________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
अन्तर्
- 3 ( As a separable preposition ) ( 4 ) In, into, between, in the middle, inside, within, (with loc. ); निवसन्नन्तर्दारुणि लब्ध्यो वहि: Pt. 1. 31; अन्तरादिये Ch. Up. : अन्तर्वेश्मनि Ms. 7. 223; Y. 3. 301: अप्स्वन्तरमृतमप्सु Rv. 1. 53. 19. जासु मे सोमो ऽनदन्तर् विश्वानि भेषजानं (6) Between ( with acc.) Ved. अन्तर्मही बृहती रोदसीमे Rv. 7. 87. 2; अन्तर्देवान् मत्यच 8.2.4 हिरण्मम्योर्ह कुश्योरन्तरवहित आस Sat. Br. ( C ) In, into, inside, in the interior, in the midst ( with gen.); प्रतिबलजलधेरन्तरौर्वायमाणे Ve. 3.7; अन्तःकञ्चुकिकञ्चुकस्य Ratn. 23 बहिरन्तश्च भूतानाम् Bg. 13. 15; त्वमने सर्वभूतानामन्तश्चरसि साक्षिवत् V. 2. 104 ; लघुवृत्तितया भिदां गतं बहिरन्तश्च नृपस्य मण्डलम् Ki. 2. 53: अन्तरीपं यदन्तर्बारिणस्तम् Ak.; oft. in comp. at the end; कूपान्तः पतित: Pt. 5; सभान्तः साक्षिण: प्राप्तान् Ms. 8. 79; दन्तान्तरधिष्टितम् Ms. 5. 111 between the teeth; उत्पित्सवोऽन्तर्नदभर्तुः Si. 3. 77; also in compound with a following word; अहं सदा शरीरान्तर्बासिनी ते सरस्वती Ks. 4.11. -4 It is frequently used as the first member of compounds in the sense of ‘internally', ' inside ', ' within ', ' in the inter rior ’, ‘ having in the interior ', ' filled with ', ' having concealed within, or in the sense of ' inward', — internal’, ‘secret', 'hidden' &c, forming Adverbial, Bahuvrihi or Tatpurusa compounds : कुन्दमन्तस्तुषारम् (Bah. comp.) Ś. 5. 19 filled with dew ; स्तोयम् (Bah. comp.) Me. 66; अन्तर्गिरि ( Adv. comp.) Ki. 1. 34 ; ज्वलयति तमन्तर्दाहः (Tht. comp.) .3.310 कोपा कोण:, 'आकूतम् &c. -5 It is also supposed to be a particle of assent (स्वीकारार्थक ). ( Note. In comp. the र् of अन्तर् is changed to a visarga before hard consonants, as अन्तःकरणम्, अन्तःस्थ &c.). [et. I inter; Zend antare; Goth. andar; Pers. andar ; Gr. entos ; ]. -Comp. -अंसः the breast ( = अंतरा - अंस q. v. ) अग्नि: inward fire, the fire which stimulates digestion; दीप्तान्तरनिपरिशुद्धकोष्ठः Suśr. -अङ्ग .. 1 inward, internal, comprehended, included ( with abl.); त्रयमन्तर पूर्वेभ्यः Pat. Sutra. - 2 proximate, related to, essential to or referring to the essential part of the 3 or base of a word (opp. बहिरङ्ग ): धातूपसर्गयोः कार्यमन्तरङ्गम् P. VIII. 3. 74 Sk. –3 dear, most beloved ( अत्यन्तप्रिय ); स्वपिति सुखमिदानीमन्तरङ्गः कुरङ्गः S. 4. v. 1. ( - अङ्गम् ) 1 the inmost limb or organ, the heart, mind; सन्तुष्टान्तरङ्गः Dk. 11; वृत्ति 21; the interior. -2 an intimate friend, near or confidential person ( forming, as it were, part of oneself ); मदन्तरङ्गभूताम् Dk. 81, 93, 101; राजान्तरङ्गभावेन 137; अन्तरङ्गेषु राज्यभारं समर्प्य 159 -3 an essential or indispensable part, as श्रवण, मनन & निदिध्यासन in realizing Brahman. -4 What is intimately connected or related ; अन्तरङ्गबहिरङ्गयोरन्तररूं बलीयः ŚB. on Ms. 12.2.29. अवयव an inner part; P. V. 4. 62. आकाशः the ether or Brahman that resides in the heart of man (a term often occurring in the Upanis:ds ) - आकृतम् secret or hidden intention. -आगम: an additional augment between two letters, आगारम the interior of a house; स्त्रीनक्तमन्तरागारवहिःशत्रुकृतांस्तथा Y. 2. 31. - आत्मन् m. (मा) 1 the
