura utkRSTataH anantakAla-vanaspatikAla taka hotA hai / isI prakAra dezabaMdha kA antara bhI jAnanA / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nairayikarUpa meM rahA huA jIva, ratnaprabhApRthvI ke sivAya anya sthAnoM meM utpanna ho aura punaH ratnaprabhApRthvI meM nairayikarUpa se utpanna ho to usa kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! sarvabaMdha kA antara jaghanya antamuharta adhika dasa hajAra varSa kA aura utkRSTa anantakAla kA hotA hai / dezabaMdha kA antara jaghanyataH antamuhUrta aura utkRSTataH anantakAla kA hotA hai / isI prakAra adhaHsaptama narakapRthvI taka jAnanA / vizeSa itanA hai ki sarvabaMdha kA jaghanya antara jisa nairayika kI jitanI jaghanya sthiti ho, usase antamuhUrta adhika jAnanA / zeSa pUrvavat / paMcendriyatiryaJcayonika jIvoM aura manuSyoM ke sarvabaMdha kA antara vAyukAyika ke samAna jAnanA / asurakumAra, nAgakumAra sa sahastrAra devoM taka ke vaikriyazarIraprayogabaMdha kA antara ratnaprabhApRthvI-nairayikoM ke samAna jAnanA / vizeSa itanA hai ki jisakI jo jaghanya sthiti ho, usake sarvabaMdha kA antara, usase antamuhUrta adhika jAnanA / zeSa pUrvavat / __ bhagavan ! Anatadevaloka ke deva saMbaMdhi pRcchA gautama ! usake sarvabaMdha kA antara jaghanya varSa-pRthaktvaadhika aThAraha sAgaropama kA aura utkRSTa anantakAla kA, dezabaMdha ke antara kA kAla jaghanya varSapRthaktva aura utkRSTa anaMtakAla kA hotA hai / isI prakAra acyuta devaloka taka ke vaikriya zarIraprayogabaMdha kA antara jAnanA / vizeSa itanA hI hai ki jisakI jitanI jaghanya sthiti ho, sarvabaMdhAntara meM usase varSapRthaktva-adhika samajhanA / zeSa pUrvavat / bhagavan ! graiveyakakalpAtIta-vaikriyazarIraprayogabaMdha kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! jaghanyataH varSapRthaktva-adhika 22 sAgaropama aura utkRSTataH anantakAla- / dezabaMdha kA antara jaghanyataH varSapRthaktva aura utkRSTataH vanaspatikAla | anuttaraupapAtikadeva saMbaMdhi prazna / gautama ! usake sarvabaMdha kA aMtara jaghanyataH varSapRthaktva-adhika ikatIsa sAgaropama kA aura utkRSTataH saMkhyAta sAgaropama kA hotA hai / dezabaMdha kA aMtara jaghanyataH varSapRthaktva kA aura utkRSTataH saMkhyAta sAgaropama kA hotA hai / __ bhagavan ! vaikriyazarIra ke ina dezabaMdhaka, sarvabaMdhaka aura abaMdhaka jIvoM meM kauna kinase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e vaikriyazarIra ke sarvabaMdhaka jIva haiM, unase dezabaMdhaka jIva asaMkhyAtaguNe haiM aura unase abaMdhaka jIva anantaguNe haiM / bhagavan ! AhArakazarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA hai ? gautama ! eka prakAra kA hai / bhagavan ! AhArakazarIra-prayogabaMdha eka prakAra kA hai, to vaha manuSyoM ke hotA hai athavA amanuSyoM ke ? gautama ! manuSyoM ke hotA hai, amanuSyoM ke nahIM hotA / isa prakAra 'avagAhanAsaMsthAna-pada' meM kahe anusAra yAvat-RddhiprApta-pramattasaMyata-samyagdRSTi-paryApta saMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmija-garbhaja-manuSya ke AhArakazarIraprayogabaMdha hotA hai, parantu anRddhiprApta pramattasaMyatasamyagdRSTi-paryApta saMkhyAtavarSAyuSka0 ke nahIM hotA hai / ___bhagavan ! AhArakazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! savIryatA, sayogatA aura saddavyatA, yAvat (AhAraka-) labdhi ke nimitta se AhArakazarIraprayoganAmakarma ke udaya se AhArakazarIraprayogabaMdha hotA hai / bhagavan ! AhArakazarIraprayogabaMdha kyA dezabaMdha hotA hai, athavA sarvabaMdha ? gautama ! vaha dezabaMdha bhI hotA hai, sarvabaMdha bhI / bhagavan !
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/9/425 233 AhArakazarIraprayogabaMdha, kAlataH kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! sarvabaMdha eka samaya taka, dezabaMdha jaghanyataH antamuhUrta aura utkRSTataH bhI antamuhUrta taka / bhagavan ! AhArakazarIraprayogabaMdha kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! jaghanyataH antamuharta aura utkRSTataH anantakAla; kAlataH ananta-utsarpiNI-avasarpiNIkAla hotA hai, kSetrataH anantaloka dezona arddha pudgalaparAvartana hotA hai / isI prakAra dezabaMdha kA antara bhI jAnanA / ___ bhagavan ! AhArakazarIra ke ina dezabaMdhaka, sarvabaMdhaka aura abaMdhaka jIvoM meM kauna kinase kama yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e AhArakazarIra ke sarvabaMdhaka jIva haiM, unase dezabaMdhaka saMkhyAtaguNe haiM aura unase abaMdhaka jIva anantaguNe haiM / [426] bhagavan ! taijasazarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA-ekendriya-taijasa-zarIraprayogabaMdha, yAvat paMcendriya-taijasazarIraprayogabaMdha / bhagavan ! ekendriyataijasazarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA hai ? gautama isa prakAra jaise-avagAhanAsaMsthAnapada meM bheda kahe haiM, vaise yahA~ bhI paryApta-sarvArthasiddhaanuttaraupapapAtikakalpAtIta-vaimAnikadeva-paMcendriyataijasazarIraprayogabaMdha aura aparyApta-sarvArthasiddhaanuttaraupapAtika-kalpAtIta-vaimAnikadeva-paMcendriyataijasazarIraprayogabaMdha taka kahanA | bhagavan ! tejasazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! savIryatA, sayogatA aura sadravyatA, yAvat AyuSya ke nimitta se tathA taijasazarIraprayoganAmakarma ke udaya se / bhagavan ! taijasazarIraprayogabaMdha kyA dezabaMdha hotA hai, athavA sarvabaMdha ? gautama ! dezabaMdha hotA hai, sarvabaMdha nahIM hotA / ___ bhagavan ! taijasazarIraprayogabaMdha kAlataH kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! yaha do prakAra kA hai anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita / bhagavan ! taijasazarIraprayogabaMdha kA antara kAlataH kitane kAla kA hotA hai ? gautama na to anAdi-aparyavasita kA antara hai aura na hI anAdi-saparyavasita kA antara hai / bhagavan ! taijasazarIra ke ina dezabaMdhaka aura abaMdhaka jIvoM meM kauna, kisase yAvat athavA vizeSAdhika haiM ? gautama ! taijasazarIra ke abaMdhaka jIva sabase thor3e haiM, unase dezabaMdhaka jIva anantaguNe haiN| [427] bhagavan ! kArmaNazarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA hai ? gautama ! ATha prakAra kA / jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha, yAvat antarAyakArmaNazarIraprayogabaMdha / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! jJAna kI pratyanIkatA karane se, jJAna kA nihnava karane se, jJAna meM antarAya dene se, jJAna se pradveSa karane se, jJAna kI atyanta AzAtanA karane se, jJAna ke avisaMvAdana-yoga se tathA jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se / bhagavan ! darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! darzana kI pratyanIkatA se, ityAdi jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha ke samAna darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha ke bhI kAraNa jAnanA; antara itanA hI hai ki yahA~ 'darzana' zabda tathA yAvat 'darzanavisaMvAdanayoga se tathA darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se kahanA / bhagavan ! sAtAvedanIyakarma-zarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! prANiyoM para anukampA karane se, bhUtoM para anukampA karane se ityAdi, sAtaveM zataka meM kahe anusAra yahAM bhI prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko paritApa
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 AgamasUtra-hindI anuvAda utpanna na karane se tathA sAtAvedanIyakarmazarIraprayoganAmakarma ke udaya se taka kahanA / bhagavan ! asAtAvedanIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! dUsare jIvoM ko duHkha pahu~cAne se ityAdi, sAtaveM zataka ke anusAra yahA~ bhI, unheM paritApa utpanna karane se tathA asAtAvedanIyakarmazarIraprayoganAmakarma ke udaya se taka kahanA / bhagavan ! mohanIyakarmazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! tIvra krodha se, tIvra mAna se, tIvra mAyA se, tIvra lobha se, tIvra darzanamohanIya se aura tIvra cAritramohanIya se tathA mohanIyakArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se hotA hai / bhagavan ! nairayikAyuSyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! mahArambha karane se, mahAparigraha se, paJcendriya jIvoM kA vadha karane se aura mAMsAhAra karane se tathA nairayikAyuSya-kArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se hotA hai / bhagavan ! tiryaJcayonika AyuSyakArmaNa-zarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! mAyA karane se, nikRti karane se, mithyA bolane se, khoTA taula aura khoTA mApa karane se tathA tiryaJcayonikaAyuSya-kArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se hotA hai / bhagavan ! manuSyAyuSyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! prakRti kI bhadratA se, prakRti kI vinItatA se, dayAlutA se, amatsarabhAva se tathA manuSyAyuSyakArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se / bhagavan ! devAyuSyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! sarAgasaMyama se, saMyamAsaMyama se, bAla tapasyA se tathA akAmanirjarA se evaM devAyuSyakArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se hotA hai / bhagavan ! zubhanAmakArmaNazarIrapayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! kAyA kI, bhAvoM kI, bhASA kI RjutA se tathA avisaMvAdanayoga se evaM zubhanAmakArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se | bhagavan ! azubhanAmakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! kAyA kI bhAvoM kI, bhASA kI vakratA se tathA visaMvAdanayoga se evaM azubhanAmakArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se / bhagavan ! uccagotrakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! jAtimada, kulamada, balamada, rUpamada, tapomada, zrutamada, lAbhamada aura aizvaryamada na karane se tathA uccagotrakArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se / bhagavan ! nIcagotrakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! jAtimada, yAvat aizvaryamada karane se tathA nIcagotrakArmaNazarIraprayoganAmakarma ke udaya se hotA hai / bhagavan ! antarAyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? gautama ! dAnAntarAya se, lAbhAntarAya se, bhogAntarAya se, upabhogAntarAya se aura vIryAntarAya se tathA antarAyakArmaNazarIraprayoganAmakarmaka udaya se / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kyA dezabaMdha hai athavA sarvabaMdha hai ? gautama ! vaha dezabaMdha hai, sarvabaMdha nahIM hai / isI prakAra antarAyakArmaNazarIraprayogabaMdha taka jAnanA / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kAlataH kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! yaha do prakAra kA hai, ke anAdi-saparyavasita aura anAdi-aparyavasita / taijasazarIra prayogabaMdha samAna yahA~ bhI kahanA / isI prakAra antarAyakarma taka khnaa|
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/9/427 235 bhagavan ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! anAdi-aparyavasita aura anAdi-saparyavasita kA antara nahIM hotA / jisa prakAra taijasazarIraprayogabaMdha ke antara ke viSaya meM kahA gayA hai, usI prakAra yahA~ bhI kahanA cAhie / isI prakAra antarAyakArmaNazarIraprayogabaMdha ke antara taka samajhanA cAhie / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIra ke ina dezabaMdhaka aura abaMdhaka jIvoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? gautama ! taijasazarIraprayogabaMdha ke samAna kahanA / isI prakAra AyuSya ko chor3a kara antarAyakArmaNazarIraprayogabaMdha taka ke dezabaMdhako aura abaMdhakoM ke alpabahuta ko kahanA / bhagavan ! AyuSyakArmaNazarIraprayogabaMdha ke dezabaMdhaka aura abaMdhaka jIvoM meM kona kisase yAvat vizeSAdhika haiM. ? gautama ! AyuSyakarma ke dezabaMdhaka jIva sabase thor3e haiM, unase abaMdhaka jIva saMkhyAtaguNe haiM / [428] bhagavan ! jisa jIva ke audArikazarIra kA sarvabaMdha hai, vaha jIva vaikriyazarIra kA baMdhaka hai, yA abaMdhaka ? gautama ! vaha baMdhaka nahIM, abaMdhaka hai / bhagavan ! AhArakazarIra kA baMdhaka, hai, yA abaMdhaka ? gautama ! vaha baMdhaka nahIM, abaMdhaka hai / bhagavan ! taijasazarIra kA baMdhaka hai, yA abaMdhaka ? gautama ! vaha baMdhaka hai, abaMdhaka nahIM hai / bhagavan ! yadi vaha taijasazarIra kA baMdhaka hai, to kyA vaha dezabaMdhaka hai yA sarvabaMdhaka hai ? gautama ! vaha dezabaMdhaka hai, sarvabaMdhaka nahIM hai / bhagavan ! audArikazarIra kA sarvabaMdhaka jIva kArmaNazarIra kA baMdhaka hai yA abaMdhaka ? gautama ! jaise taijasazarIra ke samAna yahA~ bhI dezabaMdhaka hai, sarvabaMdhaka nahIM hai / bhagavan ! jisa jIva ke audArikazarIra kA dezabaMdha hai, bhagavan ! vaha vaikriyazarIra kA baMdhaka hai yA abaMdhaka ? gautama ! baMdhaka nahIM, abaMdhaka hai / sarvabaMdha ke samAna dezabaMdha ke viSaya meM bhI kArmaNazarIra taka kahanA / bhagavan ! jisa jIva ke vaikriyazarIra kA sarvabaMdha hai, kyA vaha audArikazarIra kA baMdhaka hai yA abaMdhaka ? gautama ! vaha baMdhaka nahIM, abaMdhaka hai / isI prakAra AhArakazarIra meM kahanA / taijasa aura kArmaNazarIra ke viSaya meM audArikazarIra ke samAna vaha dezabaMdhaka hai, sarvabaMdhaka nahIM taka kahanA / bhagavan ! jisa jIva ke vaikriyazarIra kA dezabaMdha hai, kyA vaha audArikazarIra kA baMdhaka hai, athavA abaMdhaka hai ? gautama ! vaha baMdhaka nahIM, abaMdhaka hai / jaisA vaikriyazarIra ke sarvabaMdha ke viSaya meM kahA, vaisA hI yahA~ bhI dezabaMdha ke viSaya meM kArmaNazarIra taka kahanA cAhie / bhagavan ! jisa jIva ke AhArakazarIra kA sarvabaMdha hai, to bhaMte ! kyA vaha jIva audArikazarIra kA baMdhaka hai yA abaMdhaka hai ? gautama ! vaha baMdhaka nahIM hai, abaMdhaka hai / isI prakAra vaikriyazarIra ke viSaya meM kahanA cAhie / taijasa aura kArmaNazarIra ke viSaya meM jaise audArikazarIra ke sAtha kahA, vaise yahA~ bhI kahanA cAhie / bhagavan ! jisa jIva ke AhArakazarIra kA dezabaMdha hai, to bhaMte ! kyA vaha audArikazarIra kA baMdhaka hai.yA abaMdhaka hai ? gautama ! AhArakazarIra ke sarvabaMdha kI taraha dezabaMdha ke viSaya meM bhI kArmaNazarIra taka kahanA cAhie / bhagavan ! jisa jIva ke taijasazarIra kA dezabaMdha hai, to bhaMte ! kyA vaha audArikazarIra kA baMdhaka hai yA abaMdhaka hai ? gautama ! vaha baMdhaka bhI hai, abaMdhaka bhI hai / bhagavan ! yadi vaha audArika zarIra kA baMdhaka hai, to kyA vaha dezabaMdhaka hai athavA sarvabaMdhaka hai ? gautama !
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 AgamasUtra-hindI anuvAda vaha dezabaMdhaka bhI hai, sarvabaMdhaka bhI hai / bhagavan ! vaikriyazarIra kA baMdhaka hai, athavA abaMdhaka hai ? gautama ! pUrvavat jAnanA / isI prakAra AhArakazarIra ke viSaya meM bhI jAnanA / bhagavan ! (taijasazarIra kA baMdhaka jIva) kArmaNazarIra kA baMdhaka hai, yA abaMdhaka hai ? gautama ! vaha baMdhaka hai, abaMdhaka nahIM hai / bhagavan ! yadi vaha kArmaNazarIra kA baMdhaka hai to dezabaMdhaka hai, yA sarvabaMdhaka hai ? gautama ! vaha dezabaMdhaka hai, sarvabaMdhaka nahIM hai / bhagavan ! jisa jIva ke kArmaNazarIra kA dezabaMdhaka hai, bhaMte ! kyA vaha audArikazarIra kA baMdhaka hai yA abaMdhaka hai ? gautama ! jisa prakAra taijasazarIra kI vaktavyatA hai, usI prakAra kArmaNazarIra kI bhI dezabaMdhaka hai, sarvabaMdhaka nahIM hai, taka kahanA cAhie / 429] bhagavana ! ina audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa aura kArmaNazarIra ke dezabaMdhaka, sarvabaMdhaka aura abaMdhaka jIvoM meM kauna kinase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e AhArakazarIra ke sarvabaMdhaka jIva haiM, unase AhArakazarIra ke dezabaMdhaka jIva saMkhyAtaguNe haiM, unase vaikriyazarIra ke sarvabaMdhaka asaMkhyAtaguNe haiM, unase vaikriyazarIra ke dezabaMdhaka jIva asaMkhyAtaguNe haiM, unase taijasa aura kArmaNa, ina donoM zarIroM ke abaMdhaka jIva anantaguNe haiM, ye donoM paraspara tulya haiM, unase audArikazarIra ke sarvabaMdhaka jIva anantaguNe haiM, unase audArikazarIra ke abaMdhaka jIva vizeSAdhika haiM, unase audArikazarIra ke dezabaMdhaka asaMkhyAtaguNe haiM, unase taijasa aura kArmaNazarIra ke dezabaMdhaka jIva vizeSAdhika haiM, unase vaikriyazarIra ke abaMdhaka jIva vizeSAdhika haiM aura unase AhArakazarIra ke abaMdhaka jIva vizeSAdhika haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / | zataka-8 uddezaka-10 || [430] rAjagRha nagara meM yAvat gautamasvAmI ne isa prakAra pUchA- bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM-(1) zIla hI zreyaskara hai; (2) zruta hI zreyaskara hai, (3) (zIlanirapekSa) zruta zreyaskara hai, athavA (zrutanirapekSa) zIla zreyaskara hai; ataH he bhagavan ! yaha kisa prakAra sambhava hai ? gautama ! anyatIrthika jo isa prakAra kahate haiM, vaha mithyA hai / gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ / maiMne cAra prakAra ke puruSa kahe haiM / -eka vyakti zIlasampanna hai, kintu zrutasampanna nahIM hai / eka vyakti zrutasampanna hai, kintu zIlasampanna nahIM hai / eka vyakti zIlasampanna bhI hai aura zrutasampanna bhI hai / eka vyakti na zIlasampanna hai aura na zrutasampanna hai / inameM se jo prathama prakAra kA puruSa hai, vaha zIlavAn hai, parantu zrutavAn nahIM / vaha uparata hai, kintu dharma ko vizeSarUpa se nahIM jAnatA / he gautama ! usako maiMne deza-ArAdhaka kahA hai / inameM se jo dUsarA puruSa hai, vaha zIlavAn nahIM, parantu zrutavAn hai / vaha anuparata hai, parantu dharma ko vizeSarUpa se jAnatA hai / he gautama ! usako maiMne deza-virAdhaka kahA hai / inameM se jo tRtIya puruSa hai, vaha puruSa zIlavAn bhI hai aura zrutavAn bhI hai / vaha uparata hai aura dharma kA bhI vijJAtA hai / he gautama ! usako maiMne sarva-ArAdhaka kahA hai / inameM se jo cauthA puruSa hai, vaha na to zIlavAn hai aura na zrutavAn hai / vaha anuparata hai, dharma kA bhI vijJAtA nahIM hai / maiMne sarva-virAdhaka kahA hai /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/10/431 237 [431] bhagavan ! ArAdhanA kitane prakAra kI hai ? gautama ! tIna prakAra kIjJAnArAdhanA, darzanArAdhanA, cAritrArAdhanA | bhagavan ! jJAnArAdhanA kitane prakAra kI hai ? gautama ! tIna prakAra kI utkRSTa, madhyama aura jaghanya / bhagavan ! darzanArAdhanA kitane prakAra kI hai ? gautama ! tInaprakAra kI / isI prakAra cAritrArAdhanA bhI tInaprakAra kI hai bhagavan ! jisa jIva ke utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai, kyA usake utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, aura jisa jIva ke utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, kyA usake utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? gautama ! jisa jIva ke utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai, usake darzanArAdhanA utkRSTa yA madhyama hotI hai / jisa jIva ke utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, usake utkRSTa, jaghanya yA madhyama jJAnArAdhanA hotI hai / bhagavan ! jisa jIva ke utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai, kyA usake utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai aura jisa jIva ke utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai, kyA usake utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? gautama ! utkRSTa jJAnArAdhanA aura darzanArAdhanA ke samAna utkRSTa jJAnArAdhanA aura utkRSTa cAritrArAdhanA ke viSaya meM bhI kahanA / bhagavan ! jisake utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, kyA usake utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai, aura jisake utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai, usake utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? gautama ! jisake utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, usake utkRSTa, madhyama yA jaghanya cAritrArAdhanA hotI hai aura jisake utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai, usake niyamataH utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai / bhagavan ! jJAna kI utkRSTa ArAdhanA karake jIva kitane bhava grahaNa karake siddha hotA hai, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai ? gautama ! koI eka jIva usI bhava meM siddha hokara, koI do bhava grahaNa karake siddha hokara yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai / koI jIva kalpopapanna, koI devalokoM meM athavA kalpAtIta devalokoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! darzana kI utkRSTa ArAdhanA karake jIva kitane bhava grahaNa karake siddha hotA hai, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai ? gautama ! jJAnArAdhanA kI taraha hI samajhanA cAhie / bhagavan ! cAritra kI utkRSTa ArAdhanA karake jIva kitane bhava grahaNa karake siddha hotA hai, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai / gautama ! jJAnArAdhanA kI taraha hI utkRSTa cAritrArAdhanA ke viSaya meM kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki koI jIva kalpAtIta devalokoM meM utpanna hotA hai / bhagavana ! jJAna kI madhyama-ArAdhanA karake jIva kitane bhava grahaNa karake siddha hotA hai, yAvat sabhI duHkhoM kA anta kara detA hai ? gautama ! koI jIva do bhava grahaNa karake siddha hotA hai, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai; kintu tIsare bhava kA atikramaNa nahIM karatA / bhagavan ! darzana kI madhyama ArAdhanA karake jIva kitane bhava grahaNa karake siddha hotA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai ? gautama ! jJAna kI madhyama ArAdhanA kI taraha yahAM kahanA cAhie / pUrvokta prakAra se cAritra kI madhyama ArAdhanA ke viSaya meM khnaa| bhagavan ! jJAna ko jaghanya ArAdhanA karake jIva kitane bhava grahaNa karake siddha hotA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai ? gautama ! koI jIva tIsarA bhava grahaNa karake siddha hotA hai, yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai; parantu sAta-ATha bhava se Age atikramaNa nahIM karatA / isI prakAra jaghanya darzanArAdhanA aura jaghanya cAritrArAdhanA ko bhI kahanA / [432] bhagavan ! pudgalapariNAma kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 AgamasUtra - hindI anuvAda varNapariNAma, gandhapariNAma, rasapariNAma, sparzapariNAma aura saMsthAnapariNAma / bhagavan ! varNapariNAma kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA kRSNa varNapariNAma yAvat zukla varNapariNAma / isI prakAra gandhapariNAma do prakAra kA rasapariNAma pAMca prakAra kA aura sparzapariNAma ATha prakAra kA jAnanA / bhagavan ! saMsthAnapariNAma kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kAparimaNDalasaMsthAnapariNAma, yAvat AyatasaMsthAnapariNAma | [433] bhagavan ! pudgalAstikAya kA eka pradeza dravya hai, dravyadeza hai, bahuta dravya haiM, bahuta dravya-deza haiM ? eka dravya aura eka dravyadeza hai, eka dravya aura bahuta dravyadeza haiM, bahuta dravya aura dravyadeza hai, yA bahuta dravya aura bahuta dravyadeza haiM ? gautama ! vaha kathaJcit eka dravya hai, kathaJcit eka dravyadeza hai, kintu vaha bahuta dravya nahIM, na bahuta dravyadeza hai, eka dravya aura eka dravyadeza bhI nahIM, yAvat bahuta dravya aura bahuta dravyadeza bhI nahIM / bhagavan ! pudgalAstikAya ke do pradeza kyA eka dravya haiM, athavA eka dravyapradeza haiM ? ityAdi prazna / gautama ! kathaMcit dravya haiM, kathaJcit dravyadeza haiM, kathaMcit bahutadravya haiM, kathaMcit bahuta dravyadeza haiM aura kathaMcit eka dravya aura eka dravyadeza haiM; parantu eka dravya aura bahuta dravyadeza nahIM, bahuta dravya aura eka dravyadeza nahIM, bahuta dravya aura bahuta dravyadeza nahIM / bhagavan ! pudgalAstikAya ke tIna pradeza ke saMbaMdha meM prazna haiM ? gautama ! 1. kathaJcit eka dravya haiM, 2. kathaJcit eka dravyadeza haiM; yAvat 7. kathaJcit bahuta dravya aura eka dravyadeza haiM kintu bahuta dravya aura bahuta dravyadeza haiM yaha AThavAM bhaMga nahIM kaheM / bhagavan ! pudgalAstikAya ke cAra pradeza viSayaka prazna ? gautama ! 1. kathaJcit eka dravya haiM, 2. kathaJcit eka dravyadeza haiM, yAvat 8. kathaJcit bahuta dravya haiM aura bahuta dravyadeza haiM / cAra pradezoM ke samAna pAMca, chaha, sAta yAvat asaMkhyapradezoM taka ke viSaya meM kahanA / bhagavan ! pudgalAstikAya ke anantapradeza viSayaka prazna ? gautama ! pUrvavat 'kathaMcit bahuta dravya haiM, aura bahuta dravyadeza haiM'; taka AThoM hI bhaMga kahane cAhie / [434] bhagavan ! lokAkAza ke kitane pradeza haiM ? gautama ! lokAkAza ke asaMkhyeya pradeza haiM / bhagavan ! eka-eka jIva ke kitane-kitane jIvapradeza haiM ? gautama ! lokAkAza ke jitane pradeza kahe gae haiM, utane hI eka-eka jIva ke jIvapradeza haiM / [435] bhagavan ! karmaprakRtiyAM kitanI haiM ? gautama ! karmaprakRtiyAM ATha-jJAnAvaraNIya yAvat antarAya / bhagavan ! nairayikoM ke kitanI karmaprakRtiyAM haiM ? gautama ! ATha / isI prakAra vaimAnikaparyanta sabhI jIvoM ke ATha karmaprakRtiyoM kahanI cAhie / bhagavan ! jJAnAvaraNIya karma ke kitane avibhAga-pariccheda haiM ? gautama ! ananta avibhAga-pariccheda haiM / bhagavan ! nairayikoM ke jJAnAvaraNIyakarma ke kitane avibhAga-pariccheda haiM ? gautama ! ananta avibhAga-pariccheda haiM / bhagavan ! isI prakAra vaimAnikaparyanta sabhI jIvoM ke jJAnAvaraNIyakarma ke bhI ananta avibhAga-pariccheda haiM / jisa prakAra jJAnAvaraNIyakarma ke avibhAga-pariccheda kahe haiM, usI prakAra vaimAnika - paryanta sabhI jIvoM ke antarAya karma taka AThoM karmaprakRtiyoM ke avibhAga-pariccheda kahanA / bhagavan ! pratyeka jIva kA pratyeka jIvapradeza jJAnAvaraNIyakarma ke kitane avibhAgaparicchedoM se AveSTita pariveSTita hai ? he gautama ! vaha kadAcit AveSTita-pariveSTita
