Haim Saraswat Satra

Author(s): Bharatiya Vidya Bhavan Mumbai
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan

Page 328

શ્રી. હૈમ સારસ્વત સત્રઃ નિષ્પ ધસ ગ્રહ
૧. વાચા, ૨. લાટ, ૩. વૈદભ, ૪. ઉપનાગર, ૫. નાગર, ૬. ખાર, ૭. આવન્ય, ૮. પાંચાલ, ૯. ટાફ્ટ, ૧૦. માલવ, ૧૧. કૈકય, ૧૨. ગૌડ, ૧૩. આર્દ્ર, ૧૪. વૈવ, ૧૫. પાશ્ચાત્ય, ૧૬. પાંડવ, ૧૭. કૌન્તલ, ૧૮ સૈલ, ૧૯. કાલિંગ્ય, ૨૦. પ્રાચ્ય, ૨૧. કાડેંટ, ૨૨. કાંચ્ય, ૨૩. દ્રાવિડ, ૨૪. ગાજર, ૨૫. આભીર, ૨૬. મ્દેશીય, અને ૨૭, વૈતાલ. 3
છે. આ
આ ૨૭ ભેદે છે. આ બધાય “ 'सूक्ष्मभेदव्यवस्थिताः ૨૭ ભેદમાંથી પ્રધાન ભેદ ગાળી કાઢી, માકંડેયે નાગર, ઉપનાગર અને ત્રાચ એ ત્રણ અપભ્રંશાનું વ્યાકરણું પેાતાના ‘પ્રાકૃત નામક વ્યાકરણમાં પ્રધાનતા બાંધ્યું છે. એને મતે એ ત્રણે ભેદ્દા નીચે મુજબ છે :
સ્વ
નાગરઃ નાગર તુ મસાાષ્ટ્રીÀોઃ [iધૃતમ્ ॥૪
અ! નાગરના વિષયમાં ત્યાં તેણે જણાવ્યું છે કે, બાપભ્રંશમાબાપુ મૂત્યુન પ્રથમ નાળમાર્~~આમ બધા અપભ્રંશનું મૂળ રૂપ “ નાગર ” હાવાથી તે અપભ્રંશ પ્રથમ કહેવામાં આવ્યે છે. ઉપરના સૂત્રમાં “માહારાષ્ટ્રો પ્રાકૃત” અને “સૈાસેની ”માંથી નાગર અપભ્રંશ’ નીકળવાનું તે સ્વીકારે છે.
46
46
વાચડઃ વાઘલો નાગસ્જિÊત્ । સિન્ધુવેશોતો પ્રાપોડपभ्रंशः । अस्य च यत्र विशेषलक्षणं नास्ति तन्नागराद् ज्ञेयम् ॥14
**
k
નાગર અપભ્રંશ ”માંથી વાચા ” સિદ્ધ થાય છે. આ સિધ દેશમાં ઉપન્ન થયેલા છે. દ!ચડ ”ની વિશેષતા બાદ કરતાં
*
બાકીનું “ નાગર ”માંથી જાણી
લેવું.
ઉપનાગરઃ અનયોયંત્ર સારૢ સમુિનામ્ ।૧
k
ઉપનાગર '' છે.
૩ એજન, પૃ. ૨.
૪ એન્જન, પૃ. ૧૨૨.
૫ એજન, પૃ. ૧૨૧.
હું એજન, પૃ. ૧૨૨.
૨૯૭
<<
33
k
નાગર ” અને “ વાચા'નું જે ભાષામાં સાં છે, તે