________________
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
રવી?! કર્યું. મારવાડ અને માતા વગેરેના પ્રદેશની રક્ષામાં ગુજરાતનું ઘણું ખરું રેન્કિ રિકાએલું હોવાથી આંબા પાસે પૂરતું સિન્યબળ બ હતું અને તેથી પહેલી વારની ચઢાઈમાં ગુજરાતના સિન્યને કેટલીક હાર ખમને, પાછા ફરવાની ફરજ પડી. પણ પાછળથી જ્યારે મારવાડ વગેરે તરફટી મોટી સંખ્યામાં સૈન્ય આવી પહોંચ્યું ત્યારે ફરીવાર એ જ દડનાયકના અધિકાર નીચે ગુજરાતની એક પ્રબળ સેના તે કાંકણચકવાના દપને પૂર્ણ કરવા માટે બમણા ઉત્સાહથી રવાના થઈ રણભૂમિમાં બંને લશ્કરી વચ્ચે ખૂનખાર લડાઈ થઈ અને તેમાં છેવટે ગુજરાતીને જય થવાથી વિશ્વદેવીએ સેનાનાયક અબડને ગળામાં વરમાળા પહેરાવી. રાજપિતામહ બિરદધારક મહિલા જનનું માનત મસ્તક, ગુજરાતના એક દયાધમી વણિક સુભટે પોતાની તળુ તરવારથી કમળપુની માફક, કાપી લીધું અને તેને સુવર્ણ પપ વીંટો . શ્રીફળની માફક, પિતાના સ્વામીના ચરણમાં ભેટ કઈ પારપાલે છે અને જે પ્રભાને સત્કારવા માટે, એ નિહતરાજનું પ્રિય બિટક, ભટ્ટને એપિત કરી તેને રાજકતામહ” બનાવ્યો.
આ રીતે કોંકણના રાજાને છેદ થવાથી કુમારપાલની રાજ્ય સત્તા દક્ષિણ પ્રાંતમાં પણ ઘણું દૂરના પ્રદેશ સુધી લંબાઈ હતી; અને કદાચિત, સહ્યાદ્રિના સુદૂર શિખર સુધી ગુજરાતનો તામ્રચૂડ વિજયધ્વજ ફાતે થયો હતો. ગુજરાતના સામ્રાજ્યની સીમા સૂચવનારી આટલી બધી વિશાળરેખા, ભારતવર્ષના માનચિત્રમાં, માત્ર કુમારપાલના પરાક્રમે જ અંકિત કરી હતી. એના સમકાલીન ભારતીય રાજાઓમાં કુમારપાલ સૌથી વધારે મોટા રાજ્યને સ્વામી હતે. હેમચંદ્રાચાર્ય એના રાજયની ચતુસ્સીમાઓ આ પ્રમાણે વર્ણવે છે
स कौबेरीमातुरुष्कमैन्द्रीमात्रिदशापगाम् ।
याम्यामाविन्ध्यमावार्धि पश्चिमां साधयिष्यति ।। “કુમારપાલની રાજાશા ઉત્તરમાં તુરુષ્કલેકાના પ્રાન્ત સુધી, પૂર્વમાં ગંગા નદીના તીર સુધી, દક્ષિણમાં વિધ્યાચલ સુધી અને પશ્ચિમમાં સમુદ્ર સુધી વર્તાતી હતી.” પ્રબંધકારે જણાવે છે તે પ્રમાણે હેમાચાર્યો બતાવેલી એ ચતુસ્સીમામાં કાંકણ, કર્ણાટક, લાટ, ગૂર્જર,
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