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-8/-/10/435 239 hotA hai, kadAcit AveSTita-pariveSTita nahIM hotA / yadi AveSTita-pariveSTita hotA hai to vaha niyamataH ananta avibhAga-paricchedoM se hotA hai / bhagavan ! pratyeka nairayika jIva kA pratyeka jIvapradeza jJAnAvaraNIyakarma ke kitane avibhAga-paricchedoM se AveSTita-pariveSTita hotA hai ? gautama ! vaha niyamataH ananta avibhAga-paricchedoM se jisa prakAra nairayika jIvoM ke viSaya meM kahA, usI prakAra vaimAnika paryanta kahanA cAhie; parantu vizeSa itanA hai ki manuSya kA kathana (sAmAnya) jIva kI taraha karanA cAhie / bhagavan ! pratyeka jIva kA pratyeka jIva-pradeza darzanAvaraNIyakarma ke kitane avibhAgaparicchedoM se AveSTita-pariveSTita hai ? gautama ! jJAnAvaraNIyakarma ke samAna yahAM bhI vaimAnika-paryanta kahanA ! isI prakAra antarAyakarma-paryanta kahanA / vizeSa itanA hai ki vedanIya, AyuSya, nAma aura gotra ina cAra karmoM ke viSaya meM nairayika jIvoM ke samAna manuSyoM ke lie bhI kahanA | zeSa pUrvavat / [436] bhagavan ! jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma hai, usake kyA darzanAvaraNIyakarma bhI hai aura jisa jIva ke darzanAvaraNIyakarma hai, usake jJAnAvaraNIyakarma bhI hai ? hA~, gautama ! aisA hI hai / bhagavan ! jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma hai, kyA usake vedanIyakarma hai aura jisa jIva ke vedanIyakarma hai, kyA usake jJAnAvaraNIyakarma bhI hai ? gautama ! jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma hai, usake niyamataH vedanIyakarma hai; kintu jisa jIva ke vedanIyakarma hai, usake jJAnAvaraNIyakarma kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM hotA hai / bhagavan ! jisake jJAnAvaraNIyakarma hai, kyA usake mohanIyakarma hai aura jisake mohanIyakarma hai, kyA usake jJAnAvaraNIyakarma hai ? gautama ! jisake jJAnAvaraNIyakarma hai, usake mohanIyakarma kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM bhI hotA; kintu jisake mohanIyakarma hai, usake jJAnAvaraNIyakarma niyamataH hotA hai / bhagavan ! jisake jJAnAvaraNIyakarma hai, kyA usake AyuSyakarma hotA hai aura jisake AyuSyakarma hai, kyA usake jJAnAvaraNIyakarma hai ? gautama ! vedanIyakarma samAna AyuSyakarma ke sAtha khnaa| isI prakAra nAmakarma aura gotrakarma ke sAtha bhI kahanA / darzanAvaraNIya ke samAna antarAyakarma ke sAtha bhI niyamataH paraspara sahabhAva kahanA / __ bhagavan ! jisake darzanAvaraNIyakarma hai, kyA usake vedanIyakarma hotA hai aura jisa jIva ke vedanIyakarma hai, kyA usake darzanAvaraNIyakarma hotA hai ? gautama ! jJAnAvaraNIyakarma ke samAna darzanAvaraNIyakarma kA bhI kathana karanA cAhie / bhagavan ! jisa jIva ke vedanIyakarma hai, kyA usake mohanIyakarma hai aura jisa jIva ke mohanIyakarma hai, kyA usake vedanIyakarma hai ? gautama ! jisa jIva ke vedanIyakarma hai, usake mohanIyakarma kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM bhI hotA hai, kintu jisa jIva ke mohanIyakarma hai, usake vedanIyakarma niyamataH hotA hai / bhagavan ! jisa jIva ke vedanIyakarma hai, kyA usake AyuSyakarma hai ? gautama ! ye donoM karma niyamataH paraspara sAtha-sAtha hote haiM | AyuSyakarma ke samAna nAma aura gotrakarma ke sAtha bhI kahanA / bhagavan ! jisa jIva ke vedanIyakarma hai, kyA usake antarAyakarma hai ? gautama ! jisa jIva ke vedanIyakarma hai, usake antarAyakarma kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM bhI hotA, parantu jisake antarAyakarma hotA hai, usake vedanIyakarma niyamataH hotA hai / bhagavan ! jisa jIva ke mohanIyakarma hotA hai, kyA usake AyuSyakarma hotA hai, aura
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 AgamasUtra-hindI anuvAda jisake AyuSyakarma hotA hai, kyA usake mohanIyakarma hotA hai ? gautama ! jisa jIva ke mohanIyakarma hai, usake AyuSyakarma avazya hotA hai, kintu jisake AyuSyakarma hai, usake mohanIyakarma kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM bhI hotA hai / isI prakAra nAma, gotra aura antarAya karma ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / bhagavan ! jisa jIva ke AyuSyakarma hotA hai, kyA usake nAmakarma hotA hai aura jisake nAmakarma hotA hai, kyA usake AyuSyakarma hotA hai ? gautama ! ye donoM karma niyamataH sAtha-sAtha hote haiM / gotrakarma ke sAtha bhI isI prakAra kahanA cAhie / bhagavan ! jisa jIva ke AyuSyakarma hotA hai, kyA usake antarAyakarma hotA hai ? jisake antarAyakarma hai, usake AyuSyakarma hotA hai ? gautama ! jisake AyuSyakarma hotA hai, usake antarAyakarma kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM hotA, kintu jisa jIva ke antarAyakarma hotA hai, usake AyuSyakarma avazya hotA hai / bhagavan ! jisa jIva ke nAmakarma hotA hai, kyA usake gotrakarma hotA hai aura jisake gotrakarma hotA hai, usake nAmakarma hotA hai ? gautama ! ye donoM karma niyamataH sAtha-sAtha haiM / bhagavan ! jisake nAmakarma hotA hai, kyA usake antarAyakarma hotA hai ? gautama ! jisa jIva ke nAmakarma hotA hai, usake antarAyakarma hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA, kintu jisake antarAyakarma hotA hai, usake nAmakarma niyamataH hotA hai / bhagavan ! jisake gotrakarma hotA hai, kyA usake antarAyakarma hotA hai ? jIsa ke antarAya karma hotA hai, kyA usake gotrakarma hotA hai ? gautama ! jisake gotrakarma hai, sake antarAyakarma hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA, kintu jisake antarAyakarma hai, usake gotrakarma avazya hotA hai / [437] bhagavan ! jIva pudgalI hai athavA pudgala hai / gautama ! jIva pudgalI bhI hai aura pudgala bhI / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ? gautama ! jaise kisI puruSa ke pAsa chatra ho to use chatrI, daNDa ho to daNDI, ghaTa hone se ghaTI, paTa hone se paTI aura kara hone se karI kahA jAtA hai, isI taraha he gautama ! jIva zrotrendriya-cakSurindriya-ghrANendriyajihvendriya-sparzendriya kI apekSA 'pudgalI' hai tathA jIva kI apekSA 'pudgala' kahalAtA hai / isa kAraNa kahatA hU~ ki jIva pudgalI bhI hai aura pudgala bhI hai / bhagavan ! nairayika jIva pudgalI hai, athA pudgala hai ? gautama ! uparyukta sUtrAnusAra yahA~ bhI kathana karanA cAhie / isI prakAra vaimAnika taka kahanA cAhie, kintu jisa jIva ke jitanI indriyAM hoM, usake utanI indriyAM kahanI cAhie / - bhagavan ! siddhajIva pudgalI haiM yA pudgala haiM ? gautama ! siddhajIva pudgalI nahIM, pudgala haiM / bhagavan ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! jIva kI apekSA siddhajIva pudgala haiM; (indriyAM na hone se pudgalI nahIM) 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-8 kA munidIparatnasAgarakRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-9) [438] 1. jambUdvIpa, 2. jyotiSa, 3. se 30 taka (aTThAIsa) antarvIpa, 31.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/438 241 azrutvA, 32. gAMgeya, 33. kuNDagrAma, 34. puruSa / nauveM zataka meM cauMtIsa uddezaka haiM / | zataka-9 uddezaka-1 | [439] usa kAla aura usa samaya meM mithilA nagarI thI / vahA~ mANibhadra caitya thA / mahAvIra svAmI kA samavasaraNa huA / pariSad nikalI / (bhagavAn ne)-dharmopadeza diyA, yAvat bhagavAn gautama ne paryupAsanA karate hue isa prakAra pUchA-bhagavan ! jambUdvIpa kahA~ hai ? (usakA) saMsthAna kisa prakAra kA hai ? gautama ! isa viSaya meM jambUdvIpaprajJapti meM kahe anusAra-jambUdvIpa meM pUrva-pazcima samudra gAmI kula milAkara caudaha lAkha chappana hajAra nadiyA~ haiM, aisA kahA gayA hai taka kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-9 uddezaka-2 / [440] rAjagRha nagara meM yAvat gautama svAmI ne pUchA- bhagavan ! jambUdvIpa meM kitane candroM ne prakAza kiyA, karate haiM, aura kareMge ? jIvAbhigamasUtrAnusAra kahenA / [441] 'eka lAkha tetIsa hajAra nau sau pacAsa kor3Akor3I tAroM ke samUha / / [442] zobhita hue, zobhita hote haiM aura zobhita hoMge' taka jAnanA cAhie / [443] bhagavan ! lavaNasamudra meM kitane candroM ne prakAza kiyA, karate haiM aura kareMge ? gautama ! jIvAbhigamasUtrAnusAra tAroM ke varNana taka jAnanA / __dhAtakIkhaNDa, kAlodadhi, puSkaravaradvIpa, Abhyantara puSkarArddha aura manuSyakSetra; ina saba meM jIvAbhigamasUtra ke anusAra-"eka candra kA parivAra koTAkoTI tArAgaNa (sahita) hotA hai" taka jAnanA cAhie / bhagavan ! puSkarArddha samudra meM kitane candroM ne prakAza kiyA, prakAza karate haiM aura prakAza kareMge ? samasta dvIpoM aura samudroM meM jyotiSka devoM kA jo varNana kiyA gayA hai, usI prakAra svayambhUramaNa samudra paryanta zobhita hue, zobhita hote haiM aura zobhita hoMge taka kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai; bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-9 uddezaka-3 se 30 | [444] rAjagRha nagara meM yAvat gautama svAmI ne isa prakAra pUchA- bhagavan ! dakSiNa dizA kA 'ekoruka' manuSyoM kA 'ekorukadvIpa' nAmaka dvIpa kahA~ batAyA gayA hai ? gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke meruparvata se dakSiNa dizA meM 'ekoruka' nAmaka dvIpa hai !] jIvAbhigamasUtra kI tRtIya pratipatti ke anusAra isI krama se zuddhadantadvIpa taka (jAna lenA / ) he AyuSyaman zramaNa ! ina dvIpoM ke manuSya devagatigAmI kahe gae haiM / isa prakAra apanI-apanI lambAIcaur3AI ke anusAra ina aTThAIsa antarvIpoM kA varNana kahanA / vizeSa yaha hai ki yahA~ ekaeka dvIpa ke nAma se eka-eka uddezaka kahanA / isa prakAra ina aTThAIsa antIpoM ke aTThAIsa uddezaka hote haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-9 uddezaka-31 [445] rAjagRha nagara meM yAvat (gautamasvAmI ne) isa prakAra pUchA- bhagavan ! kevalI,
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 AgamasUtra - hindI anuvAda kevalI ke zrAvaka, kevalI kI zrAvikA, kevalI ke upAsaka, kevalI kI upAsikA, kevali - pAkSika, kevali - pAkSika ke zrAvaka, kevali - pAkSika kI zrAvikA, kevali - pAkSika ke upAsaka, kevali - pAkSika kI upAsikA, (inameM se kisI) se binA sune hI kisI jIva ko kevaliprarUpita dharmazravaNa kA lAbha hotA hai ? gautama ! kisI jIva ko kevaliprarUpita dharma-zravaNa kA lAbha hotA hai aura kisI jIva ko nahIM bhI hotA / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! jisa jIva ne jJAnAvaraNIyakarma kA kSayopazama kiyA huA hai, usako kevalI yAvat kevala pAkSika kI upAsikA meM se kisI se sune binA hI kevali - prarUpita dharmazravaNa kA lAbha hotA hai aura jisa jIva ne jJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama nahIM kiyA huA hai, use kevalI yAvat kevali - pAkSika kI upAsikA se sune binA kevali - prarUpita dharma-zravaNa kA lAbha nahIM hotA / he gautama! isI kAraNa aisA kahA gayA ki yAvat kisI ko dharma-zravaNa kA lAbha hotA hai aura kisI ko nahIM hotA / bhagavan ! kevalI yAvat kevali - pAkSika kI upAsikA se sune binA hI kyA koI jIva zuddhabodha prApta kara letA hai ? gautama ! kaI jIva zuddhabodhi prApta kara lete haiM aura kaI jIva prApta nahIM kara pAte haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA hai ? he gautama! jisa jIva ne darzanAvaraNIya karma kA kSayopasama kiyA hai, vaha jIva kevalI yAvat kevali - pAkSika upAsikA se sune vinA hI zuddhabodhi prApta kara letA hai, kintu jisa jIva ne darzanAvaraNIya karmoM kA kSayopazama nahIM kiyA hai, usa jIva ko kevalI yAvat kevali - pAkSika kI upAsikA se sune binA zuddhabodhi kA lAbha nahIM hotA / isI kAraNa he gautama! aisA kahA hai / bhagavan ! kevalI yAvat kevali - pAkSika upAsikA se sune binA hI kyA koI jIva kevala muNDita hokara agAravAsa tyAga kara anagAradharma meM pravrajita ho sakatA hai ? gautama ! koI jIva muNDita hokara agAravAsa chor3akara zuddha yA sampUrNa anagAritA meM pravrajita ho pAtA hai aura koI pravrajita nahIM ho pAtA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se yAvat koI jIva pravrajita nahIM ho pAtA ? gautama ! jisa jIva ke dharmAntarAyika karmoM kA kSayopazama kiyA huA hai, vaha jIva kevala Adi se sune binA hI muNDita hokara agAravAsa se anAgAradharma meM pravrAjita ho jAtA hai, kintu jisa jIva ke dharmAntarAyika karmoM kA kSayopazama nahIM huA hai, vaha muNDita hokara agaravAsa se anagAradharma meM pravrajita nahIM ho pAtA / isI kAraNa se he gautama ! yaha kahA hai / bhagavan ! kevalI yAvat kevali - pAkSika kI upAsikAse sune vinA hI kyA koI jIva zuddha brahmacaryavAsa dhAraNa kara pAtA hai ? gautama ! koI jIva zuddha brahmacaryavAsa ko dhAraNa letA hai aura koI nahIM kara pAtA / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki yAvat koI jIva dhAraNa nahIM kara pAtA ? gautama ! jisa jIva ne cAritrAvaraNIyakarma kA kSayopazama kiyA hai, vaha kevalI Adi se sune binA hI zuddha brahmacaryavAsa ko dhAraNa kara letA hai kintu jisa jIva ne cAritrAvaraNIyakarma kA kSayopazama nahIM kiyA hai, vaha jIva yAvat zuddha brahmacaryavAsa ko dhAraNa nahIM kara pAtA / isa kAraNa se aisA kahA hai / bhagavan ! kevalI yAvat kevali - pAkSika kI upAsikA se sune binA hI kyA koi jIva zuddha saMyama dvArA saMyama karatA hai ? he gautama ! koI jIva karatA hai aura koI jIva nahIM karatA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki yAvat koI jIva zuddha saMyama dvArA
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/31/445 243 saMyama-karatA hai aura koI jIva nahIM karatA hai ? gautama ! jisa jIva ne yatanAvaraNIyakarma kA kSayopazama kiyA huA hai, vaha kevalI yAvat kevali-pAkSika-upAsikA se sune binA hI zuddha saMyama dvArA saMyama-yatanA karatA hai, kintu jisane yatanAvaraNIyakarma kA kSayopazama nahIM kiyA hai, vaha kevalI Adi se sune binA yAvat zuddha saMyama dvArA saMyama-yatanA nahIM karatA / bhagavan ! kevalI yAvat kevali-pAkSika kI upAsikA se dharma-zravaNa kiye binA hI kyA koI jIva zuddha saMvara dvArA saMvRta hotA hai ? gautama koI jIva zuddha saMvara se saMvRta hotA hai aura koI jIva zuddha saMvara se saMvRta nahIM hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se yAvat nahIM hotA ? gautama ! jisa jIva ne adhyavasAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA hai, vaha kevalI Adi se sune binA hI, yAvata zuddha saMvara se saMvRta ho jAtA hai, kintu jisane adhyavasAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama nahIM kiyA hai, vaha jIva kevalI Adi se sune binA yAvat zuddha saMvara se saMvRta nahIM hotA / isI kAraNa se he gautama ! aisA kahA jAtA hai| __bhagavan ! kevalI Adi se sune binA hI kyA koI jIva zuddha AbhinibodhikajJAna upArjana kara letA hai ? gautama koI jIva prApta karatA hai aura koI nahIM prApta karatA / bhagavan ! kisa kAraNa se yAvat nahIM prApta karatA ? gautama ! jisa jIva ne Abhinibodhika-jJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA hai, vaha kevalI Adi se sune binA hI zuddha AbhinibodhikajJAna upArjana kara letA hai, kintu jisane Abhinibodhika-jJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopasama nahIM kiyA hai, vaha kevalI Adi se sune vinA zuddha AbhinibodhikajJAna kA upArjana nahIM kara pAtA | bhagavan ! kevalI Adi se sune binA hI kyA koI jIva zrutajJAna upArjana kara letA hai ? (gautama !) AbhinibodhikajJAna ke samAna zuddha zrutajJAna meM bhI kahanA / vizeSa itanA ki yahA~ zrutajJAnAvaraNIyakarmoM kA kSayopazama kahanA / isI prakAra zuddha avadhijJAna ke upArjana ke viSaya meM kahanA / vizeSa yaha ki yahA~ avadhijJAnAvaraNIyakarma kA kSayopazama kahanA / isI prakAra zuddha manaHparyayajJAna ke utpanna hone ke viSaya meM kahanA / vizeSa itanA ki manaHparyayajJAnAvaraNakarma ke kSayopazama kA kathana karanA / bhagavan ! kevalI yAvat kevali pAkSika kI upAsikA se sune binA hI kyA koI jIva kevalajJAna upArjana kara letA hai ? pUrvavat yahA~ bhI kahanA / vizeSa itanA ki yahA~ kevalajJAnAvaraNIya karmoM kA kSaya kahanA / zeSa pUrvavat / bhagavan ! kevalI yAvat kevali-pAkSika-upAsikA ke pAsa se dharmazravaNa kiye binA hI kyA koI jIva kevali-prarUpita dharma-zravaNa-lAbha karatA hai ? zuddha bodhi prApta karatA hai ? muNDita hokara agAravAsa se zuddha anagAritA ko svIkAra karatA hai ? zuddha brahmacAryavAsa dhAraNa karatA hai ? zuddha saMyama dvArA saMyama-yatanA karatA hai ? zuddha saMvara se saMvRta hotA hai ? zuddha AbhinibodhikajJAna utpanna karatA hai, yAvat zuddha manaHparyavajJAna tathA kevalajJAna utpanna karatA hai ? gautama ! koI jIva kevali-prarUpita dharma-zramaNa kA lAbha pAtA hai, koI jIva nahIM pAtA hai / koI jIva zuddha bodhilAbha prApta karatA hai, koI nahIM prApta karatA hai / koI jIva muNDita ho kara agAravAsa se zuddha anagAradharma meM pravrajita hotA hai aura koI pravrajita nahIM hotA hai / koI jIva zuddha brahmacaryavAsa ko dhAraNa karatA hai aura koI dhAraNa nahIM karatA hai / koI jIva zuddha saMyama se saMyama-yatanA karatA hai aura koI nahIM karatA hai / koI jIva zuddha saMvara se saMvRta
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 AgamasUtra-hindI anuvAda hotA hai aura koI jIva saMvRta nahIM hotA hai / isI prakAra koI jIva AbhinibodhikajJAna kA upArjana karatA hai aura koI upArjana nahIM karatA hai / koI jIva yAvat manaH paryavajJAna kA upArjana karatA hai aura koI nahIM karatA hai / koI jIva kevalajJAna kA upArjana karatA hai aura koI nahIM karatA hai / bhagavan ! isa kathana kA kyA kAraNa hai ki koI jIva kevaliprarUpita dharmazramaNa-lAbha karatA hai, yAvat kevalajJAna kA nahIM karatA hai ? gautama ! jisa jIva nejJAnAvaraNIyakarma kA kSayopazama nahIM kiyA, darzanAvaraNIya karma kA kSayopazama nahIM kiyA, dharmAntarAyikakarmakA, cAritrAvaraNIyakarmakA, yatanAvaraNIyakarmakA, adhyavasAnAvaraNIyakarmakA, AbhinibodhikajJAnAvaraNIyakarmakA, zrutajJAnAvaraNIya, avadhijJAnAvaraNIya aura manaHparyavajJAnAvaraNIyakarmakA kSayopasama nahIM kiyA tathA kevala jJAnAvaraNIyakarma kA kSaya nahIM kiyA, ve jIva kevalI Adi se dharmazramaNa kiye vinA dharma-zravaNalAbha nahIM pAte, zuddhabodhikalAbha kA anubhava nahIM karate, yAvat kevalajJAna ko utpanna nahIM kara pAte / kintu jisa jIva ne jJAnAvaraNIyakarmoM kA, darzanAvaraNIyakarmoM kA, dharmAntarAyikakarmoM kA yAvat kevalajJAnAvaraNIyakarmoM kA kSaya kiyA hai, vaha kevalI Adi se dharmazravaNa kiye vinA hI kevaliprarUpati dharma-zravaNa lAbha prApta karatA hai, zuddha bodhilAbha kA anubhava karatA hai, yAvat kevalajJAna ko upArjita kara letA hai / [446] nirantara chaTha-chaTha kA tapaHkarma karate hue sUrya ke sammukha bAheM U~cI karake AtApanAbhUmi meM AtApanA lete hue usa jIva kI prakRti-bhadratA se, prakRti kI upazAntatA se svAbhAvika rUpa se hI krodha, mAna, mAyA aura lobha kI atyanta mandatA hone se, atyanta mRdutvasampannatA se, kAmabhogoM meM anAsakti se, bhadratA aura vinItatA se tathA kisI samaya zubha adhyavasAya, zubha pariNAma, vizuddha lezyA evaM tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se IhA, apoha, mArgaNA aura gaveSaNA karate hue 'vibhaMga' nAmaka ajJAna utpanna hotA hai / phira vaha usa utpanna hue vibhaMgajJAna dvArA jaghanya aMgula ke asakhyAtaveM bhAga aura utkRSTa asaMkhyAta hajAra yojana taka jAnatA aura dekhatA hai , vaha jIvoM ko bhI jAnatA hai aura ajIvoM ko bhI jAnatA hai / vaha pASaNDastha, sArambhI, saparigraha aura saMkleza pAte hue jIvoM ko bhI jAnatA hai aura vizuddha hote hue jIvoM ko bhI jAnatA hai / (tatpazcAt) vaha sarvaprathama samyaktva prApta karatA hai, phira zramaNadharma para ruci karatA hai, phira cAritra aMgIkAra karatA hai / phira liMga svIkAra karatA hai / taba usa ke mithyAtva ke paryAya kramazaH kSINa hote-hote aura samyagdarzana ke paryAya kramazaH bar3hate-bar3hate vaha 'vibhaMga' nAmaka ajJAna, samyaktva-yukta hotA hai aura zIghra hI avadhi (jJAna) ke rUpa meM parivartita ho jAtA hai / [447] bhagavan ! vaha avadhijJAnI kitanI lezyAoM meM hotA hai ? gautama ! vaha tIna vizuddhalezyAoM meM hotA hai, yathA-tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA / bhagavan ! vaha avadhijJAnI kitane jJAnoM meM hotA hai ? gautama ! vaha AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna, ina tIna jJAnoM meM hotA hai / bhagavan ! vaha sayogI hotA hai, yA ayogI ? gautama ! vaha sayogI hotA hai, ayogI nahIM hotA / bhagavan ! yadi vaha sayogI hotA hai, to kyA manoyogI hotA hai, vacanayogI hotA hai yA kAyayogI hotA hai ? gautama ! tIno hote hai / bhagavan ! vaha sAkAropayoga-yukta hotA hai, athavA anAkAropayoga-yukta hotA hai ?
