Sanskrit English Dictionary Part 01

Author(s): P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan

Page 439

421
उदार
उदार्चस्
Vanguieraspinosa Roxb (मदनवृक्ष). -8 Increase; सर्वद्धऍपचयोदकम् Bhag. 3. 23. 18.
उदर्चिस् .. [ऊर्वमर्चिः शिखाऽस्य ] Shining or blazing . upwards, resplendent, radiant, glowing; स्फुरन्नुदार्चः सहसा तृतीयादक्ष्णः कृशानुः किल निप्पपात Ku.3.71, 7.79; R. 7.24, 15.76. m. 1 Fire; प्रक्षिप्योदर्चिषं कक्षे शेरते नेऽभिमारुतम् Si. 2.42,20.75. -2 The god of love. -3 N. of Siva.
उदर्दः [अर्द-अच] ( In Medic.) Erysipelas (विसर्प). उदर्धः Scarlet fever.
उदवग्रहः A Svarita arcent depending oman Udatta which stands in the Avagraha q. v.
उदवसानीय .. Ved. List, final.
उदवस्य . Last, final, concluding; उदवस्यःसहविग्भिः मस्नाववभृथं ततः Bhag.+.7.16.
उदवसितम् [ उद्-अव-सो-] A house, dwellingi जानीषे रेभिलस्योदवसितम् Mk.t; Si. 11. 18.
उदथु . [ उद्गतान्यभूणि यस्य ] Bursting into tours, one whose tears gush forth, weeping; तस्य पश्यन ममोमित्रेरुदश्रुर्वसतिदुमान् R. 12, 14; Amaru. 11.
उदश्रयणम् Thu act of using to weep.
उदस्। P.[ उद-अस् ] 1 To east up, throw up; दयिनाय सारावमुदस्तमपनदवसादिनः करा Si. 15.81; 10 mise, lift up, elevate, erect : खयमिति मुग्धवधमुदास दोभ्याम् Si.7.49%B पुच्छमुदस्यति Sk. -2 To throw down; उदस्ताधारणः Dk.5. -3 To throw out, expel, drive away, leave, quit; उदस्य धैर्य दयितेन सादरम् Ki. 8. 50. -4 To destroy, dispel: रिपुतिमिरमुदस्य Ki. 1.46. -5 To drive, propel; इत्थं बिहत्य वनिताभिरुदस्यमानम् Ki.s.. -6 To turn away. -7 To tako pains, make efforts. -p8s. To be driven off, fall off, devinte from; अनिमूद उदस्यते नयात् Ki.2.19.
उदसनम् 1 Throwing, raising, eresting; पुच्छादुदसने व्यसने पर्यगने च Mbh. B.I. 20. -2 Expelling, turning out.
उदस्ता .1.1 Thrown or cast up, raised, erected. -2 Turned out, expelled. -3 Removed, Seattered. - Shamed, humblerl, humilisted. -5 Come out, bulged out ; परिभ्रमात्र उदस्तलोचनः Bhag. 3. 19.26.
उदस्तान् ind. On, above विधुतकल्कोऽथ हरेरुदस्तात्प्रयानि चक्र नृप शैशुमारम् Bhig.2.2.21.
उदासः [ उद्-अस्-घञ्] 1 Throwing upwarils, elevistion, raising. -2 Expulsion.
उदाजः Encouragement to the army.
उदात्त । [उद्-आदा-क्त] 1 High, elevated, lofty, exalted, noble; इतचोदात्तदन्नानां कुजराणां नरस्विनाम् Ram. 2.09. 11. उदात्तकुलजातीय उदात्ताभिजनः सदा Mb. 13. 15.31. °अन्वयः K.2: Ratn. sublime; Ve. 1. -2 Noble, dignified ; अत्युदात्तसुजनश्चन्द्रकेतु: U. 6. -3 Gener-
