Sanskrit English Dictionary Part 01

Author(s): P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan

Page 566

कल्पकः
648
C.
one in which we now live ]; कल्पं स्थितं तनुभृतां तनुभिस्ततः किम् Santi. 4. 2. Hence काल्पक means born in the primeval age' Bu. Ch. 2. 48. -7 Medical treatment of the sick. -8 One of the six Vedangas, i. e. that which lays down the ritual and prescribes rules for ceremonial and sacrificial acts; शिक्षा कल्पो व्याकरणम् Mund 1.1.5 see under वेदाङ्ग - 8 A termination added to nouns and adjectives in the sense of 'n little less than ', ' almost like ', ' nearly equal to ', P. V. 3. 67 [denoting similarity with a degree of infe riority ]; कुमारकल्पं सुषुवे कुमारम् R. 5.36; उपपन्नमेतदस्मिन्नुषिकल्पे राजनि S. 2; प्रभातकल्पा शशिनेव शर्वरी R. 3. 2; 80 मृतकल्पः प्रतिपन्नकल्पः &c. - 10 The doctrine of poisons and antidotes. 11 One of the trees of paradise; cf. कल्पद्रुम – 12 Vigour, strength; लौकिके समयाचारे कृतकल्पो विशारदः Rām. 2. 1. 22. ल्पा, -ल्पम् A kind of intoxicating liquor. -Comp. -अन्तः end of the world, universal destruction; कल्पान्तेष्वपि न प्रयाति निधनं विद्याख्यमन्तर्धनम Bh. 2. 16. कल्पान्तक्रूरकेलिः क्रतुकदनकरः कुन्दकर्पूरकान्तिः Udb. स्थायिन् lasting to the end of a कल्प; शरीरं अणविध्वंसि कल्पान्तस्थायिनो गुणाः H. 1. 46. - आदि: renovation of all things in the creation; करूपक्षये पुनस्तानि कल्पादौ विसृजाम्यहम् Bg. 9.7; -उपनिषद् pharmacology; Charak 1. 4 -कार: 1 author of Kalpasūtra, q. v. -2 a barber क्षयः end of the world. universal destruction; eg कल्पक्षये पुनस्तानि Bg. 97. पुरा कल्पक्षये वृत्ते जातं जलमयं जगत् Ks. 2. 10. -तः, -द्रुमः, -पादपः, -वृक्षः 1 one of the trees of heaven or Indra's paradise, fabled to fulfill all desires: आसीत्कल्पतरुच्छायामाश्रिता सुरभिः पथि R. 1.755 17. 26: Ku. 2.39: 6. 41. -2 a tree supposed to grant all desires; ' wish-yielding tree' ; नाबुद्ध कल्पद्रुमतां विहाय जातं तमात्मन्यसिपत्रवृक्षम् R 14.48; मृषा न चक्रेऽल्पितकल्पपादपः N. 1. 15. -3 any productive or boun tiful source; निगमकल्पतरोर्गलितं फलम् Bhāg. 1.1.3. -4 ( fig.) a very generous person ; सकलार्थिसार्थकल्पद्रुमः Pt. 1. -नृत्यम् a particular kind of dance. - पाल: 1a protector of order. -2 a seller of spirituous liquors. -लता, लतिका 1 a creeper of Irdra's paradise ; Bh. 1.90.-2 a creeper supposed to grant all desires; नाना फलैः फलति कल्पलतेव भूमिः Bh. 2. 46; cf. कल्पतरु above. -वल्ली sce कल्पलता; Ks. 1. 66; कल्पवली गृहेषु 52. श. -विद a. conversant with sacred precepts; कल्पविकल्पयामास वन्यामेवास्य संविधाम् R. 1. 91. -स्थानम् 1 the art of proparing drugs: Charak 7. -2 the science of poisons and antidotes : Sur. -सूत्रम् a manual of ritual in the form of Sutras. Mb. 14. 54. 9. N. of a sacred Jaina book written by भद्रबाहु sketching the life of महावीर..