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/31/447 245 gautama ! vaha sAkAropayoga-yukta bhI hotA hai aura anAkAropayoga-yukta bhI hotA hai / __ bhagavan ! vaha kisa saMhanana meM hotA hai ? gautama ! vaha vajrakRSabhanArAcasaMhanana vAlA hotA hai / bhagavan ! vaha kisa saMsthAna meM hotA hai ? gautama ! vaha chaha saMsthAnoM meM se kisI bhI saMsthAna meM hotA hai / bhagavan ! vaha kitanI U~cAI vAlA hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya sAta hAtha aura utkRSTa pA~ca sau dhanuSa U~cAI vAlA hotA hai / bhagavan ! kitanI AyuSya vAlA hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya sAdhika ATha varSa aura utkRSTa pUrvakoTi AyuSyavAlA hotA hai / bhagavan ! vaha savedI hotA hai yA avedI ? gautama ! vaha savedI hotA hai, avedI nahIM hotA / bhagavan ! yadi vaha savedI hotA hai to kyA strIvedI hotA hai, puruSavedI hotA hai, napuMsakavedI hotA hai, yA puruSa-napuMsaka vedI hotA hai ? gautama ! vaha strIvedI nahIM hotA, puruSavedI hotA hai, napuMsakavedI nahIM hotA, kintu puruSa-napuMsakavedI hotA hai / bhagavan ! kyA vaha sakaSAyI hotA hai, yA akaSAyI ? gautama ! vaha sakaSAyI hotA hai, akaSAyI nahIM / bhagavan ! yadi vaha sakaSAyI hai, to vaha kitane kaSAyoM vAlA hai ? gautama ! vaha saMjvalana krodha, mAna, mAyA aura lobha; se yukta hotA hai / bhagavan ! usake kitane adhyavasAya kahe haiM ? gautama ! usake asaMkhyAta adhyavasAya kahe haiM / bhagavan ! usake ve adhyavasAya prazasta hote haiM yA aprazasta hote haiM ? gautama ! ve prazasta hote haiM, aprazasta nahIM hote haiM / vaha avadhijJAnI bar3hate hue prazasta adhyavasAyoM se ananta nairayikabhava-grahaNoM se, ananta tiryaJcayonika bhavoM se, ananta manuSyabhava-grahaNoM se aura ananta devabhavoM se apanI AtmA ko viyukta kara letA hai / jo ye narakagati, tiryaJcagati, manuSyagati aura devagati nAmaka cAra uttara prakRtiyA~ haiM, una prakRtiyoM ke AdhArabhUta anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha kA kSaya karake apratyAkhyAna-krodha-mAna-mAyA-lobha kA kSaya karatA hai, phira pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha kA kSaya karatA hai; phira saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha kA kSaya karatA hai / phira paMcavidha jJAnAvaraNIyakarma, navavidha darzanAvaraNIyakarma, paMcavidha antarAyakarma ko tathA mohanIyakarma ko kaTe hue tAr3avRkSa ke samAna banA kara, karmaraja ko bikherane vAle apUrvakaraNa meM praviSTa usa jIva ke ananta, anuttara, vyAghAtarahita, AvaraNarahita, sampUrNa, pratipUrNa evaM zreSTha kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna hotA hai / [448] bhagavan ! ve asoccA kevalI kevaliprarUpita dharma kahate haiM, batalAte haiM athavA prarUpaNA karate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / ve eka udAharaNa ke athavA eka prazna ke uttara ke sivAya anya upadeza nahIM karate / bhagavan ! ve (kisI ko) pravrajita yA muNDita karate haiM ? gautama ! vaha artha samartha nahIM / kintu upadeza karate haiM / bhagavan ! ve siddha hote haiM, yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / [449] bhagavan ! ve asoccA kavalI Urdhvaloka meM hote hai, adholoka meM hote haiM yA tiryakloka meM hote haiM ? gautama ! ve tIno loka meM bhI hote haiM / yadi Urdhvaloka meM hote haiM to zabdApAtI, vikaTApAtI, gandhApAtI aura mAlyavanta nAmaka vRtta (vaitADhya) parvatoM meM hote haiM tathA saMharaNa kI apekSA saumanasavana meM athavA pANDukavana meM hote haiM / yadi adholoka meM
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 AgamasUtra-hindI anuvAda hote haiM to gartA meM athavA guphA meM hote hai tathA saMharaNa kI apekSA pAtAlakalazoM meM athavA bhavanavAsI devoM ke bhavanoM meM hote haiM / yadi tiryagloka meM hote haiM to pandraha karmabhUmi meM hote haiM tathA saMharaNa kI apekSA aDhAI dvIpa aura samudroM ke eka bhAga meM hote haiM / bhagavan ! ve asoccA kevalI eka samaya meM kitane hote haiM ? gautama ! ve jaghanya eka, do athavA tIna aura utkRSTa dasa hote haiM / isalie he gautama ! maiM aisA kahatA hU~ ki kevalI yAvat kevali-pAkSika kI upAsikA se dharmazravaNa kiye binA hI kisI jIva ko kevaliprarUpita dharma-zravaNa prApta hotA hai aura kisI ko nahIM hotA; yAvat koI jIva kevalajJAna utpanna kara letA hai aura koI jIva kevalajJAna utpanna nahIM kara pAtA / [450] bhagavan ! kevalI yAvat kevali-pAkSika kI upAsikA se zravaNa kara kyA koI jIva kevaliprarUpita dharma-bodha prApta karatA hai ? gautama ! koI jIva prApta karatA hai aura koI jIva prApta nahIM karatA / isa viSaya meM asocA ke samAna 'soccA' kI vaktavyatA kahanA / vizeSa yaha ki sarvatra 'socA' aisA pATha kahanA / zeSa pUrvavat yAvat jisane manaHparyavajJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA hai tathA jisane kevalajJAnAvaraNIya karmoM kA kSaya kiyA hai, vaha yAvat dharmavacana sunakara kevaliprarUpita dharma-bodha prApta karatA hai, zuddha bodhi kA anubhava karatA hai, yAvat kevalajJAna prApta karatA hai / / nirantara tele-tele tapaHkarma se apanI AtmA ko bhAvita karate hue prakRtibhadratA Adi guNoM se yAvat IhA, apoha, mArgaNa evaM gaveSaNa karate hue avadhijJAna samutpanna hotA hai / vaha usa utpanna avadhijJAna ke prabhAva se jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa aloka meM bhI lokapramANa asaMkhya khaNDoM ko jAnatA aura dekhatA hai / bhagavan ! vaha (avadhijJAnI jIva) kitanI lezyAoM meM hotA hai ? gautama ! vaha chahoM lezyAoM meM hotA hai yathA-kRSNalezyA yAvat zuklalezyA / bhaMte ! vaha kitane jJAnoM meM hotA hai ? gautama ! tIna yA cAra jJAnoM meM | yadi tIna jJAnoM meM hotA hai, to AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna meM hotA hai / yadi cAra jJAna meM hotA hai to AbhinibodhikajJAna, yAvat manaHparyavajJAna meM hotA hai / bhagavan ! vaha sayogI hotA hai athavA ayogI ? gautama jaise 'asocA' ke yoga, upayoga, saMhanana, saMsthAna, U~cAI aura AyuSya ke viSaya meM kahA, usI prakAra yahA~ bhI yogAdi ke viSaya meM kahanA / bhagavan ! vaha avadhijJAnI savedI hotA hai athavA avedI ? gautama ! vaha savedI bhI hotA hai avedI bhI hotA hai / bhagavan ! yadi vaha avedI hotA hai to kyA upazAntavedI hotA hai athavA kSINavedI hotA hai ? gautama ! vaha upazAntavedI nahIM hotA, kSINavedI hotA hai / bhagavan ! yadi vaha savedI hotA hai to kyA strIvedI hotA hai ityAdi pRcchA gautama ! vaha strIvedI bhI hotA hai, puruSavedI bhI hotA hai athavA puruSa-napuMsakavedI hotA hai / bhagavan ! vaha avadhijJAnI sakaSAyI hotA hai athavA akaSAyI ? gautama ! vaha sakaSAyI bhI hotA hai, akaSAyI bhI hotA hai / bhagavan ! yadi vaha akaSAyI hotA hai to kyA upazAntakaSAyI hotA hai yA kSINakaSAyI ? gautama ! vaha upazAntakaSAyI nahIM hotA, kintu kSINakaSAyI hotA hai / bhagavan ! yadi vaha sakaSAyI hotA hai to kitane kaSAyoM meM hotA hai ? gautama ! vaha cAra, tIna, do athavA eka kaSAya meM hotA hai / yadi vaha cAra kaSAyoM meM hotA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/31/450 247 hai, to saMjvalana krodha, mAna, mAyA aura lobha meM hotA hai / yadi tIna kaSAyoM meM hotA hai to saMjvalana mAna, mAyA aura lobha meM, yadi do kaSAyoM meM hotA hai to saMjvalana mAyA aura lobha meM aura yadi eka kaSAya meM hotA hai to eka saMjvalana lobha meM hotA hai | bhaMte ! usa avadhijJAnI ke kitane adhyavasAya batAe gae haiM ? gautama ! usake asaMkhyAta adhyavasAya hote haiM / asoccA kavalI ki taraha 'socA kavalI' ke lie use kevalajJAna-kevaladarzana utpanna hotA hai, taka kahanA cAhie / bhaMte ! vaha 'socA kevalI' kevali-prarUpita dharma kahate hai, batalAte hai yA prarUpita karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / bhagavan ! ve soccA kevalI kisI ko pravrajita karate haiM yA muNDita karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM | bhagavana ! una soccA kevalI ke ziSya kisI ko pravrajita karate haiM yA muNDita karate haiM ? hA~ gautama ! unake ziSya bhI karate haiM / bhagavan ! kyA una soccA kevalI ke praziSya bhI kisI ko pravrajita aura muNDita karate haiM ? hA~ gautama ! ve bhI karate haiM / bhagavan ! ve soccA kavalI siddha hote hai, buddha hote haiM, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karate haiM ? hA~ gautama ! ve siddha hote haiM, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karate haiM / bhaMte ! kyA una soccA kevalI ke ziSya bhI, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / bhagavan ! kyA unake praziSya bhI, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karate haiM ? hA~, karate haiM / bhaMte ! ve soccA kevalI Urdhvaloka meM hote haiM, ityAdi prazna / he gautama ! asoccAkevalI ke samAna yahA~ bhI aDhAI dvIpa-samudra ke eka bhAga meM hote haiM, taka kahanA / - bhagavan ! ve soccA kavalI eka samaya meM kitane hote haiM ? gautama ! ve eka samaya meM jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa eka sau ATha hote haiM ? isIlie he gautama ! aisA kahA gayA hai ki kevalI yAvat kevali-pAkSika kI upAsikA se yAvat koI jIva kevalajJAnakevaladarzana prApta karatA hai aura koI nahIM karatA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-9 uddezaka-32 | [451] usa kAla, usa samaya meM vANijyagrAma nAmaka nagara thA / vahA~ dhutipalAza nAma kA caitya thA | mahAvIra svAmI padhAre, samavasaraNa lagA / pariSad nikalI / (bhagavAn ne) dharmopadeza diyA / pariSad vApisa lauTa gaI / usa kAla usa samaya meM pApitya gAMgeya nAmaka anagAra the / jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ ve Ae aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ke na atinikaTa aura na atidUra khar3e raha kara unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra pUchA bhagavan ! nairayika sAntara utpanna hote haiM, yA nirantara ? he gAMgeya ! sAntara bhI utpanna hote haiM aura nirantara bhI / bhagavan ! asurakumAra sAntara utpanna hote haiM yA nirantara ? sAntara bhI utpanna hote haiM aura nirantara bhI hai / isI prakAra stanitakumAroM taka jAnanA / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva sAntara utpanna hote haiM yA nirantara ? gAMgeya ! pRthvIkAyika jIva sAntara utpanna nahIM hote kintu nirantara utpanna hote haiM / isI prakAra vanaspatikAyika jIvoM taka jAnanA cAhie / dvIndriya jIvoM se lekara vaimAnika devoM taka kI utpatti ke viSaya meM nairayikoM ke samAna jAnanA cAhie / [452] bhagavan ! nairayika jIva sAntara udvartita hote haiM yA nirantara ? gAMgeya ! sAntara
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 AgamasUtra-hindI anuvAda bhI udvartita hote haiM aura nirantara bhI / isI prakAra stanitakumAroM taka jAnanA / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva sAntara udvartita hote haiM yA nirantara ? gAMgeya ! pRthvIkAyika jIvoM kA udvarttana sAntara nahIM hotA, nirantara hotA hai / isI prakAra vanaspatikAyika jIvoM taka jAnanA / ye sAntara nahIM, nirantara udvartita hote haiM / bhagavan ! dvIndriya jIvoM kA udvartana sAntara hotA hai yA nirantara ? gAMgeya ! dvIndriya jIvoM kA udvartana sAntara bhI hotA hai aura nirantara bhI hotA hai / isI prakAra vANavyantaroM taka jAnanA / __ bhagavan ! jyotiSka devoM kA cyavana sAntara hotA hai yA nirantara ? gAMgeya ! unakA cyavana sAntara bhI aura nirantara bhI / isI prakAra ke vaimAnikoM ke jAnanA / [453] bhagavan ! pravezanaka kitane prakAra kA hai ? gAMgeya ! cAra prakAra kA nairayikapravezanaka, tiryagyonika-pravezanaka, manuSya-pravezanaka aura deva-pravezanaka / bhagavan ! nairayika-pravezanaka kitane prakAra kA hai ? gAMgeya ! sAta prakAra kA ratnaprabhA yAvat adhaHsaptamapRthvInairayika-pravezanaka / bhaMte ! kyA eka nairayika jIva nairayika-pravezanaka dvArA praveza karatA huA ratnaprabhApRthvI meM hotA hai, athavA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / gAMgeya ! vaha nairayika ratnaprabhA, yA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / bhagavan ! nairayika jIva, nairayika-pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA ratnaprabhApRthvI meM utpanna hote haiM, athavA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM utpanna hote haiM ? gAMgeya ! ve donoM ratnaprabhApRthvI meM utpanna hote haiM, athavA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM utpanna hote haiM / athavA eka ratnaprabhApRthvI meM utpanna hotA hai aura eka zarkarAprabhApRthvI meM / athavA eka ratnaprabhApRthvI meM utpanna hotA hai aura eka bAlukAprabhApRthvI meM / athavA yAvat eka ratnaprabhApRthvI meM utpanna hotA hai aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka zarkarAprabhA pRthvI meM utpanna hotA hai aura eka bAlukAprabhA meM, athavA yAvat eka zarkarApRthvI meM utpanna hotA hai aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka bAlukAprabhA meM aura eka paMkaprabhA meM, athavA isI prakAra yAvat eka bAlukAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM utpanna hotA hai / isI prakAra eka-eka pRthvIchor3a denA; yAvat eka tamaHprabhA meM aura eka tamastamaHprabhA meM utpanna hotA hai / bhagavan ! tIna nairayika nairayika-pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA ratnaprabhA meM utpanna hote haiM ? athavA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM utpanna hote hai ? gAMgeya ! ve tIna nairayika (eka sAtha) ratnaprabhA meM utpanna hote hai, athavA yAvat adhaHsaptama meM utpanna hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM aura do zarkarAprabhA meM; athavA yAvat eka ratnaprabhA meM aura do adhaHsaptama pRthvI meM / athavA do nairayika ratnaprabhA meM aura eka zarkarAprabhA meM / athavA yAvat do jIva ratnaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka zarkarAprabhA meM aura do bAlukAprabhA meM, athavA yAvat eka zarkarAprabhA meM aura do adhaHsaptamapRthvI meM / athavA do zarkarAprabhA meM aura eka bAlukAprabhA meM, athavA yAvat do zarkarAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / zarkarAprabhA kI vaktavyatA samAna sAtoM narakoM kI vaktavyatA, yAvat do tamaHprabhA meM aura eka tamastamaHprabhA meM hotA hai, taka jAnanA / athavA (1) eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura eka bAlukAprabhA meM, athavA eka ratnaprabhA meM eka zarkarAprabhA meM aura eka paMkaprabhA meM hotA hai / athavA yAvat eka ratnaprabhA
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/32/453 249 meM, eka zarkarAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA (6) eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka paMkaprabhA meM hotA hai / athavA ekaratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai / isI prakAra yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai; yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai; athavA eka ratnaprabhA meM eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvImeM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka zarkarAprabhA meM, eka vAlukAprabhA meM aura eka paMkaprabhA meM hotA hai; athavA eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai; yAvat athavA eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai; yAvat athavA eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka zarkarAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / athavA eka zarkarAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka zarkarAprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adha-saptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai; athavA eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / (33) athavA eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / (34) athavA eka paMkaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / bhagavan ! nairayikapravezanaka dvArA praveza karate hue cAra nairayika jIva kyA ratnaprabhA meM utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / 'gAMgeya ! ve cAra nairayika jIva ratnaprabhA meM hote haiM, athavA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / (dvikasaMyogI tiresaTha bhaMga)-athavA eka ratnaprabhA meM aura tIna zarkarAprabhA meM hote haiM; athavA eka ratnaprabhA meM aura tIna bAlukAprabhA meM hote haiM; isI prakAra yAvat athavA eka ratnaprabhA meM aura tIna adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA do ratnaprabhA meM aura do zarkarAprabhA meM hote haiN| isI prakAra yAvat athavA do ratnaprabhA meM aura do adhaHsaptamapRthvI meM hote hai / athavA tIna ratnaprabhA meM aura eka zarkarAprabhA meM hotA hai; isI prakAra yAvat athavA tIna ratnaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka zarkarAprabhA meM aura tIna vAlukAprabhA meM hote hai / jisa prakAra ratnaprabhA kA Age kI narakapRthvIyoM ke sAtha saMcAra kiyA, usI prakAra zarkarAprabhA kA bhI usake Age kI narakoM ke sAtha saMcAra karanA cAhie / isI
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 AgamasUtra-hindI anuvAda prakAra Age kI eka-eka narakapRthvIyoM ke sAtha yoga karanA cAhie / (trikasaMyogI 105 bhaMga)-athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura do bAlukAprabhA meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura do paMkaprabhA meM hote haiM / isI prakAra yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura do adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM do zarkarAprabhA meM aura eka vAlukAprabhA meM, isI prakAra yAvata athavA eka ratnaprabhA meM do zarkarAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA do ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura eka bAlukAprabhA meM / isI prakAra yAvat athavA do ratnaprabhA meM eka zarkarAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura do paMkaprabhA meM / isa prakAra yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, eka vAlukAprabhA meM aura do adhaHsaptamapRthvI meM / isI prakAra ke abhilApa dvArA jaise tIna nairayikoM ke trikasaMyogI bhaMga kahe, usI prakAra cAra nairayikoM ke bhI trikasaMyogI bhaMga jAnanA, yAvat do dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka tamastamaHprabhA meM hotA hai / (catuHsaMyogI 35 bhaMga-) athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka vAlukAprabhA meM aura eka paMkaprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka vAlukAprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai, athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka vAlukAprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka adhaHsaptama pRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka adhaHsaptama pRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM eka zarkarAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptama pRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM eka paMkaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptama pRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka vAlukAprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka zarkarAprabhA meM eka bAlukAprabhA meM eka paMkaprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai / jisa prakAra ratnaprabhA kA usase Age kI pRthvIyoM ke sAtha saMcAra kiyA usI
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/32/453 251 prakAra zarkarAprabhA kA usase Age kI pRthvIyoM ke sAtha yoga karanA cAhie yAvat athavA eka zarkarAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM hotA hai / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai athavA eka paMkaprabhA meM eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / bhagavan ! pAMca nairayika jIva, nairayika-pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA ratnaprabhA meM utpanna hote haiM ? ityAdi pRcchA / gAMgeya ! ratnaprabhA meM hote haiM, yAvat adhaHsaptama-pRthvI meM utpanna hote haiM / (dvikasaMyogI 84 bhaMga-) athavA eka ratnaprabhA meM aura cAra zarkarAprabhA meM hote haiM; yAvat athavA eka ratnaprabhA meM aura cAra adhaHsaptama-pRthvI meM hote haiM / athavA do ratnaprabhA meM aura tIna zarkarAprabhA meM, isI prakAra yAvat athavA do ratnaprabhA meM aura tIna adhaHsaptamapRthvI meM / athavA tIna ratnaprabhA meM aura do zarkarAprabhA meM / 2-6 isI prakAra yAvat athavA tIna ratnaprabhA meM aura do adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA cAra ratnaprabhA meM aura zarkarAprabhA meM, yAvat athavA cAra ratnaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka zarkarAprabhA meM aura cAra bAlukAprabhA meM hote haiM / jisa prakAra ratnaprabhA ke sAtha Age kI pRthvIyoM kA saMyoga kiyA, usI prakAra zarkarAprabhA ke sAtha saMyoga karane para bIsa bhaMga hote haiM / yAvat athavA cAra zarkarAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / isI prakAra bAlukAprabhA Adi eka-eka pRthvI ke sAtha Age kI pRthvIyoM kA yoga karanA; yAvat cAra tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptama-pRthvI meM hotA hai / (trikasaMyogI 210 bhaMga-) athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura tIna bAlukAprabhA meM hote haiM / isI prakAra yAvat- athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura tIna adhaHsaptama-pRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM, do zarkarAprabhA meM aura do bAlukAprabhA meM hote haiM; isI prakAra yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, do zarkarAprabhA meM aura do adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA do ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura do bAlukAprabhA meM hote haiM / isa prakAra yAvat athavA do ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura do adhaHsaptama pRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM, tIna zarkarAprabhA meM, aura eka bAlukAprabhA meM hotA hai / isI prakAra yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, tIna zarkarAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA do ratnaprabhA meM, do zarkarAprabhA meM aura eka bAlukAprabhA meM hotA hai / isI prakAra yAvat do ratnaprabhA meM, do zarkarAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA tIna ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura eka vAlukAprabhA meM hotA hai / isa prakAra yAvat tIna ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura eka adhaHsaptamApRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura do paMkaprabhA meM hote haiM, isI prakAra yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 AgamasUtra-hindI anuvAda aura do adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, do bAlukAprabhA meM aura eka paMkaprabhA meM / isI prakAra yAvat eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, do bAlukAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, do zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka paMkaprabhA meN| isa prakAra yAvat eka ratnaprabhA meM, do zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA do ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka paMkaprabhA meM / isI prakAra yAvat athavA do ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM | athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura do dhUmaprabhA meN| jisa prakAra cAra nairayika jIvoM ke catuHsaMyogI bhaMga kahe haiM, usI prakAra pAMca nairayika jIvoM ke catuHsaMyogI bhaMga kahanA cAhie, kintu yahA~ eka adhika kA saMcAra karanA / isa prakAra yAvat do paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai, yahA~ taka kahanA / (ye catuHsaMyogI 140 bhaMga hote haiM) / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka dhUmaprabhA meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM, athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRtvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM eka zarkarAprabhA meM eka bAlukAprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaHsaptamapathvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlakAprabhA meM eka paMkaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, yAvat adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM aura eka tamaHprabhA meM / athavA eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM / athavA eka bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / bhagavan ! chaha nairayika jIva, nairayika pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA ratnaprabhA meM
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/32/453 253 utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! ve ratnaprabhA yAvat adhaH saptamapRthvI meM hote haiM / ( dvikasaMyogI 105 bhaMga) - athavA eka ratnaprabhA meM aura pAMca zarkarAprabhA meM hote 1 athavA eka ratnaprabhA meM aura pAMca bAlukAprabhA meM / athavA yAvat eka ratnaprabhA meM aura pAMca adhaH saptamapRthvI meM / athavA do ratnaprabhA meM aura cAra zarkarAprabhA meM, athavA yAvat do ratnaprabhA meM aura cAra adhaH saptamapRthvI meM / athavA tIna ratnaprabhA meM aura tIna zarkarAprabhA meM / isa krama dvArA pAMca nairayika jIvoM ke dvikasaMyogI bhaMga ke samAna chaha nairayikoM ke bhI kahanA / vizeSa yaha hai ki yahA~ eka adhika kA saMcAra karanA, yAvat athavA pAMca tamaH prabhA meM aura eka adhaH saptamapRthvI meM hotA hai / (trikasaMyogI 350 bhaMga ) - eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura cAra bAlukAprabhA meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM eka zarkarAprabhA meM aura cAra paMkaprabhA meM / isa prakAra yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura cAra adhaH saptamapRthvI meM / athavA eka ratnaprabhA meM, do zarkarAprabhA meM aura tIna bAlukAprabhA meM / isa krama se pAMca nairayika jIvoM ke trisaMyogI bhaMga samAna chaha nairayika jIvoM ke bhI trikasaMyogI bhaMga kahanA / vizeSa yahA~ eka kA saMcAra adhika karanA / zeSa saba pUrvavat / ( catuSkasaMyogI 350 bhaMga) - jisa prakAra pAMca nairayikoM ke catuSkasaMyogI bhaMga kahe gae, usI prakAra chaha nairayikoM ke catuHsaMyogI bhaMga jAna lene cAhie | ( paMcasaMyogI 105 bhaMga ) -- pAMca nairayikoM ke jisa prakAra paMcasaMyogI bhaMga kahe gae, usI prakAra chaha nairayikoM ke paMcasaMyogI bhaMga jAna lene cAhie, parantu isameM eka nairayika kA adhika saMcAra karanA cAhie / yAvat antima bhaMga ( isa prakAra hai- ) do bAlukAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, eka tamaH prabhA meM aura eka adhaH saptamapRthvI meM hotA hai / ( SaTsaMyogI 7 bhaMga) - athavA eka ratnaprabhA meM eka zarkarAprabhA meM, yAvat eka tamaH prabhA meM hotA hai, athavA eka ratnaprabhA meM, yAvat eka dhUmaprabhA meM aura eka adhaH saptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, yAvat eka paMkaprabhA meM, eka tamaH prabhA meM aura eka adhaH saptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, yAvat eka bAlukAprabhA meM, eka dhUmaprabhA meM, yAvat eka adhaH saptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM, eka paMkaprabhA meM, yAvat eka adhaH saptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM yAvat eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, yAvat eka adhaH saptamapRthvI meM hotA / bhagavan ! sAta nairayika jIva, nairayika- pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA ratnaprabhApRthvI meM utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! ve sAtoM nairayika ratnaprabhA meM hote haiM, yAvat athavA adhaH saptamapRthvI meM hote haiM / ( dvikasaMyogI 126 bhaMga ) - athavA eka ratnaprabhA meM aura chaha zarkarAprabhA meM hote haiM / isa krama se chaha nairayikajIvoM ke dvikasaMyogI bhaMga samAna sAta nairayika jIvoM ke bhI dvikasaMyogI bhaMga kahanA / vizeSa yahA~ eka nairayika kA adhika saMcAra karanA / zeSa sabhI pUrvavat / jisa prakAra chaha nairayikoM ke trikasaMyogI, catuHsaMyogI, paMcasaMyogI aura SaTsaMyogI bhaMga kahe, usI prakAra sAta nairayikoM ke trikasaMyogI Adi bhaMgoM ke viSaya meM kahanA / vizeSatA itanI hai ki
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 AgamasUtra-hindI anuvAda yahA~ eka-eka nairayika jIva kA adhika saMcAra karanA / yAvat-paTasaMyogI kA antima bhaMga isa prakAra kahanA -athavA do zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM, yAvat eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / bhagavan ! ATha nairayika jIva, nairayika-pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA ratnaprabhA meM utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! ratnaprabhA meM hote haiM, yAvata athavA adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM aura sAta zarkarAprabhA meM hote haiM, ityAdi; jisa prakAra sAta nairayikoM ke dvikasaMyogI trikasaMyogI, catuHsaMyogI, paMcasaMyogI aura SaTsaMyogI bhaMga kahe gae haiM, usI prakAra ATha nairayikoM ke bhI dvikasaMyogI Adi bhaMga kahane cAhie; kintu itanA vizeSa hai ki eka-eka nairayika kA adhika saMcAra karanA cAhie / zeSa sabhI SaTsaMyogI taka pUrvokta prakAra se kahanA cAhie / antima bhaMga yaha hai-athavA tIna zarkarAprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM yAvat eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / athavA eka ratnaprabhA meM, yAvat eka tamaHprabhA meM aura do adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM yAvat do tamaHprabhA meM aura eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / isI prakAra sabhI sthAnoM meM saMcAra karanA cAhie / yAvat-athavA do ratnaprabhA meM eka zarkarAprabhA meM yAvat eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / bhagavan ! nau nairayika jIva, nairayika-pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA ratnaprabhA meM utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / he gAMgeya ! ve nau nairayika jIva ratnaprabhA meM hote haiM, athavA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM aura ATha zarkarAprabhA meM hote haiM, ityAdi jisa prakAra ATha nairayikoM ke dvikasaMyogI, trikasaMyogI, catuSkasaMyogI, paMcasaMyogI, SaTsaMyogI aura saptasaMyogI bhaMga kahe haiM, usI prakAra nau nairayikoM ke viSaya meM bhI kahanA / vizeSa yaha hai ki eka-eka nairayika kA adhika saMcAra karanA cAhie / zeSa sabhI pUrvokta prakAra se jAnanA cAhie / antima bhaMga isa prakAra hai-athavA tIna ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM eka bAlukAprabhA meM, yAvat eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / __ bhagavan ! dasa nairayikajIva, nairayika-pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA ratnaprabhA meM hote haiM ? ityAdi prazna | gAMgeya ! ve dasa nairayika jIva, ratnaprabhA meM hote hai, athavA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM aura nau zarkarAprabhA meM hote haiM; ityAdi nau nairayika jIvoM ke dvikasaMyogI, trikasaMyogI, yAvat evaM saptasaMyogI bhaMga samAna dasa nairayika jIvoM ke bhI bhaMga kahanA / vizeSa yaha hai ki yahA~ eka-eka nairayika kA adhika saMcAra karanA, zeSa sabhI bhaMga pUrvavat / unakA antima AlApaka hai-athavA cAra ratnaprabhA meM, eka zarkaraprabhA meM yAvat eka adhaHsaptamapRthvI meM hotA hai / / bhagavan ! saMkhyAta nairayika jIva, nairayika-pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA ratnaprabhA meM utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! saMkhyAta nairayika ratnaprabhA meM hote haiM, yAvat athavA adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM hotA hai, aura saMkhyAta zarkarAprabhA meM hote haiM, isI prakAra yAvat eka ratnaprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA do ratnaprabhA meM aura sakhyAta zarkarAprabhA meM hote haiM isI prakAra yAvat do ratnaprabhA meM, aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA tIna ratnaprabhA meM aura saMkhyAta zarkarAprabhA meM hote haiM / isI prakAra isI krama
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/32/453 255 se eka-eka nAraka kA saMcAra karanA cAhie / yAvat dasa ratnaprabhA meM aura saMkhyAta zarkarAprabhA meM hote haiM / isa prakAra yAvat athavA dasa ratnaprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA sakhyAta ratnaprabhA meM aura saMkhyAta zarkarAprabhA meM hote haiM / isa prakAra yAvata saMkhyAta ratnaprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta bAlukAprabhA meM hote haiM / jisa prakAra ratnaprabhApRthvI kA zeSa narakapRthvIyoM ke sAtha saMyoga kiyA, usI prakAra zarkarAprabhApRthvI kA bhI Age kI sabhI naraka-pRthvIyoM ke sAtha saMyoga karanA cAhie / isI prakAra eka-eka pRthvI kA Age kI naraka-pRthvIyoM ke sAtha saMyoga karanA cAhie; yAvat athavA saMkhyAta tamaHprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta bAlukAprabhA meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta paMkaprabhA meM hote haiM / isI prakAra yAvat eka ratnaprabhA meM, eka zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM, do zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta bAlukAprabhA meM, yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, do zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM | athavA eka ratnaprabhA meM, tIna zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta bAlukAprabhA meM hote haiM / isa prakAra isI krama se eka-eka nAraka kA adhika saMcAra karanA / athavA eka ratnaprabhA me, sakhyAta zarkarAprabhA aura saMkhyAta bAlukAprabhA meM hote haiM; yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, sakhyAta bAlukAprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA do ratnaprabhA meM, saMkhyAta zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta bAlukAprabhA meM hote haiM; yAvat athavA do ratnaprabhA meM, saMkhyAta zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA tIna ratnaprabhA meM, saMkhyAta zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta bAlukAprabhA meM hote haiM / isa prakAra isa krama se ratnaprabhA meM eka-eka nairayika kA saMcAra karanA, yAvat athavA saMkhyAta ratnaprabhA meM, saMkhyAta zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta bAlukAprabhA meM hote haiM, yAvat athavA saMkhyAta ratnaprabhA meM, saMkhyAta zarkarAprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura saMkhyAta paMkaprabhA meM hote haiM; yAvat athavA eka ratnaprabhA meM, eka bAlukAprabhA meM aura saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA eka ratnaprabhA meM, do bAlukAprabhA meM aura saMkhyAta paMkaprabhA meM hote haiM / isI prakAra isI krama se trikasaMyogI, yAvata saptasaMyogI bhaMgoM kA kathana. dasa nairayikasambandhI bhaMgoM ke samAna karanA / antima bhaMga jo saptasaMyogI hai, yaha hai-athavA saMkhyAta ratnaprabhA meM, saMkhyAta zarkarAprabhA meM yAvat saMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / __bhagavan ! asaMkhyAta nairayika, nairayika-pravezaka dvArA praveza karate haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! ve ratnaprabhA athavA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM, athavA eka ratnaprabhA meM aura asaMkhyAta zarkarAprabhA meM hote haiM / saMkhyAta nairayikoM ke dvikasaMyogI yAvat saptasaMyogI bhaMga samAna asaMkhyAta ke bhI kahanA / vizeSa yaha ki yahA~ 'asaMkhyAta' yaha pada kahanA cAhie / zeSa pUrvavat / yAvat-antima AlApaka yaha hai athavA asaMkhyAta ratnaprabhA meM, asaMkhyAta zarkarAprabhA meM yAvat asaMkhyAta adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / bhagavan ! nairayika jIva nairayika-pravezanaka dvArA praveza karate hue utkRSTa pada meM kyA ratnAprabhA meM utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! sabhI nairayika ratnaprabhA meM hote haiM /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 AgamasUtra-hindI anuvAda - (dvikasaMyogI 6 bhaMga) athavA ratnaprabhA aura zarkarAprabhA meM hote haiM / athavA ratnaprabhA aura bAlukAprabhA meM hote haiM / isa prakAra yAvat ratnaprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / (trikasaMyogI 15 bhaMga)-athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA aura bAlukAprabhA meM hote haiM / isa prakAra yAvat ratnaprabhA, zarkarAprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA ratnaprabhA vAlukAprabhA aura paMkaprabhA meM hote haiM / yAvat athavA ratnaprabhA, vAlukAprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, paMkaprabhA aura dhUmaprabhA meM hote haiM / jisa prakAra ratnaprabhA ko na chor3ate hue tIna nairayika jIvoM ke trikasaMyogI bhaMga kahe haiM, usI prakAra yahA~ bhI kahanA cAhie yAvat athavA ratnaprabhA, tamaHprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / (catuHsaMyogI 20 bhaMga)-athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA aura paMkaprabhA meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA aura dhUmaprabhA meM hote haiM / yAvat athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, paMkaprabhA aura dhUmaprabhA meM hote haiM / ratnaprabhA ko na chor3ate hue jisa prakAra cAra nairayika jIvoM ke catuHsaMyogI bhaMga kahe haiM, usI prakAra yahA~ bhI kahanA cAhie, yAvat athavA ratnaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / __ (paMcasaMyogI 15 bhaMga)-athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, paMkaprabhA aura dhUmaprabhA meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, paMkaprabhA aura tamaHprabhA meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, paMkaprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, dhUmaprabhA aura tamaHpRthvI meM hote haiM / ratnaprabhA ko na chor3ate hue jisa prakAra 5 nairayika jIvoM ke paMcasaMyogI bhaMga kahe haiM, usI prakAra yahA~ bhI kahanA cAhie, athavA yAvat ratnaprabhA, paMkaprabhA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / (SaTsaMyogI 6 bhaMga)-athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA yAvat dhUmaprabhA aura tamaHprabhA meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA yAvat dhUmaprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA yAvat paMkaprabhA, tamaHprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA aura adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, zarkarAprabhA, paMkaprabhA, yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / athavA ratnaprabhA, bAlukAprabhA yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / (saptasaMyogI 1 bhaMga)-athavA ratnaprabhA, yAvat adhaHsaptamapRthvI meM hote haiM / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nairayikapravezanaka, zarkarAprabhApRthvI ke nairayikapravezanaka, yAvat adhaHsaptapRthvI ke nairayika-pravezanaka meM se kauna pravezanaka, kisa pravezanaka se alpa, yAvat vizeSAdhika haiM ? gAMgeya ! sabase alpa adhaHsaptamapRthvI ke nairayika-pravezanaka haiM, unase tamaHprabhApRthvI nairayikapravezanaka asaMkhyAtaguNa haiM / isa prakAra ulaTe krama se, yAvat ratnaprabhApRthvI ke nairayikapravezanaka asaMkhyAtaguNa haiM / [454] bhagavan ! tiryaJcayonika pravezanaka kitane prakAra kA hai ? pAMca prakArakAekendriyatiryaJcayonikapravezanaka yAvat paMcendriyatiryaJcayonika-pravezanaka / bhagavan ! eka tiryaJcayonika jIva, tiryaJcayonika-pravezanaka dvArA praveza karatA huA kyA ekendriya jIvoM meM utpanna hotA hai, athavA yAvat paMcendriya jIvoM meM utpanna hotA hai ?
