________________
पञ्चवस्तुके अनुयोग-गणानुज्ञाद्वारम्]
[४६३
पच्छावि तस्स घडणे, किं कारणमह अकारणं तं तु ।
निच्चं तब्भावाई, कारणभावे अ णाहेऊ ॥ १०३४ ॥ वृत्तिः- 'पश्चादपि तस्य'-हेतोरपरस्य 'घटने किं कारणम् ?, अथाकारणं तद'परहेतुघटनं 'नित्यं तद्भावाभावौ', तदविशेषात्, ‘कारणभावे चा परहेतुघटनस्य 'नाहेतुः' कश्चिदपर इति गाथार्थः ॥ १०३४ ।।
(કદાચ પ્રતિવાદી એમ કહે કે સમ્યકત્વમાં શ્રતધર્મ સિવાય બીજો પણ હેતુ છે, એથી શ્રુતધર્મનો યોગ થવા છતાં બીજા હેતુનો યોગ ન થવાના કારણે સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ ન થઈ, પાછળથી જયારે બીજા હેતુનો યોગ થાય ત્યારે સમ્યત્વ પ્રગટે. આના ઉત્તરમાં વાદી કહે છે કે-) બીજા હેતુનો યોગ થવામાં કયું કારણ છે? અર્થાત્ બીજા હેતુનો યોગ અમુક સમયે જ થાય છે તેનું કયું કારણ છે? બીજા હેતુનો યોગ થવામાં કોઈ કારણ ન હોય = કારણ વિના જ બીજા હેતુનો યોગ થતો હોય, તો તે બીજા હેતુનો યોગ કાં તો સદા હોય, કાં તો ક્યારેય ન હોય. કારણ કે એવો નિયમ છે કે જેનું કોઈ કારણ ન હોય તે કાંતો સદા હોય. કાંતો સદા ન હોય. જેનું કારણ ન હોય તેમાં અમુક સમયે હોવું અને અમુક સમયે નહોવું એવો ભેદ ન હોય. હવે જો બીજા હેતુના યોગનું કોઈ કારણ હોય તો એ કારણ પણ અહેતુ નથી, અર્થાત્ એનું બીજા હેતુના યોગના કારણનું) પણ બીજું કોઈ કારણ હોવું જોઈએ. [૧૦૩૪] एतदेवाह
तस्सवि एवमजोगा, कम्मायत्ता य सव्वसंजोगा।
तंपुक्कोसटिइओ, गंठिं जाऽणंतसो पत्तं ॥ १०३५ ॥ वृत्तिः- 'तस्यापि'-हेतुघटनहेतोः 'एवमयोगाद्', अकारणसकारणत्वेनोक्तदोषानिवृत्त्या, उपचयमाह-'कायत्ताश्च' कर्मपरिणतिहेतुकाश्च 'सर्वसंयोगा' बाह्याभ्यन्तराः, 'तदपि कर्मोत्कृष्टस्थिते'रारभ्य 'ग्रन्थि यावत्' कर्मग्रन्थिं 'अनन्तशः'- अनन्तां वारां ‘प्राप्तम्', आगमोऽयमिति गाथार्थः ॥ १०३५ ॥
ण य एयभेयओ तं, अन्नं कम्मं अणेण चरियत्थं ।
सइभावाऽणाइमया, कह सम्मं कालभेएणं ।। १०३६ ॥ वृत्तिः- 'न चैतभेदत' इति-जातावेकवचनं न चैतद्भेदेभ्यः- उत्कृष्टस्थितिग्रन्थ्यपान्तरालवर्त्तिभ्यः 'तदन्यत्कर्म' ततश्चैतदन्तर्गतेनैवानेन भाव्यम्, एतच्च अत्र व्यतिकरे 'चरितार्थं'निष्ठितप्रयोजनं इत्यर्थः । कुत इत्याह-'सकृद्भावाद् अनादिमता' कालेन बहुधाऽप्राप्तेः, एवं सति 'सम्यक्त्वं कथं कालभेदेन'-अतीतादिना?, उक्तवत्तत्त्वतो हेत्वविशेषादिति गाथार्थः ।। १०३६ ।।
આ જ કહે છે. આ પ્રમાણે બીજા હેતુના યોગનું કોઈ કારણ ઘટતું નથી. કારણ કે બીજા હેતુના યોગનું કારણ ન હોય કે હોય એ બંને રીતે ઉક્ત દોષો દૂર થતા નથી. હવે વિશેષ (= કર્મ પણ સમ્યકત્વનું કારણ નથી એ) કહે છે. બાહ્ય અને અત્યંતર એ સર્વસંયોગો કર્મ પ્રમાણે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
