________________
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
છે. “ પ્રાકૃતપિ ંગલ ’ની
ભાષા વહા " છે, તે આપણે સાદુ ચારણી અપભ્રંશ ” નામ આપી શકીએ. જુઓ નીચેનું અવતરણું :
66
૩૧૭
r
गजउ मेह कि अम्बर सामर फुलउ णीव कि भम्मउ भम्मर । एकलि जीअ पराहिण अम्हह कीलउ पाउस कीलउ वम्हह || પ્રા. વિ ૨-૧૩૬ ॥
[ છાયા : અર્જાતુ મેષઃ હિઁ અવર શ્યામરું ઋતુ નીવ: શ્રિમનુ પ્રમઃ । एक: जीवः पराधीनः अस्माकं क्रीडतु प्रावृट् क्रीडंतु मन्मथः ॥ ]
*r
સામર અને મચ્છર રૂપમાંનું પ્રથમનું અપરિચિતરૂપ છે, જ્યારે બીજામાં વ્યંજનની દ્વિરુક્તિ “ચારણી” પતિની છે. આમાં મકારાંત નામામાં ઉકારનાં દશ ન જ નથી થતાં; એટલે એક તે એ મેડાને અપભ્રંશ છે, બીજા દેશના છે, એમાં તે શંકા જ નથી, એ સર્વસ્વીકૃત વસ્તુ છે, અને તેમાં અપભ્રંશના સંસ્કારે જાળવી રાખવાના, વ્યંજનેને દ્વિત્વ આપી, કૃત્રિમ પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યા છે; આ ઉપરાંત અનેક ભિન્ન રૂપે ભિન્ન પ્રક્રિયાથી સિદ્ધ થતાં આપવામાં આવ્યાં છે, એ મા ડૅયથી પણુ જાણીએ છીએ; એટલે “ પ્રાકૃતપિંગલ ” અને તેના ઉપજીગ્ય મા`ડેય બંને પેાતાના દેશના અપભ્રંશને ખ્યાલમાં લઈ અથવા તા કાઈ કૃત્રિમ સ્વરૂપવાળી ભાષા સાધે છે, ત્યાં આ. હેમચંદ્રના વિશિષ્ટ અપભ્રંશનાં બધાં લક્ષણ્ણા ન જાળવી શકે, તે સ્પષ્ટ છે. પશુ તેથી આપણુને જે ભેદ મળે છે, તે એ કે એ એક પ્રાંતિક ભેદ જ છે; એ એટલું જ સ્પષ્ટ છે. આમ આપણે જોઈએ તેા ત્રણ અપભ્રંશ આપણી સમક્ષ આવવાના ઃ ૧. જોઈદુ વગેરેના શુદ્ધ મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃતાનુસારી અપભ્રંશ, ૨ આ. હેમચંદ્રના વિશિષ્ટરૂપે-વાળા અપભ્રંશ અને ૩. માર્કડેયને “નાગર” અપભ્રં’શ.
*
હવે એ પ્રશ્ન ઊભે ચાય કે આ. હેમચંદ્રના અપભ્રંશ કયા ? એમાં મુખ્ય ( ‘સ્ટાન્ડર્ડ”) અપભ્રંશનાં બધાં લક્ષણુ હૈ।વા છતાં, નથી એ શુદ્ધ મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃતાનુસારી અપભ્રંશ, નથી એ શુદ્ધ Âીરસેની પ્રાકૃતાનુસારી અપભ્રંશ અને નથી એ “ નાગર ” અપભ્રં’શ . હેમચંદ્ર કેટલીક નવીન પ્રક્રિયા આપે છે; સમાન હૈાય તા પુષ્કળ
65
"
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