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/32/454 257 bhagavan ! do tiryaJcayonika jIva, tiryaJcayonika-pravezanaka dvArA praveza karate hae kyA ekendriyoM meM utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! ekendriyoM meM hote haiM, athavA yAvat paMcendriyoM meM hote haiM / athavA eka ekendriya meM aura ekadvIndriya meM hotA hai / nairayika jIvoM ke samAna tiryaJcayonika pravezanaka ke viSaya meM bhI asaMkhya tiryaJcayonika-pravezanaka taka kahanA / bhagavan ! utkRSTa tiryaJcayonika-pravezanaka ke viSaya meM pRcchA / gAMgeya ! ye sabhI ekendriyoM meM hote haiM / athavA ekendriya aura dvIndriyoM meM hote haiM / nairayika jIvoMno samAna tiryaJcayonika-pravezanaka ke viSaya meM bhI saMcAra karanA cAhie / ekendriya jIvoM ko na chor3ate hue dvikasaMyogI, trikasaMyogI, catuHsaMyogI aura paMcasaMyogI bhaMga upayogapUrvaka kahane cAhie; yAvat athavA ekendriya jIvoM meM dvIndriyoM meM, yAvat paMcendriyoM meM hote haiM / ___bhagavan ! ekendriya tiryaJcayonika-pravezanaka se lekara yAvat paMcendriyatiryaJcayonikapravezanaka taka meM se kauna kisase alpa-alpa vizeSAdhika hai ? gAMgeya ! sabase alpa paMcendriyatiryaJcayonika-pravezanaka haiM, unase caturindriya-tiryaJcayonika-pravezanaka vizeSAdhika haiM, unase trIndriya-tiryaJcayonika-pravezanaka vizeSAdhika haiM, unase dvIndriyatiryaJcayonika-pravezanaka vizeSAdhika haiM aura unase ekendriyatiryaJcayonika-pravezanaka vizeSAdhika haiM / [455] bhagavan ! manuSyapravezanaka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gAMgeya ! do prakAra kA hai, sammUrchimamanuSya-pravezanaka aura garbhajamanuSya-pravezanaka / bhagavan ! do manuSya, manuSya-pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA sammUchi manuSyoM meM utpanna hote haiM ? ityAdi (pUrvavat) prazna | gAMgeya ! do manuSya yA to sammUrchimamanuSyoM meM utpanna hote haiM, athavA garbhajamanuSyoM meM hote haiM / athavA eka sammUrchima manuSyoM meM aura eka garbhaja manuSyoM meM hotA hai / isa krama se jisa prakAra nairayika-pravezanaka kahA, usI prakAra manuSya-pravezanaka bhI yAvat dasa manuSyoM taka kahanA cAhie / bhagavan ! saMkhyAta manuSya, manuSya-pravezanaka dvArA praveza karate hue sammUrchima manuSyoM meM hote haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! ve sammUrchimamanuSyoM meM hote haiM, athavA garbhajamanuSyoM meM hote haiM / athavA eka sammUrchimamanuSyoM meM hotA hai aura saMkhyAta garbhajamanuSyoM meM / athavA do sammUrchimamanuSyoM meM hote haiM aura saMkhyAta garbhajamanuSyoM meM hote haiM / isa prakAra uttarottara eka-eka bar3hAte hue yAvat saMkhyAta sammUrchimamanuSyoM meM aura saMkhyAta garbhajamanuSyoM meM hote haiM / bhagavan ! asaMkhyAta manuSya, manuSyapravezanaka dvArA praveza karate hue, ityAdi prazna / gAMgeya ! ve sabhI sammUrchima manuSyoM meM hote haiM / athavA asaMkhyAta sammUrchima manuSyoM meM hote haiM aura eka garbhaja manuSyoM meM hotA hai / athavA asaMkhyAta sammUrchima manuSyoM meM hote haiM aura do garbhaja manuSyoM meM hote haiM / athavA isI prakAra yAvat asaMkhyAta sammUrchima manuSyoM meM hote haiM aura saMkhyAta garbhaja manuSyoM meM hote haiM / bhagavan ! manuSya utkRSTarUpa se kisa pravezanaka meM hote haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! ve sabhI sammUrchimamanuSyoM meM athavA sammUrchimamanuSyoM meM aura garbhaja manuSyoM meM hote haiM / bhagavan ! sammUrchimamanuSya-pravezanaka aura garbhajamanuSyapravezanaka, ina se kauna kisa se alpa, yAvat vizeSAdhika hai ? gAMgeya ! sabase thor3e garbhajamanuSya-pravezanaka haiM, unase sammUrchimamanuSya-pravezanaka asaMkhyAtaguNe haiM / 3/17
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 AgamasUtra-hindI anuvAda [456] bhagavan ! deva-pravezanaka kitane prakAra kA hai ? gAMgeya ! cAra prakAra kAbhavanavAsIdeva-pravezanaka, vANavyantaradeva-pravezanaka, jyotiSkadeva-pravezanaka aura vaimAnikadevapravezanaka / bhagavan ! eka deva, deva-pravezanaka dvArA praveza karatA huA kyA bhavanavAsI devoM meM, vANavyantara, jyotiSka athavA vaimAnika devoM meM hotA hai ? gAMgeya ! eka deva, devapravezanaka dvArA praveza karatA huA bhavanavAsI, yA vANavyantara yA jyotiSka yA vaimAnika devoM meM hotA hai / bhagavan ! do deva, deva-pravezanaka dvArA praveza karate hue kyA bhavanavAsI devoM meM, ityAdi prazna | gAMgeya ! ve bhavanavAsI devoM meM, athavA vANavyantara devoM meM, yA jyotiSka devoM meM hote haiM, yA vaimAnika devoM meM hote haiM / athavA eka bhavanavAsI devoM meM hotA hai, aura eka vANavyantara devoM meM hotA hai / tiryaJcayonika-pravezanaka samAna deva-pravezanaka bhI asaMkhyAta deva-pravezanaka taka kahanA cAhie / bhagavan ! utkRSTarUpa se deva, deva-pravezanaka dvArA praveza karate hue kina devoM meM hote haiM ? ityAdi prazna / gAMgeya ! ve sabhI jyotiSka devoM meM hote haiM / athavA jyotiSka aura bhavanavAsI devoM meM, athavA jyotiSka aura vANavyantara devoM meM, athavA jyotiSka aura vaimAnika devoM meM / athavA jyotiSka, bhavanavAsI aura vANavyantara devoM meM, athavA jyotiSka, bhavanavAsI aura vaimAnika devoM meM, athavA jyotiSka, vANavyantara aura vaimAnika devoM meM / athavA jyotiSka, bhavanavAsI, vANavyantara aura vaimAnika devoM meM hote haiM / [457] bhagavan ! bhavanavAsI, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikadeva-pravezanaka, ina cAroM se kauna pravezanaka kisa pravezanaka se alpa, yAvat vizeSAdhika hai ? gAMgeya ! sabase thor3e vaimAnikadeva-pravezanaka haiM, unase bhavanavAsIdeva-pravezanaka asaMkhyAtaguNe haiM, unase vANavyantaradevapravezanaka asaMkhyAtaguNe haiM aura unase jyotiSkadeva-pravezanaka saMkhyAtaguNe haiM / bhagavan ! ina nairayika, tiryaJcayonika, manuSya aura deva-pravezanaka, ina cAroM meM se kauna kisase alpa, yAvat vizeSAdhika hai / gAMgeya ! sabase alpa manuSya-pravezanaka hai, usase nairayika-pravezanaka asaMkhyAtaguNA hai, aura usase deva-pravezanaka asaMkhyAtaguNA hai, aura usase tiryaJcayonika-pravezanaka asaMkhyAtaguNA hai / [458] bhagavan ! nairayika sAntara utpanna hote haiM yA nirantara utpanna hote haiM ? asurakumAra sAntara utpanna hote haiM athavA nirantara ? yAvat vaimAnika deva sAntara utpanna hote haiM yA nirantara utpanna hote haiM ? (isI taraha) nairayika kA uddhartana sAntara hotA hai athavA nirantara ? yAvat vANavyantara devoM kA udvartana sAntara hotA hai yA nirantara ? jyotiSka devoM kA sAntara cyavana hotA hai yA nirantara ? vaimAnika devoM kA sAntara cyavana hotA hai yA nirantara hotA hai ? he gAMgeya ! nairayika sAntara bhI utpanna hote haiM aura nirantara bhI, yAvat stanitakumAra sAntara bhI utpanna hote haiM aura nirantara bhI / pRthvIkAyikajIva sAntara utpanna nahIM hote, kintu nirantara hI utpanna hote haiM / isI prakAra yAvata vanaspatikAyika jIva sAntara utpanna nahIM hote, kintu nirantara utpanna hote haiM / zeSa sabhI jIva nairayika jIvoM ke samAna sAntara bhI utpanna hote haiM, nirantara bhI, yAvat vaimAnika deva sAntara bhI utpanna hote haiM, aura nirantara bhI / nairayika jIva sAntara bhI uddhavartana karate haiM, nirantara bhI / isI prakAra stanitakumAroM taka kahanA / pRthvIkAyikajIva sAntara nahIM uddhavartate, nirantara uddhavartita hote haiM / isI prakAra vanaspatikAyikoM
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/32/458 259 taka kahanA / zeSa sabhI jIvoM kA kathana nairayikoM ke samAna jAnanA / itanA vizeSa hai ki jyotiSka deva aura vaimAnika deva cyavate haiM, aisA pATha kahanA cAhie yAvat vaimAnika deva sAntara bhI cyavate haiM aura nirantara bhI / bhagavan ! sat nairayika jIva utpanna hote haiM yA asat ? gAMgeya ! sat nairayika utpanna hote haiM, asat nairayika utpanna nahIM hote / isI prakAra vaimAnikoM taka jAnanA / bhagavan ! sat nairayika uddhartate haiM yA asata ? gAMgeya ! sata nairayika uddhartate haiM kintu asata nairayika uddhartita nahIM hote / isI prakAra vaimAnikoM paryanta jAnanA / vizeSa itanA hai ki jyotiSka aura vaimAnika devoM ke lie 'cyavate haiM', aisA kahanA | bhagavan ! nairayika jIva sat nairayikoM meM utpanna hote haiM yA asat nairayikoM meM ? asurakumAra deva, sat asurakumAra devoM meM utpanna hote haiM yA asat asurakumAra devoM meM ? isI prakAra yAvat sat vaimAnikoM meM utpanna hote haiM yA asat vaimAnikoM meM ? tathA sat nairayikoM meM se uddhartate haiM yA asat nairayikoM meM se ? sat asurakumAroM meM se udvartate haiM yAvat sat vaimAnika meM se cyavate haiM yA asat vaimAnika meM se ? gAMgeya ! nairayika jIva sat nairayikoM meM utpanna hote haiM, kintu asat nairayikoM meM utpanna nahIM hote / sat asurakumAroM meM utpanna hote haiM, asat asurakumAroM meM nahIM / isI prakAra yAvat sat vaimAnikoM meM utpanna hote haiM, asat vaimAnikoM meM nahIM / sat nairayikoM meM se uddhartate haiM, asat nairayikoM meM se nahIM / yAvat sat vaimAnikoM meM se cyavate haiM asat vaimAnikoM meM se nahIM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ki nairayika sat nairayikoM meM utpanna hote haiM, asat nairayikoM meM nahIM / isI prakAra yAvat sat vaimAnikoM meM se cyavate haiM, asat vaimAnikoM meM se nahIM ? gAMgeya ! nizcita hI puruSAdAnIya arhat zrIpArzvanAtha ne loka ko zAzvata, anAdi aura ananta kahA hai ityAdi, paMcama zataka ke nauveM uddezaka meM kahe anusAra jAnanA, yAvat-jo avalokana kiyA jAe, use loka kahate haiM / isa kAraNa he gAMgeya ! aisA kahA jAtA hai ki yAvat asat vaimAnikoM meM se nahIM / bhagavan ! Apa svayaM ise isa prakAra jAnate haiM, athavA asvayaM jAnate haiM ? tathA binA sune hI ise isa prakAra jAnate haiM, athavA sunakara jAnate haiM ki 'sat nairayika utpanna hote haiM, asat nairayika nahIM / yAvat sat vaimAnikoM meM se cyavana hotA hai, asat vaimAnikoM se nahIM ?' gAMgeya ! yaha saba isa rUpa meM maiM svayaM jAnatA hU~, asvayaM nahIM tathA binA sune hI maiM ise isa prakAra jAnatA hU~, sunakara aisA nahIM jAnatA ki sat nairayika utpanna hote haiM, asata nairayika nahIM, yAvat sat vaimAnikoM meM se cyavate haiM, asat vaimAnikoM meM se nahIM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai, ki maiM svayaM jAnatA hU~, ityAdi, gAMgeya ! kevalajJAnI pUrva meM mita bhI jAnate haiM amita bhI jAnate haiM / isI prakAra dakSiNa dizA meM bhI jAnate haiM / isa prakAra zabda-uddezaka meM kahe anusAra kahanA / yAvat kevalI kA jJAna nirAvaraNa hotA hai, isalie he gAMgeya ! isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki maiM svayaM jAnatA hU~, ityAdi, yAvat asat vaimAnikoM meM se nahIM cyavate / he bhagavan ! nairayika, nairayikoM meM svayaM utpanna hote haiM yA asvayaM utpanna hote haiM ? gAMgeya ! nairayika, nairayikoM meM svayaM utpanna hote haiM, asvayaM utpanna nahIM hote / bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ki yAvat asvayaM utpanna nahIM hote ? gAMgeya ! karma ke udaya se, karmoM kI gurutA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 AgamasUtra-hindI anuvAda ke kAraNa, karmoM ke bhArIpana se, karmoM ke atyanta gurutva aura bhArIpana se, azubha karmoM ke udaya se, azubha karmoM ke vipAka se tathA azubha karmoM ke phalaparipAka se nairayika, nairayikoM meM svayaM utpanna hote haiM, asvayaM utpanna nahIM hote / bhaMte ! asurakumAra, asurakumAroM meM svayaM utpanna hote haiM yA asvayaM ? ityAdi pRcchA / gAMgeya ! asurakumAra asurakumAroM meM svayaM utpanna hote haiM, asvayaM utpanna nahIM hote / bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai ki yAvat asvayaM utpanna nahIM hote ? he gAMgeya ! karma ke udaya, se, karma ke abhAva se, karma kI vizodhi se, karmoM kI vizuddhi se, zubha karmoM ke udaya se, zubha karmoM ke vipAka se, zubha karmoM ke phalavipAka se asurakumAra, asurakumAroM meM svayaM utpanna hote haiM, asvayaM utpanna nahIM hote / isI prakAra stanitakumAroM taka jAnanA cAhie / bhagavan ! kyA pRthvIkAyika, pRthvIkAyikoM meM svayaM utpanna hote haiM, yA asvayaM utpanna hote haiM ? gAMgeya ! pRthvIkAyika, pRthvIkAyikoM meM svayaM yAvat utpanna hote haiM, asvayaM utpanna nahIM hote haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki pRthvIkAyika svayaM utpanna hote haiM, ityAdi ? gAMgeya ! karma ke udaya se, karmoM kI gurutA se, karma ke bhArIpana se, karma ke atyanta gurutva aura bhArIpana se, zubhAzubha karmoM ke udaya se, zubhAzubha karmoM ke vipAka se, zubhAzubha karmoM ke phala-vipAka se pRthvIkAyika, pRthvIkAyikoM meM utpanna hote haiM, asvayaM utpanna nahIM hote / isI prakAra yAvat manuSya taka jAnanA cAhie / asurakumAroM ke vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM ke viSaya meM bhI jAnanA / isI kAraNa he gAMgeya ! maiM aisA kahatA hU~ ki yAvat vaimAnika, vaimAnikoM meM svayaM utpanna hote haiM, asvayaM utpanna nahIM hote / [459] taba se gAMgeya anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko sarvajJa aura sarvadarzI ke rUpa meM pahacAnA / gAMgeya anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI, vandana namaskAra kiyA / usake bAda kahA-bhagavan ! maiM Apake pAsa cAturyAmarUpa dharma ke badale paMcamahAvratarUpa dharma ko aMgIkAra karanA cAhatA hU~ / isa prakAra sArA varNana prathama zataka ke nauveM uddezaka meM kathita kAlasyaveSikaputra anagAra ke samAna jAnanA cAhie, yAvat sarvaduHkhoM se rahita bane / he bhagavan yaha isI prakAra hai / | zataka-9 uddezaka-33 [460] usa kAla aura usa samaya meM brAhmaNakuNDagrAma nAmaka nagara thA / vahA~ bahuzAla nAmaka caitya thA / usa brAhmaNakuNDagrAma nagara meM kRSabhadatta nAma kA brAhmaNa rahatA thA / vaha ADhya, dIpta, prasiddha, yAvat aparibhUta thA / vaha Rgveda, yajurveda, sAmaveda aura atharvaNaveda meM nipuNa thA / skandaka tApasa kI taraha vaha bhI brAhmaNoM ke anya bahuta se nayoM meM niSNAta thA / vaha zramaNoM kA upAsaka, jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA, puNya-pApa ke tattva ko upalabdha, yAvat AtmA ko bhAvita karatA huA viharaNa karatA thA / usa RSabhadatta brAhmaNa kI devAnandA nAma kI brAhmaNI (dharmapatnI) thI / usake hAtha-paira sukumAla the, yAvat usakA darzana bhI priya thA / usakA rUpa sundara thA / vaha zramaNopAsikA thI, jIva-ajIva Adi tattvoM kI jAnakAra thI tathA puNya-pApa ke rahasya ko upalabdha kI huI thI, yAvat viharaNa karatI thI / usa kAla aura usa samaya meM mahAvIra svAmI vahA~ padhAre / samavasaraNa lagA / pariSad
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/33/460 261 yAvat paryupAsanA karane lagI / tadanantara isa bAta ko sunakara vaha RSabhadatta brAhmaNa atyanta harSita aura santuSTa huA, yAvat hRdaya meM ullasita huA aura jahA~ devAnandA brAhmaNI thI, vahA~ AyA aura usake pAsa Akara isa prakAra bolA- he devAnupriye ! dharma kI Adi karane vAle yAvat sarvajJa sarvadarzI zramaNa bhagavAn mahAvIra AkAza meM rahe hue cakra se yukta yAvat sukhapUrvavaka vihAra karate hue yahA~ padhAre haiM, yAvat bahuzAlaka nAmaka caitya meM yogya avagraha grahaNa karake yAvat vicaraNa karate haiM / he devAnupriye ! una tathArUpa arihanta bhagavAn ke nAma - gautra ke zravaNa se bhI mahAphala prApta hotA hai, to unake sammukha jAne, vandana- namaskAra karane, prazna pUchane aura paryupAsanA karane Adi se hone vAle phala ke viSaya meM to kahanA hI kyA ! eka bhI Arya aura dhArmika suvacana ke zravaNa se mahAn phala hotA hai, to phira vipula artha ko grahaNa karane se mahAphala ho, isameM to kahanA hI kyA hai ! isalie he devAnupriye ! hama caleM aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana namana kareM yAvat unakI paryupAsanA kareM / yaha kArya hamAre lie isa bhava meM tathA parabhava meM hita ke lie, sukha ke lie, kSamatA ke lie, niHzreyasa, ke lie aura AnugAmikatA ke lie hogA / tatpazcAt RSabhadatta brAhmaNa se isa prakAra kA kathana suna kara devAnandA brAhmaNI hRdaya meM atyanta harSita yAvat ullasita huI aura usane donoM hAtha jor3a kara mastaka para aMjali karake RSabhadatta brAhmaNa ke kathana ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / tatpazcAt usa RSabhadatta brAhmaNa ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura isa prakAra kahA- devAnupriyo ! zIghra calane vAle, prazasta, sadRzarUpa vAle, samAna khura aura pUMcha vAle, eka samAna sIMga vAle, svarNanirmita kalApoM se yukta, uttama gati vAle, cAMdI kI ghaMTiyoM se yukta, svarNamaya nAtha dvArA nAthe hue, nIla kamala kI kalaMgI vAle do uttama yuvA bailoM se yukta, aneka prakAra kI maNimaya ghaMTiyoM ke samUha se vyApta, uttama kASThamaya jue aura jIta kI uttama do DoriyoM se yukta, pravara lakSaNoM se yukta dhArmika zreSTha yAna zIghra taiyAra karake yahA~ upasthita karo aura isa AjJA ko vApisa karo arthAt isa AjJA kA pAlana karake mujhe sUcanA karo / jaba RSabhadatta brAhmaNa ne una kauTumbika puruSoM ko isa prakAra kahA, taba ve use suna kara atyanta harSita yAvat hRdaya meM Anandita hue aura mastaka para aMjali karake kahAsvAmin! ApakI yaha AjJA hameM mAnya hai / isa prakAra kaha kara vinayapUrvaka unake vacanoM ko svIkAra kiyA aura zIghra hI drutagAmI do bailoM se yukta yAvat zreSTha dhArmika ratha ko taiyAra karake upasthita kiyA, yAvat unakI AjJA ke pAlana kI sUcanA dI / tadanantara vaha RSabhadatta brAhmaNa snAna yAvat alpabhAra aura mahAmUlya vAle AbhUSaNoM se apane zarIra ko alaMkRta kiye hue apane ghara se bAhara nikalA / jahA~ bAharI upasthAnazAlA thI aura jahA~ zreSTha dhArmika ratha thA, vahA~ AyA / usa ratha para ArUDha huA / taba devAnandA brAhmaNI ne bhI snAna kiyA, yAvat alpabhAra vAle mahAmUlya AbhUSaNoM se zarIra ko suzobhita kiyA / phira bahuta sI kubjA dAsiyoM tathA cilAta deza kI dAsiyoM ke sAtha yAvat antaHpura se nikalI / jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI aura jahA~ zreSTha dhArmika ratha khar3A thA, vahA~ AI / usa zreSTha dhArmika ratha para ArUDha huI / vaha RSabhadatta brAhmaNa devAnandA brAhmaNI ke sAtha zreSTha dhArmika ratha para ArUDha ho apane parivAra se parivRtta hokara brAhmaNakuNDagrAma nAmaka nagara ke madhya meM hotA huA nikalA aura bahuzAlaka nAmaka udyAna meM AyA / vahA~ tIrthaMkara bhagavAn ke chatra Adi atizayoM ko dekhA / dekhate hI usane zreSTha dhArmika ratha ko ThaharAyA aura usa zreSTha-dharma- ratha se nIce utarA /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 AgamasUtra-hindI anuvAda vaha zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka gayA / ve pA~ca abhigama haiM-(1) sacitta dravyoM kA tyAga karanA ityAdi; dvitIya zataka meM kahe anusAra yAvat tIna prakAra kI paryupAsanA se upAsanA karane lgaa| [461] devAnandA brAhmaNI bhI dhArmika uttama ratha se nIce utarI aura apanI bahuta-sI dAsiyoM Adi yAvat mahattarikA-vRnda se parivRtta ho kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke sammukha paMcavidha abhigamapUrvaka gamana kiyA / ve pA~ca abhigama haiM-sacitta dravyoM kA tyAga karanA, acitta dravyoM kA tyAga na karatA, vinaya se zarIra ko avanata karanA, bhagavAn ke dRSTigocara hote hI donoM hAtha jor3anA, mana ko ekAgra karanA / jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra the, vahA~ AI aura tIna vAra AdakSiNa pradakSiNA kI, phira vandana-namaskAra ke bAda kRSabhadatta brAhmaNa ko Age karake apane parivAra sahita zuzrUSA karatI huI, namana karatI huI, sammukha khar3I raha kara vinayapUrvaka hAtha jor3a kara upAsanA karane lagI / tadanantara usa devAnandA brAhmaNI ke stanoM meM dUdha A gayA / usake netra harSAzruoM se bhIga gae / harSa se praphullita hotI huI usakI bAhoM ko balayoM ne roka liyA / harSAtireka se usakI kaJcukI vistIrNa ho gaI / megha kI dhArA se vikasita kadambapuSpa ke samAna usakA zarIra romAJcita ho gayA / phira vaha zramaNa bhagavAn mahAvIra ko animeSa dRSTi se dekhatI rahI / bhagavAn gautama ne, zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana namaskAra kiyA aura pUchA-bhante ! isa devAnandA brAhmaNI ke stanoM se dUdha kaise nikala AyA ? yAvat ise romAMca kyoM ho AyA ? aura yaha Apa devAnupriya ko animeSa dRSTi se dekhatI huI kyoM khar3I hai ? zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne bhagavAn gautama se kahA-he gautama ! devAnandA brAhmaNI merI mAtA hai / maiM devAnandA kA Atmaja hU~ / isalie devAnandA ko pUrva-putrasnehAnurAgavaza dUdha A gayA, yAvat romAJca huA aura yaha mujhe animeSa dRSTi se dekha rahI hai / [462] tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne RSabhadattabrAhmaNa aura devAnandA tathA usa atyanta bar3I RSipariSad ko dharmakathA kahI; yAvat pariSad vApasa calI gaI / isake pazcAt vaha RSabhadatta brAhmaNa, zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharma-zramaNa kara aura use hRdaya meM dhAraNa karake harSita aura santuSTa hokara khar3A huA / usane zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kI, yAvat vandana-namana karake isa prakAra nivedana kiyA-'bhagavan ! Apane kahA, vaisA hI hai, ApakA kathana yathArtha hai bhagavan !' ityAdi skandaka tApasa-prakaraNa meM kahe anusAra; yAvat-'jo Apa kahate haiM, vaha usI prakAra hai / ' isa prakAra kaha kara vaha IzAnakoNa meM gayA / vahA~ jA kara usane svayameva AbhUSaNa, mAlA aura alaMkAra utAra diye / phira svayameva paMcamuSTi kezaloca kiyA aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa AyA / bhagavAn kI tIna bAra pradakSiNA kI, yAvat namaskAra karake isa prakAra kahAbhagavan ! yaha loka cAroM ora se prajvalita ho rahA hai, bhagavan ! yaha loka cAroM ora se atyanta jala rahA hai, ityAdi kaha kara skandaka tApasa ke anusAra pravrajyA grahaNa kI, yAvat sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA, yAvat bahuta-se upavAsa, belA, telA, caulA ityAdi vicitra tapaHkarmoM se AtmA ko bhAvita karate hue, bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kiyA aura eka mAsa kI saMllekhanA se AtmA ko saMlikhita karake. sATha bhaktoM kA anazana se chedana kiyA ora aisA karake jisa uddezya se nanabhAva svIkAra kiyA, yAvat ArAdhanA kara lI, yAvat ve siddha, buddha, mukta, parinivRtta evaM sarvaduHkhoM se rahita hue /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/33/462 263 tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI se dharma suna kara evaM hRdayaMgama karake vaha devAnandA brAhmaNI atyanta hRSTa evaM tuSTa huI aura zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna vAra AdakSiNa-pradakSiNA karake yAvat namaskAra karake isa prakAra bolI-bhagavan ! Apane jaisA kahA hai, vaisA hI hai, bhagavan ! ApakA kathana yathArtha hai / isa prakAra RSabhadatta ke samAna devAnandA ne bhI nivedana kiyA; aura-dharma kahA'; yahA~ taka kahanA cAhie / taba zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne devAnandA brAhmaNI ko svayameva pravrajita karAyA, svayameva muNDita karAyA aura svayameva candanA AryA ko ziSyArUpa meM sauMpa diyA / tatpazcAt candanA AryA ne devAnandA brAhmaNI ko svayaM pravrajita kiyA, svayameva muNDita kiyA aura svayameva use zikSA dI / devAnandA ne bhI RSabhadatta ke samAna isa prakAra ke dhArmika upadeza ko samyak rUpa se svIkAra kiyA aura vaha unakI AjJAnusAra calane lagI, yAvat saMyama meM samyak pravRtti karane lagI / tadanantara AryA devAnandA ne Arya candanA se sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / zeSa varNana pUrvavat, yAvat samasta duHkhoM se rahita huii| [463] usa brAhmaNakuNDagrAma nAmaka nagara se pazcima dizA meM kSatriyakuNDagrAma nAmaka nagara thA / (varNana) usa kSatriyakuNDagrAma nAmaka nagara meM jamAli nAma kA kSatriyakumAra rahatA thA / vaha ADhya, dIpta yAvat aparibhUta thA / vaha jisameM mRdaMga vAdya kI spaSTa dhvani ho rahI thI, battIsa prakAra ke nATakoM ke abhinaya aura nRtya ho rahe the, aneka prakAra kI sundara taruNiyoM dvArA samprayukta nRtya aura guNagAna bAra-bAra kiye jA rahe the, usakI prazaMsA se bhavana guMjAyA jA rahA thA, khuziyAM manAI jA rahI thI, aise apane ucca zreSTha prAsAda-bhavana meM prAvRT, varSA, zarada, hemanta, vasanta aura grISma, ina chaha RtuoM meM apane vaibhava ke anusAra Ananda manAtA huA, samaya bitAtA huA, manuSyasambandhI pAMca prakAra ke iSTa zabda, sparza, rasa, rUpa, gandha, vAle kAmabhogoM kA anubhava karatA huA rahatA thA / usa dina kSatriyakuNDagrAma nAmaka nagara meM zrRgATaka, trika, catuSka aura catvara yAvat mahApatha para bahuta-se logoM kA kolAhala ho rahA thA, ityAdi aupapAtikasUtra ki taraha jAnanA cAhie; yAvat bahuta-se loga paraspara eka-dUsare se kaha rahe the 'devAnupriyo ! Adikara yAvat sarvajJa, sarvadarzI zramaNa bhagavAn mahAvIra, isa brAhmaNakuNDagrAma nagara ke bAhara bahuzAla nAmaka udyAna meM yathAyogya avagraha grahaNa karake yAvat vicarate haiM / ataH he devAnupriyo ! tathArUpa arihanta bhagavAn ke nAma, gotra ke zravaNa-mAtra se mahAn phala hotA hai; ityAdi varNana aupapAtikasUtra anusAra, yAvat vaha janasamUha tIna prakAra kI paryupAsanA karatA hai / taba bahuta-se manuSyoM ke zabda aura unakA paraspara milana suna aura dekha kara usa kSatriyakumAra jamAli ke mana meM vicAra yAvat saMkalpa utpanna huA-'kyA Aja kSatriyakuNDagrAma nagara meM indra kA utsava hai ?, athavA skandotsava hai ?, yA mukunda mahotsava hai ? nAga kA, yakSa kA athavA bhUtamahotsava hai ? yA kisI kUpa kA, sarovara kA, nadI kA yA draha kA utsava hai ?, athavA kisI parvata kA, vRkSa kA, caitya kA athavA stUpa kA utsava hai ?, jisake kAraNa ye bahuta-se ugra, bhoga, rAjanya, ikSvAku, jJAtR, kauravya, kSatriyaputra, bhaTa, bhaTaputra, senApati, senApatiputra, prazAstA evaM prazAstUputra, licchavI, licchavIputra, brAhmaNa, brAhmaNaputra evaM ibhya ityAdi aupapAtika sUtra meM kahe anusAra yAvat sArthavAha-pramukha, snAna Adi karake yAvat bAhara nikala rahe haiM ?' isa prakAra vicAra karake usane kaMcukIpuruSa ko bulAyA aura usase