कल्पकः [क्लृप्-बुल्] 1 A rite. -2 A barber, Kanu. A. 1. 12. -3 See कल्पवृक्षः; कल्पकप्रसवोदयः Vis. Guna. 50. -4 A kind of tree, Cureurna (Mar. कचोरा ). -. conform ng to a settled rule or standard; याजयित्वाश्वमेधैस्तं त्रिभि रुत्तमकल्पकैः Bhāg. 1.8.6,
कल्पनम् [ क्लृप् ल्युट् ] 1 Forming, fashioning, arrang ing. -2 Performing, doing, effecting. -3 Clipping, cutting. -4 Fixing -5 Anything placed upon another for decoration. -ना 1 Fixing, settlement; अनेकपितृकाणां तु पितृतो भागकल्पना Y. 2. 120; 217; Ms. 9. 116. -2 Making, performing, doing. -3 Forming, arranging; विषमासु च कल्पनासु Mk. 3. 14; केश Mk. 4. 4 Decorat ing, ornamenting. -5 Composition. -6 Invention. -7 Imagination, thought; कल्पनापोढः Sk. P. II. 1. 38 = कल्पनाया अपोढः -8 An idea, fancy or image ( conceived in the mind); Santi. 2. 8.-9 Fabrication. -10 Forgery. - 11_A contrivance, device - 12 ( In Mim. phil. ) = अर्थापत्ति q. v. - 13 Decorating an elephant. -Comp. -शक्तिः f. the power of forming ideas; MW.
कल्य
कल्पनी Scissors.
कल्पनीय a. 1 To be made, fashioned or contrived. -2 Feasible. -3 To be substituted or supplied.
कल्पिक a. Fit, proper
कल्पित a. Arranged, made, fashioned, formed ; उत्सृज्य कुसुमशयनं नलिनीदलकल्पितस्तनावरणम् S. 3. 21; soe क्लुप् cans. –तः An elephant armed or caparisoned for war.
कल्मन् = कर्मन् q. v. विपरीतं तु यत्कर्म तत्कल्म कवयो विदुः Mbh. on P. I. 1. 51. also अपरिसमाप्तं कर्म कल्म Mbh. on P. I. 4. 51.
कल्मलिः Ved. Splendour; Av. 15. 2.
कल्मलीकम् Brightness, lustre.
कल्मष a. 1 Sinful, wicked. -2 Foul, dirty; व्यरोचत नदा तोयं निर्मलं गतकल्मषम् Rām. 1. 43.26. -पः, -पम् 1 Stain, dirt, dregs. -2 The hand below the wrist. - 3 Sin ; स हि गगनविहारी कल्मषध्वंसकारी H. 1. 19; Bg. 1.30; 5.16; Ms. 4. 260, 12. 18, 22. -प: Holl.
कल्माष . ( - पी / ) 1 Variegated, spotted; आजुहाव ततः प्रीतः कल्माष धूतकल्मषाम् Rām. 1. 52. 20 -2 Black and white; अश्वांस्तित्तिर कल्माषान् Mb. 12. 124. 12. -पः 1 The variegated colour. -2 A mixture of black and white. शुरुगुणः शुक्रः । कृष्णगुणः कृष्णः । य इदानीमुभयगुणः स तृतीयामाख्यां लभते कल्माष इति वा सारङ्ग इति वा Mbh. on P. I. 2. 31. -3 A demon, goblin. -4 The black colour. -5 A form of Agni. -6 A kind of fragrant rice. -पी N. of the river Yamunā; अभितः सोऽथ कल्माष गङ्गाकूले परिभ्रमन् Mb. 1. 1675. -2 The spotted cow of Jamadagni. -पम् Stain. -Comp. -कण्ठ: an epithet of Siva. - पादः N. of a king (सौदास), belonging to the solar dynasty.
कल्मापता Spottedness; राक्षसं भावमापन्नः पादे कल्माषतां गतः Bhāg. 9.9.25.
कल्य a. [ कलयति चेष्टामत्र, कल्-यक्; कल् कर्मणि यत्, कलासु साधु कला - यत् वा Tv. ] 1 Sound, free from sickness, healthy; सर्वः कल्ये वयसि यतते लब्धुमर्थान्कुटुम्बी V. 3. 1;