________________
૨૯૦.
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
=
હતા. ત્યાં ભજવ્યાકરણ જોતાં મહત્વાકાંક્ષી સિદ્ધરાજના હૃદયમાં ગુર્જર વ્યાકરણની તીવ્ર ઇચછા જન્મી, અને પિતાનો એ મરથ સિદ્ધ કરવા એમણે હેમચંદ્રને વિનંતી કરી, એ માટે સર્વ પ્રકારની તૈયારી કરી દીધી. તાબડતોબ કાશ્મીરથી આઠ વ્યાકરણ ગ્રંથ મંગાવી આપ્યા. અને આ લમીસમૃદ્ધ દેશને વિદ્યાસમૃદ્ધ કરવા આ મહાન આચા અપૂર્વ યત્ન આદર્યો. રાજાની આ અભ્યર્થનાને ઉલેખ સિદ્ધહેમની પ્રશસ્તિમાં હેમચંદ્રાચાર્ય પોતે જ કરે છે કે – तेनातिविस्तृतदुरागमविप्रकीर्ण
शब्दानुशासनसमूहकर्षितेन । अभ्यर्थितो निरवमं विधिवद् व्यधत्त
शब्दानुशासनमिदं मुनिहेमचन्द्रः ॥ અતિ વિસ્તૃત, રામ અને વિપ્રકીર્ણ વ્યાકરણ સમૂહથી કદર્શિત થએલા સિદ્ધરાજને ઉલ્લેખ આપણને વ્યાકરણ પર પ્રવર્તતી તત્કાલીન શોચનીય પરિસ્થિતિને ખ્યાલ આપે છે.
વર્ષ સવા વર્ષમાં તે આચાર્યશ્રીએ “સિદ્ધહેમ” જે સર્વેગ સંપૂર્ણ વિસ્તૃત ગ્રંથ તૈયાર કરી દીધો અને એમના અદ્દભુત પાંડિત્યની સૈને પ્રતીતિ કરાવી. વ્યાકરણનાં પાંચે અંગે–સૂત્ર, ગણપાઠ સહિત વૃત્તિ, ધાતુપાઠ, ઉણુદિ અને લિંગાનુશાસન–પોતે જ પોતાની ટીકા સાથે યોજ્યાં. વળી એ અનુપમ ગ્રંથ સાથે સિદ્ધરાજનું નામ જોડી એમની પ્રેરણાને પૂરે બદલે વાળ્યા. “સિદ્ધહેમ' કર્તા અને કારયિતા બનેને અમર કર્યો.
એ મહાન ગ્રંથને દબદબાપૂર્વક રાજાની સવારીના હાથી ઉપર હેદ્દામાં પધરાવી દરબારમાં લાવવામાં આવ્યો, જે ભવ્ય સવારીમાં ચામરવાહિનીઓ બેઉ બાજુ ચામર ઢાળતી હતી અને ઉપર શ્વેત છત્ર ધરવામાં આવ્યું હતું. રાજસભાના વિદ્વાને આગળ એનું પઠન કરવામાં આવ્યું અને પછી સમુચિત પૂજેપચાર સાથે એની સારસ્વત કેશમાં સ્થાપના કરવામાં આવી. ગુજરાતના ગૌરવરૂપ એ ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં તત્કાલીન વિદ્વાનને એક શ્લોક માત્ર બસ થશે –
भ्रातः संवृणु पाणिनिप्रलपितं कातन्त्रकन्था वृथा । मा कार्षीः कटु शाकटायनवचः क्षुद्रेण चांद्रेण किं ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