ous, bountiful, donor. -4 Famous, illustrious, great; Si. 20.82; ललितोदात्तमहिमा Bv.1.79. -5 Dear, beloved. -6 Highly or acutely accented 28 Svara ), ste below. : 1 The acute accent, a high or sharp tone: उच्चैरुदात्तः P. I. 2.29ताल्वादिपु सभागेषु स्थानपूर्वभागे निष्पन्नोऽनुदात्तः Sk.; see under अनुदात्त also: निहन्त्यरीनेकपदे य उदात्तः स्वरानिव Si. 2.95.-2 Gift, donation. -3 A kind of musical instrument, a large drum. -4 A variety of the hero; see धीरोदात्त. -त्तम् ( In Rhet.) A figure of speech which describes supormundane prosperity, or an action of one that is great represented collaterally to the subject in hand; लोकातिशयसंपत्तिवर्णनोदात्तमुच्यते। यद्वापि प्रस्तुतस्याहं महतां चरितं भवेत् || S.D.7523; ct. also K.P.10; उदात्तं वस्तुनः संपन्महतां चोपलक्षणम्. -Comp. -राघव: N. of dram. yra a. pronounced with the acute accent.
उदात्ततर a. More elevated, more acute. उदात्यूहः A kind of water-erow. उदान See under 1. उदन् .
उदानी A. To raise, elevate; विनेष्ये वा प्रियान प्राणानुदानेष्येऽथवा यशः Bk.8.21.
उदाप्यम् ind. Ved. Against the stream; Av. 10. 1.7. (v.1.).
उदायुध . With upliftel weapon, upraising weapons; मनुजपशुभिर्निमांदर्भवद्भिरुदायुधैः Ve. 3.22; उदायुधानापतनस्तान्टप्तान्प्रेक्ष्य राघवः ।. 12.11.
उदार.1 Generous, liberal, munificent. -2 (1) Noble, exalted, dignified; स तथेति विनेतुरुदारमतेः R.8.91, 5. 12: वाचः 65; उदाराः सर्व एवैते Bg. 7. 18. (1) High, lofty, great, best, illustrious, distinguished: °कीर्तेः Ki. 1. 18; नपसः Bh. 8.51. -3 |Honest, sincere, upright. -4gool, nice, tine: कृतः कटोभीष्म उदार: शोभन: Mbh.2.3.1; उदार: कल्पः Sh. -5 Proper, right. -6Eloquent. -7 Kind, soft, agreeable; वाचः कन्यकाः R. 11.77. -8 Rich, plentiful; उदारा श्रीः स्थिता हास्याम् Ram.1.22. 16. उदारमभ्यवहारविधिम् Dk.19%3 Mu.3.8. -9 Larges extensive grand, splendid; साकेतोपवनमुदारमध्युवास R. 18.78; उदारनेपथ्यभृताम् 6.6 richly dressed. -10 Beautiful, charming, lovely; Ku.7. 14; Si. 5. 21; see उदारदर्शन below; R. 16.2651. -11 Unporploxed. -12 Exciting, driving forth (Ved.). श्रीणामुदारो धरुणो रयीणाम् Rv. 10.15.5. -रम् ind. 1 Loudly; प्रगीयते सिद्धगणैश्च योषितामुदारमन्ते कलभाविकम्वरैः Si. 4.33.-2 By means of arguments; इति तानुदारमनुनीय Ki. 12.10. -र: Ved. 1A rising fog or vapour. -2 A sort of grain with long stalks. -3 A tigure in Rhetoric which attributes greatness to inanimate objects. -Comp. -आत्मन् -चेतस्, -चरित, -मनस्, -सत्त्व . noble-minded magnenimous; उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् II. 1.68. -धी .1 of sublime genius, highly intelligent; धियः समग्रैः स गुणैरुदारधीः R. 3. 30. -2 noble-minded. (m.) N. of Visnu. (f.) good a bilities. -दर्शन a good-looking