Sanskrit English Dictionary Part 01

Author(s): P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan

Page 80

अधिकरणम्
अधिकारः
represented on the stage. -4 To be used as the head or [अधिकरणस्य विचालः अन्यथाकरणम् ] changing the quantity governing rule : समर्थानां प्रथमाद्वा P. IV. 1.823; इदं पदत्रयमधि- of ny thing, increasing or decreasing it so many times; क्रियते sk. -5 To superintend, be at the head. -6 (A.) । "विचाले च P.V. 3.43; द्रव्यस्य संख्यान्तरापादने संख्याया धा To bear, endure or overpower, be superior to: शत्रुमधि
स्यात् । एकं राशिं पञ्चधा कुरु Sk. -सिद्धान्तः a conclusion कुरुते Sk.; अधिचक्रे न य हरिः Bk. 8. 20. -7 To feel, emjoy%; भवादशाश्चेदधिकुर्वते रतिं निराधया हन्त हता मनस्विता Ki. 1.48.
__ अधिकरणिकः [ अधिकरणम आश्रयतया अस्त्यस्य ठन ] 1 A -8 To refrain or desist from. आधिकरणम् [कृ-ल्युट्] 1 Placing at the hend of
judge, magistrate. अहो व्यवहारपराधीनतया दुष्करं खाल पर्शचत्त
ग्रहणमधिकरणिके: Mk. 9. -2 A government official. appointiny &c. -2 Relation, reference, connection; रामाधिकरणाः कथा: Ram. referring to. -3 ( In gram.)
अधिकरण्यम् Authority, power. Agreement, concord, government or grammatical अधिकर्मन् . [अधिकं कम ] 1 A higher or superior relation (as of subject and predicate &e.); तत्पुरुषः act, -2 Superintendence, -. One who is charged with समानाधिकरणः कर्मधारयः P. I.2,42 having the members superintendence. -Comp. -करः, -कृत् a sort of servant, (of the compound in the same relation or apposition; overseor of workmen, -कृतः [अधिकर्म कृतं येन निष्टान्तस्य समानाधिकरणो or व्यधिकरणो बहुव्रीहिः, पीताम्बरः, क्रपाणिः परनिपानः] one appointed to superintend an institution &c. - Areteptacle or subject, technically substratum; or establishment: सर्वेष्वधिकृतो यः स्यात् कुटुम्बस्य तथोपरि । ज्ञानाधिकरणम् आत्मा T.S. the soul is the substratum सोऽधिकर्मकृतो ज्ञेयः स च कौटुम्बिकः स्मृतः ।। In families he is of knowledge. -5 Location, place, the sense of the the head or puter/milias. locative asc3; आधारोधिकरणम् P. I.1.15; कर्तृकर्म
अधिकर्मिकः [ अधिकृत्य कर्मणे अलम् , अधिकर्म ठन् ] The व्यवहितामसाक्षाद्वारयत् क्रियाम् । उपकुर्वत् क्रियासिद्धौ शास्त्रेधिकरणं
overseer of a market whose duty is to recover toll स्मृतम् ॥ Hari; as गेहे स्थाल्यामन्नं पचति. -6 A topic,
or duties from the traders. subject ; section, article or paragraph : a complete argument treating of one subject; A chapter in __ अधिकारः 1 Superintendence, watching over; वायु Kautiliya Arthasāstra. e. 9. 7 11 TUTH. the Sutras कष्टोऽधिकार: V. 3.1; यः पौरवेण राज्ञा धर्माधिकारे नियुक्त: 5.1 of Vyasa and Jaimini are divided into Adhyayas, the superintendence of religious matters; -2 Duty, office, Adhyavas into Padies and the Pidisk into Adhikara- charge; power, post af authority; authority ; - ņas or sections. According to the Mimarsakas a कार: Kau. A. 1 निर्णयाधिकारे ब्रवीमि M. 1. [ say this in complete Adhikarana consists of tive members: -विषय the capacity of niudge: अविधमोऽयं लोकतन्त्राधिकार:S.; the subject or matter to be explained, fatuor 1972 द्वीपिनस्ताम्बूलाधिकार दत्तः Pt. 1, तुल्योद्योगस्तव दिनकृतश्चाधिकारो the doubt or question arising upon that matter, पूर्वपक्ष मतो नः V.2.1.; अर्थ administration of premiury matters the first side or primi farie argument concerning it,
