________________
૧૮
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ હમણાં જ આપણું આ જ્ઞાનમંદિરમાં મેં એક પેટી જોઈ, જે જનાં પુસ્તકનાં પાનાંઓ અને તાડપત્રાના ટુકડાઓથી ભરેલી હતી. એને સાવનારે અખંડ તપ કરીને, જિંદગી ખચીને તે તૈયાર કર્યા હશે, ત્યારે એને ખબર પણ નહિ હોય કે પિતાના દીકરા એવા નાલાયક નીકળશે કે જેઓ પિતાના પૂર્વજોનાં સર્જનો પણ સાચવી નહિ સકે.
આ બધું જોઈ આજે આપણું કાળજું ચિરાય છે, મને લાગે છે કે આવી પરિસ્થિતિમાં આ જ્ઞાનમંદિરનો પ્રયાસ આશ્વાસનજનક છે. પાટણનો શ્રી. જેનસંધ જે આ મંદિર સાચવે તેને હું કહું છું કે તેઓ મંદિરને પુસ્તકે સાચવવાને તબેલો ન બનાવી મૂકે, પરંતુ તેને એક વિદ્યાધામ બનાવે. આજે તમારી પાસે એ જ્ઞાનમંદિરના ભંડારમાં પંદર હજાર પુસ્તક છે. જે એક વિદ્વાન જીવનપર્યત એક પુસ્તકનું સંશોધન કર્યા કરે ને તેનો પુનરુદ્ધાર કરી પ્રજાને તે આપે, તે એવા પંદર હજાર વિદ્વાનોને આ પુસ્તકે પૂરાં પાડી શકશે. જે પાટણની વિદ્યાપીઠ નાલંદા કે યુરોપની બીજી કોઈ પણ વિદ્યાપીઠથી જરા ય ઊતરે એમ ન હતી, તે પાટણ એટલું તો કરશે જ એવી મને આશા છે.
હું તે આજ એકાવન વરસની ઉંમરે પહેલી જ વાર પાટણ આવું છું. હું પાટણને રહેવાસી નથી, જન્મ પણ પાટણને નથી, પરંતુ છેલ્લાં બત્રીસ વરસથી હું પાટણનો બની રહ્યો છું ને એ માનસિક પ્રદેશમાં મેં સુંદરમાં સુંદર માનવતા, સુંદરમાં સુંદર સ્ત્રીત્વ અને સુંદરમાં સુંદર પુરુષત્વ સરળ્યું છે. પાટણની ગલીઓમાં સોલંકીઓના હાથીઓ કેવી રીતે ઘૂમતા હશે એ અને એવી જ કલ્પનામાં મેં અહોરાત વિચર્યા કર્યું છે. પાટણના ધોકાંટો આજ ઉજ્જડ છે ત્યાં મેં કરોડાધિપતિઓને વેપાર કરતા કર્યા છે ને હિંગળાજ માચરના ઓવારે મેં તે સરસ્વતી નદી વહેતી કરી છે. આમ સ્થૂળ રીતે પાટણમાં આજ આવ્યો છતાં તમારા કરતાં પાટણ મારું વધારે છે, એના ઉપર મારો અધિકાર વિશેષ છે.
આજે તે હવે જ્ઞાન વિશે જ હું કહીશ. જે ભૂમિમાં હજાર વર્ષ પહેલાં આવા તપસ્વીઓ, સંસ્કારસ્વામીઓ અને વિદ્વાન થઈ ગયા, તેની ચરણરજ માથે ચડાવવાની ઈચ્છાથી જ હું આવ્યો છું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
