________________
શ્રી. હેમ સારસ્વત સત્ર: નિબંધસંગ્રહ
૩૧૧
વિક૯પ જુએ છે. જે એમના વિશિષ્ટ વધુ રૂપો-વાળા અપભ્રંશને કોઈ નામ આપી શકાય તો તે એમના પ્રિય દેશનું જઃ “ગૌર્જર” માર્કડેય સંસ્કૃતથા શૌરી કહે છે અને ગુર્જર દેશમાં એ બનતું આવ્યું છે કે સંસ્કૃત શબ્દને ઉત્તરોત્તર વધુ અવલંબવામાં આવ્યા છે. પ્રાકૃત વ્યાકરણને અંતે આ. હેમચંદ્ર એ જ વલણે બધી પ્રાકૃત ભાષાઓમાં શેષ સંસ્કૃતમ ( ૮-૪-૪૪૮) સ્વીકારે છે. આ. હેમચંદ્રથી માંડી છેક આજની “ગૂજરાતી” સુધીમાં એ જ વલણ સ્વીકારાયું છે. ભ્રષ્ટ રૂપ ધીમેધીમે ઘસાઈ છૂટી ગયાં છે અને તેનું સ્થાન ધરગથુ સંસ્કૃત શબ્દોએ લઈ લીધું છે. અને ભેજદેવ ૯૦૦ વર્ષ ઉપર ગુર્જર દેશને અપભ્રંશનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ સ્વીકારે છે. તે પછી પક્કા “ ગૂજરાતી” આ. હેમચંદ્રને અપભ્રંશ બીજે કઈ હોઈ શકે? આમ આ. હેમચંદ્રને અપભ્રંશ એ “ગર્જર” અપશિ એના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં છે. જેમાં મુખ્ય (સ્ટાન્ડર્ડ ) અપભ્રંશની લાક્ષણિકતા અણીશુદ્ધ અપાયેલી છે જ. હરિભદ્રસૂરિના “નેમિનાથચરિઉ”ની ભાષા એ “ગર્જર અપભ્ર” અને ધનપાલની “ભવિસ્મકહા”ની ભાષા “ઉત્તરને અપભ્રંશ” છે, એમ સ્વીકારી, ડે. જેકેબીએ આ. હેમચંદ્રના અપભ્રંશને “નાગર” અપભ્રંશ કહ્યા છે, એવે છે. વનર જે અભિપ્રાય વ્યક્ત કરે છે. ૧૭ એ સદ્ધર નથી એમ કહેવામાં જરા પણ તેથી સાહસ નથી. હરિભદ્રસૂરિએ “નેમિનાથચરઉર્મમાં પ્રાકૃતમય સમાસબહુલ કૃત્રિમ ભાષા રવીકારી છે, એ સાથે એ નિયમિત સ્વરૂપની છે; એની સાથે આ. હેમચંદ્રની ધરગથે લે ગ્ય ભાષામાંના રૂપ ન મળવાથી એ જુદી જ ભાષા છે યા જુદે પ્રાંતીય ભેદ છે, એ મત ઉચ્ચાર, એ મને તે વધુ સાહસ જણાય છે. આ. હેમચંદ્રને અપભ્રંશ, માડય જેને “નાગર” નામ આપે છે, તે નથી, પણ પિતાના દેશને પ્રાંતીય ભેદ “જિર અપભ્રંશ” છે, જેમાં બટાક્કી” વિભાષાની અસર હેચ એમ જણાય છે. માર્કડેયના “નાગર અપભ્રંશ” કરતાં ટાકી વિભાષા “ગર અપભ્રંશ ને એટલે કે માર્કંડેય જ જેને “ગાર્જરી' કહે છે, તેને વધુ મળતી છે, એ તદન સ્પષ્ટ છે. આ “ટાક્કી ?વિભાષા એ
રારસેન અપભ્રંશ” હેવાની પૂરતી સંભાવના છે. જેનાં કેટલાંક રૂપે “ગાજર અપભ્રંશ”માં અનુગત થવાને કારણે
૧૭ “ઈન્ટ્રોડકશન ટુ પ્રાકૃત,” પૃ. ૭૮-૭૯.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