स्वाधिकारात् प्रमत्तः Me. 1; अधिकारे मम पुत्रको नियुक्त: 1.53 उत्तर । उत्तरपक्ष or सिद्धान्त the answer or demonstrated
यः सर्वाधिकारे नियुक्तः प्रधानमन्त्री स करोतु, अतुजीविना पर चर्चा conclusion, and a pertinency or relevancy, or
न कर्नच्या 1.2: शिल्पाधिकारे योग्येयं दारिका M. 1 fit to be (accoring to others निर्णय the tinal conclusion); विषयो initiated in to the fine arts. -3 Sovereignty, governविशयथैव पूर्वपक्षस्तथोनरमा निर्णयथेति सिद्धान्तः शावेऽधिकरणं स्मृतम्॥ int or administration, jurisdiction, rule: स्वाधिकारThe Vedantins put infat in the 3 rd place, and an
#1 afarza Ś. 7 seat of government or jurisdiction, last; नत्र एकैकमधिकरणं पञ्चावयवम् , विषयः संदेहः संगतिः पूर्वपक्षः । खेदं निरूपयS... -4 Position, dignity, rink: हृताधिकारा सिद्धान्तश्च. Generally speaking, the tive members may SAIH Y. 1. 70 deprived of the position or rights or be विषय, संशय, पूर्वपक्ष, उत्तरपक्ष and सिद्धान्त or राधान्त). privileges of a wife. 5 (a) Right, authority, privilege, -7 Court of justice, tourt, tribunal: स्वान्दोषान् कथयन्ति claim, title as to wealth, property &c.); right of नाधिकरणे Mk.!). रणे च साधनम् Dk.40.-8Stuff, material; ownership or possession; अधिकारः फले स्वाभ्यमधिकारी च विप्रतिषिद्ध चानधिकरणबाचि P. II.4.13 (अद्रव्यवाचि): अधिकरण। तम्प्रभुः 8. D. 2963; बत्सेऽधिकारः स्थितः Mv.4.38 it now एतावत्वे च P.II.4.15 tixed number of things, दश दन्तोष्ट: I belongs to the child. (1)Qualification or authority to Sk.-9 A claim. Bhay..1.16. -10 Supremaey. -11 A perform certain specitied duties, civil, sacrificial, religigovernment department: सर्वाधिकरणरक्षणम् Kau. A.4.. ons &c.: as the 3112117 of a king to rule and protect, -12 Agathering place प्रत्यक्षाश्च परोक्षाश्च सर्वाधिकरणेष्वथ। of a Brahman to steritice, of a Vaisya to till or trade वृत्तेर्भरतशार्दूल नित्यं चैवान्ववेक्षणम् || Mb. 12.59.68. -13A &c. शूद्रोऽधिकारहीनोऽपि Y.3.262; with loc.; निषेकादिस्मशाdepartment; अश्वागारान् गजागारान् बलाधिकरणानि च Mb. 12. नान्तो मन्त्रैर्यस्योदितो विधिः। तस्य शास्त्रेऽधिकारोऽस्मिन् ज्ञेयो नान्यस्य 69... -णी One who superintends. -Comp. -भोजक: कस्यचित् Ms. 2. 16: श्राद्धाधिकार सम्पदस्तु इति भवन्तो अवन्तु a court-dimitary, a judge, भीतभीता अधिकरणभोजका: Mk.9. (repeated in Sraddha ceremonies). -6 Prerogative -मण्डप: court or hall of justice. अधिकरणमण्डपस्य मार्गमादेशय of a king. -7 Effort, exertion; कर्मण्येवाधिकारस्ते मा Mk.9. -लेखकः .. official recorder or scribe, who drew फलेषु कदाचन By. 2.47 your business in with action alome up sale-deeds and other documents after getting the &c. -8 Relation, reference: 019951711 1917 1919 land measured in his presence: RT. VI. 38. -विचाल: लोकस्य समागतस्य। आत्माधिकारा विविधाश्च वाच: Ram.2.17.43.