119
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अन्तर्
inmost spirit or soul, the soul or mind; also the internal feelings, the heart, अङ्गुष्टमात्रपुरुषान्तरात्मा Svet.; नास्य प्रत्यकरोद्वार्यं विवेनान्तरात्मना Rām. 6. 103. 28. गतिमस्यान्तरात्मनः Ms. 6. 73; जीवसंज्ञोन्तरात्मान्यः सहजः सर्वदेहिनाम् 12. 13; मद्गतेनान्तरात्मना Bg. 6. 47 with the heart fixed on me; जातो ममायं विशदः प्रकामं अन्तरात्मा S. 4. 22, U. 3. 38, प्रायः सर्वो भवति करुणावृत्तिरार्द्रान्तरात्मा Mo. 95. -2 ( In phil.) the inherent supreme spirit or soul (residing in the interior of man); अन्तरात्मासि देहिनाम् Ku. 6. 21. आपणः amarket in the heart ( inside ) of a town. -आय, -आल; Sees v. -आराम .. rejoicing in oneself, finding pleasure in his soul or heart ; योऽन्तः सुखोन्तरारामस्तथान्तज्योंतिरेव सः Bg. 5. 24. - इन्द्रियम् an internal organ or sense - उष्यम् Ved a secret abode. -करणम the internal organ ; the heart, soul; the seat of thought and feeling, thinking faculty, mind, conscience; प्रमाणं प्रवृत्तयः S. 1. 22; सबाह्य णः अन्तरात्मा V. 4 the soul in all its senses external and internal, the inner and outer man; दयार्द्रभावमाख्यातमन्तःकरणैर्विशकैः R. 2. 11. According to the Vedanta अन्तःकरण is of four kinds : मनो बुद्धिरहङ्कारवित्तं करणमान्तरम् । संशयो निश्चयो गर्वः स्मरणं विषया इमे ॥ अन्तःकरणं त्रिविधम् Strikhyai.. युद्धषकारमनांसि सान्तःकरणा बुद्धिः 3, i.c. अहङ्कारमनः सहिता. कल्पः a certain number of years (with Buddhists). कुटिल a. inwardly crooked (fig.also): fraudulent. ( -लः ) conch-shell. _ –कृ(क्रि) मिः disease of worms in the body. -कोटरपुष्पी = अण्डकोटर पुष्पी - कोपः 1 internal disturbance; H. 3. -2 inward wrath, socret anger. -कोशम् the interior of a storeroom. the secret or hidden Ganges (supposed to communicate underground with a secret stream in Mysore ). गड्डु . [ अन्तर्मध्ये गडुरिव ] useless, unprofitable, umnnecessary, unavailing; किमनेनान्तर्गडुना Sar. S. (श्रीवाप्रदेशजातस्य गलमांसपिण्डस्य गडोर्यथा निरर्थकत्वं तद्वत्) -गम् -गत &c. See under अंतर्गम्. गर्भ . 1 bearing young, pregnant. -2 having a गर्भ or inside; so गर्भिन्. - गिरम् -रि ind. in mountains. अध्यास्तेन्तर्गिरं यस्मात् कस्तन्नावैति कारणम् Bk... 87. - गुड वलयः the sphincter muscle.- गूढ a.concealed inside, being inward; 'घनव्यथः U. 3. 1; R. 19.57; विषः with poison concealed in the heart. गृहम्, -गेहम्, -भवनम् [ अन्तःस्थं गृहम् &c. ] 1 the inner apartment of a house, the interior of a house. -2 N. of a holy place in Benares; पञ्चकोश्यां कृतं पापमन्तर्गेहे विनश्यति घणः - णम् [ अन्तर्हन्यते कोडी भवत्यस्मिन् निपात: ] the open space before the house between the entrance-door tund the house ( = porch or court ); तस्मिन्नन्तर्घणे पश्यन् प्रघाणे सौघसद्मनः Bk. 7.62 द्वारमतिक्रम्य यः सावकाशप्रदेशः सोऽन्नण) (मः णः) N. of a country of Bāhīka (or Balhika ) ( P. III. 3. 78 बाहीकग्रामविशेषस्य संज्ञेयम् Sk ) घातः striking in the widdle Kāsi on P. III. 3. 78. चर pervading the body; internally situated, internal, inward अन्तश्चराणां मरुतां निरोधात् Ku. 3. 48; U. 7. ज . born or bred in the interior (as a worm &c.), जठरम the stomach. (ind.) in the stomach. - जम्भः the
For Private and Personal Use Only
