Book Title: Karma Sahitya ane Agamik Prakarano Jain History Series 4
Author(s): Mohanlal Mehta, Hiralal R Kapadia
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
View full book text
________________
કર્મસાહિત્ય અને આગમિક પ્રકરણ
ગ્રન્થના પ્રારંભમાં આચાર્યે જણાવ્યું છે કે કર્મબન્ધ સહેતુક એટલે કે સકારણ છે. એના પછી કર્મના સ્વરૂપનો પરિચય દેવા માટે ગ્રન્થકારે કર્મનો ચા૨ દૃષ્ટિએ વિચાર કર્યો છે : પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, અનુભાગ અથવા રસ અને પ્રદેશ. પ્રકૃતિના મુખ્ય આઠ ભેદ છે : જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, વેદનીય, મોહનીય, આયુ, નામ, ગોત્ર અને અન્તરાય. આ આઠ મૂળ પ્રકૃતિઓના વિવિધ ઉત્તરભેદ થાય છે. આ ઉત્તરભેદોની સંખ્યા ૧૫૮ સુધી થાય છે. આ ભેદોનું સ્વરૂપ દર્શાવવા માટે આચાર્યે પ્રારંભમાં જ્ઞાનનું નિરૂપણ કર્યું છે. જ્ઞાનના પાંચ ભેદોનું સંક્ષેપમાં નિરૂપણ કરતાં તદાવરણભૂત કર્મોનું સદૃષ્ટાન્ત નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. દર્શનાવરણીય કર્મના નવ ભેદોમાં પાંચ પ્રકારની નિદ્રાઓ પણ સમાવિષ્ટ છે, એ જણાવતાં આચાર્યે આ નિદ્રાઓનું સુંદર વર્ણન કર્યું છે. ત્યાર પછી સુખ અને દુઃખના જનક વેદનીય કર્મનું, શ્રદ્ધા અને ચારિત્રના પ્રતિબંધક મોહનીય કર્મનું, જીવનની મર્યાદાના કારણભૂત આયુ કર્મનું, જાતિ આદિ વિવિધ અવસ્થાઓના જનક નામ કર્મનું, ઉચ્ચ અને નીચ ગોત્રના કારણભૂત ગોત્ર કર્મનું અને પ્રાપ્તિ આદિમાં બાધા નાખનાર અન્તરાય કર્મનું સંક્ષેપમાં વર્ણન કરવામાં આવેલ છે. અન્ને પ્રત્યેક પ્રકારના કર્મના કારણ પર પ્રકાશ ફેંકવામાં આવ્યો છે. પ્રસ્તુત કર્મગ્રન્થમાં ૬૦ ગાથાઓ છે.
૧૩૦
કર્મસ્તવ પ્રસ્તુત કર્મગ્રન્થમાં કર્મની ચાર અવસ્થાઓનું વિશેષ વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. તે અવસ્થાઓ છે – બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તા. આ અવસ્થાઓના વર્ણનમાં ગુણસ્થાનની દૃષ્ટિને પ્રાધાન્ય અપાયું છે. બંધાધિકારમાં આચાર્યે ચૌદ ગુણસ્થાનોના ક્રમને અનુસરી પ્રત્યેક ગુણસ્થાનવર્તી જીવની કર્મબંધની યોગ્યતા-અયોગ્યતાનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. એ જ રીતે ઉદય વગેરે અવસ્થાઓના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ. ગુણસ્થાનનો અર્થ છે આત્માના વકાસની વિવિધ અવસ્થાઓ. આ અવસ્થાઓને આપણે આધ્યાત્મિક વિકાસક્રમ કહી શકીએ. જૈન પરંપરામાં આ જાતની ચૌદ અવસ્થાઓ માનવામાં આવી છે. આ અવસ્થાઓમાં આત્મા ક્રમશઃ કર્મમળથી વિશુદ્ધ થતો થતો છેવટે મુક્તિ પામે છે. કર્મપુંજનો સર્વથા ક્ષય કરી મુક્તિ પામનાર પ્રભુ મહાવીરની સ્તુતિને બહાને પ્રસ્તુત ગ્રંથની રચના કરાઈ હોવાથી તેનું નામ ‘કર્મસ્તવ' રાખવામાં આવ્યું છે. તેની ગાથાસંખ્યા ૩૪ છે.
બન્ધસ્વામિત્વ – પ્રસ્તુત કર્મગ્રન્થમાં માર્ગણાઓની દૃષ્ટિએ ગુણસ્થાનોનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે અને જણાવવામાં આવ્યું છે કે માર્ગણાસ્થિત જીવોની સામાન્યપણે કર્મબંધ સંબંધી કેટલી યોગ્યતા છે અને ગુણસ્થાનના વિભાગ અનુસાર કર્મના
—
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