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 AgamasUtra - hindI anuvAda pUchA - 'he devAnupriyo ! kyA Aja kSatriyakuNDagrAma nagara meM indra Adi kA koI utsava hai, jisake kAraNa yAvat ye saba loga bAhara jA rahe haiM ?" taba jamAla kSatriyakumAra ke isa prakAra kahane para vaha kaMcukI puruSa atyanta harSita evaM santuSTa huA / usane zramaNa bhagavAn mahAvIra kA Agamana jAna kara evaM nizcita karake hAtha jor3a kara jaya-vijaya dhvani se jamAli kSatriyakumAra ko badhAI dI / usane kahA - 'he devAnupriya ! Aja kSatriyakuNDagrAma nagara ke bAhara indra Adi kA utsava nahIM hai, kintu devAnupriya ! Adikara yAvat sarvajJa-sarvadarzI zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI brAhmaNakuNDagrAma nagara ke bAhara bahuzAla nAmaka udyAna meM avagraha grahaNa karake yAvat vicarate haiM; isI kAraNa ye ugrakula, bhogakula Adi ke kSatriya Adi tathA aura bhI aneka jana vandana ke lie yAvat jA rahe haiM / ' tadanantara kaMcukIpuruSa se yaha bAta suna kara aura hRdaya meM dhAraNa karake jamAli kSatriyakumAra harSita evaM santuSTa huA / usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA - 'devAnupriyo ! tuma zIghra hI cAra ghaNTA vAle azvaratha ko jota kara yahA~ upasthita karo aura merI isa AjJA kA pAlana karake sUcanA do / taba una kauTumbika puruSoM ne kSatriyakumAra jamAli ke isa Adeza ko suna kara tadanusAra kArya karake nivedana kiyA / tadanantara vaha jamAla kSatriyakumAra jahA~ snAnagRha thA, vahA~ AyA usane snAna kiyA tathA anya sabhI dainika kriyAe~ kI, yAvat zarIra para candana kA lepana kiyA; samasta AbhUSaNoM se vibhUSita huA aura snAnagRha se nikalA Adi sArA varNana aupapAtikasUtra anusAra jAnanA cAhie / phira jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI aura jahA~ susajjita cAturghaSTa azvaratha thA, vahA~ vaha AyA / usa azvaratha para car3hA / koraNTapuSpa kI mAlA se yukta chatra ko mastaka para dhAraNa kiyA huA tathA bar3e-bar3e subhaToM, dAsoM, pathadarzakoM Adi ke samUha se parivRta huA vaha jamAli kSatriyakumAra kSatriyakuNDagrAma nagara ke madhya meM se hokara nikalA aura brAhmaNakuNDagrAma nAmaka nagara ke bAhara jahA~ bahuzAla nAmaka udyAna thA, vahA~ AyA / vahA~ ghor3oM ko roka kara ratha ko khar3A kiyA, vaha ratha se nIce utarA / phira usane puSpa, tAmbUla, Ayudha ( zastra) Adi tathA upAnaha ( jUte ) vahIM chor3a diye / eka paTa vAle vastra kA uttarAsaMga kiyA / tadanantara Acamana kiyA huA aura azuddhi dUra karake atyanta zuddha huA jamAli mastaka para donoM hAtha jor3e hue zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa pahu~cA / samIpa jAkara zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI, yAvat trividha paryupAsanA kI / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI ne usa kSatriyakumAra jamAli tathA usa bahuta bar3I RSigaNa Adi kI pariSad kI yAvat dharmopadeza diyA / yAvat pariSada vApasa lauTa gaI / [464] zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se dharma suna kara aura use hRdayaMgama karake harSita aura santuSTa kSatriyakumAra jamAli yAvat uThA aura khar3e hokara usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI yAvat vandana - namana kiyA aura kahA - "bhagavan ! maiM nirgrantha-pravacana para zraddhA karatA hU~ / bhagavan ! maiM nirgrantha-pravacana para pratIti karatA hU~ / bhante ! nirgrantha-pravacana meM merI ruci hai / bhagavan ! maiM nirgrantha-pravacana ke anusAra calane ke lie abhyudyata huA hU~ / bhante ! yaha nirgrantha pravacana tathya hai, satya hai; bhagavan ! yaha asaMdigdha hai, yAvat jaisA ki Apa kahate haiM / kintu he devAnupriya ! maiM apane mAtA-pitA ko pUchatA aura unakI anujJA lekara Apa devAnupriya ke samIpa muNDita ho kara agAradharma se anagAradharma pravrajita honA cAhatA hU~ / " "devAnupriya ! jaisA tumheM sukha ho vaisA karo / " jaba zramaNa
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/33/464 265 bhagavAn mahAvIra ne jamAli kSatriyakumAra se isa prakAra se kahA to vaha harSita aura santuSTa huA | usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA karake yAvat namaskAra kiyA / phira usa cAra ghaMTA vAle azvastha para ArUDha huA aura rathArUDha ho kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se, bahuzAla nAmaka udyAna se nikalA, yAvat mastaka para koraMTapuSpa kI mAlA se yukta chatra dhAraNa kie hue mahAn subhaToM ityAdi ke samUha se parivRtta hokara jahA~ kSatriyakuNDagrAma nAmaka nagara thA, vahA~ AyA / vahA~ se vaha kSatriyakuNDagrAma ke bIcoMbIca hotA huA, jahA~ apanA ghara thA aura jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI, vahA~ AyA / vahA~ pahu~cate hI usane ghor3oM ko rokA aura ratha ko khar3A karAyA / phira vaha ratha se nIce utarA aura Antarika upasthAnazAlA meM, jahA~ ki usake mAtA-pitA the, vahA~ AyA / Ate hI usane jaya-vijaya zabdoM se vadhAyA, phira kahA 'he mAtA-pitA ! maiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma sunA he, vaha dharma mujhe iSTa, atyanta iSTa aura rucikara pratIta huA hai / ' yaha suna kara mAtA-pitA ne kSatriyakumAra jamAli se isa prakAra kahA-he putra ! tU dhanya hai ! beTA ! tU kRtArtha huA hai / putra ! tU kRtapuNya hai / putra ! tU kRtalakSaNa hai ki tUne zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma zravaNa kiyA hai aura vaha dharma tujhe iSTa, vizeSa prakAra se abhISTa aura rucikara lagA hai / tadanantara kSatriyakumAra jamAli ne dUsarI bAra bhI apane mAtA-pitA se kahAmaiMne zramaNa bhagavAn mahAvIra se vAstavika dharma sunA, jo mujhe iSTa, abhISTa aura rucikara lagA, isalie he mAtA-pitA ! maiM saMsAra ke ratha se udvigna ho gayA hU~, janma-maraNa se bhayabhIta huA hU~ / ataH maiM cAhatA hU~ ki Apa donoM kI AjJA prApta hone para zramaNa bhaMgavAn mahAvIra ke pAsa muNDita hokara gRhavAsa tyAga karake anagAra dharma meM pravrajita hoU~ / kSatriyakumAra jamAli kI mAtA usake usa aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa, mana ko apriya aura azrutapUrva vacana sunakara aura avadhAraNa karake romakUpa se bahate hue pasIne se usakA zarIra bhIga gayA / zoka ke bhAra se usake aMga-aMga kAMpane lage | nisteja ho gaI / mukha dIna aura unmanA ho gayA / hatheliyoM se masalI huI kamalamAlA kI taraha zarIra tatkAla muA gayA evaM durbala ho gayA / vaha lAvaNyazUnya, kAntirahita aura zobhAhIna ho gaI / AbhUSaNa DhIle ho gae / hAthoM kI dhavala cUr3iyA~ nIce gira kara cUra-cUra ho gaI / uttarIya vastra aMga se haTa gayA / mUviza usakI cetanA naSTa ho gaI / zarIra bhArI-bhArI ho gayA / sukomala kezarAzi bikhara gaI / vaha kulhAr3I se kATI huI campakalatA kI taraha evaM mahotsava samApta hone ke bAda indradhvaja kI taraha zobhAvihIna ho gaI / usake sandhibandhana zithila ho gae aura vaha dhar3Ama se sAre hI aMgoM sahita pharza para gira par3I / isake pazcAt kSatriyakumAra jamAli kI vyAkulatApUrvaka idhara-udhara giratI huI mAtA ke zarIra para zIghra hI dAsiyoM ne svarNakalazoM ke mukha se nikalI huI zItala evaM nirmala jaladhArA kA siMcana karake zarIra ko svastha kiyA / phira paMkhoM tathA tAr3a ke pattoM se bane paMkhoM se jalakaNoM sahita havA kI / tadanantara antaHpura ke parijanoM ne use Azvasta kiyA / rotI huI, krandana karatI huI, zoka karatI huI, evaM vilApa karatI huI mAtA kSatriyakumAra jamAli se isa prakAra kahane lagI-putra ! tU hamArA ikalautA putra hai, tU hameM iSTa hai, kAnta hai, priya hai, manojJa hai, manasuhAtA hai, AdhArabhUta hai vizvAsapAtra hai, tU sammata, anumata aura bahumata hai / tU AbhUSaNoM ke piTAre ke samAna hai, ratnasvarUpa hai, ratnatulya hai, jIvana yA jIvitotsava ke samAna hai, hRdaya ko Ananda dene vAlA hai; udumbara ke phUla ke samAna terA nAma-zravaNa bhI durlabha hai,
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 AgamasUtra - hindI anuvAda to terA darzana durlabha ho, isameM kahanA hI kyA ! isalie he putra ! hama terA kSaNa bhara kA viyoga bhI nahIM cAhate / isalie jaba taka hama jIvita raheM, taba taka tU ghara meM hI raha / usake pazcAt jaba hama kAladharma ko prApta ho jAe~, terI umra bhI paripakka ho jAe, kulavaMza kI vRddhi kA kArya ho jAe, taba nirapekSa hokara tU gRhavAsa kA tyAga karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa muNDita hokara anagAradharma meM pravrajita honA / taba kSatriyakumAra jamAli ne apane mAtA-pitA se kahA- abhI jo Apane kahA kihe putra ! tuma hamAre ikalaute putra ho, iSTa, kAnta Adi ho, yAvat hamAre kAlagata hone para pravrajita honA, ityAdi; mAtAjI ! pitAjI ! yoM to yaha manuSya-jIvana janma, jarA, mRtyu, roga tathA zArIrika aura mAnasika aneka duHkhoM kI vedanA se aura saikar3oM kaSToM evaM upadravoM se grasta hai / adhruva hai, aniyata hai, azAzvata hai, sandhyAkAlIna bAdaloM ke raMga-sadRza kSaNika hai, jala - budbuda ke samAna hai, kuza kI nokara para rahe hue jalabindu ke samAna hai, svapnadarzana ke tulya hai, vidyut-latA kI camaka ke samAna caMcala aura anitya hai / sar3ane, par3ane, galane aura vidhvaMsa hone ke svabhAvavAlA hai / pahale yA pIche ise avazya hI chor3anA par3egA / ataH he mAtA-pitA yaha kauna jAnatA hai ki ki hamameM se kauna pahale jAegA aura kauna pIche jAegA ? isalie maiM cAhatA hU~ ki ApakI anujJA mila jAe to maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa muMDita hokara yAvat pravrajyA aMgIkAra kara lUM / yaha bAta suna kara kSatriyakumAra jamAli se usake mAtA-pitA ne kahA- he putra ! tumhArA yaha zarIra viziSTa rUpa, lakSaNoM, vyaMjanoM evaM guNoM se yukta hai, uttama bala, vIrya aura sattva se sampanna hai, vijJAna meM vicakSaNa hai, saubhAgya-guNa se unnata hai, kulIna hai, mahAn samartha hai, vyAdhiyoM aura rogoM se rahita hai, nirupahata, udAtta, manohara aura pAMcoM indriyoM kI paTutA se yukta hai tathA prathama yauvana avasthA meM hai, ityAdi aneka uttama guNoM se yukta hai / he putra ! jaba taka tere zarIra meM rUpa, saubhAgya aura yauvana Adi uttama guNa haiM, taba taka tU inakA anubhava kara / pazcAt hamAre kAladharma prApta hone para jaba terI umra paripakva ho jAe aura kulavaMza kI vRddhi kA kArya ho jAe, taba nirapekSa ho kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa muNDita ho kara agAravAsa chor3a kara anagAradharma meM pravrajita honA / taba kSatriyakumAra jamAli ne apane mAtApitA se kahA - he mAtA-pitA ! Apane mujhe jo yaha kahA ki putra ! terA yaha zarIra uttama rUpa Adi guNoM se yukta hai, ityAdi, yAvat hamAre kAlagata hone para tU pravrajita honA / ( kintu ) yaha mAnava-zarIra duHkhoM kA ghara hai, aneka prakAra kI saikar3oM vyAdhiyoM kA niketana hai, asthirUpa kASTha para khar3A huA hai, nAr3iyoM aura snAyuoM ke jAla se veSTita hai, miTTI ke bartana ke samAna durbala hai / azuci se saMkliSTa hai, isako TikAye rakhane ke lie sadaiva isakI bha rakhanI par3atI hai, yaha sar3e hue zava ke samAna aura jIrNa ghara ke samAna hai, sar3anA, par3anA aura naSTa honA, isakA svabhAva hai / isa zarIra ko pahale yA pIche avazya chor3anA par3egA; taba kauna jAnatA hai ki pahale kauna jAegA aura pIche kauna ? ityAdi varNana pUrvavat yAvat - isalie maiM cAhatA hU~ ki ApakI AjJA prApta hone para maiM pravrajyA grahaNa kara lUM / taba kSatriyakumAra jamAli ke mAtA-pitA ne kahA- putra ! ye terI guNavallabhA, uttama, tujhameM nitya bhAvAnurakta, sarvAMgasundarI ATha patniyA~ haiM, jo vizAla kula meM utpanna navayauvanAe~ haiM, kalAkuzala haiM, sadaiva lAlita aura sukhabhoga ke yogya haiM / ye mArdavaguNa se yukta, nipuNa, vinaya-vyavahAra meM kuzala evaM vicakSaNa / ye maMjula, parimita aura madhura bhASiNI haiM / ye hAsya, viprekSita, gati, vilAsa aura
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/33/464 267 ceSTAoM meM vizArada haiM / nirdoSa kula aura zIla se suzobhita haiM, vizuddha kularUpa vaMzatantu kI vRddhi karane meM samartha evaM pUrNayauvana vAlI haiM / ye manonukUla evaM hRdaya ko iSTa haiM / ataH he putra ! tU inake sAtha manuSyasambandhI vipula kAmabhogoM kA upabhoga kara aura bAda meM jaba tU bhuktabhogI ho jAe aura viSaya-vikAroM meM terI utsukatA samApta ho jAe, taba hamAre kAladharma ko prApta ho jAne para yAvat tU pravrajita ho jAnA / mAtA-pitA ke pUrvokta kathana ke uttara meM jamAli kSatriyakumAra ne apane mAtA-pitA se kahA-tathApi Apane jo yaha kahA ki vizAla kula meM utpanna terI ye ATha patniyA~ haiM, yAvat bhuktabhoga aura vRddha hone para tathA hamAre kAladharma ko prApta hone para dIkSA lenA, kintu mAtAjI aura pitAjI ! yaha nizcita hai ki ye manuSya-sambandhI kAmabhogo, mala, mUtra, zleSma, siMghANa, vamana, pitta, pUti, zukra aura zoNita se utpanna hote haiM, ye amanojJa aura asundara mUtra tathA durgandhayukta viSThA se paripUrNa haiM; mRta kalevara ke samAna gandha vAle ucchvAsa evaM azubha niHzvAsa se yukta hone se udvega paidA karane vAle haiM / ye bIbhatsa haiM, alpakAlasthAyI haiM, tucchasvabhAva ke haiM, kalamala ke sthAnarUpa hone se duHkharUpa haiM aura bahu-janasamudAya ke lie bhogyarUpa se sAdhAraNa haiM, ye atyanta mAnasika kleza se tathA gADha zArIrika kaSTa se sAdhya haiM / ye ajJAnI janoM dvArA hI sevita haiM, sAdhu puruSoM dvArA sadaiva nindanIya haiM, ananta saMsAra kI vRddhi karane vAle haiM, pariNAma meM kaTu phala vAle haiM, jalate hue ghAsa ke pUle kI Aga ke samAna kaThinatA se chUTane vAle tathA duHkhAnubandhI haiM, siddhi gamana meM vighnarUpa haiM / ataH he mAtA-pitA ! yaha bhI kauna jAnatA hai ki hamameM se kauna pahale jAegA, kauna pIche ? isalie he ApakI AjJA prApta hone para maiM dIkSA lenA cAhatA hU~ / tadanantara kSatriyakumAra jamAli se usake mAtA-pitA ne isa prakAra kahA-"he putra ! tere pitAmaha, prapitAmaha aura pitA ke prapitAmaha se prApta yaha bahuta-sA hiraNya, suvarNa, kAMsya, uttama vastra, vipula dhana, kanaka yAvat sArabhUta dravya vidyamAna hai / yaha dravya itanA hai ki sAta pIr3hI taka pracura dAna diyA jAya, puSkala bhogA jAya aura bahuta-sA bAMTA jAya, to bhI paryApta hai / ataH he putra ! manuSya-sambandhI isa vipula kRddhi aura satkAra samudAya kA anubhava kara / phira isa kalyANa kA anubhava karake aura kulavaMzatantu kI vRddhi karane ke pazcAt yAvat tU pravrajita ho jAnA / isa para kSatriyakumAra jamAli ne apane mAtA-pitA se kahA-Apane jo yaha kahA ki tere pitAmaha, prapitAmaha Adi se prApta dravya ke dAna, bhoga Adi ke pazcAt yAvat pravrajyA grahaNa karanA Adi, kintu he mAtA-pitA ! yaha hiraNya, suvarNa yAvat sArabhUta dravya agni-sAdhAraNa, cora-sAdhAraNa, rAja-sAdhAraNa, mRtyu-sAdhAraNa, evaM dAyAda-sAdhAraNa hai, tathA agni-sAmAnya yAvat dAyAda-sAmAnya hai / yaha adhruva hai, anitya hai aura azAzvata hai / ise pahale yA pIche eka dina avazya chor3anA par3egA / ataH kauna jAnatA hai ki kauna pahale jAegA aura kauna pIche jAegA ? ityAdi pUrvavat kathana, yAvat ApakI AjJA prApta ho jAe to merI dIkSA grahaNa karane kI icchA hai / jaba kSatriyakumAra jamAli ko usake mAtA-pitA viSaya ke anukUla bahuta-sI uktiyoM, prajJaptiyoM, saMjJaptiyoM aura vijJaptiyoM dvArA kahane, batalAne aura samajhAne-bujhAne meM samartha nahIM hue, taba viSaya ke pratikUla tathA saMyama ke prati bhaya aura udvega utpanna karane vAlI uktiyoM se samajhAte hue isa prakAra kahane lage he putra ! yaha nirgranthapravacana satya, anuttara, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karane vAlA hai / isameM tatpara jIva siddha, buddha, mukta hote haiM, nirvANa prApta
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 AgamasUtra-hindI anuvAda karate haiM evaM samasta duHkhoM kA anta karate haiM / parantu yaha (nirgranthadharma) sarpa kI taraha ekAnta dRSTi vAlA hai, chure yA khaDga Adi tIkSNa zastra kI taraha ekAnta dhAra vAlA hai / yaha lohe ke cane cabAne ke samAna duSkara hai; bAlu ke kaura kI taraha svAdarahita (nIrasa) hai / gaMgA Adi mahAnadI ke pratistrota gamana ke samAna athavA bhujAoM se mahAsamudra tairane ke samAna pAlana karane meM atIva kaThina hai / tIkSNa dhAra para calanA hai; mahAzilA ko uThAne ke samAna gurutara bhAra uThAnA hai / talavAra kI tIkSNa dhAra para calane ke samAna vrata kA AcaraNa karanA hai / he putra! nirgrantha zramaNoM ke lie ye bAteM kalpanIya nahIM haiM / yathA-AdhAkarmika, auddezika, mizrajAta, adhyavapUraka, pUtika, krIta, prAmitya, achedya, anisRSTa, abhyAhRta, kAntArabhakta, durbhikSabhakta, glAnabhakta, vardalikAbhakta, prAgharNakabhakta. zayyAtarapiNDa aura rAjapiNDa | isI prakAra mala, kanda, phala, bIja aura harita-bhojana karanA yA pInA bhI usake lie akalpanIya hai / he putra ! tU sukha meM palA, sukha bhogane yogya hai, duHkha sahana karane yogya nahIM hai / tU zIta, uSNa, kSudhA, pipAsA ko tathA cora, vyAla, DAMsa, maccharoM ke upadrava ko evaM vAta, pitta, kapha evaM sannipAta sambandhI anake rogoM ke AtaMka ko aura udaya bhI Ae hue parISahoM evaM upasargoM ko sahana karane meM samartha nahIM hai / he putra ! hama to kSaNabhara meM terA viyoga sahana karanA nahIM cAhate / ataH putra ! jaba taka hama jIvita haiM, taba taka tU gRhasthavAsa meM raha | usake bAda hamAre kAlagata ho jAne para, yAvat pravrajyA grahaNa kara lenA / taba kSatriyakumAra jamAli ne mAtA-pitA ko uttara dete hue isa prakAra kahA-he mAtApitA ! Apa mujhe yaha jo kahate haiM ki yaha nirgrantha-pravacana satya hai, anuttara hai, advitIya hai, yAvat tU samartha nahIM hai ityAdi yAvat bAda meM pravrajita honA; kintu he mAtA-pitA ! yaha nizcitta hai ki nAmardo, kAyaroM, kApuruSoM tathA isa loka meM Asakta aura paraloka se parAGmukha evaM viSayabhogoM kI tRSNA vAle puruSoM ke lie tathA prAkRtajana ke lie isa nirgrantha-pravacana kA AcaraNa karanA duSkara hai; parantu dhIra, kRtanizcaya evaM upAya meM pravRtta puruSa ke lie isakA AcaraNa karanA kucha bhI duSkara nahIM hai / isalie maiM cAhatA hU~ ki Apa mujhe AjJA de deM to maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dIkSA le lUM / jaba kSatriyakumAra jamAli ke mAtA-pitA viSaya ke anukUla aura viSaya ke pratikUla bahuta-sI uktiyoM, prajJaptiyoM, saMjJaptiyoM aura vijJaptiyoM dvArA use samajhA-bujhA na sake, taba anicchA se unhoMne kSatriyakumAra jamAli ko dIkSAbhiniSkramaNa kI anumati de dI / [465] tadanantara kSatriyakumAra jamAli ke pitA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA-zIghra hI kSatriyakuNDagrAma nagara ke andara aura bAhara pAnI kA chir3akAva karo, jhAr3a kara jamIna kI saphAI karake use lipAo, ityAdi aupapAtika sUtra anusAra yAvat kArya karake una kauTumbika puruSoM ne AjJA vApasa sauMpI / kSatriyakumAra jamAli ke pitA ne dubArA una kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura phira unase isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! zIghra hI jamAli kSatriyakumAra ke mahArtha mahAmUlya, mahArha aura vipula niSkramaNAbhiSeka kI taiyArI karo / isa para kauTumbika puruSoM ne unakI AjJAnusAra kArya karake AjJA vApasa sauMpI / isake pazcAt jamAli kSatriyakumAra ke mAtA-pitA ne use uttama siMhAsana para pUrva kI ora mukha karake biThAyA / phira eka sau ATha sone ke kalazoM se ityAdi rAjapraznIyasUtra anusAra yAvat eka sau ATha miTTI ke kalazoM se sarvaRddhi ke sAtha yAvat mahAzabda ke sAtha niSkramaNAbhiSeka kiyA / niSkramaNAbhiSeka pUrNa hone ke bAda (jamAlikumAra ke mAtA-pitA ne)
