________________
૩૨૪
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
2.૧૧ ટે.ના માંના શબ્દસમુચ્ચય પાછળ વિચાર–અને વિવેકપર્વક ગોઠણી છે : એ શબ્દોને અકારાદિકમે સંગ્રહ્યા હોવાથી ૩, ૨ અથવા રથી શરૂ થતા શબ્દો વિષે કેટલીક વાર ઊભી થતી ગૂંચવણ અહીં થવાનો સંભવ નથી. વળી, અમુક અક્ષરથી શરૂ થતાં શબ્દોને અક્ષરસંખ્યામે, અર્થાત, પ્રત્યેકમાં સમાયેલા અક્ષરોની સંખ્યા પ્રમાણે ગોઠવ્યા છે એથી કોઈપણ શબ્દને શોધતાં વાર નથી લાગતી. વળી, પૂર્વાચાર્યો દેશી શબ્દોના અર્થો સંબંધી સર્વથા સ્પષ્ટ અને અસંદિગ્ધ ન હતા. એટલું જ નહિ પણ કેટલીકવાર અર્થનિર્ણયમાં એકબીજાથી વિરુદ્ધ પણ જતા હતા પણ હેમચન્દ્રાચાર્યના માં પ્રત્યેક શબ્દનો અર્થ આપે છે અને કેટલેક સ્થળે તે પૂર્વાચાર્યોએ આપેલા અર્થ અને પિતે ઠેરવેલા અર્થની તુલના સુંદર ચર્ચારૂપે મૂકે છે. દા. ત. તેના ૮, ૧૨ અને ૧૭માં અનુક્રમે સરા (સાપ')અને મુછળી (“સાવરણી')ને અર્થનિર્ણય કરતાં એ એક લાંબી ચર્ચામાં ઊતરે છે અને અન્ય દેશીકારોની ભૂલે બતાવે છે. એ જ પ્રમાણે, પ્રાકૃત ભાષા અને સાહિત્યના પિતાના પ્રગાઢ જ્ઞાનને લઈને હેમચન્દ્રાચાર્ય અનેક શબ્દોની જોડણી ચેકસ કરી શક્યા છે, જ્યારે અન્ય દેશીકાર કેટલેક સ્થળે ગોથાં ખાઈ ગયા છે. દા. ત. તેના ૧,૪ માં એ કહે છે કે સત્તાવયં (માંસલ”, સં ૩પવિતમ્ માંથી) એ સાચી જોડણી છે, નહિ કે અન્ય દેશકારોના કહેવા પ્રમાણે
વગ; પિતાની જોડણીના સમર્થનમાં એ જણાવે છે કૂતરપુસ્તwત્રામાથાત્. એ જ પ્રમાણે તેને ૧,૪૧ માં એમને મતે મારિજીફુદો એ શબ્દરૂપ યોગ્યતર છે, અન્ય આચાર્યોએ આપેલા છેપહો કે મછિોિ કરતાં વળી જુઓ: ૧,૨૬). આમ હેમચન્દ્રાચાર્ય કહે છે કે “અધુનાતન દેશીકારો માં તે અનેક ભૂલે છે અને એ “મહાપસારણ” સારુ તે એમના ગ્રન્થની રચના છે. શબ્દાર્થ અને શબ્દરૂપના પ્રશ્નમાં જ્યાં જ્યાં હેમચન્દ્રાચાર્ય પૂર્વા–
99. The Paiyalachchhi Namamala: a Prakrit
Kosha by Dhanapala. Edited with critical Notes, an Introduction and a Glossary by George Buehler, Goettingen, 1879.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
