________________
૧૫૬
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
આવાં ઉપનામ ગ્રથિત કરી સાર્વજનીન સંસ્કૃત વાડ્મયમાં તેના નામને શાશ્વત સ્થાન આપ્યું છે.
એમાં શંકાને જરાયે સ્થાન નથી કે કુમારપાલ અંતિમજીવનમાં એક પરમ જૈન રાજા હતો. તેણે જૈનધર્મપ્રતિપાદિત ઉપાસક એટલે ગૃહસ્થ – શ્રાવકધર્મનું ઘણી ઉત્કટતાપૂર્વક આચરણ કર્યું હતું. એતિહાસિક કાળમાં કુમારપાલ જેવો બીજો કોઈ પણ રાજા જૈનધર્મને ચુસ્ત અનયાયી થયો હોય તેની મને શંકા છે. એમ તે જૈન સાહિત્યમાં ઘણું રાજાઓને જેન થએલા ઉલેખેલા છે. જેમ કે, ઉજજયિનીને વિક્રમાદિત્ય, પ્રતિષ્ઠાનપુરને સાતવાહન, વલભીને શિલાદિત્ય, માન્યખેટને અમોઘવર્ષ, ગોપગિરિને આમરાજ, ઈત્યાદિ. પણ એ બધા જ જૈનધર્મના અનુરાગી થયા હશે તો તેને અર્થ એટલો જ છે કે તેમણે જેનધર્મ અને તેના અનુયાયીઓ તરફ પિતાને સવિશેષ અનુરાગ કે પક્ષપાત બતાવ્યો હશે. વખતે જૈન ગુરુઓને સૌથી વધારે આદર આપો હશે અને તેમના ઉપદેશ પ્રમાણે કેટલાંક જૈનમંદિરો વગેરે બાંધી-બંધાવી આપ્યાં હશે. કેટલાકે તેથી આગળ જઈ વર્ષના અમુક દિવસે કે માસ સુધી જીવહિંસાપ્રતિબંધક રાજાશાઓ જાહેર કરી હશે અને સ્વયં પણ મધ-માંસના સેવનની પ્રતિજ્ઞા લીધી હશે. પણ કુમારપાલની જેમ ગૃહસ્થધર્મના આદર્શને દર્શાવનારા પૂરા દ્વાદશત્રતાને સ્વીકાર તે કોઈએ નહિ કર્યો હોય.
તેણે સ્વીકારેલા એ દ્વાદશ જેનોનું સવિસ્તર વર્ણન જૈન પ્રબંધમાં કેટલીક વિગતે સાથે આપવામાં આવ્યું છે. વિગતેમાંની કેટલીક અતિશયોક્તિ ભરે હોઈ શકે, પરંતુ મૂળ હકીકત મિયા નથી એટલી વાત તો ચોક્કસ રીતે કહી શકાય તેમ છે. અને જે વાત ખુદ હેમચંદ્ર પિતે જ જણાવે છે તેમાં તે મિયાપણાને અવકાશ જ શી રીતે હાય. મંત્રી યશપાલ અને સોમપ્રભાચાર્યની જે કૃતિઓને પરિચય, મેં ઉપર આપે છે તેમાંનાં વર્ણને પરથી જણાય છે કે કુમારપાલે વિક્રમ સંવત ૧૨૧૬માં હેમચંદ્રાચાર્ય પાસે સકલ જન સમક્ષ જેનધર્મની ગૃહસ્થદીક્ષા સ્વીકારી હતી. એ દીક્ષા સ્વીકારતી વખતે એણે મુખ્યપણે આવી પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી ? – રાજ્યરક્ષા નિમિત્ત કરવા પડતા યુદ્ધસિવાય યાવજીવન કઈ પણ પથપ્રાણીની હિંસા ન કરવી;
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