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/33/465 269 hAtha jor3a kara jaya-vijaya - zabdoM se use badhAyA / phira unhoMne usase kahA - 'putra ! batAo, hama tumheM kyA deM ? tumhAre kisa kArya meM kyA deM ? tumhArA kyA prayojana hai ?' isa para kSatriyakumAra jamAli ne mAtA-pitA se isa prakAra kahA - he mAtA-pitA ! maiM kutrikApaNa se rajoharaNa aura pAtra maMgavAnA cAhatA hU~ aura nApita ko bulAnA cAhatA hU~ / taba kSatriyakumAra jamAli ke pitA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase kahA"devAnupriyo ! zIghra hI zrIghara se tIna lAkha svarNamudrAe~ nikAla kara unameM se eka-eka lAkha soyA de kara kutrikApaNa se rajoharaNa aura pAtra le Ao tathA eka lAkha sonaiyA dekara nApita ko bulo / " kSatriyakumAra jamAli ke pitA kI uparyukta AjJA suna kara ve kauTumbika puruSa bahu hI harSita evaM santuSTa hue / unhoMne hAtha jor3a kara yAvat svAmI ke vacana svIkAra kie aura zIghra hI zrIghara se tIna lAkha svarNamudrAe~ nikAla kara kutrikApaNa se rajoharaNa aura pAtra lAe tathA nApita ko bulAyA / phira kSatriyakumAra jamAli ke pitA ke Adeza se kauTumbika puruSoM dvArA nAI ko bulAe jAne para vaha bahuta hI prasanna aura tuSTa huA / usane snAnAdi kiyA, yAvat zarIra ko alaMkRta kiyA, phira jahA~ kSatriyakumAra jamAli ke pitA the, vahA~ AyA aura unheM jaya-vijaya zabdoM se badhAyA, phira isa prakAra kahA - "he devAnupriya ! mujhe karane yogya kArya kA Adeza dIjiye / " isa para kSatriyakumAra jamAli ke pitA ne usa nApita se kahA- he devAnupriya ! kSatriyakumAra mAla ke niSkramaNa ke yogya agrakeza cAra aMgula chor3a kara atyanta yatna- pUrvaka kATa do / kSatriyakumAra jamAli ke pitA ke dvArA yaha Adeza diye jAne para vaha nApita atyanta harSita evaM tuSTa huA aura hAtha jor3a kara yAvat bolA- 'svAmin! ApakI jaisI AjJA hai, vaisA hI hogA;" isa prakAra usane vinayapUrvaka unake vacanoM ko svIkAra kiyA / phira sugandhita gandhodaka hAtha-paira dhoe, ATha paTa vAle zuddha vastra se muMha bAMdhA aura atyanta yatnapUrvaka kSatriyakumAra jamAla ke niSkramaNayogya agrakezoM ko cAra aMgula chor3a kara kATA / isake pazcAt kSatriyakumAra jamAli kI mAtA ne zuklavarNa ke yA haMsa-cihna vAle vastra kI cAdara meM una agrakezoM ko grahaNa kiyA / phira unheM sugandhita gandhodaka se dhoyA, phira pradhAna evaM zreSTha gandha evaM mAlA dvArA unakA arcana kiyA aura zuddha vastra meM unheM bAMdha kara ratnakaraNDaka meM rakhA / isake bAda jamAlikumAra kI mAtA hAra, jaladhArA, sinduvAra ke puSpoM evaM TUTI huI motiyoM kI mAlA ke samAna putra ke duHsaha viyoga ke kAraNa AMsU bahAtI huI isa prakAra kahane lagI- " ye hamAre lie bahuta-sI tithiyoM, parvoM, utsavoM aura nAgapUjAdirUpa yajJoM tathA mahotsavAdirUpa kSaNoM meM kSatriyakumAra jamAli ke antima darzanarUpa hoMge" - aisA vicAra kara unheM apane takiye ke nIce rakha diyA / isake pazcAt kSatriyakumAra jamAli ke mAtA-pitA ne dUsarI bAra bhI uttaradizAbhimukha siMhAsana rakhavAyA aura kSatriyakumAra jamAli ko cAMdI aura sone ke kalazoM se snAna karavAyA / phira rue~dAra sukomala gandhakASAyita sugandhiyukta vastra se usake aMga poMche / usake bAda sarasa zIrSacandana kA aMga pratyaMga para lepana kiyA / tadanantara nAka ke niHzvAsa kI vAyu se ur3a jAe, aisA bArIka, netroM ko AhlAdaka lagane vAlA, sundara varNa aura komala sparza se yukta, ghor3e ke mukha kI lAra se bhI adhika komala, zveta aura sone ke tAroM se jur3A huA, mahAmUlyavAn evaM haMsa ke cihna se yukta paTazATaka pahinAyA / hAra evaM arddhahAra pahinAyA / sUryAbhadeva ke alaMkAroM kA varNana anusAra samajhanA cAhie, yAvat vicitra ratnoM se jaTita mukuTa
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 AgamasUtra-hindI anuvAda pahanAyA / granthima, veSTima, pUrima aura saMghAtima rUpa se taiyAra kI haI cAroM prakAra kI mAlAoM se kalpavRkSa ke samAna usa jamAlikumAra ko alaMkRta evaM vibhUSita kiyA / / tadanantara kSatriyakumAra jamAli ke pitA ne kauTumbika puruSoM ko bAluyA aura unase isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! zIghra hI aneka saikar3oM khaMbhoM se yukta, lIlApUrvaka khar3I huI putaliyoM vAlI, ityAdi, rAjapraznIyasUtra meM varNita vimAna ke samAna yAvat-maNi-ratnoM kI ghaMTiyoM ke samUha se cAroM ora se ghirI huI, hajAra puruSoM dvArA uThAI jAne yogya zivikA upasthita karo aura merI isa AjJA kA pAlana karake mujhe sUcita karo / isa Adeza ko suna kara kauTumbika puruSoM ne usI prakAra kI zivikA taiyAra karake yAvat nivedana kiyA / tatpazcAt kSatriyakumAra jamAli kezAlaMkAra, vastrAlaMkAra, mAlyAlaMkAra AbharaNAlaMkAra se alaMkRta hokara tathA pratipUrNa alaMkAroM se susajjita ho kara siMhAsana se uThA / vaha dakSiNa kI ora se zivikA para car3hA aura zreSTha siMhAsana para pUrva kI ora muMha karake AsIna huA / phira kSatriyakumAra jamAli kI mAtA snAnAdi karake yAvat zarIra ko alaMkRta karake haMsa ke cihna vAlA paTazATaka lekara dakSiNa kI ora se zivikA para car3hI aura jamAlikumAra kI dAhinI aura zreSTha bhadrAsana para baiThI / tadanantara kSatriyakumAra jamAli kI dhAyamAtA ne snAnAdi kiyA, yAvat zarIra kI alaMkRta karake rajoharaNa aura pAtra le kara dAhinI ora se zivikA para car3hI aura kSatriyakumAra jamAli ke bAI ora zreSTha bhadrAsana para baiThI / phira kSatriyakumAra jamAli ke pRSThabhAga meM zrRMgAra ke ghara ke samAna, sundara veSa vAlI, sundara gativAlI, yAvat rUpa aura yauvana ke vilAsa se yukta tathA sundara stana, jaghana, vadana, kara, caraNa, lAvaNya, rUpa evaM yauvana ke guNoM se yukta eka uttama taruNI hima, rajata, kumuda, kundapuSpa evaM candramA ke samAna, koraNTaka puSpa kI mAlA se yukta, zveta chatra hAtha meM lekara lIlA-pUrvaka dhAraNa karatI huI khar3I huI / tadanantara jamAlikumAra ke donoM ora zrRMgAra ke ghara ke samAna, sundara veza vAlI yAvat rUpa-yauvana ke vilAsa se yukta do uttama taruNiyAM hAtha meM cAmara lie hue lIlAsahita DhulAtI huI khar3I ho gaI / ve cAmara aneka prakAra kI maNiyoM, kanaka, ratnoM tathA vizuddha evaM mahAmUlyavAn tapanIya se nirmita ujjvala evaM vicitra daNDa vAle tathA camacamAte hue the aura zaMkha, aMkaratna, kunda-puSpa, candra, jalabindu, mathe hue amRta ke phena ke puMja samAna zveta the / _ aura phira kSatriyakumAra jamAli ke IzAnakoNa meM zrRMgAra ke gRha ke samAna, uttama veSa vAlI yAvat rUpa, yauvana aura vilAsa se yukta eka zreSTha taruNI pavitra jala se paripUrNa, unmatta hAthI ke mahAmukha ke AkAra ke samAna zveta rajatanirmita kalaza (bhuMgAra) (hAtha meM) lekara khar3I ho gaI / usake bAda kSatriyakumAra jamAli ke Agneya koNa meM zrRMgAra gRha ke tulya yAvat rUpa yauvana aura vilAsa se yukta eka zreSTha yuvatI vicitra svarNamaya daNDa vAle eka tAr3apatra ke paMkhe ko lekara khar3I ho gaI / isake pazcAt kSatriyakumAra jamAli ke pitA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unheM isa prakAra kahA-'he devAnupriyo ! zIghra hI eka sarIkhe, samAna tvacA vAle, samAna vaya vAle samAna lAvaNya, rUpa aura yauvana-guNoM se yukta, eka sarIkhe AbhUSaNa, vastra aura parikara dhAraNa kiye hue eka hajAra zreSTha kauTumbika taruNoM ko bulAo / ' taba ve kauTumbika puruSa svAmI ke Adeza ko yAvat svIkAra karake zIghra hI eka sarIkhe, samAna tvacA vAle yAvat eka hajAra zreSTha kauTumbika taruNoM ko bulA lAe / jamAli kSatriyakumAra ke pitA ke (Adeza se) kauTumbika puruSoM dvArA bulAye hue ve eka hajAra taruNa sevaka harSita aura santuSTa ho kara, snAnAdi se nivRtta ho kara balikarma,
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/33/465 271 kautuka, maMgala evaM prAyazcitta karake eka sarIkhe AbhUSaNa aura vastra tathA veSa dhAraNa karake jahA~ jamAla kSatriyakumAra ke pitA the, vahA~ Ae aura hAtha jor3a kara yAvat unheM jaya-vijaya zabdoM se badhA kara isa prakAra bole- he devAnupriya ! hameM jo kArya karanA hai, usakA Adeza dIjie / isa para kSatriyakumAra jamAli ke pitA ne una eka hajAra taruNa sevakoM ko isa prakAra kahAhe devAnupriyo ! tuma snAnAdi karake yAvat eka sarIkhe veSa meM susajja hokara jamAlikumAra ko zibikA ko uThAo / taba ve kauTumbika taruNa kSatriyakumAra jamAli ke pitA kA Adeza zirodhArya karake snAnAdi karake yAvat eka sarIkhI pozAka dhAraNa kiye hue kSatriyakumAra jamAla kI zibikA uThAI / hajAra puruSoM dvArA uThAI jAne yogya usa zibikA para jaba jamAli kSatriyakumAra Adi saba ArUDha ho gae, taba usa zibikA ke Age-Age sarvaprathama ye ATha maMgala anukrama se cale, yathA-svastika, zrIvatsa, nandyAvartta, vardhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya aura darpaNa / ina ATha maMgaloM ke anantara pUrNa kalaza calA; ityAdi, aupapAtikasUtra ke kahe anusAra yAvat gaganatalacumbinI vaijayantI ( dhvajA ) bhI Age yathAnukrama se khAnA huI / yAvat Aloka karate hue aura jaya-jayakAra zabda kA uccAraNa karate hue anukrama se Age cale / isake pazcAt bahuta 'ugrakula ke, bhogakula ke kSatriya, ityAdi yAvat mahApuruSoM ke varga se parivRta hokara kSatriyakumAra jamAli ke Age pIche aura AsapAsa calane lage / tadanantara kSatriyakumAra jamAli ke pitA snAna Adi kiyA / yAvat ve vibhUSita hokara uttama hAthI ke kaMdhe para car3he aura koraNTaka puSpa kI mAlA se yukta chatra dhAraNa kiye hue, zveta cAmaroM se biMjAte hue, ghor3e, hAthI, ratha aura zreSTha yoddhAoM se yukta caturaMgiNI senA se parivRta hokara tathA mahAsubhaToM ke samudAya se ghire hue yAvat kSatriyakumAra ke pIche-pIche cala rahe the / sAtha hI usa jamAli kSatriyakumAra ke Age bar3e-bar3e aura zreSTha ghur3asavAra tathA usake donoM bagala meM uttama hAthI evaM pIche ratha aura rathasamUha cala rahe the / isa prakAra kSatriyakumAra jamAli sarva Rddhi sahita yAvat bAje-gAje ke sAtha calane lagA / usake Age kalaza aura tAr3apatra kA paMkhA liye hue puruSa cala rahe the / usake sira para zveta chatra dhAraNa kiyA huA thA / usake donoM aura zveta cAmara aura choTe paMkhe biMjAe jA rahe the / kSatriyakumAra jamAli kSatriyakuNDagrAma nagara ke madhya meM se hokara jAtA huA, brAhmaNakuNDagrAma ke bAhara jahA~ bahuzAlaka nAmaka udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, usa ora gamana karane lagA / jaba kSatriyakumAra jamAli kSatriyakuNDagrAma nagara ke madhya meM se hokara jA rahA thA, taba zrRMgATaka, trika, catuSka yAvat rAjamArgoM para bahuta-se - arthArthI (dhanArthI), kAmArthI ityAdi loga, aupapAtika sUtra meM kahe anusAra iSTa, kAnta, priya Adi zabdoM se yAvat abhinandana evaM stuti karate hue isa prakAra kahane lage- 'he nanda (AnandadAtA) ! dharma dvArA tumhArI jaya ho ! he nanda ! tapa ke dvArA tumhArI jaya ho ! he nanda ! tumhArA bhadra ho ! he deva ! akhaNDa- uttama - jJAna - darzana - cAritra dvArA avijita indriyoM ko jIto aura vijita zramaNadharma kA pAlana karo / he deva ! vighnoM ko jItakara siddhi meM jAkara baso ! tapa se dhairya rUpI kaccha ko atyanta dRr3hatApUrvaka bA~dhakara rAga-dveSa rUpI malloM ko pachAr3o ! uttama zukladhyAna ke dvArA aSTakarmazatruoM kA mardana karo ! he dhIra ! apramatta hokara trailokya ke raMgamaMca meM ArAdhanArUpI patAkA grahaNa karo aura andhakAra rahita anuttara kevalajJAna ko prApta karo ! tathA jinavaropadiSTa sarala siddhimArga para calakara paramapadarUpa mokSa ko prApta karo ! parISaha senA ko
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 AgamasUtra-hindI anuvAda naSTa karo tathA indriyagrAma ke kaNTakarUpa upasargoM para vijaya prApta karo ! tumhArA dharmAcaraNa nirvighna ho !' isa prakAra se loga abhinandana evaM stuti karane lage / taba aupapAtikasUtra meM varNita kUNika ke varNanAnusAra kSatriyakumAra jamAli hajAroM kI nayanAvaliyoM dvArA dekhA jAtA huA yAvat nikalA / phira brAhmaNakuNDagrAma nagara ke bAhara bahuzAlaka nAmaka udyAna ke nikaTa AyA aura jyoM hI usane tIrthaMkara bhagavAn ke chatra Adi atizayoM ko dekhA, tyoM hI hajAra puruSoM dvArA uThAI jAne vAlI usa zibikA ko ThaharAyA aura svayaM usa sahastrapuruSavAhinI zibikA se nIce utarA / kSatriyakumAra jamAli ko Age karake usake mAtA-pitA, jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvara virAjamAna the, vahA~ upasthita hue aura dAhinI ora se tIna vAra pradakSiNA kI, yAvat vandanA-namaskAra karake kahA-bhagavan ! yaha kSatriyakumAra jamAli, hamArA ikalautA, iSTa, kAnta aura priya putra hai / yAvat-isakA nAma sunanA bhI durlabha hai to darzana durlabha ho, isameM kahanA hI kyA ! jaise koI kamala, padma yA yAvat sahastradalakamala kIcar3a meM utpanna hone aura jala meM saMvarddhita hone para bhI paMkaraja se lipta nahIM hotA, na jalakaNa se lipta hotA hai; isI prakAra kSatriyakumAra jamAli bhI kAma meM utpanna huA, bhogoM meM saMvarddhita haA; kintu kAma meM raMcamAtra bhI lipta nahIM haA aura na hI bhoga ke aMzamAtra se lipta hai aura na yaha mitra, jJAti, nija-sambandhI, svajana-sambandhI aura parijanoM meM lipta huA hai / he devAnupriya ! yaha saMsAra-bhaya se uddhina ho gayA hai, yaha janma-maraNa ke bhaya se bhayabhIta ho cukA hai / ataH Apa devAnupriya ke pAsa muNDita ho kara, agAravAsa chor3a kara anagAra dharma meM pravrajita ho rahA hai / isalie hama Apa devAnupriya ko yaha ziSyabhikSA dete haiM / Apa devAnupriya ! isa ziSya rUpa bhikSA ko svIkAra kareM / isa para zramaNa bhagavAn mahAvIra ne usa kSatriyakumAra jamAli se isa prakAra kahA-"he devAnupriya ! jisa prakAra tumheM sukha ho, vaisA karo, kintu vilamba mata karo / " bhagavAn ke aisA kahane para kSatriyakumAra jamAli harSita aura tuSTa huA; tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA kara yAvat vandanA-namaskAra kara, IzAnakoNa meM gayA / vahA~ jA kara usane svayaM hI AbhUSaNa, mAlA aura alaMkAra utAra diye / tatpazcAt jamAli kSatriyakumAra kI mAtA ne una AbhUSaNoM, mAlA evaM alaMkAroM ko haMsa ke cihna vAle eka paTazATaka meM grahaNa kara liyA aura phira hAra, jaladhArA ityAdi ke samAna yAvat AMsU girAtI huI apane putra se isa prakAra bolI-he putra ! saMyama meM ceSTA karanA, putra ! saMyama meM yatna karanA; he putra ! saMyama meM parAkrama karanA / isa viSaya meM jarA bhI pramAda na karanA / isa prakAra kaha kara kSatriyakumAra jamAli ke mAtA-pitA zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake jisa dizA se Ae the, usI dizA meM vApasa cale gae / isake pazcAt jamAlikumAra ne svayameva paMcamuSTika loca kiyA, phira zramaNa bhagavAn mahAvIra kI sevA meM upasthita huA aura RSabhadatta brAhmaNa kI taraha bhagavAn ke pAsa pravrajyA aMgIkAra kI / vizeSatA yaha hai ki jamAli kSatriyakumAra ne 500 puruSoM ke sAtha pravrajyA grahaNa kI, zeSa saba varNana pUrvavat hai, yAvat jamAli anagAra ne sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura bahuta-se upavAsa, belA, telA, yAvata arddhamAsa, mAsakhamaNa ityAdi vicitra tapaHkarmoM se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicaraNa karane lgaa| [466] tadanantara eka dina jamAli anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Ae aura bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake isa prakAra bole-bhagavan ! ApakI AjJA prApta
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/33/466 273 hone para maiM pAMca sau anagAroM ke sAtha isa janapada se bAhara vihAra karanA cAhatA hU~ / yaha sunakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jamAli anagAra kI isa bAta ko Adara nahIM diyA, na svIkAra kiyA / ve mauna rahe / taba jamAli anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI isa prakAra kahA- bhaMte ! ApakI AjJA mila jAe to maiM pAMca sau anagAroM ke sAtha anya janapadoM meM vihAra karanA cAhatA hU~ / jamAli anagAra ke dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI vahI bAta kahane para zramaNa bhagavAn mahAvIra ne isa bAta kA Adara nahIM kiyA, yAvat ve mauna rahe / taba jamAli anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kiyA aura phira unake pAsa se, bahuzAlaka udyAna se nikalA aura phira pAMca sau anagAroM ke sAtha bAhara ke janapadoM meM vicaraNa karane lagA / usa kAla usa samaya meM zrAvastI nAma kI nagarI thI / ( varNana ) vahA~ koSThaka nAmaka udyAna thA, usakA aura vanakhaNDa taka kA varNana ( jAna lenA cAhie ) / usa kAla aura usa samaya meM campA nAma kI nagarI thI / ( varNana ) vahA~ pUrNabhadra nAmaka caitya thA / ( varNana ) tathA yAvat usameM pRthvIzilApaTTa thA / eka bAra vaha jamAli anagAra, pAMca sau anagAroM ke sAtha saMparivRtta hokara anukrama se vicaraNa karatA huA aura grAmAnugrAma vihAra karatA huA zrAvastI nagarI meM jahA~ koSThaka udyAna thA, vahA~ AyA aura muniyoM ke kalpa ke anurUpa avagraha grahaNa karake saMyama aura tapa ke dvArA AtmA ko bhAvita karatA huA vicaraNa karane lagA / udhara zramaNa bhagavan mahAvIra bhI eka bAra anukrama se vicaraNa karate hue yAvat sukhapUrvaka vihAra karate hue, jahA~ campAnagarI thI aura pUrNabhadra nAmaka caitya thA, vahA~ padhAre; tathA zramaNoM ke anurUpa avagraha grahaNa karake saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa kara rahe the / usa samaya jamAli anagAra ko arasa, virasa, anta prAnta, rUkSa aura tuccha tathA kAlAtikrAnta aura pramANAtikrAnta evaM ThaMDe pAna aura bhojanoM se eka bAra zarIra meM vipula rogAtaMka utpanna ho gayA / vaha roga ujjvala, vipula, pragAr3ha, karkaza, kaTuka, caNDa, duHkha rUpa, kaSTasAdhya, tIvra aura duHsaha thA / usakA zarIra pittajvara se vyApta hone ke kAraNa dAha se yukta ho rahA thA / vedanA se pIr3ita jamAli anagAra ne taba zramaNa-nirgranthoM ko bulA kara unase kahAhe devAnupriyo ! mere sone ke lie tuma saMstAraka bichA do / taba zramaNa-nirgrantho ne jamAli anagAra kI yaha bAta vinaya-pUrvaka svIkAra kI aura jamAli anagAra ke lie bichaunA bichAne lage / kintu jamAla anagAra prabalatara vedanA se pIr3ita the, isalie unhoMne dubArA phira zramaNanirgranthoM ko bulAyA aura unase isa prakAra pUchA- devAnupriyo ! kyA mere sone ke lie saMstAraka bichA diyA yA bichA rahe ho ? isake uttara meM zramaNa-nirgranthoM ne jamAli anagAra se isa prakAra kahA- devAnupriya ke sone ke lie bichaunA bichA nahIM, bichAyA jA rahA hai / zramaNoM kI yaha bAta sunane para jamAli anagAra ke mana meM isa prakAra kA adhyavasAya yAvat utpanna huA ki zramaNa bhagavAn mahAvIra jo isa prakAra kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki calAna calita hai, udIryamANa udIrita hai, yAvat nirjIryamANa nirjIrNa hai, yaha kathana mithyA hai; kyoMki yaha pratyakSa dIkha rahA hai ki jaba taka zayyA - saMstAraka bichAyA jA rahA hai, taba taka vaha bichAyA gayA nahIM hai, isa kAraNa 'calamAna' 'calita' nahIM, kintu 'acalita' hai, yAvat 'nirjIryamANa' 'nirjIrNa' nahIM, kintu 'anirjINa' hai / isa prakAra vicAra kara zramaNanirgranthoM ko bulAyA aura unase isa prakAra kahA - he devAnupriyo ! zramaNa bhagavAn mahAvIra jo 318
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 AgamasUtra-hindI anuvAda isa prakAra kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki 'calamAna' 'calita' hai; yAvat (vastutaH) nirjIryamANa nirjIrNa nahIM, kintu anijIrNa hai / jamAli anagAra dvArA isa prakAra kahe jAne para yAvat prarUpaNA kiye jAne para kaI zramaNa-nirgranthoM ne isa (uparyukta) bAta para zraddhA, pratIti aura ruci kI tathA kitane hI zramaNanirgranthoM ne isa bAta para zraddhA, pratIti evaM ruci nahIM kI / unameM se jina zramaNa-nirgranthoM ne jamAli anagAra kI isa bAta para zraddhA, pratIti evaM ruci kI, ve jamAli anagAra ko Azraya karake vicaraNa karane lage aura jina zramaNa-nirgranthoM ne jamAli anagAra kI isa bAta para zraddhA, pratIti aura ruci nahIM kI, ve jamAli anagAra ke pAsa se, koSThaka udyAna se nikala gae aura anukrama se vicarate hue evaM grAmAnugrAma vihAra karate hue, campA nagarI ke bAhara jahA~ pUrNabhadra nAmaka caitya thA aura jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ unake pAsa pahu~ce / unhoMne zramaNa bhagavAna mahAvIra kI tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA kI, phira vandanAnamaskAra karake ve bhagavAn kA Azraya svIkAra kara vicarane lage / [467] tadanantara kisI samaya jamAli-anagAra usa rogAtaMka se mukta aura hRSTa ho gayA tathA nIroga aura balavAn zarIra vAlA huA; taba zrAvastI nagarI ke koSThaka udyAna se nikalA aura anukrama se vicaraNa karatA huA evaM grAmAnugrAma vihAra karatA huA, jahA~ campA nagarI thI aura jahA~ pUrNabhadra caitya thA, jisameM ki zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, unake pAsa AyA / vaha bhagavAn mahAvIra se na to atyanta dUra aura na atinikaTa khar3A raha kara bhagavAn se isa prakAra kahane lagA-jisa prakAra Apa devAnupriya ke bahuta-se ziSya chadmastha raha kara chadmastha avasthA meM hI nikala kara vicaraNa karate haiM, usa prakAra maiM chadmastha raha kara chadmastha avasthA meM nikala kara vicaraNa nahIM karatA; maiM utpanna hue kevalajJAna-kevaladarzana ko dhAraNa karane vAlA arhat, jina, kevalI ho kara kevalI vihAra se vicaraNa kara rahA hU~ / isa para bhagavAn gautama ne jamAli anagAra se isa prakAra kahA-he jamAli ! kevalI kA jJAna yA darzana parvata, stambha athavA stUpa Adi se avaruddha nahIM hotA aura na inase rokA jA sakatA hai / to he jamAli ! yadi tuma utpanna kevalajJAna-darzana ke dhAraka, arhat, jina aura kevalI ho kara kevalI rUpa se apakramaNa (gurukula se nirgamana) karake vicaraNa kara rahe ho to ina do praznoM kA uttara do-loka zAzvata hai yA azAzvata hai ? evaM jIva zAzvata hai athavA azAzvata hai ? bhagavan gautama dvArA isa prakAra jamAli anagAra se kahe jAne para vaha (jamAli) zaMkita evaM kAMkSita huA, yAvat kaluSita pariNAma vAlA huA / vaha bhagavAn gautamasvAmI ko kiJcit bhI uttara dene meM samartha na huA / vaha mauna hokara cupacApa kharA rahA / (tatpazcAt) zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jamAli anagAra ko sambodhita karake yoM kahA-jamAli ! mere bahuta-se zramaNa nirgrantha antevAsI chadmanastha haiM jo ina praznoM kA uttara dene meM usI prakAra samartha haiM, jisa prakAra maiM hU~, phira bhI isa prakAra kI bhASA ve nahIM bolate / jamAli ! loka zAzvata hai, kyoMki yaha kabhI nahIM thA, aisA nahIM hai; kabhI nahIM hai, aisA bhI nahIM aura kabhI na rahegA, aisA bhI nahIM hai; kintu loka thA, hai aura rahegA / yaha dhruva, nitya, zAzvata, akSaya, avyaya avasthita ora nitya hai / he jamAli ! loka azAzvata (bhI) hai, kyoki avasarpiNI kAla hokara utsarpiNI kAla hotA hai, phira utsarpiNI kAla hokara avasarpiNI kAla hotA hai / he jamAli ! jIva zAzvata hai; kyoMki jIva kabhI nahIM thA, aisA nahIM hai; kabhI nahIM hai, aisA nahIM hai aura kabhI nahIM rahegA, aisA bhI nahIM hai; ityAdi yAvat jIva nitya
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-9/-/33/467 275 hai / he jamAli ! jIva azAzvata (bhI) hai, kyoMki vaha nairayika hokara tiryaJcayonika ho jAtA hai, tiryaJcayonika hokara manuSya ho jAtA hai aura manuSya ho kara deva ho jAtA hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI dvArA jamAli anagAra ko isa prakAra kahe jAne para, yAvat prarUpita karane para bhI usane isa bAta para zraddhA, pratIti aura ruci nahIM kI aura zramaNa bhagavAn mahAvIra kI isa bAta para zraddhA, pratIti aura ruci nahIM karatA huA jamAli anagAra dUsarI bAra bhI svayaM bhagavAn ke pAsa se calA gayA / isa prakAra bhagavAn se svayaM pRthak vicaraNa karake jamAli ne bahuta-se asadbhUta bhAvoM ko prakaTa karake tathA mithyAtva ke abhinivezoM se apanI AtmA ko, para ko tathA ubhaya ko bhrAnta karate hue evaM mithyAjJAnayukta karate hue bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana kiyA / anta meM arddhamAsa kI saMlekhanA dvArA apane zarIra ko kRza karake tathA anazana dvArA tIsa bhaktoM kA chedana karake, usa sthAna kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye binA hI, kAla ke samaya meM kAla karake lAntakakalpa meM teraha sAgaropama kI sthiti vAle kilviSika devoM meM kilviSika devarUpa meM utpanna huA / [468] jamAli anagAra ko kAladharma prApta huA jAna kara bhagavAn gautama zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Ae aura vandanA namaskAra karake pUchA-bhagavan ! yaha nizcita hai ki jamAli anagAra Apa devAnupriya kA antevAsI kuziSya thA / bhagavan ! vaha jamAli anagAra kAla ke samaya kAla karake kahA~ gayA hai, kahA~ utpanna huA hai ? zramaNa bhagavAnama mahAvIra ne bhagavAn gautamasvAmI se kahA-gautama ! merA antevAsI jamAli nAmaka anagAra vAstava meM kuziSya thA / usa samaya mere dvArA kahe jAne para yAvat prarUpita kiye jAne para usane mere kathana para zraddhA, pratIti aura ruci nahIM kI thI / usa kathana para zraddhA, pratIti aura ruci na karatA huA dUsarI bAra bhI vaha apane Apa mere pAsa se calA gayA aura bahuta-se asadbhAvoM ke prakaTa karane se, ityAdi pUrvokta kAraNoM se yAvat vaha kAla ke samaya kAla karake kilviSika deva ke rUpa meM utpanna huA hai / [469] bhagavan ! kilviSika deva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! tIna prakAra ke tIna palyopama kI sthiti vAle, tIna sAgaropama kI sthiti vAle aura teraha sAgaropama kI sthiti vAle / bhagavan ! tIna palyopama kI sthiti vAle kilviSika deva kahA~ rahate haiM ? gautama ! jyotiSka devoM ke Upara aura saudharma-IzAna kalpoM ke nIce tIna palyopama kI sthiti vAle deva rahate haiM / bhagavana ! tIna sAgaropama kI sthiti vAle kilviSika deva kahA~ rahate haiM ? gautama! saudharma aura IzAna kalpoM ke Upara tathA sanatkumAra aura mAhendra devaloka ke nIce tIna sAgaropama kI sthiti vAle deva rahate haiM / bhagavan ! teraha sAgaropama kI sthiti vAle kilviviSaka deva kahA~ rahate haiM ? gautama ! brahmalokakalpa ke Upara tathA lAntakakalpa ke nIce teraha sAgaropama kI sthiti vAle kilviSika deva rahate haiM / bhagavan ! kina karmoM ke AdAna se kilviSikadeva, kilviSikadeva ke rUpa meM utpanna hote haiM ? gautama ! jo jIva AcArya ke pratyanIka hote haiM, upAdhyAya ke pratyanIka hote haiM, kula, gaNa aura saMgha ke pratyanIka hote haiM tathA AcArya aura upAdhyAya kA ayaza karane vAle, avarNavAda bolane vAle aura akIrti karane vAle haiM tathA bahuta se asatya bhAvoM ko prakaTa karane se, mithyAtva ke abhinivezoM se apanI AtmA ko, dUsaroM ko aura sva-para donoM ko bhrAnta aura durbodha karane vAle bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karake usa akArya sthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA kAla karake tIna meM (se) kinhIM kilviSikadevoM meM
