________________
૨૮૦
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
દેશકાળનું વર્ણન આપતાં મુનિરાજે એક સ્થળે લખ્યું છે કે “પિતને સ્વધા, ઇંદ્રને વષ, અગ્નિને સ્વાહા, દેવને નમઃ એમ ઋત્વિજોની (હેમ વખતની) વાણું ધાન્યસંપત્તિરૂપે અઘ સંપૂર્ણ ફળ છે.” ૨૧ અર્થાત તે કાળમાં સ્વાહા, સ્વધા, વષર્ અને નમઃ યુત ગૃહકર્મો વધુ થતાં હોવાથી, પ્રજામાં ધનધાન્યસંપત્તિ ખૂબ ફાલી હતી. આથી એમ તે જરૂર લાગે છે કે મૃત્યકર્મોને દેવતાઓનું જે આમંત્રણ શબ્દ લગાડી યજનયોજન કરવામાં આવતું હતું, તેનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન આચાર્યશ્રી ધરાવતા હતા.
શાંતિકૌષ્ટિક કાર્યોમાં સર્વ પ્રકારના અરિષ્ટની નિવૃત્તિ માટે કરવામાં આવતી શાંતિઓ, દેવપ્રતિષ્ઠાદિ કાર્યો અને પુરુચરણ વગેરે કર્મોને સમાવેશ કરવામાં આવે છે. આવા કાર્યોમાં સામુદ્રિક શાસ્ત્ર નિષેધ કરેલાં ચિનયુક્ત અશ્વ, ગજ, વગેરે પ્રાણીઓથી થતાં શાંતિકર્મોની પણ ગણના થાય છે. તેવી ક્રર ગજશાંતિનો નિર્દેશ કરતાં નાંખ્યું છે કે “જેમાં અગ્નીમ કે અગ્નિવિષ્ણુ આ શાંતિના અધિષ્ઠાયક દેવો છે, એવા નઠારા ગજથી થતી રિષ્ટની શાંતિ કરે તે પણ વ્યર્થ છે.” આમ જણાવી તેમને તે શાંતિના દેવે કહ્યું છે, તે ભારપૂર્વક જણાવ્યું છે. આથી તેમને ગૃહ્યકર્મોને કેટલે ઊંડે અભ્યાસ કર્યો હતો તેની ઝાંખી થાય છે. કર ગજથી કેટલાક રાજાઓને અભીષ્ટ પ્રાપ્ત થયાનાં અનેક દૃષ્ટાંતે પુરાણોમાંથી મળી આવે છે.
દુર્લભરાજના લગ્ન પ્રસંગનું વર્ણન કરતાં મધુપર્કને ઉલ્લેખ કર્યો છે. ૨૩ મધુપર્ક એ એક પ્રકારનું સ્વાગતકાય છે. પ્રાચીને અતિથિનું સ્વાગત કેવી રીતે કરતા હતા તેનું સાચું પ્રતીક આથી સાત થાય છે. વિવાહ કાર્યો અને યજ્ઞોમાં આ વિધિ અવશ્ય કરે પડે છે. પોતે યતિ હોવા છતાં વૈવાહિક કાર્યો કેવાં વિધિવિધાનથી કરવામાં આવતાં, તેના તેઓ સારા જાણકાર હતા એમ સૂચન થાય છે.
સિદ્ધરાજે કરેલા યોનાં વર્ણનમાં તેમણે કેટલાક અગ્નિ દેવ૨૧ એજન, સ. ૬ ક. ૩૪ ૨૨ એજન, સ. ૬ શ્લો. ૩૪ ૨૩ એજન, સ. ૭ શ્લો. ૧૧૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
