________________
શ્રી. હેમ સારસ્વત સત્ર નિબંધસંગ્રહ
૨૭૯
કત રજૂ કરતાં, તેવાં કેટલાંક સૂક્તનું સૂચન કર્યું છે. તેમાં વૈમુક્તક, મૈત્રાવરુણુય, યજ્ઞાયનીય સામ, દેવાસુરાધ્યાય, ગઈભાંડાધ્યાય, ગર્દભાંડીય, છત્વક, અને ઘષદકના ઉલ્લેખો છે: ૨૦ આ બધાં સૂક્ત અને અનુવાદ કયાંથી લેવામાં આવ્યા છે, તે માટે પૂરતા પુરાવાઓ મળી શક્યાં નથી. પણ તે બધા યુદ્ધ સમયે શત્રુને પરાજીત કરવા માટે પઠન કરવામાં આવતા હશે એમ સમજી શકાય છે. અનુમાનથી આ બધા આભિચારિક સૂકતે, સામ કે અથર્વના કેઈ તંત્રમાંથી લેવામાં હશે એમ લાગે છે. આથી મુનિરાજ હેમચંદ્ર વૈદિક સાહિત્યનું અનુશીલન કેવું, અને કેટલું સૂક્ષ્મદશી કર્યું હતું, તેને સચોટ પુરાવા મળી આવે છે. તે મહર્ષિની અપૂર્વ વિદ્વત્સકિતની સાચી પિછાન આવા અનેક પ્રમાણોથી પુરવાર થાય છે.
ગૃહ્યસૂત્રે, વિવિધ શાસ્ત્રો અને પુરાણે શ્રતયા અને વૈદિક સાહિત્યની આટલી લાંબી ચર્ચા આપ્યા પછી મુનીશ્વર હેમચંદ્ર ગુહ્યકર્મો, તેનાં વિધિવિધાનો, ઇતર ધર્મશાસ્ત્રો, પુરણ, વગેરેને લગતા જે નિર્દેશ કર્યા છે તત્સંબંધી કંઈક અષણ અહીં ચર્ચવામાં આવી છે.
આ મહાપુરુષની અગાધ વિદ્વત્તા માટે બે મત છે જ નહી, છતાં તે પ્રભાવક મહર્ષિએ કેટલું ઊંડું અવગાહન વૈદિક ધર્મ સંબંધી કર્યું હતું, તેની પિછાન આગળ આપી ગયા છીએ. ગૃહસ્થાશ્રમીઓને કરવાના નિત્ય-નૈમિત્તિક કાર્યોને ગૃહ્યક કહેવામાં આવે છે, જેમાં ગર્ભાધાનથી વિવાહપયતના સંસ્કારોને સમાવેશ થાય છે. તદુપરાંત શ્રાદ્ધાદિ પિતૃકાર્યો, ઉત્સ, વતો, વગેરે પણ ગુહીઓનાં નૈમિત્તિક કાર્યો છે. જેમ શ્રેતયો માટે મહર્ષિઓએ તસૂ સર્યા છે, તે જ પ્રમાણે ગુહ્યકર્મો માટેનાં ગૃહ્યસૂત્રે ઋષિમુનિઓએ પ્રત્યેક વેદ અને તેની શાખાવિભાગવાર રચ્યાં છે. હિંદુ સમાજમાં ચાલતાં આ બધાં વિધિ કાર્યો કેવી રીતે કરવામાં આવતાં હતાં, તેની યથાસ્થિત પિછાન “દયાશ્રયીકાર આચાર્યશ્રી હેમચંદ્રને હતી એમ જણાય છે. જેનાં કેટલાંક પ્રમાણો અહીં રજૂ કરી, તે પુરવાર કરવા પ્રયત્ન કર્યો છે.
૧૦ એજન, સ. ૧૮કલો. ૯૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