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 AgamasUtra-hindI anuvAda kilviSikadeva rUpa meM utpanna hote haiM / tIna palyopama kI sthiti vAloM meM, tIna sAgaropama kI sthiti vAloM meM, athavA teraha sAgaropama kI sthiti vAloM meM / bhagavan ! kilviSika deva una devalokoM se Aya kA kSaya hone para, bhavakSaya hone para aura sthiti kA kSaya hone ke bAda cyavakara kahA~ jAte haiM, kahA~ utpanna hote haiM ? gautama ! kucha kilviSikadeva, nairayika, tiryaJca, manuSya aura deva ke cAra-pAMca bhava karake aura itanA saMsAra-paribhramaNa karake tatpazcAt siddhabuddha hote haiM, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karate haiM aura kitane hI kilviSikadeva anAdi, ananta aura dIrdha mArga vAle cAra gatirUpa saMsAra-kAntAra meM paribhramaNa karate haiM / __bhagavan ! kyA jamAli anagAra arasAhArI, virasAhArI, antAhArI, prAntAhArI, rUkSAhArI, tucchAhArI, arasajIvI, virasajIvI yAvat tucchajIvI, upazAntajIvI, prazAntajIvI aura viviktajIvo thA ? hA~, gautama ! jamAli anagAra arasAhArI, virasAhArI yAvat viviktajIvI thA / bhagavan ! yadi jamAli anagAra arasAhArI, virasAhArI yAvat viviktajIvI thA, to kAla ke samaya kAla karake vaha lAntakakalpa meM teraha sAgaropama kI sthiti vAle kilviSika devoM meM kilviSika deva ke rUpa meM kyoM utpanna huA ? gautama ! jamAli anagAra AcArya kA pratyanIka, upAdhyAya kA pratyanIka tathA AcArya aura upAdhyAya kA apayaza karane vAlA aura unakA avarNavAda karane vAlA thA, yAvat vaha mithyAbhiniveza dvArA apane Apako, dUsaroM ko aura ubhaya ko bhrAnti meM DAlane vAlA aura durvidagdha banAne vAlA thA, yAvat bahuta varSoM taka zramaNa paryAya kA pAlana kara, arddhamAsika saMlekhanA se zarIra ko kRza karake tathA tIsa bhakta kA anazana dvArA chedana kara usa akRtyasthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI, usane kAla ke samaya kAla kiyA, jisase vaha lAntaka devaloka meM teraha sAgaropama kI sthiti vAle kilviSika devoM meM kilviSika devarUpa meM utpanna huA / [470] bhagavan ! vaha jamAli deva usa devaloka se Ayu kSaya hone para yAvat kahA~ utpanna hogA ? gautama ! tiryaJcayonika, manuSya aura deva ke pAMca bhava grahaNa karake aura itanA saMsAra-paribhramaNa karake tatpazcAt vaha siddha hogA, buddha hogA yAvat sarvaduHkhoM kA anta karegA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-9 uddezaka-34 / [471] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / vahA~ bhagavAn gautama ne yAvat bhagavAn se pUchA-bhagavan ! koI puruSa puruSa kI ghAta karatA huA kyA puruSa kI hI ghAta karatA hai athavA nopuruSa kI bhI ghAta karatA hai ? gautama ! vaha puruSa kA bhI ghAta karatA hai aura nopuruSa kA / bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! usa puruSa ke mana meM aisA vicAra hotA hai ki maiM eka hI puruSa ko mAratA hU~; kintu vaha eka puruSa ko mAratA huA anya aneka jIvoM ko bhI mAratA hai / isI dRSTi se aisA kahA jAtA hai / bhagavan ! azva ko mAratA huA koI puruSa kyA azva ko hI mAratA hai yA no azva mAratA hai ? gautama ! vaha azva ko mAratA hai aura noazva ko bhI mAratA hai / bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai ? gautama ! isakA uttara pUrvavat samajhanA cAhie / isI prakAra hAthI, siMha, vyAghra citrala taka samajhanA cAhie / bhagavan ! koI puruSa kisI eka trasa prANI ko mAratA huA kyA usI trasaprANI ko
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 9/-/34/471 mAratA hai, athavA usake sivAya anya trasaprANiyoM ko bhI mAratA hai / gautama ! vaha usa prANI ko bhI mAratA hai aura anya trasaprANiyoM ko bhI mAratA hai / bhagavan ! kisa hetu se Apa aisA kahate haiM ki vaha puruSa usa trasajIva ko bhI mAratA hai aura anya sajIvoM ko bhI mAra detA hai / gautama ! usa trasajIva ko mArane vAle puruSa ke mana meM aisA vicAra hotA hai ki maiM usI sajIva ko mAra rahA hU~, kintu vaha usa sajIva ko mAratA huA, usake sivAya anya aneka sajIvoM ko bhI mAratA hai / isalie, he gautama! aisA kahA hai / 277 bhagavan ! koI puruSa RSi ko mAratA huA kyA RSi ko hI mAratA hai, athavA noRRSi ko bhI mAratA hai ? gautama ! vaha RSi ko bhI mAratA hai, noRRSi ko bhI mAratA hai / bhagavan ! aisA kahane kA kyA kAraNa hai ? gautama ! RSi ko mArane vAle usa puruSa ke mana meM aisA vicAra hotA hai ki maiM eka RSi ko mAratA hU~; kintu vaha eka RSi ko mAratA huA ananta jIvoM ko mAratA hai / isa kAraNa he gautama! pUrvokta rUpa se kahA gayA hai / bhagavan ! puruSa ko mAratA huA koI bhI vyakti kyA puruSa- vaira se spRSTa hotA hai, athavA nopuruSa- vaira se spRSTa bhI hotA hai ? gautama ! vaha vyakti niyama se puruSavaira se spRSTa hotA hI hai / athavA puruSavaira se aura nopuruSavaira se spRSTa hotA hai, athavA puruSavaira se aura nopuruSavairoM se spRSTa hotA hai / isI prakAra azva se lekara yAvat citrala ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie; yAvat athavA citralavaira se aura nocitralavairoM se spRSTa hotA hai / bhagavan ! RSi ko mAratA huA koI puruSa kyA RSivaira se spRSTa hotA hai, yA noRRSivaira se spRSTa hotA hai ? gautama ! vaha niyama se RSivaira aura noRRSivairoM se spRSTa hotA hai / [472] bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, pRthvIkAyika jIva ko Abhyantara aura bAhya zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karatA hai aura chor3atA hai ? hA~, gautama ! pRthvIkAyika jIva, pRthvIkAyika jIva ko Abhyantara aura bAhya zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karatA hai aura chor3atA / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, apkAyika jIva ko yAvat zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karatA aura chor3atA hai ? hA~, gautama ! pRthvIkAyika jIva, apkAyika jIva ko grahaNa karatA aura chor3atA hai / isI prakAra tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika jIva ko bhI yAvat grahaNa karatA aura chor3atA hai / bhagavan ! apkAyika jIva, pRthvIkAyika jIvoM ko Abhyantara evaM bAhya zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate aura chor3ate haiM ? gautama ! pUrvoktarUpa se jAnanA cAhie / bhagavan ! apkAyika jIva, apkAyika jIva ko Abhyantara evaM bAhya zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karatA aura chor3atA hai ? (hA~, gautama !) pUrvoktarUpa se jAnanA cAhie / isI prakAra tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / bhagavan ! tejaskAyika jIva pRthvIkAyikajIvoM ko Abhyantara evaM bAhya zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karatA aura chor3atA hai ? isI prakAra yAvat vanaspatikAyika jIva vanaspatikAyika jIva ko Abhyantara evaM bAhya zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karatA aura chor3atA hai ? ( gautama! ) yaha saba pUrvokta rUpa se jAnanA cAhie / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, pRthvIkAyika jIva ko Abhyantara evaM bAhya zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate aura chor3ate hue kitanI kriyA vAle hote haiM ? gautama ! kadAcit tIna
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 AgamasUtra - hindI anuvAda kriyAvAle, kadAcit cAra kriyAvAle aura kadAcit pAMca kriyAvAle hote haiM / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, apkAyika jIvoM ko Abhyantara evaM bAhya zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate aura chor3ate hue kitanI kriyA vAle hote haiM ? he gautama ! pUrvavat / isI prakAra yAvat vanaspatikAyika taka kahanA / isI prakAra apkAyika jIvoM ke sAtha, tathA isI prakAra tejaskAyika jIvo ke sAtha tathA isI prakAra hI vAyukAyikajIvoM ke sAtha bhI pRthvIkAyika Adi kA kathana karanA / bhagavan ! vanaspatikAyika jIva, vanaspatikAyika jIvoM ko Abhyantara aura bAhya zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate aura chor3ate hue kitanI kriyA vAle hote haiM ? gautama ! kadAcit tIna kriyA vAle, kadAcit cAra kriyA vAle aura kadAcit pAMca kriyA vAle hote haiM / [473] bhagavan ! vAyukAyika jIva, vRkSa ke mUla ko kaMpAte hue aura girAte hue kitanI kriyA vAle hote haiM ? gautama ! ve kadAcit tIna kriyA vAle, kadAcit cAra kriyA vAle aura kadAcit pAMca kiyA vAle hote haiM / isI prakAra kaMda ko kaMpAne Adi ke sambandha meM jAnanA cAhie / isI prakAra yAvat bIja ko kaMpAte yA girAte hue Adi kI kriyA se sambandhita prazna / gautama ! ve kadAcit tIna kriyA vAle, kadAcit cAra kriyA vAle, kadAcit pAMca kriyA vAle hote haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 9 kA munidIparatnasAgarakRt hindI anuvAda pUrNa zataka- 10 [474] dazaveM zataka ke cauMtIsa uddezaka isa prakAra haiM- dizA, saMvRtaanagAra, AtmaRddhi, zyAmahastI, devI, sabhA aura uttaravartI aTThAIsa antadvIpa / zataka - 10 uddezaka - 1 [ 475] rAjagRha nagara meM gautama svAmI ne yAvat isa prakAra pUchA- bhagavan ! yaha pUrvadizA kyA kahalAtI hai ? gautama ! yaha jIvarUpa bhI hai aura ajIvarUpa bhI hai / bhagavan ! pazcimadizA kyA kahalAtI hai ? gautama ! yaha bhI pUrvadizA ke samAna jAnanA / isI prakAra dakSiNadizA, uttaradizA, UrdhvadizA aura adhodizA ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / bhagavan ! dizAe~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! dizAe~ dasa kahI gaI haiM / ve isa prakAra haiM- pUrva, pUrva-dakSiNa, dakSiNa, dakSiNa-pazcima, pazcima, pazcimottara, uttara, uttarapUrva, UrdhvadizA aura adhodizA / bhagavan ! ina dasa dizAoM ke kitane nAma kahe gae haiM ? gautama ! ( inake ) dasa nAma haiM, aindrI (pUrva), AgneyI, yAmyA (dakSiNa), nairRtI, vAruNI (pazcima), vAyavyA, saumyA (uttara), aizAnI, vimalA (UrdhvadizA) aura tamA (adhodizA) / bhagavan ! aindrI pUrva dizA jIvarUpa hai, jIva ke dezarUpa hai, jIva ke pradezarUpa hai, athavA ajIvarUpa hai, ajIva ke dezarUpa hai yA ajIva ke pradezarUpa hai ? gautama ! vaha jIvarUpa bhI hai, ityAdi pUrvavat jAnanA cAhie, yAvat vaha ajIvapradezarUpa bhI hai / usameM jo jIva haiM, ve niyamataH ekendriya, dvIndriya, yAvat paMcendriya tathA anindriya haiM / jo jIva ke deza haiM, ve niyamataH ekendriya yAvat anindriya jIva ke deza haiM / jo jIva ke pradeza haiM, ve niyamataH
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-10/-/1/475 279 ekendriya yAvat anindriya jIva ke pradeza haiM / usameM jo ajIva haiM, ve do prakAra ke haiM, yatArUpI ajIva aura arUpI ajIva / rUpI ajIvoM ke cAra bheda haiM yathA-skandha, skandhadeza, skandhapradeza aura paramANupudgala / jo arUpI ajIva haiM, ve sAta prakAra ke haiM, yathA-dharmAstikAya nahIM kintu dharmAstikAya kA deza haiM, adharmAstikAya ke pradeza, AkAzAstikAya nahIM kintu AkAzAstikAya kA deza, AkAzAstikAya ke pradeza aura addhAsamaya arthAt kAla hai / bhagavan ! AgneyIdizA kyA jIvarUpa hai, jIvadezarUpa hai, athavA jIvapradezarUpa hai ? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! vaha jIvarUpa nahIM, kintu jIva ke dezarUpa hai, jIva ke pradezarUpa bhI hai tathA ajIvarUpa hai aura ajIva ke pradezarUpa bhI hai / isameM jIva ke jo deza haiM ve niyamataH ekendriya jIvoM ke deza haiM, athavA ekendriyoM ke bahuta deza aura dvIndriya kA eka deza haiM 1, athavA ekendriyoM ke bahuta deza evaM dvIndriyoM ke bahuta deza haiM 2, athavA ekendriyoM ke bahuta deza aura bahuta dvIndriyoM ke bahuta deza haiM 3. ekendriyoM ke bahuta deza aura eka trIndriya kA eka deza hai 1, isI prakAra se pUrvavat trIndriya ke sAtha tIna bhaMga kahane cAhie / isI prakAra yAvat anindriya taka ke bhI kramazaH tIna-tIna bhaMga kahane cAhie / isameM jIva ke jo pradeza haiM, ve niyama se ekendriyoM ke pradeza haiM / athavA ekendriyoM ke bahuta pradeza aura eka dvIndriya ke bahuta pradeza haiM, athavA ekendriyoM ke bahuta pradeza aura bahuta dvIndriyoM ke bahuta pradeza haiM / isI prakAra sarvatra prathama bhaMga ko chor3a kara do-do bhaMga jAnane cAhie; yAvat anindriya taka isI prakAra kahanA cAhie / ajIvoM ke do bheda haiM, yathA-rUpI ajIva aura arUpI ajIva / jo rUpI ajIva haiM, ve cAra prakAra ke haiM, yathA-skandha se lekara yAvat paramANu pudgala taka / arUpI ajIva sAta prakAra ke haiM, yathA-dharmAstikAya nahIM, kintu dharmAstikAya kA deza, dharmAstikAya ke pradeza, adharmAstikAya nahIM, kintu adharmAstikAya kA deza, adharmAstikAya ke pradeza, AkAzAstikAya nahIM, kintu AkAzAstikAya kA deza, AkAzAstikAya ke pradeza aura addhAsamaya / bhagavan ! yAmyA (dakSiNa)-dizA kyA jIvarUpa hai ? ityAdi prazna / (gautama !) aindrIdizA ke samAna jAnanA / nairRtI vidizA ko AgneyI vidizA ke samAna jAnanA / vAruNI (pazcima)-dizA ko aindrIdizA ke samAna jAnanA / vAyavyA vidizA AgreyI ke samAna hai / saumyA (uttara)-dizA aindrIdizA ke samAna jAna lenA / aizAnI vidizA AgneyI ke samAna jAnanA / vimalA (Urdhva)-dizA meM jIvoM kA kathana AgneyI ke samAna hai tathA ajIvoM kA kathana aindrIdizA ke samAna hai / isI prakAra tamA (adhodizA) ko bhI jAnanA / vizeSa itanA ki tamAdizA meM arUpI-ajIva ke 6 bheda hI haiM, vahA~ addhAsamaya nahIM hai / ataH addhAsamaya kA kathana nahIM kiyA gayA / [476] bhagavan ! zarIra kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke audArika, yAvat kaarmnn| bhagavan audArika zarIra kitane prakAra kA hai ? avagAhana-saMsthAna-pada samAna alpabahutva taka jAnanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-10 uddezaka-2 | [477] rAjagRha meM yAvat gautamasvAmI ne pUchA- bhagavan ! vIcipatha meM sthita hokara
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 AgamasUtra-hindI anuvAda sAmane ke rUpoM ko dekhate hue, pIche rahe hue rUpoM ko dekhate hue, pArzvavartI, Upara ke evaM nIce ke rUpoM kA nirIkSaNa karate hue saMvRta anagAra ko kyA aiyApathikI kriyA lagatI hai athavA sAmparAyikI kriyA lagatI hai ? gautama ! vIcipatha meM sthita ho kara sAmane ke rUpoM ko dekhate hue yAvat nIce ke rUpoM kA avalokana karate hue saMvRta anagAra ko aipithikI kriyA nahIM lagatI, kintu sAmparAyikI kriyA lagatI hai / bhagavana ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ki yAvat sAmparAyikI kriyA lagatI hai, aipithikI kriyA nahIM lagatI hai ? gautama ! jisake krodha, mAna, mAyA evaM lobha vyucchinna ho gae hoM, usI ko airyApathikI kriyA lagatI hai; ityAdi saba kathana saptama zataka ke prathama uddezaka meM kahe anusAra, yaha saMvRta anagAra sUtraviruddha AcaraNa karatA hai; yahA~ taka jAnanA cAhie / isI kAraNa he gautama ! kahA gayA ki yAvat sAmparAyikI kriyA lagatI hai / bhagavan ! avIcipatha meM sthita saMvRta anagAra ko sAmane ke rUpo ko nihArate hue yAvat nIce ke rUpoM kA avalokana karate hue kyA aiyApathikI kriyA lagatI hai, athavA sAmparAyikI kriyA lagatI hai ?; ityAdi prazna / gautama ! akaSAyabhAva meM sthita saMvRta anagAra ko uparyukta rUpoM kA avalokana karate hue aipithikI kriyA lagatI hai, sAmparAyikI kriyA nahIM lagatI hai / bhagavan ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! saptama zataka ke saptama uddezaka meM varNita-aisA jo saMvRta anagAra yAvat sUtrAnusAra AcaraNa karatA hai; isI kAraNa maiM kahatA hU~, yAvat sAmparAyika kriyA nahIM lagatI / [478] bhagavan ! yoni kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai / vaha isa prakAra-zIta, uSNa, zItoSNa / yahA~ yonipada kahanA cAhie / [479] bhagavan ! vedanA kitane prakAra kI kahI gaI hai / gautama ! vedanA tIna prakAra kI kahI gaI hai / yathA-zItA, uSNA aura zItoSNA yahA~ vedanApada kahanA cAhie; yAvat'bhagavan ! kyA nairayika jIva duHkharUpa vedanA vedate haiM, yA sukharUpa vedanA vedate haiM, athavA aduHkha-asukharUpa vedanA vedate haiM ? he gautama ! nairayika jIva duHkharUpa vedanA bhI vedate haiM, sukharUpa vedanA bhI vedate haiM aura aduHkha-asukharUpa vedanA bhI vedate haiM / [480] bhagavan ! mAsika bhikSupratimA jisa anagAra ne aMgIkAra kI hai tathA jisane zarIra kA tyAga kara diyA hai aura kAyA kA sadA ke lie vyutsarga kara diyA hai, ityAdi dazAzrutaskandha meM batAe anusAra mAsika bhikSu pratimA sambandhI samagra varNana karanA / [481] koI bhikSu kisI akRtya kA sevana karake yadi usa akRtyasthAna kI AlocanA tathA pratikramaNa kiye binA hI kAla kara jAtA hai to usake ArAdhanA nahIM hotI / yadi vaha bhikSu usa sevita akRtyasthAna kI AlocanA aura pratikramaNa karake kAla karatA hai, to usake ArAdhanA hotI hai / kadAcit kisI bhikSu ne kisI akRtyasthAna kA sevana kara liyA, kintu bAda meM usake mana meM aisA vicAra utpanna ho ki maiM apane antima samaya meM isa akRtyasthAna kI AlocanA karUMgA yAvat taparUpa prAyazcitta svIkAra karUMgA; parantu vaha usa akRtyasthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI kAla kare to usake ArAdhanA nahIM hotI / yadi vaha Alocana aura pratikramaNa karake kAla kare, to usake ArAdhanA hotI hai / kadAcit kisI bhikSu ne kisI akRtyasthAna kA sevana kara liyA ho ora usake bAda
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-10/-/2/481 281 usake mana meM yaha vicAra utpanna ho ki zramaNopAsaka bhI kAla ke avasara para kAla karake kinhI devalokoM meM devarUpa meM utpanna ho jAte haiM, to kyA maiM aNapannika devatva bhI prApta nahIM kara sakU~gA ?, yaha soca kara yadi vaha usa akRtya sthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI kAla kare to usake ArAdhanA nahIM hotI / yadi vaha AlocanA aura pratikramaNa karake karake kAla karatA hai, to usake ArAdhanA hotI hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-10 uddezaka-3 / [482] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA- bhagavan ! deva kyA AtmavRddhi dvArA yAvat cArapAMca devAvAsAntaroM kA ullaMghana karatA hai aura isake pazcAt dUsarI zakti dvArA ullaMghana karatA hai ? hA~, gautama ! deva Atmazakti se yAvat cAra-pAMca devAsoM kA ullaMghana karatA hai aura usake uparAnta (vaikriya) zakti dvArA ullaMghana karatA hai / isI prakAra asurakumAroM ke viSaya meM bhI samajhanA / vizeSa yaha ki ve asurakumAroM ke AvAsoM kA ullaMghana karate haiM / zeSa pUrvavat / isI prakAra stanitakumAraparyanta jAnanA / isI prakAra vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devaparyanta jAnanA yAvat ve Atmazakti se cAra-pAMca anya devAvAsoM kA ullaMghana karate haiM; isake uparAnta parakRddhi se ullaMghana karate haiM | bhagavan ! alpakRddhikadeva, maharddhikadeva ke bIca meM ho kara jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai | bhagavan ! samarddhika deva samarddhika deva ke bIca meM se ho kara jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai; parantu yadi vaha pramatta ho to jA sakatA hai / bhagavana ! kyA vaha deva, usa ko vimohita karake jA sakatA hai, yA vimohita kiye vinA ? gautama ! vaha deva, vimohita karake jA sakatA hai, vimohita kiye vinA nahIM / bhagavan ! vaha deva, usa deva ko pahale vimohita karake bAda meM jAtA hai, yA pahale jA kara bAda meM vimohita karatA hai ? gautama ! pahale use vimohita karatA hai aura bAda meM jAtA hai, parantu pahale jA kara bAda meM vimohita nahIM karatA / bhagavan ! kyA maharddhika deva, alpaRddhika deva ke bIcoMbIca meM se ho kara jA sakatA hai ? hA~, gautama ! jA sakatA hai / bhagavan ! vaha maharddhika deva, usa alpavRddhika deva ko vimohita karake jAtA hai, athavA vimohita kiye binA jAtA hai ? gautama ! vaha vimohita karake bhI jA sakatA hai aura vimohita kiye binA bhI jA sakatA hai / bhagavan ! vaha maharddhika deva, use pahale vimohita karake bAda meM jAtA hai, athavA pahale jA kara bAda meM vimohita karatA hai ? gautama ! vaha maharddhika deva, pahale use vimohita karake bAda meM bhI jA sakatA hai aura pahale jA kara bAda meM bhI vimohita kara sakatA hai / bhagavan ! alpa-Rddhika asurakumAra deva, maharddhika asurakumAra deva ke bIcoMbIca meM se ho kara jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / isI prakAra sAmAnya deva kI taraha asurakumAra ke bhI tIna AlApaka kahanA / isa prakAra stanitakumAra taka tIna-tIna AlApaka kahanA / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ke viSaya meM bhI aise hI jAnanA / / bhagavan ! kyA alpa-kRddhika deva, maharddhika devI ke madhya meM se ho kara jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / bhagavan ! kyA samarddhika deva, samarddhika devI ke bIcoMbIca
