Karma Sahitya ane Agamik Prakarano Jain History Series 4

Author(s): Mohanlal Mehta, Hiralal R Kapadia
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust

Page 263

પ્રાપ્ત કરાવનાર
યોગના વિવિધ અર્થ થાય છે. પ્રસ્તુત સંદર્ભમાં સંસારમાં અનાદિ કાળથી પરિભ્રમણ કરતા જીવનાં દુઃખોનો સર્વથા નાશ કરી શાશ્વત આનન્દની દશા પરમાત્મા બનાવનાર સાધન ‘યોગ' છે. સંક્ષેપમાં કહીએ તો મુક્તિનો માર્ગ ઉન્મુક્ત કરનારું સાધન ‘યોગ’ છે. આ દૈહિક અને ભૌતિક આસક્તિના ઉચ્છેદથી શક્ય છે. આવું હોવાથી અમારા દેશમાં ભારતવર્ષમાં અને કાલાન્તરે અન્યત્ર તપને યોગ માનવાની વૃત્તિ ઉત્પન્ન થઈ. આગળ જતાં ધ્યાનરૂપ આભ્યન્તર તપને શ્રેષ્ઠ માનતાં યોગીએ ધ્યાનમાં તલ્લીન રહેવું જોઈએ એવી માન્યતા રૂઢ થઈ. ત્યાર પછી યોગનો અર્થ સમદર્શિતા કરાવા લાગ્યો. આમ યોગનું બાહ્ય રૂપ બદલાતું રહ્યું છે જ્યારે એનું આન્તરિક તથા મૌલિક સ્વરૂપ તેમ જ ધ્યેય તો સ્થિર જ રહ્યું છે.
ચોથું પ્રકરણ યોગ અને અધ્યાત્મ
-
આપણો દેશ યોગ અને અધ્યાત્મની જન્મભૂમિ મનાય છે. આ અવસર્પિણી કાલમાં જૈનોના પ્રથમ તીર્થંકર ઋષભદેવ થયા છે. તેમને વૈષ્ણવો અને શૈવો પોતપોતાની રીતે મહાપુરુષ યા અવતારી પુરુષ માને છે. કેટલાક તેમને ‘અવધૂત’૧ કહે છે. એક દૃષ્ટિએ જોઈએ તો તે આદ્ય યોગી જ નહિ, યોગીરાજ પણ છે. એવું મનાય છે કે તેમણે યોગમાર્ગ પ્રવર્તાવ્યો. તેથી જ યોગવિષયક સાહિત્યની વિપુલ માત્રામાં રચના થઈ છે, પરંતુ તે આજ સર્વાંશતઃ ઉપલબ્ધ નથી, તેનો અધિકાંશ તો નામશેષ જ રહ્યો છે. જૈન સાહિત્યના એક અંગરૂપ યોગસાહિત્યને માટે પણ એ જ પરિસ્થિતિ છે. જૈન શ્વેતામ્બર કૉન્ફરન્સ (મુંબઈ) દ્વા૨ા પ્રકાશિત ‘જૈન ગ્રન્થાવલી’ના પૃ. ૧૦૯થી ૧૧૩ ઉપર ‘અધ્યાત્મ ગ્રન્થ’શીર્ષક નીચે પચાસ ગ્રન્થની યાદી આપી છે. આ વિષયના કેટલાય ગ્રન્થોનો તેમાં જુદા જુદા શીર્ષકો નીચે નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો છે. તે ઉપરાંત જૈન ગ્રન્થોના પ્રકાશન પછી બીજા કેટલાય ગ્રંથો જ્ઞાત થયા છે. તેમાંથી જેટલા
૧. તેમનો ધૃતરૂપ અંશ આચારાંગ(શ્રુત.૧)ના છઠ્ઠા અધ્યયન ‘ય’નું (સં.‘ધૃત’નું) સ્મરણ કરાવે છે.