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 AgamasUtra-hindI anuvAda meM se ho kara jA sakatA hai ? gautama ! pUrvokta prakAra se deva ke sAtha devI kA bhI daNDaka vaimAnika paryanta kahanA cAhie / bhagavan ! alpa-kRddhika devI, maharddhika deva ke madhya meM se ho kara jA sakatI hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / isa prakAra yahA~ bhI yaha tIsarA daNDaka kahanA cAhie yAvatabhagavan ! maharddhika vaimAnika devI, alpa-Rddhika vaimAnika deva ke bIca meM se hokara jA sakatI hai ? hA~, gautama ! jA sakatI hai / bhagavan ! alpa-kRddhika devI maharddhika devI ke madhya meM se hokara jA sakatI hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / isI prakAra sama-Rddhika devI kA sama-kRddhika ke sAtha pUrvavat AlApaka kahanA cAhie / maharddhika devI kA alpa-Rddhika devI ke sAtha AlApaka kahanA cAhie / . isI prakAra eka-eka ke tIna-tIna AlApaka kahane cAhie; yAvat-bhagavan ! vaimAnika maharddhika devI, alpa-Rddhika vaimAnika devI ke madhya meM hokara jA sakatI hai ? hA~ gautama ! jA sakatI hai; yAvat-kyA vaha maharddhika devI, use vimohita karake jA sakatI hai yA vimohita kie binA bhI jA sakatI hai ? tathA pahale vimohita karake bAda meM jAtI hai, athavA pahale jA kara bAda meM vimohita karatI hai ? he gautama ! pUrvokta rUpa se ki pahale jAtI hai aura pIche bhI vimohita karatI hai; taka kahanA cAhie / isa prakAra ke cAra daNDaka kahane cAhie / [483] bhagavAn ! daur3atA huA ghor3A 'khu-khu' zabda kyoM karatA hai ? gautama ! jaba ghor3A daur3atA hai to usake hRdaya aura yakRt ke bIca meM karkaTa nAmaka vAyu utpanna hotI hai, isase daur3atA huA ghor3A 'khu-khu' zabda karatA hai / [484] ina bAraha prakAra kI bhASAoM meM hama Azraya kareMge, zayana kareMge, khar3e raheMge, baiTheMge aura leTeMge' ityAdi bhASaNa karanA kyA prajJApanI bhASA kahalAtI hai aura aisA bhASA mRSA nahIM kahalAtI hai ? hA~, gautama ! yaha Azraya kareMge, ityAdi bhASA prajJApanI bhASA hai, yaha bhASA mRSA nahIM hai / he, bhagavAn ! yaha isI prakAra hai, yaha isI prakAra hai ! [485] AmaMtraNI, AjJApanI, yAcanI, pRcchanI, prajJApanI, pratyAkhyAnI, icchAnulomA / [486] anabhigRhItA, abhigRhItA, saMzayakaraNI, vyAkRtA aura avyAkRtA / | zataka-10 uddezaka-4 | [487] usa kAla aura usa samaya meM vANijyagrAma nAmaka nagara thA (varNana) vahA~ dyutipalAza nAmaka udyAna thA / vahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra kA samavasaraNa huA yAvat pariSad AI aura vApasa lauTa gaI / usa kAla aura usa samaya meM, zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmI ke jyeSTha antevAsI indrabhUti nAmaka anagAra the / ve UrdhvajAnu yAvat vicaraNa karate the / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke eka antevAsI the-zyAmahastI nAmaka anagAra / ve prakRtibhadra, prakRtivinIta, yAvat roha anagAra ke samAna UrdhvajAnu, yAvat vicaraNa karate the / eka dina una zyAmahastI nAmaka anagAra ko zraddhA, yAvat apane sthAna se che aura uTha kara jahA~ bhagavAn gautama virAjamAna the, vahA~ Ae / bhagavAn gautama ke pAsa Akara vandanA-namaskAra kara yAvat paryupAsanA karate hue isa prakAra pUchane lage bhagavan ! kyA asurakumAroM ke rAjA, asurakumAroM ke indra camara ke trAyastriMzaka deva
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 10/-/4/487 283 haiM? hA~, haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? he zyAmahastI ! usa kAla usa samaya meM isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bhAratavarSa meM kAkandI nAma kI nagarI thI / usa kAkandI nagarI meM sahAyaka tetIsa gRhapati zramaNopAsaka rahate the / ve dhanADhya yAvat aparibhUta the / ve jIva- ajIva ke jJAtA evaM puNyapApa ko hRdayaMgama kie hue vicaraNa karate the / eka samaya thA, jaba ve paraspara sahAyaka gRhapati zramaNopAsaka pahale ugra, ugra-vihArI, saMvigna, saMvignavihArI the, parantu tatpazcAt ve pArzvastha, pArzvasthavihArI, avasanna, avasannavihArI, kuzIla, kuzIlavihArI, yathAcchanda aura yathAcchandavihArI ho gae / bahuta varSoM taka zramaNopAsaka paryAya kA pAlana kara, ardhamAsika saMlekhanA dvArA zarIra ko kRza karake tathA tIsa bhaktoM kA anazana dvArA chedana karake, usa sthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI kAla ke avasara para kAla kara ve asurakumArarAja asurendra camara ke trAyastriMzaka deva ke rUpa meM utpanna hue haiM / ( zyAmahastI gautamasvAmI se ) - bhagavan ! jaba se kAkandInivAsI paraspara sahAyaka tetIsa gRhapati zramaNopAsaka asurarAja asurendra camara ke trAyastriMzaka - devarUpa meM utpanna hue haiM, kyA tabhI se aisA kahA jAtA hai ki asurarAja asurendra camara ke (ye) tetIsa deva trAstriMzaka deva haiM ? taba gautamasvAmI zaMkita, kAMkSita evaM vicikitsata ho gae / ve vahA~ se uThe aura zyAmahastI anagAra ke sAtha jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ Ae / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kiyA aura pUchA bhagavan ! kyA asurarAja asurendra camara ke trAyastriMzaka deva haiM ? hA~, gautama haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? ityAdi prazna / pUrvakathita trayastriMzaka devoM kA vRttAnta kahanA yAvat ve hI camarendra ke trAyastriMza deva ke rUpa meM utpanna hue / bhagavan ! jaba se ve trAyastriMzaka devarUpa meM utpanna hue haiM kyA tabhI se aisA kahA jAtA hai ki asurarAja asurendra camara ke trAyastriMzaka deva haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM; asurarAja asurendra camara triMzaka deva ke nAma zAzvata kahe gae haiM / isalie kisI samaya nahIM the, yA nahI hai, aisA nahIM hai aura kabhI nahIM raheMge, aisA bhI nahIM hai / yAvat avyucchitti naya kI apekSA se ve nitya haiM, pahale vAle cyavate haiM aura dUsare utpanna hote haiM / bhagavan ! vairocanarAja vairocanendra bali trayastriMzaka deva haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM bila nAmaka eka sanniveza thA / usa bibhela sanniveza meM paraspara sahAyaka tetIsa gRhastha zramaNopAsaka the; ityAdi varNana camarendra ke trAyastriMzakoM vo samAna hI jAnanA, yAvat ve trAstriMzaka deva ke rUpa meM utpanna hue / zeSa pUrvavat / ve avyucchiti naya kI apekSA nitya haiM / purAne cyavate rahate haiM, dUsare utpanna hote rahate haiM / bhagavan ! kyA nAgakumArarAja nAgakumArendra dharaNa ke trAyastriMzaka deva haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? gautama ! nAgakumArarAja nAgakumArendra dharaNa ke trAyastriMzaka devoM ke nAma zAzvata kahe gaye haiM / ve kisI samaya nahIM the, aisA nahIM hai; nahIM raheMge - aisA bhI nahIM; yAvat purAne cyavate haiM aura naye utpanna hote haiM / isI prakAra bhUtAnanda indra, yAvat mahAghoSa indra ke trAyastriMzaka devoM ke viSaya meM jAnanA | bhagavan ! kyA devarAja devendra zakra ke trAyastriMzaka deva haiM ? ityAdi prazna / hA~,
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 AgamasUtra - hindI anuvAda gautama ! haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa ke, bhAratavarSa meM palAzaka sanniveza thA / usa sanniveza meM paraspara sahAyaka tetIsa gRhapati zramaNopAsaka rahate the, ityAdi saba varNana caramendra ke trAyastriMzakoM ke anusAra karanA, yAvat vicaraNa karate the / ve tetIsa paraspara sahAyaka gRhastha zramaNopAsaka pahale bhI aura pIche bhI ugra, ugravihArI evaM saMvigna tathA saMvigravihArI hokara bahuta varSoM taka zramaNopAsakaparyAya kA pAlana kara, mAsika saMlekhanA se zarIra ko kRza karake, sATha bhakta kA anazana dvArA chedana karake, anta meM AlocanA aura pratikramaNa karake kAla ke avasara para samAdhipUrvaka kAla karake yAvat zakra ke trAyastriMzaka deva ke rUpa meM utpanna hue / 'bhagavan ! jaba se ve bAlAka nivAsI paraspara sahAyaka gRhapati zramaNopAsaka zakra ke trAyastriMzakoM ke rUpa meM utpanna hue, kyA tabhI zakra ke trayastriMzaka deva haiM ? ityAdi prazna samagra varNana purAne cyavate haiM aura naye utpanna hote haiM; taka caramendra ke samAna karanA / bhagavan ! IzAna ke trAyastriMzaka deva haiM ? ityAdi prazna kA uttara zakrendra ke samAna jAnanA cAhie / itanA vizeSa hai ki ye campAnagarI ke nivAsI the, yAvat IzAnendra ke trAyastriMzaka deva ke rUpa meM utpanna hue / jaba se ye campAnagarI nivAsI tetIsa paraspara sahAyaka zramaNopAsaka trAstriMzaka bane, ityAdi zeSa samagra varNana pUrvavat purAne cyavate haiM aura naye utpanna hote haiM / bhagavan ! kyA devarAja devendra sanatkumAra ke trAyastriMzaka deva haiM ? hA~, gautama haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? ityAdi samagra prazna tathA usake uttara meM jaise dharaNendra ke viSaya meM kahA hai, usI prakAra kahanA cAhie / isI prakAra prANata aura acyutendra ke trayastriMzaka devoM ke sambandha meM bhI ki purAne cyavate haiM aura naye utpanna hote haiM, taka kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai ! bhagavan ! yaha isI prakAra hai ! zataka - 10 uddezaka - 5 [488] usa kAla aura samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / vahA~ guNazIlaka nAmaka udyAna thA / yAvat pariSad lauTa gaI / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke bahuta-se antevAsI sthavira bhagavAn jAtisampanna... ityAdi vizeSaNoM se yukta the, AThaveM zataka ke saptama uddezaka ke anusAra aneka viziSTa guNasampanna, yAvat vicaraNa karate the / eka bAra una sthaviroM (ke mana meM zraddhA aura zaMkA utpanna huI / ataH unhoMne gautamasvAmI kI taraha, yAvat paryupAsanA karate hue isa prakAra pUchA bhagavan ! asurendra asurarAja camara kI kitanI agramahiSiyA~ kahI gaI haiM ? Aryo ! kAlI, rAjI, rajanI, vidyut aura meghA / inameM se eka-eka agramahiSI kA ATha-ATha hajAra deviyoM kA parivAra kahA gayA hai / eka-eka devI dUsarI ATha-ATha hajAra deviyoM ke parivAra kI vikurvaNA kara sakatI hai / isa prakAra pUrvApara saba milA kara cAlIsa hajAra deviyA~ haiM / yaha eka truTika (varga) huA / bhagavan ! kyA asurakumArarAja asurendra camara apanI camaracaMcA rAjadhAnI kI sudharmAsabhA meM camara nAmaka siMhAsana para baiThA kara truTika ke sAtha bhogya divya bhogoM ko bhogane meM samartha hai ? ( he Aryo !) yaha artha samartha nahIM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? Aryo ! asurendra asurakumArarAja camara kI camaracaMcA nAmaka rAjadhAnI kI sudharmAsabhA meM mANavaka caityastambha
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-10/-/5/488 285 meM, vajramaya gola DibboM meM jina bhagavan kI bahuta-sI asthiyA~ rakhI huI hai, jo ki asurendra asurakumArarAja tathA anya bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM ke lie arcanIya, vandanIya, namaskaraNIya, pUjanIya, satkArayogya evaM sammAnayogya haiM / ve kalyANarUpa, maMgalarUpa, devarUpa, caityarUpa evaM paryupAsanIya haiM / isalie una ke praNidhAna meM vaha yAvat bhoga bhogane meM samartha nahIM hai / isIlie he Aryo ! aisA kahA gayA hai ki asurendra yAvat camara, camaracaMcA rAjadhAnI meM yAvat divya bhoga bhogane meM samartha nahIM hai / parantu he Aryo ! vaha asurendra asurakumArarAja camara, apanI camaracaMcA rAjadhAnI kI sudharmAsabhA meM camara nAmaka siMhAsana para baiTha kara causaTha hajAra, sAmAnika devoM, trAyastriMzaka devoM aura dUsare bahuta-se asurakumAra devoM aura deviyoM se parivRta hokara mahAninAda ke sAtha hone vAle nATya, gIta, vAditra Adi ke zabdoM se hone vAle divya bhogya bhogoM kA kevala parivAra kI vRddhi se upabhoga karane meM samartha hai, kintu maithunanimittaka bhoga bhogane meM samartha nahIM / [489] bhagavan ! asurendra asurakumArarAja camara ke lokapAla soma mahArAja kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra yathA-kanakA, kanakalatA, citraguptA aura vasundharA / inameM se pratyeka devI kA eka-eka hajAra deviyoM kA parivAra hai / inameM se pratyeka devI eka-eka hajAra deviyoM ke parivAra kI vikurvaNA kara sakatI hai / isa prakAra pUrvApara saba mila kara cAra hajAra deviyA~ hotI haiM / yaha eka truTika kahalAtA hai / bhagavan ! kyA asurendra asurakumArarAja camara kA lokapAla soma mahArAjA, apanI somA nAmaka rAjadhAnI kI sudharmAsabhA meM, soma nAmaka siMhAsana para baiThakara apane usa truTika ke sAtha bhogya divya-bhoga bhogane meM samartha hai ? (he Aryo !) camara ke anusAra yahA~ bhI jAnanA / parantu isakA parivAra, sUryAbhadeva ke parivAra ke samAna jAnanA / zeSa saba varNana pUrvavat; yAvat vaha somA rAjadhAnI kI sudharmA sabhA meM maithunanimittaka bhoga bhogane meM samartha nahIM hai / __ bhagavan ! camarendra ke yAvat lokapAla yama mahArAjA kI kitanI agramahiSiyA~ hai ? ityAdi prazna / (Aryo !) soma mahArAjA ke anusAra yama mahArAjA ke sambandha meM bhI kahanA, kintu itanA vizeSa hai ki yama lokapAla kI rAjadhAnI yamA hai / zeSa saba varNana soma mahArAjA ke samAna / isI prakAra varuNa mahArAjA kA bhI kathana karanA / vizeSa yahI hai ki varuNa mahArAjA kI rAjadhAnI kA nAma varuNA hai / isI prakAra vaizramaNa mahArAjA ke viSaya meM bhI jAnanA / vizeSa itanA hI hai ki vaizramaNa kI rAjadhAnI vaizramaNA hai / zeSa yAvat-ve vahA~ maithunanimittaka bhoga bhogane meM samartha nahIM haiM / bhagavAn ! vairocanendra vairocanarAja balI kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! pAMca agramahiSiyA~ haiM / zumbhA, nizumbhA, rambhA, nirambhA aura madanA / inameM se pratyeka devI ke ATha-ATha hajAra deviyoM kA parivAra hai; ityAdi varNana camarendra ke devIvarga ke samAna / vizeSa itanA hai ki balIndra kI rAjadhAnI balicaMcA hai / inake parivAra moka uddezaka ke anusAra jAnanA / yAvat-vaha (sudharmA sabhA meM) maithunanimittaka bhoga bhogane meM samartha nahIM hai / bhagavan ! vairocanendra vairocanarAja bali ke lokapAla soma mahArAjA kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra-menakA, subhadrA, vijayA aura azanI / inakI eka-eka devI kA parivAra Adi samagra varNana camarendra ke lokapAla soma ke samAna jAnanA / isI prakAra vairocanendra bali ke lokapAla vaizramaNa taka sArA varNana pUrvavat jAnanA /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa kI kitanI agramahiSiyA~ kahI gaI haiM ? Aryo ! chaha agramahiSiyA~ haiM / yathA-ilA, zukrA, satArA, saudAminI, indrA aura ghanavidyut / unameM se pratyeka agramahiSI ke chaha-chaha hajAra deviyoM kA parivAra kahA gayA hai / inameM se pratyeka devI, anya chaha-chaha hajAra deviyoM ke parivAra kI vikurvaNA kara sakatI hai / isa prakAra pUrvApara saba milA kara chattIsa hajAra deviyoM kA yaha truTika (varga) kahA gayA hai / bhagavan ! kyA dharaNendra yAvat bhoga bhogane meM samartha hai ? ityAdi prazna / pUrvavat samagra kathana jAnanA cAhie / vizeSa itanA hI hai ki rAjadhAnI dharaNA meM dharaNa nAmaka siMhAsana para svaparivAra...zeSa pUrvavat / bhagavan ! nAgakumArendra dharaNa ke lokapAla kAlavAla nAmaka mahArAjA kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra agramahiSiyA~ haiM, yathA-azokA, vimalA, suprabhA, sudarzanA / inameM se eka-eka devI kA parivAra Adi varNana camarendra ke lokapAla ke samAna samajhanA caahie| isI prakAra (dharaNendra ke) zeSa tIna lokapAloM ke viSaya meM bhI kahanA / bhagavan ! bhUtAnanda kI kitanI agramahiSiyAM hai ? he Aryo ! chaha yathA-rUpA, rUpAMzA, surUpA, rUpakAvatI, rUpakAntA aura rUpaprabhA / inameM se pratyeka devI agramahiSI ke parivAra Adi kA tathA zeSa varNana dharaNendra ke samAna jAnanA | bhagavan ! bhUtAnanda ke lokapAla nAgavitta ke kitanI agramahiSiyA~ haiM ? ityAdi pRcchA / Aryo ! cAra haiM / sunandA, subhadrA, sujAtA aura sumanA / isameM pratyeka devI ke parivAra Adi kA zeSa varNana caramendra ke lokapAla ke samAna jAnanA / isI prakAra zeSa tIna lokapAloM kA varNana bhI jAnanA / jo dakSiNadizAvartI indra haiM, unakA kathana dharaNendra ke samAna tathA unake lokapAloM kA kathana dharaNendra ke lokapAloM ke samAna jAnanA cAhie / uttaradizAvartI indroM kA kathana bhUtAnanda ke samAna tathA unake lokapAloM kA kathana bhI bhUtAnanda ke lokapAloM ke samAna jAnanA cAhie / vizeSa itanA hai ki saba indroM kI rAjadhAniyoM aura unake siMhAsanoM kA nAma indra ke nAma ke samAna jAnanA cAhie / unake parivAra kA varNana bhagavatI sUtra ke tIsare zataka ke prathama moka uddezaka meM kahe anusAra jAnanA cAhie / sabhI lokapAloM kI rAjadhAniyoM aura unake siMhAsanoM kA nAma lokapAloM ke nAma ke sadRza jAnanA cAhie tathA unake parivAra kA varNana camarendra ke lokapAloM ke parivAra ke varNana ke samAna jAnanA cAhie / bhagavan ! pizAcendra pizAcarAja kAla kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra, yathA-kamalA, kamalaprabhA, utpalA aura sudarzanA / inameM se pratyeka devI ke eka-eka hajAra deviyoM kA parivAra hai / zeSa samagra varNana camarendra ke lokapAloM ke samAna evaM parivAra kA kathana bhI usI ke parivAra ke sadRza karanA / vizeSa itanA hai ki isake 'kAlA' nAma kI rAjadhAnI aura kAla nAmaka siMhAsana hai / zeSa pUrvavat / isI prakAra pizAcendra mahAkAla kA etadviSayaka varNana bhI isI prakAra samajhanA | bhagavan ! bhUtendra bhUtarAja surUpa kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra, yathA-rUpavatI, bahurUpA, surUpA aura subhagA / pratyeka devI ke parivAra Adi kA varNana kAlendra ke samAna hai / isI prakAra pratirUpendra ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / bhagavan ! yakSendra yakSarAja pUrNabhadra kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra / yathApUrNA, bahuputrikA, uttamA aura tArakA / pratyeka ke parivAra Adi kA varNana kAlendra ke samAna hai / isI prakAra mANibhadra ke viSaya meM bhI jAna lenA / bhagavan ! rAkSasendra rAkSasarAja bhIma ke kitanI agramahiSiyA~ kahI gaI haiM ? Aryo ! cAra / yathA-padmA, padmAvatI, kanakA aura
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-10/-/5/489 287 ratnaprabhA / pratyeka ke parivAra Adi kA varNana kAlendra ke samAna hai / isI prakAra mahAbhIma (rAkSasendra) ke viSaya meM bhI jAnanA / bhagavan ! kinnarendra kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra agramahiSiyA~ haiM, yathA-avataMsA, ketumatI, ratisenA aura ratipriyA / pratyeka agramahiSI ke devI-parivAra ke liye pUrvavat jAnanA cAhie / isI prakAra kimpuruSendra ke viSaya meM kahanA cAhie / bhagavan ! satpuruSendra kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra agramahiSiyA~ haiM, yathA-rohiNI, navamikA, hI aura puSpavatI / inake devI-parivAra kA varNana pUrvoktarUpa se jAnanA cAhie / isI prakAra mahApuruSendra ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie / bhagavan ! atikAyendra kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra / yathA-bhujagA, bhujagavatI, mahAkacchA aura sphuTA / pratyeka agramahiSI ke devI-parivAra kA varNana pUrvoktarUpa se jAnanA / isI prakAra mahAkAyendra ke viSaya meM bhI samajha lenA / bhagavan ! gItaratIndra kI kitanI agramahipiyA~ haiM ? Aryo ! cAra agramahiSiyA~ haiMsughoSA, vimalA, susvarA aura sarasvatI pratyeka agramahiSI ke devI-parivAra kA varNana pUrvavat / isI prakAra gItayaza-indra ke viSaya meM bhI jAna lenA / ina sabhI indroM kA zeSa varNana kAlendra ke samAna / rAjadhAniyoM aura siMhAsanoM kA nAma indroM ke nAma ke samAna hai| bhagavan ! jyotiSkendra jyotiSkarAja candra kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra | candraprabhA, jyotsnAbhA, arcimAlI evaM prabhaMkarA / zeSa samasta varNana jIvAbhigamasUtra meM kahe anusAra | sUryendra kI cAra agramahiSiyA~ ye haiM-sUryaprabhA, AtapAbhA, arcimAlI aura prabhaMkarA / zeSa pUrvavat; yAvat ve maithunanimittaka bhoga bhogane meM samartha nahIM haiM / bhagavan ! aMgAra (maMgala) nAmaka mahAgraha kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra / vijayA, vaijayantI, jayantI aura aparAjitA / inameM se pratyeka agramahiSI ke devI-parivAra kA varNana candramA ke devI-parivAra ke samAna / parantu itanA vizeSa hai ki isake vimAna kA nAma aMgArAvataMsaka aura siMhAsana kA nAma aMgAraka hai, ityAdi zeSa samagravarNana pUrvavat jAnanA : isI prakAra vyAlaka nAmaka graha ke viSaya meM bhI jAnanA / isI prakAra 88 mahAgrahoM ke viSaya meM bhAvaketu graha taka jAnanA / parantu vizeSa yaha hai ki avataMsakoM aura siMhAsanoM kA nAma indra ke nAma ke anurUpa hai / zeSa pUrvavat / / bhagavan ! devendra devarAja zakra kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! ATha agramahiSiyA~ haiM, padmA, zivA, zreyA, aMjU, amalA, apsarA, navamikA aura rohiNI / inameM se pratyeka agramahiSI kA solaha-solaha hajAra deviyoM kA parivAra kahA gayA hai / pratyeka devI solahasolaha hajAra deviyoM ke parivAra kI vikurvaNA kara sakatI hai / isa prakAra pUrvApara saba milA kara eka lAkha aTThAIsa hajAra deviyoM kA parivAra hotA hai / yaha eka truTika (deviyoM kA varga) kahalAtA hai / bhagavan ! kyA devendra devarAja zakra, saudharmakalpa meM, saudharmAvataMsaka vimAna meM, sudharmAsabhA meM, zakra nAmaka siMhAsana para baiTha kara apane truTika ke sAtha bhoga bhogane meM samartha hai ? Aryo ! isakA samagra varNana camarendra ke samAna jAnanA cAhie / vizeSa itanA hai ki isake parivAra kA kathana 'mokA' uddezaka ke anusAra jAna lenA cAhie / bhagavan ! devendra devarAja zakra ke lokapAla somamahArAjA kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! cAra / rohiNI, madanA, citrA aura somA / pratyeka agramahiSI ke devI-parivAra kA
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda varNana camarendra ke lokapAloM ke samAna jAnanA / itanA vizeSa hai ki svayamprabha nAmaka vimAna meM sudharmAsabhA meM, soma nAmaka siMhAsana para baiTha kara maithunanimittaka bhoga bhogane meM samartha nahIM ityAdi pUrvavat / isI prakAra vaizramaNa lokapAla taka kA kathana karanA / vizeSa yaha hai ki inake vimAna Adi kA varNana tRtIyazataka anusAra jAnanA / bhagavan ! devendra devarAja IzAna kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? Aryo ! ATha haiM / kRSNA, kRSNarAji, rAmA, rAmarakSitA, vasu, vasuguptA, vasumitrA, vasundharA / inameM se pratyeka agramahiSI kI deviyoM ke parivAra Adi kA zeSa samasta varNana zakrendra ke samAna jAnanA / bhagavan ! devendra IzAna ke lokapAla soma mahArAjA kI kitanI agramahiSiyA~ kahI gaI haiM ? Aryo ! cAra agramahiSiyA~ haiM, yathA- pRthvI, rAtri, rajanI aura vidyut / inameM se pratyeka agramahiSI kI deviyoM ke parivAra Adi zeSa samagra varNana zakrendra ke lokapAloM ke samAna hai / isI prakAra varuNa lokapAla taka jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki inake vimAnoM kA varNana cauthe zataka anusAra jAnanA cAhie / zeSa pUrvavat, yAvat - vaha maithunanimittaka bhoga bhogane meM samartha nahIM hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai ! bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 10 uddezaka- 6 [490] bhagavan ! devendra devarAja zakra kI sudharmAsabhA kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke meruparvata se dakSiNa dizA meM isa ratnaprabhA pRthvI ke bahusama ramaNIya bhUbhAga se aneka koTAkoTi yojana dUra U~cAI meM saudharma nAmaka devaloka meM sudharmA sabhA hai; isa prakAra sArA varNana rAjapraznIyasUtra ke anusAra jAnanA, yAvat pAMca avataMsaka vimAna kahe gae haiM; yathA - asokAvataMsaka yAvat madhya meM saudharmAvataMsaka vimAna hai / vaha saudharmAvataMsaka mahAvimAna lambAI aura caur3AI meM sAr3he bAraha lAkha yojana hai / 288 [491] sUryAbhavimAna ke samAna vimAna pramANa tathA upapAta abhiSeka, alaMkAra tathA arcanikA yAvat AtmarakSaka ityAdi sArA varNana sUryAbhadeva ke samAna jAnanA cAhie / usakI sthiti (Ayu) do sAgaropama kI hai / [492 ] bhagavan ! devendra zakra kitanI mahatI kRSi vAlA yAvat kitane mahAn sukha vAlA hai ? gautama ! vaha mahA RddhizAlI yAvat mahAsukhasampanna hai / vaha vahA~ battIsa lAkha vimAnoM kA svAmI hai; yAvat vicaratA hai / devendra devarAja zakra isa prakAra kI mahARddhi se sampanna aura mahAsukhI hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai ! zataka - 10 uddezaka - 7 [493] bhagavAn ! uttaradizA meM rahane vAle ekoruka manuSyoM kA ekorukadvIpa nAmaka dvIpa kahA~ hai ? gautama ! ekorukadvIpa se lekara yAvat zuddhadantadvIpa taka kA samasta varNana jIvAbhigamasUtra anusAra jAnanA cAhie / isa prakAra aTThAIsa dvIpoM ke ye aTThAIsa uddezaka kahane cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai ! bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 10 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 5/1 bhagavatI aGgasUtra 5 / 1 ( bhAga - 3) hindI anuvAda pUrNa /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre Agama saMbaMdhi sAhitya 1.45- Agama - mala [ardhamAgadhI 2.45 - Agama - gujarAtIanuvAda 3.45 - Agama - saTIka 4.45- Agama - viSayAnukama 5.45 - Agama - mahApUjanavidhI 6.45 - Agama - zabdakoza 7.45 - AgamasUtra - [hindIanuvAda zrI zruta prakAzana nidhi